Arenberggebouw – Arenbergstraat 5 – 1000 Brussel Tel: 02 209 47 21 – Fax: 02 209 47 15
Gekleurde volleyballen: Show of functioneel?
AUTEURS
LENOIR M.
REDACTEUR
BLONDEEL S.
INSTITUUT
Universiteit Gent, Vakgroep Beweging- en Sportwetenschappen
ABSTRACT
De witte ballen zijn duidelijk uit de mode. Zowel bij volleybal- als bij voetbalwedstrijden wordt het spel gekleurd door een bal met een hip kleurpatroon. Voor de producenten van sportartikelen is de aantrekkelijkheid van de bal meer en meer een belangrijke factor geworden, maar hebben deze trendy kleuren ook een invloed op het volleybalspel zelf? Is er een verschil in waarneming van de ballen en de balbaan voor de spelers? De effecten van deze flashy kleurpatronen worden hier besproken.
Sleutelwoorden
volleybal, kleurpatroon, balbaan
Datum
01/04/2011
Extra bronnen
(zie lijst achter tekst)
Contactadres
[email protected]
Disclaimer: Het hierna bijgevoegde product mag enkel voor persoonlijk gebruik worden gedupliceerd. Indien men dit wenst te dupliceren of te gebruiken in eigen werk, moet de bovenvermelde contactpersoon steeds verwittigd worden. Verder is een correcte bronvermelding altijd verplicht!
GEKLEURDE VOLLEYBALLEN: SHOW OF FUNCTIONEEL? Lenoir Matthieu Universiteit
1
Gent,
Vakgroep
Bewegings-
en
Sportwetenschappen
INLEIDING
SITUERING
Kleuren zijn vandaag niet meer weg te
Wanneer de bal met effect getrapt of
denken uit eender welke balsport. Zowel
geslagen wordt, geven kleurpatronen
de uitrusting van de spelers als de bal zelf
extra informatie over het verloop van de
zien er aanzienlijk frisser uit dan vroeger.
balbaan. Reageert een voetballer sneller
Vooral in het voetbal en volleybal werden
op een gekleurde bal of kan een
de laatste jaren nogal wat ‘nieuwe’
volleyballer beter om met een effectbal
kleurpatronen op het oppervlak van de
wanneer die een kleurpatroon heeft?
bal gepresenteerd. We zijn de rood-wit-
Puur vanuit theoretisch oogpunt geeft
groene of blauw-geel-witte volleyballen
een kleurpatroon op het baloppervlak
ondertussen zo gewoon dat het tijdperk
geen extra informatie wanneer de bal
van de witte bal al eeuwen achter ons lijkt
rechtdoor
te liggen. Het is evenzeer traditie
gespeeld. Een rood-wit-groene volleybal
geworden dat de grote sportmerken voor
wordt niet sneller gezien door de
een EK of WK voetbal uitpakken met een
receptiespeler dan de klassieke witte bal.
nieuwe bal in een kleurig en blits kleedje.
Evenwel, in voetbal als in volleybal wordt
Dat het spel hierdoor makkelijker en
er dikwijls rotatie aan de bal meegegeven,
aangenamer te volgen is, lijkt voor de
zodat deze tijdens de vlucht naar links,
hand te liggen. Dat het daarenboven een
rechts, opwaarts of neerwaarts wegkrult.
vruchtbare marketingstrategie is, willen
De tegenstander heeft in dergelijke
we ook wel aannemen. Maar wat met de
gevallen vaak de neiging om eerst in de
spelers en het spel zelf? Minder evident is
verkeerde richting – dus weg van het
namelijk dat deze kleuren(combinaties)
uiteindelijke landingspunt – te lopen,
ook het gedrag van de speler kan
vooraleer duidelijk wordt dat de bal toch
beïnvloeden.
niet het verwachte traject volgt.
en
zonder
effect
wordt
De fenomenale vrije trap van Roberto Carlos in 1997 waarbij wereldkeeper Fabien Bartez hopeloos op het verkeerde been
werd
gezet,
is
hier
een
schoolvoorbeeld van. Bij het trappen of
2
slaan met effect wordt aan de bal een
landingspunt om dan tegen het einde van
rotatie of spin meegegeven. Bij spin rond
de vlucht terug te keren naar dit punt.
de verticale as van de bal in (tegen)-
Puur vanuit energetisch oogpunt voert de
wijzerszin ontstaat er een plaatselijk
speler hier een onnodige verplaatsing uit,
onevenwicht in de dichtheid van de
die energie, maar vooral tijd kost. Tijd is
luchtstroom waardoor de bal passeert,
nu precies wat een receptiespeler in
wat uiteindelijk zal leiden tot een
volleybal meestal niet in overvloed heeft.
zijwaarts afbuigen van de balbaan. Dit
Met de klassieke witte bal kon deze
fenomeen is bekend als het ‘Magnus
‘onnodige’
effect’ en is voor vele spelers moeilijk om
anderhalve meter bedragen. Het spreekt
mee om te gaan. Wanneer de bal echter
voor zich dat dit een tijdverlies met zich
een kleurpatroon heeft, wordt de rotatie
meebrengt
van de bal duidelijk zichtbaar voor de
onvermijdelijk afgestraft kan worden. Met
speler. Bij de ‘oude’ min of meer egaal
een kleurpatroon op het oppervlak van de
witte volleybal was de rotatie zo goed als
bal
niet zichtbaar voor het menselijk oog. Als
gereduceerd worden tot enkele tientallen
de rotatie waargenomen kan worden, kan
centimeters. In dit geval is de informatie
de speler daar – in theorie – uit afleiden
over de rotatie van de bal, en dus over de
of de bal al dan niet zal afwijken van zijn
op til zijnde afwijking van de balbaan, veel
originele vluchtrichting.
duidelijker aanwezig en wordt ze dus ook
Een gekleurde bal met effect spelen zou
effectief gebruikt door de spelers.
dus minder misleidend zijn dan vroeger met een witte bal het geval was, omdat de patronen op de bal ‘verraden’ dat er een afwijking zal optreden en in welke richting dit zal gebeuren.
kan
verplaatsing
dat
het
in
heen-
meer
dan
topvolleybal
en
teruglopen
Dit gunstige effect van de kleurpatronen had weinig te maken met het sneller gewaarworden van de bal, zoals door sommige producenten van sportmateriaal wel eens wordt geclaimd. De reactietijd, de tijd die verloopt tussen het vertrek van de bal en de eerste beweging van de
ONDERZOEK & RESULTATEN Onderzoek bij professionele volleyballers toonde aan dat wanneer een opslag met effect wordt gespeeld zodat de bal naar links of rechts afbuigt, de receptiespeler zich eerst
verplaatst
weg
van het
speler, was immers gelijk voor de witte ballen en verschillende versies van ballen met kleurpatronen.
Fig 1. De vier baltypes die in het onderzoek werden gebruikt: v.l.n.r. de rood-blauw-witte Gala, de geel-blauwwitte Mikasa, de groen-rood-witte Molten en de effen (niet meer gebruikte) witte bal.
SO WHAT? Verschillen
3
in
waarneming
tussen
verschillende baltypes? So what? In een wedstrijd spelen beide ploegen toch met dezelfde
bal
en
is
er
dus
mogelijk tot een minder snel en/of minder correct inschatten van de balbaan leiden, met puntenverlies tot gevolg.
geen
systematisch voordeel? Welke bal er bij
TIP VOOR DE TRAINER
een wedstrijd wordt gebruikt is niet reglementair vastgelegd: elke club kan kiezen
met
welke
bal
er
bij
de
thuiswedstrijden wordt gespeeld. Dat maakt dat een ploeg in één seizoen wedstrijden met verschillende baltypes afwerkt en dit maakt het onderzoek precies interessant voor de trainer. In de literatuur over motorisch leren is veel te doen om het concept ‘specificiteit van leren’. Deze theorie stelt dat het leren een heel specifieke koppeling inhoudt tussen wat een speler waarneemt (in casu ziet) en welk motorisch antwoord daaraan gekoppeld is. Dit betekent dat een club die het hele seizoen maar met één specifiek
baltype
traint,
zeer
Het verdient dus aanbeveling dat trainers de
verschillende
baltypes
in
hun
trainingen gebruiken, zodat de spelers de subtiele maar systematische verschillen in informatie over de balbaan leren vertalen in een correct motorisch antwoord. Zo komen ze niet voor een plotseling noodzakelijke ‘her-ijking’ van hun visuele waarneming te
staan wanneer een
wedstrijd met een ander type bal gespeeld moet worden. Specifiek in de aanloop naar de (wekelijkse) wedstrijden kan dan uitsluitend met de wedstrijdbal van het volgende weekend worden gewerkt.
goed
voorbereid is op wedstrijden die ook met
WAT MET DE WITTE BAL?
dat type worden gespeeld. In wedstrijden waarbij een ander type gebruikt wordt, krijg je plots een lichtjes gewijzigde koppeling tussen wat je ziet en de uitvoering van je bewegingen. Dit kan
Uit dit onderzoek blijkt dat een witte bal die met effect wordt gespeeld moeilijker in te schatten is dan een bal met kleurpatronen. De rotatie van de bal, en dus de nakende afwijking van de balbaan,
is zeer moeilijk waar te nemen. Dit betekent echter niet dat de witte bal van de trainingsvelden moet verdwijnen. Het feit dat de nodige informatie blijkbaar later beschikbaar is, maakt dat een met effect geslagen witte bal een ideaal trainingsmiddel is om de reactie op een
4
REFERENTIES Lenoir, M. (2007). Gekleurde volleyballen: Show of functioneel? Bewegingswetenschap in beweging: 44-46.
Lenoir, M. Vansteenkiste, J. Vermeulen, J. De Clercq, D.(2005). Effects of contrasting colour patterns on the volleybalreception. Journal of Sports Sciences, 23, 871-879.
onverwachte verandering in het traject van de bal te oefenen en zo de spelers ‘scherp’ te houden. Naar de producenten van sportmateriaal is de boodschap niet enkel oog te hebben voor de marketingwaarde van een bal met een specifiek kleurenpatroon, maar ook de waarneming door de spelers in acht te nemen vooraleer een nieuw product te lanceren. Ook in een tijdperk waarin kijkcijfers, marketing en show de boventoon voeren in de sportwereld, blijven
de
spelers
het
element in de balsporten.
belangrijkste
Lenoir, M. (2005). Flashy kleuren op volleyballen en voetballen. Sportgericht, 59, 47.
