Dynamiek en stagnatie in de Republiek

CSE – Dynamiek en stagnatie

workshop chronologie

Dynamiek en stagnatie in de Republiek Workshop chronologie en begrippen

Arnoud Aardema Universitaire Lerarenopleiding Radboud Universiteit Nijmegen

© Arnoud Aardema, RU Nijmegen 2008



Woord vooraf Ieder jaar blijkt weer hoe moeilijk het voor de leerling is om de stof voor de examenonderwerpen onder de knie te krijgen. Begrippen, gebeurtenissen, ontwikkelingen uit elkaar houden en deze ook nog eens koppelen aan bronnen in het examen is voor menig examenkandidaat geen makkelijke opgave. In deze workshop wordt leerlingen een overzicht geboden van de stof van het hele examenonderwerp. Met behulp van deze kapstok is het voor leerlingen hopelijk eenvoudiger de stof onder de knie te krijgen. Tevens worden de belangrijkste begrippen uit de stofomschrijving gekoppeld aan gebeurtenissen en bronnen. Hopelijk hebben u en uw leerling veel plezier van het materiaal uit deze workshop. Heeft u naar aanleiding van de workshop vragen en suggesties of wilt u de opdracht digitaal gemaild krijgen, neem contact op met ondergetekende.

drs. Arnoud Aardema Vakdidacticus geschiedenis Universitaire Lerarenopleiding Radboud Universiteit Nijmegen (ILS/RU) Erasmusplein 1, kamer 20.03 6525 HT Nijmegen telefoon: 024-3612919 (alleen op maandag en vrijdag) e-mail: [email protected] Alles uit deze bundel mag gekopieerd/gebruikt worden voor in de klas, mits de bron wordt vermeld. © Arnoud Aardema, RU Nijmegen 2008




Chronologie De les in een oogopslag Onderwerp:

Dynamiek en stagnatie in de Republiek

Activiteit:

Kenmerken, gebeurtenissen en bronnen plaatsen in de tijdbalk.

Tijdsduur: Doelen:

50 minuten • •

Leerling kan de belangrijkste kenmerken uit de stofomschrijving toe passen op primaire bronnen. Leerling kan continuïteit en verandering binnen lange termijn ontwikkelingen beschrijven.

Beginsituatie:

De stof van het eindexamenonderwerp is behandeld en afgerond.

Voorbereiden:

• • •

Instrueren:

• • •

Uitvoeren:

• •

• •

Nabespreken:

Vervolg:

Kopieer voor iedere groep de tijdbalk op A3. Kopieer voor iedere groep bijlage 1, 2 en 3. o Knip de kaartjes los en stop deze in drie aparte enveloppen. o Bijlage 1 is envelop nr. 1 etc. Kopieer voor iedere leerling het vragenblad Wat: We gaan in een les de stof uit het katern over de geschiedenis van de Republiek herhalen. Hoe: Je gaat kenmerken/gebeurtenissen en bronnen plaatsen in een tijdbalk. Vervolgens moet je vragen beantwoorden over de tijdbalk Waarom: Het examen zal de stof vooral toetsen met behulp van bronnen. Het is dus van belang de kenmerkende aspecten uit die periode te kunnen koppelen aan bronnen. Verdeel de klas in groepen van drie, drie stoelen achter twee tafels Ronde 1 o Geef ieder groepje envelop nr. 1. o Tussenbespreking: Welke gebeurtenis vonden jullie moeilijk te plaatsen? Ronde 2 o Geef ieder groepje envelop nr. 2. o Tussenbespreking: Welk kenmerk vonden jullie moeilijk te plaatsen? Ronde 3 o Geef ieder groepje envelop nr. 3. o Tussenbespreking: Welke bron vonden jullie moeilijk te plaatsen? Welke kenmerken/ gebeurtenissen of bronnen kon je moeilijk plaatsen. Hoe heb je bepaald welke bron/kenmerk waar kwam? Waarom heb ik met jullie deze opdracht gedaan?

Neem thuis de tijdbalk door en streep de zinnen in de bron aan die te maken hebben met het kenmerk dat bij de bron hoort.




Doelen • Leerling kan de belangrijkste kenmerken uit de stofomschrijving toe passen op primaire bronnen. • Leerling kan continuïteit en verandering binnen lange termijn ontwikkelingen beschrijven. Tijd Voor de opdracht is 1 lesuur van 50 minuten voldoende. Het vragenblad kan eventueel in een volgende les besproken worden. Beginsituatie De stof is behandeld. De opdracht is bedoeld als korte herhaling van de belangrijkste stof. Of kan dienen als geheugen opfrisser voor het begin van het CSE. Voorbereiden • Kopieer voor iedere groep de tijdbalk op A3. • Kopieer voor iedere groep bijlage 1, 2 en 3. o Knip de kaartjes los en stop deze in drie aparte enveloppen. o Bijlage 1 is envelop nr. 1 etc. • Kopieer voor iedere leerling het vragenblad. NB. De gekleurde papieren hebben twee functies: • U kunt als docent snel zien, ook van wat grotere afstand, of kaartjes juist liggen. Dat helpt u bij de begeleiding van de leerlingen. • Bij het terugdoen in de envelop kan dat op kleur gebeuren Instrueren Wat gaan we doen? We gaan in een les de stof van het examenonderwerp ‘Dynamiek en stagnatie in de Republiek‘ herhalen Hoe gaan we het doen? Je gaat gebeurtenissen, kenmerken en bronnen plaatsen in een tijdbalk. Vervolgens moet je vragen beantwoorden over de tijdbalk Waarom doen we dit? Het examen zal de stof vooral toetsen met behulp van bronnen. Het is dus van belang de kenmerkende aspecten uit die periode te kunnen koppelen aan bronnen. Tevens leent dit thema zich uitstekend voor vragen over verandering en continuïteit. Met behulp van een tijdbalk krijg je een overzicht van de stof en kun je beter zicht krijgen hierop.

Uitvoeren Ronde 1 Plaats de gebeurtenissen bij het juiste jaartal. Rond 2 De stofomschrijving gebruikt vier perioden. Plaats de begrippen uit de envelop in het vak onder de vier perioden. Plaats een kenmerk bij de periode waarvan jij vindt dat het die periode kenmerkt. Ronde 3 Plaats de bronnen uit de envelop in de tijdbalk. Probeer de tijd te bepalen waar de bron thuis hoort. Kies uit de begrippen die daar liggen één kenmerk dat volgens jullie bij deze bron hoort. Nabespreken Inhoudelijk De inhoudelijke nabespreking kan op twee manieren plaats vinden: 1. Bespreek het vragenblad met de leerlingen. 2. Ga in op de bronnen die geplaatst moesten worden. Gezien de hoeveelheid bronnen is het moeilijk om alles na te bespreken. Er kan gekozen worden voor twee manieren van nabespreken; vanuit de leerling of vanuit de docent. Deze beide manieren van aanpak zijn aanvullend en kunnen dus beide in dezelfde les toegepast worden. Het is dan wel raadzaam te beginnen met de nabespreking van uit de leerling.



o o


Vanuit de leerling: Vraag aan de groepen twee bronnen die ze moeilijk vonden om te plaatsen. Inventariseer de bronnen . Bespreek de drie/vier bronnen die meest genoemd worden. Vanuit de docent: Kies de bronnen die volgens u belangrijk zijn en die misschien lastig te plaatsen waren. Voorbeelden: Bron 10 Amsterdam als stapelmarkt, maar ook te koppelen aan de moedernegotie. Bron 5 Amsterdam als stapelmarkt van producten uit de gecommercialiseerde landbouw

Proces De nabespreking op het proces is erg belangrijk. Alleen als leerlingen zich bewust zijn hoe ze naar verbanden hebben gezocht als ze iets moesten plaatsen, zijn ze in staat dat een volgende keer systematisch te doen. Leerlingen leren zo dat feiten alleen zin krijgen als er betekenis aan gegeven wordt door ze in verband te brengen met andere gegevens. Richtvragen voor deze bespreking kunnen zijn: • Hoe heb je bepaald waar …. moest komen? • Hoe heb je bron ….. geplaatst? • Hoe heb je bepaald dat argument X beter is dan argument Y? Varianten U kunt deze werkvorm zelf eenvoudig uitbreiden. Dat kan door extra bronnen of kenmerken ed. toe te voegen. Vervolg Een huiswerkopdracht kan erop gericht zijn de stof nogmaals te herhalen: • U kunt de leerlingen een kopie op A4 meegeven van de tijdbalk. Dit is de ‘lege’ tijdbalk en ontbreken alle gelegde kaartjes • U kunt ze de opdracht geven thuis opnieuw de kenmerken (zie vragenblad) erin te schrijven en de lege hokjes te vullen. • Ook kunt u ze vragen in de bronnen aan te geven welke woorden of zinsdelen verwijzen naar het kenmerk waar de bron bij hoort. Werkmateriaal

Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4 Bijlage 5 Bijlage 6

Gebeurtenissen Kenmerken Bronnen Antwoordblad bronnen Vragenblad Tijdbalk op A4 Formaat

Gebruikte literatuur: O. Gelderblom, Zuid-Nederlandse kooplieden en de opkomst van de Amsterdamse stapelmarkt 1578 -1630 (Hilversum 2000) C.Lesger, Handel in Amsterdam ten tijde van de opstand. Kooplieden commerciële expansie en verandering in de ruimtelijke economie der Nederlanden (Hilversum 2001). Gebruikte websites: Site van het Instituut voor de Nederlandse Geschiedenis (ING) met primaire bronnen: Het Geugen van Nederland bevat vele afbeeldingen die van toepassing zijn op het eindexamenonderwerp. De onderstaande link verwijst naar de afbeelding Zicht op het Grootslag en Enkhuizen (1610) die ook in de werkvorm is opgenomen. Op de site kan op de afbeelding worden ingezoomd, hetgeen leuke en interessante details oplevert. ($)($ *+ ($ ($ ', ($ ,($ ($) . ($ ,($ ($) !($)+ % &


! "#$! % & ($ ($ /

($

% &' ($) -($)+

($ '



Bijlage 1: Kenmerken (kopieer dit vel op groen papier)

Hanze

Moedernegotie

Commerciële landbouw

stapelmarkt

handelskapitalisme

Driehoekshandel

Belastingpacht

inpoldering

Kooplieden-regenten

mercantilisme

regenten

immigratie

kapitaalmarkt

patriotten

voorbijlandvaart

Doelistenbeweging

oligarchie

Contract van correspondentie

verpaupering

koopmansbeurs

urbanisatie

De-urbanisatie

wereldeconomie

nijverheid

infrastructuur

Sonttol




Bijlage 2: Gebeurtenissen (kopieer dit vel op rood papier) Val van Antwerpen Spaanse troepen nemen deze belangrijke handelsstad in.

De Vierde Engelse oorlog De Republiek leidt een nederlaag onder leiding van stadhouder Willem V

Vrede van Munster Spanje en de Repbliek der Nederlanden sluiten vrede.

In steden van de Republiek breekt het Pachtersoproer uit

Rampjaar Groot deel van de Republiek wordt bezet door buitenlandse troepen

Intrekking van het Edict van Nantes Geloofsvrijheid voor protestanten in Frankrijk wordt ongedaan gemaakt.

Slag bij Heiligerlee, het begin van de Tachtigjarige Oorlog

Opkomst van de marktgerichte economie in Holland


Oprichting van de WestIndische Compagnie

Oprichting van de Verenigde Oost-Indische Compagnie

Acte van Navigatie. Engeland beschermt de binnenlandse handel en productie



Bijlage 3: Geschreven bronnen (kopieer dit vel op geel papier) / 0/ / 1 / / . / / / / / / / / / / 4/ / 5

/

/ 2 /

/

/ / / 2 /

/ /

/ /

/

/

/

/

/

/

/

/

/ / / / /

/

/

/

/

/

/

/

/

/ / / / / / 2 / / / / 3 2 / / / /: 2 / / / / / / / / / / / / / / /0 / / / / / / / / / / / / / / / / / 3 / / / 2 / / / 2 / / / / / ./ / / / / ; / < / 2 / / /> . ./

/

/ 2 / /

2 /

/

/ 2 / /

/ / / > /

/ ?2 /

/ .//

/ / 2 / /

/ /

/ /

/ / ?/

/3 /

/ /

/

@>

/

/

/ 2 /

/ ;

/

/ /

/

/ /

/ / /

/ /

/

/ /

/

/


/ / / /

/ / / / / / / / / / /

2 / / / / / /

/

/

/

/ /

/ /

/ 0/

/

/

/ / /3 / / / / / / /

/ / / / / /

/ / /

/

/ /

/: /

/ /

/ /0 / / / / / /

/ /

/

/ /

/

/ / / / /0 / / / / / / / . /

/ /

/ / / / 2 /

/

/ /

/ /

/ / / / / / /

6/

/ /=

/

/

/

/ / / / / / / / / 6/ 5/ / / / / / / / / / / / / / / / / / / 7/ 8 / 9 / / / / 2 / / / / / / / / /

/ /

/

/

/

/

/ / / 2 / / / / / . . / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / = 2 / 2 / / / 2 / / / /8 / / / / / / / 2 / / / / / / . / / / 4/ / / / / / / / 2 / / / / / / 2 / / / / / / / / / / / / / / / / . / / / = // /

/ : / / / / / /

/

/ / A / /" / . / / / / / / ' 6+ / : / / / / #/ / / / / 2 / / / / / /

/ B / / C / D / ' + / @/ 9 2 / / / /3 2 / . / 3 /%/E 2 / / / F/ /

/ / /

/ /

/

/ 2 / / / /

/ / / /


/ 0

/

/


/ /

/

/ /

/

/

/

2 / /

/

/ /D / /. / / / / / / / ?

/ /

/: / / / /

/ /

/

/

/

/

/

/

/

/

/ / / / / /

/ /

/ /

/

/ / 2 /

/

/

2 / / /

/

/ /

/ /

/

/

/

/ / @/ / / / / / / / / / / . / 8 / / / / / / / / / / / /8 / / / / / / / / / / / . / / E / / / / / / / / / / / /

/ / / 2 /

/ / / /3 / / 2 / /

/

/ / . /

/

/ / / / / / 2 / /

/

/ /

/

/8 /

/

/

/ 3 / / / / / / / / /4 C / / /4 C / / / / / / / / /

0/ / . / / / / / / 4 ?/ / / /

;

2 /

/ /

/ /

/ / : / /

/ / / / / /

/ / / / / / / / /

/ /

/

/ / / /

/

/

/ . / /

/ /

/ / / /4 / / . / / / / / 6/ / 2 / / / / /

/


/ / / / / / / / / / /

/

/

/

/

/

/ / /0 / / / / /G 2 / / /

/ / / /

/ / / / / / / / / / / / 4 ?/ > / 2 / / / / / / 2 / / / / / / / / . / . 2 / / / / / / / /

/ /

/

/



Bijlage 4: Antwoordblad bronnen (mogelijke antwoorden)/ / !/

"

/

/ / /

$/

/

K/ J/ #/ I/ )/ M/ H/ ! /

G "

/ ? / / /

0

/ 3 / 7

/ /

!!/

/ /

!$/ !K/ !J/ !#/

0@ 3 O

/ / @

/ /

!I/ !)/ /

/ /

3 B ' !IMK+ / 3 ; /3 3 ;8/4 0 /

/

/ / / / /

/4 /; 2 / / / /E /; / / / / / /!)H# / / /> 2 / / /5 2 / / / . / / / /' !)IJ+/ 7 / /> /D L / /!#M)/ / / / / / / 8 /9 2 / / /!I) / /E / /!) / /N > / / @ / @ /: < / 5 / / / /" /> 2 / /!)JM/ : / . / /!I#!/ / 5 / / / / /B "/' !I $+ / N : / / / /D < 2 /4 / . / /!)M!/ 0/ / / /: / / / / /!))J/ //

/

/C/4 / ./:

7 .

/: /

/C/4 / / / / / / / / . . /; @ / / /B "/!)J!/ /8 /> 2 /

/ /

/ /

/

/

/@/4 / /

/7

/ / /E / /

/

/

/ /

/

/

/

/

/D

/4 ?/ /!)

/' !#H#+ / / /A /

/

/

/

/

/

/

/ /

/ /

C/A E 0

/


/@/ / / /. / /: /

/ /

/ /

/' !I#I+ / . /@/G /D

/!I# /


Bijlage 5 Vragenblad


Dynamiek en Stagnatie

1.

Koppel een bron en een begrip aan een gebeurtenis uit de tijdbalk. …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………

2.

Geef een voorbeeld van een bron en een begrip die in meerdere perioden op de tijdbalk geplaatst kunnen worden. Leg je antwoord uit. …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………

3.

Geef een voorbeeld van continuïteit op lange termijn in de tijdbalk. Verwerk de bronnen in je antwoord. …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………

4.

Geef een voorbeeld van een verandering op lange termijn in de tijdbalk. Verwerk de bronnen in je antwoord. …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………

5.

In de stofomschrijving wordt onderscheid gemaakt tussen markt, overheid en sociale verhoudingen. Geef met behulp van een voorbeeld uit de tijdbalk aan dat hier soms geen strikte scheiding tussen bestaat. …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………

6.

De stofomschrijving spreekt van dynamiek en stagnatie. Hoe is dit in de tijdbalk terug te zien op het gebied van markt, overheid en sociale verhoudingen? Leg je antwoord uit. …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………

7.

De stofomschrijving spreekt van vier perioden (opkomst, dynamiek, relatieve en absolute stagnatie). Kun je deze periodisering in de bronnen en begrippen in de tijdbalk terug zien? Leg je antwoord uit. …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………

8.

De tijd van de Republiek wordt beschouwd als een bijzondere periode in de geschiedenis van Nederland. Bewijs dit met behulp van drie argumenten uit de tijdbalk. …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………


1500

Opkomst

e

15 eeuw


1550

1600

1568

1585

1602

1650

Gouden Eeuw

1621

1648

1650

1651

1700 Zilveren Eeuw

1672

1750

1685

# %

Absolute stagnatie

1747

! "

1780-1784

" $ "

&


1800

Dynamiek en stagnatie in de Republiek

Recommend Documents