De nieuwe jaargetijden

HET IDEE AVRO KLASSIEK TROS KLASSIEK HEMELSE MUZIEK

GROOT OMROEPKOOR TROS VOCAAL MUZIEK & POLITIEK TROS MUZIKALE MEESTERWERKEN

vrijdag 27 februari 2015, 20.15 uur, inleiding Huib Ramaer 19.30 uur

De nieuwe jaargetijden Amsterdam Sinfonietta Terje Tønnesen viool/leiding Leoš Janácek ˇ 1854-1928 Eerste strijkkwartet ‘Kreutzersonate’ (versie voor strijkorkest) 1923 Adagio – Con moto Con moto Con moto – Vivo – Andante Con moto – (Adagio) – Più mosso Edvard Grieg 1843-1907 Suite Uit Holbergs tijd opus 40 1885 Praeludium Sarabande Gavotte-Musette Air Rigaudon PAUZE

Antonio Vivaldi 1678-1741 / Terje Tønnesen * 1955 De vier jaargetijden opus 8 1725 Concert in E ‘De lente’ RV 269 Concert in g ‘De zomer’ RV 315 Concert in F ‘De herfst’ RV 293 Concert in f ‘De winter’ RV 297

2

Drankje na afloop

Live-uitzending

Na het concert is er gelegenheid om een drankje te nuttigen.

zendt dit concert vanuit TivoliVredenburg live uit op NPO Radio 4. Alle luisteraars kunnen volop genieten van het concert als mobiele telefoons, horloges en gehoorapparaten geen geluid maken. Presentatie voor Radio 4 vanuit de zaal door Maartje Stokkers. ➜ www.RADIO4.NL Via dezelfde site kunt u onder ‘Luister Concerten’ kiezen uit de mooiste concertopnamen, waaronder uiteraard ook die van De Vrijdag van Vredenburg. De concerten zijn te sorteren op genres en tijdperken. AVROTROS

Nieuw seizoen AVROTROS Vrijdagconcert Goed nieuws voor de liefhebbers van klassieke muziek in Utrecht en omgeving: de nieuwe seizoensbrochure van AVROTROS Vrijdagconcert is bijna uit. U kunt die inzien en downloaden via ➜ www.RADIO4.NL

Met ingang van komend concertseizoen heet De Vrijdag van Vredenburg: AVROTROS Vrijdagconcert. De dertig concerten zijn vanuit het nieuwe muziekpaleis TivoliVredenburg rechtstreeks te beluisteren op NPO Radio 4. Hart van de programmering vormen het Radio Filharmonisch Orkest met chefdirigent Markus Stenz, en het Groot Omroepkoor.

Daarnaast treden gastorkesten op als het Rotterdams Philharmonisch Orkest, het Noord Nederlands Orkest, philharmonie zuidnederland, De Nederlandse Bachvereniging en het Residentie Orkest. Hoofdthema’s zijn Russische muziek, Groot Omroepkoor, Carl Nielsen en Nieuwe en Nederlandse muziek. In die laatste categorie klinken twee wereldpremières, tien Nederlandse premières en acht werken van Nederlandse bodem. Internationaal gerenommeerde dirigenten en solisten geven acte de présence, onder wie Edo de Waart en Jaap van Zweden, beide voormalig chef-dirigent van het Radio Filharmonisch Orkest. In de serie Grote Violisten treden onder meer op Leonidas Kavakos, Simone Lamsma, Viktoria Mullova, Vadim Repin en Nikolaj Znaider.

3

De nieuwe jaargetijden

Het is voor componisten, schrijvers, kunstschilders niet ongewoon om op de schouders van een van hun voorgangers of tijdgenoten te staan en door een herinterpretatie van een werk van een ander een nieuw werk te creëren. En dan maakt het niet uit of het nu een kunstwerk uit de eigen of uit een andere discipline betreft. Zo bracht Moesorgski de schilderijen van Viktor Hartmann tot leven in zijn Schilderijen van een tentoonstelling, ving Claude Debussy de nachtschilderijen van Whistler onvergetelijk in zijn Trois nocturnes en maakte Richard Strauss het verhaal van Don Juan in de hervertelling uit 1844 van dichter Nikolaus Lenau tot symfonisch gedicht, om maar een paar bekende voorbeelden te noemen. Ook de werken die vandaag op het programma staan hadden niet kunnen bestaan zonder de directe invloed van een schrijver, een boek, sonnetten of zelfs een complete compositie. Want Edvard Grieg schreef met zijn Holberg-Suite een hommage aan de humanist en auteur Ludvig Holberg. Leoˇs Janᡠcek maakte ter inspiratie voor zijn Eerste strijkkwartet dankbaar gebruik van een novelle van Tolstoj die zijn vonk weer bij Beethoven haalde en de Noorse violist Terje Tønnesen waagde het de noten van Vivaldi’s fameuze Vier Jaargetijden een update te geven, vier ‘vioolconcerten’ die op hun beurt al een weergave zijn van vier, al dan niet door Vivaldi zelf geschreven, sonnetten. Kunst op de schouders van eerdere kunst, het is een manier om het metier levend en actueel te houden.

Janácek ˇ Eerste strijkkwartet ‘Kreutzer-Sonate’ Het Eerste strijkkwartet van de Tsjechische componist Leoˇs Janᡠcek is een prachtig voorbeeld van ‘crossover’-beïnvloeding tussen kunstenaars. Een muziekstuk wordt een verhaal en wordt weer een ander muziekstuk. Bovendien bracht het

Tolstojs novelle Kreutzer Sonata, die vooral handelt over de verschillende stadia van een huwelijk, eindigend in een brute moord, werd destijds als immoreel beschouwd, omdat Tolstoj de schuld van de moord door de echtgenoot schoof op de maatschappij en de (dierlijke) instincten van de man. Janáˇcek concentreerde zich in het vierdelige werk geheel op het leed van de vrouw.

4

Leoš Janá cek ˇ

Janᡠcek vrij laat in zijn leven toch nog bij het strijkkwartet. Hij had groot ontzag voor het genre en wachtte lang eer hij zich er aan durfde te wagen. Pas in de zeer vruchtbare laatste periode van zijn leven wendde hij zich tot het kwartet dat door vele voorgangers naar grote hoogte was getild. Het succes van zijn opera Jenu°fa en de contacten met zijn muze Kamila Stösslova gaven hem nieuw zelfvertrouwen en de moed om een historisch beladen vorm aan te pakken. Janᡠcek gaf direct zijn eigen draai aan het genre door die externe stimulus te gebruiken. Zijn Eerste strijkkwartet, geschreven in 1923 voor het Boheems Strijkkwartet, is een persoonlijke, emotionele weergave van Tolstojs destijds scherp veroordeelde novelle Kreutzer Sonata. Tolstoj kreeg het idee voor zijn verhaal op zijn beurt na het horen van een uitvoering van Beethovens Vioolsonate nr. 9, de Kreutzersonate. De raamvertelling van Tolstoj, die vooral handelt over de verschillende stadia van een huwelijk, eindigend in een brute moord, werd destijds als immoreel beschouwd, omdat Tolstoj de schuld van de moord door de echtgenoot schoof op de maatschappij en de (dierlijke) instincten van de man. Janᡠcek concentreerde zich in het vierdelige werk geheel op het leed van de vrouw. “Ik had vooral die arme vrouw in mijn hoofd. Mishandeld, geslagen en ten slotte gedood.” Na drie enorm contrastrijke en emotioneel geladen delen predikt de componist in het laatste deel naar eigen zeggen de liefde als de puurste manifestatie van de mens- en menselijkheid.

Grieg Holberg suite Met zijn Holberg Suite opus 40 bracht Edvard Grieg een andere beroemde inwoner uit het Noorse Bergen tot leven. De auteur Ludvig Holberg (1684-1754) woonde weliswaar het grootste deel van zijn tijd in Denemarken en gaf vooral de Deense literatuur een impuls, maar deze ‘Molière van het Noorden’ was toch echt geboren en getogen in Bergen. Vandaar dat men voor de viering van de tweehonderdste geboortedag van Holberg in 1884 groots uit wilde pakken. En hoe kon men dat nu anders doen dan door die andere grootheid uit Bergen een mooie compositieopdracht te geven. Grieg kreeg het verzoek een cantate te schrijven (uiteraard met gebruikmaking van teksten van Holberg) voor de onthulling van een beeld van Holberg in het centrum van Bergen. Grieg accepteerde de opdracht aarzelend. Zowel het idee van de cantate als het feit dat hij het werk in december buiten in de kou moest dirigeren stond hem tegen. Grieg, die toch al met een broze gezondheid kampte, zag de bui al hangen: “wat een manier om voor het vaderland te sterven…” De cantate kwam er niet. Wel componeerde Grieg een pianosuite die hij ‘Uit Holbergs tijd’ noemde. De componist speelde de zesdelige suite veilig en warm binnen tijdens de festiviteiten rond de geboortedag van Holberg. Een paar maanden later presenteerde Grieg de versie voor strijkorkest die zou uitgroeien tot een van zijn bekendste werken. Voor de suite haalde Grieg zijn inspiratie letterlijk uit Holbergs tijd, de tijd van Bach en Händel, de tijd van de bloei van de barokke klaviersuite. Hij schreef een Preludium gevolgd door vijf dansen uit de tijd van Bach en hij maakte er geen pastiche van, maar een echte herinterpretatie van een laat-negentiende-eeuwse componist. Al resoneert Bach wel degelijk luid en duidelijk mee, zoals in de door de ‘Aria op de G-snaar’ geïnspireerde Air. Die combinatie stond garant voor het succes. Zelfs de gevreesde criticus en zuurpruim Eduard Hanslick, die alle contemporaine muziek die niet van Brahms was vreselijk vond, schreef enthousiast: “De antieke stijl is heel slim gereproduceerd, maar is ondertussen vervuld van een moderne geest.”

5

Edvard Grieg

6

Antonio Vivaldi, getekend door Pier Leone Ghezzi, 1723

Vivaldi Vier jaargetijden Met de Vier jaargetijden tilde de Italiaanse componist Antonio Vivaldi de programmamuziek naar een hoger niveau. Hoewel men al sinds de renaissance vele staaltjes van uitbeelding en programmamuziek kende, maakte Vivaldi er een bijna filmisch verhaal van, een idee dat versterkt wordt door de snelle ‘montage’ van korte fragmenten. Vivaldi had daarbij een heus ‘script’. Vier sonnetten, al dan niet door hemzelf geschreven – daar is men nog altijd niet over uit – die hij in de vier delen nagenoeg op de voet volgt. Het leverde vier concerten op die tot op de dag van vandaag filmmakers, reclamemakers en zeker ook componisten inspireren om er mee aan het werk te gaan, hun eigen stempel op te drukken. De Vier jaargetijden verschenen in 1725 bij de Amsterdamse muziekuitgeverij van Michel Charles Le Cène als onderdeel van de bundel Il cimento dell’ armonia e dell’ inventione opus 8 (De toetssteen voor welluidendheid en vindingrijkheid), een uitgave met twaalf concerten, opgedragen aan de Boheemse Graaf Wenzel von Morzin, kamerheer van de Habsburgse Keizer Karel VI. Vivaldi noemt zich Maestro da Musica van deze graaf, een erefunctie die waarschijnlijk niet meer inhield dan dat hij zo nu en dan een voorraad concerten stuurde als het orkest om nieuwe muziek verlegen zat. Dat had hij al eerder gedaan met de Vier jaargetijden, zo laat de componist doorschemeren in het voorwoord bij de publicatie. Omdat men destijds niet zo gelukkig was met ‘oude stukken’, heeft Vivaldi deze vier concerten geheel gereviseerd. Ook voegde hij de sonnetten toe om het programma te ‘verduidelijken’. Nu was dat eigenlijk niet eens nodig, want of het nu gaat om storm, regen, wind, zonneschijn, haardvuur, krakend ijs, blaffende honden, een jachttafereel, dronkaards, vogelgezang, het komt allemaal buitengewoon suggestief langs in de muziek.

Toch zijn het juist de vier sonnetten die voor de Noorse violist Terje Tønnesen aanleiding waren om de vier vioolconcerten een meer hedendaagse klank en omgeving te geven. Hij breidde de bezetting van viool en strijkorkest uit met een prepared klavecimbel, elektronica en slagwerk, zodat hij meer armslag had om de programmatische elementen in het werk vorm te geven. Met elektronische middelen creëerde hij elke sfeer die Vivaldi beschreef, elk natuur- en dierengeluid dat in woorden langskomt en daar maakte hij een ‘soundtrack’ van die de Vier jaargetijden inbedt en omvat en die bij vlagen de dialoog met de noten van Vivaldi aangaat. Het resultaat is boven alles een frisse en nieuwe manier om naar deze enerzijds plat gespeelde, en anderzijds nog altijd geniale noten te luisteren, waardoor het werk niet alleen een modern jasje krijgt, maar ook zijn ongelooflijke inherente moderniteit weer eens onbevangen prijs kan geven. Paul Janssen

Met elektronische middelen creëerde Terje Tønnesen elke sfeer die Vivaldi beschreef, elk natuur- en dierengeluid dat in woorden langskomt en daar maakte hij een ‘soundtrack’ van die de Vier jaargetijden inbedt en omvat en die bij vlagen de dialoog met de noten van Vivaldi aangaat.

7

uitvoerenden

8

Terje Tønnesen, viool/leiding Amsterdam Sinfonietta Terje Tønnesen is een van Noorwegens bekendste violisten en speelt in het Scandinavische muziekleven een belangrijke rol in zijn functie als artistiek leider van zowel het Noors Kamerorkest (sinds 1977) als het Zweedse Camerata (sinds 1997). Sinds 1983 is hij bovendien concertmeester van het Oslo Filharmonisch Orkest. Naast zijn vele optredens als orkestleider onderhoudt Terje Tønnesen een internationale carrière als solist en kamermusicus. In 2013 kreeg hij in zijn vaderland samen met het Noors Kamerorkest de prestigieuze Lindeman Prize. Terje Tønnesen heeft diverse werken uitgevoerd en ook opgenomen die speciaal voor hem zijn gecomponeerd. Zelf componeerde hij muziek voor een aantal theaterproducties. Hij werkt graag samen met collega’s met uiteenlopende achtergronden, zoals jazz, rock en folk. Terje Tønnesen is voor het eerst te gast bij Amsterdam Sinfonietta.

Terje Tønnesen

Amsterdam Sinfonietta is al 25 jaar het enige professionele strijkorkest in Nederland en treedt op over de hele wereld. Het ensemble werd in 1988 opgericht met Lev Markiz als eerste artistiek leider. In de afgelopen jaren maakte Amsterdam Sinfonietta tournees door Europa, China, Amerika en Australië. Het trad op in concertzalen als Barbican Hall in Londen, Cité de la Musique in Parijs, National Centre of Performing Arts in Beijing en Konzerthaus in Berlijn. Het ensemble, dat uit 22 strijkers bestaat, wordt geleid door violiste en artistiek leider Candida Thompson. Daarmee onderscheidt Amsterdam Sinfonietta zich van gangbare orkesten. Zonder dirigent spelen vergt een grote inzet en betrokkenheid van alle musici. In het orkest zitten dan ook musici die spelen op solistenniveau. Het repertoire omvat uiteenlopende muzikale stijlen, van barok tot hedendaags. Naast de uitvoeringen van bekend repertoire breekt het orkest ook een lans voor onbekend gebleven of nieuw repertoire. Zo speelde Amsterdam Sinfonietta recentelijk premières van David Matthews, Michel van der Aa, Kate Moore, Tigran Mansoerjan en P¯ eteris Vasks. Momenteel schrijven onder meer Thomas Larcher, Rozalie Hirs en Sofia Goebaidoelina werken in opdracht van Amsterdam Sinfonietta. Regelmatig brengt het orkest originele muzikale combinaties en legt relaties met bij voorbeeld videokunst, dans en theater. Voor zijn innovatieve programmering won het ensemble in 2013 de klassieke muziekprijs De Ovatie.

Amsterdam Sinfonietta werkte samen met musici als Sergei Khachatryan, Barbara Hannigan, Thomas Hampson, David Fray, Janine Jansen, Dejan Laziˇ c, Steven Isserlis, Isabelle Faust, Alexander Melnikov, Nino Gvetadze, Christianne Stotijn, Bobby McFerrin en Wende Snijders. Met de educatieve voorstelling ‘KleuterSinfonietta’ bereikt Amsterdam Sinfonietta jaarlijks duizenden kinderen in Nederland. Daarnaast organiseert het orkest de ‘Sinfonietta Strijkersdagen’

MARCO BORGGREVE

Amsterdam Sinfonietta

waarin jonge strijkers deelnemen aan workshops en in speciaal geformeerde strijkorkesten optreden voor publiek. Begin 2014 reisde het ensemble met de Amerikaanse bariton Thomas Hampson langs twaalf Europese concertzalen met een bijzonder liedprogramma. In maart vorig seizoen was Amsterdam Sinfonietta nog te gast in De Vrijdag van Vredenburg met een programma met Peter-Jan Wagemans, Mozart en Richard Strauss. ➜ WWW.SINFONIETTA.NL

9

Amsterdam Sinfonietta

10 10 EERSTE VIOOL Terje Tønnesen, gastconcertmeester Nicoline van Santen Ingrid van Dingstee Arnieke Ehrlich Karen Segal Dimiter Tchernookov TWEEDE VIOOL Jacobien Rozemond Petra Griffioen Frances Thé Diet Tilanus Inki Varga Floor Le Coultre

ALTVIOOL Daniel Bard Els Goossens Ernst Grapperhaus Anne-Bartje Fontein Anna den Herder

HOBO Aisling Casey Xabier Lijó Bilbao

CELLO Kaori Yamagami Örs Köszeghy Maarten Mostert Michiel Weidner

SLAGWERK Fedor Teunisse

CONTRABAS Eran Borovich Servaas Jessen HOORN Petra Botma Lies Molenaar

KLAVECIMBEL Knut Johannesen

vrijdag 13 maart 2015, 20.15 uur TivoliVredenburg, Utrecht - Hertz-Zaal Inleiding Kees Wisse 19.30 uur

vrijdag 20 maart 2015, 20.15 uur TivoliVredenburg, Utrecht Inleiding Huib Ramaer 19.30 uur

SERIE GROOT OMROEPKOOR A CAPPELLA

SERIE TROS KLASSIEK

Groot Omroepkoor a cappella

Lustige Streiche van Strauss en Haydn

Vrouwen van het Groot Omroepkoor

Radio Filharmonisch Orkest Markus Stenz dirigent

Pieter-Jelle de Boer dirigent Anitra Jellema sopraan Judith Petra sopraan Pierrette de Zwaan alt Marcel Beekman tenor Janácek ˇ Vlˇcí stopa (Het wolvenspoor) Janácek ˇ 3. Belveder uit ‘Hrad canské ˇ písni cky’ ˇ Stravinsky Cantate Brahms Vier Lieder aus dem Jungbrunnen (uit opus 40) Schumann Drei Lieder opus 114 Schubert Ständchen Brahms Vier Gesänge opus 17

Tabea Zimmermann altviool De Leeuw Mouvements rétrogrades Hindemith Der Schwanendreher Haydn Symfonie nr. 94 ‘Paukenslag’ Strauss Till Eulenspiegels lustige Streiche

volgende concerten

11

12

zaterdag 28 februari 2015, 14.15 uur Concertgebouw, Amsterdam WWW.ZATERDAGMATINEE.NL

zaterdag 7 maart 2015, 14.15 uur Concertgebouw, Amsterdam WWW.ZATERDAGMATINEE.NL

Oorlog en schoonheid

Italië door vreemde ogen

Polyphony Britten Sinfonia

Orchestra Filarmonica della Scala Myung-Whun Chung dirigent

Stephen Layton dirigent Rossini Ouverture L’italiana in Algeri Mendelssohn Vierde symfonie ‘Italiaanse’ Prokofjev suite uit Romeo en Julia

Katherine Watson sopraan Kitty Whately mezzosopraan Andrew Tortise tenor Derek Welton bariton

colofon

Sjostakovitsj Kammersinfonie opus 110a Pärt Berliner Messe Haydn Missa in angustiis ‘Nelson’

PROGRAMMERING

PRESENTATIE AVROTROS NPO RADIO 4

ARTISTIEK LEIDER

Astrid in ’t Veld PRODUCTIE

Maartje Stokkers

PROGRAMMATOELICHTING

Manon Tuynman

RANDPROGRAMMERING RADIO4

Onno Schoonderwoerd

PUBLICITEIT & PRODUCTIE JONG TALENT

Thea Derks

REDACTIE PROGRAMMABOEK

EINDREDACTIE AVROTROS NPO RADIO 4

Clemens Romijn

Tim Moen

Onno Schoonderwoerd

Anne Marie van Doorn en Sabien Stols ADMINISTRATIE & FINANCIËN

CASTING DIRECTOR

Anneke de Vries

Mauricio Fernández

Kees Vlaardingerbroek

EINDREDACTIE