Barrita Glas, Manja Koomen, et al. IP’s website test: openbare bibliotheken
De OB op internet – van folde Steeds meer openbare bibliotheken in Nederland begeven zich op internet. De bibliothecaris heeft zich de laatste jaren dus ook de kunst van het digitaal huizenbouwen of het digitaal etaleren eigen moeten maken. De vraag die Informatie Professional daarbij nu stelt is: wat brengt de bibliothecaris ervan terecht, daar op die grote digitale snelweg? Brengt hij zijn klanten verder dan de invoegstrook, houdt hij rekening met invoegend langzaamverkeer, is zijn bibliotheek werkelijk virtueel? Een speciaal samengesteld IP-panel sloeg aan het testen, met bijgaande overzichten als resultaat. De openbare bibliotheek op internet.
I
openbare bibliotheken, zo staat te lezen in de Strategienota 1995-2005 van het NBLC, ‘rekenen het tot hun opdracht in doelstelling en organisatie het publieke domein van de informatievoorziening mede gestalte te geven’. Hoe wordt die opdracht in de praktijk vertaald in een relatief nieuw medium als internet – en wat is ervan terug te vinden in de websites van de openbare bibliotheken? Zijn ze bijvoorbeeld, zoals de doelstelling voorschrijft, toegankelijk en functioneel voor alle inwoners van Nederland, inclusief de zeer onervaren computergebruikers?
18
Informatie Professional 2000 [4] 2
n mei 1999, in Informatie Professional nr. 5, publiceerde dit blad voor de eerste maal een zogenaamde ‘website test’. Het betrof toen een onderzoek van Marten Hofstede c.s. naar de toegankelijkheid, overzichtelijkheid en functionaliteit van de websites van de wetenschappelijke bibliotheken. Het resultaat was leerzaam, zowel voor de wetenschappelijke bibliotheken (en hun gebruikers) als voor elders actieve websitebouwers. Voor IP’s tweede website test werd een ander doelwit gekozen: de websites van de openbare bibliotheken. Die
regionale informatie aanbieden en binnen vijf jaar ook hun catalogus en de uitleenadministratie via internet beschikbaar stellen. Al die mooie doelstellingen plús alle criteria waaraan websites van openbare bibliotheken ons inziens nog meer zouden kunnen of moeten voldoen, werden door het IP-panel vertaald in meer dan vijftig testvragen. Eind vorig jaar werden die vragen naast de prestaties van een representatieve groep openbare bibliotheken op de digitale snelweg gelegd en werd hen de maat genomen. Resultaat: een ‘momentopname’ van de huidige stand van zaken, waaruit moge blijken hoeveel werk er door de bibliotheken nog verricht moet worden om aan de noden van hun publiek én aan de brancheformules te voldoen.
rbak tot gids
Vindbaarheid Allereerst is gekeken naar de vindbaarheid van de websites: is de lokale openbare bibliotheek makkelijk te vinden via de betreffende digitale stad/regio of via een zoekmachine? Is de url logisch, zodat deze makkelijk te onthouden is? De sites van openbare bibliotheken blijken lang niet altijd via de digitale stad/regio te vinden te zijn. Ook via zoekmachines is het resultaat wisselend: sommige bibliotheken zijn met de gangbare zoekmachines goed te vinden, andere – zoals de sites van de bibliotheek Rotterdam en Utrecht – weer helemaal niet. De vindbaarheid via zoekmachines hangt sterk af van het aantal overige instellingen dat in dezelfde plaats op internet actief is. Is dat aantal groot – en bijna iedere zichzelf respecterende instelling heeft inmiddels wel een site op internet – dan heeft dit als consequentie dat het vaak niet eenvoudig is om hiertussen de site van de openbare bibliotheek te vinden. Bibliotheken zouden hierop kunnen inspelen door zichzelf goed aan te melden bij zoekmachines. Een hogere score in zoekresultaten kan daarbij nog worden bereikt door de webpagina’s professioneel te laten ontwerpen en bijvoorbeeld gebruik te maken van meta tags. Ook zouden bibliotheken een prominente plaats in kunnen nemen bij de eigen digitale stad, of een makkelijk te onthouden adres aan kunnen vragen. Vreselijk onhandig is bijvoorbeeld http://www.hollandnet.nl/Asp/Top.asp?BiebID= 119&Biebnaam=Amstelveen. Uit de test blijkt dat veel internetadressen van openbare bibliotheken niet logisch zijn. Van 30 procent van de geteste websites van openbare bibliotheken is de vindbaarheid als onvoldoende aangemerkt. foto: egon viebre
In december 1999, toen het IP-panel al drukdoende was met deze test, stelde de Vereniging van Openbare Bibliotheken een aantal brancheformules vast waarin doelstellingen ten aanzien van de websites van openbare bibliotheken werden geformuleerd. De openbare bibliotheek moet in ieder geval 24 uur per dag virtueel voor klanten bereikbaar zijn, stelde de Vereniging, en klanten moeten hun eigen openbare bibliotheek via de portaalpagina www.bibliotheek.nl kunnen vinden. De sites van openbare bibliotheken moeten hun gebruikers actuele lokale en Informatie Professional 2000 [4] 2
Toegankelijkheid Een essentieel criterium in de beoordeling van websites van openbare bibliotheken is natuurlijk hun toegankelijkheid. Bij het toetsen van die toegankelijkheid hebben de leden van het IP-panel zich opgesteld als gebruikers en zich de vraag gesteld of de sites voor iedereen toegankelijk zijn, met name ook voor mensen met weinig ervaring met internet. Een vraag waar zij antwoord op zochten was ook of het mogelijk was te voorspellen welke informatie zich onder de links bevond. Voorspellen van de geboden informatie onder bepaalde links blijkt vaak moeilijk te zijn. Wat bijvoorbeeld te denken van 19
Aa lte n
B vo odeg Vr Ba o Am As Br iez th rt 3 rav ten eu , L en 1 me en m ke ,B eid , H ve en 1 rzo len e a e i n3 ,S arl de rdo lleg tap n eN o rp 4 m 2 ho as ,T rst 2 sa ex , Zan u el 5 , d<25.000 inwoners
Vindbaarheid bibliotheeksite Is de bibliotheek te vinden via de betreffende digitale stad/regio? Is de website rechtstreeks te vinden met de trefwoorden via: •Altavista •Hotbot •Ilse Algemene impressie vindbaarheid OB specifieke criteria Doelgroepen Is de site toegankelijk voor mensen met weinig ervaring met internet? Wordt de doelgroep ‘jeugd’ direct aangesproken? Wordt de doelgroep ‘ouderen’ direct aangesproken? Wordt de doelgroep ‘allochtonen’ direct aangesproken? Algemene impressie aanspreken doelgroepen Catalogus Wordt de catalogus aangeboden via de website? Informatie en service Staan openingstijden en algemene informatie op de website? Kunnen er boeken verlengd worden via de website? Zo ja, worden deze verlengd via de catalogus of de website zelf? Kunnen er boeken gereserveerd worden via de website? Zo ja, gaat dit dan via de website of de catalogus? Worden de nieuwe aanwinsten bekendgemaakt via de website? Wordt er informatie over regionale collecties gegeven op de site? Is er een ‘nieuwsbrief’-rubriek? Algemene impressie Informatie en service Portaalfunctie Biedt de site (toegang tot) informatie over de regio? Biedt de site informatie over culturele evenementen in de omgeving? Zijn er links naar speciale ob-informatieverzamelingen? Zijn er links naar andere openbare bibliotheken in Nederland? Algemene impressie portaalfunctie Catalogus Algemeen Is de catalogus 24 uur per dag bereikbaar? Retrieval Kan er gekozen worden tussen simpel en geavanceerd zoeken? Kan er booleaans gezocht worden? Kan er gebrowsed worden door indexen? Kan er vanuit een titel direct doorgelinkt worden naar andere titels? Wordt er hulp aangeboden bij het gebruiken van de catalogus? Inhoudelijke ontsluiting Wordt het SISO Systeem gehanteerd? Zo ja, wordt de gebruiker geholpen bij het gebruik van het SISO? Kan er op trefwoorden gezocht worden? Algemene impressie catalogus Navigeerbaarheid door de bibliotheeksite Is op elke webpagina duidelijk waar men zich bevindt? Wordt er gebruikgemaakt van frames voor de navigatie? Kan men op elke pagina terug naar de homepage? Is de site hiërarchisch inzichtelijk gemaakt? Heeft de site een zoekfunctie? Algemene impressie navigeerbaarheid Vormgeving Is de bibliotheeksite qua vormgeving consistent? Is de site qua lettertype en kleur van de letters goed leesbaar? Wordt er goed gebruikgemaakt van kleuren en pictogrammen? Algemene impressie vormgeving Interactie bibliotheeksite en klant Wordt de klant expliciet uitgenodigd per e-mail feedback te geven? Wordt de klant expliciet uitgenodigd om per e-mail vragen te stellen? Worden de e-mails beantwoord? Zijn er verschillende soorten e-mailformulieren? Is er een helpfunctie? Algemene impressie interactie Overige vragen Wordt de informatie up-to-date gehouden? Worden er zaken aangeboden om de site aantrekkelijker te maken? Wordt de laadtijd vertraagd door images en speciale effecten?
ja
nee
nee
ja2 nee1,3
ja1,4 nee2,3,5
nee
ja nee nee +/–
ja nee ja +/–
nee nee nee ––
ja2,3 nee1 ja1,2,3 ja2,3 nee1 +
ja4,5 nee1,2,3 ja4 nee1,2,3,5 ja4,5 nee1,2,3 +/–
ja nee nee –
ja nee nee nee –
ja nee nee nee –
ja nee nee nee ––
ja ja3 nee1,2 nee nee –
ja ja1 nee2,3,4,5 nee nee –
ja ja nee nee +/–
ja
ja
nee
ja
ja
nee
ja nee n.v.t. nee n.v.t. nee ja nee –
ja nee n.v.t. nee n.v.t. nee ja nee –
ja nee n.v.t. nee n.v.t. nee nee nee –
ja nee n.v.t. nee n.v.t. nee nee nee –
ja nee n.v.t. ja4,5 nee1,2,3 catalogus4,5 nee nee ja1 nee2,3,4,5 –
ja nee n.v.t. nee n.v.t. nee nee ja +/–
ja ja ja ja +
ja ja ja ja +
ja nee ja nee –
ja1,3 nee2 nee ja nee –
ja nee ja nee –
nee nee ja nee –
nee
nee
n.v.t.
nee
nee
n.v.t.
geen toegang geen toegang geen toegang geen toegang geen toegang
geen toegang geen toegang geen toegang geen toegang geen toegang
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
nee nee nee nee nee
nee nee nee nee nee
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
geen toegang geen toegang geen toegang geen toegang
geen toegang geen toegang geen toegang geen toegang
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
nee n.v.t. ja +/–
nee n.v.t. ja –
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
ja ja ja ja nee +
ja ja ja ja nee +
ja ja n.v.t. n.v.t. nee +/–
nee ja ja nee nee –
ja1,2,3 nee4,5 ja ja nee nee +/–
nee ja ja nee nee +/–
ja ja nee +
ja ja nee +
n.v.t. ja ja +/–
ja ja ja +/–
ja ja ja +/–
ja ja nee +/–
nee nee ja nee nee –
nee nee ja nee nee –
nee nee ja nee nee –
nee nee ja nee nee –
nee nee ja nee nee –
nee nee ja nee nee –
n.v.t. nee nee
n.v.t. nee nee
ja nee nee
ja nee nee
ja nee nee
onbekend nee nee
<25.000 inwoners
20
Informatie Professional 2000 [4] 2
Ba rn ev eld
Be ve rw ijk
Ep e
Sit Ka Ud tar tw en ijk d aa nZ ee 25.000-50.000 inwoners
Ge ldr op
Ve en da m
Vo len da m
We rke nd am
ja
nee
nee
ja
nee
nee
nee
nee
ja
nee
nee ja ja +
nee ja nee –
ja ja ja +
ja nee ja +
nee nee nee –
ja ja ja +
ja ja ja +
ja ja ja +
nee nee nee –
nee nee nee –
ja ja ja nee +
ja nee nee nee –
ja nee nee nee –
ja ja nee nee +/–
ja nee ja nee +/–
ja nee ja nee +/–
ja nee nee nee –
ja nee nee nee –
ja nee nee nee –
ja nee nee nee –
nee
ja
nee
nee
nee
ja
ja
nee
ja
nee
ja nee n.v.t. nee n.v.t. nee nee ja –
ja nee n.v.t. nee n.v.t. nee nee ja –
ja nee n.v.t. nee n.v.t. nee nee nee –
ja nee n.v.t. nee n.v.t. nee nee nee –
ja nee n.v.t. nee n.v.t. ja nee ja +/–
ja nee n.v.t. ja website nee nee ja +/–
ja nee n.v.t. nee n.v.t. nee nee nee –
ja nee n.v.t. nee n.v.t. nee nee nee –
ja nee n.v.t. nee n.v.t. nee ja nee –
ja nee n.v.t. nee n.v.t. nee nee nee –
ja ja ja ja +
ja nee ja ja +
ja ja ja nee +
nee ja ja ja +/–
nee nee nee nee –
nee nee ja ja +/–
nee nee ja ja +/–
nee nee nee nee –
ja nee ja ja +
nee nee ja ja +/–
n.v.t.
nee
n.v.t.
n.v.t.
n.v.t.
onbekend
onbekend
n.v.t.
nee
n.v.t.
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
nee nee nee nee nee
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
nee nee ja nee ja
nee nee nee nee ja
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
nee nee nee nee nee
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
nee n.v.t. ja +/–
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
ja nee ja +/–
ja nee ja +/–
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
ja nee ja +/–
n.v.t. n.v.t n.v.t. n.v.t.
ja ja ja nee nee +
ja nee ja ja nee +
ja nee ja ja nee +
nee nee ja nee nee +/–
ja ja ja nee nee +
ja ja ja ja nee +
ja nee ja ja nee +
ja ja ja ja nee +
ja ja ja ja nee +
ja nee ja nee nee +/–
ja ja ja +
ja ja ja +
ja ja ja +
ja ja ja +/–
nee matig ja +/–
ja ja ja +
ja ja ja +
ja ja ja +
ja ja ja +
ja ja nee +/–
ja ja nee nee nee +/–
nee nee n.v.t. nee nee –
nee nee n.v.t. nee nee –
nee nee n.v.t. nee nee –
ja ja onbekend nee nee +/–
ja ja ja nee ja +
nee ja ja nee nee +/–
ja ja nee nee nee –
nee nee n.v.t. n.v.t. nee –
nee ja nee nee nee –
onbekend ja nee
onbekend nee nee
onbekend nee nee
onbekend nee nee
onbekend nee nee
onbekend nee nee
onbekend ja nee
onbekend nee nee
onbekend nee nee
onbekend nee nee
25.000-50.000 inwoners
Informatie Professional 2000 [4] 2
21
Technische verantwoording In totaal heeft het IP-panel 43 websites van openbare bibliotheken getest. De keuze van de bibliotheken kwam als volgt tot stand. De OB-sector werd in vier groepen onderverdeeld, en wel in openbare bibliotheken in gemeenten van: • minder dan 25.000 inwoners; • tussen de 25.000 en 50.000 inwoners; • tussen de 50.000 en 100.000 inwoners; • meer dan 100.000 inwoners. Om een zo representatief mogelijk beeld te krijgen, werden in elke groep op willekeurige wijze tien bibliotheken ‘geprikt’ die opgenomen zouden worden in de test. Van deze bibliotheken is wel van tevoren gekeken of de website het überhaupt deed en of de website niet op zeer korte termijn zou veranderen. De bibliotheeksites zijn gevonden met behulp van de website Biblioweb van het NBLC (www.nblc.nl/biblioweb/buurt/ index.html) die een overzicht geeft van alle openbare bibliotheken in Nederland met de bijbehorende homepages. Het IP-panel heeft zich vervolgens in vier subpanels gesplitst en elk subpanel heeft tien sites uit een bepaalde groep getest. Alleen in de groep van kleinste bibliotheken zijn er meer dan tien bibliotheken getest, aangezien deze veelal deel uit bleken te maken van een overkoepelende bibliotheekorganisatie, zoals een PBC. Deze bibliotheken zijn in clusters getest; de websites in zo’n cluster zien er vrijwel steeds hetzelfde uit.
Hoe groter de bibliotheeksite, hoe moeilijker deze toegankelijk te houden is. Over het algemeen wordt op grote sites veel informatie aangeboden. Om zo’n site toegankelijk te houden moet veel aandacht worden besteed aan navigeerbaarheid, consistente vormgeving, etcetera. De sites van grote bibliotheken zijn over het algemeen goed toegankelijk, alleen de bibliotheek Utrecht scoort op dit punt laag. Bij deze bibliotheek kan het wel even duren voordat duidelijk is hoe het navigatieframe bediend moet worden. Ook wordt op de Utrechtse site amper uitgelegd welke informatie er op het scherm staat en waar een link precies naar verwijst.
Om ervoor te zorgen dat de testresultaten zo objectief mogelijk zijn, heeft het feitelijke testen in drie ronden plaatsgevonden. Na elke ronde zijn de panelleden andere bibliotheken (uit dezelfde groep) gaan testen. Na afloop van de testronden zijn alle testresultaten samengevoegd en weergegeven in een tabel.
Een site die in positieve zin opvalt, is die van de openbare bibliotheek Barneveld. Deze kleine site zit zeer logisch in elkaar en de ‘look en feel’ zijn uitstekend. De instructies aan de gebruikers zijn goed geformuleerd en zelfs eenvoudige buttons worden uitgelegd. Als extra biedt de site interactieve plattegronden van de filialen en een digitale ansichtkaart met vuurwerk om de gebruikers een gelukkig nieuw millennium te wensen.
Als uitgangspunt bij de test gold de ‘gewone bezoeker’, dat wil zeggen: de leek die geen bijzondere deskundigheid of ervaring heeft in het gebruik van internet.
Van 7 procent van de geteste websites van openbare bibliotheken is de toegankelijkheid als onvoldoende aangemerkt.
De websites van de openbare bibliotheken werden getest op: • vindbaarheid; • specifieke criteria voor openbare bibliotheken als: aandacht voor specifieke doelgroepen, informatie over de bibliotheek en haar omgeving, de beschikbaarheid van de catalogus en het aanbod van links naar andere interessante websites; • catalogus; • navigeerbaarheid; • vormgeving; • interactie tussen klant en bibliotheek; • actualiteit; • extra aanbod in de vorm van ‘trekkers’; • snelheid. Het testen van de websites vond plaats in de periode van half november tot en met eind december 1999.
22
een link op de site van de openbare bibliotheek Delft die louter uit een geel balkje bestaat of waar alleen de afkorting SMD op staat? De site van PBC Noord-Brabant, waar onder andere de bibliotheken Asten en Baarle Nassau deel van uitmaken, maakt het helemaal bont: als de link ‘bibliotheken’ wordt aangeklikt, kan de gebruiker kiezen uit Bibliobrabant nieuw en Bibliobrabant oud. Het verschil tussen beide opties wordt niet uitgelegd. Het is vrijwel onmogelijk hierin naar een bepaalde bibliotheek te zoeken. Wild in het rond klikken levert uiteindelijk diep in de site wel resultaat op. Veel bibliotheken geven als link slechts het logo van een organisatie of een onbegrijpelijk pictogram, zonder dat uitgelegd wordt welke informatie zich achter de link bevindt. Wat een bibliotheeksite ook ontoegankelijk maakt, is ambtelijk taalgebruik en gebruik van Engelse termen als back en forward.
Doelgroepen Het IP-panel heeft ook bekeken of specifieke doelgroepen, zoals jeugd, ouderen en allochtonen, op de bibliotheeksites goed aangesproken worden. Met de jeugd zit het wel goed. Deze groep komt op de verschillende sites volop aan haar trekken; vaak wordt zelfs nog onderscheid gemaakt tussen kinderen en jongeren. De openbare bibliotheek Assen heeft een kenniskring opgezet voor leerlingen en leerkrachten in het basisonderwijs. In Delft kunnen kinderen een kettingverhaal schrijven. Kinderen uit Oss kunnen een kleurplaat downloaden en uitprinten. Deze bibliotheek besteedt ook aandacht aan scholieren met ‘Scholierenlinks’. Dit is zeer uitgebreid en goed gedaan: er wordt een korte omschrijving gegeven van de links met een beoordeling in sterren. Op de site van de openbare bibliotheek Amsterdam kunnen jongeren opmerkingen kalken op een virtuele kladdermuur; typisch Amsterdams? Ouderen komen er over het algemeen bekaaider af. Zij Informatie Professional 2000 [4] 2
krijgen soms in een bijzin informatie over een bezorgservice van boeken aan huis. Een prettige uitzondering is weer de site van de openbare bibliotheek Amsterdam, die senioren direct aanspreekt vanaf de homepage. Allochtonen worden door géén van de veertig geteste bibliotheken aangesproken. Dat zelfs de bibliotheken in de grote gemeenten in de Randstad geen poging doen de allochtonen te bereiken via hun internetpagina’s, vinden wij toch wel een zeer groot gemis. 40 procent van de geteste websites van openbare bibliotheken besteedt apart aandacht aan jongeren, 14 procent aan de ouderen en geen enkele website besteedt apart aandacht aan allochtonen.
tie geven over hun collectie. Groningen biedt informatie over haar schaakcollectie, Rotterdam geeft een overzicht van aanwezige kranten. Zes bibliotheken geven informatie over hun regionale collectie. Bibliotheken zouden veel vaker het publiek kunnen attenderen op bijzonderheden in hun collectie. Wat betreft nieuwe aanwinsten geldt: hoe groter de bibliotheek, hoe vaker de nieuwe aanwinsten worden gepubliceerd. In de groep van de kleinste bibliotheken worden de nieuwe aanwinsten nooit gepubliceerd, in de groep van de grootste bibliotheken gebeurt dat zeven van de tien keer. Vaak worden de nieuwe aanwinsten onderverdeeld in boeken, cd’s en cd-roms. De openbare bibliotheek Amsterdam biedt de beste service: zij publiceert haar nieuwe aanwinsten naar interesseprofiel. Lang niet alle openbare bibliotheken bieden op hun site een nieuwsbrief met actuele informatie aan. Grote bibliotheken publiceren vaker een nieuwsbrief dan kleine. De openbare bibliotheek Assen biedt op haar site wel uitgebreid nieuws. De openbare bibliotheek Oss brengt een e-zine uit, een teken dat de digitale ontwikkelingen serieus worden genomen. Dit elektronische tijdschrift bevat onder andere de nieuwste titels van de afdeling digitale media, interessante internetadressen en samenvattingen uit game-tijdschriften.
Website OB Breukelen: ‘opvallende vormgeving’
Informatie en service Alle bibliotheken geven op hun site informatie over openingstijden, locaties en tarieven. Soms is het echter wel lastig om deze informatie te vinden. Druk je bijvoorbeeld op de homepage van de openbare bibliotheek Lelystad op ‘Algemene Informatie’, dan verschijnt er een (prachtige) foto van de openbare bibliotheek, maar dat is dan ook alles. De sites van openbare bibliotheken in plaatsen met minder dan 25.000 inwoners bieden vaak slechts algemene informatie en maken verder geen enkel gebruik van de mogelijkheden die de virtuele bibliotheek biedt. De site dient dan slechts als digitale folder en telt soms niet meer dan tweehonderd woorden (bijvoorbeeld de homepages van Aalten en Baarle Nassau). Sommige bibliotheken bieden op de homepage foto’s van alle filialen aan. Hoewel dit illustratief is, vertraagt het de laadtijd van een pagina enorm en voegt het weinig informatie toe. Bij lang niet alle bibliotheken kunnen via de bibliotheeksite boeken worden gereserveerd en verlengd. Als dit wel mogelijk is, wordt deze functionaliteit vaak in de catalogus van de bibliotheek aangeboden, in plaats van op de homepage. Soms kunnen klanten een e-mail sturen voor het verlengen of reserveren van hun boeken, maar er wordt ook wel volstaan met het weergeven van het nummer van de verlengtelefoon. Opvallend is dat bibliotheken maar zo summier informaInformatie Professional 2000 [4] 2
De bibliotheken, ook de kleine, zouden actiever kunnen zijn in het brengen van nieuws. Er is altijd nieuws, bijvoorbeeld over openingstijden, tarieven, nieuwe digitale diensten, of manifestaties. Het is zeker de moeite waard dit te vermelden, er is altijd iemand die er iets aan heeft. Nieuws maakt een bibliotheeksite levendig. Natuurlijk moet er wel voor gezorgd worden dat het nieuws regelmatig wordt geactualiseerd. Van 56 procent van de geteste websites van openbare bibliotheken is de informatieverstrekking en service als onvoldoende aangemerkt.
Portaalfunctie Bij de portaalfunctie heeft het IP-panel bekeken in hoeverre de openbare bibliotheken op hun sites verwijzen naar informatie over de regio en naar informatieverzamelingen die voor openbare bibliotheekbezoekers interessant kunnen zijn. Grote bibliotheken geven beduidend vaker toegang tot informatie over de regio dan kleine. Op maar weinig sites wordt ruchtbaarheid gegeven aan culturele evenementen die in de regio plaatsvinden. De site van de openbare bibliotheek Oss kan hier als lichtend voorbeeld dienen. Op deze site bevindt zich een link naar de ‘OsseHomepages’: een uitgebreide en duidelijke verzameling van bedrijven, instellingen, verenigingen en persoonlijke homepages in Oss. ‘Ossenaren’ kunnen via internet hun eigen site aan deze verzameling toevoegen. Het panel heeft ook onderzocht of de bibliotheken links aanbieden naar informatieverzamelingen die speciaal bedoeld zijn voor de doelgroep van openbare bibliotheken. De kleine bibliotheken die vaak ingebed zijn in een PBC, 23
Am ste lve en Vindbaarheid bibliotheeksite Is de bibliotheek te vinden via de betreffende digitale stad/regio? Is de website rechtstreeks te vinden met de trefwoorden via: •Altavista •Hotbot •Ilse Algemene impressie vindbaarheid OB specifieke criteria Doelgroepen Is de site toegankelijk voor mensen met weinig ervaring met internet? Wordt de doelgroep ‘jeugd’ direct aangesproken? Wordt de doelgroep ‘ouderen’ direct aangesproken? Wordt de doelgroep ‘allochtonen’ direct aangesproken? Algemene impressie aanspreken doelgroepen Catalogus Wordt de catalogus aangeboden via de website? Informatie en service Staan openingstijden en algemene informatie op de website? Kunnen er boeken verlengd worden via de website? Zo ja, worden deze verlengd via de catalogus of de website zelf? Kunnen er boeken gereserveerd worden via de website? Zo ja, gaat dit dan via de website of de catalogus? Worden de nieuwe aanwinsten bekendgemaakt via de website? Wordt er informatie over regionale collecties gegeven op de site? Is er een ‘nieuwsbrief’-rubriek? Algemene impressie Informatie en service Portaalfunctie Biedt de site (toegang tot) informatie over de regio? Biedt de site informatie over culturele evenementen in de omgeving? Zijn er links naar speciale ob-informatieverzamelingen? Zijn er links naar andere openbare bibliotheken in Nederland? Algemene impressie portaalfunctie Catalogus Algemeen Is de catalogus 24 uur per dag bereikbaar? Retrieval Kan er gekozen worden tussen simpel en geavanceerd zoeken? Kan er booleaans gezocht worden? Kan er gebrowsed worden door indexen? Kan er vanuit een titel direct doorgelinkt worden naar andere titels? Wordt er hulp aangeboden bij het gebruiken van de catalogus? Inhoudelijke ontsluiting Wordt het SISO Systeem gehanteerd? Zo ja, wordt de gebruiker geholpen bij het gebruik van het SISO? Kan er op trefwoorden gezocht worden? Algemene impressie catalogus Navigeerbaarheid door de bibliotheeksite Is op elke webpagina duidelijk waar men zich bevindt? Wordt er gebruikgemaakt van frames voor de navigatie? Kan men op elke pagina terug naar de homepage? Is de site hiërarchisch inzichtelijk gemaakt? Heeft de site een zoekfunctie? Algemene impressie navigeerbaarheid Vormgeving Is de bibliotheeksite qua vormgeving consistent? Is de site qua lettertype en kleur van de letters goed leesbaar? Wordt er goed gebruikgemaakt van kleuren en pictogrammen? Algemene impressie vormgeving Interactie bibliotheeksite en klant Wordt de klant expliciet uitgenodigd per e-mail feedback te geven? Wordt de klant expliciet uitgenodigd om per e-mail vragen te stellen? Worden de e-mails beantwoord? Zijn er verschillende soorten e-mailformulieren? Is er een helpfunctie? Algemene impressie interactie Overig Wordt de informatie up-to-date gehouden? Worden er zaken aangeboden om de site aantrekkelijker te maken? Wordt de laadtijd vertraagd door images en speciale effecten?
As se n
Be rge De De no nH lft pZ eld oo er m
De ve nte r
Go ud a
50.000-100.000 inwoners nee
nee
ja
ja
nee
ja
ja
nee nee nee –
nee nee nee –
nee ja ja +
nee nee nee +/–
ja ja ja +
ja ja nee +
ja ja ja +
ja nee nee nee –
ja ja nee nee +
nee ja nee nee +/–
ja nee nee nee –
redelijk ja nee nee +/–
ja ja nee nee +/–
ja ja nee nee +/–
nee
ja
nee
ja
ja
ja
ja
ja ja website nee n.v.t. ja nee nee +/–
ja nee n.v.t. ja catalogus nee ja ja +/–
ja nee n.v.t. nee n.v.t. ja nee nee +/–
ja nee n.v.t. nee n.v.t. nee nee nee +/–
ja nee n.v.t. nee n.v.t. ja ja nee +
ja nee n.v.t. ja catalogus nee nee nee +/–
ja nee n.v.t. nee n.v.t. nee nee nee +/–
nee nee ja ja +/–
nee nee ja nee +
nee ja ja ja +/–
ja nee ja nee +/–
nee nee ja nee –
ja nee nee ja +/–
ja ja ja ja +
n.v.t.
ja
n.v.t.
nee
nee
ja
ja
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
ja ja ja ja ja
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
nee nee ja ja nee
ja nee ja ja nee
nee nee nee ja ja
nee nee ja ja ja
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
ja nee ja +
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
nee n.v.t. ja +
ja nee ja +
ja nee ja +
ja weinig ja +
ja ja ja nee nee +
ja ja ja nee nee ++
nee nee ja nee nee +/–
nee ja ja nee nee +/–
ja nee ja ja nee +
ja ja ja nee nee +
ja ja ja nee nee ++
ja ja ja +
ja ja ja ++
nee ja nee –
ja ja ja +
ja ja ja +
ja ja nee +
ja ja ja ++
nee nee n.v.t. n.v.t. nee –
ja ja ja ja nee +
ja ja ja nee nee +/–
nee nee n.v.t. n.v.t. nee –
ja nee n.v.t. n.v.t. nee –
ja ja ja nee nee +/–
ja ja ja nee nee +/–
ja ja nee
ja ja nee
ja ja nee
nee nee nee
onbekend ja nee
ja nee nee
ja nee nee
50.000-100.000 inwoners
24
Informatie Professional 2000 [4] 2
Le lys tad
Oo Os s ste rh ou t
Am Alm ste ere rda m
De nH aa g
Ein dh ov en
En sc he de
Ha arl Ni Gr em jm on me eg ing en rm en ee r >100.000 inwoners
Ro tte rda m
Ut rec ht
nee
nee
ja
ja
ja
nee
nee
ja
ja
ja
nee
nee
ja
ja ja ja +
nee ja ja +
ja nee nee +
nee ja ja +/–
ja ja ja +
ja ja nee +/–
nee ja nee –
nee ja ja +
ja ja ja ++
ja ja ja +
ja nee nee –
nee nee nee –
nee nee nee –
ja nee nee nee –
nee ja nee nee +/–
redelijk ja ja nee +
ja ja ja nee +/–
ja nee nee nee ––
ja nee nee nee –
ja nee nee nee –
ja nee nee nee ––
ja ja nee nee +/–
ja nee nee nee +/–
ja ja ja nee +
ja ja nee nee +/–
nee ja nee nee –
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
nee
nee
nee
ja
nee
ja ja catalogus ja catalogus nee nee nee +
ja nee n.v.t. ja catalogus nee ja ja +/–
ja nee n.v.t. ja catalogus nee ja nee +
ja ja catalogus ja catalogus ja nee nee +/–
ja ja catalogus ja catalogus nee nee nee +/–
ja ja catalogus ja catalogus ja nee ja +/–
ja nee n.v.t. nee n.v.t. nee nee nee ––
ja nee n.v.t. nee n.v.t. ja ja ja +/–
ja nee n.v.t. nee n.v.t. ja nee ja +/–
nee nee n.v.t. nee n.v.t. ja nee nee +/–
ja nee n.v.t. nee n.v.t. ja nee nee +/–
ja nee n.v.t. nee n.v.t. ja nee ja +/–
ja nee n.v.t. nee n.v.t. nee nee ja –
nee nee nee nee –
nee nee nee nee –
ja ja ja ja ++
ja nee ja ja +
ja ja ja ja +/–
nee ja ja nee +/–
ja nee ja ja +/–
ja nee ja nee –
ja nee ja ja +/–
ja nee ja nee +/–
ja nee ja ja +/–
ja ja ja nee ++
ja ja ja ja +
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
n.v.t.
n.v.t.
n.v.t.
ja
n.v.t.
ja ja ja ja ja
nee nee ja ja ja
nee ja ja nee ja
ja ja ja ja ja
ja nee nee ja ja
nee ja nee ja nee
nee nee ja ja nee
nee ja ja ja ja
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
ja nee ja ja ja
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
ja nee ja +
ja nee ja +
ja nee ja +
nee n.v.t. ja +
ja nee nee ++
ja nee ja +
ja nee ja +/–
ja nee ja +/–
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
ja nee ja +
n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
ja nee ja ja nee +
nee ja ja nee nee –
ja nee ja ja ja ++
nee ja nee nee nee –
ja ja ja nee nee +/–
ja ja ja nee nee +/–
ja ja ja nee nee +/–
ja ja ja ja nee +/–
ja ja ja nee nee +/–
ja ja ja nee nee +
ja ja ja ja nee +/–
ja ja nee nee ja +/–
nee ja ja ja ja +/–
ja ja ja +
ja nee nee –
ja ja ja ++
nee ja ja +
ja ja ja +/–
ja ja nee +/–
ja ja nee –
ja ja nee +/–
ja ja ja +
ja ja nee +/–
ja ja nee +/–
nee ja nee +/–
ja ja ja +/–
ja nee n.v.t. n.v.t. nee –
nee ja ja nee nee +/–
nee nee n.v.t. n.v.t. nee –
nee ja onbekend nee nee –
nee nee n.v.t. nee nee –
nee nee n.v.t. n.v.t. nee ––
ja ja ja nee nee +/–
nee nee n.v.t. n.v.t. nee –
ja ja ja nee nee ++
ja nee n.v.t. n.v.t. nee ––
ja ja onbekend nee nee +/–
ja ja onbekend nee nee +
ja ja onbekend nee ja +
onbekend nee nee
redelijk ja ja
onbekend ja nee
ja ja nee
ja nee nee
ja nee nee
nee nee nee
ja nee nee
ja nee nee
nee nee ja
ja nee nee
ja nee nee
ja nee ja
>100.000 inwoners
Informatie Professional 2000 [4] 2
25
Aalten Ammerzoden Asten Baarle Nassau Bathmen Bodegraven Breukelen Hillegom Leiderdorp Staphorst Texel Vriezenveen Zandvoort
Barneveld Beverwijk Epe Geldrop Katwijk aan Zee Sittard Uden Veendam Volendam Werkendam
De geteste bibliotheeksites Minder dan 25.000 inwoners www.pbcg.nl/biblioth/aalten/index.htm www.pbcg.nl/biblioth/ammerzod/index.htm www.pbcnb.nl/asten.htm www.pbcnb.nl/baar.htm obdinterbib.obd.nl/Asp/top.asp?BiebID=288& Biebnaam=Bathme www.hollandnet.nl/Asp/top.asp?BiebID=54& Biebnaam=Bodegrave www.tref.nl/v&p/obbreukelen www.hollandnet.nl/Asp/top.asp?BiebID=124& Biebnaam=Hillego www.hollandnet.nl/Asp/top.asp?BiebID=170& Biebnaam=Leiderdor www.obd.nl/biblioplaza/bibliotheken/staph.html www.hollandnet.nl/Asp/top.asp?BiebID=90& Biebnaam=Texe obdinterbib.obd.nl/Asp/top.asp?BiebID=321& Biebnaam=Vriezenveen www.hollandnet.nl/Asp/top.asp?BiebID=111& Biebnaam=zandvoor 25.000-50.000 inwoners www.barneveld.com/bieb/index_alg.htm www.hollandnet.nl/Asp/top.asp?BiebID=126& Biebnaam=Beverwij www.pbcg.nl/biblioth/epe/index.htm www.bibliobrabant.nl/asp/Top.asp?BiebID=295& Biebnaam=Geldrop www.tref.nl/katwijk_aan_zee/bibliotheek/ www.obsittard.nl/ www.obuden.nl/ www.castel.nl/obveendam/ www.hollandnet.nl/Asp/Top.asp?BiebID=152& Biebnaam=Volendam www.pbcnb.nl/werk.htm
Delft Deventer Gouda Lelystad Oosterhout Oss
50.000-100.000 inwoners www.hollandnet.nl/Asp/Top.asp?BiebID=119& Biebnaam=Amstelveen www.noord.bart.nl/~obassen/ wbn.concepts.nl/biebboz/ www.hollandnet.nl/Asp/top.asp?BiebID=257& Biebnaam=Den+Helder www.obdelft.nl/ www.obdeventer.nl/ www.ob.gouda.nl/ www.bibliotheken-flevoland.nl/leyhome.htm www.oboosterhout.nl/ www.oboss.nl/
Amsterdam Almere Den Haag Eindhoven Enschede Groningen Haarlemmermeer Nijmegen Rotterdam Utrecht
Meer dan 100.000 inwoners www.oba.nl/ www.bibliotheken-flevoland.nl/almhome.htm www.dbadenhaag.nl/ www.dse.nl/obe/ www.obenschede.nl/ www.obgron.nl/ www.ob-hmeer.nl www.tref.nl/rijkvannijmegen/bibl/default.htm www.bibliotheek.rotterdam.nl/ www.utrecht.nl/bibliotheek/
Amstelveen Assen Bergen op Zoom Den Helder
Informatie Professional 2000 [4] 2
liften mee met de links die de betreffende PBC aanbiedt. Helaas laat de naamgeving van de links en de aangeboden informatie vaak te wensen over. Termen als HollandNet, DDB en Webwijzer zijn voor ingewijden wellicht direct duidelijk, maar zijn zonder een duidelijke toelichting niet zomaar begrijpelijk voor de gewone gebruiker. Grote bibliotheken proberen op het gebied van links vaak zelf het wiel uit te vinden en gaan op zoek naar interessante links. Surfend over de bibliotheeksites kom je een oerwoud van verschillende links tegen. In plaats van zelf allerlei internetadressen te zoeken, is het wellicht beter om te verwijzen naar goede informatieverzamelingen speciaal bedoeld voor openbare bibliotheken,
Website OB Eindhoven: ‘lelijke site’
zoals de Digitale Bibliotheek of Webwijzer. De openbare bibliotheken zouden dan hun energie kunnen steken in het ontsluiten van informatie over hun regio of specifieke collecties van de bibliotheek. In ieder geval moet het voor de gebruiker steeds duidelijk zijn waarheen links leiden. Het is daarom zaak zorg te dragen voor een duidelijke naam van de link en er een korte toelichting bij te geven. Een goed voorbeeld is de site van de openbare bibliotheek Rotterdam, die een verwijzing geeft naar een reeds bestaande informatieverzameling over de meest uiteenlopende onderwerpen – Webwijzer –, maar daarnaast veel energie heeft gestoken in de ontsluiting van Rotterdamse informatie en websites. Van 42 procent van de geteste websites van openbare bibliotheken is de portaalfunctie als onvoldoende aangemerkt.
Catalogus Het wel of niet aanbieden van de catalogus op internet is een factor die van grote invloed is op het regelmatig gebruik van een site. Kleine bibliotheken bieden niet erg vaak hun catalogus via de site aan. In de groep van de grootste bibliotheken bieden zeven van de tien bibliotheeksites de catalogus aan. De catalogus van de openbare bibliotheek Utrecht is al enige tijd niet beschikbaar (‘tot februari 2000 is de catalogus off-line’), zonder dat duidelijk wordt gemaakt waarom. Ook de catalogus van de openbare bibliotheek Eindhoven was lange tijd niet bereikbaar zonder dat hier een reden voor werd gegeven. 27
Het IP-testpanel Na een oproep in Informatie Professional tot deelname aan een onderzoek naar de stand van zaken bij de websites van openbare bibliotheken, boden tien informatie professionals hun medewerking voor dit project aan. Samen met initiatiefnemer en IP-redacteur Hans Veen vormden zij de afgelopen maanden het IP-testpanel. Informatie Professional’s website test van openbare bibliotheken kwam tot stand met medewerking van: Henk Bruin, werkzaam op de afdeling webdesign van ABC voor handel en industrie, uitgeverij te Haarlem. Daarnaast volgt hij de deeltijdopleiding Informatiedienstverlening en -management van de Hogeschool Amsterdam. Jos Damen, hoofd afdeling Leenverkeer bij de Universiteitsbibliotheek Leiden en mede-auteur van IP’s eerste website test, te weten het artikel ‘Website test: wetenschappelijke bibliotheken’ in Informatie Professional nr. 5, mei 1999. Frans Diekstra, mede-directeur van een klein, innovatief bedrijf gespecialiseerd in het ontsluiten van complexe databases op het internet en momenteel betrokken bij het project ‘mediatheek van de toekomst’ van de SHAO. Barrita Glas, werkzaam bij Informaat, een IT-bedrijf dat zich bezighoudt met het ontsluiten van informatie. Informaat is betrokken bij contentmanagementprojecten, webdesignprojecten en user-interfacedesignprojecten. Barrita is hoofdzakelijk betrokken bij content-managementprojecten. Manja Koomen, documentalist bij het NOS journaal. Zij studeerde aan de IDM in Amsterdam. Zij schreef een scriptie over Elektronische tekstarchieven op het internet in opdracht van het Electronic Text Centre in Leiden. N.J.I. (Koos) Mars, hoogleraar informatica bij de Universiteit Twente. Hij is, ook in andere functies, verantwoordelijk geweest voor het ontwerp van enkele websites. Agnes van de Rijt, bibliotheek-technisch medwerker bij de Openbare Bibliotheek Eindhoven. Paul van Roekel, die na een opleiding aan BDA bij diverse organisaties functies vervulde op het gebied van digitale documentaire informatie. Bij het informatiecentrum van het Textielmuseum te Enschede en daarna (als softwarespecialist) bij Educational Computing Consortium bv te Enschede. Op dit moment werkt hij als informatiemakelaar bij de Gemeente Deventer. Harmen Sikkenga, bibliotheekmedewerker en ‘webmaster’ voor de Bibliotheek Economie / Bedrijfskunde / Ruimtelijke Wetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen en ook werkzaam voor een kleine non-profit stichting (Kobo Buto). Voor beide is hij verantwoordelijk voor de inhoud en de vormgeving. Harmen heeft naast een bibliotheekopleiding een achtergrond in typografie en grafische vormgeving. Hans Veen, initiatiefnemer van deze website test, directeur van de Openbare Bibliotheek Leiden en redacteur van Informatie Professional. Frank Willems, die ruim dertig jaar werkervaring in het vak heeft bij verschillende bibliotheeksoorten (openbaar, school, universiteit en HBO). Hij is ook twee jaar werkzaam geweest als docent in het vak. Momenteel is hij unithoofd mediatheek Hogeschool van Amsterdam (Leeuwenburg) en maakte in die functie een eigen homepage.
28
Pas op de laatste testdag bleek de catalogus weer beschikbaar, maar hoewel men in Eindhoven prat gaat op de geavanceerde interface, raakte het IP-panel niet diep onder de indruk van interface en zoekmogelijkheden. Niet altijd is een catalogus 24 uur per dag te raadplegen. De openbare bibliotheek Delft specificeert op welke tijden wel en niet in de catalogus gezocht kan worden. Bij andere bibliotheken ontbreekt zo’n specificatie, bijvoorbeeld in het geval van Zandvoort en Bathmen. De aangeboden catalogi bieden in het algemeen slechts een minimale functionaliteit. In sommige catalogi kan op SISO-code worden gezocht, maar het is de vraag hoeveel mensen de lijst met SISO-codes thuis bij de hand hebben. Op de sites is deze namelijk niet beschikbaar; bovendien is het aanbieden van zoeken op SISO-code op zich al bijzonder gebruikersonvriendelijk. De helpfunctie in catalogi is vaak slecht of ontbreekt helemaal. De meeste catalogi zijn webbased, dat wil zeggen dat de gebruiker op intuïtieve wijze door de catalogi kan ‘wandelen’. Op de site van Almere worden vanuit de catalogus zelfs hyperlinks naar recensies over de gevonden boeken gelegd. De catalogus van Den Haag kan geraadpleegd worden in de talen Nederlands, Engels, Duits en Frans. 66 procent van de geteste websites van openbare bibliotheken biedt de catalogus aan op internet; hiervan wordt 26 procent als kwalitatief onvoldoende aangemerkt
Navigeerbaarheid Een heldere navigatiestructuur van een site is onder andere afhankelijk van het gebruik van frames of het aanbieden van een ‘home’-knop op elke pagina. Voor onervaren gebruikers zijn deze zaken essentieel, omdat zij zonder dergelijke hulpmiddelen snel kunnen verdwalen. Hoe groter de bibliotheeksite, hoe belangrijker de navigatie. De meeste bibliotheeksites maken voor de navigatie gebruik van frames, die de sites in de meeste gevallen inzichtelijk maken. Dat het gebruik van navigatieframes niet altijd tot grotere helderheid hoeft te leiden, bewijst de site van de openbare bibliotheek Uden. Deze biedt liefst drie frames, wat een heldere navigatie niet ten goede komt. Bij een grotere site is een zoekfunctie, waarmee de site doorzocht kan worden, ook heel handig. Opvallend is dat de meerderheid van de grote bibliotheeksites zo’n zoekfunctie niet aanbiedt. Veel sites van openbare bibliotheken hebben lange internetpagina’s, zoals de bibliotheken Oosterhout en Bergen op Zoom. De informatie die onderaan deze pagina’s staat zal veel gebruikers ontgaan, omdat ze zich niet realiseren dat ze naar beneden moeten scrollen. Bibliotheeksites die deel uitmaken van een groter geheel, zoals die van veel kleine bibliotheken, hebben een specifiek navigatieprobleem. Op dergelijke sites kom je al heel snel onaangekondigd uit op de site van de overkoepelende organisatie, zoals een PBC. Het is vaak moeilijk om vandaaruit weer terug te keren naar de oorspronkelijke bibliotheeksite. Ook de site van de openbare bibliotheek Utrecht heeft dit probleem. De site maakt deel uit van de website Informatie Professional 2000 [4] 2
van de gemeente Utrecht en vaak is het niet duidelijk of je op de site van de bibliotheek of op die van de gemeente zit. Op de knop Home klikken kan tot gevolg hebben dat je in de homepage van de gemeente terechtkomt, terwijl je vanuit de bibliotheek begonnen bent. De site van de openbare bibliotheek Assen biedt voorbeeldige navigatiemogelijkheden. Op deze site zul je niet snel verdwalen. Van 7 procent van de geteste websites van openbare bibliotheken is de navigeerbaarheid als onvoldoende aangemerkt.
Vormgeving Zeer nauw verbonden met navigeerbaarheid en toegankelijkheid is vormgeving, omdat de vormgeving bepalend is voor de inzichtelijkheid van een site. Leesbaarheid (zet geen lichte letters op een lichte achtergrond) en goed gebruik van pictogrammen zijn zeer belangrijk. Een voorbeeld van hoe het níet moet, is de site van Bergen op Zoom; hierop is de verhouding tussen tekst en pictogram totaal zoek. Enorm grote pictogrammen, die er op zich mooi uit zien, worden begeleid door piepkleine lettertjes. De achtergrond van een bibliotheeksite is ook van belang. Het gebeurt regelmatig dat een achtergrond met bibliotheeklogo’s de feitelijke informatie helemaal wegdrukt. Dit is bijvoorbeeld te zien bij de site van de bibliotheek Amstelveen. Een consequente vormgeving van een site is heel belangrijk, omdat de gebruikers anders worden afgeleid van de informatie. Inconsequente vormgeving komt vooral veel voor bij sites die gebruik maken van een mal. Veel kleine bibliotheken gebruiken een mal en zetten daar hun eigen vormgeving in. Kleinere bibliotheken hebben vaak ook geen eigen virtuele identiteit. Soms meten ze zich de vormgeving van de PBC aan, in andere gevallen is de site niet veel meer dan een virtuele folder. De bibliotheek Breukelen is hierop een uitzondering. Hoewel dit een kleine bibliotheek is, onderscheidt de bibliotheeksite zich door een opvallende vormgeving, waarover duidelijk is nagedacht. Bij deze site bestaat wel het gevaar dat de vormgeving belangrijker wordt dan de informatie. Bij de site van de openbare bibliotheek Katwijk bestaat dat gevaar weer helemaal niet: de vormgeving ervan is verpletterend saai. De grotere openbare bibliotheken hebben meestal wel hun eigen virtuele identiteit; de verschillende sites zijn zeer divers vormgegeven. Een site van een grote openbare bibliotheek die zeer plezierig is vormgegeven, is die van de openbare bibliotheek Groningen. De letterkeuze en illustraties maken de site aantrekkelijk en een plezier om doorheen te surfen. Opvallend zijn ook de seniorenlinks van de bibliotheek Nijmegen. Deze zijn in een groter lettertype opgemaakt. De website van de bibliotheek Eindhoven ontlokt het panel daarentegen de opmerking: een lelijke site, waarin het lijkt alsof de informatie er zonder nadenken opgezet is. Dit komt voor een deel door het overvloedig gebruik van plaatjes. Van 7 procent van de geteste websites van openbare bibliotheken is de vormgeving als onvoldoende aangemerkt. Informatie Professional 2000 [4] 2
Interactie bibliotheek en klant Klanten van bibliotheken zijn op zoek naar informatie of hebben een vraag. Websites kunnen een belangrijke toegevoegde waarde bieden aan de interactie tussen klant en bibliotheek. De klant die zijn of haar vragen beantwoord kan krijgen via internet, hoeft met die vragen niet fysiek naar de bibliotheek te komen. Bibliotheken buiten deze nieuwe vorm van dienstverlening nog onvoldoende uit. Vaak bieden ze slechts een algemeen e-mailadres, maar nodigen zij de klant niet uit om vragen te stellen. Enkele bibliotheken doen dat wel. Zo hebben de sites van de bibliotheken Rotterdam en Sittard een mooie reactiepagina en heeft de bibliotheek Assen aparte e-mailadressen voor muziekvragen en vragen van jongeren. Het IP-panel heeft de bibliotheken die bezoekers van de site expliciet uitnodigen om vragen te stellen, een simpele vraag over de openingstijden gesteld. Slechts vijftien van de vierentwintig bibliotheken beantwoordden die vraag binnen enkele dagen. Amsterdam biedt een mooie vorm van interactiviteit. Deze bibliotheek nodigt op haar website onder de noemer ‘hersenkrakers’ klanten uit om vragen te beantwoorden waar de bibliotheek zelf niet uit kwam. Helaas was er op het moment van testen (eind december 1999) geen enkele onopgeloste vraag aanwezig. De site van de openbare bibliotheek Delft biedt ook interactieve mogelijkheden en wel in de vorm van een gastenboek en een chatruimte. Van 63 procent van de geteste websites van openbare bibliotheken is de interactie met de klant als onvoldoende aangemerkt.
Actualiteit Een bibliotheeksite verliest veel aan waarde als die niet actueel wordt gehouden. Daarom heeft het IP-panel ook de actualiteit van de websites getest. De meeste bibliotheken houden hun website aardig up-to-date. Een van de uitzonTips • meldt de website aan bij bekende zoekmachines • zorg voor een prominente plaats van de website bij de eigen digitale stad • gebruik een makkelijk te onthouden webadres • check of via de OB-lijsten naar de juiste site verwezen wordt • vermijd ambtelijke taal en Engelse termen • geef duidelijke informatie over elke link of button • maak extra informatie voor bepaalde doelgroepen • attendeer het publiek op bijzonderheden en aanwinsten in de collectie • creëer een nieuwsrubriek met actuele informatie • verwijs naar goede informatieverzamelingen, zoals de Digitale Bibliotheek of Webwijzer • steek energie in het ontsluiten van informatie over de eigen regio of collectie • maak goede links naar bestaande sites • zorg voor een 24 uur per dag te raadplegen catalogus • zorg voor een heldere navigatiestructuur en vormgeving • beantwoord de via e-mail binnengekomen vragen snel • hou de informatie op de site actueel
29
deringen is de site van bibliotheek Haarlemmermeer, waarop bibliotheeknieuws staat van december 1998. Actualiteit is echter moeilijk precies te testen. Deels komt dat omdat diverse bibliotheken weinig recente informatie geven, wat op zich al illustratief is: het laat zien dat dit voordeel van de website te weinig wordt uitgebuit. Anderzijds was het soms moeilijk te achterhalen of een site werkelijk actueel is, omdat niet alle items van een datum zijn voorzien. Bij 11 procent van geteste bibliotheken is de actualiteit controleerbaar onvoldoende. Als onduidelijkheid over de actualiteit wordt meegeteld, dan is bij 44 procent van de geteste bibliotheken de actualiteit controleerbaar onvoldoende of volstrekt oncontroleerbaar of twijfelachtig.
Conclusie Uit de IP-test is gebleken, dat openbare bibliotheken een grote diversiteit aan websites aanbieden. Bij kleine bibliotheken is de site vaak niet veel meer dan een digitale folder. De site heeft dan vooral de functie van portaal naar informatie die elders op internet gegeven wordt. De sites van grote bibliotheken zijn meestal veel uitgebreider en hebben ook een eigen virtuele identiteit. De huidige stand van zaken afgezet tegen de brancheformules van de Vereniging van Openbare Bibliotheken, maakt duidelijk dat er nog veel werk verricht moet worden. Veel openbare bibliotheken hebben nog geen internetsite. Lang niet elke bibliotheek die al wel op internet aanwezig is, biedt de gebruikers actuele lokale en regionale informatie. Ook bieden veel bibliotheken hun catalogus en gegevens of boeken al of niet zijn uitgeleend nog niet on-line aan.
Lijsten De website van een openbare bibliotheek moet te vinden zijn via elke zoekmachine of via de betreffende digitale stad. Soms is het handig om bij het zoeken een bestaande site met een ‘verzameling’ bibliotheken te gebruiken. De IP-testers vonden er vier: 1. www.biblionet.nl Ruim vijfhonderd plaatsnamen. Alfabetisch doorzoekbaar. Afkomstig van NBD. 2. www.nl-menu.nl/nlmenu/bibliotheek/ob.html Ongeveer tweehonderd plaatsnamen. Doorzoekbaar per provincie. Alleen echte sites. Veel bibliolinks in de buurt. Afkomstig van de KB. Het mooie van www.nl-menu.nl is, dat vanaf het eerste scherm gezocht kan worden met bijvoorbeeld ‘openbare bibliotheek Oss’. Bij iedere zoekactie kregen we een ‘direct hit’. Simpel en effectief dus. Kiest de gebruiker voor ‘hiërarchisch’ zoeken, dan zijn er vijf stappen nodig om bij de OB Oss te komen. Dit is wel iets te veel. 3. www.bibliotheek.nl Bijna zeshonderd plaatsnamen. Doorzoekbaar op postcode en alfabetisch. Grapje bij letter Q en X. Link naar Webwijzer. Afkomstig van NBLC.
Informatie Professional 2000 [4] 2
Daar staat tegenover dat op de bezochte sites ook veel mooie en leuke zaken aangetroffen werden. Enkele openbare bibliotheken hebben individuele, creatieve oplossingen bedacht om te communiceren met hun gebruikers en sommige sites hebben het aspect van interactiviteit goed uitgebuit. De sites evolueren continu. Dit was zelfs tijdens de korte testperiode merkbaar. Openbare bibliotheken die zich op internet willen gaan presenteren, maar ook die dat al een tijdje doen, zouden er baat bij kunnen hebben de sites van de branchegenoten te bezoeken. Als bibliotheken goed naar elkaar kijken, kunnen ze ideeën opdoen en veel van elkaar leren. Een laatste aanbeveling die het IP-panel wil doen aan openbare bibliotheken is om vooral de gebruikersvriendelijkheid van de sites in de gaten te houden. Bij het IPpanel bestaat de indruk dat veel websites van openbare bibliotheken nog blijven steken in amateurisme; het in de arm nemen van professionals bij de opzet van de website wordt daarom aanbevolen. Helderheid en duidelijkheid zorgen er immers voor dat alle klanten, ongeacht hun internetervaring, van deze extra dienst gebruik kunnen maken. Door de traditionele diensten te combineren met die van de virtuele bibliotheek, kan de bibliotheek haar klanten optimale service bieden – zowel in de bibliotheek zelf, als thuis achter de pc. Over een paar jaar zullen we deze test nog eens herhalen, zodat zichtbaar wordt of er op dit gebied vorderingen zijn gemaakt en de door de branche zelf geformuleerde pretenties op kwaliteitsgebied worden waargemaakt.
4. www.nblc.nl/biblioweb/buurt/index.html Meer dan duizend namen (veel zonder eigen site). Alfabetisch doorzoekbaar. Tien bibliolinks. Net als de vorige afkomstig van NBLC. De logica van het door de NBLC aanbieden van twee sites ontging ons: één goede site is genoeg. Vanaf de homepage van Biblioweb zijn er vier stappen nodig om bij een bepaalde OB te komen. Merkwaardig is op de derde pagina (‘Bibliotheken bij u in de buurt’) dat een aantal ‘clickables’ voorzien zijn van een groene stip met als mededeling: ‘Deze bibliotheek heeft een eigen site’. Deze mededeling kan de indruk wekken dat doorklikken op de OB’en zonder stip helemaal geen zin heeft, maar dat is niet zo want ook bij de sites zonder stip zijn gegevens te vinden zoals adres, filialen enzovoort. Het nadeel van Biblioweb is wel dat er geen zoekmogelijkheid geboden is om rechtstreeks te zoeken. Verzoek aan de vier samenstellers: wilt u samenwerken? Dan graag de hoeveelheid van biblioweb, de zoekmogelijkheden van nl-menu samen met bibliotheek.nl, en de links van allen samen.
31
