De Kuifeend en de Grote Kreek Nieuwsbrief 87 februari 2016

Antwerpen Noord

“De Kuifeend en de Grote Kreek” Nieuwsbrief 87 – februari 2016 Beste lezer, Je verwacht allicht in deze nieuwsbrief niet meteen een pleidooi waarbij ik het opneem voor de stadsduif. En toch, ik doe het voor één keer. Duiven in het algemeen, en de stadsduif in het bijzonder, staan niet bij iedereen in het rijtje van favoriete vogels. De bijnaam ‘vliegende ratten’ en het idee dat ze ziektes kunnen overbrengen en hun omgeving vervuilen, dragen niet meteen bij aan hun populariteit. Alle stadsduiven stammen oorspronkelijk af van de Rotsduif, een in het wild levende soort die voornamelijk broedt in bergachtige gebieden rond het Middellandse Zeegebied, maar ook aan de Engelse en Ierse kusten. Hun nest wordt meestal gebouwd in een ondiepe rotsspleet. Deze domesticatie gebeurde al omstreeks 500 voor Christus in Noord-Afrika. Stadsduiven nestelen in verstedelijkte gebieden, bij industriële gebouwen, nabij boerderijen waar vee aanwezig is en in overslagbedrijven van veevoeder. De populatie wordt in principe gereguleerd door natuurlijke selectie. Stadsduif © Wikipedia In sommige steden zoals Antwerpen worden bestrijdingsacties voorzien. Dat gebeurt onder meer door het gebruik van zgn. duiventillen, waarin hun legsels worden vervangen door kunsteieren. Zo hoopt men de stadsduivenpopulatie binnen de perken te houden. Verder wordt vermeerdering tegengegaan door een voederverbod in te stellen. Maar wat blijkt, de aantallen stadsduiven nemen sterk in aantal af. Op het eerste zicht positief nieuws. Naast de hogervermelde acties zou deze afname deels te maken hebben met toenemende predatie. De Slechtvalk neemt immers sterk toe als broedvogel. Volgens het Fonds voor Instandhouding van Roofvogels waren er in 2014, 44 broedgevallen waarvan er 41 met succes jongen grootbrachten. Niet minder dan 131 jonge slechtvalken vlogen toen uit. Ook Slechtvalken vestigen zich graag op grote gebouwen en zijn ook steeds meer in steden te vinden. En ook de Havik verkiest voornamelijk duiven. Van Slechtvalken is geweten dat ze tientallen andere wilde vogelsoorten consumeren. Mochten de stadsduiven verdwijnen, zou dit rechtstreeks impact kunnen hebben op andere vogelsoorten ook op de zeldzame(re). De toekomst zal het uitwijzen! Veel leesgenot, Ludo Benoy Nieuwsbrief ‘De Kuifeend en de Grote Kreek’ – nummer 87 – februari 2016

1/13

Antwerpen Noord

Herstel Stadsgracht, stand van zaken

De saga voor de aanleg van de vrachtwagenparking aan Goordijk gaat verder. Door het betrokken studiebureau en de aannemer die de werken uitvoerde werd geen enkele stap ondernomen om de Stadsgracht terug te herstellen in haar oorspronkelijke toestand. Daarom werd klacht ingediend bij het Agentschap voor Natuur en Bos. Het ANB plande een terreinbezoek op donderdag 18 februari samen met medewerkers van de Provincie Antwerpen, beheerder van de Stadsgracht, het Gemeentelijke Havenbedrijf Antwerpen, het betrokken studiebureau en Natuurpunt. De aannemer was niet aanwezig. Na grondige analyse van de feiten, werden volgende afspraken over noodzakelijke herstelwerken gemaakt: De waterloop dient voor 31 maart 2016 in de oorspronkelijke staat te worden hersteld. Dit betekent dat zowel de diepte als de breedte van de waterloop moet worden teruggebracht (door afvoer van grond) naar het niveau van maart 2013. Dit was de periode voorafgaand aan de uitgevoerde werken. Afgesproken werd om bij het opstarten van deze afgravingen opnieuw een terreinbezoek te plannen om eventueel met paaltjes aan te duiden tot waar het herstel naar de originele toestand dient te gebeuren.

Saneringswerken Verlegde Schijns!

Door de aannemer werd intussen een dam aangelegd in de Hoofdgracht van het Schijn ter hoogte van het waterzuiveringsstation Antwerpen Noord.

Aanleg dam in de Hoofdgracht Verlegde Schijns - 5 februari 2016 © Ludo Benoy Nieuwsbrief ‘De Kuifeend en de Grote Kreek’ – nummer 87 – februari 2016

2/13

Antwerpen Noord

Ten westen van deze dam werd een doorsteek gegraven die er moet voor zorgen dat het water nu wordt afgeleid via de Voorgracht naar het pompstation Rode Weel om weggepompt te worden naar de Schelde.

De bijna afgewerkte dam in de Hoofdgracht Verlegde Schijns – 13 februari 2016 © Ludo Benoy

De doorsteek tussen de Voor- en de Hoofdgracht – 13 februari 2016 © Ludo Benoy Nieuwsbrief ‘De Kuifeend en de Grote Kreek’ – nummer 87 – februari 2016

3/13

Antwerpen Noord

Coccidiose

De voorbije weken werd er sporadisch een dode of verzwakte vogel gevonden in de nabijheid van onze voedertafels. Het gaat om zeer magere vogels die wellicht lijden aan Coccidiose. Coccidiose is een parasitaire infectie van het maag-darmkanaal. De ziekte wordt veroorzaakt door eencellige organismen (protozoa). In de darmcellen vermenigvuldigen deze micro-organismen zich enorm en tasten daarbij de darmcellen aan. Voornaamste symptomen zijn diarree, vochtverlies, vermagering, uitdroging, geen zin in eten, slapte en lusteloosheid. Een van de mogelijke oorzaken is het eten van (nat) voedsel, dat besmet en verspreid wordt door uitwerpselen van foeragerende vogels. Vooral vinkachtigen hebben hinder van deze ziekte. Vogels die van nature op de grond leven, zoeken de hele dag voedsel op de grond. Zij raken dan ook veel eerder besmet dan vogels die praktisch nooit op de grond komen zoals mezensoorten. De voorbije maanden was het behoorlijk nat als gevolg van overvloedige regenval. Akkers waarop zaden en granen achterblijven, vormen dan ook een ernstige bron van besmetting. Coccidiose werd intussen op meerdere plaatsen in Vlaanderen vastgesteld. Als plaatselijke remedie zorgen we ervoor dat er geen etensresten onder de voedertafels achterblijven.

Bijkomende kansen voor Oeverzwaluwen

De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) plant werkzaamheden aan de Verlegde Schijns ter hoogte van het pompgemaal Rode Weel die mogelijk de daar aanwezige oeverzwaluwkolonie kan verstoren. VMM heeft daarom het initiatief genomen om een tijdelijke bijkomende nestlocatie voor Oeverzwaluwen aan te leggen in het zanddepot van de A12. De kans bestaat immers dat de Oeverzwaluwen die al gedurende decennia broedden in de betonnen wand van het pompgemaal Rode Weel, gedurende de werken verstoord zullen worden. Daarom werd, naast de al bestaande kolonie in het zanddepot, ongeveer 140 meter steile oeverwand afgegraven. We danken de VMM voor dit lovenswaardige initiatief. Samen met de naastliggende bestaande wand goed voor circa 250 meter nestgelegenheid. Nu is het aan de Oeverzwaluwen…..

Nieuwe nestgelegenheid voor Oeverzwaluwen – zanddepot A12 - 26 februari 2016 © Ludo Benoy Nieuwsbrief ‘De Kuifeend en de Grote Kreek’ – nummer 87 – februari 2016

4/13

Antwerpen Noord

Ringwerk wintervogels

Op 19 februari werden voor de tweede keer dit winterhalfjaar, vogels geringd op De Kuifeend nabij de voedertafels. Ideale weersomstandigheden: zacht en warm weer met een staalblauwe hemel en geen wind. Beter kon niet. Het totaal aantal geringde vogels bedroeg 47 waarvan 29 nieuw geringde vogels en 18 controles van eerder geringde vogels.

Resultaten ringwerk 19 februari 2016 - De Kuifeend

eerste vangst Merel Koolmees Pimpelmees Rietgors Vink Groenling Winterkoning

hervangsten 1 Roodborst 8 Pimpelmees 3 Koolmees 9 Merel 1 Groenling 6 Rietgors 1 Heggenmus

4 5 2 1 2 2 2 Roodborst - Grote Kreek – 28 november 2010 © Wim Dekelver

Winterbeheerwerken Ook zone Oud Schijn wordt aangepakt! De zone Oud Schijn, ten zuiden van de dijk van de Verlegde Schijns, is sinds 2008 in beheer van onze vereniging. Het is een helaas niet toegankelijke zone die bij De Kuifeend en de Grote Kreek hoort. Deze zone bestaat grotendeels uit graslanden die doorsneden worden door een waterloop met stilstaand water met aan beide oevers brede riet- en lisdoddevegetatie. Die oevers zijn nat tot drassig wat een ideale omgeving is voor rietbroeders zoals Blauwborst, Rietzanger, Kleine karekiet, Rietgors, enz…. Deze rietkragen werden de voorbije jaren niet gespaard van al te opdringerige wilgengroei. Intussen uit de kluiten gewassen bomen van circa 5 meter die over een lengte van 200 meter de rietkragen overheersten. Om riet in functie van riet bewonende vogels te herstellen en uit te breiden, is het kappen van deze Voor de werken. Hoge Wilgen ontsieren het rietveld © Ludo Benoy Nieuwsbrief ‘De Kuifeend en de Grote Kreek’ – nummer 87 – februari 2016

5/13

Antwerpen Noord

Wilgen onontbeerlijk. Dankzij de vrijwillige inzet van onze Groene Tornado’s en de inzet van zgn. probleemjongeren (jongeren die een aantal uren gemeenschapsdienst als straf moeten uitvoeren) werden deze Wilgen grotendeels gezaagd en werd het hout uit het riet afgevoerd. Met dank aan al deze vrijwilligers voor het schitterende werk! Het landschap is er nu veel meer open. De plaats waar de Wilgen werden gekapt, veranderde nu in drasland met overwegend Riet als vegetatie. Door deze ingreep is dit gebied nu landschappelijk meer aantrekkelijk. Zeker ook voor de Bruine kiekendief, een belangrijke soort voor ons soortenbeschermingsplan. Na de broedtijd wordt het resterende deel Wilgen aangepakt. Nog dit. Het is de bedoeling om in de zone Oud Schijn een oppervlakte van ca 2.500 m² af te laten graven tot plasdras. Dat zal gebeuren in het kader van een compensatie die door het ANB aan een aannemer wordt opgelegd voor elders verdwijnende natuur. Deze zone voorzien we aansluitend bij het rietveld waar nu de kapwerken werden uitgevoerd waardoor we op termijn één grote rietkraag realiseren naast de waterloop Oud Schijn. Maar hierover later meer.

Tijdens de werken. Links: het gekapte gedeelte. Rechts: nog te kappen © Ludo Benoy

Nieuwsbrief ‘De Kuifeend en de Grote Kreek’ – nummer 87 – februari 2016

6/13

Antwerpen Noord

Na de werken. Opnieuw een landschappelijk open rietveld © Ludo Benoy

Kap- en maaiwerken dijk Grote Kreek Dankzij de samenwerking tussen het Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen en Natuurpunt wordt vanaf nu het beheer in sommige zones, de zogenaamde EINzones, overgenomen door een aannemer binnen een raamcontract met het GHA. EIN staat voor Ecologisch Infrastructuur Netwerk. Het EIN bestaat uit een netwerk van zgn. kerngebieden, verbindingszones en stapstenen. Kerngebieden zijn grotere oppervlakten aaneengesloten natuur die gemiddeld gezien een hogere natuurwaarde kennen. De hier uit te voeren werken werden uiteraard met Natuurpunt teruggekoppeld. Momenteel wordt de dijk naast het pad naar de hut van de Grote Kreek aangepakt. Hoofddoel hier is deze zone aantrekkelijker te maken voor de in Vlaanderen zeldzame Argusvlinder. De dijk wordt volledig ontdaan van honderden Wilgen. Verder wordt twee derde van de dijk gemaaid meer bepaald het laatste gedeelte. Het voorste gedeelte werd al in maart 2015 gemaaid. Nadien zal er via stootbegrazing met schapen alternerend en gedurende ongeveer telkens één maand een derde begraasd worden. Hiervoor wordt later een vast raster naast het wandelpad aangebracht. Beheerwerkdag 27 februari groot succes Niet minder dan 23 vrijwilligers daagden op om de massa’s gekapte Wilgen en Vlieren in De Kuifeend en de zone Oud Schijn weg te werken. Dat moet voor de aanvang van de broedtijd. Vele zones waar de voorbije winter bomen werden gekapt, zijn moeilijk te bereiken waardoor een grote hakselaar die dergelijke volumes hout aankan, hier niet geraakt. Vandaar dat we de beheerresten helaas Nieuwsbrief ‘De Kuifeend en de Grote Kreek’ – nummer 87 – februari 2016

7/13

Antwerpen Noord

moeten verbranden. Het duurde van circa 8 uur tot na 16 uur vooraleer alle hout was weggewerkt. Veel dank aan al deze vrijwilligers. Zonder hun inzet zou het ons niet lukken om grote oppervlaktes ’s winters aan te pakken. De gebieden die intussen werden gekapt, ogen nu landschappelijk heel open. We hopen dat het hier aanwezige Riet snel zal uitbreiden. Samen werden meer dan 100 werkuren verzet.

In ’t kort

Sluikstort Het is intussen lang geleden dat we in het Rangeerstation een sluikstort vonden. Al maar goed ook! Maar toch vond ik net buiten het Rangeerstation een vijftal zakken gevuld met…. gebruikte luiers. Voor de mensen die het moeten opruimen niet meteen de leukste job! Respect voor deze mensen maar niet voor diegene die dit walgelijke gedrag vertonen. Shame! Ontploffing Indaver Op 26 februari vond bij het nabij gelegen bedrijf Indaver een zware ontploffing plaats gevolgd door een hevige brand. Gelukkig waren er geen gewonden. Volgens aanwezigen in de kijkhut van De Kuifeend was er eerst een heel zware knal waardoor alle aanwezige vogels in ons natuurgebied werden verstoord en het gebied verlieten. Nadien liet een zwarte rookpluim geen twijfel Rook verraadt de onheilsplaats © Ludo Van Dorst waar het onheil zich voordeed. Op het eerste zicht veroorzaakte de rook geen verdere hinder of vervuiling. Met mondjesmaat keerden nadien een aantal vogels terug naar de waterplas. Nieuwe voedertafel De Kuifeend De oude voedersilo van De Kuifeend was dringend aan vernieuwing toe. Regen, koude en wind zorgden voor een geleidelijke verrotting van het hout. Hoog tijd om een nieuwe voedertafel te voorzien. Dankzij onze schrijnwerker van dienst, Jef De Ridder, was dat in geen tijd geklaard. De voedertafel heeft een puntig en aan beide zijden uitstekend dak waardoor het beschikbare voedsel minder nat kan worden en dus schimmel, ontkiemen van zaden, enz… verhindert. Festijn voor vele zangvogels De Kuifeend -13 februari 2016 © Ludo Benoy 8/13 Nieuwsbrief ‘De Kuifeend en de Grote Kreek’ – nummer 87 – februari 2016

Antwerpen Noord

Ook werd een speciaal uitstekend afdak voorzien waaronder vetbollen of zakjes pinda’s beschermd worden tegen regen.

Vogels (bijzondere waarnemingen vanaf 1 februari)

In februari lagen de temperaturen enkele graden boven de normale minimum en maximumgemiddelden, zeker gedurende de eerste 10 dagen van de maand. Gedurende 20 neerslagdagen viel er bijna 113 liter water per vierkante meter tegen normaal slechts 63 liter. Maar er was zonder meer veel wind met dagelijks windsnelheden boven de normale waarden. Dit gemiddeld zachtere weer reflecteert zich uiteraard in het aantal waargenomen soorten en in hun aantallen. Een overzicht van de belangrijkste waarnemingen.

De voorbije winter lag het aantal waarnemingen van Roerdompen aan de lage kant. Exemplaren werden gezien op 1, 2, 3 en 14 februari op De Kuifeend en op 6 februari aan de Grote Kreek. Het zelfde geldt voor de Grote zilverreiger waarvan slechts 1 exemplaar werd waargenomen op 6, 13 en 14 februari in het Binnenmoeras. Een vrouwtje Topper werd gezien tussen 11 en 18 februari op De Kuifeend tussen Kuif- en Tafeleenden. De ganse maand werden Nonnetjes geteld in wisselende aantallen en meestal op De Kuifeend en in de Binnenweilanden. De hoogste aantallen werden gezien op 17 februari. Toen pleisterden er 2 mannetjes en 5 vrouwtjes op De Kuifeend. Verder verbleven er op 21 februari 1 mannetje en 2 vrouwtjes op De Kuifeend samen met 3 vrouwtjes in de Binnenweilanden.

Mannetje Nonnetje – De Kuifeend – 17 februari 2016 © Ludo Van Dorst

Brilduikers waren evenzeer in kleine aantallen gespreid over de ganse maand aanwezig, steeds op de Kuifeendplas tot maximaal 2 mannetjes op 2, 11, 21, 24 februari. Een Casarca werd op 7 februari gezien in de Binnenweilanden. Nieuwsbrief ‘De Kuifeend en de Grote Kreek’ – nummer 87 – februari 2016

9/13

Antwerpen Noord

Een Indische gans foerageerde het grootste deel van de maand, steeds in het gezelschap van Canadese ganzen, pendelend tussen de Grote Kreek en de Binnenweilanden. Een Slechtvalk overvloog De Kuifeend op 21 februari. Op 13 februari werd een vrouwtje Blauwe kiekendief gezien aan de Grote Kreek en de naastliggende Binnenweilanden.

Vrouwtje Blauwe kiekendief – de Grote Kreek - 13 februari 2016 © Marc Tielemans

Een Havik joeg over de Grote Kreek op 25 februari.

Jagende Havik - de Grote Kreek - 25 februari 2016 © Marc Tielemans Nieuwsbrief ‘De Kuifeend en de Grote Kreek’ – nummer 87 – februari 2016

10/13

Antwerpen Noord

Een Bokje werd gezien in de zone Oud Schijn op 27 februari. Een Houtsnip vloog op in de Buitenweilanden op 6 februari. Beide soorten worden makkelijk overzien omwille van hun gedrag. Ze vliegen slechts op wanneer je erg nabij komt. Zwartkopmeeuwen keren stilaan terug naar hun broedregio. Telkens 1 volwassen exemplaar in overgangskleed werd gezien tussen Kokmeeuwen op de Kuifeendplas op 18, 21 en 24 februari. Op 6 en 16 februari werd een IJsvogel waargenomen aan de Grote Kreek. Op 14 en 21 februari waren er telkens 2 exemplaren respectievelijk aan het Verlegde Schijns en het Binnenmoeras alsook aan De Kuifeend en de Grote Kreek. Waterpiepers overwinteren deze winter maar met mondjesmaat in het Rangeerstation. Telkens 1 exemplaar werd op 14 februari gezien in het Achterdeel alsook in de Binnenweilanden. Op 21 februari overvlogen 4 exemplaren de Stadsgracht. Die dag pleisterde er ook 1 in de Binnenweilanden. Op 27 februari pleisterde er nog 1 in de Binnenweilanden. Een Roodborsttapuit verscheen op 14 februari aan de Verlegde Schijns. Sijzen lieten zich in februari geregeld zien met ongeveer 80 exemplaren op 5 februari aan het Oud Schijn. Op 14 februari pleisterden er 65 aan het Verlegde Schijns en nog eens 40 in de zone Oud Schijn. Op 15 februari werden 24 vogels geteld op De Kuifeend en tot slot 48 op 21 februari aan de Verlegde Schijns.

Noteer alvast in je agenda

Excursie De Kuifeend en de Grote Kreek 13 maart 2016 Op zondag 13 maart 2016 organiseren we een excursie naar De Kuifeend en de Grote Kreek. We trekken eerst naar de Grote Kreek en ronden omstreeks 12 uur af op De Kuifeend. Wat zijn de gevolgen van een zachte winter op de aanwezige watervogels? Een open vraag waar we jou een antwoord op willen geven. Afspraak zoals steeds aan het secretariaat van Natuurpunt in Ekeren om 9.30 uur. Zorg in ieder geval voor warme en winddichte kledij. Bijeenkomst Vogelwerkgroep Antwerpen Noord Binnenkort vindt de volgende vergadering plaats van onze regionale vogelwerkgroep. Zoals steeds staat er weer een gevulde avond op het programma met onder andere nieuws over diverse monitoringen en een uitgebreide presentatie met fascinerende beelden en waarnemingen uit het Zuidpoolgebied (Falklands en South Georgia). Iedereen welkom! Afspraak op dinsdag 15 maart 2016 om 19u30 in het zaaltje op de 1ste verdieping van de klimaatloods, Donkweg 1 (kant Lindenlei), 2180 Ekeren. PS: ken je iemand die interesse heeft om deze nieuwsbrief te ontvangen of wens je zelf deze nieuwsbrief niet langer te ontvangen, graag een mailtje aan [email protected] Alle voorgaande nieuwsbrieven van de ‘De Kuifeend en de Grote Kreek’ kun je raadplegen via http://www.antwerpennoord.be/vogelwerkgroep/publicaties/inventarisaties.htm

Nieuwsbrief ‘De Kuifeend en de Grote Kreek’ – nummer 87 – februari 2016

11/13

Antwerpen Noord

Een toetje

Als je deze foto ziet, denk je allicht aan een of ander Kempens landschap. Niet dus. Het is de afgesloten weg die langs de Verlegde Schijns loopt richting Leugenberg. Mooie natuur vlakbij.

© Ludo Benoy

Een panoramisch zicht over de zone Oud Schijn gezien vanop de dijk Verlegde Schijns

© Ludo Benoy

Nieuwsbrief ‘De Kuifeend en de Grote Kreek’ – nummer 87 – februari 2016

12/13

Nieuwsbrief ‘De Kuifeend en de Grote Kreek’ – nummer 87 – februari 2016

13/13