19/10/2012
De opbouw van het verhaal • Bind-Kracht en gekleurde armoede? – een maatschappelijke uitdaging – een uitdaging voor de hulpverlening: cijfers uit Antwerpen
rlening • • • •
Bind-Kracht en gekleurde armoede
De opzet van het onderzoek Het perspectief van de hulpverleners Het perspectief van de hulpvragers Divers-sensitief en empowerend sociaal werk
‘Gekleurde armoede’ als maatschappelijke uitdaging • Gekleurde armoede als sociaal probleem • Toegenomen etnisch-culturele diversiteit onder de bevolking • Etnisch-culturele diversiteit en armoede hebben een bijzondere relatie: gekleurde armoede
‘Gekleurde armoede’ als maatschappelijke uitdaging
‘Gekleurde armoede’ als maatschappelijke uitdaging
2001 (op basis van PSBH en Gezondheidsenquête; Van Robaeys, Vranken, Perrin & Martiniello, 2007) – Armoederisico algemeen: 12,6% – Armoederisico groep van Marokkaanse origine: 55%
2005 (op basis van EU-Silc; Corluy & Verbist, 2010) – Armoederisico autochtone Belgen: 12% – Armoederisico niet-EU-burgers: 48% Met sterke concentraties in de steden
1
19/10/2012
‘Gekleurde armoede’ als maatschappelijke uitdaging • Tegengaan van processen van armoede en sociale uitsluiting als een topprioriteit voor het sociaal werk • Duidelijke kwetsbare positie van groepen van buitenlandse herkomst legitimeert een bijzondere aandacht
Bind-Kracht in Armoede • Samenwerkingsverband van onderzoekers, trainers en coaches • Missie: begeleiders versterken en ondersteunen in krachtgericht werken met mensen in armoede via (actie)onderzoek, methodiekontwikkeling, coaching en supervisie • Vertrekpunten: Verbintenisproblematiek en afhankelijkheid • Hulpverlening: VERBINDEND en VERSTERKEND werken in dialoog 19-10-2012 - p.8
Bind-Kracht in Armoede In studies en vormingsprogramma’s: zoektocht naar kwaliteitsvolle hulpverlening met duurzame resultaten – Leefwereld van mensen in armoede – Spanningsvelden in de hulpverlening – Empowerment naar de hulpverleningspraktijk – Relatie-opbouw – positieve basishouding – Instrumenten voor versterkend en verbindend werken Overdraagbaar naar gekleurde armoede?
Gekleurde armoede als uitdaging in de hulpverlening • Steeds meer etnische diversiteit in de hulpverlening • Steeds meer casusbesprekingen over hulpverlening aan cliënten van buitenlandse herkomst • Steeds meer gevoelens van onmacht en onzekerheid in het omgaan met deze diversiteit
19-10-2012 - p.9
Cijfers uit Antwerpen CAW
2005
2009
Vlaanderen ECM bij onthaal
21%
26%
N-B origine bij begeleiding 23%
28%
Antwerpen
ECM bij onthaal
36%
44%
N-B origine bij begeleiding 33%
39%
Cijfers uit Antwerpen OCMW Antwerpen 2009
Steuntrekkende Belgen 46%
49%
Steuntrekkende EU-ers Steuntrekkende niet-EU-ers
5%
2
19/10/2012
Cijfers uit Antwerpen
Cijfers uit Antwerpen
De meest voorkomende bevolkingsgroepen in 4 sociale centra (2009)
Telling op 15 maart 2009 (OCMW) – 64% was niet in België geboren – 13% van de in België geboren personen hadden een allochtoon klinkende naam – Conclusie: 2/3 van de hulpvragers van maatschappelijke integratie in het OCMW van Antwerpen is van ‘buitenlandse’ herkomst
25 20 15
Azië Afrika
10
Vluchtelingen Rest van Europa
5 0
De zoektocht naar betekenis voor de hulpverlening: opzet van het onderzoek
De Balans
Seefhoek
Berchem
De Fontein
Opzet van het onderzoek • Probleemveld: Wat is de impact van ‘gekleurde armoede’ op de hulpverlening? • Onderzoeksvragen: – Welke visie hanteren hulpverleners in het werken met mensen in armoede van een andere etnische herkomst? – Wat verwachten cliënten van een andere herkomst in armoede van de hulpverlening? Waar ervaren ze drempels en knelpunten? Wat helpt hen echt vooruit?
Opzet van het onderzoek • Kwalitatieve interviews met 20 sociaal werkers (OCMW – CAW’s Antwerpen) • Kwalitatieve interviews met 16 cliënten van andere herkomst in een armoedesituatie (9 verschillende landen)
Opzet van het onderzoek • Geen representatieve uitspraken! • Op het spoor komen van verschillende visies, standpunten, spanningsvelden • Opbouwen van inzichten over de beleving & betekenisgeving door sociaal werkers en cliënten
3
19/10/2012
Het perspectief van de hulpverleners Over omgaan met diversiteit
Het perspectief van de hulpverleners • Omgaan met diversiteit is een uitdaging voor de hulpverleners • Taalverschillen vormen een grote drempel: Vaak is taal toch wel een moeilijk gegeven. Je merkt in de praktijk dat als iemand een taal spreekt die je zelf totaal niet machtig bent, dat het heel moeilijk wordt om daar op een even kwaliteitsvolle manier een begeleiding mee aan te gaan.
Het perspectief van de hulpverleners Omgaan met diversiteit is een uitdaging voor de hulpverleners: Andere normen & gedragingen interpreteren & daarover dialogeren
Het perspectief van de hulpverleners Omgaan met diversiteit is een uitdaging voor de hulpverleningsorganisatie & opdrachten: Voorbeeld: activeren
Het perspectief van de hulpverleners I: Wat vind je moeilijk? R: Als een persoon, nu moet ik zien hoe ik me uitdruk hé, in het leven staat voor basisbehoeften, maar ook niet meer dan dat. Daar bedoel ik mee: eten, onderdak, kinderen, ja, eigenlijk dat overleven zo. Dat is soms moeilijk omdat die ook niet in het nu leven en die kijken ook niet veel verder.
Het perspectief van de hulpverleners R: Bijvoorbeeld de vrouw die Nederlandse les moet volgen, die laat dat eigenlijk niet toe dat je je daarmee bemoeit. Voor haar is dat totaal niet aan de orde, maar voor ons wel. Dus in dat opzicht laat ze het niet toe, maar worden ze door ons wel een beetje gestimuleerd en aangehaald om dat wel te doen. Maar ze gaan dat zeker niet altijd toelaten en begrijpen waarom ik bepaalde dingen vraag.
4
19/10/2012
Het perspectief van de hulpverleners Visie op armoede
Het perspectief van de hulpverleners • Denken over armoede is niet altijd gemakkelijk • Armoede is... – De schuld van de mensen zelf – De schuld van de groep – De schuld van de samenleving
Het perspectief van de hulpverleners
Het perspectief van de hulpvragers
• Cultureel schuldmodel:
Leven in armoede De taal, tradities, door cultuur zijn ze minder aan de arbeidsattitude aangepast. Cultuur houdt hen in armoede.
Het perspectief van de hulpvragers • Armoede is... leven in een web van problemen • Armoede is... weinig toegang tot krachtige sociale netwerken • Armoede is... moeizame opbouw van maatschappelijke kennis
Het perspectief van de hulpvragers R: Ik woon nu drie jaar in Antwerpen, maar ik ken niets over Antwerpen. Als ik iets moet zoeken. Ik wil bijvoorbeeld werken. Zo werkstudent. Ik weet niet waar beginnen. Ik kan toch niet op straat vragen aan iedereen: ik zoek studentenjob? Dat is niet gemakkelijk.
5
19/10/2012
Het perspectief van de hulpvragers • Armoede is... geen controle hebben en daaronder lijden • En toch... terug greep willen krijgen op het eigen leven
Het perspectief van de hulpvragers
Het perspectief van de hulpvragers Het is belangrijk dat ik voor mezelf zorg opdat ik een ander leven kan beginnen. Het is te snel om te gaan werken maar het blijft wel het idee om mijn leven in handen te nemen, niet afhankelijk te blijven van het OCMW. Het OCMW is mijn mama niet, hé?
Het perspectief van de hulpvragers • Kwaliteitsvolle hulpverlening is
Over kwaliteitsvolle hulpverlening – Werken aan concrete oplossingen die vooruit helpen – Emotionele ondersteuning om tot duurzame verandering te komen
Het perspectief van de hulpvragers Ik wil iemand op dit ogenblik die me kan helpen om deze situatie eerst te verlaten. Die me kan helpen met mijn problemen op dit moment. Ik wil echt iemand die me helpt om deze situatie te verlaten.
Het perspectief van de hulpvragers I: Je vind het niet zo erg dat je hen nodig hebt omdat je weet dat het goed zal zijn in de toekomst, op die manier? R: Ja! Iemand naast mij of achter of voor mij stappen. Dat is, vind ik, belangrijk. Je kunt het niet alleen. I: Wil je vooral dat er iemand ‘voor’ jou stapt of ‘naast’ jou? R: Naast mij en achter mij, zo, om te duwen. I: Om te duwen? R: Om te duwen, ja. Of naast mij ook. Maar ook zorgen dat wij stappen zetten.
6
19/10/2012
Het perspectief van de hulpvragers
Het perspectief van de hulpvragers • Kenmerken van goede hulpverlening – – – –
Bereikbaarheid Respect Participatie en zeggenschap Oprechte betrokkenheid
Het perspectief van de hulpvragers
R: Ik was in staat om te vertellen omdat ik het voelde dat het iemand was die zich interesseerde. Ik zag hoe ze met de andere cliënten omging. Zij luisterde, zij was aangenaam. Er is menselijkheid, ze interesseert zich. Dit psychologisch probleem, niemand had me daar ooit over aangesproken, niemand. Zij heeft in mijn dossier geken, ze heeft mijn dossier gelezen en zij heeft de vinger op de wonde gelegd.
Divers-sensitief en empowerend sociaal werk
R: Ze vindt het heel belangrijk dat een sociaal assistent zijn vak kent, de wegen kent, de informatie heeft en die overbrengt, maar toch ook een beetje psychologisch inzicht heeft en aan mensen zegt: ‘Het komt wel goed, ik geloof dat het goed komt voor jou! Die morele steun is nodig.
Divers-sensitief en empowerend sociaal werk
Samenvattend: • ‘Culturele’ analyses als ‘geprefereerde verhalen’ bij hulpverleners • Sociale, politieke, economische structuren verdwijnen uit beeld • Cliënten schreeuwen onmacht uit over mensonwaardig leven • Hulpverleners kunnen een belangrijk verschil maken voor cliënten
• Divers-sensitief sociaal werk: Positieve basishouding Sterk inleefvermogen Respect Aandacht Het bestaan van nevengeschikte, verschillende perspectieven kunnen hanteren – Goede luisteraars – – – – –
7
19/10/2012
Divers-sensitief en empowerend sociaal werk
Divers-sensitief en empowerend sociaal werk
• Nood aan meer reflectieruimte & actieonderzoek
• Empowerend sociaal werk: – Vanuit een vuur van verontwaardiging – Blijvend de vragen van cliënten vooropstellen – Alertheid voor uitsluitingsprocessen in de context – Evenwicht tussen versterken van cliënten & aanklagen van structurele condities van sociale ongelijkheid & armoede
– Rond diversiteitskwesties en handelen – Rond het verbinden van individuele hulpvragen met de maatschappelijke context
• Nood aan een divers-sensitieve opleiding ter voorbereiding • Nood aan een realistisch maar gedurfd ondersteunend beleid
We wensen jullie veel inspiratie bij het doornemen van dit boek ! Contactgegevens
[email protected] [email protected] www.bindkracht.be 19-10-2012 - p.45
8
