De kracht van armoede
VOORWOORD De VDAB heeft als prioritaire opdracht voor alle werkzoekenden een passende job te zoeken. Gelet op de diversiteit van de werkzoekendenpopulatie kan de VDAB deze opdracht niet alleen aan maar doet ze een beroep op allerlei partners die hetzij expertise hebben in de begeleiding van specifieke doelgroepen hetzij kortere lijnen hebben met de vraagzijde van de arbeidsmarkt. Maar dat volstaat niet om onze doelstelling te realiseren. Ook de interne VDABwerking moet aangepast zijn om op een correcte en laagdrempelige manier te kunnen omgaan met de diverse werkzoekendencategorieën. Daartoe werden niet alleen meer consulenten van allochtone origine aangeworven en de 50+-clubs ingericht met een specifieke aanpak voor ‘oudere’ werkzoekenden maar werden ook ervaringsdeskundigen in de armoede aangetrokken. Met name bij de langdurig werklozen bestaat het risico dat de problematiek van de armoede door de gewone VDABconsulenten onvoldoende herkend dan wel onvoldoende gevat kan worden. Het is immers vaak een complex, verborgen gegeven. Armoede niet herkennen kan evenwel zware gevolgen hebben voor de werkzoekende. Niet alleen riskeert hij of zij een niet-aangepaste trajectbegeleiding te krijgen waarbij de reële problemen niet worden aangepakt maar zou zijn of haar gedrag ook verkeerd kunnen worden geïnterpreteerd qua werkbereidheid en werkwilligheid, met belangrijke gevolgen op vlak van de uitkeringssituatie. Om deze categorie van werkzoekenden tegemoet te komen, heeft de VDAB ervaringsdeskundigen in de armoede ingeschakeld, vooral in de grootstedelijke VDAB-dienstverlening. Zij bereiden de werkzoekenden voor om te kunnen worden begeleid naar werk. Het proces van inschakeling van ervaringsdeskundigen in de VDAB is niet zonder vallen en opstaan verlopen. Het is een ver-reikende ingreep. Toch loont het de moeite. De leerpunten uit dat proces hebben geleid tot een doorlichting van onze dienstverlening, zowel vanuit normatief als operationeel oogpunt, zodat we de meest kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt beter kunnen bereiken en gidsen. Onze ervaringsdeskundigen hebben onze werking dan ook verrijkt.
1
2010 is het Europees Jaar van de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting. In dat kader verleent de VDAB het woord aan de ervaringsdeskundigen in armoede en sociale uitsluiting die er tewerkgesteld zijn. We doen dit op een bijzondere manier, in de vorm van een boek. Dat boek hebben ze hoofdzakelijk zelf gemaakt. De bedoeling van dit initiatief is tweeërlei. Protest enerzijds. Armoede is en blijft een van de grootste situaties van onrecht in de maatschappij. Hoop anderzijds. Er is een weg, maar die is lang en hard. Die weg kan niet zonder solidariteit en begrip van iedereen. Ervaringsdeskundigen opnemen in onze werkgemeenschap is voor de VDAB-medewerkers een bewuste daad van solidariteit en van geloof in een betere toekomst. Met het boek willen we ook de boodschap meegeven dat een maatschappij niet te herleiden is tot uitblinkers en zwakken, tot grijze muizen en witte raven. Elke mens is een stuk grijze muis en een deel witte raaf. De opdracht bestaat erin de witte raaf in iedereen te vinden. In elk van onze ervaringsdeskundigen zit een stuk van de ‘witte raaf’: gevoeligheid, poëzie, rijke beelden….Dat alles is hierna aanwezig. Ik wens u, lezer, veel leesgenot en ik hoop dat deze lectuur iedere lezer helpt om de witte raaf in de andere mensen te ontdekken.
Fons Leroy Gedelegeerd bestuurder
2
3
4
Bekijk deze prent! Wat is het verschil tussen een boom en een persoon in armoede? Hilde Van Tongelen
5
Hilde Van Tongelen, ervaringsdeskundige in de armoede en sociale uitsluiting, geeft aan dat een boom wortels heeft, stevig verankerd in de grond. Mensen in armoede hebben wortels die niet zo stevig verankerd zijn. Ze zitten in losse grond die gemakkelijk kan worden omgewoeld. U zal zien: gedichten maken een groot onderdeel uit van dit boek. We hebben hiervoor gekozen. Via gedichten, die meer vertellen dan lange teksten, worden gevoelens verwoord. Het is levenswijsheid gebundeld in mooie en heldere zinnen, die doordringen tot de essentie... een kunstvorm waarin ervaringsdeskundigen zich goed kunnen uitdrukken.
6
DE GEKWETSTE BINNENKANT
Verdriet is als suiker Verdriet is als suiker die wegsmelt in de koffie Het smelt weg in warm of koud water. Het vergeet. Ook al zie je geen suiker als je van de koffie proeft. Een ding is zeker: de koffie smaakt zoet En het zal zo altijd zijn, zoals verdriet. Dat doet pijn. Lucas Gheysels
7
Geluk maakt je vriendelijk Beproevingen maken je sterk Verdriet houdt je menselijk Mislukkingen houden je nederig Maar alleen de hoop laat je vooruitgaan... Carine Morel
8
Heel mijn leven zit in mijn kabas. Deze heeft alles meegemaakt. Manfred Boreau
9
10
EEN KIEM VAN VERTROUWEN
Groei, bloei, snoei!!! Een groei in mijn leven, een open blik naar het leven en alles er om heen, een kleine stap, een stille krak, een kiempje dat ontstaat, na een poosje van rust! Bloei, Na veel water, gezorg, en veel gewoel een doel, een weg die verschijnt, opent een mooie bloem groen, geel, blauw en rood, bang van het donker en de donkere dood. Snoei, Een leven van groei, een gezoek naar een doel, een muizenis of kluwen van gedachten, van links naar rechts en van rechts naar links, veel groen dat ontstaat, niet weten waar je naartoe gaat. Een stil verlangen te groeien naar het licht, niet weten waarheen of hoe je er naartoe moet! De weg is lang, met veel omwegen, met of zonder norm, niet altijd een geheel of een mooie vorm! Met veel liefde en geduld, Is een mooie vorm van bloem of plant hier onthuld.
11
Zo gaat dit ook in het werkelijke leven, Hoe je er komt, is om het even, een school of stage,een opleiding kan zorgen voor werk, een grote zelfwaardestijging, Kost tijd en enorm engelengeduld, wordt je leven beter en geraak tegen de problemen beter beschut! Dit zijn woorden vanuit het hart, voor velen een raadsel, maar een grote start! Manfred Boriau
Ieder verhaal heeft zijn waarheid
12
OPLEIDING ERVARINGSDESKUNDIGE IN DE ARMOEDE EN SOCIALE UITSLUITING
De stap zetten naar een opleiding is voor mensen in armoede een ware uitdaging. Terug op de schoolbanken gaan zitten is een grote stap. Sommigen hebben weinig schoolervaring of zien de school als bedreigend. In de opleiding ‘ervaringsdeskundige in de armoede en sociale uitsluiting’ gaan cursisten in de armoede aan de slag met hun armoede-ervaring. De ervaring van de cursisten staat centraal. De ervaringswereld is het uitgangspunt in het eerste jaar. De drie daaropvolgende jaren wordt er gewerkt rond een aantal thema’s zoals communicatie, contextueel en systeemdenken en vormen stages een belangrijk onderdeel van het leertraject.
13
We stellen de vraag aan de ervaringsdeskundigen in de armoede en sociale uitsluiting. Wat heeft de opleiding ‘ervaringsdeskundige in de armoede en sociale uitsluiting’ voor jou betekend ? Marleen De eerste 2 jaren chaos in mijn hoofd, de plooien van het verfrommelde nest in mijn rugzak moesten glad gestreken en geordend worden. De lesgevers kregen na verloop van tijd een band met ons. Er was een structuur en we konden elkaar verstaan. Tijdens de stages leerde je veel bij, je stond in het werkveld. Er werd verwacht dat je goed luisterde, observeerde, vragen stelde. Ik werd soms met de pijn van mezelf geconfronteerd … ik wist het af en toe niet meer zo goed…. Ondertussen heb ik geleerd dat iedere verhaal ‘zijn waarheid’ heeft. Ik zie dat ik door de opleiding een bagage heb gekregen waar ik iets mee kan doen, voor de anderen en ook voor mezelf. Ik gebruik deze om anderen te ondersteunen. Ik leerde dat ik ook een ander mens kan zijn. Daniëlle Mijn diploma-uitreiking staat in mijn geheugen gegrift. Ik was fier op mezelf dat ik dit ondanks alles … heb gehaald. Door de opleiding en doorheen de tijd, want de opleiding is nu al heel wat jaren achter de rug, kan ik verbroken banden met mijn familie terug opnemen. Verbroken banden herstellen, …het is niet eenvoudig, maar het geeft me wel voldoening. Carine Door de opleiding kijk ik anders naar een aantal zaken. Ik ben gegroeid. Ook de vrouwengroep waar ik deel van uitmaakte ben ik enorm dankbaar, zij hebben mij gesteund als het eens moeilijk was.
14
Opgroeien in een groot gezin Een zus verliezen op jonge leeftijd Als oudste van de meisjes hulp bieden aan de anderen Mezelf wegcijferen ... Allemaal dingen die mijn leven bepalen Dan is er een lichtpuntje ‘De vrouwengroep’ Waar ik kans krijg om te groeien Stap voor stap tot ik de opleiding begon Heel mijn leven werd overhoop gehaald Leren, leven, herprogrameren Wat een warboel die geordend moet worden Elke stap weegt loodzwaar en Toch een verademing Geven, nemen en loslaten Het begint allemaal op zijn pootjes te vallen Wat ben ik blij dat ik deze stappen gezet heb. Carine Morel
15
Bedankt Bedanken doe je meestal met een bloemetje of met een fles wijn, maar voor jou moest het nu toch echt iets bijzonders zijn Altijd sta jij voor mij klaar Om mij te helpen wanneer ik daar om vraag, niets is je te veel ... Je doet het graag Vandaar dit gedicht Want misschien zeg ik het niet iedere keer Hoe geweldig ik dit waardeer! een werkzoekende aan Carine Morel
16
17
Hilde Door de opleiding heb ik inzicht gekregen in mezelf en heel wat zaken die te maken hebben met mijn armoede-ervaring. Door deze inzichten kan ik weer verder. Belangrijk is dat ik ook als moeder gegroeid ben en de dingen anders wil aanpakken.
Diep in THUIS Diep in het ochtendgloren, werd ik als 3de kind geboren. Door de problemen in ons huis, kon ik nooit zeggen”ik ben thuis”. Mijn ouders hebben nooit LIEFDE gekend, in huis was ik dat gevoel niet gewend. Nu ikzelf moeder ben, heb ik het gevoel dat ik dat wel ken. Eindelijk na zovele jaren, begint de pijn stilletjes te vervagen. Na al die jaren van heel veel pijn, weet ik nu waar ik MAG zijn. Ik ga regelmatig naar mijn ouders hun huis, na zolang wachten en vechten, kan ik eindelijk zeggen, PA, MA, IK BEN THUIS... Hilde Van Tongelen
18
MOEDER ZIJN....... Het mooiste in’t leven is moeder zijn, het brengt vreugde, maar ook veel pijn. Zij houdt van haar kinderen, dat kan niemand haar verhinderen. Moeder zijn is respect en LIEFDE geven, om alles van haar kinderen te vergeven. Moeder zijn is soms een vreugd, want binnenin blijft ze jeugd. Een moeder doet alles wat ze kan, voor haar kinderen en ook haar clan. Moeder zijn is het mooiste wat er is, en dat kan gewoon niet meer mis. Moeder zijn is het moeilijkste wat bestaat, soms vraagt men wel eens of het gaat, zij zal trachten door te geven, om haar kinderen te helpen door het leven ... Hilde Van Tongelen
19
20
EN DAN AAN DE SLAG … ALS ERVARINGSDESKUNDIGE IN DE ARMOEDE ENSOCIALE UITSLUITING
De groeiende boom geeft onderdak aan verschillende nestjes waar mensen in armoede zich begrepen en gesteund weten.
21
Ervaringsdeskundige en participatie op de arbeidsmarkt
Participatie op de arbeidsmarkt speelt een essentiële rol om uit de armoede te geraken. Er zijn heel wat discussies over de rol van arbeid in het maatschappelijke leven. Is arbeid een bron van ontplooiing en verrijking of een vorm van frustratie? Betekent het hebben van een baan het verwerven van een grotere autonomie? Arbeid is een belangrijke vorm van maatschappelijke integratie, van zelfontplooiing. De ervaringsdeskundigen in de armoede en sociale uitsluiting leren ons dat het mogelijk is om via arbeid stapsgewijs uit de armoede te geraken. Het gaat hier om een volgehouden inzet, motivatie en geloof dat het ooit op een dag beter zal worden. In hun levensloop zijn ze mensen tegengekomen, die kansen en ondersteuning geboden hebben, die geluisterd hebben naar hun verhaal en op zoek gegaan zijn naar ieders mogelijkheden en talenten. De ervaringsdeskundigen in de armoede en sociale uitsluiting fungeren als rolmodel voor de werkzoekenden in armoede. Zij zijn het levende bewijs dat je door voldoende motivatie, steun en ondersteuning de spiraal stapsgewijs kan doorbreken. Het is daarom belangrijk dat we ervaringsdeskundigen inschakelen in verschillende acties en processen van de dienstverlening zowel op individueel niveau als in het kader van de groepswerking met werkzoekenden.
22
De spiegel Bij het lopen op straat zie ik mijn spiegelbeeld in de etalage En plots bedenk ik mij dat ik een andere weg moet inslaan Ik wil een plekje zodat ik mij thuis kan voelen Ik ontdek het woord communicatie begin stappen te ondernemen. Omstandigheden kunnen veranderen ik wil er tegen aan Na een jaar sta ik opnieuw voor de etalage en kijk met voldoening terug Ik heb geleerd mijzelf graag te zien Ik heb nog zwakke punten maar daar werk ik aan Het geeft mij een gevoel van rust En nu weet ik wie ik ben en wat ik wil En zeg ik tegen mijzelf, je bent veel meer dan wat je denkt Marleen Koch
23
24
Ervaringsdeskundige in de armoede en sociale uitsluiting – door de bril van een aantal consulenten Ethel (Kans)armoede is iets waar ik vroeger in mijn dagelijkse leven niet echt mee geconfronteerd werd: ik wist wel dat er mensen in armoede leefden, dat er een ‘Vierde Wereld’ was, veel dichterbij dan de ‘Derde Wereld’ waarvoor menig beroemdheid van tijd tot tijd eens een ‘effort’ deed. Maar echt weten wat het inhoudt, hoe ver het reikt, de impact ervan, daar had ik totaal geen benul van . Tijdens mijn opleiding tot maatschappelijk assistent deed ik stage bij een CAW en daar kwam ik voor de eerste keer in mijn leven in contact met mensen die in armoede leven, die niet de kansen krijgen, kunnen nemen waar iedereen recht op heeft. Door dat contact kwam ik echter tot het besef dat ik – ondanks de opleiding die ik deed, de informatie die ik gekregen had – toch een visie had die sterk gekleurd was door het nest waarin ik opgroeide. Het motto thuis was: werk zoeken en je verantwoordelijkheid nemen, leven volgens je stand, enkel geld lenen voor een huis, niets kopen waar je geen geld voor hebt, … Vanuit die opvoeding dacht ik ook vaak dat het met een beetje doorzetting en wat hulp van buitenaf toch mogelijk moest zijn om tot een oplossing te komen, dat de al doorstane miserie toch voldoende motivatie kon zijn om het in de toekomst anders aan te pakken. Gaandeweg besefte ik dat het gemakkelijk praten is als je kan opgroeien in een situatie die stabiel is, waar voor je gezorgd (kan) worden en waar je geleerd hebt voor jezelf te zorgen, waar je kansen krijgt en kan benutten, …, maar dat het minder evident is als de wieg waarin je gelegd werd iets heel anders voor jou in petto had.
25
Doorheen de jaren bleef het voor mij soms toch nog moeilijk om altijd ten volle in te schatten wat (kans)armoede inhoudt en ik wist vaak niet hoe ik er gepast mee kon omgaan. Dan werd ik in oktober 2008 meter van Lucas Ghysels, ervaringsdeskundige in
de armoede en sociale uitsluiting. Zijn komst heeft mij geleerd dat (kans)armoede meer is dan financiële problemen en dat je als niet-(kans)arme ‘theoretisch’ misschien wel een idee kan hebben van wat het allemaal inhoudt, maar dat je in de praktijk toch een zekere bagage mist. Die bagage, rugzak heeft een ervaringsdeskundige wel en dat is juist de meerwaarde bij zijn/haar aanpak. Hij/zij weet immers wat het is (kans)arm te zijn, wat je allemaal moet missen en hoe je door je situatie snel een ‘buitenstaander’ wordt, uitgesloten van de maatschappij. Door het verhaal van Lucas en door wat hij kan betekenen voor de (kans) armen ben ik ook gaan beseffen dat zijn aanwezigheid binnen VDAB zeker een meerwaarde, maar ook een noodzaak is. Hij weet als geen ander dat (intensief) werk zoeken niet altijd haalbaar of meteen mogelijk is voor een (kans)arme. Werk zoeken is voor een (kans)arme immers vaak nog een zware opdracht om toe te voegen aan de ‘to do list’ waar maar geen eind aan lijkt te komen. Je dan op zo een moment begrepen voelen en ondersteund worden door iemand die weet wat je doormaakt is volgens mij de beste manier om stap voor stap je situatie aan te pakken en zo te proberen je toekomst te veranderen.
Ethel Debaere Consulent tewerkstellingsmaatregelen, Werkwinkel Vilvoorde
26
27
Dagelijkse zorgen Ik ben in een kringloop geboren. Ik maak me voortdurend zorgen … Om de zorgen die ik heb gemaakt. Werd iets anders, door mij geliefd, hard gezocht Ik ken het licht, de schemer, het duister. Ik was de schreeuw, de stilte, het gefluister Het is onbegrijpelijk, waarvan niemand het ooit begrepen heeft. En toch is deze dag morgen, alsof er nooit een dag geweest is Lucas Gheyels
28
29
André Mijn werktijd bij de VDAB strekt zich uit over tientallen jaren, zelfs van toen VDAB nog niet bestond en we onder de algemene RVAnoemer werkten. Tongeren was mijn eerste standplaats, nadien volgde Maasmechelen en momenteel werk ik in Genk. Mijn taken waren nagenoeg overal dezelfde; de afwisseling in het begeleiden van werkzoekenden kwam enkel door de veranderende Ministers van Tewerkstelling, die andere accenten legden in de uitvoering van de trajectbegeleiding. Door mijn werk kwam ik ook vaak in contact met mensen die niet ‘alleen maar’ werkloos waren, mensen die niet beantwoordden aan het ideaalbeeld, dit wil zeggen én werkzoekend én werkwillig én goed geschoold én ervaren én goede achtergrond én ... helemààl niet! Voorbeelden té over in de praktijk ! Ik ontdekte dat er veel mensen waren die zoveel bijkomende problemen hadden, naast het werkzoekend zijn, dat ze NU niet echt naar werk konden zoeken omdat dit NIET de enige en zaligmakende oplossing was op dit moment. Neen, er was méér nodig en ik voelde me meer en meer ‘Het Luisterend Oor’. Men was mij wel dankbaar daarvoor maar vanuit mijn job kon ik weinig méér doen en dat frustreerde mij enorm want die klanten waren niet enkel werkloos maar moesten éérst de spinnenwebben van de vele problemen wegborstelen. Wat een verademing bleek het, toen ik in Genk kennis mocht maken met Marleen Koch, die mij voorgesteld werd als Ervaringsdeskundige van de Kansarmoede: een dame, pràchtige verschijning, open en eerlijk gezicht, lachende ogen ... dus kon ik in eerste instantie niet geloven dat zij ‘in de shit’ gezeten had, wat haar titel wél zei! Gaandeweg leerde ik haar en haar verhaal kennen maar ook haar karakter en omdat zij niet voor niets toch zorgenrimpeltjes had, kon ze soms straffer optreden tegenover haar klanten, want zij was het levende bewijs dat iemand UIT de problemen kàn
30
geraken. De uitdrukking die haar op het lijf geschreven staat is dan ook ‘10% is wat u overkomt, 90% is hoe ge daarop reageert’. Marleen werkt o.a. ook nauw samen met Huize Sint-Vincentius waar voedselpakketten verdeeld worden onder kansarmen, maar waar de mensen ook wegwijs gemaakt worden teneinde de soms schrijnende problemen te kunnen oplossen ... sàmen! Zo kan het gebeuren dat Marleen met een klant meegaat naar het stadhuis, de advocaat, het OCMW en noem maar op, om officiële paperassen en/of financiën te regelen. Wat een meerwaarde brengt die vrouw ! Ik ben soms ontroerd door haar directe no-nonsens aanpak en doortastendheid en als ze ‘s morgens van thuis uit met haar fiets naar het werk rijdt, heel gezwind en met vaste tred binnenstapt en dan dadelijk zich op het werk stort, overlegt met collega’s, mailt, telefoons doet, naar bijeenkomsten en vergaderingen gaat (alles rond kansarmoedewerking), dàn kan ik haar terecht een Gouden Engel noemen die misschien geen mirakels verricht maar voor velen zeer veel hulp biedt. Wat een energie heeft die sterke vrouw ! Het is dié energie die zo aanstekelijk werkt bij collega’s, directie en niet te vergeten: hààr klanten. Onnodig te zeggen dat ze haar oneindig dankbaar zijn als ze meehelpt hun situatie te verbeteren ? In mijn leven is Marleen Koch absoluut een verrijking en niet enkel op professioneel vlak want als ik haar gedichten lees, haar woorden hoor en haar ideeën vorm zie krijgen, krijg ik het warm en koud tegelijk en wéét ik dat ze bergen kan verzetten. Een diepe dankbaarheid is wat ik voel met zo’n collega !
André Smets Consulent/trajectbegeleider, Werkwinkel Genk
31
Touria Ik werk als trajectbegeleidster in de werkwinkel Berchem, te Antwerpen. Een trajectbegeleidster begeleidt (werkzoekende) burgers in hun zoektocht naar werk. Theoretisch gezien, wordt er van elke werkzoekende verwacht onmiddellijk beschikbaar te zijn op de arbeidsmarkt, vooral zij die een werkloosheidsuitkering ontvangen. De realiteit heeft uitgewezen dat dit niet altijd evident is voor vele werkzoekenden. Ik werk met klanten uit verschillende doelgroepen, en binnen een doelgroep, heb je een verscheidenheid aan individuen met een eigen socialisatie, eigen noden, problemen, (kans)armoede… De ene werkzoekende is de andere niet. Sommige mensen kampen met vele ondoorzichtige problemen, de zogehete ‘multi problem’-cliënten. Ik stel ook vast dat de draagkracht van de werkzoekenden erg kan verschillen. En er schuilt ook vaak een heel verhaal achter de werkzoekende mens. Werk vinden, kan voor velen als ‘niet prioriteit’ beschouwd worden omdat men dikwijls de voorrang geeft aan het oplossen van dringendere problemen die zich op dat moment voordoen. Ik werk al jaren met de ervaringsdeskundigen, zij brengen een meerwaarden aan mijn trajectbegeleiding. Ik doe vaak beroep op hun expertise en tussenkomst. Het is bijna onmogelijk om iemand te begeleiden naar werk als je geen rekening houdt met zijn huidige situatie. Naar mijn mening is maatwerk nog de beste methodiek om iemand correct te begeleiden naar werk. Aandacht besteden aan zijn problematiek en met behulp van de ervaringsdeskundige, zijn problematiek kaderen om dit een plaats te geven in zijn traject naar werk. Hieronder geef ik een reële voorbeeld van een goede samenwerking met de ervaringsdeskundige, Daniëlle. Ik kreeg een dossier over van een externe organisatie, partner van de werkwinkel, Levanto. Zij kregen de vraag om een jonge man van Afrikaanse origine te begeleiden naar werk. Zij hebben de klant enkele jaren geleden gekend en besloten de man niet meer te begeleider omdat zijn kennis van het Nederlands erg zwak was en omdat de jonge man met allerlei psychologische problemen kampte. Hij was zwakbegaafd en bovendien ontving de klant geen enkele uitkering.
32
Hij was ten laste van zijn moeder, die deeltijds werkte als poetsvrouw in een dienstenchequebedrijf. De relatie met zijn moeder was goed, maar zijn omgeving begreep niet waarom een ‘gezonde’ jonge man, als hij geen werk kon vinden. De druk om werk te vinden was erg groot. Ik had de klant uitgenodigd voor een eerste intakegesprek. De jonge man kon zich enkel in het Engels uitdrukken. De taalbarrière was een groot probleem en bovendien verstond de klant niet wat ik hem vertelde door zijn zwakbegaafdheid. Ik heb samen met de klant allerlei mogelijkheden bekeken om de klant het beste aanbod te bieden. Maar bij elke piste kreeg ik te horen, dat de klant niet geschikt was. Bij GTB (gespecialiseerde arbeidsbegeleiding) werd de klant omwille van zijn beperkte kennis van het Nederlands geweigerd. Na een grondige psychologische screening heeft men geconcludeerd dat de klant niet beschikbaar kan gesteld worden op de arbeidsmarkt. Hij was erg gelimiteerd en ook een tewerkstelling bij een beschutte werkplaats zou te hoog gegrepen zijn. De klant volgde jaren geleden een cursus Nederlands bij Open School, maar heeft zijn cursus nooit afgemaakt wegens gezondheidsredenen. Ik nam contact op met Open School en zij gaven hem nog een kans. De klant kon vrij snel de cursus opnemen (mits enkele duidelijke afspraken en ondersteuning in de klas). Maar de klant had geen inkomen, er doken allerlei persoonlijke problemen op en dat speelde een grote rol in zijn inzet. Ik heb contact genomen met Daniëlle Mortelmans, de ervaringsdeskundige om de situatie van de klant te bespreken. De klant kende zijn rechten niet en wist niet welke instanties hij kon aanspreken om een vervangingsinkomen aan te vragen. De drempel was te hoog. Mevrouw Mortelmans had vrij snel de klant uitgenodigd om te luisteren naar zijn verhaal, om na te gaan of de klant recht had op een vervangingsinkomen. Na elk onderzoek en bij het hele gebeuren werd ik altijd geinformeerd. Er werd beslist dat de klant een aanvraag kon indienen voor een inkomensvervangende tegemoetkoming bij de FOD Sociale Zaken (gehandicapten).
33
De hele procedure en de administratieve kant van de aanvraag was tijdrovend, intensief en ingewikkeld voor de klant. Mevrouw Mortelmans heeft de klant gedurende de hele procedure ondersteund (meegegaan naar de vele medisch gesprekken, onderzoeken, …). Enkele maanden nadien kregen we te horen dat zijn aanvraag werd goedgekeurd. Hij kreeg maandelijks een inkomensvervangende tegemoetkoming. De klant was erg tevreden. Hij volgt nog steeds zijn cursus Nederlands, hij kreeg een nieuwe vertrouwenspersoon toegewezen die hem verder zal begeleiden in zijn persoonlijke leven (gezinsondersteuning, bij administratie, bij eventueel begeleid wonen,…). Dit was een voorwaarde om zijn uitkering te behouden. De klant moest ook een nuttige tijdsbesteding hebben. Buiten het volgen van een cursus Nederlands, moet de klant zich aanbieden bij een dagcentrum om allerlei vaardigheden aan te leren. Het dossier werd bij VDAB afgesloten met een positief resultaat.
Touria Mettoui Trajectbegeleidster, Werkwinkel Berchem
34
35
Jef Een verrijkende ervaring met ervaringsdeskundigen In het najaar 2008 kwam ik voor het eerst in contact met ervaringsdeskundigen en dit in het kader van het project ‘Armoede’. Midden 2010 kan ik me een duidelijker beeld vormen waar een ervaringsdeskundige precies voor staat. Ik ben ervan overtuigd dat zij een toegevoegde waarde bieden binnen de VDAB-werking. Getuige hiervan zijn de 2 ervaringsdeskundigen die binnen mijn team werken. Als projectleider voor het pilootproject ‘Armoede’ zie ik hoe Daniëlle en Hilde een ondersteunende rol bieden o.a. aan de ankerfiguren. Op haar typische eigen manier heeft Daniëlle het project toegelicht op onze STAMvergadering, wat toch voor haar een grensverleggende ervaring was. Ook hebben Daniëlle en Hilde meer dan hun steentje bijgedragen op de ‘Dag van de Kansenmakers’ tijdens de Antwerpse Werkweek. De duiding en kadering van het project ‘Armoede’ in de workshops, was zeker verrijkend voor de vele aanwezigen. Deze dag toonde aan dat ook VDAB openstaat voor nieuwe ervaringen en een voorbeeld stelt van een andere aanpak op een voor ons niet vanzelfsprekend terrein. Daniëlle en Hilde hebben zich uitstekend geïntegreerd in mijn Werkwinkelteam. Verschillende expertises worden regelmatig uitgewisseld, vooral tijdens de teamvergaderingen. Hoe de ervaringsdeskundigen omgaan met hun problematieken en dit afstemmen met hun taken als VDAB-consulent, verdient volgens mij alle lof. Deze inspanning toont aan dat ‘werk’ structuur in het leven brengt. Niet alleen het financiële aspect is van belang maar ook het opbouwen van een nieuw sociaal netwerk biedt een niet te onderschatten meerwaarde. Ook de opleiding tot ervaringsdeskundige bevordert volgens mij de afstemming tussen hun verleden, heden en toekomst, met als resultaat een aanspreekpunt om aan te tonen dat het ook anders kan.
36
Ik merk de evolutie die Daniëlle en Hilde doormaken waarbij ze zich op basis van empowerment, competenties en talenten ontwikkelen. Deze competenties en talenten stellen zij graag ten dienste van de VDAB, wat dan weer een sneeuwbaleffect teweeg brengt naar een fijn gevoel van eigenwaarde binnen de VDAB. Daniëlle en Hilde zullen dit zeker kunnen bevestigen!
Jef Bluekens Teamleider VDAB-Brecht, VDAB-Kalmthout, VDAB-Kapellen Expert-coach armoede, laaggeletterdheid, leren en werken Provinciaal verantwoordelijke detentie
37
Annemie Vooral tijdens de laatste jaren van mijn secundair onderwijs was ik reeds begaan met klasgenoten die het minder goed hadden thuis. Ik koos er regelmatig voor om net met die leeftijdsgenoten om te gaan die problemen hadden, minder geliefd waren. Dit om hen zo ook een fijn gevoel te geven. Het was voor mij dan ook vanzelfsprekend dat ik iets ging studeren om mensen te helpen. Niet zo maar mensen, maar mensen die minder bedeeld waren. Mijn studies als maatschappelijk werkster waren dan ook een logisch gevolg van wat ik eigenlijk wilde. Ik wilde in iedere persoon het goede ontdekken. Toen Marleen, onze huidige ervaringsdeskundige, kwam werken bij de VDAB vond ik dit een hele verrijking. Het was ook logisch dat ik haar meter werd, want ik had het vorige jaar een ervaringsdeskundige gehad als stagiaire. Voor Marleen stond ik steeds klaar als zij met vragen zat. We hebben dan ook vele uren samen aan het bureau doorgebracht. Het deed me deugd dat ik haar (nog meer) zag openbloeien. Zij wist dat ze alle vragen aan mij kon stellen. Er groeide een sterke band tussen Marleen en mij. Het bleef zeker niet bij het uitleggen van allerlei administratieve taken, de aanpak van klanten werd ook grondig onder de loupe genomen. Als je mensen in de armoede begeleidt is het belangrijk dat een aantal problemen minder zwaar wegen op de persoon. Daar kan de ervaringsdeskundige voor zorgen. Zij kan tussenkomen in verband met betalingen, advocaten, contacten OCMW,... Als de persoon weet dat er aan een aantal problemen iets kan gedaan worden, als ze beginnen te beseffen dat ze zelf een keuze hebben om de stap te zetten naar de goede richting, dan pas kan er ruimte zijn om aandacht te besteden aan werk. Als consulente binnen de VDAB is het goed dat ik weet dat mensen uit een ‘sociaal milieu’ komen. Ik kan overleggen met de ervaringsdeskundige en het probleem krijgt dan een ruimer kader. Ikzelf probeer aan de klant veel kansen te bieden en toch heel wat door de vingers te zien. Het kan zijn dat deze klanten te laat, of een week te vroeg, naar een afspraak
38
komen of een afspraak vergeten. Ikzelf vind het belangrijk dat ze een vertrouwenspersoon vinden in mij en dan pas kan ik hen goed begeleiden. Een van de belangrijkste meerwaarden die een ervaringsdeskundige kan bieden is de laagdrempeligheid. Voorbeeld 1: Mevr. T. had geen blanco strafblad. Tegen mij vertelde ze dat ze maar één keer gestolen had, dit omdat ze het financieel nodig had. Tegen de ervaringsdeskundige zei ze dat ze verschillende diefstallen had gepleegd en dat ze dit niet tegen mij durfde zeggen omdat ze dacht dat ik dit waarschijnlijk niet kon begrijpen. Voorbeeld 2: Een andere jonge man kon beginnen werken in een sociale werkplaats. Na enkele dagen zag hij dit werk niet meer zitten. Na een goed gesprek met de ervaringsdeskundige werkt hij er nu nog. Sommige mensen hebben een extra duwtje in de rug nodig en de bevestiging van “je moet het nu nog niet allemaal kunnen, je hebt tijd om te groeien, tijd om jezelf te zijn”. Het doet dan ook extra deugd voor mij als trajectbegeleidster als je met deze klanten een positief resultaat boekt, dat mijn geduld en geloof in deze mensen ook wordt beloond. Natuurlijk loopt het niet met elke klant goed af, maar ik trek mij op aan het positieve en vanuit deze energie wil ik opnieuw verder gaan met andere klanten die extra aandacht nodig hebben.
Annemie Fransen Trajectbegeleidster, meter van Marleen, Werkwinkel Genk
39
40
Ik herinner mij onmiddellijk een soort eenzaamheid uit mijn kindertijd. Ik zat op de schommel. Er was niemand om mij een duwtje te geven. Of dat ik van Sinterklaas een nieuwe pop kreeg. Of in het park mocht spelen met andere kinderen. Zelfs later in het leven blijft dit gevoel bestaan Als je ergens alleen moet eten, of aan de rand van een koffieshop zit en naar gesprekken luistert, maar niet deelneemt Op sommige momenten leek het of iedereen ter wereld iemand had, behalve ik … en dan is er iemand die met me praat… Marleen Koch
41
42
En dan aan de slag …. met de werkzoekende, die een hulp(vraag)kreet heeft
Doorheen de voorgaande beschrijvingen bent u al heel wat te weten gekomen over de meerwaarde van de ervaringsdeskundigen in de armoede en sociale uitsluiting in de dienstverlening. Het hoeft uiteraard geen breed betoog dat zij drempelverlagend werken, doordat ze kort (vanuit hun levensverhaal) dicht bij de mensen staan. Vervolgens werken zij drempelverlagend door mee te gaan naar de diensten, zij werken outreachend. Zij ondersteunen en geven advies. Toch leek het ons noodzakelijk om een methodiek uit te werken, een aantal krachtlijnen waarrond de ervaringsdeskundigen in de armoede en sociale uitsluiting aan de slag gaan.
43
Naar een vernieuwde, dienstoverschrijdende methodiek Arme werkzoekenden hebben een lange en moeilijke weg af te leggen, vaak met vallen en opstaan. De ervaringsdeskundigen in de armoede en sociale uitsluiting werken volgens een specifieke methodiek en ondersteuningprincipes. In de dienstverlening houden zij rekening met de verwevenheid van problemen op de specifieke levensdomeinen. Vaak zijn meerdere dienstverleners ingeschakeld en wordt de dienstverlening gefragmenteerd georganiseerd waarbij doorverwezen wordt naar verschillende diensten. Deze (diensten)kloof proberen de ervaringsdeskundigen te overbruggen door gecoördineerd en geïntegreerd te werken, altijd vanuit de focus op werk en/of opleiding. Geïntegreerd wil zeggen dat niet één dienstverlener al deze problemen moet aanpakken. Het is de bedoeling dat de lopende acties van de verschillende dienstverleners in kaart gebracht worden en dat men nagaat welk effect tewerkstelling/opleiding heeft op deze lopende acties. Een belangrijk principe in de dienstverlening is het streven naar een gezamenlijke (holistische) strategie op korte en lange termijn waarbij de (her)integratie van de werkzoekende op de arbeidsmarkt op korte en/of lange termijn centraal staat. Hierbij staat het krachtenperspectief centraal. Gecoördineerd wil zeggen dat de diensten van verschillende instanties samenwerken en onderling afspraken maken. Samen met de werkzoekende wordt een traject op maat uitgetekend waarbij in overleg met andere diensten voor elk domein, doelstellingen op korte en lange termijn worden afgesproken. Hierbij focussen de ervaringsdeskundigen niet alleen op de problemen van de werkzoekenden, maar ook op hun inzet, krachten en mogelijkheden. Tijdens het voorbije jaar werd bovenstaande methodiek van ervaringsdeskundingen verder uitgetekend en verfijnd. Hierna volgen enkele voorbeelden.
44
Julienne Zij werd doorverwezen door een instructeur van het competentiecentrum omdat zij geregeld afwezig was en niet goed volgde in de opleiding. De instructeur voelde aan dat er meer aan de hand was. In samenspraak met de werkzoekende pakt de ervaringsdeskundige eerst het dringendste probleem aan, namelijk het oplossen van de huurachterstand. De ervaringsdeskundige neemt contact op met het OCMW. Uiteindelijk lijkt de huisvesting niet geschikt en wordt er gezocht naar een nieuw appartement. Er wordt contact opgenomen met het OCMW om de huurwaarborg in handen te krijgen. De opleiding wordt in overleg met de instructeur voorlopig stopgezet! Vervolgens wordt er contact opgenomen met de thuisbegeleidingsdienst waar de ervaringsdeskundige de problemen op een aanvaardbare manier verwoordt naar de thuisbegeleidingsconsulent, zodat er samen naar een oplossing gezocht kan worden. Wanneer hier een oplossing bereikt is, kan de klant terug aansluiten in de opleiding. Mary De trajectbegeleider zond haar door omdat zij duidelijk met problemen zit in de privésfeer. Bij het gesprek met de ervaringsdeskundige komen die snel naar boven. Er waren al een paar brieven van schuldeisers. Samen met de klant heeft de consulent uitgezocht welke schulden er moeten betaald worden en er een overzicht van gemaakt. Er is een gesprek geweest voor de aanvraag van een schuldbemiddelaar. Maar dit wil klant niet omdat ze haar geld zelf wil beheren. Tenslotte heeft de consulent zelf contact opgenomen met de schuldeisers om een afbetalingsplan op te maken. Daarvoor moesten diverse instanties gecontacteerd worden, zoals de school van de kinderen, de elektriciteitsmaatschappij, het OCMW voor achterstallen van huur, verschillende deurwaarders, een gesprek bij de advocaat van haar ex-echtgenoot om kwijtschelding te bekomen van deze schulden.
45
Voor de maandelijkse kosten die de school aanrekent, is er een sociaal tarief aangevraagd. Verder is er via de school gezocht naar een passende naschoolse kinderopvang. Er is ook een nieuwe aanvraag gedaan om een grotere sociale woning te krijgen. Waar ze nu woont met vijf kinderen is het veel te klein. Het OCMW is zich daar wel bewust van, maar er zijn blijkbaar te weinig woningen beschikbaar. Er is voorgesteld dat klant in samenwerking met de dienst OCMW-thuiszorg, één maal per week hulp zou krijgen van een poetshulp om het huishouden te beredderen. Dit zal verder opgevolgd worden door de dienst OCMW. Er is contact opgenomen voor het weghalen van groot afval. De klant zou dan nieuwe tweedehands meubelen krijgen via het OCMW. Als alle levensdomeinen wat op orde gekomen zijn, wordt er in overleg met de trajectbegeleider gekeken of opleiding/werk een haalbare kaart is. Wanneer zij terug aan de slag kan, zal nog een tijd begeleiding nodig zijn om haar te helpen met het beheren van haar inkomen en om te voorkomen dat zij door de werkdruk opnieuw zou vervallen in het verwaarlozen van haar huishouden.
Kortom: de ervaringsdeskundige bewaart het overzicht en tracht op deze manier de dienstenkloof te overbruggen.
46
Getuigenissen van werkzoekenden Graag wil ik je laten weten hoezeer jij je best doet om weer zin aan mijn leven te geven. De trajectbegeleider kwam op het gepaste moment met de vraag dat er een ervaringsdeskundige, zo iemand die ook veel problemen had gehad en die werkte bij de VDAB. En mij misschien kon helpen of dan ook zeker begreep en luisterde. Tranen zijn er veel gevallen hoe ik mijn verhaal deed aan jou en ik zag dat het voor jou ook niet altijd gemakkelijk was . Stap voor stap werd er gewerkt aan mijn probleem, huisvesting, mijn identiteit (van vrouw naar man) alles heb ik je verteld je hebt mij ook altijd getroost met je begrijpende woorden . Ik heb zeer sterk aan mijzelf gewerkt voor er te komen, waar ik nu sta, afstand te doen van mijn vroegere leven. Ook heb je mij bijgestaan in de moeilijke procedure van de echtscheiding en het gevecht om mijn kind dat heb ik gelukkig in co-ouderschap heb gekregen. En dat allemaal omdat jij de advocaat hebt kunnen overtuigen hoe belangrijk een vaderfiguur kan zijn. Met elk papier kon ik terecht bij jou, ook van de deurwaarders, of andere er was een grote schuld van mijn vroegere leven hoe ging ik dat betalen . De schuldbemiddeling is nu lopende en hopelijk kom ik er goed uit. Ook al heb ik het moeilijk ik kan altijd bij jou terecht een sms en je belt mij terug. Ik heb heel veel problemen gehad en nu nog, maar stap voor stap zie ik een lichtpuntje aan de hemel. En mijn zoon die in co-ouderschap komt, daar doe ik het voor en daar leef ik ook voor. En dan was er nog die mooie vakantie die je regelde, met de mensen van rap op stap, ik had niet veel centen maar met het weinige wat ik had is het een mooie vakantie geworden met mijn zoon, en dat dank zij jou. Ik hoop dat ik nog dikwijls beroep op je kan doen, is het voor goed of slecht nieuws. Jij bent een vrouw met een goed hart en een oog voor mensen met problemen zoals ik. Bedankt Marleen!
47
Vanuit een krachtgerichte grondhouding De ultieme doelstelling van de VDAB is werkzoekenden aan het werk te krijgen en/of vanuit opleiding werkzoekenden te versterken. Voor sommige werkzoekenden is werk niet hun eerste probleem. Zij hebben vaak een stapel andere en nog dringender problemen aan te pakken. De eerste tussenkomst van de ervaringsdeskundige bestaat er dikwijls in om orde te scheppen in de veelheid van problemen. Het is daarom belangrijk dat de ervaringsdeskundige een krachtgerichte grondhouding uitstraalt die de werkzoekende uiteindelijk moet toelaten om zelf de problemen aan te pakken. Dit proces is uiteraard nooit af en vraagt om een aanhoudende inzet. De ervaringsdeskundige moet zich kunnen inleven in de situatie van de werkzoekende. Hij blijft oog hebben voor hun waarheid. Hij heeft oog voor de problemen van de werkzoekende en zoekt mee naar mogelijke oplossingen. Hij is meelevend-empatisch, maar hij moet er ook over waken dat de werkzoekende zich niet bij de situatie neerlegt. Hij mag het doel, werk, niet uit het oog verliezen. De ervaringsdeskundige heeft oog voor de totaliteit van de werkzoekende en moet daarvoor ruimer denken dan de tewerkstellingsproblematiek. Hij koppelt - binnen de VDAB context - ook zijn eigen visie op de werkzoekende en diens situatie terug naar de werkzoekende. De ervaringsdeskundige zegt eerlijk zijn mening en gedraagt zich integer. Hij geeft ook duidelijk de grenzen aan waarbinnen hij kan werken (rolverduidelijking). Hij geeft de werkzoekende ook inzage in het dossier. Openheid is hierbij belangrijk. De ervaringsdeskundige komt zijn gemaakte afspraken na en vertrouwt er op dat ook de werkzoekende zijn afspraken nakomt en ernstige inspanningen levert om de ultieme doelstelling, werk, te bereiken. Hij geeft vertrouwen en straalt dat uit. De ervaringsdeskundige bevordert de zelfstandigheid van de werkzoekende. Op basis van het verhaal van de werkzoekende bepalen de ervaringsdeskundige en de werkzoekende samen een volgorde waarin de problemen aangepakt worden.
48
49
Hierdoor krijgt de werkzoekende terug de controle over zijn bestaan en neemt hij zelf de regie van het leven in handen (empowerment). De ervaringsdeskundige respecteert de gangbare regels met betrekking tot de privacy. Het enige verschil tussen werkzoekende en consulent ligt in zijn of haar professionaliteit. Maar als mens staan ze op gelijke voet. Gelijkwaardigheid houdt ook in dat de consulent de werkzoekende aanvaardt zoals hij of zij is. Racisme, voorkeurbehandeling en dergelijke passen hier niet. Samengevat: de ervaringsdeskundige is vriendelijk en geruststellend, luistert en ondersteunt, erkent en stimuleert de inzet en capaciteiten van de werkzoekende. Neemt hem of haar ernstig en heeft respect voor de leefwereld van de werkzoekende. Hierbij houdt de ervaringsdeskundige rekening met het tempo van de werkzoekende. Op jaarbasis begeleiden de 6 ervaringsdeskundigen in de armoede en sociale uitsluiting 384 werkzoekenden in de armoede.
50
Ik Ik ben ik. En jij bent ik niet. Maar ik heb wel vijf vingers aan een hand. En ik heb twee handen. Dus tien vingers. Wist u dat veel mensen tien vingers hebben. Dus ik val dan toch niet uit de toon. Ik ben net zoals veel mensen. En net als veel mensen heb ik twee ogen. Twee ogen die net als veel mensen hetzelfde zien. Maar achter die twee ogen zit bij mij een grote hersenmassa. En die vertalen wat mijn ogen zien. Anders wat anderen vertaald zien. En ik denk daardoor anders dan veel mensen. Niet enkel van wat ik zie maar vooral van wat ik gezien heb. En dat maakt mijn vertaling van mijn zien uniek. En daarom ben ik anders dan veel mensen. Ik ben ik. Ik. Lucas Ghysels
51
Hoe werkt een ervaringsdeskundige - een voorbeeld Ann � Marleen, kan je de voorgeschiedenis van Ronald in grote lijnen schetsen? Marleen � Ronald werd ontslagen in de kringloopwinkel. Hij mocht daar maar 5 jaar blijven. Van de ene dag op de andere staat hij terug op straat en wordt werkloos. Hij krijgt een werkloosheidsuitkering van alleenstaande. Hij heeft een slechte huisvesting en kan zich maar met moeite verwarmen ( 6 ampère). Om deze slechte huisvesting te ontlopen, zoekt hij winkelcentra op en wordt regelmatig opgemerkt in het straatbeeld. Ik ben een keer bij hem op huisbezoek geweest. De verwarming lag van de muur, en hij had geen stromend water. Hij heeft heel wat schulden opgebouwd. Schuldbemiddeling via het OCMW wil hij niet. Hij zegt altijd dat hij zijn problemen wel zelf zal oplossen. Kortom hij aanvaardt moeilijk hulp van iemand anders. Ann � Hoe is Ronald dan bij jou terecht gekomen? Marleen � Ronald werd door een trajectbegeleider doorverwezen naar mij met de vraag iets te doen aan zijn situatie. Ann � Welke stappen heb jij gezet om de situatie van Ronald te verbeteren? Marleen � Ik heb eerst goed geluisterd naar zijn verhaal. Dit neemt wel wat tijd in beslag, maar ik neem deze ook. Gelukkig krijg ik deze tijd en ruimte van mijn baas. Na een huisbezoek heb ik gemerkt in welke moeilijke situatie Ronald OVERleeft. Slechte sanitare voorzieningen, schimmels op de muur. Ik heb dan ook onmiddellijk contact opgenomen met de huisbaas met de vraag iets aan deze situatie te veranderen, maar hij weigerde dit te doen. Samen met Ronald ga ik dan op zoek naar een andere woning en omdat hij nog geen hulp van het OCMW aanvaardt, ga ik met hem zelf aan de slag. Ik geef hem adressen, maar het is moeilijk om iets degelijk te vinden. De huurprijzen liggen enorm hoog.
52
Wat mij wel enorm aanspreekt aan Ronald is dat hij absoluut een job wil om uit de miserie te geraken. Zijn motivatie om iets te vinden ligt dus enorm hoog. Ann � Welke stappen heb je gezet om Ronald terug aan het werk te krijgen? Marleen � Ik werk goed samen met de trajectbegeleider. Op een dag was er een vacature voor groenwerker bij de Winning in Limburg. Ik heb deze vacature voorgesteld aan Ronald. Ik vond dit ook een heel geschikte job voor Ronald, het was een job buiten in de natuur, iets wat Ronald wel zag zitten, dacht ik. Ik heb Ronald gevraagd of hij deze job zag zitten? Aanvankelijk twijfelde hij, maar ik heb hem overtuigd. Ann � Hoe heb je hem dan zover gekregen ? Marleen � Ik heb hem inderdaad moeten overtuigen en heb hem laten aanvoelen dat ik écht wel geloofde in zijn capaciteiten, dat hij op zijn minst eens een keer moest gaan luisteren naar de infosessie als hij werken zo belangrijk vond om zijn problemen te boven te komen. Ik ben meegegaan naar de infosessie. Ik had nog een aantal klanten doorgestuurd naar de Winning. We hebben samen de bus genomen. Ann � Inderdaad, Marleen, je hebt hem laten aanvoelen hoe belangrijk het ook voor jou was om hem aan de slag te krijgen en dat motiveert. Wat was dan het vervolg van het verhaal? Marleen � Ronald mocht op gesprek komen en hij is aangeworven. De eerste dag ben ik met hem samen naar de Winning gegaan om hem te ondersteunen. Ik was blij toen ik de fierheid in zijn ogen zag. “Ik ben zover, … een nieuwe job, dankzij Marleen.” “Neen,” zei ik, “dankzij jezelf want jij hebt het gesprek gehad met de werkgever.”
53
Ann � Samenvattend. Een mooi verhaal? Het leert ons hoe je je klanten nabij bent, je bent als het ware one-line, …en met hen opweg gaat. Marleen � Ja, maar het is niet zo eenvoudig. Op een gegeven moment belde de Winning naar mij met de boodschap dat Ronald ’s middags geen eten bij had en dat hij sterk vermagerd was in korte tijd. De Winning probeerde met hem te praten, maar hij sloot zich iedere keer af. Zij hebben met mij contact opgenomen en gevraagd of ik niet met hem wou praten. Voor mij was dat uiteraard oké. De Winning heeft Ronald letterlijk tot aan de Werkwinkel gebracht. Ik heb dan ook naar hem geluisterd en heb in overleg met hem zijn huisarts gebeld. Uiteindelijk had hij een darmontsteking. Ann � Dus Ronald kwam op de ziekenkas terecht, gedurende 4 maanden. Marleen � Ja, en ondertussen werd hij nog uit zijn krot gezet omdat hij een aantal maanden huurachterstand had. Ik heb hem nogmaals aangeraden om in schuldbemiddeling te gaan, de voordelen ervan besproken, maar hij wil dit écht niet. ‘Ik los mijn miserie zelf op’. Nu logeert hij bij een vriend. Het enige wat hij wou is terug gaan werken bij de Winning. ‘Als ik werk lost alles wel zichzelf op’. Ik heb contact opgenomen met de Winning en hen verteld dat Ronald terug aan de slag wil en kan. Voorwaarde was echter dat hij ’s middags boterhammen bij had. Ik heb met hem dan een klein budgetplan opgemaakt zodat hij nog geld overhoud om eten te kopen. Tot nu toe loopt alles zoals afgesproken. Ann � Wat vind je positief aan de tewerkstelling bij de Winning? Marleen � Ik heb het gevoel dat de Winning ook echt begaan is met zijn werknemers. Wie zou nu zijn werknemer tot bij de deur brengen van een begeleider uit de Werkwinkel ? En wij houden contact, we toetsen regelmatig af en volgen de tewerkstelling verder op. Ja, een goede samenwerking is van essentieel belang.
54
55
Ann � Ja inderdaad, ik ondersteun je visie helemaal. Goed samenwerken, informatie uitwisselen en constructief, oplossingsgericht aan de slaggaan, is inderdaad heel belangrijk. Ik zie dat onze tijd loopt, maar wat wil je nu nog meegeven aan het grote publiek? Marleen � Ik vind het belangrijk dat mensen ook zelf stappen zetten. Ik geef wel bijvoorbeeld nieuwe adressen mee van studio’s of appartementen, maar bellen moeten ze zelf. Als ze geen telefoon hebben, mogen ze gerust van op mijn bureau bellen. Ik wil hen wel ondersteunen, maar bepaalde stappen moeten ze zelf zetten. Bijvoorbeeld Ronald wil geen ondersteuning van het OCMW. Ik heb hem de voordelen ervan al laten inzien, maar toch wil hij om een of andere duistere redenen geen interventie van het OCMW. Ik probeer dit te respecteren, … Ik leer de mensen tijdens de gesprekken ook kijken naar de positieve kanten, die ze bereikt hebben in hun leven. En dit in hele kleine zaken …. Wat was mooi, waar heb je vandaag bij stilgestaan, wat verwondert je ? En dit om niet altijd te focussen op de ellende en de miserie van de mensen. Ann � Inderdaad Marleen, ergens hoop geven, inspireren zijn toch wel belangrijke kernaspecten, in een ontmoeting, een hele uitdaging dus. Hartelijk dank en nu gaan we een stap verder,…
56
57
Waar put ik als ervaringsdeskundige kracht uit Werken als ervaringsdeskundige is geen eenvoudige opgave. De ervaringsdeskundige heeft al een beladen rugzak en een lange reis afgelegd. Deze reis gaat verder … alle kennis en inzichten deelt de ervaringsdeskundige met de werkzoekende. Daarom is het belangrijk dat de ervaringsdeskundige collega’s tegenkomt waarmee hij een goede relatie kan opbouwen en dat er voldoende ondersteuning is door casebesprekingen, intervisie. Het is daarom ook belangrijk op zoek te gaan naar de krachten die er sluimeren bij de ervaringsdeskundigen zelf. Vaak wordt gesteld dat bij mensen in armoede de geven-nemen-balans uit evenwicht is geraakt. De zoektocht naar krachten is een bron van energie. Ik put vooral kracht uit … armoede is onze rijkdom Daniëlle Mortelmans Zingen geeft me kracht, ik heb het gevoel dat ik iets kan geven aan de mensen. Je geeft vreugde, het maakt mensen blij. Ze luisteren naar jou. Ook ben ik daar in een groep, niet dat de mensen weten in welke moeilijke omstandigheden ik leef, dat is ook niet nodig, maar af en toe kan ik toch mijn verhaal doen bij iemand die ik vertrouw. Carine Morel Ik wil vooral nuttig zijn, verantwoordelijkheid nemen en iets betekenen voor de mensen. Vóór de opleiding zou ik thuis gebleven zijn, door te gaan werken heb ik een lager inkomen dan toen ik op mutualiteit stond. Ik herinner me nog levendig een burger in armoede, die aan een maatschappelijk assistent vroeg om samen met hem een brief te schrijven naar de Koning. De hulpverlener weigerde dit en vond het geen goede zaak. Wie ben jij als hulpverlener om te beslissen in de plaats van … Die burger in armoede was niet in staat was om een brief te schrijven, ik vond dat dit voorval onrecht deed aan de menselijke waardigheid. Is dit niet een van de grondrechten? Lucas Gheysels
58
De mensen waarvoor ik iets kan doen geven mij kracht, nieuwe uitdagingen, … projecten. Soms zijn de werkzoekenden een lichtpuntje in mijn donkere kamer…. Marleen Koch
59
Mijn onbewoond eiland Ik leef in een wereld waar veel lawaai en mensen zijn. Daar versta ik niets van, iedereen loop langs me heen. Mensen spreken met mij, over mij en beslissen wat ik moet doen. Ik mag niet gewoon mezelf zijn. Mijn leven draait om angst en pijn voor verlies van mensen die dichtbij zijn, Ik heb ook schrik om verkeerde dingen te doen Op mijn eiland ben ik gelukkig en veilig. Daar kan ik zijn wie ik ben. Waarom voel ik mij zo alleen? Carine Morel
60
PERSPECTIEF: groeikansen bieden door ...
Ervaringsdeskundige in de armoede en sociale uitsluiting is een ‘eenzaam’ beroep. Vaak staat de ervaringsdeskundige alleen in de organisatie met zijn takenpakket. Niets is zo intensief als werkzoekenden in armoede begeleiden als je zelf nog een armoedeervaring ondergaat of jezelf terug tegenkomt in een aantal cases. Vandaar heeft de VDAB gekozen om de ervaringsdeskundige te ondersteunen en te begeleiden. Het is een bewuste keuze om krachtgericht met de ervaringsdeskundige aan de slag te gaan. We zouden het empowerment kunnen noemen (in de enge zin van het woord). Als doelstelling willen we ervaringsdeskundigen versterken, zodat ze door het hebben van arbeid meer greep krijgen op hun leven, veerkrachtiger worden en groeimogelijkheden zien omdat zij zich goed voelen, zich gedragen weten door een organisatie. We willen de focus verschuiven van de leerpunten naar krachten. Om mensen krachtiger te maken, zou je eerst een zicht moeten hebben op de mogelijke leerpunten (niet knelpunten) en hen de kans geven hiermee aan de slag te gaan. Het is de ervaringsdeskundige zelf die hiermee constructief aan de slag zal gaan. Krachten ondersteunen en ze tot leven brengen, veronderstelt een voortdurend coachen en ondersteunen, waarbij het proces van vallen en opstaan mogelijk gemaakt wordt.
61
En dan naar veerkracht binnen de gezinscontext. We kennen allemaal het fenomeen van de generatiearmoede. Armoede wordt overgedragen van de ene generatie op de andere doordat bepaalde opvoedingsstrategiën worden overgeleverd. We zijn ervan overtuigd dat het bieden van groeimogelijkheden en ondersteuning, effecten heeft niet alleen voor het individu, maar ook naar de familie. Ik hoor een aantal ervaringsdeskundigen zeggen … het is door het hebben van werk dat ik erbij hoor, het is door de opleiding dat ik meer inzichten in mezelf gekregen
heb en bewust ben geworden van… Het is doordat ik kansen krijg van de werkgever dat ik het volhou. Het is door het EN/EN/EN-verhaal dat ik nu zaken anders aanpak in mijn gezin en anders kijk naar de opvoeding van de (klein-) kinderen. Als dat geen doorgebroken spiraal is! In het kader van het huidige activeringsbeleid kunnen we alleen maar zeggen dat duurzame arbeid een middel is om uit de armoede te geraken. Opleiding kan hieraan vooraf gaan en een versterkend element zijn. Het verwerven van zelfinzicht (mechanisme van generatiearmoede) is hierbij een van de belangrijke pijlers. Een continue, vertrouwensvolle begeleiding van mensen in armoede ligt aan de basis van dit veranderingsproces.
62
Walter en Bernadette Perspectief ondersteunt de ervaringsdeskundigen in hun professionele ontwikkeling binnen de organisatie VDAB. Voor elke nieuwe functie in een organisatie geldt: de functie moet geïntegreerd worden binnen de organisatie, en de inhoud ervan moet geïmplementeerd worden bij alle medewerkers. Dit is voor ervaringsdeskundigen niet anders. Maar er komt nog bij dat de taakinhoud van een ervaringsdeskundige heel wat lastige (en mogelijks zeer vermoeiende) opdrachten inhoudt. Ze moeten andere medewerkers naar uitsluiting en armoede leren kijken. Ze moeten de confrontatie met (al dan niet zelf overwonnen) thema’s uit het eigen leven aangaan in de zorg voor cliënten. Ze moeten altijd opnieuw zoeken naar creatieve manieren van aanklampend werken met hun cliënten. Zij moeten het begrip en de aanvaarding van de eigen functie letterlijk verwerven binnen de bredere organisatie. Geregelde externe ondersteuning via coaching (individuele supervisie) en groepsintervisie zijn dan ook geen luxegoederen voor deze ervaringsdeskundigen, maar noodzakelijke onderdelen van een goede zorg voor de medewerkers. Deze externe ondersteuning werkt aanvullend tav de gedreven en doordachte ondersteuning die de ervaringsdeskundigen binnen de organisatie zelf aangereikt krijgen. De waarde van een externe ondersteuning ligt in het feit dat er ‘letterlijk’ even op afstand kan gekeken worden, en dat er kan gereflecteerd worden los van directe organisatiedruk. Nieuwe vaardigheden kunnen bedacht én ingeoefend worden op een veilige plaats.
63
64
Wat de waarde van deze ondersteuning is, wordt door de ervaringsdeskundigen zelf als volgt uitgedrukt: Het is voor ons een hulp in het werken binnen een organisatie: “Het helpt ons om ervaringen uit de werksituatie zo te schikken, dat ze hanteerbaar worden.” “We krijgen meer duidelijkheid rond de eigenheid van onze job en de manier waarop we die kunnen uitwerken.” “Je komt in de bespreking binnen Perspectief heel dikwijls jezelf en je eigen levenservaringen tegen. Dat is knap lastig. Maar het helpt om met die ervaringen op een zinvolle manier om te gaan.” “Het is een ruimte om zware en lastige dingen uit de job te bespreken, buiten de organisatie. Het helpt om naar moeilijke dingen te zien, en te zoeken hoe je die kan aanpakken.” “Je leert bij Perspectief om op een adequate manier te communiceren, en op te komen voor jezelf en je functie, passend in de organisatie.” Het is een plaats van waaruit we kunnen groeien, als persoon en binnen onze functie. “In groep leer je zien dat er verschillende manieren zijn om iets aan te pakken en uit te werken.” “Elke zitting in Perspectief verschiet ik van mezelf, over wat er in mij zit.” “Het is een rust en een houvast.” “De activiteiten van Perspectief zijn vaak op een vrijdag. En dat is betekenisvol voor mij. Een werkweek is immers geregeld zo zwaar voor mij, dat op een vrijdag alles op een rij zetten, mij helpt verder functioneren.” “Perspectief blijft in onze kracht en groei geloven. En je wordt er altijd serieus genomen.”
65
Bernadette Willemans en Walter Rombouts Coaching en supervisie Perspectief, bureau voor opleiding en vorming
66
En dan het BELEID
Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting De economische crisis verscherpt het gevoel van hoogdringendheid in de strijd tegen armoede. De verleiding is bijgevolg groot om met ad hoc maatregelen uit te pakken. Dergelijke maatregelen zullen op langere termijn echter weinig opleveren, indien niet tegelijk de inspanningen om een structureel beleid te voeren dat de oorzaken van armoede aanpakt, worden opgedreven. Een dergelijk beleid dient te vertrekken vanuit het perspectief dat iedereen in staat moet worden gesteld om zichzelf te ontplooien en de levensprojecten die hij voor zichzelf of voor zijn gezin heeft vooropgesteld, te vervullen. Voor het arbeidsmarktbeleid betekent dit dat men dient af te stappen van een lineaire, eng ‘economische’ visie op de activering van werklozen: een snelle toeleiding naar een job, onder druk van sancties, met het oog op het verhogen van hun ‘inzetbaarheid’ op de arbeidsmarkt. Bij de meest kwetsbaren dreigt een dergelijke aanpak contraproductief te werken: een (toeleiding naar) een job is vaak niet verenigbaar met het wegwerken van hun achterstelling op andere levensdomeinen (precaire huisvesting, slechte gezondheid…). Zij hebben nood aan lange(re) trajecten op maat, vaak vooraleer ze het eigenlijke arbeidstraject kunnen aanvatten. De ‘geïntegreerde werk- en welzijnstrajecten’ waarmee de VDAB sinds kort aan de slag gaat, zijn alvast een stap in de goede richting.
67
Een activeringsbenadering gericht op welzijn mag zich echter niet beperken tot personen met een multiproblematiek. Elke werkloze heeft recht op een begeleiding op maat die uitmondt in een passende job, dit is een job die toelaat zijn of haar levensomstandigheden te verbeteren. Voor de verwezenlijking van dit recht is het bijgevolg nodig de begeleidings- en opleidingscapaciteit verder op te trekken. Het
voorzien in een dekkend aanbod aan dienstverlening dat de afstemming tussen het beroeps- en gezinsleven mogelijk maakt (kinderopvang, openbaar vervoer, zorgondersteuning…), is evengoed van belang. Voor mensen in armoede wordt de toegang tot deze dienstverlening vaak nog bemoeilijkt door andere drempels (financiële en communicatieve drempels, kennis van aanbod…). Reële inspraak vanwege de werkloze bij alle trajectfases (trajectbepaling, -uitvoering, eventuele heroriëntering…) is in dit alles een cruciaal gegeven. Slechts op die manier kan de armoedeproblematiek, die vaak een ‘verborgen’ karakter vertoont, volledig zichtbaar worden. Een enge activeringsvisie vertrekt echter vanuit de tekortkomingen van de werkloze en zijn verantwoordelijkheid voor zijn eigen situatie in plaats vanuit een bredere maatschappelijke context (een structureel tekort aan jobs, armoederisico en de band met tijdelijke en deeltijdse arbeid…). In een dergelijk scenario is er weinig of geen ruimte voor reële inspraak. De versterkte activeringsaanpak, van kracht sinds 2004, vormt hiervan een voorbeeld. De automatische transmissieprocedure die ze instelt, kan de begeleiding op maat vanwege de gewestelijke diensten doorkruisen. Het federale opvolgings- en controleluik beperkt zich in de praktijk dan weer veelal tot het verantwoorden van de zoekinspanningen naar een job. Deze aanpak leidt ertoe dat mensen in armoede de grootste kans lopen op sancties. Henk Termote Stafmedewerker, Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting
68
Binnen Werk is er nog werk aan armoedebestrijding Armoede bestaat in alle welvaartregimes, ook in de onze, al verbergt het zich nog zo goed. Vaak wordt de schuld van armoede bij de mensen zelf gelegd. Mensen in armoede worden bestempeld als lui, spilzuchtig, drankzuchtig en vertonen onverantwoord sociaal gedrag. Een dergelijke verklaring doet het vaak goed bij de publieke opinie, maar zet weinig zoden aan de dijk. Dergelijke inzichten zijn sterk beschuldigend en gaan voorbij aan de structurele maatschappelijke processen die armoede veroorzaken. Dit gebrek aan kennis ligt mee aan de basis van de drempels waar mensen in armoede in onze samenleving mee geconfronteerd worden. Het opzetten van een correcte beeldvorming over armoede, het begrijpbaar maken van armoede, is dan ook de eerste stap in de aanpak van armoede in onze samenleving… Wat men niet kent, kan men niet begrijpen. Dit geldt ook voor ons! Binnen werk en sociale economie moeten wij meer inzetten om armoede zicht- en kenbaar te maken. Te veel armoedesituaties en personen in armoede zijn nog niet gekend binnen werk en sociale economie. Dit is nodig omdat tewerkstelling, het activeren van werkzoekenden en het creëren van tewerkstellingskansen in de sociale economie belangrijke hefbomen zijn om aan armoede en sociale uitsluiting te werken. Een job heeft een uitermate belangrijke functie tot het verhogen van de maatschappelijke integratie van mensen in armoede. Het hebben van een job biedt in de meeste gevallen nog altijd een goede bescherming tegen inkomensarmoede. Echter, binnen ons domein kan armoedebestrijding zich niet alleen beperken tot de arbeidsmarktactivering. Ruim tweederde van wie in armoede leeft, is niet activeerbaar voor de arbeidsmarkt. Hier dient in het belang van de arme in samenwerking met andere domeinen en overheden een aangepast en maatgericht traject ontwikkeld te worden waarbij de maatschappelijke integratie centraal moet staan.
69
Mensen in armoede die al aan het werk zijn, werken vaak in tijdelijke, deeltijdse, minder goed betaalde of minder duurzame banen. Met andere woorden er moet ook gewerkt worden aan de jobinhoud, de duurzaamheid van de job en het vervullen van de randvoorwaarden voor de jobrealisatie. Het beleid moet vertrekken vanuit een visie die gestoeld is op meer dan betrokkenheid, op passie om het anders te doen. Niet op medelijden maar op mee beleven. Veel kan met meer geld opgelost worden maar er kan nog meer gerealiseerd worden indien we vertrekken vanuit de maatschappelijke insluiting. Hierbij spelen de ervaringsdeskundigen in armoede en sociale uitsluiting een belangrijke rol. Zij zijn de ambassadeurs van mensen in armoede om ons duidelijk te maken dat we hen maatschappelijk moeten insluiten. Hun ervaren gekwetstheid tilt hen bindend op naar een kracht waar we maatschappelijk meer gebruik moeten van maken. Wij moeten hiervoor gaan! Willen wij slagen in ons opzet van werkverschaffing voor mensen in armoede, moeten wij vanuit werk en sociale economie nog meer durven inzetten om domeinoverschrijdend samen te werken. Dan pas kunnen wij de nefaste randfactoren van werk wegwerken. De integrale werk-welzijnstrajecten zijn een eerste stap in de goede richting. Deze integrale trajecten moeten in de toekomst structureel ingebed worden en uitgroeien van een arbeidstraject met een ‘randje’ welzijn naar een maatschappelijk insluitingtraject waarbij onderwijs, cultuur, medezeggenschap, betrokkenheid, wonen, en werk onderdeel vormen van een individugerichte en maatgerichte ontwikkeling om de armoede te overstijgen. Hierbij moeten we voor ogen houden dat resultaatsgericht werken en tegelijk aan kansarmoedebestrijding doen, in feite en soms in de feiten een contradictie in terminis is. Maar toch, als beleid moeten we durven mijlpalen stellen waar (de vertegenwoordigers van) mensen in armoede zich kunnen in vinden om armoede uit te sluiten. Gezien de gekwetste binnenkant en de multiproblematieken van mensen in armoede kan sociale economie een (tijdelijke) oplossing bieden naar of voor werk. Maar laat ons duidelijk zijn, sociale economie is niet de enige zaligmakende oplossing naar of voor
70
71
werk voor mensen in armoede, maar kan wel een belangrijke maatschappelijke en individuele schakel zijn. Sociale economie kan een meerwaarde bieden voor mensen in armoede als opstap naar een tewerkstelling in een gewoon bedrijf. Indien sociale economie haar begeleiding- en ondersteuningsmethodieken nog accurater aanpast in functie van de multiproblematiek van mensen in armoede kan zij door haar know how op het vlak van begeleiding en ondersteuning van kansengroepen, enorme kansen bieden naar een duurzame tewerkstelling. Via een structureel aanbod van werkvloerbegeleiding kunnen dan mensen in armoede in reguliere bedrijven begeleid en ondersteund worden in hun arbeidsproces en in hun competentieontwikkeling tijdens de loopbaan. Net hierin heeft de sociale economieonderneming een streepje voor op de reguliere bedrijven. Een gedegen en aangepaste werkvloerbegeleiding die zij voor hun respectieve doelgroepen hebben ontwikkeld, helpt ons mensen in armoede vooruit. Federaal dienen op arbeidsrechtelijk vlak echter de nodige structurele en juridische aanpassingen uitgewerkt te worden om de werkvloerbegeleiding contractrechtelijk en maatgericht mogelijk te maken. Hoe dan ook armoedebestrijding eist een slim beleid, met een integrale benadering waarin kwaliteit en duurzaamheid primeren. Werk als instrument tegen armoede mag niet enkel vertaald worden in functie van economische groei of werkzaamheidsgraad maar wel als mijlpalen tot maatschappelijke integratie.
Jan Boeykens Aandachtsambetaar armoede en sociale uitsluiting op het departement Werk en Sociale economie bij de Vlaamse Overheid
72
Tot slot een beetje geschiedenis In 2003 vroeg toenmalig Minster van Werk, Renaat Landuyt, aan de VDAB om ervaringsdeskundigen in de armoede en sociale uitsluiting aan te werven. Met het budget konden we er drie tewerkstellen: twee in Antwerpen en een in Gent. We hadden nog geen ervaring met ervaringsdeskundigen, maar in overleg met de VDAB-kantoren en Spoor 21, onze interne opleidingsdienst, stelden we een takenpakket op en zorgden voor een peter of een meter op de werkvloer. Ervaringsdeskundige in armoede en sociale uitsluiting is een nieuw beroep. Het is ontstaan in het kader van een nieuwe methodiek binnen de armoedebestrijding. Deze methodiek moet een antwoord bieden op de missing link tussen de mensen in armoede enerzijds en de hulpverleners, beleidsmakers anderzijds. Een ervaringsdeskundige in armoede en sociale uitsluiting is een persoon die armoede heeft ervaren, deze ervaring heeft verwerkt en verruimd en via opleiding, houding en vaardigheden een methode aangereikt kreeg om zijn opgebouwde ervaringen deskundig aan te wenden in één of meerdere sectoren van de armoedebestrijding.
73
Het decreet van 21 maart 2003 over armoedebestrjding en de bijhorende uitvoeringsbesluiten van 10 oktober 2003 legden voor een lange tijd een beleidskader vast voor het Vlaamse Armoedebeleid. Het decreet trad in werking op januari 2004 en beoogt nog steeds de implementatie van een gecoördineerd en samenhangend armoedebeleid. Er werden in de verschillende domeinen ( huisvesting, onderwijs, welzijn, werk, ….) aandachtsambtenaren armoedebestrijding aangesteld en de ervaringsdeskundigen in armoede en sociale uitsluiting werden er verankerd. Ondertussen werd er binnen de VDAB gewerkt aan een knipperlichtenlijst in overleg met de onderzoekswereld. Die knipperlichtenlijst bevat een aantal paramterers of indicatoren waarmee armoede gemakkelijker opgespoord kon worden. Er werden ook vormingsessies ontwikkeld voor VDABpersoneelsleden in samenwerking met het Vlaams Netwerk van Verenigingen waar armen het woord nemen.
In 2004 kregen we, via de sluitende aanpak en onder voogdijministerschap van Minister Frank Vandenbroucke, bijkomende middelen om nog drie ervaringsdeskundigen in de armoede en sociale uitsluiting aan te werven voor Gent, Genk en Vilvoorde. Doordat er ervaringsdeskundigen in de armoede en sociale uitsluiting hun intreden deden binnen de VDAB verruimde ook ons inzicht over hoe ingewikkeld het is om in armoede te leven. We zagen dat er heel wat welzijnsdomeinen om bijzondere aandacht vroegen, hoe enthousiast en moedig de ervaringsdeskundigen in de armoede en sociale uitsluiting ook aan de slag gingen. Er werd intern gezocht naar mogelijke ondersteuningsbronnen en perspectieven. Als we terugblikken, zien we nu hoe niet alleen wij, maar ook de ervaringsdeskundigen hun visie op arbeid en tewerkstelling gaandeweg verruimd hebben. Zij zijn ervan overtuigd dat arbeid een (innerlijk) emancipatorisch proces op gang brengt, als het maar goed ondersteund en onderbouwd wordt. Het is mooi om te zien hoe ervaringsdeskundigen inzicht krijgen in ondersteunende relaties en netwerken. De ervaringsdeskundigen in armoede en sociale uitsluiting werden ingezet om werkzoekenden in armoede te begeleiden op weg naar werk. Op jaarbasis begeleiden zij gemiddeld 384 werkzoekenden in armoede, maar we weten ook dat deze aantallen maar het topje van de ijsberg uitmaken. Er is nood aan een algemeen kader en een algemene methodiek om werkzoekenden in armoede te begeleiden naar een duurzame job. Werkzoekenden in armoede werden van 2004 tot vandaag opgenomen in de curatieve werking en werden begeleid volgens deze methodiek. Gaandeweg zagen we dat ook deze methodiek niet toereikend was, maar dat er een nood was aan geïntegreerde werkwelzijnstrajecten, op maat van de werkzoekende. Met ESF-middelen heeft de VDAB in 2009 een project kunnen uittekenen waarbij er gewerkt wordt aan een methodisch kader om werkzoekenden in armoede integraal (werk/welzijn) te begeleiden door één centrale vertrouwenspersoon.
74
Het bestrijden van armoede vraagt de nodige specifieke aanpak en ondersteuning. Dat arbeid, een kwaliteitsvolle baan met een volwaardig inkomen, een krachtige hefboom is om uit de armoede te geraken, daaraan twijfelt niemand. Toch moeten we een aantal drempels overstijgen, die zich situeren op het welzijnsniveau. Als trajectbegeleider is het belangrijk dat je inzicht krijgt in deze welzijnsthema’s en de ervaringswereld, dat je goed weet welke processen er spelen, dat je het luik welzijn tracht te ontsluiten in functie van het uitgetekende opleidings-en/of tewerkstellinsgtraject, dat je actief bemiddelt bij werkgevers en dat je de werkzoekende in armoede nabij bent, op een krachtgerichte, sturende en liefdevolle manier. Beleidsmatig betekent dit dat we met een brede kijk aan de slag gaan over alle beleidsdomeinen heen en dat we komen tot een gedeelde visie. Er worden stappen gezet in de goede richting: in het kader van het Werken Investeringsplan maakt Vlaanderen in 2010-2011 geld vrij om 300 à 450 geïntegreerde werk- welzijnstrajecten op het getouw te zetten voor werkzoekenden in armoede, die resulteren in een duurzame tewerkstelling. Ann Verboven Aandachtsambtenaar Armoede en sociale uitsluiting Expert trajectwerking VDAB
75
76
Redactie Ann Verboven, Carine Morel, Daniëlle Mortelmans, Jean Pierre Lossy, Lucas Gheysels, Hilde Van Tongelen, Marleen Koch, Manfred Boriau - allen van VDAB Opmaak VDAB-communicatiedienst Realisatie Cursisten en instructiepersoneel Grafisch competentiecentrum VDAB-Turnhout
