GEKLEURDE ARMOEDE BEA VAN ROBAEYS
De opbouw van het verhaal • Gekleurde armoede – Een maatschappelijke uitdaging – Leefwereld: het leven zoals het is
• Gekleurde armoede en hulpverlening • Het perspectief van de hulpverleners • Het perspectief van de hulpvragers
Gekleurde armoede
‘Gekleurde armoede’ als maatschappelijke uitdaging • Gekleurde armoede als sociaal probleem • Toegenomen etnisch-culturele diversiteit onder de bevolking • Etnisch-culturele diversiteit en armoede hebben een bijzondere relatie: gekleurde armoede
‘Gekleurde armoede’ als maatschappelijke uitdaging 2001 (op basis van PSBH en Gezondheidsenquête; Van Robaeys, Vranken, Perrin & Martiniello, 2007) – Armoederisico algemeen: 12,6% – Armoederisico groep van Marokkaanse origine: 55%
‘Gekleurde armoede’ als maatschappelijke uitdaging 2005 (op basis van EU-Silc; Corluy & Verbist, 2010) – Armoederisico autochtone Belgen: 12% – Armoederisico niet-EU-burgers: 48% Met sterke concentraties in de steden
‘Gekleurde armoede’ als maatschappelijke uitdaging • Tegengaan van processen van armoede en sociale uitsluiting als een topprioriteit voor de samenleving • Duidelijke kwetsbare positie van groepen van buitenlandse herkomst legitimeert een bijzondere aandacht
Leefwereld & onderzoek • De kleur van armoede (KBS) • Gelijke kansen voor morgen (Minister van gelijke kansen Vlaanderen) • Gekleurde armoede en hulpverlening (PWO KDG) • Focusgroepinterviews met 115 bevoorrechte waarnemers – 75 diepte-interviews met arme personen van vreemde herkomst • Herkomst: Turkije, Marokko, Italië, Rusland, Kosovo, Egypte, Syrië, Congo, Guinée, Slowakije
Leefwereld & onderzoek • Hoe beleven arme personen van vreemde herkomst armoede, hoe gaan ze ermee om, hoe proberen ze eruit te geraken? • Doel: diversiteitsdenken binnenbrengen in praktijken van armoede-onderzoek en armoedebestrijding
Leefwereld: het leven zoals het is • Armoede ervaren: de kloof tussen noden en behoeften aan de ene kant en beperkte middelen aan de andere kant – Valentina & Hadija (de moederrol) – Leila (het land van herkomst) – Ahmed (het land van herkomst)
• Overlevingsstrategieën • Culture of poverty
I: Wat vind je moeilijk? R: Als een persoon, nu moet ik zien hoe ik me uitdruk hé, in het leven staat voor basisbehoeften, maar ook niet meer dan dat. Daar bedoel ik mee: eten, onderdak, kinderen, ja, eigenlijk dat overleven zo. Dat is soms moeilijk omdat die ook niet in het nu leven en die kijken ook niet veel verder.
Leefwereld: het leven zoals het is • Armoede is... moeizame opbouw van maatschappelijke kennis • Armoede benoemen: de rol van het referentiekader in subjectieve beleving – Aïcha (referentiekader) – Mado (verschuivend referentiekader)
R: Ik woon nu drie jaar in Antwerpen, maar ik ken niets over Antwerpen. Als ik iets moet zoeken. Ik wil bijvoorbeeld werken. Zo werkstudent. Ik weet niet waar beginnen. Ik kan toch niet op straat vragen aan iedereen: ik zoek studentenjob? Dat is niet gemakkelijk.
Leefwereld: het leven zoals het is • Armoede maakt onmachtig: aanhoudende onzekerheid en stress zorgen voor gevoelens van afhankelijkheid • Gevolgen: vermoeidheid – boosheid • Etigon, Fatime & Aïcha
Gekleurde armoede en hulpverlening
Cijfers uit Antwerpen CAW
2005
2009
Vlaanderen ECM bij onthaal
21%
26%
N-B origine bij begeleiding 23%
28%
ECM bij onthaal
36%
44%
N-B origine bij begeleiding 33%
39%
Antwerpen
Cijfers uit Antwerpen
Opzet van het onderzoek • Probleemveld: Wat is de impact van ‘gekleurde armoede’ op de hulpverlening? • Onderzoeksvragen: – Welke visie en handelingsprincipes hanteren hulpverleners in het werken met mensen in armoede van een andere etnische herkomst? – Wat verwachten cliënten van een andere herkomst in armoede van de hulpverlening? Waar ervaren ze drempels en knelpunten? Wat helpt hen echt vooruit?
Het perspectief van de hulpverleners Over omgaan met diversiteit
Het perspectief van de hulpverleners • Omgaan met diversiteit is een uitdaging voor de hulpverleners • Taalverschillen vormen een grote drempel: Vaak is taal toch wel een moeilijk gegeven. Je merkt in de praktijk dat als iemand een taal spreekt die je zelf totaal niet machtig bent, dat het heel moeilijk wordt om daar op een even kwaliteitsvolle manier een begeleiding mee aan te gaan.
Het perspectief van de hulpverleners Omgaan met diversiteit is een uitdaging voor de hulpverleners: Andere normen & gedragingen interpreteren & daarover dialogeren
Het perspectief van de hulpverleners I: Wat vind je moeilijk? R: Als een persoon, nu moet ik zien hoe ik me uitdruk hé, in het leven staat voor basisbehoeften, maar ook niet meer dan dat. Daar bedoel ik mee: eten, onderdak, kinderen, ja, eigenlijk dat overleven zo. Dat is soms moeilijk omdat die ook niet in het nu leven en die kijken ook niet veel verder.
Het perspectief van de hulpverleners Omgaan met diversiteit is een uitdaging voor de hulpverleningsorganisatie & opdrachten: Voorbeeld: activeren
Het perspectief van de hulpverleners R: Bijvoorbeeld de vrouw die Nederlandse les moet volgen, die laat dat eigenlijk niet toe dat je je daarmee bemoeit. Voor haar is dat totaal niet aan de orde, maar voor ons wel. Dus in dat opzicht laat ze het niet toe, maar worden ze door ons wel een beetje gestimuleerd en aangehaald om dat wel te doen. Maar ze gaan dat zeker niet altijd toelaten en begrijpen waarom ik bepaalde dingen vraag.
Het perspectief van de hulpverleners Visie op armoede
Het perspectief van de hulpverleners • Denken over armoede is niet altijd gemakkelijk • Armoede is... – De schuld van de mensen zelf – De schuld van de groep – De schuld van de samenleving
Het perspectief van de hulpverleners • Cultureel schuldmodel: De taal, tradities, door cultuur zijn ze minder aan de arbeidsattitude aangepast. Cultuur houdt hen in armoede.
Het perspectief van de hulpvragers
Over kwaliteitsvolle hulpverlening
Het perspectief van de hulpvragers • Kwaliteitsvolle hulpverlening is – Werken aan concrete oplossingen die vooruit helpen – Emotionele ondersteuning om tot duurzame verandering te komen
Het perspectief van de hulpvragers Ik wil iemand op dit ogenblik die me kan helpen om deze situatie eerst te verlaten. Die me kan helpen met mijn problemen op dit moment. Ik wil echt iemand die me helpt om deze situatie te verlaten.
Het perspectief van de hulpvragers I: Je vindt het niet zo erg dat je hen nodig hebt omdat je weet dat het goed zal zijn in de toekomst, op die manier? R: Ja! Iemand naast mij of achter of voor mij stappen. Dat is, vind ik, belangrijk. Je kunt het niet alleen. I: Wil je vooral dat er iemand ‘voor’ jou stapt of ‘naast’ jou? R: Naast mij en achter mij, zo, om te duwen. I: Om te duwen? R: Om te duwen, ja. Of naast mij ook. Maar ook zorgen dat wij stappen zetten.
Het perspectief van de hulpvragers • Kenmerken van goede hulpverlening – – – –
Bereikbaarheid Respect Participatie en zeggenschap Oprechte betrokkenheid
Het perspectief van de hulpvragers R: Ik was in staat om te vertellen omdat ik het voelde dat het iemand was die zich interesseerde. Ik zag hoe ze met de andere cliënten omging. Zij luisterde, zij was aangenaam. Er is menselijkheid, ze interesseert zich. Dit psychologisch probleem, niemand had me daar ooit over aangesproken, niemand. Zij heeft in mijn dossier gekeken, ze heeft mijn dossier gelezen en zij heeft de vinger op de wonde gelegd.
Het perspectief van de hulpvragers R: Ze vindt het heel belangrijk dat een sociaal assistent zijn vak kent, de wegen kent, de informatie heeft en die overbrengt, maar toch ook een beetje psychologisch inzicht heeft en aan mensen zegt: ‘Het komt wel goed, ik geloof dat het goed komt voor jou! Die morele steun is nodig.
Divers-sensitief en empowerend sociaal werk
Samenvattend: • ‘Culturele’ analyses als ‘geprefereerde verhalen’ bij hulpverleners • Sociale, politieke, economische structuren verdwijnen uit beeld • Cliënten schreeuwen onmacht uit over mensonwaardig leven • Hulpverleners kunnen een belangrijk verschil maken voor cliënten
Divers-sensitief en empowerend sociaal werk • Divers-sensitief sociaal werk: Positieve basishouding Sterk inleefvermogen Respect Aandacht Het bestaan van nevengeschikte,verschillende perspectieven kunnen hanteren – Goede luisteraars – – – – –
Divers-sensitief en empowerend sociaal werk • Empowerend sociaal werk: – Vanuit een vuur van verontwaardiging – Blijvend de vragen van cliënten vooropstellen – Alertheid voor uitsluitingsprocessen in de context – Evenwicht tussen versterken van cliënten & aanklagen van structurele condities van sociale ongelijkheid & armoede
Divers-sensitief en empowerend sociaal werk • Nood aan meer reflectieruimte & actieonderzoek – Rond diversiteitskwesties en handelen – Rond het verbinden van individuele hulpvragen met de maatschappelijke context
• Nood aan een divers-sensitieve opleiding ter voorbereiding • Nood aan een realistisch maar gedurfd ondersteunend beleid
