De plichten van de vruchtgebruiker kritisch doorgelicht

 

 

Faculteit  Rechtsgeleerdheid   Universiteit  Gent     Academiejaar  2012-­‐2013                                

De  plichten  van  de  vruchtgebruiker  kritisch  doorgelicht.      

Masterproef  van  de  opleiding   ‘Master  in  Notariaat’     Ingediend  door    

Marie  Dewitte   (studentennr  :  00714186)                            

Promotor  :  Prof.  dr.  Annelies  Wylleman   Commissaris  :  Daan  De  Witte  

DANKWOORD  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

       

DEEL  1.  INLEIDING    

 

 

 

 

 

 

 

 

     1  

DEEL  2.  PLICHTEN  VAN  DE  VRUCHTGEBRUIKER    

 

 

 

     4  

 

 

 

     4  

 

 

  A. Plichten  bij  het  ontstaan  van  het  vruchtgebruik     1. Inleiding    

 

 

 

 

 

 

 

 

     4  

2. De  staat/inventaris  

 

 

 

 

 

 

 

     5  

a. Algemeen    

 

 

 

 

 

 

 

 

     5  

b. Voorwaarden    

 

 

 

 

 

 

 

     7  

c. Vrijstelling  verplichting  

 

 

 

 

 

 

     9  

d. Evaluatie  

 

 

 

 

 

 

 

 

 11  

3. De  borgstelling    

 

 

 

 

 

 

 

 12  

a. Algemeen  

 

 

 

 

 

 

 

 12  

b. Vrijstelling  verplichting  

 

 

 

 

 

 

 15  

c. Evaluatie  

 

 

 

 

 

 

 17  

B. Plichten  tijdens  het  vruchtgebruik    

 

 

 

 

 

 19  

 

 

 

 

 

 19  

 

 

 

 

 

 20  

   

 

  1. Inleiding      

 

 

 

2. Genieten  als  een  goede  huisvader   a. Algemeen    

 

 

 

 

 

 

 

 

 20  

b. Evaluatie  

 

 

 

 

 

 

 

 

 22  

3. Eerbiedigen  en  handhaving  bestemming  

 

 

 

 

 23  

a. Algemeen  

 

 

 

 

 

 

 

 

 23  

b. Evaluatie  

 

 

 

 

 

 

 

 

 26  

 

 

 

 

 

 

 27  

4. Onderhoudsherstellingen     a. Algemeen  

 

 

 

 

 

 

 

 

 27  

b. Evaluatie  

 

 

 

 

 

 

 

 

 31  

 

 

 34  

 

 

 34  

5. Bijdrage  in  de  lasten  en  schulden  van  het  vruchtgebruik   a. Algemeen    

 

 

 

 

 

 

 

ii  

b. Evaluatie  

 

 

 

 

 35  

C. Plichten  bij  de  beeïndiging  van  het  vruchtgebruik    

 

 

 

 36  

1. Inleiding    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 36  

2. Teruggaveplicht    

 

 

 

 

 

 

 

 36  

a. Algemeen  

 

 

 

 

 

 

 

 

 36  

b. Evaluatie  

 

 

 

 

 

 

 

 

 38  

 

 

 

 

 

 

 

 

 39  

 

 

 

 

 

 

 

 

 41  

 

DEEL  3.  BESLUIT      

BIBLIOGRAFIE    

 

                                         

 

iii  

 

DANKWOORD     Deze  masterproef  kwam  tot  stand  met  het  oog  op  het  behalen  van  het  diploma  Master  in   het   Notariaat   aan   de   Universiteit   van   Gent.   Deze   masterproef   zou   niet   tot   stand   zijn   kunnen   komen  zonder  de  hulp  en  de  steun  van  bepaalde  mensen  die  ik  graag  zou  willen  bedanken.       Allereerst   wil   ik   mijn   promotor,   professor   dr.   Annelies   Wylleman,   bedanken   om   mij   de   mogelijkheid   te   hebben   gegeven   een   masterproef   te   schrijven   over   een   interessante   thematiek.       Voorts  wil  ik  ook  graag  mevrouw  Griet  Van  de  Steene  bedanken  voor  de  verbeteringen  en   hulp  die  zij  mij  gegeven  heeft  bij  het  schrijven  van  deze  masterproef.       Tenslotte  wil  ik  mijn  familie  en  vrienden  bedanken  voor  de  steun  die  ze  mij  het  voorbije  jaar   hebben  gegeven,  alsook  voor  het  vele  correctie-­‐  en  naleeswerk  dat  waarschijnlijk  niet  steeds   even  leuk  was.  Zij  waren  er  steeds  voor  mij  wanneer  de  stress  het  dreigde  over  te  nemen.                 Marie  Dewitte,  15  mei  2013              

 

iv  

DEEL  1.  INLEIDING     Artikel  578  BW  omschrijft  het  vruchtgebruik  als  het  “recht  om  van  een  zaak  waarvan  iemand   anders   de   eigendom   heeft,   het   genot   te   hebben,   zoals   de   eigenaar   zelf,   maar   met   de   verplichting  om  de  zaak  zelf  in  stand  te  houden.”       Bij  deze  constructie  wordt  het  recht  van  eigendom  en  het  genot  van  de  eigendom  gesplitst.   Waarbij   de   blote   eigenaar   degene   is   die   het   goed   bezit   en   de   vruchtgebruiker   diegene   is   die   het   genot   van   de   eigendom   geniet.1   Bovendien   moet   gewezen   worden   op   het   feit   dat   het   vruchtgebruik  geen  onverdeeldheid  teweegbrengt,  de  blote  eigenaar  en  de  vruchtgebruiker   bezitten  geen  rechten  van  dezelfde  aard.2  Tussen  de  blote  eigenaar  en  de  vruchtgebruiker   zal  er  een  constante  wisselwerking  zijn.  De  vruchtgebruiker  mag  genieten  van  een  goed  dat   het   zijne   niet   is,   en   de   blote   eigenaar   wordt   beperkt   in   zijn   eigendomsrechten.   Om   hierbij   een  goed  evenwicht  te  hebben  zijn  er  rechten  en  plichten  voor  zowel  de  vruchtgebruiker  als   de   blote   eigenaar   opgenomen   in   het   burgerlijk   wetboek.   Deze   masterproef   zal   zich   toespitsen  op  de  plichten  van  de  vruchtgebruiker.       Twee   kenmerken   van   het   vruchtgebruik   spelen   een   belangrijke   rol   in   de   context   van   de   plichten  van  de  vruchtgebruiker,  namelijk  de  tijdelijkheid  van  het  vruchtgebruik  en  het  feit   dat  dit  recht  niet  van  openbare  orde  is.       Veel  van  de  verplichtingen  die  rusten  op  de  vruchtgebruiker  volgen  uit  het  tijdelijke  karakter   van   het   vruchtgebruik.   Het   vruchtgebruik   heeft   een   absolute   maximumduur   gelijk   aan   het   leven  van  de  vruchtgebruiker  (Art.  617  BW)  of  gelijk  aan  een  termijn  van  dertig  jaar  wanneer   het  om  een  recthtspersoon  gaat  (619  BW).  Dit  tijdelijke  karakter  valt  te  verklaren  vanuit  de   doelstelling   van   het   vruchtgebruik,   namelijk   het   voorzien   in   levensonderhoud   van   de   vruchtgebruiker  door  hem  toe  te  laten  bepaalde  goederen  te  blijven  gebruiken  tot  aan  zijn                                                                                                                   1  S.  GOEMINNE,  “De  praktijk  van  vruchtgebruik,  erfpacht  en  opstal”  in  Het  onroerend  goed  in  de  

praktijk,  Mechelen,  Kluwer,  2007,  XV.B-­‐  11.  (Hierna  verkort  S.  GOEMINNE,  “De  praktijk  van   vruchtgebruik,  erfpacht  en  opstal”)   2  R.    JANSEN,  J.  KOKELENBERG,  V.  SAGAERT  EN  T.  VAN  SINAY,  “Overzicht  van  rechtspraak.  Zakenrecht  (2000  –   2008)”,  TPR  2009,  afl.  3,  1476.

 

1  

overlijden.3  Daarom  loopt  het  vruchtgebruik  dan  ook  af    op  het  ogenblik  dat  het  zijn  functie   verliest.  Wat  de  rechtspersonen  betreft  eindigt  het  vruchtgebruik  na  een  periode  van  dertig   jaar  omdat  men  niet  wenst  dat  het  vruchtgebruik  zou  blijven  duren  gedurende  de  volledige   levensduur  van  de  rechtspersoon,  dit  zou  namelijk  een  te  grote  uitholling  van  de  eigendom   betekenen.4  Dit  betekent  dus  dat  de  vruchtgebruiker  de  verplichting  zal  hebben  om  het  goed   terug  te  geven  aan  de  blote  eigenaar  op  het  einde  van  het  vruchtgebruik.  In  functie  van  deze   teruggaveplicht  bestaan  heel  wat  verplichtingen  die  rusten  op  de  vruchtgebruiker.  Deze  zal   bijvoorbeeld   een   staat   of   inventaris   moeten   laten   opmaken   van   de   goederen   die   hem   in   vruchtgebruik  worden  verkregen  (Art.  600  BW).  Op  grond  van  deze  boedelbeschrijving  zal  de   blote   eigenaar   kunnen   nagaan   of   de   vruchtgebruiker   hem   wel   degelijk   de   goederen   teruggeeft   in   oorspronkelijk   staat   en   of   de   vruchtgebruiker   hem   een   schadevergoeding   verschuldigd  is.       Met  uitzondering  van  de  regel  met  betrekking  tot  de  maximumduur,  raakt  het  vruchtgebruik   de  openbare  orde  niet.  De  regels  met  betrekking  tot  het  vruchtgebruik  beschermen  enkel  de   private  belangen  van  de  rechtsubjecten.  Dit  wil  zeggen  dat  partijen  de  modaliteiten  van  het   vruchtgebruik   vrij   zullen   kunnen   bepalen,   wijzigen   of   aanvullen.5     Op   grond   van   dit   kenmerk   kan   er   dus   afgeweken   worden   van   de   wettelijke   regeling   met   betrekking   tot   de   verplichtingen   van   de   vruchtgebruiker.   De   wet   heeft   echter   geprobeerd   een   zo   goed   mogelijk   evenwicht   te   creëren   tussen   de   belangen   van   de   vruchtgebruiker   en   de   belangen   van   de   blote   eigenaar,   waardoor   bij   afwijking   van   deze   regels   vaak   de   belangen   van   één   bepaalde  partij  in  het  gevaar  komen.       In   deze   masterproef   zal   ik   de   plichten   van   de   vruchtgebruiker   analyseren.   Deze   plichten   kunnen   gesitueerd   worden   op   drie   ogenblikken,   namelijk   bij   het   ontstaan   van   het   vruchtgebruik,   tijdens   het   vruchtgebruik   en   bij   de   beëindiging   van   het   vruchtgebruik.   De   plichten   behorend   tot   elke   categorie   zullen   in   het   volgende   deel   gedetailleerd   bestudeerd                                                                                                                   3  R.  DEKKERS  en  E.  DIRIX,  Handboek  Burgerlijk  Recht,  II,  Antwerpen,  Intersentia,  2005,  183.  (Hierna   verkort  R.  DEKKERS  en  E.  DIRIX,  Handboek  Burgerlijk  Recht)   4  R.  DERINE,  F.  VAN  NESTE  EN  H.  VANDENBERGHE,  Zakenrecht,  Deel  II  A,    Gent,  Story  –  Scientia,  1984,  344.   (Hierna  verkort    R.  DERINE,  F.  VAN  NESTE  EN  H.  VANDENBERGHE,  Zakenrecht)   5  N.  VANDENBEEK,  Terbeschikkingstelling  van  onroerende  goederen.  Grondige  analyse  van  enkele   rechtsfiguren.  Mechelen,  Kluwer,  2008,  74.  (Hierna  verkort  N.  VANDENBEEK,  Terbeschikkingstelling  van   onroerende  goederen.  Grondige  analyse  van  enkele  rechtsfiguren.)  

 

2  

worden.   Elke   verplichting   zal   theoretisch   uiteen   worden   gezet,   waarbij   aandacht   gaat   naar   de  draagwijdte,  de  belangen  van  de  partijen  en  de  afwijkingsmogelijkheden.  Bovendien  zal   elke  verplichting  kritische  geëvalueerd  worden.                                                                

3  

DEEL  2.  PLICHTEN  VRUCHTGEBRUIKER     A. Plichten  bij  het  ontstaan  van  het  vruchtgebruik     1. Inleiding       Het   vruchtgebruik   kan   op   de   volgende   manieren   ontstaan:   het   openvallen   van   een   nalatenschap,   het   sluiten   van   een   vestigend   contract,   het   vervullen   van   de   wettelijke   vereisten  of  het  zich  realiseren  van  een  termijn  of  voorwaarde.  Het  vruchtgebruik  verleent   dan   een   onmiddellijke   heerschappij   ten   opzichte   van   iedere   derde.   Dat   houdt   in   dat   de   vruchtgebruiker  ten  aanzien  van  de  blote  eigenaar  een  persoonlijke  vordering  tot  afgifte  van   het   vruchtgebruik   heeft,   aangezien   de   vruchtgebruiker   vaak   nog   niet   in   het   bezit   zal   zijn   van   het  goed.6  Tegenover  derden  bezit  de  vruchtgebruiker  een  zakelijk  recht.7     Er  zijn  twee  situaties  waarbij  de  vordering  tot  aangifte  geen  nut  heeft.  Allereerst  in  het  geval   waarin  de  vruchtgebruiker  reeds  in  het  bezit  was  van  het  goed  vóór  het  openvallen  van  het   vruchtgebruik.  Dat  zal  het  vaakst  voorkomen  in  de  context  van  de  langstlevende  echtgenoot   of  het  geval  waarbij  de  eigenaar  zichzelf  het  vruchtgebruik  voorbehoudt.8  Ten  tweede  zal  de   vordering   tot   aangifte   geen   nut   hebben   wanneer   het   vruchtgebruik   gevestigd   wordt   door   een  algemeen  legaat  en  er  geen  reservataire  erfgenamen  zijn.  De  algemene  legataris  zal  dan   recht  hebben  op  het  bezit  van  het  goed,  zonder  dat  hij  er  afgifte  van  moet  vragen.9     Vooraleer   het   vruchtgebruik   op   een   goed   afgegeven   kan   worden   aan   de   vruchtgebruiker,   moet   die   aan   twee   verplichtingen   voldoen.   Enerzijds   moet   hij   een   staat   voor   onroerende   goederen  en  een  inventaris  voor  roerende  goederen  (art.  600  BW)  opmaken  en  anderzijds                                                                                                                   6  R.  DEKKERS,  Handboek  Burgerlijk  Recht,  191;    V.  SAGAERT,  B.  TILLEMAN  en  A.  VERBEKE,  Vermogensrecht  

in  kort  bestek,  346.     7  H.  DE  PAGE,  Traité  élémentaire  de  droit  civil  belge:  principes,  doctrine,  jurisprudence,  VI,  Brussel,   Bruylant,  1953,  286.  (Hierna  verkort  H.  DE  PAGE,  Traité)   8  A.  VERBEKE,  “Vruchtgebruik/Aanvang”  in  A.  VERBEKE,  Vermogensplanning  met  een  effect  bij  leven  :   schenking,  Gent,  Larcier,  2005,  363.  (Hierna  verkort  A.  VERBEKE,  “Vruchtgebruik/Aanvang”)   9  M.  PUELINCKX-­‐COENE,  “De  grote  promoties    van  de  langstlevende  echtgenote.  Beschouwingen  bij  de   integratie  van  de  wet  van  14  mei  1981  in  het  bestaande  recht.”,  TPR  1981,  601-­‐603  

 

4  

een   borg   stellen   (art.   601).   Pas   wanneer   aan   beide   verplichtingen   is   voldaan,   zal   de   vruchtgebruiker  de  afgifte  kunnen  vorderen.       2. De  staat/  inventaris       a. Algemeen       Artikel   600   BW   stelt   het   opmaken   van   een   staat   voor   onroerende   goederen   en   van   een   inventaris   voor   roerende   goederen   verplicht,   opdat   de   vruchtgebruiker   de   daadwerkelijke   afgifte  zou  kunnen  vragen.10  De  staat  kan  gedefinieerd  worden  als  een  akte  waarin  roerende   goederen   worden   geteld   en   beschreven.   De   inventaris   aan   de   andere   kant   wordt   gedefinieerd   als   de   beschrijving   van   de   materiële   situatie   van   de   onroerende   goederen   waarop   het   vruchtgebruik   rust.11   Zolang   geen   staat   of   inventaris   is   opgemaakt,   kan   de   vruchtgebruiker   geen   gebruik   maken   van   de   zaak   en   evenmin   de   vruchten   ervan   innen.12   Wel   blijft   het   recht   bestaan.   De   vruchten   die   door   de   blote   eigenaar   worden   geïnd   tussen   het   ontstaan   van   het   recht   en   het   opstellen   van   de   staat   of   inventaris,   zullen   achteraf   afgerekend  moeten  worden.13     De  staat  of  de  inventaris  heeft  duidelijk  als  doel  de  belangen  van  zowel  de  vruchtgebruiker   als  de  blote  eigenaar  veilig  te  stellen.14  Door  die  staat  of  inventaris  wordt  de  toestand  van   het  goed  bij  de  aanvang  van  het  vruchtgebruik  vastgelegd,  zodat  men  op  het  einde  van  het   vruchtgebruik  kan  nagaan  of  de  vruchtgebruiker  voldaan  heeft  aan  zijn  verplichting  om  het   goed   in   stand   te   houden   en   na   afloop   terug   te   bezorgen   in   dezelfde   staat   als   bij   aanvang  

                                                                                                                10  CASS.  16  juni  1989,  RW  1989-­‐90,  402.     11  H.  DE  PAGE,  Traité,  287;  M.  COENE,  “Art.  745ter  BW”  in  Erfenissen,  schenkingen  en  testamenten.  

Artikelgewijze  commentaar  met  overzicht  van  rechtspraak  en  rechtsleer,  Mechelen,  Kluwer,  2008,   2/14.  (Hierna  verkort  M.  COENE,  “Art.  745ter  BW”)   12  D.  MEULEMANS,  Vruchtgebruik,  erfpacht  en  opstal,  Antwerpen,  Maklu,  1998,  18.  (Hierna  verkort  D.   MEULEMANS,  Vruchtgebruik,  erfpacht  en  opstal)     13  M.  COENE,  “Art.  745ter  BW”,  2/14.   14  R.  DERINE,  F  VAN  NESTE  en  H.  VANDENBERGHE,  Zakenrecht,  352;  D.  CLAEYS,  Usufruit  et  nue-­‐proprieté.   Principes  et  actualités,  Waterloo,  Kluwer,  2007,  78.  (Hierna  verkort  D.  CLAEYS,  Usufruit  et  nue-­‐ proprieté.  Principes  et  actualités.)    

 

5  

(Art.   578   BW).15   Indien   de   vruchtgebruiker   niet   aan   die   teruggaveplicht   voldoet,   kan   een   schadevergoeding   opgelegd   worden   aan   de   vruchtgebruiker   op   basis   van   de   staat   of   inventaris.       Er  is  een  afwijking  op  de  normale  uitwerking  van  artikel  600  BW.  Het  artikel  zal  namelijk  niet   volledig   kunnen   doorwerken   in   het   geval   de   vruchtgebruiker   reeds   in   het   bezit   is   van   de   goederen  die  onderworpen  zijn  aan  het  vruchtgebruik  bij  het  ontstaan  van  het  recht.  Dat  zal   het   vaakst   voorkomen   in   de   context   van   het   erfrecht   van   de   langstlevende   echtgenoot.16   Maar  het  komt  ook  voor  in  andere  gevallen,  zoals  wanneer  het  vruchtgebruik  ontstaat  door   verkrijgende   verjaring   of   verkregen   wordt   op   grond   van   een   algemeen   legaat,   op   voorwaarde  dat  er  geen  reservataire  erfgenamen  zijn.17  Artikel  600  BW  geldt  in  principe  ook   ten  opzichte  van  die  vruchtgebruikers.  Praktisch  is  de  uitwerking  van  dat  artikel  echter  niet   mogelijk,  aangezien  de  vruchtgebruiker  in  die  gevallen  al  automatisch  in  het  bezit  is  van  die   goederen.  Meerdere  arresten  bevestigen  dat  de  blote  eigenaar  in  die  gevallen  het  verkrijgen   van  de  goederen  niet  afhankelijk  mag  stellen  van  het  opmaken  van  een  inventaris  of  staat.18   Artikel   600   BW   blijft   echter   van   toepassing,   zodat   de   vruchtgebruiker   nog   steeds   verplicht   is   een   staat   of   inventaris   op   te   maken.19   Maar   aangezien   de   blote   eigenaar   de   vruchtgebruiker   niet   meer   onder   druk   kan   zetten   voor   het   opmaken   van   een   dergelijke   staat   of   inventaris,   is   het   niet   ondenkbaar   dat   de   vruchtgebruiker   in   dat   geval   niet   aan   zijn   verplichting   zal   voldoen.   Het   vervullen   van   die   formaliteit   zal   immers   geen   prioriteit   meer   zijn.   Indien   de   vruchtgebruiker   in   die   context   niet   uit   zichzelf   een   staat   of   inventaris   laat   maken,   zal   de   blote   eigenaar   zelf   moeten   ingrijpen.   De   blote   eigenaar   zal   zich   tot   de   rechter   kunnen   richten  om  de  opmaak  van  een  staat  of  inventaris  af  te  dwingen  bij  de  vruchtgebruiker,  al   dan  niet  met  een  bijkomende  vordering  tot  schadevergoeding  als  er  al  schade  geleden  zou   zijn   door   het   uitblijven   van   de   staat   of   inventaris.20   De   rechter   zal   daarbij   geen   beoordelingsbevoegdheid  hebben.  Het  nadeel  daarvan  is  dat  een  gerechtelijke  procedure  al                                                                                                                   15  N.  VANDENBEEK,  Terbeschikkingstelling  van  onroerende  goederen.  Grondige  analyse  van  enkele   rechtsfiguren,  78.     16  Artikel  745bis  Burgerlijk  Wetboek;  Brussel  27  mei  1998,  T.  Not.  2000,  446,  noot  F.  BLONTROCK;  P.  

DELNOY,  “Chronique  de  jurisprudence:  Les  successions  légals  (1988  1997)'',  Dossiers  du  JT  1999,  49.   17  Artikel  1006  Burgerlijk  Wetboek   18  Luik  9  december  2003,  TBBR  2006,  135;  Bergen  29  maart  1993,  JLMB  1994,  1196.     19  Gent  29  maart  2007,  T.  Not.  2009,  afl  1,  28.   20  M.  COENE,  “Art.  745ter  BW”,  4/14.  

 

6  

vlug   tijd   in   beslag   neemt   en   kosten   teweegbrengt.21   De   blote   eigenaar   kan   beter   zelf   het   initiatief  nemen  om  een  staat  of  inventaris  op  te  maken.  De  kosten  zullen  in  dat  geval  ten   laste   van   de   vruchtgebruiker   blijven.   De   blote   eigenaar   zal   hier   wel   moeten   optreden   in   overeenstemming   met   artikel   600   BW.   Dat   impliceert   dat   hij   de   inventaris   of   staat   op   tegenspraak  zal  moeten  opmaken.       b. Voorwaarden       Artikel  600  BW  stelt  dat  de  inventaris  of  de  staat  moet  worden  opgemaakt  op  het  ogenblik   van   de   ingenottreding.   Als   dat   op   dat   moment   niet   is   gebeurd,   kan   de   blote   eigenaar   tijdens   het   vruchtgebruik   nog   steeds   eisen   dat   een   dergelijke   inventaris   of   staat   zou   worden   opgemaakt.22   Bevat   de   inventaris   of   staat   materiële   fouten   of   onvolledigheden,   dan   kan   een   complementaire  inventaris  worden  opgemaakt.23     De   staat   of   inventaris   is   een   wettelijke   verplichting   die   rust   op   de   vruchtgebruiker.   Dat   betekent   dat   hij   daartoe   het   initiatief   zal   moeten   nemen24   en   zal   moeten   instaan   voor   de   kosten.25     Een   bijkomende   voorwaarde   is   dat   de   staat   of   inventaris   op   tegenspraak   gebeurt,   dus   in   aanwezigheid   van   zowel   de   vruchtgebruiker   en   de   blote   eigenaar.   Als   die   voorwaarde   niet   wordt   nageleefd,   zal   de   staat   of   inventaris   niet-­‐tegenwerpelijk   zijn.26   Dat   is   een   logische   voorwaarde,  aangezien  beide  partijen  de  mogelijkheid  moeten  hebben  om  na  te  gaan  of  de   toestand   die   omschreven   is   in   de   staat   of   inventaris   wel   degelijk   overeenstemt   met   de   werkelijke   toestand.   Het   is   niet   ondenkbaar   dat   de   blote   eigenaar   er   niet   tevreden   mee   is   dat  er  op  zijn  goed  een  vruchtgebruik  rust.  In  dat  geval  zou  hij  ervoor  kunnen  kiezen  om  niet                                                                                                                   21  Ibid.,  5.     22  Brussel    28  januari  1880,  Pas.  1880,  144.     23  R.  DERINE,  F  VAN  NESTE  en  H.  VANDENBERGHE,  Zakenrecht,  353;  Luik  10  juli  1895,    Pas.  1896,  27.     24  CASS.  14  november  1958,  RW  1958-­‐59,  888,  noot  C.  CHAPEL.   25  R.  DERINE,  F  VAN  NESTE  en  H.  VANDENBERGHE,  Zakenrecht,  355;  Dat  de  vruchtgebruiker  de  kosten   moet  dragen  is  gebaseerd  op  artikel  1248  BW  :  Diegene  op  wie  de  verplichting  rust,  moet  er  de   kosten  van  dragen.     26  V.  SAGAERT  en  K.  VANHOVE,  “Bouwen  en  zakenrecht”  in  K.  DEKETELAERE,  M.  SCHOUPS  en  A.  VERBEKE,   Handboek  bouwrecht,  Antwerpen,  Intersentia,  2003,  343;  V.  SAGAERT,  B.  TILLEMAN  en  A.  VERBEKE,   Vermogensrecht  in  kort  bestek,  346.    

 

7  

op   te   dagen   en   zo   de   ingenottreding   tegen   te   houden.   Om   dat   te   voorkomen   heeft   de   wetgever  gesteld  dat  de  staat  of  inventaris  geacht  wordt  op  tegenspraak  te  zijn  opgemaakt   als   de   vruchtgebruiker   de   blote   eigenaar   behoorlijk   heeft   opgeroepen.   In   principe   zal   de   blote   eigenaar   behoorlijk   opgeroepen   zijn   als   hij   werd   opgeroepen   door   middel   van   een   gerechtsdeurwaarderexploot.27     In   principe   gelden   er   geen   bijzondere   vormvoorschriften   voor   de   staat   of   inventaris.28   Wanneer  beide  partijen  meerderjarig  en  bekwaam  zijn,  zal  een  onderhandse  akte  volstaan.   Maar   er   kan   steeds   voor   een   authentieke   akte   worden   gekozen.29   De   keuze   ligt   bij   de   vruchtgebruiker,  aangezien  de  verplichting  op  hem  rust  en  hij  het  initiatief  moet  nemen  en   de   kosten   moet   betalen.30   In   de   rechtsleer   heerst   er   twijfel   over   of   de   blote   eigenaar   kan   eisen   dat   de   staat   of   inventaris   in   notariële   vorm   opgemaakt   wordt.31   Naar   mijn   mening   moet   het   mogelijk   zijn   voor   de   blote   eigenaar   om   dat   te   eisen,   op   voorwaarde   dat   hij   de   bijkomende   notariële   kosten   draagt.   Het   initiatief   ligt   namelijk   bij   de   vruchtgebruiker,   waardoor  die  de  keuze  heeft  over  de  vorm  van  de  staat  of  inventaris.  Als  de  blote  eigenaar   daarvan  wil  afwijken  lijkt  het  mij  logisch  dat  hij  de  bijkomende  kosten  draagt.       Voor   het   opmaken   van   de   staat   of   inventaris   wordt   het   best   een   beroep   gedaan   op   een   deskundige.   Bij   het   aandachtig   lezen   van   artikel   600   BW   vallen   de   woorden   “doen   opmaken”op.   Daaruit   kan   worden   afgeleid   dat   de   staat   of   inventaris   niet   door   de   blote   eigenaar   of   vruchtgebruiker   mag   worden   opgemaakt.   Verder   wordt   er   niet   gepreciseerd   wie   die  dan  wel  moet  opstellen.  Maar  logischerwijs  zou  men  de  staat  of  inventaris  het  best  laten   opstellen  door  een  deskundige,  zoals  een  architect  of  een  landmeter,  gezien  hun  specifieke  

                                                                                                                27    O.  JAUNIAUX  en  N.  VERHEYDEN-­‐JEANMART,  “L’exercice  de  l’usufruit  du  conjoint  survivant”,  in  J.   RENCHON  en  F.  TAINMONT,  Le  statut  patrimonial  du  conjoint  survivant,  Brussel,  Bruylant,  2004,   36.(Hierna  verkort  O.  JAUNIAUX  en  N.  VERHEYDEN-­‐JEANMART,  “L’exercice  de  l’usufruit  du  conjoint   survivant”);  H.  DE  PAGE,  Traité,  190.     28  J.  KOKELENBERG,  T.  VAN  SINAY  EN  H.  VUYE,  “Overzicht  van  rechtspraak.  Zakenrecht  (1989–1994)”,  TPR   1995,  619.  (Hierna  verkort  J.  KOKELENBERG,  T.  VAN  SINAY  EN  H.  VUYE,  “Overzicht  van  rechtspraak.   Zakenrecht  (1989–1994)”)   29  Luik  9  december  2003,  TBBR  2006,  135;  V.  SAGAERT,  B.  TILLEMAN  en  A.  VERBEKE,  Vermogensrecht  in   kort  bestek,  347.     30  D.  CLAEYS,  Usufruit  et  nue-­‐proprieté.  Principes  et  actualités,  79.   31  O.  JAUNIAUX  en  N.  VERHEYDEN-­‐JEANMART,  “L’exercice  de  l’usufruit  du  conjoint  survivant”,  36.

 

8  

bouwtechnische  kennis.  32  Dat  is  echter  geen  verplichting  en  kan  in  principe  door  elke  derde   worden  gedaan.33     c. Vrijstelling  verplichting     Als  men  zou  oordelen  dat  de  verplichting  voor  het  opstellen  van  een  staat  of  inventaris  van   openbare   orde   is,   zou   een   clausule   waarin   de   vruchtgebruiker   wordt     vrijgesteld   van   die   verplichting   absoluut   nietig   zijn.34   Er   wordt   echter   door   de   meerderheid   van   de   rechtsleer   aangenomen   dat   de   verplichting   slechts   van   dwingende   aard   is,   aangezien   het   opstellen   van   een   staat   of   inventaris   slechts   de   bescherming   van   private   belangen   als   doel   heeft.35   Een   vrijstellingsclausule   zal   vanuit   dat   oogpunt   dus   slechts   relatief   nietig   zijn,   waardoor   enkel   de   benadeelde   de   nietigheid   kan   vorderen.   Dat   wil   zeggen   dat   de   blote   eigenaar   die   oorspronkelijk  vrijstelling  heeft  verleend,  daar  steeds  op  kan  terugkomen.  In  dat  geval  zal  hij   wel   gehouden   zijn   tot   het   betalen   van   de   kosten   voor   het   opmaken   van   de   staat   of   inventaris36,   tenzij   de   blote   eigenaar   een   reservataire   erfgenaam   is   en   de   reserve   zou   worden  aangetast  door  het  vruchtgebruik  dat  is  ontstaan  naar  aanleiding  van  het  openvallen   van  een  nalatenschap.37       Aangezien   een   dergelijk   vrijstellingsbeding   in   principe   dus   nietig   is,   neemt   men   aan   dat   bij   het   opnemen   van   een   dergelijk   beding   men   de   vruchtgebruiker   slechts   vrijstelt   van   de   kosten  en  niet  van  de  verplichting  zelf.  De  blote  eigenaar  kan  die  staat  of  inventaris  immers   nog  steeds  opeisen.38                                                                                                                     32  F.  MOEYKENS,  “Vruchtgebruik  op  een  onroerend  goed  –  burgerrechtelijke  aspecten”,  Vastgoed  info  

2002,  afl.  15,  3.     33  Rb.  Doornik  12  oktober  1988,  JLMB  1990,  635.     34  R.  DERINE,  F  VAN  NESTE  en  H.  VANDENBERGHE,  Zakenrecht,  392;  A.  KLUYSKENS,  Beginselen  van  burgerlijk   recht  5:  Zakenrecht,  Antwerpen,  Standaard  Boekhandel,  1953,  207.  (Hierna  verkort  A.  KLUYSKENS,   Beginselen  van  burgerlijk  recht  5  :  Zakenrecht)   35  Luik  26  juni  1866,  Pas.  1867,  138.     36  N.  VANDENBEEK,  Terbeschikkingstelling  van  onroerende  goederen.  Grondige  analyse  van  enkele   rechtsfiguren,  80.   37  R.  DEKKERS  en  E.  DIRIX,  Handboek  burgerlijk  recht,  193;  A.  DE  BRABANDERE,  “Usufruit,  usage,   habitation”  in  Répertroire  Notorial  II,  Brussel,  Larcier,  1977,  nr.  39.       38  G.  VAN  OOSTERWIJCK,  ”Bedingen  in  verband  met  het  nieuwe  erfrecht  van  de  langstlevende   echtgenoot,  op  te  nemen  in  huwelijkscontracten  of  in  akten  houdende  wijziging  van   huwelijksvermogensstelsels”  in  L.  WEYTS,  Clausules  over  het  erfrecht  van  de  langstlevende  

 

9  

  Het   vrijstellen   van   die   verplichting   wordt   bovendien   ten   sterkste   afgeraden.   Het   opmaken   van  een  dergelijke  staat  of  inventaris  is  van  belang  voor  beide  partijen.  Zoals  reeds  gezegd  is   de   staat   of   inventaris   van   groot   belang   in   de   context   van   de   teruggave-­‐   en   instandhoudingsplicht   van   de   vruchtgebruiker.   Op   basis   van   de   staat   en   inventaris   zal   de   blote   eigenaar   een   schadevergoeding   kunnen   verkrijgen,   als   de   vruchtgebruiker   het   goed   zou   hebben   beschadigd   en  dus   niet   voldoet   aan   de   verplichting   om   het   goed   terug   te   geven   in   de   oorspronkelijke   staat.   Zonder   staat   of   inventaris   zal   het   voor   de   blote   eigenaar   zogoed   als   onmogelijk   zijn   om   die   schadevergoeding   te   verkrijgen.   De   blote   eigenaar   zal   immers   bewijsproblemen  hebben.  Een  sterke  stroming  in  de  rechtsleer  oordeelt  echter  dat  op  grond   van   artikel   1428   BW   het   bestaan   en   de   staat   van   de   goederen   die   zijn   onderworpen   aan   het   vruchtgebruik   kan   bewezen   worden   door   alle   middelen   van   het   recht,   getuigen   en   vermoedens  inbegrepen.39  Ook  de  vruchtgebruiker  heeft  er  belang  bij  een  staat  of  inventaris   te   laten   opmaken.   Wanneer   hij   het   goed   in   een   slechte   staat   ontvangt,   zal   hij   bij   het   teruggeven   van   het   goed   op   basis   van   de   staat   en   inventaris   kunnen   aantonen   dat   dat   de   oorspronkelijke  staat  is.  De  vruchtgebruiker  zal  dan  geen  schadevergoeding  moeten  betalen.       Een   volgende   vraag   die   zou   kunnen   worden   gesteld   in   de   context   van   de   vrijstelling   is   de   volgende.  Als  de  blote  eigenaar  het  goed  vrijwillig  heeft  afgegeven  aan  de  vruchtgebruiker   vooraleer   een   staat   of   inventaris   werd   opgemaakt,   kan   dat   dan   gezien   worden   als   een   stilzwijgende  vrijstelling  van  die  verplichting?  Zoals  reeds  gezegd  kan  dat  niet  en  zal  de  blote   eigenaar  nog  steeds  een  staat  of  inventaris  kunnen  eisen.  Maar  zodra  het  goed  is  afgegeven,   heeft   hij   wel   afstand   gedaan   van   zijn   recht   om   de   inbezitstelling   te   weigeren   zolang   de   staat   niet   is   opgemaakt.40   Sommige   auteurs   stellen   dat   uit   de   omstandigheden   wel   afgeleid   kan   worden  dat  de  blote  eigenaar  stilzwijgend  afstand  heeft  gedaan  van  het  recht  op  een  staat   of  inventaris.41  Zo  werd  er  in  de  rechtspraak  al  geoordeeld  dat  de  blote  eigenaar  afstand  had   gedaan   van   zijn   recht,   omdat   hij   gedurende   vijfentwintig   jaar   had   nagelaten   een   staat   of  

                                                                                                                echtgenoot,  Antwerpen,  Kluwer,  1983,  83.     39  Gent  3  februari  1953,  RW  1952-­‐53,  1694;  J.  HERBOTS,    “Vruchtgebruik”  in  Het  onroerend  goed  in  de   praktijk,  Mechelen,  Kluwer,  1999,  I.I.5-­‐3.  (Hierna  verkort  J.  HERBOTS,  “Vruchtgebruik”)   40  CASS.  16  juni  1989,  RW  1989-­‐90,  402.     41  R.  DERINE,  F  VAN  NESTE  en  H.  VANDENBERGHE,  Zakenrecht,  352.    

 

10  

inventaris   te   eisen.42   Door   afstand   te   doen   van   recht   verzaakt   de   blote   eigenaar   definitief   aan  de  mogelijkheid  om  een  beroep  te  doen  op  dat  recht.43     d. Evaluatie       Het   is   na   analyse   van   artikel   600   BW   duidelijk   dat   het   in   het   belang   is   van   beide   partijen   om   een  staat  of  inventaris  op  te  maken.  Afwijken  van  die  verplichting  zal  steeds  nadelig  zijn  voor   één   van   de   partijen.   Ofwel   zal   de   blote   eigenaar   niet   kunnen   aantonen   dat   het   goed   hem   beschadigd  wordt  teruggegeven  en  zal  hij  dus  geen  schadevergoeding  kunnen  eisen  van  de   vruchtgebruiker.  Ofwel  zal  de  vruchtgebruiker  niet  kunnen  bewijzen  dat  het  goed  hem  reeds   beschadigd   werd   overhandigd   en   hij   dus   niet   verantwoordelijk   is   voor   de   schade.   Zelfs   wanneer  in  de  context  van  het  erfrecht  van  de  langstlevende  echtgenote  het  goed  reeds  in   het   bezit   is   van   die   echtgenote,   wordt   er   aangeraden   om   een   staat   of   inventaris   op   te   maken.   Het   eisen   van   dergelijke   verplichting   kan   in   familieverbanden   opgevat   worden   als   wantrouwen,   maar   het   is   slechts   een   kleine   last   die   veel   grotere   problemen   op   een   later   tijdstip  kan  vermijden.  Door  het  aanstellen  van  een  deskundige  kan  dat  een  dure  verplichting   worden,  maar  ook  dat  zou  de  partijen  niet  mogen  tegenhouden.  Het  opstellen  van  een  staat   of  inventaris  zal  altijd  voordeliger  uitkomen  dan  het  niet  doen.       Als   de   blote   eigenaar   toch   beslist   de   vruchtgebruiker   vrij   te   stellen   van   de   verplichting   die   is   opgenomen   in   artikel   600   BW,zal   de   zogenaamde   vrijstelling   slechts   betekenen   dat   de   kosten  door  de  blote  eigenaar  zullen  worden  gedragen.  In  principe  liggen  die  kosten  bij  de   vruchtgebruiker.   Het   geven   van   een   vrijstelling   kan   dus   een   goede   oplossing   zijn   als   de   vruchtgebruiker  duidelijk  minder  vermogend  is  dan  de  blote  eigenaar.  Ook  het  initiatief  voor   het  laten  opstellen  van  een  staat  of  inventaris  ligt  bij  de  vruchtgebruiker.  Hij  zal  dus  ook  de   vorm   van   het   document   kunnen   bepalen.   Aangezien   de   wet   geen   vormvereisten   oplegt,   kan   dat   zowel   bij   onderhandse   akte   als   bij   notariële   akte.   Bij   notariële   akte   zullen   de   kosten                                                                                                                   42  Rb.  Ieper  14  september  1993,  TBBR  1994,  415.     43  Rb.  Gent  25  september  1984,  TGR  1985,  47;  Auteurs  VERHEYDEN-­‐JEANMART  en  JAUNIAUX  zijn  hier  

echter  niet  mee  akkoord  en  stellen  dat  het  afstand  doen  van  recht  niet  inhoudt  dat  de  blote  eigenaar   geen  staat  of  inventaris  meer  kan  eisen,  maar  enkel  dat  de  kosten  dan  door  de  blote  eigenaar  zullen   gedragen  worden  O.  JAUNIAUX  en  N.  VERHEYDEN-­‐JEANMART,  ,  “L’exercice  de  l’usufruit  du  conjoint   survivant”,  38.    

 

11  

hoger  oplopen,  maar  ook  hier  kan  er  besloten  worden  dat  ze  gedragen  zullen  worden  door   de  blote  eigenaar.  De  partijen  beslissen  dus  beter  om  een  dergelijke  staat  of  inventaris  op  te   maken.   Als   dat   financieel   moeilijk   zou   zijn   voor   de   vruchtgebruiker,   kan   er   steeds   een   afwijkende  kostenregeling  voorzien  worden  tussen  de  partijen.     3. De  borgstelling       a. Algemeen       Een   tweede   verplichting   in   hoofde   van   de   vruchtgebruiker   vloeit   voort   uit   artikel   601   Burgerlijk  Wetboek,  namelijk  de  borgstelling  om  als  een  goede  huisvader  te  genieten.44  De   vruchtgebruiker   is   verplicht   om   een   borgstelling   te   verschaffen,   vooraleer   die   in   het   bezit   kan  treden  van  het  goed.45     Die   borgstelling   heeft   als   doel   de   blote   eigenaar   te   verzekeren   tegen   het   risico   van   een   eventuele   insolvabiliteit   van   de   vruchtgebruiker.46   De   blote   eigenaar   zal   er   daardoor   zeker   van   zijn   dat   de   schade   vergoed   zal   worden   bij   een   eventuele   waardevermindering   van   het   goed   waarvoor   de   vruchtgebruiker   verantwoordelijk   is.47   Die   borgstelling   biedt   dus   een   oplossing   in   het   geval   de   vruchtgebruiker   insolvabel   is   en   bijgevolg   niet   kan   voldoen   aan   zijn   teruggaveplicht.   Degene   die   zich   borg   stelt   voor   een   verbintenis   verplicht   zich   er   immers   jegens  de  schuldeiser  toe  om  aan  die  verbintenis  te  voldoen,  als  de  schuldenaar  dat  zelf  niet   doet  door  insolvabiliteit  bijvoorbeeld.48     Die  verplichting  vloeit  voort  uit  de  wet.  Dat  impliceert  dat  de  wettelijke  bepalingen  over  de   borgtocht  moeten  worden  nageleefd.  Het  gaat  hier  meer  bepaald  om  de  artikelen  2018  en   2019   BW.49   De   borg   moet   bekwaam   zijn   om   contracten   te   sluiten,   solvabel   zijn   en                                                                                                                   44  M.  VAN  QUICKENBORNE,  Borgtocht,  Antwerpen,  Kluwer  rechtswetenschappen,  1999,  401.     45  V.  SAGAERT,  B.  TILLEMAN,  A.  VERBEKE,  Vermogensrecht  in  kort  bestek,  347.     46  N.  VANDENBEEK,  Terbeschikkingstelling  van  onroerende  goederen.  Grondige  analyse  van  enkele   rechtsfiguren,  80.     47  R.  DERINE,  F  VAN  NESTE  en  H.  VANDENBERGHE,  Zakenrecht,  396.   48  Artikel  2011  Burgerlijk  Wetboek;   49  Artikel  2040  Burgerlijk  Wetboek.    

12  

gedomicilieerd   zijn   in   het   rechtsgebied   van   het   hof   van   beroep   waar   de   borgstelling   moet   plaatshebben,   namelijk   waar   het   vruchtgebruik   openvalt.50   Bij   de   beoordeling   van   de   solvabiliteit   van   de   borg   zal   uitsluitend   rekening   moeten   worden   gehouden   met   zijn   onroerende   eigendommen,   de   aard   van   het   vruchtgebruik   en   de   waarde   van   de   in   vruchtgebruik   gegeven   goederen.51   Als   er   geen   borg   gevonden   kan   worden,   kan   de   vruchtgebruiker   eveneens   een   zakelijke   zekerheid   aanbieden,   zoals   een   hypotheek   op   zijn   eigen   onroerende   goederen   of   een   inpandgeving   van   effecten.52   Ook   de   storting   van   een   geldsom  bij  de  Deposito-­‐  en  Consignatiekas  is  aanvaardbaar.53     Net   zoals   bij   de   staat   en   inventaris,   zal   de   vruchtgebruiker   niet   kunnen   genieten   van   het   goed   en   zijn   vruchten,   zolang   er   geen   borgstelling   of   zekerheid   werd   verleend.   De   vruchtgebruiker   zal   echter   wel   recht   hebben   op   de   vruchten.   Die   zullen   door   de   blote   eigenaar   bijgehouden   moeten   worden   om   ze   nadien   over   te   maken   aan   de   vruchtgebruiker.54     Over  de  omvang  van  de  zekerheid  zegt  de  wet  niets.  Het  bedrag  van  de  borgstelling  zal  niet   noodzakelijk   overeenstemmen   met   de   waarde   van   het   vruchtgebruik   of   wat   gebruikelijk   is   bij   huurovereenkomsten55.   Het   zal   echter   wel   in   overeenstemming   moeten   zijn   met   de   verplichtingen  die  op  de  vruchtgebruiker  rusten  tijdens  de  duur  van  het  vruchtgebruik.56  Dat   wil  zeggen  dat  het  bedrag  voldoende  moet  zijn  om  de  schade  die  door  de  vruchtgebruiker   aan  het  onroerend  goed  werd  veroorzaakt  te  dekken,  als  hij  van  de  goederen  geen  gebruik   heeft  gemaakt  als  een  goede  huisvader.57  Voor  het  bepalen  van  wat  die  schade  kan  zijn  en  

                                                                                                                50  Artikel  2018  Burgerlijk  Wetboek;  Rb.  Antwerpen  17  juni  1884,  JT  1884,  894.     51  Artikel  2019  Burgerlijk  Wetboek;  R.  DERINE,  F  VAN  NESTE  en  H.  VANDENBERGHE,  Zakenrecht,  397.     52  N.  VANDENBEEK,  Terbeschikkingstelling  van  onroerende  goederen.  Grondige  analyse  van  enkele  

rechtsfiguren,  81;  V.  SAGAERT,  B.  TILLEMAN,  A.  VERBEKE,  Vermogensrecht  in  kort  bestek,  347.     53  A.  VERBEKE,  “Vruchtgebruik/Aanvang/borgstelling  en  boedelbeschrijving”,  363.     54  Artikel  604  Burgerlijk  Wetboek;  R.  DEKKERS  en  E.  DIRIX,  Handboek  burgerlijk  recht,  195.     55  Rb.  Brussel  25  februari  1992,  TBBR  1992,  438.   56  J.  KOKELENBERG,  T.  VAN  SINAY  en  H.  VUYE,  “Overzicht  van  rechtspraak.  Zakenrecht.  (1994  –  2000)”,   TPR  2001,  afl.  2,  1057.  (Hierna  verkort  J.  KOKELENBERG,  T.  VAN  SINAY  EN  H.  VUYE,  “OVerzicht  van   rechtspraak.  Zakenrecht.  (1994-­‐2000)”)   57  D.  MEULEMANS,  Vruchtgebruik,  erfpacht  en  opstal,  19.    

 

13  

hoe  groot  de  zekerheidstelling  dus  moet  zijn,  kan  een  deskundige  aangesteld  worden.58  De   blote  eigenaar  en  de  vruchtgebruiker  kunnen  dat  natuurlijk  ook  gewoon  onderling  bepalen.   De  wetgever  heeft  een  oplossing  voorzien  voor  het  geval  de  vruchtgebruiker  geen  borg  kan   vinden  of  onvoldoende  zekerheid  kan  stellen.  In  principe  zou  de  vruchtgebruiker  niet  in  het   bezit  kunnen  worden  gesteld  van  goed  vooraleer  hij  aan  die  verplichting  voldoet.  Maar  het   vruchtgebruik  zou  in  dat  geval  zijn  doel  voorbijschieten.  Dat  bestaat  erin  te  voorzien  in  het   levensonderhoud   van   de   vruchtgebruiker.   Daarom   heeft   de   wetgever   voorzien   in   een   subsidiaire  bescherming  van  de  belangen  van  de  blote  eigenaar,  namelijk  door  het  blokkeren   van  het  vruchtgebruikervermogen  op  grond  van  de  artikelen  602  en  603  BW.  Artikel  602  BW   stelt   meer   bepaald   dat   de   onroerende   goederen   verhuurd   zullen   worden   of   onder   het   beheer  van  een  sekwester  gesteld  worden,  waarna  de  inkomsten  ervan  zullen  toekomen  aan   de  vruchtgebruiker.59  De  vruchtgebruiker  heeft  dan  wel  nog  het  economische  voordeel  van   zijn  recht,  doch  zonder  dit  recht  zelf  uit  te  oefenen.60  De  artikelen  602  en  603  BW  bepalen   daarnaast  dat  de  onder  het  vruchtgebruik  begrepen  geldsommen  herbelegd  moeten  worden   en   dat   de   eetwaren   en   verbruikbare   goederen   moeten   worden   verkocht,   waarna   de   opbrengst   ook   belegd   zal   moeten   worden.   Op   grond   van   artikel   603   BW   kan   de   vruchtgebruiker   wel   eisen   dat   bepaalde   roerende   goederen   die   voor   zijn   gebruik   noodzakelijk  zijn,  hem  ter  beschikking  blijven.  Hij  zal  echter  onder  eed  moeten  beloven  dat   hij   de   goederen   zal   teruggeven   op   het   einde   van   het   vruchtgebruik.61   Het   blijft   voor   de   vruchtgebruiker  natuurlijk  altijd  mogelijk  om  tijdens  de  duur  van  het  vruchtgebruik  toch  te   voldoen  aan  die  verplichting  tot  zekerheidstelling.  In  dat  geval  zal  de  vruchtgebruiker  toch,   met  enige  vertraging,  in  bezit  kunnen  worden  gesteld  van  de  goederen.62   Als  de  vruchtgebruiker  zich  in  een  situatie  bevindt  waardoor  gebruik  moet  worden  gemaakt   van   het   mechanisme   van   de   artikelen   602   of   603   BW,   zal   hij   niet   gehouden   zijn   tot   het   opmaken   van   een   staat   voor   het   verkrijgen   van   de   vruchten.   De   vruchtgebruiker   zal   in   principe  wel  nog  moeten  instaan  voor  de  herstellingen  tot  onderhoud  (art.  605  BW)  en  de  

                                                                                                                58

 Rb.  Brussel  25  februari  1992,  TBBR  1992,  438,  J.  HERBOTS,  “Vruchtgebruik”,  I.I.5-­‐4.    C.  DE  WULF,  Het  opstellen  van  notariële  akten  Deel  IIA  ,  Mechelen,  Kluwer,  2007,  9.     60  A.  VERBEKE,  “Creatief  met  vruchtgebruik”,  T.  Not.  1999,  544  (Hierna  verkort  A.  VERBEKE,  “Creatief   met  vruchtgebruik”);  R.  DEKKERS  en  E.  DIRIX,  Handboek  burgerlijk  recht,  195.     61  A.  VERBEKE,  “Vruchtgebruik/Aanvang/Borgstelling  en  boedelbeschrijving”,  364-­‐365.     62  R.  DERINE,  F  VAN  NESTE  en  H.  VANDENBERGHE,  Zakenrecht,  397.   59

 

14  

lasten   moeten   dragen   die   de   wet   hem   oplegt   (art.   608   en   609   BW).63   Wat   de   staat   of   inventaris   betreft,   is   het   logisch   dat   de   vruchtgebruiker   die   niet   meer   zal   moeten   laten   opmaken,   aangezien   de   vruchtgebruiker   nooit   in   het   bezit   wordt   gesteld   van   het   goed.   En   net  omdat  hij  het  goed  nooit  in  zijn  bezit  zal  hebben,  zal  de  vruchtgebruiker  dus  niet  moeten   of   kunnen   voldoen   aan   de   plichten   om   het   goed   in   stand   te   houden   en   het   goed   terug   te   geven   in   de   oorspronkelijke   staat.   Daardoor   zou   een   inventaris   of   staat   volledig   zijn   nut   verliezen.64   De   blote   eigenaar   zal   zijn   rechten   moeten   beschermen   in   de   huur-­‐   of   pachtovereenkomst  bijvoorbeeld.     b. Vrijstelling  verplichting     In  dit  deel  moeten  drie  verschillende  vrijstellingen  onderscheiden  worden:  de  conventionele   vrijstelling,   de   wettelijke   vrijstelling   en   het   specifieke   geval   van   artikel   745ter   BW   met   betrekking   tot   de   langstlevende   echtgenoot.   De   vrijstelling   zal   als   gevolg   hebben   dat   de   vruchtgebruiker   zich   in   dezelfde   situatie   bevindt   als   wanneer   hij   wel   een   borg   zou   hebben   gesteld.   Daardoor   kan   hij   door   de   vruchtgebruiker   niet   geblokkeerd   worden   op   grond   van   artikel  601  en  602  BW.65  Wanneer  een  vruchtgebruiker  vrijgesteld  is  van  die  verplichting,  zal   de   vrijstelling   echter   niet   tegenstelbaar   zijn   aan   de   reservataire   erfgenamen   wiens   voorbehouden  erfdeel  overschreden  is  door  het  vruchtgebruik.66  Die  zullen  steeds  nog  een   borgstelling   mogen   eisen   van   de   vruchtgebruiker   voor   goederen   die   deel   uitmaken   van   de   reserve  en  als  het  vruchtgebruik  om  niet  is  verleend.67  Was  dat  niet  het  geval,  dan  zouden   de  reservataire  erfgenamen  minder  krijgen  uit  de  nalatenschap  dan  waar  zij  recht  op  hebben   wanneer   de   vruchtgebruiker   niet   zou   voldoen   aan   zijn   teruggaveplicht   en   de   vergoeding   door  insolvabiliteit  niet  zou  kunnen  betalen.      

                                                                                                                63  Ibid.,  399.     64  M.  COENE,  “Art.  745ter  BW”,  3/14.     65  Rb.  Brussel  26  juli  1911,  Ann.  Not.  1914,  206;  M.  COENE,  “Art.  745ter  BW”,  3/14.     66  R.  DERINE,  F  VAN  NESTE  en  H.  VANDENBERGHE,  Zakenrecht,  399.   67  Antwerpen  11  april  2004,  RW  2006-­‐07,  1767;  J.  DU  MONGH,  W.  PINTENS  en  K.  VANWINCKELEN,  Schets  

van  het  familiaal  vermogensrecht,  Antwerpen,  Intersentia,  2008,  357.    

 

15  

In  principe  is  de  vrijstelling  van  borgstelling  onherroepelijk68.  De  partijen  zullen  er  dus  niet   op  kunnen  terugkomen.  In  de  rechtspraak  wordt  echter  aangenomen  dat  de  vruchtgebruiker   toch  nog  gedwongen  zou  kunnen  worden  door  de  rechtbank  om  een  borg  aan  te  stellen  in   bepaalde  gevallen.  Meer  concreet  in  het  geval  waarbij  er  misbruik  van  recht  is  en  wanneer   er  faillissement  of  insolvabiliteit  van  de  vruchtgebruiker  dreigt  waardoor  de  belangen  van  de   blote   eigenaar   in   het   gevaar   komen.69   Die   rechtspraak   vindt   zijn   grondslag   in   artikel   618   BW   dat   stelt   dat   de   rechters   het   vruchtgebruik   vervallen   kunnen   verklaren,   en   dus   ook   een   zekerheid  kunnen  eisen.70     Wat   de   conventionele   vrijstelling   betreft,   kan   gesteld   worden   dat   de   verplichting   opgenomen  in  artikel  601  BW  van  aanvullend  recht  is.  Dat  impliceert  dat  de  partijen  kunnen   overeenkomen  dat  de  vruchtgebruiker  die  niet  zal  moeten  vervullen.71  In  de  praktijk  zal  er   vaak  vrijgesteld  worden  van  borg,  aangezien  het  als  vruchtgebruiker  niet  gemakkelijk  is  om   te  voldoen  aan  de  verplichting.  Die  conventionele  vrijstelling  gebeurt  veelal  bij  uitdrukkelijke   clausule  opgenomen  in  het  vestigend  contract  of  testament.72  In  de  rechtspraak  wordt  ook   aangenomen  dat  de  vrijstelling  stilzwijgend  kan  gebeuren.  Maar  dat  wordt  niet  gemakkelijk   aanvaard.73  Er  zal  daarbij  rekening  gehouden  moeten  worden  met  alle  omstandigheden  en   die  mogen  niet  voor  enige  interpretatie  vatbaar  zijn.74   Door   het   suppletieve   karakter   van   artikel   601   BW   kan   er   dus   afgeweken   worden   van   de   verplichting  zoals  omschreven  in  het  artikel.  De  blote  eigenaar  heeft  allerlei  mogelijkheden.   Hij   kan   de   vruchtgebruiker   volledig   of   gedeeltelijk   vrijstellen,   hij   kan   bepalen   dat   niet   voldaan  moet  worden  aan  artikel  2018  en  2019  BW,  hij  kan  het  bedrag  van  de  borgstelling   limiteren,   enzovoort.   Er   kan   niet   alleen   van   de   borgstelling   worden   afgeweken,   maar   bijvoorbeeld  ook  van  de  maatregelen  die  door  de  wet  worden  opgelegd  voor  het  geval  de                                                                                                                   68  Artikel  1134  Burgerlijk  Wetboek;  H.  DE  PAGE,  Traité,  259.     69  J.  HANSENNE,  Les  biens.  Précis.  V2,  Liège,  Université  de  Liège,  1996,  1053.     70  J.  HERBOTS,  “Vruchtgebruik”,  I.I.5-­‐5;  A.  SCHICKS  en  A.  VANISTERBEEK,  Traité  formulaire  de  la  pratique   notariele  Vol.  III,  Brussel,  Fonteyn,  1925,  516.     71  Ibid.   72  R.  DEKKERS  en  E.  DIRIX,  Handboek  burgerlijk  recht,  196.     73

 Gevallen  die  niet  worden  aanvaard  als  een  stilzwijgende  vrijstelling  :  de  vrijstelling  van  de  staat  of   inventaris  en  de  situatie  waarbij  er  een  inbezitneming  is  door  de  vruchtgebruiker  en  de  blote   eigenaar  dit  duldt.  R.  DEKKERS  en  E.  DIRIX,  Handboek  burgerlijk  recht,  196   74  CASS.  4  november  1977,  Arr.  Cass.  1978,  284.    

 

16  

vruchtgebruiker  geen  borg  kan  stellen.  Die  verplichting  kan  dus  volledig  aangepast  worden   aan  de  concrete  situatie  tussen  vruchtgebruiker  en  blote  eigenaar.     Er  is  in  artikel  601  BW  een  wettelijke  vrijstelling  voorzien  in  twee  gevallen.  Allereerst  in  de   situatie  waarbij  de  ouders  het  vruchtgebruik  hebben  van  de  goederen  van  hun  kinderen.75   Ten   tweede   wanneer   men   als   eigenaar   het   goed   heeft   geschonken   of   vervreemd   met   voorbehoud  van  vruchtgebruik.       Een  specifiek  geval  met  betrekking  tot  vrijstellingen  is  er  bij  het  erfrechtelijke  vruchtgebruik   van  de  langstlevende  echtgenoot.  Artikel  745ter  BW  bepaalt  immers  dat  “niettegenstaande   enig   andersluidend   beding,   de   eigenaar   van   de   blote   eigendom   steeds   kan   eisen   dat   de   geldsommen   worden   belegd   en   dat   de   effecten   aan   toonder   worden   omgezet   in   inschrijvingen  op  naam  of  worden  gedeponeerd  op  een  gemeenschappelijke  rekening”.     Het   effect   van   een   geldige   vrijstelling   wordt   hier   dus   sterk   gerelativeerd,76   aangezien   de   blote  eigenaar  “niettegenstaande  andersluidende  beding”  toch  nog  kan  eisen  dat  bepaalde   maatregelen   worden   genomen   met   betrekking   tot   geldsommen   en   effecten   aan   toonder.   Voor   andere   zaken   dan   geldsommen   en   effecten   aan   toonder   zal   de   vrijstelling   wel   een   normale  uitwerking  hebben.77`     c. Evaluatie     De   verplichting   tot   borgstelling   is   beter   uitgewerkt   dan   de   verplichting   tot   het   laten   opmaken  van  een  staat  of  inventaris.  De  vier  artikelen  over  de  borgstelling  zijn  duidelijk  en   voorzien   verschillende   situaties.   De   vruchtgebruiker   moet   een   borg   of   andere   zekerheid   stellen   vooraleer   hij   in   het   genot   kan   treden   van   het   goed.   In   vele   gevallen   zal   de   vruchtgebruiker   geen   borg   kunnen   vinden   of   onvoldoende   zekerheid   kunnen   stellen.   Daarom   heeft   de   wetgever   een   oplossing   voorzien   waardoor   de   vruchtgebruiker   toch   nog   van  de  vruchten  zal  kunnen  genieten.  De  doelstelling  van  het  vruchtgebruik  is  namelijk  het                                                                                                                   75

 Deze  vrijstelling  geldt  enkel  voor  het  wettelijke  genotsrecht  dat  ouders  hebben,  en  niet  voor  het   vruchtgebruik  dat  ze  op  grond  van  een  andere  titel  waarnemen.  J.  HERBOTS,  “Vruchtgebruik”,  I.I.5-­‐5.     76  H.  VANDENBERGHE,  “Actuele  problemen  van  het  vruchtgebruik”,  TPR  1983,  65.     77  H.  CASMAN  en    A.  VASTERSAVENDTS,  De  langstlevende  echtgenote.  Erfrechtelijke  en   huwelijksvermogensrechtelijke  aspecten.  Antwerpen,  Kluwer,  1982,  182.    

 

17  

voorzien   in   het   levensonderhoud   van   de   vruchtgebruiker.   Het   vragen   van   een   borg   of   zekerheid   zal   in   bepaalde   gevallen   tegenstrijdig   zijn   met   die   doelstelling.   Daarom   heeft   de   wetgever   de   artikelen   602   en   603   BW   uitgewerkt.   Die   maken   het   voor   de   vruchtgebruiker   mogelijk   om   bij   gebrek   aan   borg   of   andere   zekerheid   toch   het   economische   voordeel   te   behouden   van   het   vruchtgebruik   zonder   over   de   goederen   te   beschikken.   Alleen   over   de   omvang  van  de  borg  of  zekerheid  is  niets  bepaald  in  de  wet.       In  de  praktijk  wordt  de  vruchtgebruiker,  vanwege  de  zware  financiële  last,  vaak  vrijgesteld   van   die   verplichting.   De   blote   eigenaar   zal   dan,   behalve   in   het   geval   van   de   langstlevende   echtgenoot   en   reservataire   erfgenamen,   geconfronteerd   worden   met   het   risico   van   insolvabiliteit   van   de   vruchtgebruiker.   Blijkt   de   vruchtgebruiker   het   goed   beschadigd   te   hebben  en  insolvabel  te  zijn,  dan  zal  de  blote  eigenaar  volledig  machteloos  staan  en  zal  hij   geen  vergoeding  kunnen  verkrijgen  na  afloop  van  het  vruchtgebruik.  Hoewel  er  zeker  begrip   kan   worden   opgebracht   voor   het   vrijstellen   van   die   verplichting,   kan   er   maar   beter   goed   nagedacht   worden   over   de   gevolgen.   De   blote   eigenaar   maakt   het   best   voor   zichzelf   een   grondige   afweging   tussen   zijn   eigen   belangen   en   de   belangen   van   de   vruchtgebruiker.   Die   afweging   zal   pas   volledig   zijn   als   de   partijen,   en   dan   vooral   de   blote   eigenaar,   goed   geïnformeerd  zijn  over  de  gevolgen  en  de  draagwijdte  van  de  verplichting.       Een  goede  oplossing  zou  kunnen  zijn  om  de  vruchtgebruiker  niet  volledig  vrij  te  stellen,  maar   de  verplichting  aan  te  passen  aan  de  concrete  situatie.  Op  die  manier  is  de  blote  eigenaar   toch  enigzins  beschermd.  Aangezien  de  verplichting  van  suppletief  recht  is,  zullen  de  partijen   de   verplichting   volledig   kunnen   aanpassen   aan   hun   noden   en   zo   zal   de   blote   eigenaar   bijvoorbeeld   slechts   een   beperkte   zekerheidstelling   kunnen   opleggen   aan   de   vruchtgebruiker.                  

18  

B. Plichten  tijdens  het  vruchtgebruik     1. Inleiding       Wanneer  de  vruchtgebruiker  eenmaal  in  het  bezit  wordt  gesteld  van  het  goed,  zal  hij  ervan   kunnen   genieten   zoals   de   eigenaar   zelf.78   De   vruchtgebruiker   zal   wel   gebonden   zijn   door   enkele   verplichtingen   opgenomen   in   de   wet.   Ook   hier   bestaan   de   meeste   van   de   verplichtingen  in  functie  van  de  teruggaveplicht.       Een   eerste   belangrijke   verplichting   is   het   beheer   van   het   goed   zoals   een   goede   huisvader.   Klassiek  werd  dat  geformuleerd  als  het  verbod  voor  de  vruchtgebruiker  om  over  de  zaak  te   beschikken   of   ze   te   vervreemden.   Dat   wordt   nu   echter   genuanceerd   en   men   stelt   dat   het   beheer  van  de  vruchtgebruiker  over  de  goederen  onderworpen  aan  het  vruchtgebruik  een   doelgebonden  beheer  moet  zijn,  meer  bepaald  zoals  een  goede  huisvader.79  Aansluitend  aan   die   verplichting   is   er   de   bijzondere   en   bijkomstige   verplichting   tot   het   respecteren   en   het   handhaven  van  de  bestemming  van  het  goed  die  eraan  is  gegeven  door  de  eigenaar.     De  vruchtgebruiker  heeft  het  recht  om  van  het  goed  te  genieten  en  het  te  gebruiken  zoals   de   eigenaar   zelf.   Maar   dat   recht   zal   begrensd   worden   door   de   verplichting   het   goed   te   onderhouden   en   in   stand   te   houden.   De   vruchtgebruiker   zal   verplicht   worden   de   gewone   onderhoudsherstellingen  op  zich  te  nemen.80       Een   laatste   verplichting   die   rust   op   de   vruchtgebruiker   is   bijdragen   in   de   lasten   en   de   schulden  van  het  vruchtgebruik.81                                                                                                                         78  Artikel  578  BW   79  A.  VERBEKE,  “Vruchtgebruik/Bevoegdheid  vruchtgebruiker/Beschikkings-­‐  en  vervreemdingsgebod”   in  A.  VERBEKE,  Vermogensplanning  met  een  effect  bij  leven  :  schenking,  Gent,  Larcier,  2005,  371.   (Hierna  verkort  A.  VERBEKE,  “Vruchtgebruik/Bevoegdheid  vruchtgebruiker/Beschikkings-­‐  en   vervreemdingsgebod”)   80  Artikel  605  BW   81  608  t.e.m.  616  BW  

 

19  

2. Genieten  als  een  goed  huisvader     a. Algemeen       De   verplichting   tot   het   genieten   als   een   goede   huisvader   volgt   logischerwijs   uit   de   teruggaveplicht  van  de  vruchtgebruiker.  Om  een  goed  op  het  einde  van  het  vruchtgebruik  in   de  oorspronkelijke  staat  te  kunnen  teruggeven,  is  het  genot  als  een  goede  huisvader  vereist.   De  verplichting  tot  het  genieten  als  een  goede  huisvader  vindt  zijn  grondslag  in  artikel  601   BW,  dat  stelt  dat  de  “vruchtgebruiker  verplicht  is  om  borg  te  stellen,  om  als  goed  huisvader   te   genieten”.   De   vraag   is   wat   precies   bedoeld   wordt   met   dat   soort   genot   en   hoe   de   vruchtgebruiker  het  goed  precies  zal  moeten  beheren.       De  rechtsleer  stelt  dat  er  een  dubbel  criterium  is  voor  het  beheer  door  de  vruchtgebruiker,   namelijk  een  abstract  en  een  concreet  beheerscriterium.82   Het   abstracte   criterium   stelt   dat   de   vruchtgebruiker   de   goederen   moet   beheren   als   een   goede  huisvader,  een  bonus  pater  familias.  Het  concept  van  “goede  huisvader”  betekent  dus   dat   de   vruchtgebruiker   zich   zou   moeten   gedragen   als   een   normale   zorgvuldige   persoon,   geplaatst  in  dezelfde  omstandigheden.83  Bij  dat  abstracte  criterium  wordt  er  geen  rekening   gehouden   met   specifieke   persoonlijke   eigenschappen   of   zwakheden   van   personen.84   Aangezien   de   vruchtgebruiker   geen   normaal   maar   een   specifiek   persoon   is,   zal   die   zich   echter   moeten   gedragen   als   een   normale   en   zorgvuldige   vruchtgebruiker,   geplaatst   in   dezelfde  omstandigheden.  Daaruit  volgt  de  toepassing  van  het  concrete    beheerscriterium,   namelijk   het   beheren   zoals   de   eigenaar.   De   wet   bepaalt   letterlijk   dat   de   vruchtgebruiker   het   recht   heeft   om   van   de   zaak   te   genieten   zoals   de   eigenaar   zelf.85   Dat   “genieten   zoals   de   eigenaar  zelf”  moet  wel  genuanceerd  worden.  Het  gaat  hier  om  doelgebonden  genieten  en   gebruiken,   aangezien   het   beheer   door   de   vruchtgebruiker   wordt   begrensd   door   de   verplichting   om   te   handelen   als   een   goede   huisvader.   In   de   klassieke   visie   oordeelde   men                                                                                                                   82  A.  VERBEKE,”Vruchtgebruik/Bevoegdheid  vruchtgebruiker/Verbeteringswerken”  in   Vermogensplanning  met  een  effect  bij  leven  :  schenking,  Gent,  Larcier,  2005,  375.     83  Criterium  gehanteerd  in  contractuele  en  buitencontractuele  aansprakelijkheid.  L.  CORNELIS,   Beginselen  van  het  Belgische  buitencontractuele  aansprakelijkheidsrecht.  1.  De  onrechtmatige  daad.   Antwerpen,  Maklu,  1989,  306.   84  R.  DE  CORTE,  Overzicht  van  het  burgerlijk  recht,  Mechelen,  Kluwer,  2005,  627.     85  Artikel  578  Burgerlijk  Wetboek  

 

20  

dat   dat   betekent   dat   er   een   absoluut   vervreemdings-­‐   en   beschikkingsverbod   was   voor   de   vruchtgebruiker.86   Een   meer   genuanceerde   visie   stelt   dat   de   vruchtgebruiker   in   bepaalde   omstandigheden  wel  daden  van  beschikking  en  vervreemding  kan  stellen,  maar  daarbij  dus   moet   handelen   als   een   goede   huisvader.87   Dat   concrete   beheerscriterium   kan   men   dus   preciezer  omschrijven  als  de  verplichting  voor  de  vruchtgebruiker  om  het  goed  te  beheren   zoals  de  eigenaar,  dus  met  eerbiediging  van  de  bestemming  die  eraan  werd  gegeven  door  de   eigenaar.  Die  verplichting  zal  uitgebreider  aan  bod  komen  onder  de  volgende  titel.       Aangezien  de  vruchtgebruiker  van  het  goed  zal  mogen  genieten  als  een  goede  huisvader,  zal     hij  het  goed  niet  in  exact  dezelfde  staat  als  de  oorspronkelijke  staat  moeten  teruggeven  om   te   voldoen   aan   zijn   teruggaveplicht.   Een   normale   slijtage   van   het   goed   zal   door   de   blote   eigenaar   aanvaard   moeten   worden,   als   die   overeenstemt   met   een   normaal   en   zorgvuldig   beheer.88     Uit  de  verplichtingen  om  te  genieten  als  een  goede  huisvader  enerzijds  en  om  het  goed  in  de   oorspronkelijke   staat   terug   te   geven   anderzijds,   kan   men   afleiden   dat   de   vruchtgebruiker   daarnaast   verplicht   is   om   het   goed   in   stand   te     houden.   Dat   wil   zeggen   dat   de   vruchtgebruiker  de  zaak  zal  moeten  bewaren  en  verlies,  schade  of  waardevermindering  zal   moeten   voorkomen.89   De   vruchtgebruiker   zal   de   blote   eigenaar   er   bijvoorbeeld   van   op   te   hoogte   moeten   stellen   wanneer   derden   diens   eigendomsrecht   bedreigen,   maar   hij   zal   ook   erfdienstbaarheden  moeten  gebruiken  opdat  die  niet  door  onbruik  zouden  verdwijnen.90     Die  verplichting  is  evenmin  van  openbare  orde  is,  aangezien  ze  slechts  de  private  belangen   van   de   blote   eigenaar   beschermt.   Dat   impliceert   dat   de   partijen   er   zullen   kunnen   van                                                                                                                   86  Rb.  Brussel  11  juni  1929,  Rev.prat.not.b.  1930,  304.     87  A.  VERBEKE,  “Vruchtgebruik/Bevoegdheid  vruchtgebruiker/Beschikkings-­‐  en  vervreemdingsgebod”,   372.;  A.  VERBEKE,”Creatief  met  vruchtgebruik”,  547.  Wanneer  de  vruchtgebruiker  het  vruchtgebruik   over  een  handelszaak  verkrijgt,  zal  deze  bijvoorbeeld  nog  het  handelswaar  mogen  verkopen  of   versleten  bedrijfsuitrusting  vervangen.  J.  HERBOTS,  “Vruchtgebruik”,  I.I.5-­‐6   88  P.  VITS,  “Vruchtgebruik:  burgerrechtelijke  aspecten”  in  D.  MEULEMANS,  Vruchtgebruik,  erfpacht  en   opstal,  Antwerpen,  Maklu,  1998,  33.  (Hierna  verkort  P.  VITS,”Vruchtgebruik:  burgerrechtelijke   aspecten”)   89  N.  VANDENBEEK,  Terbeschikkingstelling  van  onroerende  goederen.  Grondige  analyse  van  enkele   rechtsfiguren,  107.     90  J.  HERBOTS,  “Vruchtgebruik”,  I.I.5-­‐6.  

 

21  

afwijken.91  De  blote  eigenaar  zal  een  lichtere  of  zwaardere  zorgvuldigheid  ten  laste  van  de   vruchtgebruiker   kunnen   leggen   dan   hij   verwacht   van   een   goede   huisvader.92   De   vruchtgebruiker   zal   echter   niet   volledig   vrijgesteld   kunnen   worden.   Hij   zal   steeds   moeten   instaan   voor   bedrog   of   een   daarmee   gelijkgestelde   grove   fout,   ongeacht   wat   de   partijen   overeengekomen  zijn.93     b. Evaluatie       In  functie  van  de  teruggaveplicht  werd  de  verplichting  opgenomen  om  te  genieten  als  een   goede  huisvader.  De  vruchtgebruiker  zal  zich  moeten  gedragen  als  een  normale  zorgvuldige   vruchtgebruiker,  geplaatst  in  dezelfde  omstandigheden.  Die  verplichting  zal  de  rechten  van   de   vruchtgebruiker   inperken,   maar   zal   er   ook   voor   zorgen   dat   de   vruchtgebruiker   handelt   met   respect   en   in   het   belang   van   de   blote   eigenaar.   Het   valt   op   dat   die   verplichting   niet   nauwkeurig   werd   uitgewerkt   in   de   wet   en   het   niet   duidelijk   is   wat   er   precies   onder   verstaan   moet  worden.  Bovendien  worden  valse  verwachtingen  gecreëerd  door  in  artikel  578  BW  te   bepalen   dat   de   vruchtgebruiker   kan   genieten   zoals   de   eigenaar   zelf.   Aangezien   de   verplichting   een   feitenkwestie   is,   zal   het   bij   onduidelijkheden   de   taak   van   de   rechter   zijn   om   te  oordelen  of  een  vruchtgebruiker  al  dan  niet  als  een  goede  huisvader  heeft  genoten.  Om   latere  conflicten  op  dat  vlak  te  vermijden  zou  ik  aanraden  om  in  de  vestigingsakte  duidelijk   te   omschrijven   wat   verstaan   moet   worden   onder   het   beheer   als   een   goede   huisvader,   bij   voorkeur  aan  de  hand  van  een  aantal  voorbeelden.     Uit   de   verplichting   om   het   goed   te   beheren   als   een   goede   huisvader,   volgt   de   verplichting   voor   de   vruchtgebruiker   om   het   goed   in   stand   te   houden.   De   vruchtgebruiker   zal   alle   handelingen   moeten   stellen   om   te   vermijden   dat   het   goed   vermindert   in   waarde,   dat   er   schade  aan  berokkend  wordt  of  dat  het  goed  verloren  gaat.  De  verplichting  om  het  goed  te   bewaren   houdt   in   principe   in   dat   het   goed   niet   vervreemd   mag   worden   en   dat   de   vruchtgebruiker   er   niet   over   mag   beschikken.   Persoonlijk   acht   ik   dat   vervreemdings-­‐   of   beschikkingshandelingen   wel   toegelaten   moeten   worden,   als   ze   gesteld   worden   als   gevolg                                                                                                                   91  H.  DE  PAGE,  Traité,  286.     92  R.  DEKKERS  en  E.  DIRIX,  Handboek  burgerlijk  recht,  215.   93  R.  DEKKERS  en  E.  DIRIX,  Handboek  burgerlijk  recht,  215.      

22  

van   het   beheer   als   een   goede   huisvader.     Ook   de   verplichting   om   het   goed   in   stand   te   houden  is  er  een  logisch  gevolg  van  dat  de  vruchtgebruiker  het  goed  op  het  einde  van  het   vruchtgebruik  aan  de  blote  eigenaar  zal  moeten  teruggeven.       De   partijen   zullen   op   grond   van   het   aanvullende   karakter   steeds   kunnen   afwijken   van   de   verplichting.  Persoonlijk  vind  ik  niet  dat  er  van  die  verplichting  zoals  bepaald  in  de  wet  moet   worden  afgeweken.  Het  concept  van  “goede  huisvader”  schept  een  goed  evenwicht  tussen   de   belangen   van   de   blote   eigenaar   en   de   vruchtgebruiker.   De   blote   eigenaar   zal   in   er   principe   gerust   in   kunnen   zijn   dat   het   goed   hem   in   een   deftige   staat   en   zonder   waardevermindering  teruggegeven  wordt.  De  vruchtgebruiker  zal  aan  de  andere  kant  min  of   meer   het   goed   kunnen   beheren   zoals   hij   wil,   zonder   daarin   excessief   te   handelen.   Het   volledig  vrijstellen  van  de  verplichting  tot  beheren  zoals  een  goede  huisvader  lijkt  me  echter   af   te   raden.   De   blote   eigenaar   loopt   dan   het   risico   dat   hij   het   goed   volledig   beschadigd   terugkrijgt   en   dat   de   vruchtgebruiker   de   hoge   kosten   aan   het   goed   niet   kan   betalen.   Bovendien   zal   de   vruchtgebruiker   nooit   vrijgesteld   kunnen   worden   voor   bedrog   of   grove   fout.       3. Eerbiedigen  en  handhaven  van  de  bestemming     a. Algemeen     Naast  de  algemene  verplichting  om  te  genieten  als  een  goede  huisvader,  is  er  een  bijzondere   bijkomstige   verplichting,   namelijk   het   eerbiedigen   en   handhaven   van   de   bestemming.   Die   verplichting   kan   worden   afgeleid   uit   artikel   578   BW.   Dat   artikel   verplicht   de   vruchtgebruiker   namelijk   om   de   zaak   te   gebruiken   “zoals   de   eigenaar   zelf”.   Dat   betekent   dus   dat   de   vruchtgebruiker  niet  zal  mogen  afwijken  van  de  bestemming  die  de  eigenaar  heeft  gegeven   aan  het  goed.94  Als  de  blote  eigenaar  vóór  het  ontstaan  van  het  vruchtgebruik  een  duidelijke   bestemming  heeft  gegeven  aan  de  zaak,  zal  daarmee  rekening  moeten  worden  gehouden  bij   het  bepalen  van  de  handelingen  die  gesteld  mogen  worden  door  de  vruchtgebruiker  in  het  

                                                                                                                94  CASS.  27  september  1957,  Pas.  1958,  58.      

23  

raam  van  een  goed  beheer.95  De  vruchtgebruiker  zal  de  bestemming  van  het  goed  dus  niet   mogen  wijzigen.  Zo  zullen  bijvoorbeeld  in  vruchtgebruik  gegeven  weiden  niet  mogen  worden   omgevormd   tot   kampeerterreinen   of   zullen   burgerlijke   woningen   niet   omgevormd   mogen   worden  tot  handelszaken  of  nijverheidsinrichtingen.96  Ongeacht  het  principiële  verbod  voor   de   vruchtgebruiker   om   de   bestemming   te   veranderen,   wordt   aanvaard   dat   de   vruchtgebruiker   dat   wel   zal   kunnen   doen   als   de   verandering   zich   opdringt   door   sociaaleconomische  factoren  buiten  de  wil  van  de  vruchtgebruiker.97       Die   concrete   verplichting   heeft   de   wetgever   op   verschillende   plaatsen   uitdrukkelijk   in   de   wetgeving   opgenomen,   onder   meer   in   de   artikelen   590,   591,   592   BW.98   Artikel   590   BW   bepaalt   dat   de   kappingen   van   de   schaarbossen   moeten   gebeuren   overeenkomstig   de   bedrijfsregeling  of  het  vast  gebruik  van  de  eigenaar.  Artikel  591  en  592  BW  bepalen  dat  het   genot   van   een   bos   van   hoogstammig   hout   dat   onderworpen   is   aan   geregelde   kappingen   moet   geschieden   met   inachtneming   van   de   tijdstippen   en   het   gebruik   van   de   vorige   eigenaars.       De   vruchtgebruiker   zal   alle   handelingen   kunnen   stellen,   ook   daden   van   beschikking   en   vervreemding,  zolang  ze  in  overeenstemming  zijn  met  de  bestemming  die  is  gegeven  aan  het   goed   en   zolang   de   substantie   van   de   zaak   niet   wordt   aangetast.   Het   is   logisch   dat   het   vervreemden   van   het   goed   in   vele   gevallen   niet   in   overeenstemming   zal   zijn   met   de   bestemming   van   het   goed.   In   een   aantal   gevallen   zal   het   vervreemden   van   het   goed   de   bestemming   niet   raken,   namelijk   wanneer   de   bestemming   niet   gelegen   is   in   de   zaak   zelf   maar  wel  in  de  waarde  van  de  zaak,  zoals  bij  geld.99       De   vraag   is   dan   wat   de   vruchtgebruiker   allemaal   mag   doen,   rekening   houdend   met   de   bestemming   van   het   goed.   Er   wordt   in   het   algemeen   aanvaard   dat   de   vruchtgebruiker   in                                                                                                                   95  A.  VERBEKE,”Creatief  met  vruchtgebruik”,  15.     96  J.  HERBOTS,  “Vruchtgebruik”,  I.I.5-­‐7.   97  Voorbeeld.  Een  onroerend  goed  deel  uitmaakte  van  een  landelijke  streek,  en  dat  nu  door   stadsuitbreiding  in  een  stedelijke  of  voorstedelijke  omgeving  komt  te  liggen.  J.  HERBOTS,   “Vruchtgebruik”,  I.I.5-­‐7.   98  A.  VERBEKE,  “Vruchtgebruik/Bevoegdheid  vruchtgebruiker/Verbeteringswerken”,  376.     99  A.  VERBEKE,  “Vruchtgebruik/Bevoegdheid  vruchtgebruiker/Beschikkings-­‐  en  vervreemdingsgebod”,   373.      

 

24  

bepaalde  gevallen  veranderingen  zal  mogen  aanbrengen.100  Er  moet  daarbij  een  onderscheid   gemaakt   worden   tussen   verbeteringen   (art.   599,   lid   2   en   3   BW)   en   bouwwerken   en   beplantingen.  Verbeteringen  zoals  schilderwerken,  werken  in  verband  met  de  verluchting  en   de  installatie  van  verwarming,  gas  of  elektriciteit  zullen  toelaatbaar  zijn.101  Die  verbeteringen   tasten   duidelijk   de   bestemming   van   het   onroerend   goed   niet   aan.102   Bouwwerken   en   beplantingen   zal   de   vruchtgebruiker   ook   mogen   aanbrengen   of   oprichten,   als   de   bestemming   wordt   gerespecteerd.   In   die   context   wordt   bijvoorbeeld   aanvaard   dat   gebouwen   opgericht   worden   op   een   in   vruchtgebruik   verkregen   stuk   bouwgrond,   aangezien   de   bestemming   daarbij   gerespecteerd   wordt.   103   Ook   het   plaatsen   van   een   serre   bij   een   woning   om   groenten   of   bloemen   te   kweken,   wijzigt   de   bestemming   niet.104   De   vruchtgebruiker   kan   misschien   niet   handelen   zoals   een   eigenaar,   maar   heeft   duidelijk   nog   genoeg  beheervrijheid  binnen  de  perken  van  de  bestemming  van  het  goed.  De  verplichting   om  de  bestemming  te  eerbiedigen  en  te  handhaven  heeft  echter  een  ondergeschikte  rol  ten   opzichte  van  de  imperatieve  verplichting  om  te  genieten  als  een  goede  huisvader.  Wanneer   de   blote   eigenaar   bijvoorbeeld   voorheen   op   een   zeer   slordige   manier   zijn   zaken   beheerd   had,   is   het   logischerwijs   niet   de   bedoeling   dat   de   blote   eigenaar   zijn   voorbeeld   volgt.   De   blote   eigenaar   zal   de   algemene   verplichting   om   te   beheren   als   een   goede   huisvader   moeten   laten   primeren.105   Tenzij   de   blote   eigenaar   natuurlijk   beslist   dat   de   vruchtgebruiker   mag   afzien  van  die  zorgvuldigheidsplicht.106     Ook  van  die  verplichting  kunnen  de  partijen  afwijken  omwille  van  het  suppletieve  karakter   van   de   verplichting.   De   draagwijdte   van   de   verplichting   kan   dus   volledig   conventioneel   gewijzigd   worden   door   de   partijen.   De   blote   eigenaar   kan   zowel   beslissen   om   de   bestemming   heel   duidelijk   en   nauwkeurig   te   omschrijven   zodat   de   vruchtgebruiker   geen                                                                                                                   100  H.  DE  PAGE,  Traité,  289.     101  N.  VANDENBEEK,  Terbeschikkingstelling  van  onroerende  goederen.  Grondige  analyse  van  enkele   rechtsfiguren,  124.     102  Verbeteringen  die  de  bestemming  wel  duidelijk  aantasten  :  het  veranderen  van  een  tuin  in  een   boomgraad,  het  wijzigen  van  de  schikking  van  de  tuin,…   103  T.  VAN  SINAY,”Bouwen  op  andermans  grond  –  in  het  algemeen  en  in  enkele  bijzondere  gevallen    -­‐   vergoedingsregeling  –  enkele  bedenkingen”  in  J.  KOKELENBERG  en  F.  VAN  NESTE,  Eigendom,  Brugge,  Die   Keure,  1996,  360.     104  A.  KLUYSKENS,  Beginsel  van  burgerlijk  recht  5  :  Zakenrecht,  177.     105  J.  HERBOTS,  “Vruchtgebruik”,  I.I.5-­‐7.   106  R.  DEKKERS  en  E.  DIRIX,  Handboek  burgerlijk  recht,  222.  

 

25  

veranderingen  zal  kunnen  doorvoeren,  als  bepalen  dat  de  vruchtgebruiker  geen  rekening  zal   moeten  houden  met  de  bestemming  die  hij  eraan  gegeven  heeft.107       b. Evaluatie       De  verplichting  om  te  beheren  als  een  goede  huisvader  wordt  geconcretiseerd  aan  de  hand   van  de  bestemming  van  het  goed.  Artikel  578  BW  stelt  namelijk  dat  de  vruchtgebruiker  van   het  goed  zal  kunnen  genieten  zoals  de  eigenaar  zelf.  De  vruchtgebruiker  zal  de  bestemming   die   werd   gegeven   door   de   blote   eigenaar   moeten   eerbiedigen   en   handhaven.   Het   bestemmingscriterium   vormt   een   meerwaarde   ten   opzichte   van   de   verplichting   om   te   genieten   als   een   goede   huisvader.   Het   criterium   zal   namelijk   helpen   de   grenzen   van   het   genot   door   de   vruchtgebruiker   af   te   bakenen.   De   bestemming   die   werd   gegeven   aan   het   goed   zal   bepalen   hoe   groot   de   beheervrijheid   is   van   de   vruchtgebruiker.   Zo   zal   de   vruchtgebruiker   aan   de   hand   van   de   bestemming   van   het   goed   kunnen   bepalen   welke   verbeteringen,  bouwwerken  of  beplantingen  mogelijk  zijn.       De   verplichting,   zoals   in   de   wet   omschreven,   brengt   echter   een   goed   evenwicht   tussen   de   belangen   van   de   blote   eigenaar   en   de   belangen   van   de   vruchtgebruiker,   waardoor   een   afwijking   volgens   mijn   mening   niet   nodig   is.   De   blote   eigenaar   heeft   een   bijkomende   zekerheid   om   zijn   goed   terug   te   krijgen   in   de   oorspronkelijke   staat   en   de   vruchtgebruiker   heeft   nog   steeds   voldoende   vrijheid   om   van   het   goed   te   genieten.   Afwijken   van   die   verplichting   heeft   echter   minder   verregaande   gevolgen   dan   afwijken   van   andere   verplichtingen,   want   de   vruchtgebruiker   zal   in   principe   nog   steeds   moeten   handelen   en   genieten   als   een   goede   huisvader.   Een   vrijstelling   van   de   verplichting   kan   dus   in   bepaalde   gevallen   een   goede   zaak   zijn.   Wanneer   het   beheer   van   een   goed   met   een   bepaalde   bestemming   niet   meer   houdbaar   of   rendabel   zou   zijn,   kan   de   vruchtgebruiker   die   bestemming   wijzigen   op   grond   van   zijn   verplichting   het   goed   te   beheren   als   een   goede   huisvader.  In  elke  concrete  situatie  zal  er  dus  moeten  worden  gekeken  naar  een  regeling  die   het  beste  voldoet  aan  de  behoeften  van  elke  partij.                                                                                                                       107  P.  VITS,”Vruchtgebruik:  burgerrechtelijke  aspecten”,  20.      

26  

4. Onderhoudsherstellingen     a. Algemeen     Die   verplichting   volgt   uit   de   twee   voorafgaande   verplichtingen.   De   verplichting   om   het   goed   als  een  goede  huisvader  te  beheren  impliceert  logischerwijs  dat  de  vruchtgebruiker  het  goed   zal  moeten  onderhouden.  De  wet  verplicht  de  vruchtgebruiker  daarom  om  alle  herstellingen   tot   onderhoud,   namelijk     de   gewone   herstellingen,   te   doen   (art.   605,   eerste   lid   BW).   De   wetgever   heeft   besloten   om   de   kosten   die   zijn   verbonden   aan   het   onderhoud   ten   laste   te   leggen  van  degene  die  het  genot  heeft  van  de  zaak,  namelijk  de  vruchtgebruiker.  De  grove   herstellingen   zijn   dus   voor   rekening   van   de   blote   eigenaar.   Als   de   grove   herstellingen   echter   het   gevolg   zijn   van   een   verzuim   aan   onderhoudsherstellingen   door   de   vruchtgebruiker,   zal   de  vruchtgebruiker  toch  verplicht  worden  de  kosten  voor  de  grove  herstelling  te  dragen  (Art.   605,   tweede   lid,   in   fine).108   Die   regeling   is   tegengesteld   aan   het   gemeen   huurrecht.   De   huurder  moet  uitsluitend  de  kleine  herstellingen  die  zijn  opgesomd  in  artikel  1754  BW  ten   laste   nemen,   terwijl   alle   andere   herstellingen   voor   rekening   van   de   verhuurder   zijn.   De   onderhoudsverplichting   van   de   vruchtgebruiker   gaat   duidelijk   verder   dan   die   van   de   verhuurder.109     Artikel   606   BW   geeft   een   omschrijving   van   wat   verstaan   moet   worden   onder   die   beide   begrippen.  Grove  herstellingen  zijn  :  “die  van  zware  muren  en  van  gewelven,  de  vernieuwing   van   balken   en   van   gehele   daken;   Eveneens   de   vernieuwing   van   dijken   en   van   steun-­‐   en   afsluitingsmuren   in   hun   geheel”.   Onder   gewone   onderhoudswerken   worden   alle   andere   herstellingen   begrepen.   De   opsomming   van   de   grove   herstellingen   in   de   wet   is   in   principe   limitatief.   Ze   is   echter   niet   aangepast   aan   onze   hedendaagse   maatschappij.   Twee   arresten   van  het  Hof  van  Cassatie  zijn  relevant  op  dat  vlak.  Het  arrest  van  3  februari  1927110  stelde   vast   dat   artikel   606   BW   uitsluitend   gericht   was   op   burgerwoningen   die   bestemd   waren   voor   het  gewone  dagelijkse  gebruik  anno  1804.111  Er  werd  bij  de  opmaak  van  artikel  606  BW  geen                                                                                                                   108  N.  VANDENBEEK,  Terbeschikkingstelling  van  onroerende  goederen.  Grondige  analyse  van  enkele   rechtsfiguren,  108.   109  J.  HERBOTS,  “Vruchtgebruik”,  I.I.5-­‐8.   110  CASS.  3  februari  1927,  Pas.  1927,  143.     111  J.  HERBOTS,  “Vruchtgebruik”,  I.I.5-­‐8.    

27  

rekening   gehouden   met   kerken,   schouwburgen,   bioscopen,   enzovoort.112   Bovendien   ontbreekt   in   artikel   606   BW   een   regeling   voor   het   vruchtgebruik   op   roerende   goederen   of   onroerende   goederen   die   werden   gebouwd   op   basis   van   nieuwe   bouw-­‐   en   woontechnieken.113  De  rechter  oordeelde  daarom  in  zijn  arrest  van  3  februari  1927  dat  het   de  taak  is  van  de  rechter  om  te  bepalen  of  een  bepaalde  herstelling  al  dan  niet  een  grove   herstelling  is.  De  rechter  zal  daarbij  rekening  moeten  houden  met  de  geest  van  de  wet  en   met   de   aard   en   de   relevantie   van   de   herstelling.   Het   Hof   stelde   bovendien   vast   dat   de   wetgever   oorspronkelijk   de   bedoeling   heeft   gehad   om   uitsluitend   de   herstellingen   die   de   vruchtgebruiker  financieel  kan  dragen  met  zijn  vruchten  ten  laste  van  de  vruchtgebruiker  te   leggen.114     Het   tweede   relevante   arrest   is   dat   van   22   januari   1970115.   Het   Hof   heeft   in   dat   arrest   voortgebouwd   op   het   vorige   arrest.   Voor   de   goederen   die   buiten   het   limitatieve   toepassingsgebied   gebied   vallen   van   artikel   606   BW,   heeft   het   Hof   een   nieuw   criterium   geformuleerd.   De   grove   herstellingen   zijn   “de   grove   vernieuwings-­‐   en   verbouwingswerken   met   het   oog   op   de   algemene   stevigheid   en   instandhouding   van   het   gehele   gebouw,   die   werkelijk  een  uitzondering  zijn  in  het  bestaan  zelf  van  de  eigendom,  en  waarvan  de  kosten   normaal   van   het   kapitaal   worden   afgenomen.”116   Volgens   het   Hof   heeft   de   wetgever   dat   soort   herstellingen   ten   laste   van   de   blote   eigenaar   willen   leggen.117   Die   opvatting   van   het   Hof  wijkt  echter  af  van  het  arrest  van  3  februari  1927.  Het  gehanteerde  criterium  in  1970  is   de   aard   van   de   werken,   terwijl   het   doorslaggevende   criterium   in   1927   het   economische   aspect   was.118   De   rechter   zal   bij   zijn   beoordeling   nagaan   of   de   herstellingen   al   dan   niet  

                                                                                                                112  J.  HERBOTS,  “Vruchtgebruik”,  I.I.5-­‐8.   113  R.  DERINE,  F  VAN  NESTE  en  H.  VANDENBERGHE,  Zakenrecht,  473.     114  CASS.  3  februari  1927,  Pas.  1927,  142.   115  CASS.  22  januari  1970,  Arr.  Cass.  1970,  460.   116  Ibid.;  N.  VANDENBEEK,  Terbeschikkingstelling  van  onroerende  goederen.  Grondige  analyse  van   enkele  rechtsfiguren,  109.   117  Centrale  verwarming  en  installatie  van  elektriciteit  worden  ingevolge  de  begripsomschrijving  in   het  arrest  van  22  januari  1970,  als  grove  herstellingen  beschouwd.  Ook  gevelbekleding  wordt  als  een   grove  herstelling  beschouwd.  R.  DERINE,  F  VAN  NESTE  en  H.  VANDENBERGHE,  Zakenrecht,  475.   118  De  rechtbank  van  Luik  oordeelde  onterecht  dat  de  vervangingskosten  voor  ramen  en  deuren  van   een  woonhuis  omwille  van  hun  hoge  kosten  moeten  gekwalificeerd  worden  als  grove  herstellingen.   Rb.  Luik  7  mei  1990,  JT  1991,  342.    

 

28  

vergelijkbaar   zijn   met   de   in   artikel   606   BW   opgesomde   werken119,   en   zal   daarbij   ook   oordelen  of  ze  een  vergelijkbaar  uitzonderlijk  en  belangrijk  karakter  hebben.  Wanneer  een   herstelling   een   normale   tegenprestatie   is   van   het   verhoogde   genot   en   de   verhoogde   rendabiliteit  van  het  goed,  stelt  het  Hof  dat  ze  ten  laste  van  de  vruchtgebruiker  zal  komen.120   J.  HANSENNE  heeft  in  zijn  noot  onder  het  arrest  van  22  januari  1970  vastgesteld  dat  het  Hof  te   veel  heeft  gezegd  in  zijn  poging  om  grove  herstellingen  te  omschrijven.  Er  werd  zowel  een   definitie   voor   onderhoudsherstellingen   gegeven,   als   een   definitie   voor   grove   herstellingen.   Maar  wat  bijvoorbeeld  met  de  vervanging  van  de  centrale  verwarming?  Die  vervanging  valt   noch   onder   de   definitie   van   onderhoudsherstellingen,   aangezien   dat   geen   voorzienbare   tegenprestatie  is  van  het  verhoogde  genot,  noch  onder  de  definitie  van  grove  herstellingen,   aangezien   een   dergelijke   vervanging   de   algemene   stevigheid   en   instandhouding   van   het   gebouw  niet  raakt.121  HANSENNE  pleit  voor  een  toepassing  in  het  verlengde  van  het  arrest  van   3  februari  1927,  waarbij  men  zal  moeten  oordelen  of  een  herstelling  al  dan  niet  een  normale   tegenprestatie   is   van   het   verhoogde   genot   en   de   verhoogde   rendabiliteit   van   het   goed   en   men   dus   zal   moeten   kijken   naar   de   economische   impact   van   de   herstelling.122123   J.   HERBOT   oordeelt   echter   dat   er   slechts   moet   worden   gekeken   naar   de   definitie   van   grove   herstellingen   die   werd   gegeven   door   het   Hof.   De   werken   zullen   dus   steeds   betrekking   moeten  hebben  op  de  algemene  stevigheid  en  instandhouding  van  het  gehele  gebouw  om   gekwalificeerd   te   worden   als   grove   herstellingen.124   De   meerderheid   van   de   rechtsleer   en   rechtspraak  volgt  tegenwoordig  de  opvatting  van  HERBOT.125       In   drie   gevallen   zullen   de   grove   herstellingen   toch   ten   laste   van   de   vruchtgebruiker   zijn.   Allereerst  wanneer  het  grove  herstellingen  zijn  die  te  wijten  zijn  aan  een  gebrek  aan  gewone   onderhoudsherstellingen   door   de   vruchtgebruiker.126   Een   tweede   geval   is   wanneer   de   overheid   het   oplegt.   Ten   slotte   zullen   de   grove   herstellingen   ten   laste   zijn   van   de                                                                                                                   119  Vred.  Sint-­‐Niklaas  28  februari  1994,  RW  1994-­‐95,  994.     120  J.  HERBOTS,  “Vruchtgebruik”,  I.I.5-­‐9.     121  J.  HANSENNE,”  La  nature  et  le  régime  des  grosses  réparations  en  matière  d’usufruit”  (noot  onder   22  januari  1970),  RCBJ  1971,  478-­‐480.  (Hierna  verkort  J.  HANSENNE,  noot  onder  22  januari  1970)   122  J.  HANSENNE,  noot  onder  22  januari  1970,  480-­‐481.     123  Rb.  Luik  7  mei  1990,  JT  1991,  342.     124  J.  HERBOTS,  “Vruchtgebruik”,  I.I.5-­‐9.   125  Ibid.;  .  J.  KOKELENBERG,  T.  VAN  SINAY  EN  H.  VUYE,  “Overzicht  van  rechtspraak.  Zakenrecht.  (1994-­‐ 2000)”,  1058-­‐1061.     126  Bergen  30  maart  2010,  JLMB  2011,  1159.    

 

29  

vruchtgebruiker   wanneer   de   partijen   dat   zo   overeengekomen   zijn.   Artikel   605   –   606   BW   zijn   namelijk  van  suppletief  recht,  aangezien  ze  uitsluitend  private  belangen  regelen.127  Er  zal  dus   net  zoals  bij  de  andere  verplichtingen  afgeweken  kunnen  worden  van  de  wettelijke  regeling.   Overeenkomstig   artikel   607   BW   zullen   noch   de   blote   eigenaar   noch   de   vruchtgebruiker   verplicht   zijn   om   gebouwen   herop   te   bouwen   die   door   ouderdom   zijn   ingestort   of   door   toeval  zijn  vernield.       Zodra  vastgesteld  is  wie  welke  herstellingen  zal  moeten  dragen,  stelt  zich  de  vraag  naar  de   uitvoering   ervan.   Artikel   605   BW   bepaalt   dat   de   vruchtgebruiker   gehouden   is   tot   de   uitvoering   van   de   gewone   onderhoudsherstellingen   en   de   blote   eigenaar   tot   de   uitvoering   van  de  grove  herstellingen.  In  principe  gaat  men  ervan  uit  dat  elk  van  hen  die  herstellingen   spontaan  zal  moeten  uitvoeren.  Kan  de  ene  de  herstelling  door  de  ander  afdwingen  als  die   spontane  herstellingen  uitblijven?  In  principe  neemt  men  aan  dat  de  blote  eigenaar,  op  basis   van   artikel   605,   tweede   lid   BW,   de   vruchtgebruiker   in   rechte   kan   dwingen   om   de   gewone   onderhoudsherstellingen   uit   te   voeren.128   De   blote   eigenaar   kan   ook   zelf   de   gewone   onderhoudsherstellingen   uitvoeren   en   de   kosten   ervan   terugvorderen   van   de   vruchtgebruiker.129   De   vraag   die   zich   stelt,   is   of   de   vruchtgebruiker   op   zijn   beurt   de   blote   eigenaar   kan   dwingen   om   de   grove   herstellingen   uit   te   voeren.   Daarover   is   er   minder   eensgezindheid.  Maar  traditioneel  neemt  men  aan  dat  de  blote  eigenaar  tijdens  de  duur  van   het   vruchtgebruik   daar   niet   toe   verplicht   kan   worden.130   Het   vruchtgebruik   is   volgens   de   traditionele  rechtsleer  namelijk  een  persoonlijke  erfdienstbaarheid  op  andermans  goed,  en   een   erfdienstbaarheid   verplicht   nooit   iets   te   doen,   maar   iets   te   laten   doen.   De   blote   eigenaar  moet  de  last  op  zijn  eigendom  dus  uitsluitend  ondergaan.131  De  vruchtgebruiker  zal   wel   kunnen   ingrijpen   door   de   grove   herstellingen   zelf   uit   te   voeren.   Hij   zal   dan   op   het   einde  

                                                                                                                127  R.  DEKKERS  en  E.  DIRIX,  Handboek  burgerlijk  recht,  219.     128  R.  DERINE,  F  VAN  NESTE  en  H.  VANDENBERGHE,  Zakenrecht,  476.     129  M.  DESMARE,  “Des  grosses  réparations  et  réparations  d’entretien  en  matière  d’usufruit”  (noot   onder  Bergen  1  maart  2004),  JLMB  2006,  699.     130  J.  KOKELENBERG,  T.  VAN  SINAY  EN  H.  VUYE,  “Overzicht  van  rechtspraak.  Zakenrecht.  (1994-­‐2000)”,   1062;  Vred.  Elsene  8  september  1999,  T.  Vred.  2000,  400   131  N.  VANDENBEEK,  Terbeschikkingstelling  van  onroerende  goederen.  Grondige  analyse  van  enkele   rechtsfiguren,  112.;  Brussel  30  maart  1925,  Pas.  1925,  189.    

 

30  

van   het   vruchtgebruik132   een   schadevergoeding   kunnen   vragen   aan   de   blote   eigenaar   ten   belope  van  de  ontstane  meerwaarde  van  het  goed.133  Dat  is  een  toepassing  van  het  principe   van   de   verrijking   zonder   oorzaak.134   Er   wordt   de   vruchtgebruiker   daarbij   sterk   aangeraden   om   een   staat   van   de   goederen   en   de   noodzaak   van   de   herstelling   tegensprekelijk   te   laten   vaststellen  vooraleer  hij  overgaat  tot  een  grove  herstelling.135  De  vergoedingsregeling  voor   de   vruchtgebruiker   is   in   twee   opzichten   nadelig   voor   de   vruchtgebruiker.   Eerst   en   vooral   zal   de   vruchtgebruiker   niet   de   volledige   kosten   terugbetaald   krijgen,   aangezien   hij   maar   een   vergoeding  ontvangt  ten  belope  van  de  meerwaarde.  Bovendien  zal  hij  de  schadevergoeding   pas  ontvangen  op  het  einde  van  het  vruchtgebruik.  Aangezien  het  vruchtgebruik  vaak  duurt   tot   het   overlijden   van   de   vruchtgebruiker,   zal   hij   de   grove   herstellingen   die   door   hem   zijn   uitgevoerd   vaak   niet   terugbetaald   krijgen.136   Die   twee   nadelen   worden   opgevangen   door   een   meer   moderne   strekking   die   stelt   dat   de   blote   eigenaar   wel   gedwongen   kan   worden   tot   uitvoering   van   grove   herstellingen   en   de   vruchtgebruiker   toch   onmiddellijk   recht   heeft   op   een   vergoeding   van   de   volledige   kosten.137   Welke   strekking   tegenwoordig   precies   van   toepassing   is,   is   onduidelijk.   Er   heerst   een   grote   verdeeldheid   in   de   rechtsleer   en   rechtspraak.     b. Evaluatie       Artikel  605  BW  verplicht  de  vruchtgebruiker  om  de  gewone  onderhoudsherstellingen  uit  te   voeren.   De   grove   herstellingen   vallen   in   principe   ten   laste   van   de   blote   eigenaar,   tenzij   ze   het   gevolg   zijn   van   de   nalatigheid   van   de   vruchtgebruiker   om   gewone   onderhoudsherstellingen   uit   te   voeren.   In   het   raam   van   die   verplichting   moeten   twee   punten  bekeken  worden.  Ten  eerste  moet  worden  nagegaan  wat  precies  bedoeld  wordt  met                                                                                                                   132  Bepaalde  rechtspraak  is  van  oordeel  dat  de  vruchtgebruiker  deze  schadevergoeding  ook  tijdens   het  vruchtgebruik  aan  de  blote  eigenaar  kan  vragen.  Rb.  Nijvel  5  november  1990,  Pas.  1991,  46;   Brussel  15  november  1994,  Res  Jur.  Imm.  1995,  37.     133  Rb.  Verviers  (kortgeding)  1  oktober  1981,  JL  1982,  7.     134  Luik  28  juni  1985,  Ann.Fac.  dr.  Liège  1986,  67.     135  J.  HERBOTS,  “Vruchtgebruik”,  I.I.5-­‐12.   136  J.  KOKELENBERG,  T.  VAN  SINAY  EN  H.  VUYE,  “Overzicht  van  rechtspraak.  Zakenrecht  (1989–1994)”,  629.   137  R.  DERINE,  F  VAN  NESTE  en  H.  VANDENBERGHE,  Zakenrecht,  480-­‐485;  M.  DESMARE,  “Des  grosses   réparations  et  réparations  d’entretien  en  matière  d’usufruit”,  JLMB  2006,  703;  Rb.  Gent  10  juni  2003,   T.  Not.  2007,  622.    

 

31  

gewone   onderhoudsherstellingen   en   grove   herstellingen.   Ten   tweede   moet   men   kijken   naar   de  uitvoering  van  de  herstellingen.       Artikel   606   BW   geeft   een   limitatieve   omschrijving   van   wat   verstaan   moet   worden   onder   grove  herstellingen.  De  gewone  onderhoudsherstellingen  vormen  een  restcategorie  waarin   alle   herstellingen   vallen   die   geen   grove   herstellingen   zijn.   De   limitatieve   opsomming   die   is   opgenomen  in  artikel  606  BW  voldoet  echter  niet  aan  de  hedendaagse  normen.  Het  arrest   van  het  Hof  van  Cassatie  van  3  februari  1927  oordeelde  dat  het  de  taak  is  van  de  rechter  om   na  te  gaan  of  bepaalde  herstellingen  al  dan  niet  grove  herstellingen  zijn.  De  rechter  zal  dat   moeten  beoordelen  aan  de  hand  van  een  financieel  criterium.  In  het  arrest  van  het  Hof  van   Cassatie  van  22  januari  1970  werd  een  nieuwe  definitie  opgenomen  van  wat  verstaan  moest   worden   onder   grove   herstellingen.   In   die   definitie   werd   de   aard   van   de   werken   als   criterium   gehanteerd.   De   nadruk   ligt   daarbij   namelijk   op   de   algemene   stevigheid   en   instandhouding   van  het  gebouw.  De  vraag  die  nu  rijst,  is  welk  criterium  er  tegenwoordig  gehanteerd  moet   worden   bij   de   beoordeling   van   herstellingen?   Men   oordeelt   dat   er   rekening   moet   worden   gehouden  met  de  definitie  die  het  Hof  van  Cassatie  aan  grove  herstellingen  heeft  gegeven  in   zijn   arrest   van   1970.   Men   ziet   wel   steeds   meer   arresten   waarbij   de   rechter   naast   het   oordelen  over  de  aard  van  de  werken  ook  rekening  houdt  met  de  kostprijs  ervan.  Zo  zal  de   vervanging  van  de  centrale  verwarming  gezien  worden  als  een  grove  herstelling,  ook  al  is  het   geen  herstelling  met  betrekking  tot  de  stevigheid  of  instandhouding  van  het  gehele  gebouw.   Om   discussies   op   dat   vlak   te   vermijden,   nemen   de   partijen   in   de   vestigingsakte   beter   een   duidelijke  omschrijving  op  van  wat  er  verstaan  moet  worden  onder  grove  herstellingen.  De   partijen  kunnen  zo  zelf  bepalen  welk  criterium  zij  willen  hanteren  voor  het  kwalificeren  van   bepaalde  handelingen.       De   grove   herstellingen   zullen   in   beginsel   uitgevoerd   moeten   worden   door   de   blote   eigenaar   en   de   onderhoudsherstellingen   door   de   vruchtgebruiker.   Beiden   zullen   daarbij   spontaan   moeten  optreden.  Wanneer  de  vruchtgebruiker  geen  initiatief  neemt  tot  het  laten  uitvoeren   van   de   gewone   onderhoudsherstellingen,   zal   hij   daartoe   gedwongen   kunnen   worden   door   de  blote  eigenaar.  De  blote  eigenaar  zal  de  werken  ook  zelf  kunnen  uitvoeren  en  de  kosten   ervan   terugvorderen.   De   blote   eigenaar   zal   volgens   de   traditionele   rechtsleer   echter   niet   gedwongen   kunnen   worden   om   over   te   gaan   tot   grove   herstellingen.   De   vruchtgebruiker   zal    

32  

zelf   moeten   ingrijpen   bij   een   gebrek   aan   initiatief   in   hoofde   van   de   blote   eigenaar.   De   klassieke  visie  stelt  dat  de  vruchtgebruiker  recht  zal  hebben  op  een  vergoeding  op  het  einde   van   het   vruchtgebruik     ten   belope   van   de   ontstane   meerwaarde.   Er   is   echter   een   andere   meer   moderne   strekking   die   aanvaardt   dat   de   blote   eigenaar   wel   gedwongen   kan   worden   tot  het  uitvoeren  van  grove  herstellingen.  Die  zienswijze  vindt  haar  grondslag  in  artikel  599,   1ste   lid   BW,   dat   aan   de   blote   eigenaar   oplegt   om   “noch   door   zijn   daad,   noch   op   enige   andere   wijze,   aan   de   rechten   van   de   vruchtgebruiker   afbreuk   te   doen”.   Volgens   hen   kan   de   vruchtgebruiker   bij   de   uitvoering   van   grove   herstellingen   onmiddellijk   een   vergoeding   verkrijgen  voor  het  volledige  bedrag  van  de  herstellingen.  Die  strekking  zal  dus  meer  in  het   voordeel   spelen   van   de   vruchtgebruiker.   De   laatste   strekking   wordt   tegenwoordig   meer   gevolgd,   waardoor   er   een   verdeeldheid   is   ontstaan   in   de   rechtspraak.   Welke   strekking   gevolgd  zal  worden,  zal  afhangen  van  de  rechter  voor  wie  de  zaak  verschijnt.  Logischerwijs   brengt  die  verdeeldheid  een  grote  onzekerheid  mee  voor  de  vruchtgebruiker.  Hij  zal  immers   nooit  100  %  zeker  zijn  welke  strekking  nu  uiteindelijk  gevolgd  zal  worden.  Het  is  dus  in  het   grootste   belang   van   de   vruchtgebruiker   om   daarover   een   regeling   te   treffen   in   de   vestigingsakte.  De  partijen  kunnen  in  de  akte  bepalen  welke  strekking  zij  wensen  te  volgen   of   zelfs   een   volledige   andere   regeling   treffen,   aangezien   de   artikelen   605   en   606   BW   van   aanvullend  recht  zijn.  Persoonlijk  zou  ik  aanraden  om  te  vertrekken  van  de  meer  recentere   strekking.  Dat  impliceert  dat  de  vruchtgebruiker  de  blote  eigenaar  wel  kan  dwingen  tot  de   uitvoering  van  grove  herstellingen.  Die  strekking  ligt  het  meest  in  de  lijn  van  de  doelstelling   van   het   vruchtgebruik,   namelijk   voorzien   in   het   levensonderhoud   van   de   vruchtgebruiker.   Daarbij   gaat   men   er   dus   van   uit   dat   de   vruchtgebruiker   zich   in   een   financieel   zwakkere   positie  bevindt  dan  de  blote  eigenaar.                      

 

33  

5. Bijdrage  in  de  lasten  en  schulden  van  het  vruchtgebruik     a. Algemeen     Op   grond   van   artikel   608   BW   is   “de   vruchtgebruiker,   gedurende   zijn   genot,   gehouden   alle   jaarlijkse  lasten  van  het  erf  te  dragen,  zoals  belastingen  en  andere  die  volgens  het  gebruik  als   lasten   van   de   vruchten   worden   beschouwd”.   Onder   lasten   bedoelt   met   de   jaarlijkse   belastingen   of   verplichtingen   die   van   buitenaf   of   door   de   overheid   worden   opgelegd   in   verband  met  het  erf.  Onder  lasten  vallen  bijvoorbeeld  de  belastingen  die  op  het  onroerend   goed   rusten.   Die   lasten   mogen   niet   verward   worden   met   de   herstellingen   die   zijn   opgenomen  in  artikel  605  en  606  BW.138     In   de   rechtspraak   wordt   een   onderscheid   gemaakt   tussen   de   buitengewone   lasten   en   de   gewone  lasten.  Onder  gewone  lasten  dient  men  de  jaarlijks  weerkerende  verplichtingen  die   worden  opgelegd  door  de  overheid  of  door  een  derde  te  verstaan.139  Die  lasten  worden  als   lasten   van   de   vruchten   beschouwd.140   De   redenering   is   dat   degene   die   van   de   vruchten   geniet  ook  de  lasten  draagt  die  door  de  vruchten  worden  voldaan.141  Die  lasten  worden  als   het   ware   gezien   als   tegenprestatie   van   het   genotrecht   van   vruchtgebruiker.   De   belangrijkste   regelmatige   en   voorzienbare   lasten   zijn   belastingen,   taksen   op   voertuigen,   lijfrenten   en   premies   voor   de   verzekering   van   het   vruchtgebruik.142   Buitengewone   lasten   daarentegen   zijn   de   lasten   die   uitzonderlijk   en   vaak   eenmalig   zijn.   Die   lasten   zullen   niet   aangerekend   kunnen  worden  op  de  vruchten,  maar  op  de  eigendom.143  Voorbeelden  van  buitengewone   lasten   zijn   onder   meer   de   kosten   van   uitvoering   van   wettelijk   opgelegde   werken   en   de   kosten  van  afsluiting.144                                                                                                                     138  Rb.  Gent  10  juni  2003,  T.  Not.  2007,  622.     139  R.  DERINE,  F  VAN  NESTE  en  H.  VANDENBERGHE,  Zakenrecht,  485.     140  N.  VANDENBEEK,  Terbeschikkingstelling  van  onroerende  goederen.  Grondige  analyse  van  enkele   rechtsfiguren,  111.   141  A.  KLUYSKENS,  Beginselen  van  burgerlijk  recht  5  :  Zakenrecht,  215.   142  R.  DEKKERS  en  E.  DIRIX,  Handboek  burgerlijk  recht,  223.     143  N.  VANDENBEEK,  Terbeschikkingstelling  van  onroerende  goederen.  Grondige  analyse  van  enkele   rechtsfiguren,  112;  .     144  R.  DERINE,  F  VAN  NESTE  en  H.  VANDENBERGHE,  Zakenrecht,  487.      

34  

De   vruchtgebruiker   zal   de   gewone   lasten   moeten   dragen.   Voor   de   buitengewone   lasten   bestaat  er  een  systeem  van  verrekening  tussen  de  blote  eigenaar  en  de  vruchtgebruiker.145   De   blote   eigenaar   zal   daarin   het   kapitaal   dragen   van   de   buitengewone   lasten   en   de   vruchtgebruiker   zal   hem   de   interesten   verschuldigd   zijn   (art.   609,   2de   lid   BW).   Als   de   vruchtgebruiker  de  buitengewone  lasten  zou  hebben  voorgeschoten  aan  de  blote  eigenaar,   zou   die   laatste   de   hoofdsom   kunnen   terugvorderen   op   het   einde   van   het   vruchtgebruik   (art.   609,  derde  lid  BW).  Niets  belet  natuurlijk  dat  de  partijen  anders  overeenkomen.  De  artikelen   608  en  609  BW  zijn  immers  van  suppletief  recht.     Voor  de  bijdrage  in  de  schulden  van  het  vruchtgebruik  maakt  de  wetgever  een  onderscheid   tussen  de  algemene  vruchtgebruiker  en  de  vruchtgebruiker  ten  algemene  titel  enerzijds  en   de  vruchtgebruiker  ten  bijzondere  titel  anderzijds.  Artikel  612  BW  bepaalt  dat  de  algemene   vruchtgebruiker  en  de  vruchtgebruiker  ten  algemene  titel  zullen  bijdragen  in  de  rente  van  de   schulden.  De  vruchtgebruiker  ten  bijzondere  titel  daarentegen  zal  niet  verplicht  worden  om   bij   te   dragen   in   de   schulden   van   de   blote   eigenaar   (art.   610   –   611   BW),   aangezien   een   vruchtgebruiker  ten  bijzondere  titel  vreemd  staat  ten  opzichte  van  de  schulden  van  de  blote   eigenaar.146  Ook  van  die  verplichting  kunnen  de  partijen  afwijken.       b. Evaluatie     De   draagwijdte   van   deze   verplichtingen   is   duidelijk   omschreven   in   de   wet.   Met   betrekking   tot   de   bijdrage   in   de   lasten   maakt   de   rechtspraak   een   onderscheid   tussen   de   gewone   lasten   en  de  buitengewone  lasten.  De  vruchtgebruiker  wordt  best  op  de  hoogte  gebracht  van  het   onderscheid   aangezien   de   manier   van   bijdrage   door   de   vruchtgebruiker   afhankelijk   is   van   het   soort   last.   De   verplichting   om   bij   te   dragen   in   de   schulden   van   het   vruchtgebruiker   geldt   logischerwijs  enkel  voor  de  algemene  vruchtgebruiker  en  de  vruchtgebruiker  ten  algemene   titel.   De   vruchtgebruiker   ten   bijzondere   titel   staat   namelijk   vreemd   ten   opzichte   van   de   schulden  van  de  blote  eigenaar.  Van  beide  verplichtingen  kan  afgeweken  worden  indien  de   relatie  blote  eigenaar  –  vruchtgebruiker  dit  nodig  acht.                                                                                                                     145  J.  VERHOEYE,  Het  onroerend  goed  in  verschillende  takken  van  het  recht,  Gent,  Larcier,  2008,  91.     146  A.  KLUYSKENS,  Beginselen  van  burgerlijk  recht  5  :  Zakenrecht,  217.      

35  

C. De  plichten  op  het  einde  van  het  vruchtgebruik     1. Inleiding     Een  hoofdkenmerk  van  het  vruchtgebruik  is  het  tijdelijke  karakter  ervan.  Het  vruchtgebruik   heeft   een   maximumduur   die   gelijk   is   aan   het   leven   van   de   vruchtgebruiker   of   een   termijn   van   dertig   jaar   wanneer   het   om   een   rechtspersoon   gaat.   Het   levenseinde   van   de   vruchtgebruiker  is  de  ultieme  datum  waarop  het  vruchtgebruik  een  einde  neemt.  Maar  het   kan  logischerwijs  ook  vroeger  door  het  verstrijken  van  een  termijn  of  door  vereniging  van  de   hoedanigheden  van  vruchtgebruiker  en  eigenaar  in  één  persoon  bijvoorbeeld.  Het  tijdelijke   karakter  is  van  openbare  orde.  Bijgevolg  zal  daar  niet  van  afgeweken  kunnen  worden.147  Dat   is   logisch,   aangezien   men   anders   het   eigendomsrecht   van   de   blote   eigenaar   volledig   zou   kunnen  uithollen.       Bij  afloop  van  het  recht  zal  de  vruchtgebruiker  nog  steeds  in  het  bezit  zijn  van  het  goed.  Hij   kan  er  echter  geen  enkel  recht  meer  op  doen  gelden.  De  vruchtgebruiker  zal  dus  verplicht   worden   om   het   goed   terug   te   geven   aan   de   blote   eigenaar.   Dat   is   de   belangrijkste   verplichting   ten   laste   van   de   vruchtgebruiker,   aangezien   alle   andere   verplichtingen   zijn   opgelegd  in  functie  van  de  teruggave.       2. Teruggaveplicht     a. Algemeen     De  vruchtgebruiker  heeft  de  verplichting  om  het  goed  dat  hij  in  vruchtgebruik  heeft  gehad   terug  te  geven  bij  beëindiging  van  het  vruchtgebruik,  zodat  de  blote  eigenaar  er  weer  volle   eigenaar   van   kan   worden.   De   gewezen   vruchtgebruiker   (of   zijn   erfgenamen)   zullen   het   goed   op   het   einde   van   het   vruchtgebruik   nog   in   handen   hebben,   maar   ze   zullen   slechts   een   detentor   zijn   van   andermans   zaak.148   Het   goed   zal   zo   snel   mogelijk   moeten   worden                                                                                                                   147  N.  VANDENBEEK,  Terbeschikkingstelling  van  onroerende  goederen.  Grondige  analyse  van  enkele   rechtsfiguren,  74.     148  H.  VANDENBERGHE,  “Actuele  problemen  van  het  vruchtgebruik”,  TPR  1983,  85.      

36  

teruggegeven   aan   de   (blote)   eigenaar.   In   principe   oordeelt   men   dat   de   teruggave   reeds   moet  gebeuren  op  de  dag  waarop  het  vruchtgebruik  geëindigd  is.  Bij  laattijdige  teruggave  zal   de   eigenaar   een   schadevergoeding   kunnen   eisen   van   de   gewezen   vruchtgebruiker   zonder   voorafgaande  ingebrekestelling.149     Wat   precies   teruggegeven   zal   moeten   worden   zal   in   principe   blijken   uit   de   staat   of   inventaris,   maar   zal   ook   aangetoond   kunnen   worden   door   middel   van   alle   bewijsmiddelen.150   Daaruit   blijkt   het   enorme   belang   van   de   verplichting   om   een   staat   of   inventaris   op   te   maken.   Als   die   er   niet   is,   is   het   veel   moeilijker   te   bewijzen   dat   de   vruchtgebruiker  al  dan  niet  aan  zijn  teruggaveplicht  heeft  voldaan.  Uit  de  verplichting  van  de   vruchtgebruiker  om  het  goed  in  stand  te  houden  (art.  578,  in  fine  BW)  kan  worden  afgeleid   dat   het   goed   moet   worden   teruggeven   in   de   staat   van   de   aanvang   van   het   vruchtgebruik.   Aangezien  de  vruchtgebruiker  van  het  goed  mag  genieten  als  een  goede  huisvader,  zal  het   goed   echter   niet   in   exact   dezelfde   staat   moeten   worden   teruggeven.   Een   normale   slijtage   van  het  goed  zal  door  de  blote  eigenaar  aanvaard  moeten  worden,  als  die  overeenstemt  met   een  normaal  en  zorgvuldig  beheer.151       Bij  niet-­‐naleving  van  die  verplichting  zal  de  eigenaar  een  schadevergoeding  kunnen  eisen  van   de  gewezen  vruchtgebruiker.  De  eigenaar  zal  er  het  bewijs  van  moeten  leveren  dat  het  goed   hem  niet  werd  teruggegeven  in  een  staat  die  overeenstemt  met  een  normaal  en  zorgvuldig   beheer.152  De  vruchtgebruiker  zal  echter  niet  tekortgekomen  zijn  aan  zijn  teruggaveplicht  als   het  goed  zou  zijn  tenietgegaan  door  een  vreemde  oorzaak,  zoals  toeval  of  overmacht.153  In   dat  geval  zal  de  vruchtgebruiker  het  bewijs  moeten  leveren  van  de  vreemde  oorzaak.154                                                                                                                             149  R.  DERINE,  F  VAN  NESTE  en  H.  VANDENBERGHE,  Zakenrecht,  545.     150  Artikel  1302  BW   151  P.  VITS,  “Vruchtgebruik:  burgerrechtelijke  aspecten”,  33.     152  Artikel  1315  BW     153  R.  DERINE,  F  VAN  NESTE  en  H.  VANDENBERGHE,  Zakenrecht,  546.   154  A.  KLUYSKENS,  Beginselen  van  burgerlijk  recht  5  :  Zakenrecht,  221.    

37  

b. Evaluatie     De   verplichting   om   het   goed   op   het   einde   van   het   vruchtgebruik   terug   te   geven   is   de   belangrijkste   verplichting   ten   laste   van   de   vruchtgebruiker.   Nagenoeg   alle   andere   verplichtingen  van  de  vruchtgebruiker  zijn  in  functie  van  die  teruggaveplicht.  Die  verplichting   staat  niet  expliciet  in  de  wet,  maar  moet  afgeleid  worden  uit  verschillende  artikelen.  Het  kan   daarom   moeilijk   zijn   om   de   werkelijke   draagwijdte   van   de   verplichting   onmiddellijk   af   te   leiden  van  de  wet.  Uit  de  artikelen  over  het  vruchtgebruik  kan  slechts  afgeleid  worden  dat   het   goed   moet   worden   teruggegeven   aan   de   eigenaar,   en   dat   in   de   oorspronkelijke   staat.   Aangezien  de  vruchtgebruiker  van  het  goed  mag  genieten  als  een  goede  huisvader,  zal  het   niet   in   exact   dezelfde   staat   als   bij   aanvang   moeten   worden   teruggegeven.   Wat   er   moet   gebeuren   bij   de   niet-­‐naleving   van   de   verplichting   en   wie   wat   moet   bewijzen   zal   afgeleid   moeten   worden   uit   de   algemene   verbintenisrechtelijke   regelen.   Verder   stelt   die   verplichting   weinig  problemen.            

                         

   

38  

DEEL  3.  BESLUIT     Het   vruchtgebruik   is   een   eeuwenoude   rechtsfiguur   die   in   onze   huidige   samenleving   nog   steeds   een   groot   belang   kent,   voornamelijk   in   de   context   van   familierelaties.   Door   het   vruchtgebruik  komen  twee  partijen  naast  elkaar  te  staan.  Ze    bezitten  verschillende  rechten,   maar  komen  toch  in  elkaars  vaarwater  terecht.  De  vruchtgebruiker  zal  het  genot  van  de  zaak   hebben,   terwijl   de   blote   eigenaar   de   eigendom   van   de   zaak   heeft.   Beide   partijen   zullen   voor   een   harmonieuze   relatie   bepaalde   dingen   moet   laten   en   elkaars   rechten   moeten   respecteren.  Net  daarom  heeft  de  wet  bepaalde  verplichtingen  opgelegd  aan  zowel  de  blote   eigenaar  als  de  vruchtgebruiker.  De  vruchtgebruiker  verkrijgt  het  genot  van  de  zaak  en  net   daarom  zullen  de  meeste  verplichtingen  hem  ten  laste  zijn.       De  verplichtingen  van  de  vruchtgebruiker  staan  jammer  genoeg  niet  altijd  even  duidelijk  en   zorgvuldig   in   de   wettekst,   waardoor   conflicten   tussen   de   partijen   soms   onvermijdelijk   zijn.   Aangezien   het   vruchtgebruik   een   zeer   oude   rechtsfiguur   is,   zal   de   wettekst   in   bepaalde   gevallen   ook   verouderd   zijn.   Om   de   precieze   draagwijdte   van   elke   verplichting   te   verstaan   zullen  de  partijen  niet  alleen  de  wetsartikelen  moeten  lezen,  maar  ook  steeds  op  de  hoogte   moeten   zijn   van   de   gangbare   rechtspraak   en   rechtsleer.   Zo   zal   een   vrijstelling   van   de   verplichting   om   een   staat   op   de   stellen,   slechts   betekenen   dat   de   kosten   ten   laste   van   de   blote  eigenaar  komen  te  liggen.  De  rechtspraak  aanvaardt  de  volledige  vrijstelling  namelijk   niet.   Van   een   verouderde   wettekst   is   er   sprake   bij   de   afbakening   van   wat   onder   grove   herstellingen  moet  worden  verstaan.  De  rechtspraak  heeft  geprobeerd  de  verplichting  af  te   bakenen,   maar   nog   steeds   bestaat   er   onzekerheid.   In   de   rechtsleer   zijn   daardoor   verschillende   strekkingen   ontstaan.   De   partijen   zullen   op   de   hoogte   moeten   zijn   van   de   verschillende   strekkingen   in   de   rechtsleer   en   ze   beslissen   beter   van   welke   strekking   ze   gebruik   willen   maken   om   latere   discussies   te   vermijden.   De   partijen   beginnen   dus   maar   beter  goed  geïnformeerd  over  de  verplichtingen  en  de  gevolgen  aan  de  vruchtgebruikrelatie.       Het  recht  van  vruchtgebruik  is,  behalve  het  tijdelijke  karakter  van  recht,  niet  van  openbare   orde.   De   regelen   beschermen   namelijk   enkel   de   private   belangen   van   de   partijen.   Dat   betekent   dat   de   partijen,   als   ze   dat   wensen,   kunnen   afwijken   van   de   verplichtingen   zoals   bepaald   in   de   wet.   De   wetgever   heeft   bij   het   opstellen   van   de   wettekst   wel   telkens   de    

39  

belangen   van   iedere   partij   voor   ogen   gehouden   en   heeft   daarbij   geprobeerd   een   zo   goed   mogelijk   evenwicht   te   creëren.   Als   er   van   de   verplichtingen   wordt   afgeweken,   zullen   de   belangen  van  één  van  de  partijen  vaak  in  het  gedrang  komen.  Elke  relatie  is  echter  anders,   en   daarom   kunnen   in   sommige   situaties   bepaalde   afwijkingen   goed   van   pas   komen.   Zo   wordt   van   bepaalde   verplichtingen   vaak   afgeweken,   en   van   andere   verplichtingen   zelden.   Vaak   zal   er   bij   de   overweging   om   ervan   af   te   wijken   rekening   gehouden   worden   met   de   financiële  verhouding  tussen  de  partijen.  Aangezien  het  hoofddoel  van  het  vruchtgebruik  is   om   te   voorzien   in   het   levensonderhoud,   zal   de   vruchtgebruiker   vaak   behoeftiger   zijn   dan   de   blote   eigenaar.   Het   lijkt   daarom   soms   meer   aangewezen   om   bijvoorbeeld   de   kosten   voor   een  staat  of  inventaris  ten  laste  van  de  blote  eigenaar  te  leggen  of  de  vruchtgebruiker  vrij  de   stellen  van  de  verplichting  om  een  borg  te  stellen.       De   partijen   wordt   aangeraden   om   sowieso   een   uitgebreide   conventionele   regeling   uit   te   werken  vóór  de  aanvang  van  het  vruchtgebruik.  Dat  kunnen  de  partijen  tijdrovend  vinden,   maar   een   dergelijke   regeling   zal   conflicten   in   de   toekomst   vermijden.   Ook   wanneer   de   partijen  niet  afwijken  van  de  wettelijke  regeling,  nemen  zij  dat  beter  conventioneel  op.  Hoe   duidelijker  alles  op  papier  staat,  hoe  minder  twijfel  er  bestaat  over  de  bedoelingen  van  de   partijen.   Het   is   bovendien   van   groot   belang   dat   de   partijen   minstens   een   regeling   treffen   over   de   grove   herstellingen.   Als   zij   dat   niet   doen,   bestaat   de   kans   dat   ze   later   voor   een   onaangename   verrassing   komen   te   staan.   Wanneer   er   niets   is   geregeld   en     daarover   een   conflict   ontstaat,   zal   de   rechter   moeten   oordelen.   Dat   brengt   grote   onzekerheid   met   zich   mee,  aangezien  er  tegenwoordig  geen  duidelijke  strekking  bestaat  in  de  rechtspraak  en  de   partijen  dus  niet  weten  wat  ze  kunnen  verwachten.                            

40  

BIBLIOGRAFIE       RECHTSLEER     -­‐ BOEKEN     CASMAN,  H.  en  VASTERSAVENDTS,  A.,  De  langstlevende  echtgenote.  Erfrechtelijke  en   huwelijksvermogensrechtelijke  aspecten,  Antwerpen,  Kluwer,  1982,  254  p.     CORNELIS,  L.,  Beginselen  van  het  Belgische  buitencontractuele  aansprakelijkheidsrecht.  1.  De   onrechtmatige  daad,  Antwerpen,  Maklu,  1989,  744  p.       CLAEYS,  D.,  Usufruit  et  nue-­‐proprieté.  Principes  et  actualités,  Waterloo,  Kluwer,  2007,  422  p.     DE  CORTE,  R.,  Overzicht  van  het  burgerlijk  recht,  Mechelen,  kluwer,  2005,  746  p.     DEKKERS,  R.  en  DIRIX,  E.,  Handboek  Burgerlijk  Recht,  II,  Antwerpen,  Intersentia,  2005,  589  p.     DE  PAGE,  H.,  Traité  élémentaire  de  droit  civil  belge:  principes,  doctrine,  jurisprudence,  VI,   Brussel,  Bruylant,  1953,  1192  p.     DERINE,  R.,  VAN  NESTE,  F.  en  VANDENBERGHE,  H.,  Zakenrecht,  Deel  II  A,  Gent,  Story-­‐Scientia,  1984,   578  p.     DE  WULF,  C.,  Het  opstellen  van  notariële  akten  Deel  IIA,  Mechelen,  Kluwer,  2007,  1116  p.     HANSENNE,  J.,  Les  biens.  Précis.V2  ,  Luik,  Université  de  Liège,  1996,  683  p.     KLUYSKENS,  A.,  Beginselen  van  burgerlijk  recht  5:  Zakenrecht,  Antwerpen,  Standaard   Boekhandel,  1953,  411  p.     MEULEMANS,  D.,  Vruchtgebruik,  erfpacht  en  opstal,  Antwerpen,  Maklu,  1998,  200  p.     PINTENS,  W.  en  VANWINCKELEN,  Schets  van  het  familiaal  vermogensrecht,  Antwerpen,   Intersentia,  2008,  394  p.     SAGAERT,  V.,  TILLEMAN,  B.  en  VERBEKE,  A.,  Vermogensrecht  in  kort  bestek.  Goederen-­‐  en   bijzondere  overeenkomstenrecht,  Antwerpen,  Intersentia,  2007,  485  p.     SCHICKS  A.  en  VANISTERBEEK,  A.,  Traité  formulaire  de  la  pratique  notariele,  Brussel,  Fonteyn,   1925,  979  p.     VANDENBEEK,  N.,  Terbeschikkingstelling  van  onroerende  goederen.  Grondige  analyse  van   enkele  rechtsfiguren,  Mechelen,  Kluwer,  2008,  199  p.     VAN  QUICKENBORNE,  M.,  Borgtocht,  Antwerpen,  Kluwer  rechtswetenschappen,  1999,  518  p.    

41  

  VERHOEYE,  J.,  Het  onroerend  goed  in  verschillende  takken  van  het  recht,  Gent,  Larcier,  2008,   472  p.       -­‐ VERZAMELWERKEN     COENE,  M.,  “Art.  745ter  BW”  in  Erfenissen,  schenkingen    en  testamenten.  Artikelgewijze   commentaar  met  overzicht  van  rechtspraak  en  rechtsleer,  Mechelen,  Kluwer,  2008,  14p.     DE  BRABANDERE,  A.,  “Usufruit,  usage,  habitation”  in  Répertoire  Notarial  II,  Brussel,  Larcier,   1977,  144  p.       GOEMMINNE,  S.,  “De  praktijk  van  vruchtgebruik,  erfpacht  en  opstal”,  in  Het  onroerend  goed  in   de  praktijk,  Mechelen,  Kluwer,  2007,  XV.B-­‐11  –  XV.B-­‐60.     HERBOTS,  J.,  “Vruchtgebruik”  in  Het  onroerend  goed  in  de  praktijk,  Mechelen,  Kluwer,  1999,   I.I.1  –  I.I.10  –  22.     JAUNIAUX,  O.  en  VERHEYDEN-­‐JEANMART,  N.,  “L’exercice  de  l’usufruit  du  conjoint  survivant”  in   RENCHON,  J.  en  TAINMONT,  F.,  De  statut  patrimonial  du  conjoint  survivant,  Brussel,  Bruuylant,   2004,  33  –  81.       SAGART,  V.  en    VANHOVE,  K.,  “Bouwen  en  zakenrecht”  in  DEKETELAERE,  K.,  SCHOUPS,  M.  en  VERBEKE,   A.,  Handboek  bouwrecht,  Antwerpen,  Intersentia,  2003,  317  –  374.     VAN  OOSTERWIJCK,  G.,  “Bedingen  in  verband  met  het  nieuwe  erfrecht  van  de  langstlevende   echtgenoot,  op  te  nemen  in  huwelijkscontracten  of  in  akten  houdende  wijziging  van   huwelijksvermogensstelsels”  in  WEYTS,  L.,  Clausules  over  het  erfrecht  van  de  langstlevende   echtgenoot,  Antwerpen,  Kluwer,  1983,  57  –  88.       VAN  SINAY,  T.,  “Bouwen  op  andermans  grond  –  in  het  algemeen  en  in  enkele  bijzondere   gevallen  –  vergoedingsregeling  –  enkele  bedenkingen”  in  KOKELENBERG,  J.  en  VAN  NESTE,  F.,   Eigendom,  Brugge,  Die  Keure,  1996,  321  –  371.       VERBEKE,  A.,  “Vruchtgebruik/Aanvang/Borgstelling  en  boedelbeschrijving”  in  VERBEKE,  A.  (eds.),   Vermogensplanning  met  een  effect  bij  leven:  schenking,  Gent,  Larcier,  2005,  363  –  365.     VERBEKE,  A.,  “Vruchtgebruik/Bevoegdheid  vruchtgebruiker/Beschikkings-­‐  en   vervreemdingsgebod”  in  VERBEKE,  A.,    Vermogensplanning  met  een  effect  bij  leven  :schenking,   Gent,  Larcier,  2005,  371  –  373.       VERBEKE,  A.,  ,  “Vruchtgebruik/Bevoegdheid  vruchtgebruiker/Verbeteringswerken”  in   Vermogensplanning  met  een  effect  bij  leven  :  schenking,  Gent,  Larcier,  2005,  375  –  377.       VITS,  P.,  “Vruchtgebruik:  burgerrechtelijke  aspecten”  in  MEULEMANS,  D.,  Vruchtgebruik,   erfpacht  en  opstal,  Antwerpen,  Maklu,  1998,  11-­‐  36.    

 

42  

   

-­‐

TIJDSCHRIFTEN  

  DELNOY,  P.,  “Chronique  de  jurisprudence:  Les  succesions  légals  (1988-­‐1997),  Dossiers  du  JT   1999,  47  –  61.     JANSEN,  R.,  KOKELENBERG,  J.,  SAGAERT,  V.  en  VAN  SINAY,  T.,  “Overzicht  van  rechtspraak.  Zakenrecht   (2000-­‐2008)”,  TPR  2009,  afl.  3,  1113  –  1721.     KOKELENBERG,  J.,  VAN  SINAY,  T.  en  VUYE,  H.,  “Overzicht  van  rechtspraak.  Zakenrecht  (1989-­‐ 1994)”,  TPR  1995,  503  –  799.       KOKELENBERG,  J.,  VAN  SINAY,  T.  en  VUYE,  H.,  “Overzicht  van  rechtspraak.  Zakenrecht  (1994  –   2000)”,  TPR  2001,  afl.2,  837  –  1199.     MOEYKENS,  F.,  “Vruchtgebruik  op  een  onroerend  goed  –  burgerrechtelijke  aspecten”,   Vastgoed  info  2002,  afl.  15,  1-­‐  7.       PEULINCKX  –  COENE,  M.,  “De  grote  promoties  van  de  langstlevende  echtgenote.  Beschouwingen   bij  de  integratie  van  de  wet  van  14  mei  1981  in  het  bestaande  recht,  TPR  1981,  593  –  742.     VANDENBERGHE  H.,  “Actuele  problemen  van  het  vruchtgebruik”,  TPR  1983,  53  –  88.       VERBEKE,  A.,  “Creatief  met  vruchtgebruik”,  T.  Not.  1999,  530  –  579.         RECHTSPRAAK     CASS.  3  februari  1927,  Pas.  1927,  142.       CASS.  27  september  1957,  Pas.  1958,  58.     CASS.  14  november  1958,  RW  1958-­‐59,  88,  noot  CHAPEL,  C.     CASS.  22  januari  1970,  RCBJ  1971,  478,  noot  HANSENNE,  J.,  “La  nature  et  le  régime  des  grosses   réparations  en  matière  d’usufruit”.     CASS.  4  november  1977,  Arr.  Cass.  1978,  284.       CASS.  16  juni  1989,  RW  1989-­‐90,  402.       Luik  26  juni  1866,  Pas.  1867,  138.       Brussel  28  januari  1880,  Pas.  1880,  144.       Luik  10  juli  1895,  Pas.  1896,  27.    

 

43  

  Brussel  30  maart  1925,  Pas.  1925,  189.     Gent  3  februari  1953,  RW  1952-­‐53,  1694.       Luik  28  juni  1985,  Ann.  Fac.  dr.  Liège  1986,  67.       Bergen  29  maart  1993,  JLMB  1994,  1196.       Brussel  15  november  1994,  Res.  Jur.  Imm.  1995,  37.     Brussel  27  mei  1998,  T.  Not.  2000,  446,  noot  BLONTROCK,  P.     Luik  9  december  2003,  TBBR  2006,  135.       Bergen  1  maart  2004,  JLMB  2006,  699,  noot  DESMARE,  M.,  “Des  grosses  réparations   d’entretien  en  matière  d’usufruit”     Antwerpen  11  april  2004,  RW  2006-­‐07,  1767.     Gent  29  maart  2007,  T.  Not.  2009,  28.       Bergen  30  maart  2010,  JLMB  2011,  1159.       Rb.  Antwerpen  17  juni  1884,  JT  1884,  894.     Rb.  Verviers  (kortgeding)  1  oktober  1981,  JL  1982,  7.     Rb.  Gent  25  september  1984,  TGR  1985,  47.     Rb.  Doornik  12  oktober  1988,  JLMB  1990,  635.       Rb.  Brussel  26  juli  1911  Ann.  Not.  1914,  206.     Rb.  Brussel  11  juni  1929,  Rev.  prat.  not.  b.  1930,  304     Rb.  Nijvel  5  november  1990,  Pas.  1991,  46.       Rb.  Luik  7  mei  1990,  JT  1991,  342.       Rb.  Brussel  25  februari  1992,  TBBR  1992,  438.       Rb.  Ieper  14  september  1993,  TBBR  1994,  415.     Rb.  Gent  10  juni  2003,  T.  Not.  2007,  622.     Vred.  Sint-­‐Niklaas  28  februari  1994,  RW  1994-­‐95,  994.    

 

44  

  Vred.  Elsene  8  september  1999,  T.  Vred.  2000,  400.        

 

45