DE REGIO ZUIDOOST ANATOLIË

DE REGIO ZUIDOOST ANATOLIË

De regio Zuidoost-Anatolië heeft een rijke geschiedenis en culturele erfenis, zoals dat te zien is aan de schitterende historische sites. De geschiedenis van deze regio begint rond 7000 v. Chr. in de nieuwe steentijd. Tussen 2000 v. Chr. en 1500 v. Chr. kwamen de Hurris, gevolgd door de Hettieten rond 1200 v. Chr.

Architectuur van een huis in Harran

Interieur van een huis in Harran

In het gebied rondom de rivieren F›rat (Eufraat) en de Dicle (Tigris) leefde Abraham, de aartsvader van de drie wereldreligies. Sommigen geloven dat Abraham werd geboren in de plaats die nu fianl›urfa heet (de oude stad Ur van de Chaldezen). Abraham zou later verhuisd zijn naar de stad Harran. In Harran, een belangrijk historisch en cultureel centrum van Mesopotamië, kan men nog de ruïnes bezichtigen van een van de grootste en oudste Islamitische universiteiten. De restauratie van de 18e eeuwse Küçük Hac› Mustafa Hac›kamilo¤lu Kona¤› is nu voltooid. Het is opengesteld voor publiek en zij doet nu dienst als kunstgalerij.

Ruïnes van de Ulu Moskee, Harran 1

fianl› Urfa 2

Wanneer u over de Mesopotamische vlakte naar het zuiden reist is de eerste hoge berg die u ziet de Nemrut Berg, met het mausoleum van de koning van de Comagenen Antiochus, op een hoogte van 2150 meter. De belangrijkste plaatsen in de regio zijn Diyarbak›r met de mooiste middeleeuwse stadsmuren van Turkije; Mardin, met zijn karakteristieke architectuur en Gaziantep, een groot handels- en industriecentrum met vele overblijfselen uit de Hettitische periode. Het Atatürk Dam is het vakantie- en watersportcentrum van het gebied. Er zijn vele stranden langs de oever van het meer waar u kunt genieten van een onvergetelijke vakantie onder de Mesopotamische zon. Reliëf, Mardin Museum

Yesemek, Gazi Antep

Atatürk Dam meer

HET ZUIDOOST ANATOLIE PROJECT – GAP Het Zuidoost Anatolië Project (GAP) is het grootste en meest veelzijdige ontwikkelingsproject van Turkije en tevens een van de grootste projecten van de wereld. Het project omvat een omvangrijk landbouwproject met uitgestrekte irrigatiesystemen en elektriciteitsproducties. Ook het toerisme, mijnbouw, brandstofsector, onderwijs, gezondheid, communicatie, industrie en transport zullen de vruchten hiervan plukken.

A r s a m e i a , 3

Atatürk Dam, fianl›urfa 4

Het Zuidoost Anatolië Project omvat het gebied rond de benedenloop van en de vlakte tussen de rivieren F›rat en Dicle en de provincies Gaziantep, fianl›urfa, Ad›yaman, Diyarbak›r, Mardin, Siirt, Batman en fi›rnak. Met maar liefst 21 dammen zal het project zelfs invloed hebben op het klimaat in dit gebied.

Mardin

De hydro-elektrische centrale Atatürk Dam, de grootste in Turkije en de zesde van de wereld, ligt aan de F›rat Rivier in de stad Bozova in fianl›urfa. De Atatürk Dam, die de kern is van het Zuidoost Anatolië Project, is in 1994 operationeel geworden en is niet alleen belangrijk voor energievoorziening maar ook voor irrigatie van landbouwgrond.

Hasankeyf

fianl› Urfa

Water uit de reservoirs (bekkens) van de Atatürk Dam zal via de fianl›urfa Tunnel (in totaal 26,4 km lang en met een diameter van 7,62 m), de grootste watertunnel in de wereld, de Harran vlakte van water voorzien. Het water van de F›rat Rivier (Eufraat) zal via deze tunnel en kleinere tunnels de enorme akkers in de vlakten van zuidoostelijk Anatolië van water voorzien en zo de welvaart in de regio opvoeren.

Atatürk Dam, fianl›urfa 5

Zigeuner Meisje Mozaïek (Zeugma), Gaziantep Archeologisch Museum

Zeugma (Belk›s), Gaziantep 6

VAN GAZIANTEP NAAR MARDIN Om de sites langs de zuidgrens van Turkije te ontdekken, neemt U de autoweg die Gaziantep, fianl›urfa en Mardin verbinden met Syrië en Irak. Gaziantep (685 km ten zuidoosten van Ankara) ligt in een brede vruchtbare vlakte met enorme olijf- en wijngaarden en produceert een grote variatie aan landbouwproducten. Het is vooral bekend om zijn overheerlijke pistachenoten. Ook de plaatselijke industrie draagt zijn steentje bij aan de economie.

Authentieke Schoenen

De 36 torens van de citadel van de stad zijn gebouwd tijdens de heerschappij van de Byzantijnse keizer Justinianus en later herbouwd door de Seltsjoeken. Het Archeologisch Museum beschikt

Baklava (Dessert)

Gazi Antep Pistache noten

over belangrijke voorwerpen uit de Neolithische, de Hettitische en de Romeinse tijd. Het Hasan Süzer Huis uit begin 1900 is prachtig gerestaureerd en in gebruik als Etnografisch Museum. De handwerkslieden van Gaziantep zijn meesters in het bewerken van koper en het inleggen van meubels met parelmoer. De keuken van Gaziantep heeft de beste lahmacun, een heerlijke pizza met gehakt, specerijen en kruiden. Ook de baklava van Gaziantep behoort tot de beste van Turkije. Ten westen van Gaziantep is het Dülük bos een prachtige plek om een uitstapje te maken en er te overnachten op een camping. In het bos komt u ook prachtige archeologische sites uit de pre-historie tegen. In Yesemek was een Hettitische beeldhouwschool waar 200 kunstwerken nog steeds de schoonheid van de Hettitische periode laten zien. Vlakbij de Syrische grens ligt op de oevers van de F›rat rivier, Kargam›fl, eens een Hettitische hoofdstad, ook een belangrijke archeologische site. Kahramanmarafl Peper 7

Zeugma(Belk›s), Gaziantep 8

Alle voorwerpen en beelden uit deze plaats, ook de enorme bas-reliëfs, zijn overgebracht naar het Museum van Anatolische Beschavingen in Ankara. De ruïnes van Belk›s (Zeugma) liggen aan de rand van Nizip. In de citadel op de heuvel kunt u mozaïeken uit de Romeinse tijd zien. Kilis, aan de Turks-Syrische grens op de weg naar Gaziantep, was in de Assyrische archieven bekend onder de naam Kilizi. Kilis is belangrijk vanwege zijn katoenen en zijden stoffen en leerprodukten. In deze mooie streek ziet u overal wijn- en olijfgaarden. Ook interessant zijn het Canbolat Bey gebouwencomplex, de oude badhuizen en een centrum dat eens onderdak bood aan een derwisjenorde.

Kahramanmarafl ijs

Kahramanmarafl

Hout gravure

Andere plaatsen in de omgeving die een bezoek waard zijn, zijn de Ravanda citadel, gelegen tussen Kilis en Gaziantep, en 5 km naar het noorden het stadje Kuzeyne (Korus) dat met zijn citadel en mozaïeken een ware openlucht museum is. Wat de streek zo bijzonder maakt, zijn de ruïnes uit de Hettitische, Romeinse, Byzantijnse en Islamitische tijden die door elkaar staan. In de stad Korus (Kiriz) 20 km ten oosten van Kilis is een oud Romeins centrum gevonden waar u ruïnes van een citadel, een tempel en een theater kunt bezichtigen. Kahramanmarafl (78 km ten noorden van Gaziantep) was in de 12e eeuw v. Chr. de hoofdstad van Hettitische staat Gurgum. Het stadsmuseum is gevestigd in een massieve citadel uit de 2e eeuw v. Chr. en beschikt over een rijke collectie Hettitische beelden. Stele, Kahramanmarafl Museum 9

Westelijk terrras, Nemrud Da¤› Nationaal Park, Ad›yaman 10

Reliëfs, Nemrud Da¤› Nationaal Park, Ad›yaman

Andere plaatsen om te bezoeken zijn de Ulu Cami (Grote Moskee) en de Tafl Medrese. De stad is in heel Turkije beroemd om zijn ijs die verdikt wordt met Arabische gom.

Cendere Brug, Ad›yaman

Ad›yaman ligt 153 km ten noordoosten van Gaziantep. In het Archeologisch Museum zijn voorwerpen tentoongesteld die zijn gevonden in de streek van de Beneden F›rat en die dateren uit de Neolithische en Chalcolithische tijd. In de bazaar worden tegen een schappelijke prijs kelims verkocht van goede kwaliteit en geweven in felle kleuren. Monumenten in de omgeving zijn o.a. de ruïnes van een citadel van de Abbassiden (gerestaureerd door de Seltsjoeken) en de 14e eeuwse Ulu Moskee. 5 km naar het noorden ligt Pirin (Perre) dat trots is de enorme Romeinse necropolis uitgegraven in de rotsen en de grond. De rotstomben van Haydaran en een reliëf van Koning Antiochus die de hand van de zonnegod schudt, vindt u 17 km ten noorden van Ad›yaman in het dorp Taflgedik. 11

Kahta Kasteel, Ad›yaman 12

Ad›yaman en Kahta (dat goede accommodaties en campingfaciliteiten heeft) is een goed vertrekpunt voor een bezoek aan Nemrut Da¤› (Nemrut Berg) Nationaal Park. In elke stad kunt u transport huren. Op de top van de 2150 meter hoge Nemrut Berg, de hoogste berg in Noord Mesopotamië, staat het gigantische grafheiligdom in de eerste eeuw v. Chr. gebouwd voor Koning Antiochus I van de Comagenen. Bezoekers die voor de eerste keer de kunstmatige tumulus zien, verbazen zich hoe dit alles tot stand is gebracht. De heuvel terrassen aan de zijkanten waarop de kolossale beelden van Apollo, Zeus, Hercules, Tyche en Antiochus staan. Door de eeuwen heen zijn de beelden flink beschadigd en de prachtig gebeeldhouwde hoofden liggen aan de voeten van hun torsos. In het oude Eskikale (Arsameia of Nymphaios) verbeeldt een prachtig reliëf van Hercules die de koning van de Comagenen, koning Mithradates begroet. Volgens wetenschappers stond hier het paleis van de Comagenen.

Pilaar met een Adelaar erop, Karakufl Tumulus

Çi¤ köfte, Rauw Gehakt

Een plaatselijke tapijt

Ook de grootste inscriptie van Anatolië in het Grieks is hier te zien. Tegenover deze site, gescheiden door de Eski Kahta rivier, liggen de overblijfselen van Yenikale (de Nieuwe Citadel), gebouwd door de Mamelukken. Andere bijzondere monumenten zijn de Romeinse brug uit de 2e eeuw bij Cendere (die nog steeds in gebruik is) en een koninklijke tumulus van de Comagenen, Karakufl. In Karakufl staat een negen meter hoge zuil uit de eerste eeuw v. Chr. met een adelaar er bovenop.

Zongedroogde Pepers

In de grote vlakte van Boven Mesopotamië tentoonstelt fianl›urfa met trots de erfenis van alle beschavingen die in dit gebied zijn geweest. In het dorpje Kantara, 70 km ten noordwesten van fianl›urfa, zijn de oudste nederzettingen (7000 v. Chr.) van de regio gevonden. De recente ontwikkelingen met grote dammen en Hydro-elektrische centrales staan in schril contrast met de overblijfselen van een tempel en een nederzetting van negen duizend jaar oude Neolithische nederzetting. 13

Harran, fianl› Urfa

Een oude huis in fianl› Urfa

De tempel werd gebruikt als een religieus centrum voor de aanbidding van de maan. Dit is een unieke plaats in de wereld. Bezoekers kunnen hier kleine godenbeelden en religieuze figuren zien of prachtige, zeer oude mozaïeken. Op een heuvel 20 km ten noorden van fianl›urfa ligt Göbekli. Deze nederzetting is zeker 9000 jaar oud en ligt waarschijnlijk bovenop oudere nederzettingen. Hier kan men een oude werkplaats bezichtigen waar godenbeelden gemaakt werden en waar nog vele afgemaakte en onafgemaakte mensen- en dierenfiguren en gereedschappen te zien zijn. fianl›urfa was in het 2e millennium v. Chr. een stad die tot het rijk van de Hurris behoorde. Sommigen geloven dat Abraham hier in een grot werd geboren op de plaats waar nu de Mevlid Halil Moskee staat. De grot is nu een pelgrimsoord en de zwermen duiven schijnen de oude mannen die bij de ingang van de grot aan het bidden zijn, niet te storen. fianl› Urfa 14

R›zvaniye Moskee en het legendarische meer met vissen 15

Ruïnes van de Ulu Moskee, Harran 16

Harran

Harran

De overblijfselen van een citadel met twee eenzame Corinthische zuilen die boven de kapotte muren uittorenen, staan bovenop een kleine heuvel. Aan de voet van de heuvels is de mooie Halil Rahman Moskee gebouwd rond een rustige vijver waarin heilige karpers zwemmen. De 17e eeuwse Osmaanse R›zvaniye Moskee en de F›rf›rl› Moskee, vroeger de Kerk van de Apostelen, zijn een omweg beslist waard. In het Archeologisch en Etnografisch Museum, een van de beste van Turkije, worden voorwerpen tentoongesteld uit de Neolithische en Chalcolithische tijd afkomstig uit het gebied van de benedenloop van de F›rat. Wandel om de sfeer van fianl›urfa te proeven door de overdekte oosterse bazaar en rust uit op de binnenplaatsen van oude hans (herbergen). Kijk of u de Gümrük Han en de Barutçu Han, twee mooie oude hans, kunt vinden.

Ibissen, Birecik 17

Dicle brug, Diyarbak›r

accommodatie en campingfaciliteiten. Het met uitsterven bedreigde ibis (nijlreiger) leeft hier in een beschermde omgeving.

Harran ligt 48 km ten zuiden van fianl›urfa en is bekend om zijn bijenkorfachtige lemen huizen. Harran, het oude Helenopolis, werd in 1260 platgebrand en vernietigd door de Mongolen. De belangrijkste archeologische vondsten zijn die van de grootste en oudste Islamitische Universiteit, stadsmuren uit de 8e eeuw, vier stadspoorten en een citadel. Door het GAP project zal Harran een van de meest vruchtbare plaatsen van Turkije worden.

Diyarbak›r, het oude Amida, is in de 5000 jaar van zijn bestaan de wieg geweest voor 26 beschavingen. De stad ligt op een basaltvlakte dicht bij de oevers van de rivier de Dicle (Tigris). De driedubbele basaltmuren die de oude stad omgeven geven de stad een onheilspellend uiterlijk. De muren zijn 5,5 km lang, hebben 16 torens en 5 toegangspoorten en zijn versierd met inscripties en bas-reliëfs. Het is een schitterend middeleeuws monument.

Birecik, 80 km ten westen van fianl›urfa, gelegen aan beide zijden van de F›rat Rivier, wordt gedomineerd door een citadel. Het is een uitstekende plaats om even uit te rusten met goede 18

fiurp Greogos Kerk, Diyarbak›r 19

Deliler Han›, Diyarbak›r 20

De Muren van Diyarbak›r

De Ulu Cami (Grote Moskee), gebouwd door sultan Melik fiah, is bekend om zijn originele ontwerp. De mihrap (gebedsnis) van de nabijgelegen Mesudiye Medrese is van het plaatselijke zwarte basalt. De Nebii Moskee vertegenwoordigt de typisch Osmaanse bouwstijl, terwijl de Safa Moskee met zijn betegelde minaret Perzische invloeden verraadt. De derde eeuwse Aramese Kerk van de Maagd Maria (Meryemana Kilisesi) is nu in gebruik en een bezoek zeker waard. Voor een historisch interieur stopt u bij het huis van de schrijver Cahit S›tk› Taranc›. Het Deliller Han› (herberg) uit 1527 bij de Poorten van Mardin, dat omgebouwd is tot hotel, ademt de sfeer uit van de dagen dat de karavanen in Diyarbak›r stopten.

Kerk van de Heilige Maagd 21

Ulu Moskee, Diyarbak›r 22

Diyarbak›r

Selahattin Eyübi Moskee, Silvan

Mardin Museum

Net buiten de stadsmuren, bij de rivier, staat het huis van Atatürk, nu een museum. De Dicle Brug, gebouwd in 1065 ten zuiden van de stad, is een uitstekende plaats om foto’s te maken van de rivier Dicle, de brug en de stadsmuren. In Silvan, 77 km ten oosten van Diyarbak›r, kunt u even stoppen bij de elegante Ulu Cami uit 1185 om de vloeiende lijnen van het steen-reliëf rond het spitse portaal te bewonderen. Çayönü, een van de vroegste Neolithische nederzettingen uit het zevende millennium v. Chr., moet nog worden opgegraven.

23

Ulu moskee, Midyat 24

Deyrulzafaran Klooster, Mardin

Mardin

Van een afstand versmelten de goudkleurige stenen huizen van Mardin met de rotsen van de heuvels waarop de stad gebouwd is. Bij nadere inspectie blijkt de stad met haar huizen en openbare gebouwen versierd met prachtige reliëfs en decoraties. De citadel werd in 975-976 gebouwd door Hamdan. Van oost naar west is hij een kilometer lang en tussen de 30 en 150 m breed. De Ulu Cami is de oudste van Mardin, gebouwd in 1186 tijdens de heerschappij van Kutbeddin Ilgaz, de koning van de Artukiden. De 15e eeuwse Kas›m Pafla Medrese is bekend om zijn fraaie steenwerk. In de schattige Isa Bey Medrese uit de 14de eeuw kunt u het schitterend uitgehouwen portaal bewonderen en omhoog klimmen naar het dak voor een schitterend uitzicht op de vlakte van Mesopotamië. Heilige Maagd Maria Kerk, An›tl› Dorp, Midyat 25

Hasankeyf, Batman 26

Slechts 7 km ten oosten van Mardin ligt het Deyrulzaferan Klooster van de Syrische Jacobieten, eens een bloeiende religieuze gemeenschap. In het nabijgelegen K›z›ltepe is de 13e eeuwse Ulu Cami een van de mooiste monumenten van de Artukiden, met zijn prachtige mihrap reliëfs en een schitterend portaal. Midyat, bekend om zijn zilveren sieraden bekend onder de naam ‘telkari’, heeft ook elegante en historische huizen. Achttien kilometer ten oosten van de stad ligt het Deyrelumur (St. Gabriël) Klooster van de Syrische Jacobieten dat nog steeds in gebruik is. De klooster dateert uit het begin van de vijfde eeuw. Telkari (Filigraan Werk), Midyat

Kas›m›ye Medrese, Mardin

Malabadi Brug, Diyarbak›r

Rond Batman, het belangrijkste centrum van Turkije voor de olieproductie, ziet men overal ja-knikkers die de kostbare olie oppompen. Ten noorden van Batman staat de Malabadi Brug, gebouwd in 1147 over de Batman Rivier. Onaangetast door de tijd, weerspiegelt het water de breedste een-bogige brug uit deze tijd. Twee wachttorens waken over van de brug. In Hasankeyf staan de ruïnes van de 12e eeuwse hoofdstad van de Artukiden. De brug die eens de Dicle (Tigris) overspande en de twee delen van de stad verbond met het paleis (nu een ruïne) binnen de citadel, roept beelden op van een roemrijke dynastie. Het 15e eeuwse Zeynel Bey Mausoleum, fraai versierd met turkooizen tegels, laat Perzische invloeden zien. Zeynel Bey Mausoleum, Hasankeyf, Batman

27

Tombe van ‹brahim Hakk› efendi en Hz. Fakirullah, Ayd›nlar (Tillo) Siirt 28

Siirt, 192 km ten noordoosten van Diyarbak›r, was tijdens het Kalifaat der Abbassiden een belangrijke stad. Van de monumenten die nog over zijn moet u zeker de 12e eeuwse Ulu Cami en de 13e eeuwse Asakir Çarfl› Moskee bezoeken. In Ayd›nlar (Tillo), slechts 7 km van Siirt, zijn de 18e eeuwse Ibrahim Hakk› mausoleumcomplex en het Ibrahim Hakk› Astronomisch Museum een must. Ibrahim Hakk›, die natuurwetenschappen studeerde onder Sjeik Ismail Fakirullah, schreef meer dan veertig werken waarvan Ilahi en Marifetname de bekendste zijn. Siirt staat bekend om haar grote pistachenoten en dekens en niet te vergeten, haar kelims gemaakt van geitenhaar.

Dekens gemaakt van geitenhaar

Cizre, fi›rnak

Flora uit fi›rnak

Het district Baykan in Siirt huisvest het Veysel Karani Mausoleum. Veysel Karani was een goede vriend van de profeet Mohammed en werd gedood tijdens de veldslag van 657. Zijn mausoleum staat 38 km ten noorden van Siirt en 8 km ten zuidwesten van Baykan, op het kruispunt Siirt-Diyarbak›r-Bitlis. Voor Veysel Karani wordt elk jaar op 1617 mei een herdenkingsdienst gehouden. fi›rnak, gelegen aan de noordzijde van de Cudi Berg (2114 m), is de plaats waar volgens de Koran de Ark van Noach is geland: fi›r – Stad, Nak – Noach. In Cizre, vijfenveertig kilometer van fi›rnak, ligt volgens de overlevering het graf van Noach. Veysel Karani Moskee, Siirt 29

CULTUREEL ERfGOED IS KwETSBAAR Het cultureel erfgoed wereldwijd is te vergelijken met een grote puzzel. Elk monument, elk object, is een onvervangbaar stukje in het gehele plaatje. Elk stukje geeft ons informatie over onze afkomst, onze ontwikkeling en onze huidige samenleving. Iedere vondst en elke nieuwe interpretatie voegen weer een stukje aan de puzzel toe en maakt het gehele plaatje overzichtelijker en duidelijker. Elk stukje van deze puzzel moet door ons beschermd worden, zodat ook toekomstige generaties de kans krijgen de puzzel in elkaar te zetten en het totale plaatje te zien. De meeste mensen zijn zich niet bewust van het feit dat ons cultureel erfgoed onder druk staat: bijvoorbeeld door plotselinge natuurrampen als aardbevingen en vloedgolven, door milieuvervuiling en door ingrepen van de mensheid. Zelfs de meest onschuldige ingrepen kunnen een vernietigende invloed op het cultuurgoed hebben. Denk hierbij aan het meenemen als souvenir van eeuwenoud aardewerk of mozaïeken, of het aanraken van een stenen of een metalen voorwerp, of een textielstuk: iedere aanraking laat een laagje vet en zweet achter. Het beklimmen van een monument doet het oppervlaktemateriaal slijten en zelfs beschadigen. Het schrijven of inkrassen van namen zorgt voor permanente schade. Het meezeulen van grote tassen of rugzakken kan een muurschildering beschadigen of een object doen omvallen. Er zijn ontelbaar vele manieren waarbij we onbewust bijdragen aan de vernieling van onze cultuurschatten. In 2020 zullen er wereldwijd 1,6 miljard toeristen per jaar zijn. Laten we onze krachten bundelen om de diversiteit en de rijkdom van ons cultureel erfgoed te beschermen en ervan te genieten. Internationale Organisatie voor de Conservatie van het Culturele Erfgoed (ICCROM) 31

TOERISTISCHE INfORMATIEBUREAUS

Grafisch ontwerp: Grafik Sanatlar Design Office www.grafiksanatlar.com Gedrukt door: Serhan Drukkerij www.serhan.nl Nederland 2007 Bestemd voor gratis distributie

32