De Julianaschool en de 'Amsterdamse School'
Peter Schipper
Aan de Grotebrugsegrintweg staat de Julianaschool. Het ontwerp is van de Velpse architect J.G.A. Heineman. In 1922 maakte hij twee ontwerpen, waarvan het tweede is uitgevoerd. Aannemer was: Van Dijk en Van Ingen uit Eck en Wiel, voor f. 58.900,--. Opdrachtgever was de vereniging tot Instandhouding van Scholen met den Bijbel. Op 30 april (de verjaardag van prinses Juliana, die men een gelukstelegram stuurde) 1923 verrichtte dominee Keizer de feestelijke opening. Het schooltype was: lager onderwijs, gecombineerd met enkele klassen ULO. In 1924 telde de school 122 leerlingen en nog 58 voor het ULO onderwijs. De scholieren zaten op 144 stuks tweepersoons schoolbanken. De Amsterdamse School Vanaf circa 1915 komt er kritiek op het bouwen van architecten zoals Berlage en zijn navolgers. De rationele architectuur van Berlage wordt te afstandelijk gevonden. Het ‘Scheepvaarthuis’ in Amsterdam van de architect J.M. van der Mey reflecteert de nieuwe idealen. De nieuwe koers is vooral zichtbaar in het expressieve gebruik van baksteen, ramen met intieme roedeverdeling, torentjes, beeldhouwwerk, smeedwerk en trapeziumvormen. Furore maakte ook de architect Michel de Klerk met een wooncomplex voor arbeiderswoonvereniging De Dageraad. Naar de plaats van ontstaan noemt men deze bouwstijl de Amsterdamse School. Op de hoek Beatrixlaan – Troelstrastraat staat het fraaiste voorbeeld van Amsterdamse School architectuur in Tiel. De villa is in 1930 gebouw in opdracht van de heer A.C. Sonneveldt, leraar aan de HBS te Tiel. Architect was Edmold Nijsten. Het pand bezit allerlei kenmerkende details, zoals: baksteen architectuur plastische vormgeving d.m.v. de grote ronde erker. hoge schoorsteen met kenmerkende details aan het uiteinde ramen met fijne roedeverdeling hoog dak, gedekt met geglazuurde pannen en voorzien van driehoekige dakramen en bekroond met een gesmeed ornament; staande pannen Voorbeelden van Amsterdamse School architectuur in Tiel zijn zeldzaam. Voorbeelden zijn: Delen van het voormalige slachthuis aan de J.D. van Leeuwenstraat; de oudste delen van de RSG aan de Heiligestraat. Ook in de vormgeving van de woningen en het badhuis aan het Badhuisplein (1920-21) en het NKV gebouw aan de Hoveniersweg is invloed van de Amsterdamse School terug te vinden. Na 1930 verwateren de principes onder invloed van het
Nieuwe Bouwen. De functie moet weer het uitgangspunt zijn in de vormgeving. Beton wordt zichtbaar verwerkt, de kleine ramen van de voorgaande periode wijken voor grote, in ijzeren sponningen gevatte exemplaren. De belijning is vooral horizontaal (architecten: Le Corbusier, W. Gropius van het Bauhaus; J.J.P. Oud, Brinkman en Van der Vlugt; Gerrit Rietveld). In Tiel staan geen zuivere Nieuwzakelijke gebouwen. Wel kunnen we constateren dat de principes van de Amsterdamse School in de jaren dertig verslappen. Zo ontstaat ‘de anonieme stijl’, niet echt expressief en ook niet echt zakelijk. De bekendste uiting is de burgerman woning met steil pannendak, erker en deurpartij met glas-in-lood. Voorbeeld in Tiel, o.a. de huizen aan het Julianaplein uit 1938. De architect van de Julianaschool J.G.A. Heineman (1889-1959) was geen onbekende in Tiel. In 1921 had de Bond van Onderwijzers afdeling Tiel twaalf woningen naar zijn ontwerp laten bouwen aan de Culemborgschegrintweg, de latere Bonhofflaan. In Rheden en Roozendaal ontwierp hij diverse villa’s in een landschappelijke stijl, met rietgedekte daken. Ook ontwierp hij scholen, kerken en boerderijen.
De Julianaschool heeft enkele kenmerkende trekken van de Amsterdamse School: Een plastische ingangspartij met verspringende baksteenlagen Horizontale belijning Hoge, met pannen gedekte daken Spitsboogvormen (later aangebouwd) Ruiten met intieme roedeverdeling (aan de kant van het schoolplein)
In het interieur vallen op: De monumentale hal met trapopgang naar de verdieping Lange gangen Versierde ruitjes in de drie hoge ramen in de hal
De tweede tekening van architect Heineman: Als bijzonderheden vallen te noemen: De school is geheel centraal verwarmd De school kreeg als eerste direct elektrisch licht
De oriëntatie van de school is volgens de nieuwe inzichten: de ingang is aan de straatzijde, het schoolplein ligt aan de meer beschutte achterkant. Vergelijk dit met de school aan de Voor de Kijkuit (1910), waar het schoolplein zich aan de voorzijde bevindt. Bijzonderheid (2): In de oorlogsjaren diende de school als hoofdkwartier voor de Duitse bezetter. Hier vonden ook de verhoren plaats van verzetsstrijders als Maarten Noordzij en Geurt van der Zalm, die beiden omgebracht werden.
Conclusie: De Julianaschool is een goed voorbeeld van het bouwen in de stijl van de Amsterdamse School. Qua schooltype, lager onderwijs-basisschool, zelfs het enige in Tiel. Het gebouw is onderdeel van het oeuvre van een capabele, in Tiel bekendere architect. (Heineman). Gelet op de bouwtekening is het uiterlijk van de school nog vrijwel ongeschonden. In het interieur is wel het een en ander gewijzigd, maar diverse monumentale details, zoals de hal en de trapopgang, zijn nog aanwezig. Vele honderden leerlingen hebben in de loop der decennia hier hun educatie ontvangen en hebben er hun herinneringen liggen. Bovendien is de school een zogenaamde ‘lieu de memoire’, een plaats van herinnering, een plek waar de geschiedenis even gestold is in een tastbaar monument: het getuigt van een belangrijke periode in de geschiedenis van Tiel, namelijk de Duitse overheersing. Sloop betekent weer een ernstig verlies voor een gebied dat de afgelopen 20 jaar door amoveren van de oude bebouwing toch al zo ernstig aan beleving en architectonische waarden heeft ingeboet.
Reclamekaart van architect J.G.A. Heineman. Let op de afbeelding links onder. Hier is de hal van de Julianaschool te Tiel afgebeeld. Heineman was dus best trots op zijn schoolgebouw in Tiel!
