DE KASSA IS LEEG Een antropologisch video-onderzoek naar de sociale dynamiek in de Boekhorststraat (Den Haag)
Ariënne Dozeman in de Boekhorsstraat (Den Haag)
1
1 Inhoudelijke omschrijving van het project Inleiding. De Boekhorststraat is een begrip in Den Haag. Vroeger een deftige winkelstraat met warenhuizen, drie bioscopen en tramlijn tien. Nu een multiculturele mengelmoes van belhuizen, avondwinkels en seksshops. In het voorjaar van 2013 verhuisde antropoloog en journalist Ariënne Dozeman van Groningen naar Den Haag en huurde een kamer om de hoek van de Boekhorststraat. Geheel toevallig, het had elke andere straat kunnen zijn. De dagelijkse route naar het centrum voerde haar door die Boekhorststraat en zo leerde ze de winkels en hun eigenaren kennen. Er was iets met die straat wat haar meer fascineerde dan anders. De nacht een neonverlichte filmset waarin de eigenaar van de kebabzaak nooit leek te slapen. De dag een bonte mengelmoes van culturen. Winkeliers vertelden dat dit vroeger dé winkelstraat van Den Haag was. De tram en boetieks zijn inmiddels verdwenen, de gemeente Den Haag probeert met Europese subsidie het ‘imagoprobleem’ op te lossen. Is de straat, met haar vervallen panden en door buitenlanders gerunde zaken, slechts vergane glorie? In de Boekhorststraat liggen alle sociale, economische en culturele ontwikkelingen die spelen in grote steden van Nederland. Dat is wat deze straat zo interessant maakt. Als antropoloog probeert Ariënne de wereld om haar heen te begrijpen, als journalist wil ze de verhalen die ze daarbij tegenkomt delen met anderen. Daarin heeft ze een voorkeur voor vraagstukken die spelen binnen onze eigen samenleving. De Boekhorststraat is multicultureel Nederland op postzegelformaat. Gelegen tussen het centrum van de stad en de bekende Schilderswijk zie je nergens anders in Den Haag zo goed de schoonheid en lelijkheid van de multiculturele stedelijke samenleving. De enige volksbuurt‐winkelstraat in Den Haag, waar de geboren en getogen Hagenees zijn lunch haalt bij de Turkse supermarkt terwijl hij klaagt over al die buitenlanders die er zijn komen wonen. Verval, verwijt, de problemen die komen met de multiculturele samenleving. Maar ook samen de schouders eronder, verbroedering. Sommige zaken zitten er al vijf generaties, waarom zijn zij gebleven? En wie is er juist weggegaan? Dit onderzoek vraagt zich af; wat bepaalt dat de mensen in deze straat kunnen samenleven, of juist niet? Wat willen we gaan doen? Met de camera trekt Ariënne door de Boekhorststraat en leert de bewoners en winkeliers kennen. Op zoek naar de sociale dynamiek van de straat. Mensen werken en leven hier samen, maar is er sprake van werkelijk wederzijds respect? Is er sprake van een ‘wij’-gevoel? En hoe ver gaat deze band? Is het slechts een zakelijke verbintenis om te kunnen overleven terwijl iedereen ondertussen op zijn eigen culturele eiland blijft? Of zijn de inwoners van deze straat een subcultuur op zich geworden die kleur en religie overstijgt? En welke factoren spelen hierin een rol? Waar is de grens van de verbintenis, wanneer kan een grap over Marokkanen bijvoorbeeld nog wel en wanneer niet meer? Welke mensen zijn gebleven, en wie zijn er juist weggegaan? Stadsantropologie met als uitgangspunt de vraag: Wat bepaalt dat de mensen in een grootstedelijke multiculturele omgeving kunnen samenleven, of juist niet? Door een videoportret te maken van de straat en haar bewoners wordt antropologisch veldwerk en documentaire gecombineerd. Film is hét middel om een grote groep te laten delen in kennis, en daarmee begrip.
2
Het project resulteert in een tien-delige televisie-serie voor Omroep West1. Tien afleveringen waarin de kijker wordt meegenomen op een ontdekkingstocht in de straat en de bewoners en winkeliers, in al hun schoonheid en lelijkheid, leert kennen. Aan het einde van iedere aflevering zal de maakster reflecteren op haar belevenissen en bevindingen. Dit roept weer nieuwe vragen op voor de volgende aflevering. Daarnaast zal een fotocollectie worden aangelegd van de straat en haar bewoners en ondernemers. Streven is om deze na uitzending van de serie tentoon te stellen. DE KASSA IS LEEG. Het staat te lezen op het bordje dat de slager elke avond naast de lege kassalade in zijn etalage zet. Dit is een programma dat grootstedelijke thema’s klein maakt. Door de mensen in de Boekhorststraat te leren kennen zie je de ontwikkelingen in Den Haag - en Nederland. Veranderingen door de komst van immigranten, het sluiten van winkels door concurrentie van supermarkt en warenhuis, problemen van drugs en geweld, en toch de trots op ‘onze straat’. We leren onder andere visboer Ben kennen, die op zijn vijftiende vanuit Marokko naar Nederland kwam. De jongens van kapsalon Safari en de eigenaar van seksshop ‘coconuts for seks’. De 70-jarige Eus en zijn vrouw Gerda die al meer dan veertig jaar een slagerij hebben in de straat en maar moeilijk om kunnen gaan met de veranderingen. Fietsenmaker Ronald die er schijtziek van wordt dat geen van zijn klanten nog Nederlands lijkt te kunnen. Behanghandelaar Stahlecker, zijn familie zit al vijf generaties in de Boekhorst. Volgens hem was het vroeger heus niet zoveel beter. De gevechten uit de in de Roxy gedraaide cowboyfilms werden buiten nog eens dunnetjes overgedaan. “Elke tijd is anders en het is de kunst met die tijd mee te gaan. Dit is het Den Haag van nu”, Aldus Stahlecker. Het zijn stuk voor stuk kleurrijke portretten die samen een geweldig interessant beeld opleveren. Wetenschappelijke achtergrond. Volgens de actor-network theorie van Latour2 wordt het sociale gevormd in een netwerk van actoren. Deze actoren zijn bijvoorbeeld de geschiedenis, het overheidsbeleid, of de komst van anderen. Identiteit is sociaal gevormd omdat het wordt gevormd in interactie met de ander. Wie je zelf bent definieer je tegenover iemand anders, je hoort bij een bepaalde groep en daardoor bij een andere groep niet. Deze theorie is voor dit onderzoek interessant: welke actoren vormen een rol in het feit dat mensen in de Boekhorststraat kunnen samenleven of juist niet? Wat vormt de identiteit van de mensen in de Boekhorststraat, en is dit een gezamenlijke identiteit? Welk antwoord geven deze mensen op de vraag ‘waar hoor ik bij’? Ze horen allemaal bij de Boekhorststraat. Maar horen ze ook bij elkaar? Zijn het ‘Boekhorstenezen’, of toch allemaal subgroepen? Wie is in dit geval ‘wij’ en wie ‘zij’? Want het zijn allemaal bewoners of ondernemers in dezelfde straat. Tegelijkertijd is er in deze straat veel veranderd door onder andere de komst van immigranten. De Boekhorststraat is hierin een interessante casus omdat hier alle sociale, economische en culturele ontwikkelingen van de afgelopen decennia te vinden zijn. Allemaal actoren in de manier waarop men in zo’n straat met elkaar omgaat en de identiteit bepalen. Vernieuwing. Dit project levert op verschillende gebieden vernieuwing op in documentaire. Het gaat om een antropologisch onderzoek vastgelegd met de camera. De maakster gaat met een vraagstuk de straat op zonder ven tevoren de uitkomst te weten. De inhoud van de serie ontstaat tijdens het onderzoek. Inmiddels is Ariënne verhuisd naar een ander deel van de stad, door gedurende de opnameperiode opnieuw een kamer te huren in de De uitzendintentie van Omroep West vindt u in de bijlagen. Latour, B. (2005) Reassembling the Social: an Introduction to Actor-Network theory. Oxford:Oxford University Press. 1 2
3
Boekhorststraat gaat ze zoveel mogelijk op in het leven van alledag en kan de reeds bestaande vertrouwensband verder worden verdiept. In totaal zal ze twee keer drie weken in de Boekhorststraat gaan wonen. Met een tussenperiode van drie weken waarin gereflecteerd kan worden op wat in de eerste drie weken veldwerk is gezien, gehoord en gefilmd. Deze tussenperiode geeft de mogelijkheid om het materiaal te bekijken, indrukken te laten bezinken, duiders te spreken of passende literatuur te lezen. Dit geeft nieuwe input voor de tweede periode in het veld. Gedurende de opnameperiode zal constant gereflecteerd worden op wat we horen en zien. Ook deze reflectie zal vastgelegd worden met de camera. Aan het einde van elke dag wordt het materiaal bekeken en hardop de vraag gesteld in hoeverre er vorderingen zijn gemaakt in het beantwoorden van de hoofdvraag. Wat hebben we gezien en geleerd? Begrijpen we het? En welke vragen zijn er voor de volgende dag? De mogelijkheid wordt open gelaten om duiders in te schakelen. Dit kan gaan om een wetenschapper, maar ook een sociaal werker. Doel is theorie en vragen zo te stellen dat deze behapbaar zijn voor de kijker. Streven is een sociale dynamiek inzichtelijk te maken op een voor een groot publiek aansprekende manier. Het onderzoek zelf is een veldwerk waarin de onderzoekster zich onderdompel in de straat. Het is deze interactie met de maakster die medebepalend is voor het eindresultaat. In hoeverre hoort ze eigenlijk bij de straat? Wat is het effect van een meisje, opgegroeid in Drenthe, dat ook maar toevallig in de straat kwam wonen? Hierin wordt de grens opgezocht, geprobeerd wordt te gaan waar anderen schichtig voorbij zouden lopen en juist die vraag te stellen die eigenlijk niet kan. Dit element wordt extra kracht gegeven doordat de maakster gefilmd wordt terwijl ze filmt. Er wordt gewerkt met een dubbele camera, hiermee de wisselwerking tussen maakster en geïnterviewde vastleggend. Doel is om naast de serie een fotocollectie te maken van bewoners en bedrijven in de Boekhorststraat. Deze willen we na het vertonen van de serie tentoonstellen. Daarbij wordt samenwerking gezocht met gemeente Den Haag. Muziekkeuze. Wat betreft de muziek wordt gebruik gemaakt van ‘het geluid van de straat’. Wat zijn de lievelingsnummers van de bewoners? Wat staat er op in de winkel? Wat schalt er uit de auto’s die voorbijrijden? Wat hebben de hangjongeren in hun oren? Hiermee zal het geluid van de serie net zo bont zijn als de straat en haar bewoners.
2 Wie werken er mee aan het project? De Kassa is Leeg is een samenwerking tussen audiovisueel productiebedrijf Tetteroo Media, antropoloog en journalist Ariënne Dozeman (maakster van de serie), en Omroep West. Ton Mallo, hoofd programmering, heeft een uitzendintentie afgegeven voor de 10-delige serie. Tetteroo Media is producent van televisieprogramma’s en voorlichtingsfilms met een achtergrond in de journalistiek. Tetteroo Media werkt voor Nederlandse en buitenlandse zendgemachtigden. Recente producties zijn reportages voor Brandpunt, Een-vandaag, Reporter en Altijd Wat. En series voor NTR, KRO, At5, Omroep Gelderland en RTV Rijnmond. Peter Tetteroo studeerde journalistiek aan de Academie voor Journalistiek in Tilburg. Na het behalen van zijn diploma volgde hij meerdere deeltijdstudies, onder andere gericht op Afrika. Hij werkte vanaf 1988 voor Achter het Nieuws en Brandpunt en was in 1989 aanwezig bij de val van de Berlijnse Muur. Hij won meerdere internationale prijzen waaronder een International Emmy Award voor de documentaire Welcome to North Korea. Sinds 2006 runt 4
Peter Tetteroo een eigen mediabedrijf wat voor Nederlandse en buitenlandse omroepen werkt, voorlichtingsfilms maakt en mediatrainingen verzorgd. www.tetteroo.tv Ariënne Dozeman (1987) studeerde culturele antropologie aan de Universiteit van Amsterdam. Daarna haalde ze haar master radio –en televisiejournalistiek aan de Rijksuniversiteit van Groningen. Ze liep onder andere stage bij het televisieprogramma Man Bijt Hond (NCRV) en werkte voor het programma Metropolis (VPRO). Ze werkte mee aan programma’s voor regionale en landelijke televisie, in binnen –en buitenland. In haar werk probeert ze antropologie met journalistiek te combineren. Haar interesse ligt bij de culturen binnen de Nederlandse grenzen, daarbij begeeft ze zich vaak middenin de groep die ze onderzoekt. Zo bestond haar afstudeerscriptie uit een veldwerk op woonwagenkamp Vinkenslag te Maastricht. Hier onderzocht ze de invloed van berichtgeving in de media over het beruchte woonwagenkamp op de identiteit van de bewoners. www.ariennedozeman.nl Opleidingen Master Journalistiek (richting radio –en televisiejournalistiek). Rijksuniversiteit van Groningen Masterscriptie: ‘Zij zijn Kampers. Een onderzoek naar de Identiteitsvorming van de bewoners van woonwagencentrum Vinkenslag, en de rol van Dagblad de Limburger daarin.’
2011-2013
Bachelor Culturele Antropologie en Ontwikkelingssociologie 2006-2010 Universiteit van Amsterdam Specialisatievakken: ‘visuele antropologie’, ‘antropologie van Europa’, ‘ontwikkeling en armoede’. Keuzevakken: ‘Islam’, ‘introductie Europese en Nederlandse theatergeschiedenis vanaf 1850’. Bachelorscriptie: ‘De Gevaarlijke Ander. Zij oogsten thans wat zij zelf zaaiden: macht uit angst’. Een historische vergelijking van de omgang met minderheden in Nederland door politiek en media. Met als belangrijkste conclusie dat een huidige populistische rechtse elite de angst voor een zogenaamde ander aanwakkert om macht te vergaren. Werkervaring Freelance Journalist Recent werk: -Rotterdam-Rotterdam (RTV Rijnmond) Serie over de wereldomzeiling van driemasttopzeilschoener De Oosterschelde. Voor deze 13-delige serie videodagboeken over de wereldreis maakte ik de aflevering van Sydney (Australie) naar Aucklan (Nieuw Zeeland).
2013-nu
-Kopstuken Een dag uit het leven van een Westlandse ondernemer. Deze serie werd geheel door mij geregisseerd, gefilmd en Gemonteerd. -Nieuwsitems Dagelijks nieuws voor de lokale omroep in Westland (WOS Media). -Westland Report 5
Westland Report is een informatief programma vanuit gemeente Westland. -Commercieel Commercials en bedrijfsfilms, zoals een aantal infomercials over maatschappelijk verantwoord ondernemen voor Patijnenburg, een sociale werkvoorziening in Westland. -Tessa In dit programma ga ik samen met paragnost Tessa van Rossen op pad om vragen van mensen over leven en dood te beantwoorden. Deze serie werd geheel door mij geproduceerd, gefilmd en gemonteerd. Al mijn werk is te vinden op www.ariennedozeman.nl
Stagiair Tetteroo Media -One Way Astronaut Tijdens mijn stage bij Tetteroo Media mocht ik onder andere
mrt 2013-juli 2013
meewerken aan de documentaire One Way Astronaut. Een film over de enkele reis naar Mars die het bedrijf Mars One in 2024 wil ondernemen. In binnen -en buitenland maakte ik opnames en hield ik interviews. Ook heb ik meegewerkt aan de montage. Redacteur Metropolis (VPRO)
juli 2011-sep 2011
Redactiestagiair Man Bijt Hond (NCRV)
jan 2011-mei 2011
3 Toelichting op de begroting *10 Afleveringen van 20 minuten Gekozen is voor een meerdelige-serie. Dit omdat het de bedoeling is de kijker mee te nemen in een ontwikkeling: Samen met de maker ga je als kijker op onderzoek uit en zet de stappen in het antropologische veldwerk in de Boekhorststraat. Per aflevering wordt gekozen voor een duidelijke deelvraag/thema. Denk bijvoorbeeld aan de geschiedenis van de straat, het gemeentelijk beleid, of de verhouding tussen autochtonen-allochtonen (dit zijn allemaal actoren die samen de sociale dynamiek van de straat bepalen). Door te werken met af te ronden thema’s is het als kijker ook goed mogelijk om later in de serie in te stappen. Aan het einde van iedere aflevering reflecteert de maker, op camera, op datgene wat zij die aflevering heeft gezien en geleerd. Dit roept vragen op voor de volgende keer. Net als zij leert de kijker stapje voor stapje de mensen en hun onderlinge dynamiek kennen.
6
*Voorbereiding, begeleiding Verslaggeving zal worden gedaan door camera-journalist Ariënne Dozeman. De serie wordt geproduceerd door Tetteroo Media. Tetteroo Media zet een producent en eindredacteur op het project. De producent, Louise Tuin, is verantwoordelijk voor organisatorische en administratieve taken. Denk hierbij aan onderhoud en reserveren van camera’s, licht en geluid. Maar ook contact met subsidieverleners. De eindredacteur, Peter Tetteroo, zal de verslaggever begeleiden in alle stadia van het onderzoek. Dus zowel in de voorbereiding, tijdens het draaien en in post-redactie en post-productie. Tetteroo Media draagt als producent de verantwoordelijkheid voor het project. Omdat verslaggever reeds lange tijd in de straat heeft gewoond en een deel van de ondernemers kent is de voorbereidingstijd relatief beperkt te houden. Het gaat hierbij om inhoudelijke en productionele voorbereiding. Inhoudelijk bijvoorbeeld het kiezen van hoofdpersonages en thema’s. Productioneel gaat het bijvoorbeeld om de tijdsplanning en het regelen van een kamer voor verslaggever om te wonen tijdens de opnameperiode. Ook is het belangrijk om bewoners en ondernemers op de hoogte te houden van de plannen en hen te betrekken in het project. Het onderzoek en de serie valt of staat met hun steun en vertrouwen. *Opname In totaal staan er 30 opnamedagen begroot. In de praktijk zal verslaggever twee keer drie weken in de Boekhorststraat gaan wonen. Met een tussenperiode van drie weken waarin gereflecteerd kan worden op wat in de eerste drie weken veldwerk is gezien, gehoord en gefilmd. Deze tussenperiode geeft de mogelijkheid om het materiaal te bekijken, indrukken te laten bezinken, duiders te spreken of passende literatuur te lezen. Dit geeft nieuwe input voor de tweede periode in het veld. *Verblijfkosten Gedurende opnameperiode zal de verslaggever wonen in De Boekhorststraat. Dit om een embedded veldwerk uit te kunnen voeren en werkelijk op te gaan in de dynamiek van de straat. *Post-redactie Dit video-onderzoek vraagt om een constante reflectie door de verslaggever. Welk materiaal is er die dag gefilmd, en wat valt hieruit te concluderen? Welke vragen blijven (nog) onbeantwoord en welke nieuwe vragen ontstaan. Door continue na te denken over wat gesprekken en gebeurtenissen bijdragen aan de beantwoording van de hoofdvraag en hoe verder te gaan kunnen onderbouwde inhoudelijke keuzes worden gemaakt. De mogelijkheid wordt hierbij opengelaten om een duider in te schakelen, bijvoorbeeld een wetenschapper of sociaal werker. In deze post-redactie is ook een grote rol weggelegd voor de eindredacteur. Juist het sparren tussen verslaggever en eindredacteur is van belang om verder te komen.
7
*Postproductie. Postproductie omvat het spotten en monteren van materiaal. Ook hier spelt de eindredacteur een belangrijke adviserende en ondersteunende rol. Ander belangrijk onderdeel van postproductie is vormgeving, audiobewerking en conversie.
4 Dekkingsplan Bedrag
Organisatie
15.000 10.000 10.000 10.000
Subsidie Culturele Projecten gemeente Den Haag LEF Fonds 1818 Stadsdeel Centrum gemeente Den Haag*, eventueel in samenwerking met woningcorporatie Staedion. MKB Den Haag* VNO-NCW West* Crowdfunding / De Boekhorststraat*
7.500 7.500 5.427
*Stadsdeel Centrum gemeente Den Haag Vanwege de slechte naam van De Boekhorststraat startte gemeente Den Haag in samenwerking met woningcorporatie Staedion in 2008 een revitaliseringtraject. Met als doel een fysieke verbetering van de straat, afname van de leegstand en professionalisering van de winkeliersvereniging. Men concludeerde toen een ‘imagoprobleem’. Ons project De Kassa is Leeg zal een positieve bijdrage leveren aan het imago van de straat. Met het programma wordt bekendheid gegenereerd bij het Haagse publiek. Door de kleurrijke identiteit van de straat uit te dragen wordt de gemeente gesteund in haar doel. *MKB Den Haag & VNO-NCW West De straat verbindt het kernwinkelgebied rond de Grote markt met de Zuidwal en de Schildersbuurt. Het exploiteren van de winkels door enthousiaste winkeliers draagt bij aan de wijkeconomie. Het is goed voor te stellen dan organisaties zoals MKB Den Haag & VNONCW West grote belangstelling hebben voor ons project. Immers, zij zetten zich in voor de belangen van ondernemers. *Crowdfunding / De Boekhorststraat De ondernemers in de straat staan zeer positief tegenover ons plan. Crowdfunding geeft hen de kans om ons project financieel te steunen zonder dat mijn journalistieke vrijheid hiermee in het geding komt. Vooraf zal duidelijk kenbaar gemaakt worden dat maakster en producent de inhoudelijke keuzes maken. Ondernemers zijn zelf verantwoordelijk voor wat zij op camera zeggen of doen. Uiteraard kunnen ook andere mensen een vrijwillige bijdrage leveren. HIerbij zal gebruik worden gemaakt van een platform zoals www.voordekunst.nl
8
9
