De Dynamiek van Social Work In Wijksteunpunt en (Sociale)Wijkteams
Ontmoeting in de buurt 25 februari 2015
dr. Dana Feringa Associate Lector, Fontys Hogeschool Sociale Studies, Eindhoven
[email protected]
Lectoraat Beroepsinnovatie Social Work “Het zijn van een plaats binnen het Hoger Beroepsonderwijs waar de opleiding ‘Bachelor of Social Work’ en partners uit het Sociale Domein elkaar ontmoeten en waar praktijkgericht onderzoek en innovatie centraal staan.”
Site lectoraat: http://fontys.nl/Over-Fontys/Fontys-Hogeschool-Sociale-Studies/Lectoraatberoepsinnovatie-Social-Work.htm
2
Lectoraat (1)
• Thematiek relevant voor Sociale Domein en Bachelor of Social Work – Professionele verantwoordelijkheid • Professional – burger • Professional – professional • Professional – organisatie en gemeente
3
Lectoraat (2)
• Wmo-werkplaats Noord-Brabant Fontys – Vijf praktijken
• Bijzonder Domein Jeugd – Professionele verantwoordelijkheid – Civil Society – Vrijwillig versus Onvrijwillig
• Kortdurende projecten 4
De Kunst van het Laten Wijksteunpunten Marielle Verhagen,
[email protected] (Sociale) Wijkteams Lydia van Dinteren,
[email protected] Sociale Netwerk Versterking Maria Stortelder,
[email protected] Zelfhulp Joyce Mols,
[email protected] Naasten in GGz Hanneke Claassens,
[email protected] Te bestellen of downloaden via: https://www.movisie.nl/publicaties/kunst-laten
5
Transitie AWBZ-Wmo
• Overdracht (transitie) Verandering van het huidige stelstel en gaat vooral over wet- en regelgeving, budgetverderling, besturing, inkoop, toezicht en verantwoording.
• Verandering (transformatie) Verandering van de uitvoering van maatschappelijke ondersteuning om beoogde effecten van de transitie te realiseren. Een kanteling op ideologisch gebied waarvan de trend grofweg gesteld, uitgaat naar het leggen van meer verantwoordelijkheid bij de samenleving.
6
Doe-het-zelf-zorg
• De burger aan zet • De overheid zet een stap terug • De professional deelt regie over ondersteuning met burger
7
Burgerschapsopvattingen
• Communitaristisch burgerschap – ‘Doeners’
• Neo-republikeins burgerschap – ‘Praters’
• Liberaal burgerschap – ‘Afzijdigen’
8
Twee praktijken Wmo-werkplaats
Wijksteunpunt Marielle Verhagen
(Sociale) Wijkteams Lydia van Dinteren
9
Wijksteunpunt
• Groepsgerichte dagbestedingsactiviteiten • Bijvoorbeeld, gezamenlijk koken en eten, werken in het groen, een introductie in de Nederlandse taal en gewoontes en creativiteit en ontspanning zoals handwerken, schilderen en yoga.
• Cliënten met een licht verstandelijke beperking en kwetsbare groepen burgers uit de wijk • Wat spreekt vrijwilligers aan en bindt hen aan een wijksteunpunt? Alle informatie mbt het wijksteunpunt is ontleend aan: Verhagen, M. (2014). Binding door aandacht en waardering. Samenwerking tussen professionals en vrijwilligers in een wijksteunpunt. In: L. Linders en D. Feringa (2014). De kunst van het Laten.
10
Vrijwilligers: wie?
• Diversiteit onder vrijwilligers – Man, vrouw – Autochtoon – 20 tot 80+ jaar – Wel/niet bekend met formele zorg – Andere activiteiten: ander vrijwilligerswerk, mantelzorg, opleiding, betaald werk
• Professionals: brede welzijnsorganisatie
11
Vrijwilligers: motivatie
• • • •
Leuk Lonend Juist Voldoende toegerust
Ik moest van de sociale dienst uit passend werk gaan zoeken. Ik moest twaalf uur in de week aan het werk. Vanuit de sociale dienst is het bij de uitkering inbegrepen dat je iets nuttigs gaat doen. [lonend] Ik hou van koken en dus vind ik het wel leuk om met anderen een maaltijd te bedenken, samen groenten te snijden en de maaltijd te bereiden.[leuk] Ik eet na afloop vaak mee en dat is toch mooi een gratis maal [lonend]. Verder vind ik het ook gezellig om met anderen 12 te eten. [leuk] (vrijwilliger horecaploeg)
Vrijwilligers: binden
1. Halen & Brengen Ik ben in mijn denken over het binnenhalen van vrijwilligers in de loop van de tijd wel veranderd. Aanvankelijk werkte ik stiekem toch wel heel aanbodgericht: “Dit en dat hebben we nodig en zou jij daarin passen?” Nu laat ik het veel meer open en denk ik “laat iedereen in principe maar komen”. Ik kijk nu veel meer naar: “Wie ben jij en wat heb je in te brengen?” Ook als iemand talenten heeft op een vlak waar wij eigenlijk helemaal niets mee doen en ook nooit iets mee hebben gedaan, denk ik nu: “Misschien kunnen we rondom dat wat jij kunt wel iets nieuws opzetten”. Zo is hier een vrijwilliger met een sterke voorliefde voor schrijven en poëzie die met een aantal cliënten wekelijks gedichten aan het schrijven en voordragen is. Dit is puur uit de interesse van deze vrijwilliger ontstaan en gezamenlijk hebben wij voor deze activiteit cliënten geworven en gevonden. (Coordinator vrijwilligers) 13
Vrijwilligers: binden
2. Professionele houding, goed onderbouwde vraag, heldere informatie en goede afspraken. Ik ben naar vacatures op internet gaan kijken. Ik ben op kookvacatures gaan zoeken en toen kwam ik hierop uit. Ik heb gebeld om twaalf uur. Om twee uur had ik een gesprek en dat was vrijdag en maandag stond ik in de keuken. Dat ging dus heel snel, want ik ben nou bezig met nog een andere vacature ergens. En dat duurt al vier weken. Het is een waardeloze organisatie. Ik hou van nette afspraken. Iets nakomen. […]. Hier pakten ze het direct netjes op. (Vrijwilliger kok horeacaploeg) 14
Vrijwilligers: behouden
• Contact maken De koffie is ons geheim! Ik heb wijksteunpunten zien beginnen, ergens in een flatje, drie hoog achter. Als er dan al vrijwilligers binnenkwamen, wezen de professioansl hun op het keukenblok en zeiden: “Kijk, daar staat alles. Daar kun je zelf koffie en thee maken.” En vervolgens trokken die professionals zich dan weer terug in hun kantoortjes om zich vervolgens een hele tijd niet meer te laten zien. Wij doen dat niet. […] Wij gaan in gesprek met de mensen. (Ambulant werker wijksteunpunt)
15
Vrijwilligers: behouden
• (H)erkenning Sommigen doen het ook zelf. Maar iedereen die hier komt, vindt het heel fijn. Het is een stukje persoonlijke aandacht: “Jij hebt toch vier zoetjes in je koffie?” “Oohh, jij weet het he, zoals ik mijn koffiedrink!” Ja natuurlijk, jij bent heel belangrijk voor ons. En de andere heeft melk en twee suikers en ook jij bent belangrijk voor ons! (Vrijwilliger dagactivering clienten)
Naast de koffie worden ook genoemd: de positieve aandacht, de positieven waardering voor mijn achtergrond, de sfeer, je wordt hier gezien, de supervisie, de ruimte die ik hier krijg om mijn professie uit te oefenen, de ruimte die je krijgt om uit te proberen en fouten te maken, je kunt hier iets betekenen voor anderen, gewoon jezelf kunnen zijn... 16
Vrijwilligers: behouden
• Waardering Ik verwacht wel iets terug. Waardering. Dat kan in kleine dingen zitten, zoals een bedankje. De professional met wie ik samenwerk, zegt dat heel vaak: “Bedankt dat je er was deze week!” Daar haal ik wel mijn voldoening uit, hoor. Bedankt voor je hulp, ja. (Vrijwilliger horecaploeg) Ik organiseer een rustige activiteit voor buurtbewoners op de maandagochtend. Nu kwamen eerst de mensen van de tuinploeg hun koffiepauze houden in dezelfde ruimte. Tot een professional aan mij vroeg: “Goh, die mensen van de tuinploeg zijn vaak wel heel luidruchtig he. Zal ik vragen of zij in een andere ruimte hun koffie drinken?” Ik was hier heel blij mee, want hiermee liet de professional mij zien dat mijn activiteit ook iets betekent. (vrijwilliger spel en ontspanning sociaal domein) 17
Vrijwilligers: mismatch
Bron afbeelding: http://centurymanagement.ie/?p=2679
18
(Sociale) wijkteams
• Generalistisch werken vanuit principe één huishouden, één plan, één contactpersoon • Focus op vergroten eigen kracht en inzetten eigen netwerk • Wat is eigen kracht volgens professionals in (sociale) wijkteams en hoe werken zij vanuit dit begrip? Alle informatie mbt (Sociale) Wijkteams is ontleend aan: Dinteren, L., van (2014). Focus op eigen kracht. Pionieren in een generalistisch wijkteam. In: L. Linders en D. Feringa (2014). De kunst van het Laten. Utrecht: Movisie
19
Eigen Kracht: aldus professionals
• Dat wat je zelf kan • Bijvoorbeeld zelf een hulpvraag kunnen formuleren, zelf instanties bellen, de problemen aanpakken, prioriteiten stellen of verantwoordelijkheid nemen
• Zelfinzicht De generalist komt thuis bij Geert, een man die in een vervuild huis woont. Na het gesprek met de generalist zet Geert op papier wat hij anders wil in huis. De generalist loopt samen met hem door het huis. Hieruit volgt een waslijst met ‘hele kleine klusjes’, die aangepakt moeten worden. Geert zet zelf op een rijtje hoeveel tijd het hem gaat kosten […] maakt een planning en zegt ‘ik denk echt dat ik dat ga kunnen.” (Respondent 3)
20
Eigen Kracht: aldus professionals
• Proces van versterken van zelfvertrouwen en bewustwording van eigen vaardigheden en mogelijkheden Je moet het mensen zo veel mogelijk zelf laten doen. Gaan zitten op de kwaliteiten van iemand, op wat hij wel kan. En dan waar hij iets niet kan, hem ondersteunen en hem leren het zelf te doen. (Respondent 3)
21
Eigen Kracht: Zoekende
• Burger en institutionele regels en richtlijnen Voorheen zou ik contact hebben opgenomen met school over wat er besproken was en wat mijn advies is. Nu heb ik dit bij de bewoner neergelegd en dan hoop je dat ze dat dan ook gaan doen. En dat maakt het wel lastig in deze casus want er is wel contact geweest met school, met de juffrouw, maar niet met de intern begeleider. Die was dus niet op de hoogte. […] Dat is natuurlijk heel vervelend en dat kreeg ik dan wel op mijn bord. (Respondent 11)
22
Eigen Kracht: Zoekende
• Burger en multidisciplinair overleg We hadden overleg. De huisarts zat een beetje moeilijk te doen. Hij vroeg wat mijn doel was. Ik zei: “mijn doel is om jullie alllemaal overbodig te maken, behalve jou dan. Mijn doel is heel helder voor mij, ik zet jullie allemaal de deur uit”. Iedereen zat me aan te kijken. […] Ik heb later teruggegeven aan de ouders dat ik het enorm schokkend vond dat gedurende de anderhalf uur dat het gesprek duurde alle partijen het over hen hadden en dat behalve ik en de gezinsvoogd niemand het woord rechtstreeks tot hen richtte. (Respondent 1)
23
Eigen Kracht: dilemma
• Eigen Kracht of recalcitrant? De indicatie is minder zwaar omdat ze niet zo veel hulp wilden, dat betekent echter ook minder geld. En dan begint het PGB-bureau te klagen van “als wij minder geld krijgen, kun je geen gebruikmaken van de opvoedondersteuner van die andere zorgaanbieder”. Daar moeten we ook nog over gaan praten met alle partijen, want er moet opvoedondersteuning komen. (Respondent 6)
24
Eigen Kracht: dilemma
• Eigen Kracht of onacceptabel gedrag? Luister, mijn tweede zoon laat zich door Jan en alleman misbruiken op financieel gebied. Hij huurt bijvoorbeeld een bus, die meegenomen wordt door iemand anders, terwijl mijn zoon ervoor opdraait. Hij krijgt dan bekeuringen voor die bus die hij moet betalen, maar hij heeft geen rooie cent. Hij heeft een Wajong-uitkering omdat hij afgekeurd is en er gebeurt allemaal maar niets met dat jong. Door bij te beunen kan ik ervoor zorgen dat hij in ieder geval uit de problemen blijft. (Respondent 28)
25
Kortom…
• Vrijwilligers – Motieven: leuk, lonend, juist, voldoende toegerust – Binden: halen & brengen, nice and clean – Behouden: contact maken, (h)erkenning, waardering
• Eigen Kracht – Wat je zelf kan, zelfinzicht, proces – Zoekende
26
Tevens drie dilemma’s
• Regie aan burger overlaten (‘laten’) blijkt moeilijk • Probleem-articulatie • Rolverwarring
27
Drie opdrachten
• ‘Laten’ • Identificeren zonder te stigmatiseren • Rolontwarring
28
Dynamiek van Social Work
Figuur uit: Linders, L., & Feringa, D. (2014). De kunst van het laten. Utrecht: Movisie
29
Tot slot
Doe-het-zelf-zorg: We ‘laten’ als de burger zichzelf redt (liberaal/’afzijdig’) en we ondersteunen als dat nodig is in meer of mindere mate (communitaristisch/’doen’). Dit kan alleen als alle betrokkenen met elkaar in gesprek blijven (neorepublikeins/’praten’) over wat een gewenste situatie is waarbij alle rollen gearticuleerd zijn.
30
