De Kracht van de Kreek

De Kracht van de Kreek


Getij in het hart van Zeeland

Deﬁnitieve inzending voor de Delta Water Award

Voôrwoôrd Voor u leid de uutwerking van De Kracht van de Kreek.

De grôtste opgave is volgens ons dan ok van procesmati-

concept dat waeterbewustwording as een inktvlek over

“T is den inzending van zes enthousiaste adviseurs van

ge en culturele aard. Oe realiseren wij een cultuuromslag

de ele delta verspreidt. Een delta die klaer is voe de toe-

adviesbureau Tauw voe de Delta Water Award. Mee vee

in de zuudwestelijke delta waardeur innovatieve ideeën

komst.

plezier en inzet ehn wij aan deze priesvrehe deelhunome

en antwoorden op vraehun uut de delta, ruumte kriehun

en onhuacht uw oordeel will’n wij u artelijk danken voe de

om ontwikkeld en geïmplementeerd te worden? Oe krie-

unieke meuhulukheid om mee te meuhun dienken an de

hun wij de beweuners van de zuudwestelijke delta wae-

toekomst van onze zuudwestelijke delta.

terbewust? Bewust van de kans’n van een dynamische delta as de onze en hoe hriepen wij de meuhulukheden

De inzet van vandaehe is een bijdrage te kunn’n leve-

an om tot een structureel duurzame en veilige delta te

ren an de toekomst van de zuudwestelijke delta. Wij ehn

komen?

ons de vraehe gesteld wat de grôtste ophaeve is in onze delta; een ophaeve waerdig voe de Delta Water Award.

Wij ehn in 2008 de fundamentele keuze humaekt hin

In onze ohun is dat nie een technische oplossing voe een

technisch ontwerp, me een ûutvoerboar concept te pre-

concreet probleem. Immers in de delta staen wij voe tal

senter’n. Een concept waarmee vadder en hrootschae-

van ophaeven, voe sommigen driengt de tied, wer an-

liher ne de toekomst van onze delta wordt hukeke dan

deren pas over decennia voelbaer en zichtbaer worden.

meuhelijk is mie welk product of ontwerp dan ok.

Technisch kunn’n wij Nederlanders voe al deze problemen een oplossing vinden en realiseren. Dat ehn we ok

Mee hupaste trots bied’n wij u De Kracht van de Kreek

al vele malen anhutoond.

an. ‘T concept wat klein wordt gestart en hrôts eindigt, gedraehen en ontworpen voe en deur locale partijen. Een

Wij wens’n u vee leesplezier.

Voorwoord

Voor u ligt de uitwerking van De Kracht van de Kreek.

den pas over decennia voelbaar en zichtbaar. Technisch

Wij hebben in 2008 de fundamentele keuze gemaakt een

Het is de inzending van zes enthousiaste adviseurs van

kunnen wij Nederlanders voor al deze problemen een op-

uitvoerbaar concept te presenteren. Het is een concept

adviesbureau Tauw voor de Delta Water Award. Met veel

lossing vinden en realiseren. Dat hebben we ook al vele

waarmee verder en grootschaliger met welk product of

plezier en inzet hebben wij aan deze prijsvraag deelgeno-

malen aangetoond.

ontwerp dan ook naar de toekomst van onze delta wordt

men en ongeacht uw oordeel willen wij u hartelijk danken

gekeken dan tot op heden mogelijk is.

voor de unieke mogelijkheid om mee te mogen denken

De uitdaging is volgens ons dan ook van procesmatige

over de toekomst van onze Zuidwestelijke Delta.

en culturele aard. Hoe realiseren wij een cultuuromslag

Met gepaste trots bieden wij u de Kracht van de Kreek

in de Zuidwestelijke Delta waardoor innovatieve ideeën

aan. Het concept wat klein wordt gestart en groots ein-

De inzet van vandaag is een bijdrage te kunnen leve-

en antwoorden op vragen uit de delta, ruimte krijgen om

digt, gedragen en ontworpen voor en door lokale partijen.

ren aan de Zuidwestelijke Delta van morgen. Wij hebben

ontwikkeld en geïmplementeerd te worden? Hoe krijgen

Een concept dat waterbewustwording als een inktvlek

ons de vraag gesteld wat de grootste opgave is in onze

wij de bewoners van de Zuidwestelijke Delta waterbe-

over de hele delta verspreidt. Een delta die klaar is voor

delta; een opgave waardig voor de Delta Water Award. In

wust? Bewust van de kansen van een dynamische delta

de toekomst.

onze ogen is dat niet een technische oplossing voor een

als de onze en hoe grijpen wij de mogelijkheden aan om

concreet probleem. Immers in de delta staan wij voor tal

tot een duurzame en veilige delta te komen?

Wij wensen u veel leesplezier.

van opgaven. Voor sommige dringt de tijd, andere wor-


5

“De Kracht van de Kreek is dat karakteristieke natuur een kick krijgt en dan bezoekers een kick geeft!” -Piet de Kam, Platform leefbaar platteland Tholen-”k is verbinding tussen binnen- en buitenwater, tussen water en land, tussen landschap en mens, tussen verleden en toekomst


6

Inhoudsopgave Voorwoord 1. Intro

1.1 Gebruikmaken van estuariene dynamiek 1.2 Werk aan de winkel

5 9 9 11

1.3 Leeswijzer

11

2. Totstandkoming 3. Visie

13 17

3.1 Scenario’s 3.2 Innovatie

4. Waarom

19 21

25

4.1 Harde grenzen

25

4.2 Mentaliteitsverandering

26

4.3 Denkkader

5. Bouwstenen 6. Haalbaarheid

27

29 39

6.1 Waarborgen van veiligheid en het geven van een veilig gevoel

39

602 Bewegend zout (grond)water

39

6.3 Don’t mention the O-word

7. Uitwerkingen

40

43

7.1 Casus Zierikzee-de Gouwe

44

7.2 Casus Colijnsplaat

46

7.3 Casus Sint Maartensdijk

8. Vervolg

48

51

8.1 Geen blauwdruk

51

8.3 Verkenning

52

8.2 Initiatief

52

8.4 Kreekstudie, ontwerp en realisatie

53

8.5 De volgende fase

54

8.6 Planning en kosten

9. Conclusie Samenvatting

54

57 59


7

Bron: D. Oomen

1

Intro

Bron: D. Oomen

De Zeeuwse delta is constant in beweging. De zee en

Door de menselijke ingrepen is er een prachtig gebied

rivieren hebben het gebied gevormd, land gecreëerd en

ontstaan, maar heeft de delta ook een groot deel van haar

land teruggenomen. Het is deze dynamiek die al eeuwen

veerkracht verloren. Veerkracht die nodig zal zijn om de

geleden de eerste mensen naar het gebied trok. Avon-

grote opgaven van de komende decennia en eeuwen het

turiers die zich aan het water vestigden en de mogelijk-

hoofd te bieden, met een balans tussen gebruik, veilig-

heden van de delta gebruikten. Ze profiteerden van de

heid en estuariene dynamiek. Veerkracht om vergrijzing

vruchtbare landbouwgronden, de visserij floreerde en de

en leegloop tegen te gaan, voor het verduurzamen van

zee en rivier vormden belangrijke handelsverbindingen.

economische activiteiten en voor het bevorderen van

Maar op de grens van land en zee bestaat er ook het ge-

ecologisch herstel.

vaar van overstromingen. Om het land te beschermen tegen de zee zijn dijken aangelegd en grote delen van het

Door het tij te keren en eb en vloed terug te brengen in

intergetijdengebied ingepolderd. Stap voor stap kreeg de

het hart van Zeeland, ontstaan er nieuwe kansen: voor

Zuidwestelijke Delta haar huidige vorm. Door dammen

economische functies en voor bijvoorbeeld wonen, na-

en dijken is de veiligheid van het gebied flink toegeno-

tuur, cultuur en educatie. We brengen de kreken weer tot

men, maar tegelijkertijd is de afstand tussen de mensen

leven waardoor de aangrenzende dorpen en steden “hot-

en het water groter geworden. Veel steden en dorpen die

spots” worden van innovatie. Het waterbewustzijn neemt

zijn ontstaan aan het water hebben er in de huidige situ-

hiermee toe en we verwachten dat dit leidt tot een cultuur

atie weinig meer mee te maken. Er is een harde grens

waarin alle kansen van de delta worden benut, innovatie

ontstaan tussen binnen- en buitendijks, tussen zoet en

vrij spel krijgt en werkelijk met water wordt geleefd.

zout, tussen stilstand en dynamiek.

1.1Gebruikmaken van

estuariene dynamiek

De Kracht van de Kreek is onze visie op een toekomstbestendig Zuidwestelijke Delta, waar bewoners en bezoekers leven met water. De estuariene dynamiek is enorm verminderd en land en water staan met de rug naar elkaar toe. De Kracht van de Kreek gaat uit van de krachten van de delta. Kreken die vroeger in open verbinding stonden met de zee zijn nu afgesloten waardoor de dynamiek uit het hart van het Zeeuwse landschap is verdwenen. De Kracht van de Kreek herintroduceert het getij in het kenmerkende Zeeuwse krekenlandschap. De bedreigingen die door de klimaatverandering op ons afkomen, buigen we om naar kansen die we kunnen benutten: de zilte kreken bieden kansen voor innovatieve woningen, dynamische natuur, recreatieve trekpleisters, zilte teelt, beleefbare cultuurhistorie en getijdenenergie. Het roer hoeft niet volledig om, maar met kleine stappen kunnen we de transitie in gang brengen naar leven met


9


10

zout water, wat in de toekomst op een heel aantal plaatsen langs de kust onvermijdelijk is.

1.2Werk aan de winkel

Het gevaar van visies is dat het bij dromen blijft en dat

1.3Leeswijzer

De Kracht van de Kreek volgt uit een proces van overleg-

De zee is in Zeeland nergens ver weg. Maar binnen de

terwijl Zeeland voor grote opgaven staat: het klimaat ver-

gen en schetsen, dromen en onderzoeken. De totstand-

dijken merk je dat niet. We hebben de dynamiek en het

andert, de natuur gaat achteruit, bedrijvigheid neemt in

koming is beschreven in hoofdstuk 2. Onze visie is be-

zout buitengesloten. Een logische reactie op de angst

delen van de provincie af en mensen trekken weg. Wij

schreven in hoofdstuk 3 en het waarom van deze nieuwe

voor nieuwe overstromingen. De ramp in 1953 heeft

zien in de praktijk dat grootschalige, vaak innovatieve

weg naar leven met water beschrijven we in hoofdstuk

bij veel deltabewoners een diepe indruk achtergelaten.

projecten lang niet altijd van de grond komen of vastlo-

4. Het concept bestaat uit pijlers die zijn ingevuld met

Maar de dynamiek van de delta is niet alleen een gevaar,

pen op grote weerstand. Daarom gaan wij met kleine,

bouwstenen. Dit staat in hoofdstuk 5. De haalbaarheid

het biedt juist ook mogelijkheden. En die mogelijkheden

concrete en zichtbare stappen daadwerkelijk op weg

van het concept staat in hoofdstuk 6. Een uitwerking van

moeten we benutten als we de omslag willen maken naar

naar het Zeeland van de toekomst. Stapsgewijs halen wij

het concept in drie concrete casussen volgt in hoofdstuk

“leven met water”.

de dynamiek van de delta binnen de dijk, met als doel het

7. Tot slot volgt een onderbouwing van de haalbaarheid

waterbewustzijn als een inktvlek onder de deltabewoners

in hoofdstuk 8 met een doorkijk naar het vervolgpro-

te verspreiden. Niet dromen maar doen!

ces voor de uitvoering. De conclusie is beschreven in in hoofdstuk 9.


11

Bron: D. Oomen

mrt ‘09

mei ‘09

jul ‘09

jury-presentatie

presentatie aan studenten Delta Academy

afronding studentenonderzoeken

presentatie Werkplaats Zuidwestelijke Delta

gebiedssessies met belanghebbenden

selectie 3 kreken voor uitwerking

1e ronde: de kracht van de kreek dec ‘08

inventarisatieronde & kansenkoppelkaart

start planvorming

2

sep ‘08

sep ‘09

Totstandkoming

Het concept de Kracht van de Kreek is ontwikkeld in het

passend bij de wensen uit de streek, met een levende en

tot een nadere uitwerking voor drie kreekstelsels: in Co-

kader van de Delta Water Award. De Delta Water Award

dynamische kreek als uitgangspunt. Om dit voor elkaar

lijnsplaat, St. Maartensdijk en Zierikzee.

is een initiatief van de Roosevelt Academy en de Hoge-

te krijgen, gingen overleg, onderzoek en ontwerp hand

school Zeeland (de Delta Academy i.o.). Samen met een

in hand. Het eindbeeld is opgebouwd uit bouwstenen die

Van de kreken in deze drie plaatsen zijn de direct be-

groot aantal partners, waaronder de provincie Zeeland,

zijn verzameld bij partijen uit het gebied, uit de resultaten

langhebbenden uitgenodigd voor een ontwerpsessie. Per

hebben zij gevraagd naar verrassende, positieve oplos-

van onze samenwerking met Leven met Water en met

bijeenkomst zat een representatieve groep aan tafel, van

singen voor de delta, waarbij de energie van mens en

studenten van de Universiteit Utrecht en Hogeschool

vertegenwoordigers die wonen, werken of recreëren na-

natuur elkaar versterken.

Zeeland.

bij de kreek, waaronder de bedrijfsleider van Agrarisch

Deze vraag is met enthousiasme opgepakt door een

De partijen uit het gebied zijn op twee momenten ge-

de voorzitter van educatief centrum Scaldis Naturalis in

team van zes jonge Tauw´ers, met als eerste resultaat de

vraagd om een bijdrage: in maart 2009 met een inven-

St. Maartensdijk en de eigenaar van Camping Zierikzee

lancering van het ruwe idee ´de Kracht van de Kreek´ in

tarisatieronde en in mei 2009 met drie ontwerpsessies.

in Zierikzee. Met deze partijen aan tafel zijn voor elke

december 2008. De afgelopen maanden is dit idee ver-

De inventarisatieronde had tot doel om kansrijke locaties

locatie de randvoorwaarden, kansen en knelpunten be-

der uitgewerkt van visie tot uitvoerbare plannen.

en koppelmogelijkheden te identificeren. We hebben ge-

noemd en ingetekend. De uitwerking van deze werkses-

sprekken gevoerd met Zeeuwse waterbeheerders, agra-

sies staat beschreven in hoofdstuk 7, Uitwerking

Innovatie- en Kenniscentrum Rusthoeve in Colijnsplaat,

Dat hebben we niet alleen gedaan. De Kracht van de

riërs, natuurorganisaties, ondernemers en historici. Een

Kreek is namelijk niet om een idee vanachter de teken-

compleet overzicht van alle benaderde partijen staat ach-

Daarnaast heeft een drietal studenten in het voorjaar

tafel te bedenken en op een willekeurige locatie toe te

ter in dit rapport. Op basis van deze gesprekken is een

en in de zomer van 2009 onderzoeken uitgevoerd naar

passen. De kracht van de Kreek is juist om samen met

kansenkoppelkaart opgesteld en is een keuze gemaakt

deelaspecten van de Kracht van de Kreek. Gert Koot,

gebiedspartijen een breedgedragen plan te ontwikkelen,

voor geschikte krachtkreken. Uiteindelijk heeft dit geleid

afstudeerder van de Universiteit Utrecht, heeft onder-


13

zoek gedaan naar de randvoorwaarden en effecten van kreekherstel. De belangrijkste resultaten van dit onderzoek staan in Hoofdstuk 6, Haalbaarheid. Twee tweedejaarsstudenten van de Hogeschool van Zeeland, Simon Tomic en Eric Cevaal, hebben onderzoek gedaan naar de technische invulling van een tweetal bouwstenen (zie Hoofdstuk 5, Bouwstenen). Tot slot heeft Leven met Water een bijdrage geleverd bij het optuigen van het vervolgproces. Drie ervaren deskundigen (Ellen Kelder van de gemeente Dordrecht, Marc Rijnveld van TNO en Charles van Schaik van Leven met Water) hebben hun kennis gedeeld waarmee wij de doorkijk naar het vervolg van de kansrijke kreken hebben kunnen aanscherpen. De tussentijdse resultaten zijn gepresenteerd aan een divers gezelschap tijdens een Werkplaats voor de Zuidwestelijke Delta in Goes en aan een groep kritische studenten van de Delta Academy in Vlissingen. Vragen en antwoorden die hier aan bod zijn gekomen, zijn terug te vinden in de digitale bijlage.


14


15

3

Visie

De Kracht van de Kreek is een eerste stap op weg naar

op de huidige voet verder kunnen. We moeten op een

en concrete projecten aan dat leven met water zoveel

leven met water door de herintroductie van zout getijden-

andere manier anticiperen op de veranderingen die ons

meer oplevert dan vechten tegen het water. Niet gefor-

water in bestaande kreekstelsels. Het waarborgen van

te wachten staan, bijvoorbeeld door water meer ruimte

ceerd van bovenaf, maar samen met de betrokkenen.

de veiligheid blijft daarbij voorop staan, maar tegelijk

te geven en na te denken over een andere invulling van

Het concept Kracht van de Kreek geeft daarmee handen

ontstaat er een aanknopingspunt voor nieuwe sociaal-

wonen en werken. Maar staan de bewoners hiervoor

en voeten aan de transitie naar leven met water.

economische activiteiten. In plaats van de bedreigingen

open? Hoe vertalen alle mooie toekomstvisies zich naar

als uitgangspunt te nemen, kunnen we met de Kracht van

de praktijk? Hoe voorkomen we dat de grootschalige, in-

Het instrument voor deze ontwikkeling is het concept van

de Kreek juist de kansen van de delta benutten. Dat dit

grijpende projecten vastlopen op weerstand van de be-

de Kracht van de Kreek. Het concept combineert een bot-

wenselijk is blijkt uit diverse onderzoeksrapporten en vi-

woners en gebruikers?

tom-up benadering (klein beginnen) met een top-down

sies1. Dat het ook haalbaar is blijkt uit de uitwerking van

benadering (de eindvisie Leven met Water). Kern van het Het doel van de Kracht van de Kreek is om deze weer-

plan is het gecontroleerd inlaten van het zoute getijden-

stand te doorbreken door de potenties van de delta te

water in bestaande kreken, gedragen door de omgeving.

De aanleiding voor de Kracht van de Kreek is de ver-

laten zien. De Kreek geeft invulling aan de wens om meer

Hiervoor worden kunstwerken aangelegd, aangepast of

snelde verandering van ons klimaat en de natuurlijke

ruimte te geven aan de estuariene dynamiek, met de na-

sluitregimes gewijzigd. Het getij dat soms ver te zoeken

weerstand die mensen hebben tegen grote, ingrijpende

druk op het gebruik daarvan en met het behoud van vei-

was, stroomt weer tweemaal daags in en uit, platen en

veranderingen. Het regent steeds vaker en harder en de

ligheid. Dit vertaalt zich naar lokale doelen die per kreek

slikken vallen zichtbaar droog, waardoor de kreken weer

zeespiegel stijgt langzaam maar gestaag. De drogere en

verschillen: versterken van de recreatie, natuurontwikke-

tot leven komen. Kreken komen veelvuldig voor in Zee-

warmere zomers zorgen voor toenemende verzilting. In-

ling, nieuwe teelten en/of grotere beleving van cultuur-

land. Vroeger stonden ze in open verbinding met de zee.

middels is iedereen ervan doordrongen dat we niet meer

historische waarden. Zo toont de Kreek met behapbare

En hoewel de meeste kreken inmiddels zijn afgesloten en

de Kracht van de Kreek.

1

. o.a. Programmabureau Zuidwestelijke Delta, 2009: Toekomstbeeld Zuidwestelijke Delta 2050


17


18

verscholen liggen in het landschap, vormen ze daardoor

van de mogelijkheden en bereid te zijn om daadwerkelijk

kreken de waarde van het cultuurlandschap, met kansen

de ambassadeurs van de deltadynamiek. Met uitvoering

te leven met water, kan de potentie van de delta volledig

voor nieuwe vormen van de historische getijdemolen en

van de Kracht van de Kreek brengen we niet alleen de

worden benut. Dit maakt de weg vrij voor grootschaliger,

met speelse mogelijkheden voor educatie.

natuurlijke dynamiek, maar ook economische en sociale

ingrijpende projecten waarmee Zeeland (internationaal)

dynamiek op gang doordat we laten zien welke mogelijk-

op de kaart komt te staan als kraamkamer voor innova-

De Kracht van de Kreek is echter geen afgebakend pro-

heden de delta biedt.

tieve delta-economie.

duct dat bij ieder initiatief tot hetzelfde eindresultaat leidt. De kreek faciliteert juist lokale ideeën, opgaven en vi-

Het eindbeeld voor de Kracht van de Kreek is om een ciaal-economische potentie van de delta optimaal wordt

3.1Scenario’s

sies. De ontwikkeling van de kreek, van het kleine begin

Het eindbeeld is te vertalen naar diverse scenario’s.

vlak ontstaat en bij de mogelijkheden die de omgeving

benut, waar bewoners en gebruikers leven met zout

Het uitgangspunt is de kreek, als ambassadeur van de

aandraagt. Drie scenario’s geven een doorkijk naar onze

water en daarvan de vruchten plukken en waar ruimte

deltadynamiek. De kreek kan de verbinding tussen land

delta in het jaar 2050. De keuze voor een specifiek sce-

is voor innovatieve, ingrijpende projecten die nodig zijn

en water weer herstellen. Dit leidt tot kansen voor natuur:

nario of een combinatie daarvan laat zich op dit moment

voor een gezonde en veilige delta. Op korte termijn, in de

ondiepe dynamische zones voor vissen, waterplanten en

nog niet raden. Wij verwachten dat binnen 10 jaar na

periode van nu tot 2015, vergroot de Kracht van de Kreek

vogels. Daarnaast draagt de kreek bij aan een revitali-

de eerste ingrepen duidelijk zal worden welk scenario of

het waterbewustzijn en de ruimtelijke kwaliteit rondom lo-

sering van de dorpen en steden die aan de kreken lig-

combinatie daarvan het meeste succes zal oogsten.

kale en regionale ‘pareltjes’. Op de langere termijn, over

gen. Het gedempte getijdemilieu vormt een bijzondere

vijf tot 25 jaar, draagt de Kracht van de Kreek bij aan

basis voor unieke vormen van landelijk wonen, maar ook

een mentaliteitsverandering bij bewoners, gebruikers en

voor andere vormen van landgebruik als zilte landbouw,

bestuurders van de Zuidwestelijke Delta. Door het inzien

aquacultuur en recreatie. En tot slot verhogen de levende

dynamische Zuidwestelijke Delta te creëren, waar de so-

tot een eindsituatie, sluit aan bij het tempo waarin draag-


19

Vele kreken maken licht werk

Parels in de delta

Verleden als sleutel voor de toekomst

De Kracht van de Kreek heeft verspreid over de hele

De Kracht van de Kreek is toegepast bij enkele kreken

De Kracht van de Kreek is de afgelopen decennia uit-

Zuidwestelijke Delta op lokaal niveau oude kreekstelsels

waar een breed palet aan zilte functies mogelijk is. Steun

gevoerd bij een selectief aantal kreken met voldoende

gerevitaliseerd. Op de meeste plekken reikt het getij niet

vanuit de bevolking en bestuurders heeft investeerders

ruimte om op te schalen. Uitgangspunt is de historische

verder dan 1 kilometer landinwaarts. De kreken vormen

aangetrokken, de activiteiten rond de kreek hebben een

context, toen ongedempte getijdenkreken tot ver landin-

een “vliegwiel” voor plannen uit de directe omgeving. Dit

kritische massa bereikt waardoor zij zichzelf in stand kun-

waarts konden doordringen. Oude lopen zijn in ere her-

zijn meestal enkele economische dragers die aansluiten

nen houden. Watergebonden woningbouw, watersport,

steld en een aantal kreken doorkruist zelfs hele eilanden.

bij de kracht van het specifieke gebied, zoals de uitbrei-

recreatie en educatie zijn terug te vinden in de kreken.

De kreken vormen natte verbindingsassen voor bijzonde-

ding van een camping of recreatiepark jachthaven of juist

De dorpen en steden naast de kreek kunnen zich hier-

re natuurwaarden. Verspreid langs de kreken bevinden

de oprichting van een (natuur)educatiecentrum met res-

mee sterk profileren en ontwikkelen tot recreatieve en

zich recreatieve pleisterplaatsen. Het deltabrede water-

taurant. Deltabreed waterbewustzijn komt voort doordat

toeristische hotspots. De woonkernen gaan weer leven:

bewustzijn is het resultaat van de fysieke omvang van de

de kreken voor een groot deel van de deltabewoners bin-

plaatselijke horeca en winkels kunnen de deuren open

kreek en de hernieuwde kennismaking met de historie en

nen fietsafstand liggen.

houden en de leegloop en vergrijzing nemen weer af. Het

ontstaansgeschiedenis van de delta.

deltabreed waterbewustzijn volgt door de uitstraling van het succes van de kreek op de regio.


20

3.2Innovatie

maken voor de uitvoering. Met de Kracht van de Kreek

van een vastgelegd plan en eentijdspad. Met de Kracht

geven we concreet invulling aan de wens om weer een

van de Kreek ligt het zwaartepunt op de kenmerken van

Bij de ideevorming was de haalbaarheid en uitvoerbaar-

zachtere overgang te creëren tussen land en water, door

het gebied en het proces, waarbij de eindgebruiker het

heid voor ons het belangrijkste uitgangspunt. Het was

de estuariene dynamiek in de kreken te herstellen en

type ontwikkeling en het tempo van de ontwikkeling be-

niet de bedoeling om een prachtig visionair plan te ont-

door dorpen en steden een nieuwe sociaal-economische

paalt.

wikkelen dat vervolgens op de plank terecht zou komen.

impuls te geven. We maken inzichtelijk op welke manier

Dergelijke plannen zijn er al voldoende en we willen de

we de delta kunnen benutten. Daardoor ontstaat begrip

Karakteristieke

bewoners en bezoekers juist laten zien, en snel ook, wat

en meer draagvlak voor grootschaliger projecten die in-

bij dat mensen zich verbonden voelen met hun omge-

de mogelijkheden van de delta zijn. Dicht bij het hart van

vulling geven aan de toekomstdromen voor Zeeland. De

ving. De kreken zijn zeer kenmerkend voor Zeeland. Ze

de Zeeuw. Het concept Kracht van de Kreek stoelt daar-

Kracht van de Kreek geeft zichtbare invulling aan de am-

hebben de delta mede vormgegeven en reiken tot ver

mee op vier elementen:

bities.

landinwaarts, als ambassadeurs van de zilte dynamiek.

1.

2.

3.

4.

Concreet: de weg naar leven met water wordt zicht-

landschapselementen

dragen

eraan

Tegenwoordig liggen veel kreken verscholen in het land-

baar; via opschaalbare projecten werken we aan

Haalbaarheid is een belangrijk uitgangspunt voor de

schap. Met de Kracht van de Kreek maken we gebruik

het uitvoeren van de visie

Kracht van de Kreek. Daarom is uitgegaan van een bot-

van de verstilde krekenstelsels om de estuariene te laten

Haalbaar: door kleinschalige, bottom-up benade-

tom-up benadering en een kleinschalige, bijna kneuterige

terugkeren in het landschap. We houden rekening met

ring is het plan realistisch; draagvlak komt voort uit

start van het project. Het plan voor de kreek wordt niet

de aardkundige waarden die in het verleden zijn ontstaan

enthousiasme van de gebruikers.

vanachter de tekentafel ontwikkeld, maar samen met de-

en kijken vooruit naar de toekomst door nieuwe kansen

Karakteristiek: kreken zijn wijdverspreid in Zeeland

genen die er belang bij hebben: de campinghouder, agra-

te bieden,

en zeer kenmerkend voor het landschap. Hiermee

riër, natuurbeheerder en bewoner die in de buurt van de

kan Zeeland zich onderscheiden.

kerk wonen, werken en recreëren. De betrokkenen bepa-

Kansrijk: bedreigingen voor de delta worden omge-

len welke functies kunnen profiteren van de getijdendy-

bogen naar mogelijkheden; rondom de kreek zijn

namiek. Hierdoor ontstaat draagvlak voor de uitvoering

innovatieve functiecombinaties mogelijk.

en worden de eerste gebruikers de ambassadeurs voor opschaling van het plan. De ambassadeurs zijn de lokale

Concreet, zichtbaar en tastbaar, dat is de Kracht van de

partijen die na de initiatieffase van de kreekontwikke-

Kreek. Er zijn veel toekomstvisies voor Zeeland. Belang-

ling naar aangrenzende gebieden en belanghebbenden

rijke pijlers daarin zijn het herstel van de estuariene dy-

stappen om hen te betrekken bij de verdere ontwikkeling

namiek, een vitale economie en veiligheid. De visies zijn

van de kreek. Draagvlak onder de aangrenzende partijen

belangrijk om een ontwikkelingsrichting in te zetten, maar

vormt een belangrijke eis voor verdere ontwikkelingen

visies zijn per definitie minder concreet of gewoonweg

van de kreek, zowel wat betreft de grootte van het plan-

vaag om voldoende ruimte over te laten voor creatieve

gebied als de keuze voor bepaalde functies. Deze lokale

oplossingen en maatwerk. Maar voor visies is het soms

aanpak oogst meer resultaat dan een top-down benade-

moeilijk om draagvlak te realiseren of budget voor vrij te

ring waarbij de ontwikkeling wordt opgelegd in de vorm


21

Kansrijk zijn projecten die niet alleen geld kosten, maar

Hoe meer functies bij de kreek ontwikkeld kunnen wor-

Deze bottom-up benadering vergroot het commitment bij

ook iets opleveren. De dynamiek die in de kreek ontstaat,

den, hoe sterker de Kreek verankert in de regio, hoe ho-

de partijen die worden betrokken bij de kreekontwikke-

biedt gevarieerde toepassingsmogelijkheden voor een

ger het sociaal-economisch rendement, hoe succesvoller

ling. De kreek wordt dus werkelijk met instemming van

veelvoud van functies. Dit maakt een levend krekenstel-

het project.

alle betrokken partijen vorm gegeven.

sel tot een ideale kapstok voor de ontwikkelingen van lokale initiatieven en regionaal beleid. Niet met de nadruk

Onder direct betrokken partijen in de nabijheid van een

op enkel natuurontwikkeling, maar juist samen met soci-

kreekstelsel (denk aan bewoners, bedrijven, scholen,

ale en economisch rendabele functies als recreatie, zilte

instanties, organisaties en het bevoegd gezag) wordt

landbouw, wonen en educatie. Functies die aansluiten

een overleg- en ontwerpproces op gang gebracht waarin

bij de beleidsagenda’s van meerdere doelgroepen. Een

wensen, initiatieven en opgaven in breed comité worden

uniek historisch gegroeid, gebiedseigen platform waar de

besproken. Vanuit de begeleiding worden geen inrich-

kansen van de delta zichtbaar gemaakt kunnen worden.

tingsoplossingen opgedragen, hooguit aangedragen.


22


23

4

Waarom

Eeuwenlang hebben de bewoners de vruchten geplukt

aanwezigheid van het water kwam de Zuidwestelijke Del-

Deltawerken heeft gespeeld. Onder druk van een goed

van de delta: de vruchtbare akkers, grote visvangsten en

ta economisch gezien tot bloei. Maar ook de strijd tegen

georganiseerde lobby is de Oosterscheldedam niet als

handel vanuit de havens brachten voorspoed en rijkdom.

het water is tekenend. Overstromingen hebben delen van

een echte dam uitgevoerd, maar als afsluitbare kering die

Om het land te beschermen en de kwaliteiten vast te hou-

het land weer teruggenomen. De meest recente overstro-

bekend is in de hele wereld.

den, zijn we ons steeds beter gaan beschermen tegen

ming, in 1953, staat bij velen in het geheugen gegrift . 2

Met de Deltawerken als kroon op het werk zijn de con-

de gevaren van de zee. Dit heeft zich ontwikkeld tot een

4.1Harde grenzen

touren van de delta vastgelegd. De eens zo bewegelijke

De dramatische gevolgen van de stormvloed van 1953

kilometers verharde dijk en kunstwerken. De kustlijn

Kracht van de Kreek is een eerste stap naar de toekom-

waren een belangrijke aanleiding voor een imposant

is aanzienlijk ingekort en veel dijken zijn verhoogd om

stige manier van leven waar zowel veiligheid, veerkracht

waterstaatkundig project: de bouw van de Deltawerken

het beschermingsniveau te verbeteren. Maar al is de

als vitaliteit van belang zijn. We bekijken onze omgeving

ter bescherming van zuidwest Nederland. Bijna 40 jaar

veiligheid toegenomen, ook de afstand tussen water

met een andere bril, geredeneerd vanuit de bewoners en

is er aan gewerkt. De functie van de Deltawerken is in-

en mensen is steeds groter geworden. Kreken die het

de beleving van het gebied, vanuit een waarachtig land-

middels breder dan het waarborgen van de veiligheid

land hebben gevormd en waar het water vroeger in en

schap.

alleen. Het is een toeristische trekpleister geworden én

uitstroomde zijn afgesloten. Nog maar weinig steden en

een belangrijk exportproduct. Met de Deltawerken heeft

dorpen in de kustzone staan in verbinding met het bui-

In de geschiedenis van Zeeland vormt water de rode

Nederland haar naam definitief gevestigd als autoriteit op

tenwater. Het Zeeuwse land ligt verscholen achter hoge

draad. Inpolderingen, zeezout en vlas, estuariene natuur,

waterbouwkundig vlak. Uniek is ook de rol die het over-

dijken en vanaf het land is de zee vrijwel overal dichtbij

visserij en handel, Deltawerken, watersport… Dankzij de

leg tussen overheid en burgers bij de vormgeving van de

maar vrijwel nergens te zien.

sterk veiligheidsdenken. Maar langzamerhand veranderen de opgaven. Naast veiligheid zijn ook economische vitaliteit en ecologische veerkracht belangrijke pijlers. De

grens tussen water en land is verhard met honderden

2 Een teken dat de ramp nog steeds leeft is de filmpremière van “De Storm” (Ben Sombogaart, 2009).


25

4.2Mentaliteitsverandering

De contouren van de Delta liggen vast, terwijl de opgaven veranderen. De Zuidwestelijke Delta is dus nog zeker niet “af”. Van een puur civieltechnische benadering gaan we op zoek naar een nieuw evenwicht tussen veiligheid, natuurlijke dynamiek en maatschappelijke gebruiksfuncties. We zoeken oplossingen voor de klimaatverandering, natuurherstel en krimp van de bevolking. Hoe houden we de Zuidwestelijke Delta ook in de toekomst veilig, leefbaar en natuurlijk? Deze vraagstukken vergen een andere manier van denken over ruimtelijke ontwikkelingen. Wij constateren dat in de huidige delta vooral de risicovolle kant van het water op de agenda staat. Land en water staan met de rug naar elkaar toe waardoor kansen onbenut blijven. Er ontstaat ruimte, maar de ruimte wordt nog onvoldoende benut, niet alle projecten komen goed van de grond. Wa-

niveau brengt de Kreek bewoners, ondernemers en be-

tergerelateerde vraagstukken lijken niet te leven bij de

langenorganisaties bij elkaar om nieuwe initiatieven te

bevolking van de Zuidwestelijke Delta3 en dat leidt tot

ontplooien en op bovenregionaal niveau past dit binnen

weerstand tegen grootschalige ingrepen. Voor leven met

en klimaatbestendige, veilige, ecologisch-veerkrachtige

water in de Zuidwestelijke Delta is een mentaliteit nodig

en economisch-vitale Delta. De Kreek, als ambassadeur

die meer “waterproof” is. Een mentaliteit die past bij een

van de delta-dynamiek, vormt een platform voor recrea-

ander deel van de identiteit van de Zeeuw, namelijk on-

tie, wonen, zilte teelten, energieproductie en educatie. Er

dernemerschap.

ontstaat een geleidelijke maar doelgerichte transformatie

Met de Kracht van de Kreek herstellen we de verbinding

naar een duurzame delta met levende kreken en green

“ In Zeeland is het eerst de economie, dan mensen en dan natuur”

tussen land en zee en zetten we een eerste stap op weg

villages die zich profileren met zilte gebruiksfuncties. En

(NRC-next 02-09-2009 I. Kamerling, wandelaarster)

naar leven met water. Met de Kracht van de Kreek rich-

zoals ook uit de planvorming van de Deltawerken is ge-

ten we ons op bewustwording van de deltadynamiek en

bleken, kunnen er juist door een bottom-up benadering

maken we de kansen van het water zichtbaar. Op lokaal

breed gedragen en duurzame oplossingen ontstaan!

3 Stuurgroep Zuidwestelijke Delta, 2009: Mentaliteiten en identiteiten


26

4.3Denkkader

leid. Bij kreken gaat het bijvoorbeeld over veiligheidsnor-

een landschap.

men, KRW-doelen, beleid voor zoetwatervoorziening en

In de praktijk zijn veel plannen gericht op het ware en

Werken aan het landschap grijpt in op verschillende lagen

visies voor landschapsontwikkeling. Over wat de juiste

het juiste landschap. Het ware landschap geeft de rand-

van dat landschap, namelijk op het ware, juiste en waar-

kreek is, zijn we het niet altijd eens. Hier spelen belan-

voorwaarden. Werk je niet mee met het ware landschap,

achtige landschap. In gangbare projecten speelt vooral

gentegenstellingen: de veiligheidsnorm kan bijvoorbeeld

bijvoorbeeld door het uitsluiten van getijdenwerking, dan

het juiste landschap een rol. De Kracht van de Kreek is

botsen met de KRW-opgave. Een gebied inrichting vol-

vergt dit blijvende aandacht. Met het juiste landschap

ontwikkeld vanuit de gedachte dat elk van deze drie la-

gens alle geldende normen (het juiste landschap) is een

als uitgangspunt is decennia lang doelgericht en effici-

gen een plek hoort te krijgen bij gebiedsontwikkeling.

vrijwel onmogelijke opgave. Daarom is er nog een derde

ënt gewerkt aan een functionele inrichting van het land.

laag nodig in de planvorming, namelijk de laag van het

Dit heeft veel opgeleverd, maar er is ook veel verloren

individu, dat het normatieve overstijgt.

gegaan: natuurwaarden, landschapselementen met een

Het ware of fysieke landschap is het landschap dat door de natuurwetenschappen wordt bestudeerd. Voor een

verhaal, de identiteit en eigenheid van landschappen en

kreek zijn dit bijvoorbeeld de getijdenwerking, het zout-

Dat is het waarachtige landschap, het landschap dat de

gehalte, de bodemgesteldheid en de aanwezige planten

mensen raakt, waar ze zich verbonden mee voelen. Deze

en dieren. Al deze aspecten zijn feitelijke zaken die min

de laag van het landschap zit voornamelijk in de hoofden

of meer objectief zijn vast te stellen. Hierover is bij het

van mensen en geeft betekenis aan het landschap, bij-

maken van een plan meestal weinig discussie. Het ware

voorbeeld door de cultuurhistorie, met verhalen, door een

landschap vormt de grondlaag.

bijzondere of heftige ervaring zoals de watersnood, met

Het juiste landschap heeft betrekking op wat we willen en

liedjes of schilderkunst. Het waarachtige landschap heeft

wat moet. Met andere woorden: regels, normen en be-

betrekking op de beleving, wat mensen mooi vinden van

Ware landschap

Juiste landschap

Waarachtige landschap

Algemene niveau

Groepsniveau

Individuele niveau

Getij-amplitude

Veiligheidsnorm

Watersnoodramp

Zoet en zout

KRW - doelen

Verbondenheid

Kreek

Natura 2000 compensatie

Cultuurgeschiedenis

Flora en fauna

Zoetwatervoorziening Landbouw

Schoonheid

Sedimentatie en erosie

Landschaps-ontwikkelingsplan

Ervaring

Slik en zand

Economische groei

Beleving

schoonheid. De waarachtigheid van het landschap is


27

“De Kracht van de Kreek is historische glorie met een nieuwe insteek” -Jasper Arntz, Tauw-”k is verbinding tussen binnen- en buitenwater, tussen water en land, tussen landschap en mens, tussen verleden en toekomst

5

Bouwstenen

Tabel 5.1 Bouwstenen en pijlers Educatie en bewustwording

Hoe een kreekstelsel wordt ingericht en vormgegeven, is afhankelijk van het ontwerpproces van de betrokken par-

Recreatie

Getijdenzuil

X

tijen. In dit proces worden die functies ontwikkeld waar

Kreekweek

X

X

de betrokken partijen behoefte aan hebben. In dit deel

Educatie en communicatie

X

X

presenteren wij een aantal bouwstenen of handvatten die het ontwerpproces kunnen sturen of ondersteunen.

Natuurvriendelijke oevers Bezoekerscentrum en educatietraject

Natuur en watersysteem

Wonen

Ondernemen

X

X X

X

X

X

Camping

X

X

ïdentificeerd die de sociaal-economische dragers kunnen

Kanoverhuur

X

X

vormen van de herontwikkeling. Dit zijn educatie en be-

Waterspelen

wustwording, recreatie, natuur en watersysteem, wonen,

Jachthaven

met de aangedragen bouwstenen worden versterkt. In de onderstaande tabel zijn zestien ‘of the shelf’ bouwstenen weergegeven die een bijdrage kunnen leveren aan de kracht van de Kreek. De lijst is uiteraard niet volledig en is niet leidend, maar vormt een inspiratiebron voor de betrokken partijen om eigen ideeën aan te dragen.

X

X

X

X

X

Wonen aan het water

X

Getijdenmolen en energieopwekking

X

X

Zilte proeftuin en getijdenvolkstuin

X

X

Revitalisatie historische haven Wonen op het water

X X

X

X

X

X

Aquacultuur en zilte teelt Zeeuws Wellness centrum

X X

Binnen de Kracht van de Kreek hebben wij zes pijlers ge-

ondernemen en cultuurhistorie. Deze zes pijlers kunnen

Cultuurhistorie

X X X

X X

X

X

X

X X


29

Getijdenzuil

en een pomp die water naar het actuele waterstandsni-

Kreekweek

Voordat er iets kan worden aangepast of ingericht rond-

veau oppompt. Bij voorkeur kan de getijdenzuil net onder

Doel van de kreekweek is om scholieren actiever kennis

om een kreek moet er eerst draagvlak zijn voor de be-

zeeniveau (0 tot -1 m NAP) geplaatst worden zodat het

te laten maken met de Kracht van de Kreek en water-

oogde plannen. De getijdenzuil is een eenvoudig middel

getijdenverschil goed zichtbaar is. Bij de getijdenzuil kan

bewustzijn onder de jeugd te bevorderen. Om het on-

om tijdens het onzichtbare planproces alvast een tast-

eenvoudig informatie gegeven worden over de voortgang

derwijs meer te betrekken bij het concept de Kracht van

baar resultaat te kunnen laten zien. De zuil is bedoeld

van het planproces en het eindresultaat van de Kracht

de Kreek kan de Kreekweek worden georganiseerd. De

voor communicatie en draagvlak van het proces.

van de Kreek.

interactieve week zal in samenwerking met lokale onderwijsinstanties worden opgezet. In dit programma maken

De getijdenzuil laat de actuele stand van het getij zien

De getijdenzuil is:

kinderen op spelende en actief wijze kennis met de kan-

aan bewoners en bezoekers van het betreffende dorp of

•

Zeer geschikt voor getijde-bewustzijn van bewo-

sen die het toelaten van getij in de kreken biedt. Tijdens

ners

de Kreekweek is ruimte voor excursies, prijsvragen,

Zeer geschikt voor vergroting van het draagvlak

wedstrijden en kunnen kleine experimenten uitgevoerd

voor het concept de Kracht van de Kreek

worden die de principes van de Kracht van de Kreek ver-

Tijdens het planproces in een vroeg stadium inzet-

duidelijken.

recreatiegebied. Ook kan worden aangegeven wat het gemiddelde laag- en hoogwater is en tot op welk niveau

•

de stormvloeden zijn gekomen, zoals in 1953. • De zuil staat binnendijks, bijvoorbeeld op een plein of

baar

een centraal punt. Om de actuele waterstand te kunnen

•

Alleen een communicatiemiddel (eye-catcher)

weergeven staat de in verbinding met het open water en

•

Relatief goedkoop om aan te leggen

dus met het getij. Dit is mogelijk met een rechtstreekse leiding gebaseerd op het principe van communicerende vaten of met een sensor die de buitenwaterstand volgt


30

Educatie- en communicatiebord

Natuurvriendelijke- en getijdenoever

(schorren) komen soorten voor als Schorrekruid, Zulte,

Een belangrijk onderdeel van de Kracht van de Kreek is

De getijdenoever maakt deel uit van een getijdengeul. De

Lamsoor en Schorrezoutgras. De overgang van zilte

communicatie naar de streek. Om bekendheid aan het

schaal ervan kan sterk verschillen – van een smalle geul

naar zoute gronden (bijvoorbeeld bij dijklichamen) is een

concept te geven is een eenduidig beeld van de Kracht

(priel) tot een hoofdader van een krekenstelsel. De getij-

gradiënt die kansen biedt aan bijzondere plantensoorten

van de Kreek gewenst, zodat bewoners, belanghebben-

denoever is daarmee in grootte van uitvoering opschaal-

als Bitterling, Heen, Strandduizendguldenkruid en Bleek-

den, bezoekers en geïnteresseerden direct weten dat

baar. De geul heeft een min of meer vlakke bodem met

gele droogbloem.

ze te maken hebben met een uitvoeringsproject van de

stroomribbels en een meanderende oeverlijn. De bodem

Kracht van de Kreek. Het Kracht van de Kreek-bord is

bestaat, afhankelijk van de mate van stroming, uit zand

Voor de KRW betekent de aanleg van een getijdengeul

ontworpen in analogie aan de ANWB jubileumborden,

of slib. De oevers zijn vrij steil, zijn in buitenbochten zelfs

de introductie van natuurlijke processen, intrekmogelijk-

als herkenbare verwijzing naar een bijzonder landschap-

hol en in binnenbochten flauwer. De gemiddelde hoog-

heden voor Aal, Driedoornige stekelbaars, een leefge-

selement.

waterlijn past net binnen het dwarsprofiel. Boven de ge-

bied voor onder meer Bot en de vestiging van zoutmin-

middelde hoogwaterlijn treedt de geul boven zijn oevers

nende water- en oeverplanten. Voor de beleving biedt

en zet zilt, slibrijk materiaal af in een zone rond de geul.

de getijdenoever een spannend landschappelijk element dat er elk tijdstip en elk jaargetijde anders uitziet.

In de geul groeit pleksgewijs Zeegras. In de bodem leven onder meer Zeepieren en Wadkreeftjes. Deze zijn voedsel voor veel steltlopers (Kluut, Kleine plevier, Scholekster). Op de delen van de oevers die geregeld overstromen (slikken) komen soorten voor als Zeekraal en Engels slijkgras. Op de hoger opgeslibde delen


31

Bezoekerscentrum

Waterspelen

speciale kleine kinderspeelplekken aangelegd worden

Een bezoekerscentrum speelt een centrale rol in de in-

Getij in de kreek is aantrekkelijk om te beleven. Voor kin-

en er zal een waarschuwingsbord moeten komen dat

formatie- en educatievoorziening in een gebied. Tijdens

deren is stromend water een bron van vermaak om te

de speelplekken alleen voor kinderen met zwemdiploma

de ontwikkeling van de Kracht van de Kreek kan een

spelen, te bouwen en te poedelen. Een natuurlijke kreek

toegankelijk zijn.

breed publiek kennismaken met het project, bijvoorbeeld

stroomt verschillende malen per dag in verschillende

door middel van exposities, documentaires en speelse

richtingen met verschillende snelheden. Deze variatie

filmpjes, een overdekte waterspeelplaats en lespakket-

biedt talloze mogelijkheden voor kinderplezier. Ook is

ten voor schoolklassen. Bij het bezoekerscentrum zijn

het prettig wandelen langs een getijdenkreek. Om een

bijvoorbeeld fietsen te huur, kunnen bezoekers een

veelzijdig rondje mogelijk te maken vergt dit echter wel

Camping

kreekwandeling beginnen en zijn audiotours beschik-

goede inrichting van het wandelpad. Lage delen van het

De kreekcamping is een verblijfslocatie met voorzienin-

baar met bijzondere verhalen en bezienswaardigheden

schor moeten gepasseerd worden maar de kreek zelf is

gen rondom de kreek. Zo is de kreek vanaf het terrein

rondom de kreek.

ook interessant over te steken.

toegankelijk en zou de camping kano’s kunnen verhuren.

Een bijzondere speelvoorziening kan een getijdenmolen

De kreekcamping heeft een natuurlijk karakter waardoor

voor kinderen zijn waarin bij opkomende tij water in een

natuurontwikkeling en beleving niet worden verdron-

bak stroomt, waarna een schuif kan worden dichtgezet.

gen. De kreek geeft meerwaarde aan de camping en de

Bij eb kan de schuif opengezet worden en zal een mo-

camping geeft een sterke impuls aan het projectgebied.

lentje gaan draaien. Bij de speelplekken worden excur-

Verblijfsrecreanten spenderen een aanzienlijke hoeveel

sies georganiseerd waarin kinderen te zien krijgen wat

geld in de directe omgeving van de camping. De recre-

er allemaal in zout water leeft. Aandachtspunt bij het wa-

anten vormen de eerste gebruikers van faciliteiten rond

terspelen voor de kleinsten is de veiligheid; er kunnen

de kreek en winkels in de omgeving.


32

Bron: Hogeschool Zeeland Simon Tomic

Jachthaven

Wonen op en aan het water

zijn. Hierdoor blijven woningen ook tijdens zware weers-

Binnen het concept van de Kracht van de Kreek zijn gro-

Wonen is een zeer belangrijke economische drager. Het

omstandigheden op dezelfde positie liggen. In de praktijk

te recreatieve voorzieningen mogelijk. Een jachthaven of

is tevens een bouwsteen die niet bij elke kreek toe te

zijn meerdere soorten waterwoningen denkbaar:

aanlegsteigers zijn hier voorbeelden van. Om een jacht-

passen is. De inzet ervan is sterk afhankelijk van de loka-

•

“Normale” woningen: met getijde in de achtertuin

haven te realiseren is een aantal aspecten belangrijk. De

le vraag naar woningen. Tevens dient een goede mix van

•

Paalwoningen: Woningen gebouwd op palen

kreek dient toegankelijk te zijn vanaf het open water en

laag- midden- en hoogsegment woningen gerealiseerd

•

Amfibische woningen: Drijvend maar verankerd

er dient een vaargeul aangelegd te worden voor de be-

te worden om een goede verbinding met de oorspronke-

vaarbaarheid tijdens laagwater. Niet iedere kreek leent

lijke bewoners te verkrijgen.

aan vast land •

zich voor dergelijke ontwikkelingen zodat er een goede

Drijvende woningen: Drijvend maar meestal verankerd aan een paal

afweging moet worden gemaakt tussen het economische

De bouwsteen wonen is zowel op als aan het water toe

voordeel en de overige functies van de kreek.

te passen. Normaal gesproken kennen woningen een

In het concept van de Kracht van de Kreek kunnen ook

statisch karakter, woningen staan veelal meer dan een

andere functies gecombineerd worden die kunnen drij-

eeuw op dezelfde plaats. De koppeling van woningen

ven. Enkele drijvende alternatieven kunnen zijn:

(onroerend goed) aan de beweging van water maken

•

Een drijvende vogelkijkhut

duidelijk dat kreekherstel kan samengaan met wonen.

•

Het drijvende restaurant, Welness centrum of kantoorgebouw

Bij bouwen aan het water is de bestendigheid tegen onverwacht hoog water een belangrijk aspect. Een duurzame inrichting van de begane vloer is daarbij een pré. Woningen op het water dienen in horizontale zin gefixeerd te


33

Getijdenmolen voor kleinschalige energieopwekking

Het aanleggen van een houwer was een dure en arbeids-

de om energie uit stromend water te onttrekken. Voor

De getijdenmolen doet een stukje historisch Zeeland

intensieve aangelegenheid. Vaak werd het achterste

Nederland ligt de grens bij Rotterdam; daarboven is het

herleven. Dit eeuwenoude principe van energieopwek-

gedeelte van de haven hiertoe gebruikt. Men damde dit

getijverschil te gering. Getijdenmolens hebben het voor-

king uit stromend water kan bij diverse kreken in een

deel van de haven af, maakte daarin een sluis met een

deel dat ze onafhankelijk van droogte en wind werken.

modern jasje worden gestoken. Hierbij wordt enerzijds

molen. Soms was het molenwater verder van de haven

Daarnaast geeft de toepassing van een getijdenmolen

het cultuurhistorisch besef versterkt en anderzijds, zij het

gelegen en groef men een spuikanaal en bouwde daar-

bij de Kracht van de Kreek een stuk cultuurhistorische

op bescheiden schaal, duurzame energie opgewekt voor

over of daaraan een getijdenmolen. Er was een spuisluis

waarde: een historische verwijzing naar een toekomst

lokale doeleinden.

waardoor men het water naar binnen liet en die open

met duurzame energie.

werd gezet bij het spuien. En er was een maalsluis die Getijdenmolens kwamen in het verleden voor op meer-

men gebruikte bij eb waardoor het molenrad in beweging

dere plaatsen in de Zuidwestelijke Delta, bijvoorbeeld in

werd gebracht.

Zierikzee, Goes, Middelburg, Hulst en Colijnsplaat. In Zeeland en omstreken werd het hoogteverschil tussen

Vandaag de dag is er een grotere behoefte voor het aan-

eb en vloed gebruikt voor het aandrijven van een water-

wenden van duurzame vormen van energievoorziening.

of schoepenrad. In de meeste gevallen werd tijdens het

Het toelaten van getij in het kreeksysteem, gecombineerd

stijgende water (vloed) een groot waterlichaam gevuld

met eventueel gebruik van een (bestaande/ nieuw aan te

met water. Dit waterlichaam, ook wel houwer genoemd,

leggen) houwer, maakt het mogelijk energie te winnen

hield het water vast totdat het water haar laagste water-

uit getij. Hoe groter de amplitude van het getij, hoe meer

stand (eb) had bereikt. De houwer werd geopend waarna

potentiële energie ligt opgeslagen in dit hoogteverschil.

het water het waterrad aandreef.

Een getijverschil van 3 tot 4 meter is meer dan voldoen-


34

Oude havens en dorpscentra opwaarderen

De historische relatie met de zee en bedrijvigheid op en

Aquacultuur & zilte teelt

De Zeeuwse delta bestond in het verleden uit eilanden.

aan het water wordt hiermee duidelijk.

Behalve het op kleine schaal kweken van zilte groenten

De enige verbinding van die eilanden met het vaste land

Als het herstellen van de oude dorpshaven mogelijk is,

in volkstuinen bestaat de mogelijkheid om op meer in-

bestond vaak uit scheepvaart. Elk eiland had dan ook

zou dit goed passen in het concept van de Kracht van

tensieve wijze producten te kweken die verbonden zijn

havens om de contacten met het vaste land te onderhou-

de Kreek. Het weer mogelijk maken van het aanmeren

aan zout water. Voor aquacultuur is toevoer van water en

den. Havens waren essentieel voor het bestaan van de

van boten geeft levendigheid en extra sfeer in het dorp.

voedingsstoffen (algen) noodzakelijk. Dit betekent dat op

visserij maar ook voor bijvo orbeeld handel en landbouw.

Kortom een positieve impuls voor recreatie en toerisme.

grootschaliger niveau gebruik gemaakt zal worden van

Met de afsluiting en inpoldering van kreken werden de

Tevens wordt het aanzicht verbeterd waardoor de lokale

de toestroom van zout water. Op dit moment is het markt-

eilanden verbonden met het vasteland. Hierdoor nam de

huizenprijzen kunnen stijgen.

segment van de aquacultuursector nog klein in Zeeland.

hoeveelheid scheepvaart af en verminderde het belang

De aangemeerde passagiers zorgen zo voor recreatieve

In de toekomst zal er steeds meer gebruik worden ge-

van de havens ook. Soms werden deze havens gedempt

inkomsten (de baten van het concept) van het dorp. De

maakt van aquacultuur voor de voedselvoorziening van

en werd er bijvoorbeeld huisvuil in gedumpt (zie foto).

aanlegplaatsen zijn een bron van inkomsten voor de ge-

de mens. De Zeeuwse Delta leent zich uitstekend voor

De haven van St. Maartensdijk bijvoorbeeld is volledig

meente.

toepassing van aquacultuur doordat in de eerste plaats veel vers zout water voorhanden is. Daarnaast is nog

gedempt en heringericht. Als bijzondere eyecatcher in de haven kan een histoDe karakteristieke sfeer van oude Zeeuwse havens voegt

risch zeilschip fungeren. Te denken valt aan historische

echter veel toe aan een oude kern. Veere bijvoorbeeld

Zeeuwse platbodems die geschikt zijn voor droogvallen

heeft veel levendigheid te danken aan de jachthaven in

bij laagwater, zoals de Zeeuwse schouw en de hoog-

de historische binnenstad.

aars. Dit gebeurt al in de museumhaven de Oude Haven

veel ruimte voor het vestigen van dergelijke teelten.

van Zierikzee.


35

Zilte proeftuin en zilte volkstuinen

worden door de telers. Vanuit de proeftuin worden deze

Zeeuws wellness centrum

Om de zee dicht bij de bewoners te brengen kan een

telers wegwijs gemaakt in de specifieke teelt.

Het Zeeuwse Wellness centrum is een beauty farm waar-

zilte proeftuin laten zien wat de oogst kan zijn van zout

Het geheel is geschikt als pleisterplaats voor recrean-

bij het accent ligt op een ontspannende ervaring tegen de

water. Een zilte volkstuin is een vervolg hierop als er vol-

ten.

achtergrond van de kreek. De karakteristieke Zeeuwse

doende bekendheid is met het telen van zilte producten.

Een getijverschil van 3 tot 4 meter is meer dan voldoende

klei zit boordevol met mineralen. Gecombineerd met zilt

In de zilte proef- en volkstuin worden landbouwproducten

om energie uit stromend water te onttrekken. Voor Ne-

water levert dit voldoende ingrediënten voor een Zeeuws

geteeld zoals zeekraal, lamsoor, zeekool en zeeaster.

derland ligt de grens bij Rotterdam; daarboven is het ge-

Wellness center aan de kreek. Zo’n center kan gecom-

Ook kan als het gebied het toelaat een bassin aangelegd

tijverschil te gering. Getijdenmolens hebben het voordeel

bineerd worden met hotel, restaurant of locale schoon-

worden voor zagers en tong. Een zilte proeftuin is goed

dat ze onafhankelijk van droogte en wind werken. Daar-

heidssalon. In het gebouw zijn modderbaden, massage-

te combineren met een bezoekerscentrum, een restau-

naast geeft de toepassing van een getijdenmolen bij de

ruimtes en thermaalbaden aanwezig.

rant met zilte lekkernijen en past goed in een recreatieve

Kracht van de Kreek een stuk cultuurhistorische waarde:

wandel- of fietsroute langs de kreek.

een historische verwijzing naar een toekomst met duur-

Iedereen is welkom maar de primaire doelgroep van het

zame energie.

wellness center zijn gepensioneerden. Deze bezoekers

Een zilte proeftuin is een uitstekend middel om de Kracht

zijn soms minder valide en stellen goede recreatieve

van de Kreek te laten proeven aan culinaire bezoekers

voorzieningen zeer op prijs. De doelgroep prefereert rol-

van de Zeeuwse delta. Een combinatie met restaurant is

stoelvriendelijke wandelpaden en voldoende rustplekken

hierbij wenselijk.

met goede voorzieningen. Ook belangrijk hierbij is een

Op een complex voor zilte volkstuinen kunnen zilte ge-

goed uitzicht op de kreek. Met deze voorzieningen is het

wassen door early adapters geteeld worden. Op dit com-

mogelijk om de bezoekers van zo’n wellness center ook

plex kunnen zelfbedachte innovatietechnieken toegepast

te betrekken bij het concept van de Kracht van de Kreek.


36

Het wellness center genereert lokale arbeidsplaatsen in de zorg, horeca, schoonmaak en dienstverlening. Verder zullen de bezoekers voor klandizie zorgen voor de locale welstand. Een Zeeuws wellness center aan de kreek: •

Betrekt oudere bezoekers via een andere insteek dan natuur of recreatie bij de Kracht van de Kreek

•

Bestaat uit een centrum voor huidverzorging, massage en diverse baden

•

Is gelegen langs een kreek met uitzicht hierop

•

Gebruikt kreekwater voor het zoutwaterbad en lokaal slib voor modderbaden

•

Vraagt rondom de locatie goede recreatieve voorzieningen langs de kreek zoals hoogwaardige wandelpaden, uitrustpunten etc.


37

“De Kracht van de Kreek is een leuke, eenvoudige en veilige manier om het spanningsveld tussen zee en land dichterbij te brengen” -Wouter Quist-”k is verbinding tussen binnen- en buitenwater, tussen water en land, tussen landschap en mens, tussen verleden en toekomst

6

Haalbaarheid

De Kracht van de Kreek begint klein en eindigt groots.

een krekenstelsel zullen daardoor niet vaker voorkomen

wacht of een andere risicovolle situatie voorziet, dan kan

Daardoor is de Kracht van de Kreek buitengewoon haal-

dan in de huidige situatie. Het is echter wel goed denk-

extra voorzichtig met het inlaten worden omgegaan of

baar en op korte termijn uitvoerbaar. Bij de planontwikke-

baar dat er nieuwe getijdenwoningen worden ontwikkeld

worden afgezien van inlaten. Er zijn slimme en robuuste

ling was dit een belangrijk criterium. We willen zichtbare

waar het water tweemaal daags in de achtertuin staat.

oplossingen bedacht en reeds beproefd om de binnenko-

stappen zetten en de lokale bevolking meenemen op de

Dat is géén ongewenste situatie, maar verbijzondert de

mende watermassa volledig te kunnen controleren. Een

weg naar een duurzame delta. Het belang van draagvlak

woonomgeving en vergroot de betrokkenheid bij het wa-

toelichting staat op de digitale bijlage.

is in dit rapport uitgebreid aan bod gekomen. Deze para-

ter.

graaf gaat in op de gevolgen het inlaten van zout getijdenwater voor veiligheid en de omgeving.

6.1Waarborgen van veiligheid

De verbinding tussen kreek en buitenwater is geen directe, maar via een bestaand gemaal, een uitwateringssluis

6.2Bewegend zout (grond)water

of door middel van (een duiker met) gestuurde terug-

De meeste zoet-zout overgangen in Nederland zijn in de

slagkleppen. In de praktijk zal het water dus niet onbe-

afgelopen eeuwen verloren gegaan door inpolderingen,

en het geven van een veilig gevoel

lemmerd doorstromen. Ieder doorlaatwerk werkt als een

bedijkingen, en recenter door de realisatie van Zuider-

Het garanderen van de veiligheid is buitengewoon be-

soort weerstand waardoor het water gestremd wordt. Af-

zee- en Deltawerken en de verdere optimalisatie van

langrijk. Zeker in de Zuidwestelijke Delta waar de over-

hankelijk van de uitvoering (type materiaal, grootte ope-

de waterhuishouding ten behoeve van de landbouw en

stroming van 1953 nog in de hoofden zit. Het inlaten van

ning) zal de hoeveelheid water per tijdseenheid variëren.

drinkwatervoorziening. Door het toelaten van getij in het

gedempt getij in krekenstelsels achter de dijk, zónder dat

Deze kunstwerken worden zo afgesteld dat de water-

kreeksysteem krijgt de kreek een meer natuurlijk en oor-

het veiligheidsniveau afneemt is goed mogelijk met be-

stand niet boven het maaiveld uitkomt. Zo komt slechts

spronkelijk karakter. Het zoute getij heeft tevens invloed

hulp van de juiste civieltechnische ingrepen. Ongewens-

een deel van de getijdenbeweging van het buitenwater in

op de fysische omgeving van de kreek: het zout dringt

te natte voeten of erger als gevolg van ontwikkelingen in

de kreek terecht. Als de beheerder extra hoog getij ver-

in de grond en het grondwaterspanning wordt beïnvloed


39

door het getij. Dit heeft op haar beurt effect op gebruiks-

trusie in estuaria die vergelijkbaar zijn met de Zuidweste-

brak zijn door beïnvloeding vanuit zee. In het verzilte ge-

functies als landbouw, ecologie, cultuurhistorie, water-

lijke Delta tot ca. 60 meter rond het zoute waterlichaam

bied rondom de kreek zijn aangepaste gebruiksvormen

kwantiteit en waterkwaliteit. De potentiële effecten zijn

reikt, ongeacht de amplitude van het getij. Volgens mo-

denkbaar, waaronder zoute akkerranden of natuur- en

onderzocht en opgenomen in de digitale bijlage (rapport

dellen is de chloride concentratie op een afstand van 60

recreatiestroken.

Gert Koot, afstudeerder van de Universiteit Utrecht).

meter ca. 1 % van de chloride concentratie in de getijdenkreek. Aangenomen dat het zoutgehalte in de kreek

Het beïnvloedingsgebied van de grondwaterfluctuatie

hetzelfde is als het zoutgehalte van het zeewater (10 -17

hangt sterk af van de lokale bodemkarakteristieken. Een

g/l Cl-1; Waterschap Zeeuwse Eilanden, 2009), varieert

belangrijke parameter is het type watervoerende laag:

het zoutgehalte in de omgeving van de kreek tussen 100

is deze afgesloten met een deklaag of niet? In niet af-

and 170 mg/l Cl-1. Het hoogste zoutgehalte van 170 mg/l

Ontpolderen. Sommigen brengen de Kracht van de

gesloten watervoerende pakketten is het effect van de

Cl-1, onder de grenswaarde van 200 mg/l Cl-1 waarbij

Kreek in verband met dit gevoelige onderwerp, volgens

getijdenbeweging sneller uitgedempt dan bij afgesloten

de meeste gewassen en vegetatietypes minder goed

hen is de Kracht van de Kreek een verkapte vorm van

watervoerende lagen. De reikwijdte is onderzocht voor

groeien.

het omzetten van gronden in estuariene natuur. Dit is een

6.3Don’t mention the O-word

drie locaties en weergegeven in de tabel. De tabel geeft

begrijpelijke reactie, maar er zijn grote verschillen. In feite

de afstand tot de kreek weer (in meters), waar de grond-

is de weerstand tegen ontpoldering de aanleiding voor de

waterfluctuatie is uitgedempt tot minder dan 5 centimeter.

ontwikkeling van de Kracht van de Kreek.

Er is gerekend met verschillende amplitudes van het getij – met behulp van doorlaatwerken kunnen we het getij immers dempen. De amplitude van 3,5 meter is de normale, buitendijkse gedijamplitude. De gearceerde vlakken ge-

De figuur (ontleend aan Werner et al., 2006) toont een zoet-zoutgradiënt die ontstaat door indringing zout water in de naastliggende bodem en grondwater.

ven het beïnvloedingsgebied dat past bij de gedijampli-

De ontpoldering van diverse stukken land ten bate van natuurcompensatie in de Westerschelde stuit op groot protest en verontwaardiging onder agrariërs en bewoners. Velen beschouwen deze ‘ruil’ als verspilling van

tude die de voorkeur heeft van belanghebbenden in het

Dit betekent dat binnen het landgebruik binnen 60 meter

waardevolle landbouwgrond. Het is niet voor iedereen

gebied (zie hoofdstuk 7, Uitwerkingen).

rondom de kreek te maken zal krijgen met een verhoogd

duidelijk welke baten ontpoldering kan opleveren. Daar-

zoutgehalte, terwijl de situatie op grotere afstand nauwe-

naast brengt het inlaten van zout water historisch ge-

Het beïnvloedingsgebied van de zoutintrusie is onder-

lijks verandert. Daarbij wordt opgemerkt dat veel kreken

groeide emoties met zich mee.

zocht met een literatuurstudie. Hieruit blijkt dat de zoutin-

in de huidige situatie al niet meer helemaal zoet, maar

Tabel 6.1 Beïnvloedingsgebied zoutintrusie Getij amplitude (m)

Zierikzee (m)

Colijnsplaat (m)

Maartensdijk (m)

3.5

887

227

1082

1

625

160

763

0.5

481

123

586

0.25

336

86

410


40

Het verschil tussen de Kracht van de Kreek en ontpolderen zit in een aantal aspecten die fundamenteel verschillen en van de Kreek juist een haalbaar project maken: •

Bij de Kracht van de Kreek wordt net als bij ontpolderen zout getijdenwater binnengehaald. Bij de Kreek hoeft het water echter niet meer ruimte in te nemen dan in de bestaande situatie: het gecontroleerde getij overstijgt het omliggende maaiveld niet en kan binnen de bedding van de kreek blijven.

•

De Kracht van de Kreek richt zich niet puur op natuur, maar juist ook op andere functies. Deze andere sociaal-economische dragers komen voort uit lokale initiatieven die de wensen en behoeftes vervullen. De Kracht van de Kreek voorziet in een overlegplatform waarin alle lokale partijen hun stem kunnen laten horen.

•

De ontwikkeling van de krekenstelsels is afhankelijk van draagvlak. De verdere ontwikkeling van de kreek bij een succesvolle eerste stap, wordt geïnitieerd door de eerste gebruikers. Zij fungeren als de ambassadeurs van het concept in de regio.

Hoogwatervoorziening St. Maartensdijk


41

Bron: D. Oomen

7

Uitwerkingen

Uit de gebiedsinventarisatie en locatiebezoeken is geble-

Aan de hand van deze criteria zijn drie krekenstelsels ge-

ken dat er vele kreken geschikt zijn om het concept van

selecteerd die als casus zijn uitgewerkt, namelijk:

de Kracht van de Kreek op toe te passen. Op basis van

•

De Pluimpot bij Sint Maartensdijk

gesprekken met belanghebbende partijen zijn criteria op-

•

De Valkreek te Colijnsplaat

gesteld voor de keuze van geschikte locaties:

•

De Gouwe nabij Zierikzee

• •

•

•

De kreek dient verbonden te zijn met een waterlichaam dat onder invloed staat van het getij;

Vanuit de gedachte dat het project uitvoerbaar moet zijn

De kreek dient in de nabijheid van een woonkern te

is per locatie gekeken wat op korte termijn haalbaar is,

liggen, zodat de kreek ook daadwerkelijk zichtbaar

met een doorkijk naar de verdere toekomst. Per kreek

en beleefbaar is;

zijn de direct belanghebbende partijen uitgenodigd voor

Opschaalbaarheid is een optionele voorwaarde. Het

een verkennende workshop. Tijdens de gebiedssessie is

voordeel van een opschaalbare locatie is de moge-

vrijelijk over de mogelijkheden en onmogelijkheden van

lijkheid klein en bescheiden te starten en gaande-

de locaties gesproken. De resultaten van de sessies zijn

weg functioneel en/of ruimtelijk uit te breiden;

in de volgende paragrafen beschreven.

Een groot voordeel is de mogelijkheid om meerdere

.

functies en lopende opgaven te combineren. Des te meer functies rond de kreek kunnen worden ontwikkeld, des te meer economische dragers er voor de kreekontwikkeling zijn.


43

7.1Casus Zierikzee-de Gouwe Waarom de Gouwe bij Zierikzee?

Zierikzee heeft in Zeeland een regionale functie en lan-

• •

De kreek biedt ruimte voor een “verdronken land”

overtollige water bij het gemaal, terwijl zoute instroming

met kleinschalige zilte tilt en fauna

beperkt blijft door de inzet van vlotters en terugslagklep-

Mogelijkheden om de kreek gefaseerd te ontwikke-

pen. Waar op andere locaties woningbouw of de opwaar-

len tot een dynamisch watersysteem

dering van bestaande bebouwing en het creëren van

delijke bekendheid. De stad heeft voldoende inwoners

waterbewustwording belangrijke motivators zijn, spelen

om kreekherstel economisch te kunnen dragen. Het getij

Droombeeld

deze argumenten in Zierikzee op de korte en middellan-

komt de stad binnen via de haven, maar er wordt geen

De huidige akker tussen de Grote Zelkweg en de Gouwe

ge termijn geen rol van betekenis. In de verdere toekomst

gebruik van gemaakt. De kreek biedt een prachtige kans

biedt grote potentie voor een natuurlijker inrichting. Met

(2050) kan wonen aan het water alsnog een belangrijke

voor de ontwikkeling van een beleefbare getijdentuin, die

deze ontwikkeling ontstaat er een recreatieve en natuur-

ontwikkeling worden.

zichtbaar is vanaf de weg en goed bereikbaar vanuit het

lijke verbinding tussen de camping en de Gouwe waar

centrum. Gemaal ’t Sas scheidt de kreek van het open

campinggasten en wandelaars “dicht bij huis” een stukje

water in de haven. Hiermee is een nieuw inlaatwerk over-

natuur vinden. Landinwaartse geulen waarin het getij

bodig en komt een gecontroleerd en gedempt getij in het

goed merkbaar is versterken het gevoel van dynamiek.

verschiet. De bezoekers van de nabijgelegen camping

Deze kreekstructuren moeten dan wel zo aangelegd wor-

kunnen meeprofiteren van de ontwikkeling van de kreek.

den dat ze bij laagwater niet geheel droogvallen. Zo ontstaat in Zierikzee een uniek stukje “Land van Saeftinge”.

Welke partijen zijn aangeschoven?

Langs de wandelpaden aan het water lezen bezoekers

•

Peter van Sante (Gemeente Schouwen Duiveland)

op her en der verspreide educatieborden wetenswaardig-

•

Wouter Quist (Waterschap Zeeuwse Eilanden)

heden over het leven en fysische processen in en rond

•

Guy Letterie (eigenaar camping zierikzee)

de kreek. Het gebied leent zich daardoor ook uitstekend

•

Witte Donkersloot (medewerker gemeente en ver-

voor uitstapjes van de basisscholen in de buurt.

tegenwoordiger van de locale bewoners) Natuurvriendelijke oevers verfraaien het beeld en dragen Wat zijn de mogelijkheden in Zierikzee

bij aan de opgave die vanuit de Kaderrichtlijn Water wordt

•

Educatieve mogelijkheden voor basisscholen in en

gesteld. Een gedempt getij dat gecontroleerd via gemaal

rondom Zierikzee, informatievoorziening gericht op

’t Sas wordt binnengelaten zorgt voor een maximale

het bezoekende publiek

peilfluctuatie van een meter. Gemaal ’t Sas is relatief

Mogelijkheden om wandelpaden en stapstenen

eenvoudig aan te passen om gecontroleerd getij binnen

langs de oever van de kreek aan te leggen

te laten. Aantasting van de percelen aan de Zaagmolen

Mogelijkheden om de camping verder te profileren

wordt vermeden door de tuinen plaatselijk op te hogen.

als gelegen aan een dynamische kreek

De Gouwe is eenvoudig te compartimenteren waardoor

Mogelijkheden om de opgave voor de Kaderrichtlijn

het getij in eerste instantie slechts in een deel van de

Water gecombineerd uit te voeren

kreek wordt gebracht. Met een slim regelwerk komt het

• • •


44


45

7.2Casus Colijnsplaat Waarom de valkreek bij Colijnsplaat?

De Valkreek ligt aangrenzend aan het dorp en levert een

•

verplaatst naar de oostkant van Colijnsplaat. Dit

vormt een nieuwe toeristische trekpleister en verbindt het

biedt ruimte voor een meer professionele vorm van

recreatieterrein aan de westkant met de dorpskern aan

zilte teelt en aquacultuur

de oostkant. Het gebied heeft grote cultuurhistorische

De ruimte tussen de haven en het bestaande re-

waarde vanwege de karakteristieke verkaveling en het

grote bijdrage aan het karakteristieke landschapsbeeld.

creatiepark is aangewezen om 70 luxe bungalows

beschermde dorpsgezicht van Clijnsplaat. De getijden-

Nu heeft de kreek een ecologische- en afwateringsfunc-

te realiseren. Dit gebied kan worden aangesloten

molen accentueert deze waarden en vormt tevens een

tie. Het aanwezige gemaal de Valle en suatiesluis maken

op de kreek die voor een unieke vorm van natuur

stap naar de toekomst, waar duurzame energie steeds

zorgt

belangrijker wordt. Het in- en uitstromende water gene-

Ooit stond op de plek waar nu de suatiesluis ligt,

reert op bescheiden schaal energie. Met laag tij vallen de

deerd. Colijnsplaat is goed bereikbaar en trekt, vooral in

een getijdenmolen. Deze locatie wordt veel bezocht

zijarmen van de Valkreek gedeeltelijk droog en ontstaan

de zomermaanden, veel toeristen. Deze komen voorna-

door toeristen. Door een moderne getijdenmolen

unieke mogelijkheden voor zoutminnende flora en fauna.

melijk voor de jachthaven die, met een open verbinding

terug te brengen kunnen bewoners en bezoekers

Op deze plekken is de kreek ook goed toegankelijk als

met de Oosterschelde, een goede uitvalsbasis is voor

ervaren dat getijdenenergie vroeger ook al werd

speelwater.

Oosterschelde-zeilers. De gemeente heeft groeiplannen

gebruikt en dat dit ook in de toekomst weer zal ge-

voor recreatie en economische activiteiten. Het nabijge-

beuren. Er zit dus zowel een cultuurhistorische als

Colijnsplaat vormt een belangrijke innovatieve locatie

legen Agrarisch Innovatiecentrum biedt kansen om de

educatieve als economische component aan deze

voor de zilte teelt. Het nieuwe restaurant wordt gerund

regio te profileren op het gebied van innovatieve teelten.

mogelijkheid

door een zelfstandig ondernemer maar werkt nauw sa-

de aanleg van een nieuw inlaatwerk overbodig. Een gecontroleerd fluctuerend peil wordt hiermee ook gegaran-

•

Het inlaten van getij met de bijkomende zoute in-

men met de Rusthoeve en agrariërs die zilte gewassen


•

stroom in Colijnsplaat biedt goede aanknopingspun-

telen op de akkerranden naast de kreek. Bezoekers mo-

•

Bas Melis (Gemeente Noord-Beveland)

ten met de ambitie van Agrarisch Innovatiecentrum

gen hun eigen zeekraal plukken. Het restaurant is een

•

Wouter Quist (Waterschap Zeeuwse Eilanden)

De Rusthoeve. De Rusthoeve nabij de Valkreek is

plek waar iedere denkbare zilte kost in gerechten is ver-

•

Sam de Vlieger (Proefboerderij Rusthoeve)

inmiddels aangewezen als innovatielocatie voor de

werkt en trekt bezoekers aan van heinde en verre.

•

Aard de Klerk (Stichting Cultuur Erfgoed Zeeland)

Zeeuwse Tong. Hier zal zilte landbouw verder worden ontwikkeld

Wat zijn de mogelijkheden in Colijnsplaat •

•

De gemeente wil zich profileren als innovatief en

De gemeente heeft de gehele westkant van Colijns-

klimaatbewust. Er zijn ambities om energieneutrale

plaat rondom de Valkreek bestemd voor uitbreiding

wijken aan te leggen en brede klimaatdijken te re-

van recreatie. De kreek zal een belangrijk element

aliseren. Deze ontwikkelingen sluiten goed aan bij

worden bij de inrichting van dit gebied. We kunnen

een bewuste herontwikkeling van de Valkreek

hierbij denken aan de aanleg van een wandelpad •

en waterspeelplaats

Droombeeld

Ook de haven moet meer een geheel worden met

Gemaal de Valle bevindt zich op de historische locatie

het dorp. Eventuele bedrijvigheid wordt mogelijk

van de oude getijdenmolen. Een moderne getijdenmolen


46


47

7.3Casus Sint Maartensdijk

door de locale uitbaters en winkeliers meer klan-

de kreek maakt het water toegankelijk voor zwemmers

dizie kunnen verwachten van dag- en verblijfsre-

en zonaanbidders.

Waarom de Pluimpot bij Sint Maartensdijk?

creanten. Deze ontwikkeling kan wel eens gezien

De Pluimpot is een in het kader van de deltawerken in-

worden als het zetje dat de locale economie nodig

Het centrum heeft veel profijt van de nieuwe activiteiten

gedamde kreek nabij Sint Maartensdijk. De kreek is goed

heeft om de versobering van het dorp een halt toe

in de Pluimpot. In de zomer wordt de haven aangedaan

te roepen

door toeristen vanaf het water en bezoekers van de

In het gebied is voldoende ruimte om de bestaande

kreek. De locale welstand heeft zich mede door deze im-

natuurwaarden te behouden en te versterken

puls kunnen hervinden. Zilte groenten uit de “achtertuin”

Educatie vormt al een belangrijk element in het

sieren menig menu. De camping vaart wel bij de verbe-

ken. Vrijwel alle potentiële economische dragers zijn in

gebied. Deze functie kan verder versterkt worden

terde toegankelijkheid en activiteit rond de Pluimpot. Het

en rondom de Pluimpot te realiseren: recreatie, natuur-

samen met het waterbewustzijn

educatiecentrum is naar de kreek verplaatst om nog be-

bereikbaar. De gemeente is voornemens om het gebied te ontwikkelen. Daarnaast hebben diverse partijen idee-

•

ën voor het gebied en is er al een educatief centrum. Ook onder de bevolking is animo om het gebied aan te pak-

•

ontwikkeling, revitalisatie van de dorpshaven, educatie en woningbouw.

ter in te kunnen springen op vragen van het bezoekende Droombeeld

publiek. De kreek vormt zo een goed startpunt voor edu-

De kracht van de Pluimpot wordt het beste benut als er

catie en waterbewustwording voor jong en oud. Door de


een volledig open verbinding wordt gerealiseerd met de

omvang van de Pluimpot is er ondanks alle initiatieven in

•

De heer Van Happeren (Staatbosbeheer)

Oosterschelde. De oude dijk neemt in de dagelijkse situ-

het gebied voldoende ruimte voor een rustige wandeling

•

De heer Derksen (Waterschap Zeeuwse Eilanden)

atie het keren van de vloedstand op zich. Een keersluis

door stille, beschermde natuur.

•

De heer Westerweel (Salix)

in de doorvaart kan gesloten worden bij dreigend hoog-

•

De heer Koopman (Scaldis Naturalis)

water. Bezoekers aan het gebied kunnen via een ophaalbare brug de kreek rond blijven wandelen of fietsen.

Wat zijn de mogelijkheden van de Pluimpot

De bevolking van Sint Maartensdijk is in een vroeg sta-

•

Door de omdijkte ligging kan de natuurlijke dyna-

dium betrokken bij de ontwikkeling van de Pluimpot waar-

miek van de delta in het gebied worden geherintro-

door veel initiatieven vanuit de bewoners zijn geïmple-

duceerd zonder dat dit direct tot grote investeringen

menteerd. Dit heeft er toe geleid dat er een voorstel op

leidt

tafel is komen te liggen dat breed werd gedragen.

• • • •

De Pluimpot leent zich uitstekend voor de aanleg van recreatieve wandel en fietspaden

Recreatievaart meert aan in de jachthaven, aan de kreek

Er is behoefte aan ruimte voor woningbouw aan het

of in de historische dorpshaven. Wonen aan het water

water

komt door een juiste mix van woningen beschikbaar voor

In de Pluimpot is ruimte om een jachthaven te re-

senioren, de lokale bevolking en nieuwkomers uit de

aliseren

Randstad met een dikkere portemonnee. De nieuwe wa-

De dorpshaven kan gerevitaliseerd worden waar-

terwijk verbindt oud met nieuw. Een zandstrandje langs


48


49

8

Vervolg

Binnen het concept de Kracht van de Kreek speelt het

blijven betrokkenen enthousiast en groeit de kreek bij-

Kracht van de Kreek, door uitbreiding van het plangebied

planproces een belangrijke rol. Het organiseren van de

na vanzelf tot een breed gedragen eindsituatie. Nieuwe

of gebruiksfuncties, kunnen de rollen en taken van de

belangen, wensen en ideeën heeft minstens zoveel aan-

ideeën en geleerde lessen kunnen direct een plek krijgen

partijen veranderen.

deel als een goede technische uitwerking. In dit hoofd-

in de vervolgfase.

stuk gaan we daarom kort in op de procesarchitectuur

Bij de beschrijving van het proces maken we onderscheid

van de Kracht van de Kreek. De procesarchitectuur is

in vier groepen deelnemers:

opgesteld met input van procesexperts Ellen Kelder (gemeente Dordrecht), Marc Rijnveld (TNO) en Charles van Schaik (Leven met Water).

8.1Geen blauwdruk

•

Vrienden van de Kreek zijn alle belanghebbenden

De Kracht van de Kreek heeft als doel om de kreken in

gelegen aan de kreek (bewoners, belangenorgani-

Zeeland weer beleefbaar te maken door de herintroduc-

saties, ondernemers). Zij dragen gezamenlijk het

tie van getij. Geen kreek is echter hetzelfde. De kreken

ontwerp, waarbij alle partijen baat hebben bij het

Een uitwerking van een eerste fase van het planproces

variëren in grootte, de gebruiksfuncties naast de kreken

is in het vorige hoofdstuk beschreven voor de locaties

verschillen, de omliggende gebieden hebben elk hun

Zierikzee, Colijnsplaat en St. Maartensdijk. Er zijn ideeën

eigen sterktes en zwaktes. Bij elke kreek zullen andere

teuren van betrokken organisaties (gedeputeerde,

gevormd die direct kunnen worden verwerkt in een uit-

partijen aan tafel zitten en zal het proces anders verlo-

wethouder,heemraad, private ondernemers, etc).

voerings- en beheerplan. De uitwerking is echter niet het

pen. Om die reden is de procesarchitectuur in dit hoofd-

De beslisgroep besluit over de voortgang en uitvoe-

eindpunt, maar het begin van grootschaliger kreekont-

stuk niet beschreven met een toewijzing van rollen en

ring van de Kracht van de Kreek.

wikkelingen (zie hoofdstuk 3, Visie). Terwijl de schop de

taken per belanghebbende. Het proces is gestructureerd

grond in gaat voor het eerste deel van de kreek, werken

aan de hand van fases die eindigen met een “go – no

betrokkenen aan het ontwerp voor de uitbreiding. Door

go” moment. De betrokkenen spreken per processtap

dit gefaseerde proces zijn de resultaten snel zichtbaar,

af welke rol en taken ze hebben. Bij opschaling van de

terugbrengen van getij in de kreek. •

In de Beslisgroep zitten de bestuurders en direc-


51

•

De Expertgroep bestaat uit deskundigen, zonder direct belang bij het project. De groep bestaat uit

•Wensen/dromen •Randvoorwaarden •Plangrens •Beleidsdoelen •belangen

diverse disciplines. De Vrienden van de Kreek kunnen complexe vraagstukken gedurende het project voorleggen aan de experts. •

Toetsingscriteria Risico-analyse Procesplan van aanpak

De Tribune wordt bevolkt door groepen die meekijken met het project, maar geen direct belang

Workshop

Intentieverklaring (bestuurlijk)

hebben. Het gaat hier om de lokale bevolking (van schoolkinderen tot bewoners die 1953 hebben meegemaakt), gemeenteraden en andere groepen. Een goede communicatiestrategie zorgt er voor

Samenstellen/ aanpassen kerngroep Schema verkenningsfase

dat deze groep op de hoogte blijft van de ontwikkelingen en dat zij de kansen van getij binnendijks inzien.

8.2Initiatief

Elke partij of combinatie van partijen kan initiatief nemen voor de Kracht van de Kreek: de provincie, een gemeente, waterschap, of bijvoorbeeld een ondernemer of georganiseerde bewoners. De initiatiefnemer zoekt contact met andere partijen die belang kunnen hebben bij het (be)leefbaar maken van de kreek. In een gezamenlijke bijeenkomst koppelen de partijen hun belangen aan de kansen van de kreek. Creativiteit en uitwisselen van ideeën staan hierbij voorop, bouwstenen uit hoofdstuk 5 zijn te gebruiken om het denkproces op gang te brengen. Voor de drie locaties Zierikzee, Colijnsplaat en St. Maar•Actorenanalyse •Opzetten projectorganisatie •Beleidsanalyse •Gebiedsanalyse

•Actorenanalyse •Opzetten projectorganisatie •Beleidsanalyse •Gebiedsanalyse

tensdijk heeft een eerste bijeenkomst plaatsgevonden

in de verkenning is welke partijen betrokken moeten zijn

met een kleine groep belanghebbenden. De resultaten

bij de Kreek en welke rol zij hebben. Kenmerkend van

zijn beschreven in hoofdstuk 7.

het kreekproces is de kleinschalige start van het project. De herintroductie van getij in een stilstaande kreek grijpt

Het Kracht van de Kreek project is geboren als er vol-

echter sterk in op de omgeving en daarom zijn er al snel

doende enthousiasme is en er toezeggingen zijn om een

veel partijen die belang hebben bij de Kreek. Een succes-

vervolg te geven aan het initiatief. De partijen maken af-

volle kreekontwikkeling vraagt om grote betrokkenheid

spraken over een planning, budget en verdeling van de

van de benodigde mensen op de juiste momenten. Bij de

kosten om een verkenning uit te voeren. Dit wordt beze-

samenstelling van de diverse groepen is het van belang

geld in een ondertekende startovereenkomst waarin de

dat de initiatiefnemers nalopen welke partijen betrokken

betrokken partijen aangeven de kansen van de Kracht

moeten zijn en op welke manier. Is de groep Vrienden

van de Kreek te willen verkennen. Dit is een feestelijk

van de Kreek compleet, inclusief critici? De initiatiefne-

moment en kan met een sprankelende bijeenkomst be-

mers nodigen lokale partijen per brief uit om deel te ne-

kend worden gemaakt aan alle geïnteresseerden.

men aan het project.

8.3Verkenning

Met alle partijen aan tafel worden de ideeën uit de initi-

ningsfase. In de verkenning werken de partijen aan een

termijn uitvoerbaar en welke dromen hebben de partijen

Plan van Aanpak voor het vervolg. Een belangrijke vraag

voor het eindbeeld? Om extra ideeën te genereren en

Startovereenkomst Startovereenkomst De startovereenkomst vormt de “go” voor de verken-

atieffase verder verkend: welke gebruiksfuncties kunnen profiteren van het getij, welke onderdelen zijn op korte


52

draagvlak te creëren bevelen wij aan om de Tribune bij

een intentieverklaring. Hierin verklaren de bestuurders

het planproces te betrekken, bijvoorbeeld door middel

de Kracht van de Kreek te realiseren onder de genoemde

van een:

randvoorwaarden. Aanleiding voor publicaties in de me-

•

dia!

Creatieve avond: mensen die wonen en werken in de nabijheid van de kreek kunnen informatie krijgen over de plannen en worden uitgenodigd om eigen wensen kenbaar te maken. De ideeën krijgen zo mogelijk een plek in het ontwerp.

•

de lasten is te regelen via een exploitatieovereenkomst. •

de grondverwerving: de Kracht van de Kreek gaat zoveel mogelijk uit van vrijwillige deelname. Dit ligt naar verwachting het meest gevoelig bij landbouw-

8.4Kreekstudie, ontwerp en

gronden. Een mogelijkheid om het omschakelen naar zilte teelten te faciliteren is het subsidiëren van zilte akkerranden (een nieuwe vorm van groen-

realisatie

Kreekweek: schoolkinderen werken aan projecten

Na de procesmatige verkenningsfase waarin ideeën zijn

die te maken hebben met de ontwikkeling rond de

gevormd en doelstellingen, randvoorwaarden, planning

kreek. Aan de hand van diverse thema’s kunnen

en budget zijn afgesproken, kenmerkt de kreekstudie,

zal het beheer van de kreek op de agenda moeten

zij onderzoekjes verrichten en met ideeën komen.

ontwerp- en realisatiefase zich door een projectmatige

staan, bijvoorbeeld om tijdig afspraken te maken

Lessen kunnen zich richten op geschiedenis (be-

aanpak. In de Kreekstudie stellen de Vrienden van de

over wie verantwoordelijk is voor de juiste water-

lang van de kreek voor de ontwikkeling van hun

Kreek varianten op en onderzoekt de Expertgroep de

kwaliteit (mede in verband met aquacultuur), voor

woonplaats), biologie (wat groeit en bloeit er rond

technische en institutionele aspecten van de plannen.

de instandhouding van de loop van de kreek, etc.

de kreek), economie (welke gebruiksfuncties kunnen profiteren van het getij), etc.

blauwe diensten). •

het beheer: vanaf het begin van de planvorming

Wij stellen voor dat het waterschap, als regionaal Een eerste inventarisatie van de technische aspecten en

waterbeheerder, verantwoordelijk is voor het be-

haalbaarheid is beschreven in hoofdstuk 6, Haalbaar-

heer van de kreek. Uitvoering vindt plaats in sa-

De Vrienden van de Kreek concretiseren de ideeën voor

heid. Institutionele aspecten hebben onder meer betrek-

menwerking met andere partijen, zoals natuurorga-

de kreekontwikkeling in een voorlopig ontwerp voor de

king op:

nisaties. Ook “adoptie” van (een deel van) de kreek

korte en lange termijn, ondersteund door de Expertgroep.

•

de doorberekening van de investeringskosten:

of een getijdenmolen behoort tot de mogelijkheden,

Dit wordt samen met een onderzoeksagenda, planning

partijen die deelnemen aan de eerste fase van de

bijvoorbeeld door kinderen van een nabijgelegen

en budget beschreven in het Plan van Aanpak. Dit is nog

Kracht van de Kreek hebben relatief hoge opstart-

school. Tot slot behoort het beheer van de getijden-

geen definitief ontwerp, maar een denkrichting voor het

kosten, waar partijen die in volgende fasen aanslui-

woningen, recreatieve voorzieningen, akkers etc.

vervolg. De afronding van deze fase wordt gevierd met

ten van meeprofiteren. Een eerlijke verdeling van

tot de betreffende eigenaren.


53

•

8.6Planning en kosten

monitoring van fysische en maatschappelijke as-

aansprekende methode om bewoners te informeren en

pecten. Wij adviseren dat de beheerder een moni-

een zichtbare mijlpaal voor de betrokken partijen vóórdat

toringsprogramma opstart, inclusief 0-situatie, om

de Kracht van de Kreek in uitvoering gaat, is het plaat-

De gefaseerde werkwijze maakt dat het planproces van

inzicht te krijgen in de werkelijke effecten van de

sen van een getijdenzuil (zie hoofdstuk 5 Bouwstenen).

de Kracht van de Kreek een relatief korte doorlooptijd

kreek. Het monitoringsprogramma omvat bijvoor-

Dit vormt een eerste kennismaking met de herintroduc-

heeft. De eerste getijdentuin kan naar verwachting bin-

beeld het meten van het zoutgehalte, grondwa-

tie van het getij. Een informatiepaneel geeft inzicht in de

nen twee jaar zijn uitgevoerd. De grootste post kosten be-

terstanden en oppervlaktewaterpeilen, maar ook

plannen voor het vervolg van de uitvoering.

staat uit het aanpassen van het doorlaatwerk. De exacte

landbouwopbrengst. Daarnaast is het van belang

kosten daarvoor zijn uiteraard afhankelijk van de huidige

dat bekend is hoe de bewoners, bezoekers en on-

8.5De volgende fase

situatie en benodigde ingrepen, maar gemiddeld zullen

Het eerste deel van de kreek is gerealiseerd. Er is een

Nadat de eerste fase is aangelegd, zal het budget voor

Leven er zorgen of vragen? Een vroegtijdige signa-

nieuwe kanoverhuur gekomen, er is een nieuwe wandel-

de volgende fasen relatief minder groot hoeven zijn.

lering van welke ideeën er leven is noodzakelijk om

route met informatiepanelen in het veld en de mogelijk-

breed gedragen het vervolg in te gaan. Aangezien

heid om een audio-tour te downloaden van de website,

dit raakt aan de leefbaarheid van een woonkern,

het wellness-centrum is geopend of de eerste zeekraal

zou een gemeente de maatschappelijke monitoring

is geserveerd in het naastgelegen restaurant... de eerste

kunnen uitvoeren.

fase van de kreek is een feit, voor degenen die hebben

dernemers denken over het project. Gaat het op een voor hen acceptabele wijze en goed tempo?

de kosten hiervoor € 150.000 tot € 300.000 bedragen.

meegewerkt aan het project is dat helemaal het einde! En Uit de kreekstudie volgen varianten, die bijvoorbeeld ver-

daarnaast het begin van de volgende fase. De eerste ge-

schillen in schaal of toegepaste gebruiksfuncties. De Be-

tijdentuin, de eerste zilte akkerrand, de eerste getijden-

slisgroep kiest een voorkeursvarianten en de definitieve

molen of getijdenwoning is de etalage voor de toekomst.

variant. Na de aankoop van grond, bestemmingsplanwij-

De Vrienden van de Kreek profiteren van de Kracht van

ziging, aanvragen van (keur)vergunningen, regelen van

de Kreek en zijn daarmee de ambassadeurs voor het ver-

beheerovereenkomsten en het schrijven van het bestek,

volg. Ze informeren hun andere Vrienden van de Kreek,

kan de schop daadwerkelijk de grond in!

even verderop, over de gunstige effecten van het zoute water en getij. Bij voldoende enthousiasme begint een

Communicatie en educatie

nieuw proces, van verkenning via kreekstudie naar re-

Het is in deze fase niet alleen van belang om de com-

alisatie. Op weg naar de scenario’s Vele kreken maken

municatie tussen Vrienden van de Kreek, Beslisgroep en

licht werk, Parels in de delta of Verleden als sleutel naar

Expertgroep scherp te houden, maar ook om de overige

de toekomst!

geïnteresseerden te blijven informeren. De Tribune kan in deze fase bijvoorbeeld op de hoogte worden gehouden met behulp van nieuwsbrieven en een website. Een


54

Tijdsduur

Processtap

Producten

Kosten

2 maanden

Initiatief

Start overeenkomst

€0

3 maanden

Verkenning

Intentie verklaring

€ 10.000 tot € 15.000

4 maanden

Kreek studie

Voorkeursvariant

€ 20.000 tot € 40.000

6 maanden

Ontwerp

Voorontwerp Definitief ontwerp Bestek

€ 50.000 tot € 70.000

Vergunningen Inlaatwerk Herinrichting kreek

€ 150.000 tot € 300.000

12 maanden

Uitvoering

start 2

3

4 Kreekstudie

6 Ontwerp

Evaluatie 3 jaar +/- €15.000 Fase 2 1½ jaar +/- €200.000 Evaluatie 3 jaar +/- €15.000 Fase 3 1½ jaar € 150.000

2 jaar

Initiatief Verkenning

Fase 1 2¼ jaar +/- €350.000

4 jaar 12

Uitvoering 36 Evaluatie & Educatie

Schema kreekstudie


55

9

Conclusie

Het concept achter de Kracht van Kreek heeft volop potentie, zoveel is inmiddels duidelijk geworden uit de drie casestudies die zijn uitgevoerd. Wij hebben er vertrouwen in dat onze aanpak zijn vruchten af zal werpen en leidt tot een delta waar bewust met de kansen van het gebied wordt omgegaan. Een delta vormgegeven door en voor alle Zeeuwen. Bewoners die waterbewust zijn en met trots naar hun kreken kunnen kijken. We starten klein en houden de deur open voor alle partijen. We eindigen groots, gesteund door alle partijen.


57


58 Bron: D. Oomen

Samenvatting De Kracht van de Kreek herintroduceert het getij in

kreek met getijdenwerking vormt een unieke landschap-

kreken net als vroeger de gehele delta. Er ontstaan vol-

kreken in de Zuidwestelijke Delta, gecombineerd met

pelijke kapstok die tal van gebiedsontwikkelingen bun-

waardige waterverbindingen die de waterbewustwording

nieuwe functies. Dit is een eerste, concrete stap naar de

delt en sociaal-economische inkomsten voor het gebied

onder de bewoners stimuleert.

cultuuromslag die nodig is om innovatie in de delta ruim-

geneert. Wij herkennen binnen het concept een zestal

te te geven. Wij zijn er namelijk van overtuigd dat zon-

pijlers of speelvelden die een bijdrage kunnen leveren

De Kracht van de Kreek heeft vier karakteristieke ele-

der draagvlak en vooral zonder waterbewustzijn geen

aan de welvaart in brede zin rond de kreek. Dit zijn Edu-

menten:

grootschalige ingrepen en innovaties in de delta kunnen

catie en bewustwording, Recreatie, Natuur en watersys-

•

plaatsvinden. Ingrepen die op termijn zo nodig zijn om

teem, Wonen, Ondernemen en Cultuurhistorie.

beleid en visie met concrete ingrepen. De weg naar

het leven in de delta zoals wij dat nu kennen, te kunnen behouden voor toekomstige generaties.

Concreet - Het concept ondersteunt en stimuleert leven met water wordt daardoor zichtbaar, herken-

De revitalisering van kreken begint op kleine schaal. Op termijn voorzien wij drie groeiscenario’s. In het eerste

baar en tastbaar •

Haalbaar - Door een kleinschalige, bottom-up be-

In ons voorstel kunt u lezen hoe wij de afgesloten kre-

scenario vindt op grote schaal kreekontwikkeling in de

nadering wordt draagvlak gecreëerd wat de sla-

kenstelsels, die alom aanwezig zijn in het Zeeuwse land-

gehele delta plaats. De ontwikkelingen blijven beperkt in

gingskans ten goede komt. Schaalvergroting komt

schap, uitroepen tot symbool voor waterbewustwording

omvang maar het grote aantal “krachtkreken” zorgt voor

voort uit enthousiasme van de betrokken gebrui-

in de delta. Dit doen wij door de historische context van

waterbewustzijn in de gehele delta. Het tweede scena-

kers. Zij worden de nieuwe ambassadeurs voor

de kreken te benadrukken en de maatschappelijke meer-

rio bestaat uit de zeer intensieve ontwikkeling van een

verdere kreekontwikkeling

waarde van fysieke ingrepen te verduidelijken. Eeuwen-

beperkt aantal kreken waardoor bewustwording tot ver

lang heeft het getij in de kreken voor dynamiek en bedrij-

buiten de kreek “uitstraalt”. De kreken worden ontwik-

vigheid in het land gezorgd en op onze uitnodiging komt

keld tot recreatieve of natuurlijke parels met bijvoorbeeld

een deel van deze dynamiek gecontroleerd terug. De

een woonfunctie. In het derde scenario doorkruisen de


59

•

Kenmerkend - Kreken zijn wijdverspreid in Zeeland

deel en kan zelfs als selectiecriterium worden be-

en zeer kenmerkend voor het delta landschap. Wa-

schouwd. Des te meer functies rond de kreek kun-

terbewustzijn wordt dus gecreëerd met iets typisch

nen worden ontwikkeld, des te meer economische

Zeeuws, iets waar Zeeland zich mee kan onder-

dragers er voor de kreekontwikkeling zijn.

scheiden •

Kansrijk - Bedreigingen voor de delta worden om-

In de rapportage kunt u teruglezen hoe een drietal loca-

gebogen naar mogelijkheden en kansen. Rondom

ties is geselecteerd als pilot locatie. Bij elk van de locaties

de kreek zijn innovatieve functiecombinaties mo-

heeft een ontwerpsessie plaatsgevonden met belangheb-

gelijk die de welvaart rond de kreek aantoonbaar

bende partijen. Op basis van deze sessie is de ontwik-

verbeteren

kelpotentie vastgesteld en een droombeeld geschetst. Het bevoegd gezag van twee van de drie locaties heeft

Voor de ontwikkeling van kreken onderscheiden we vier

inmiddels toegezegd verder te willen met de Kracht van

uitgangspunten die van groot belang zijn bij de specifieke

de Kreek.

uitwerking van een locatie: •

•

De kreek dient bij voorkeur in de nabijheid van

Het afgelopen jaar is door ons nauw samengewerkt met

een woonkern te liggen. De lokale bevolking vormt

een aantal externe partners. Wij hebben hen benaderd

daarmee de eerste gebruiker van de te ontwikkelen

voor specifieke gebiedskennis en hun expertise op het

functies. Een minimum aan potentiële gebruikers

gebied van procesarchitectuur en cultuurhistorie. Daar-

“op loop- of fietsafstand” maakt de sociaal-econo-

naast hebben twee studenten van de Hogeschool Zee-

mische meerwaarde gemakkelijker haalbaar.

land bijgedragen aan technische vraagstukken die de

De kreek dient voor niet-lokale partijen redelijker-

Kracht van de Kreek met zich mee kan brengen. Een

wijs bereikbaar te zijn. Het aantal bezoekers dat

afstudeerder van de Universiteit van Utrecht onderzocht

profiteert van de ontwikkeling breidt zich eenvoudig

de invloed van zout getijdenwater in de kreekstelsels op

uit. Goede bereikbaarheid van de kreek is een pré

de omgeving.

voor externe investeerders om zich in de kreekontwikkeling te verdiepen. •

Opschaalbaarheid zien wij als een optionele voorwaarde. Het voordeel van een opschaalbare locatie is de mogelijkheid klein en bescheiden te starten en gaandeweg, bij voldoende commitment in de omgeving, functioneel en ruimtelijk uit te breiden

•

De mogelijkheid om meerdere functies en lopende opgaven te combineren is een zeer groot voor-


60


61

Met dank aan Tijdens de inventarisatieronde in maart 2009 hebben

Aad de Klerk (Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland),

Met behulp van deskundigen is een doorkijk gemaakt

wij gesprekken gevoerd met diverse belanghebbenden:

•

Bas Melis (Gemeente Noord-Beveland), Sam de

naar het vervolg van het proces: Ellen Kelder (Gemeen-

Leo Adriaanse (Rijkswaterstaat Directie Zeeland), Harry

Vlieger (Agrarisch Innovatie- en Kenniscentrum

te Dordrecht), Marc Rijnveld (TNO), Charles van Schaik

Benschop (Provincie Zeeland), Tjeerd Blauw (Provin-

Rusthoeve) en Wouter Quist (Waterschap Zeeuw-

(Leven met Water)

cie Zeeland), Gert-Jan Buth (Het Zeeuwse Landschap), Frans Hamelink (Provincie Zeeland, gedeputeerde)

se Eilanden) in Colijnsplaat, Raymond Derksen (Waterschap Zeeuwse Eilan-

Drie studenten hebben nader onderzoek gedaan naar

Maarten Janse (Agrariër), Aad de Klerk (Stichting Cultu-

den), Anton van Haperen (Staatsbosbeheer), Chris

effecten en bouwstenen voor de kreek: Gert Koot (Uni-

reel Erfgoed Zeeland), Carla Michielsen (Zuidelijke Land-

Koopman (educatiecentrum Scaldis Naturalis), Ge-

versiteit Utrecht, Milieuwetenschappen), Simon Tomic

en Tuinbouworganisatie), Jan Minderhout (Waterschap

rard Westerweel (bewoner, ZZP) in St. Maartens-

(Hogeschool van Zeeland, Bouwkunde), Erik Cevaal

Zeeuwse Eilanden), Robert Nordholt (Camping Schelde-

dijk.

(Hogeschool van Zeeland, Civiele techniek)

oord), Rinus Platschorre

(Stichting Zeeuwse tong),

Gijs van Zonneveld (Zeeuwse Milieufederatie).

•

•

Witte

Donkersloot

(Gemeente

Schouwen-Dui-

veland, bewoner), Guy Letterie (Camping Zierikzee), Peter van Sante (Gemeente Schouwen-

Op drie locaties zijn gebiedssessies georganiseerd. We

Duiveland), Wouter Quist (Waterschap Zeeuwse

zaten aan tafel met

Eilanden) in Zierikzee.


63

Verantwoording Titel Opdrachtgever Auteur(s) Projectnummer Aantal pagina’s Datum

De Kracht van de Kreek Getij in het hart van Zeeland Delta Water Award Jikke Balkema, Roelant van Dam, Johan de Putter, Jonathan Lekkerkerk, Maaike Bevaart, Wytse Dassen 0490175 64 bladzijden (excl bijlagen) 12 oktober 2009

Tauw bv afdeling Water Australiëlaan 5 Postbus 3015 3502 GA Utrecht T:(030) 282 48 24 F:(030) 288 94 84 www.tauw.nl

De Kracht van de Kreek

Recommend Documents