De herkeuringsmachine

Publicatiedatum: Medium: Intermediair

De herkeuringsmachine, pag. 1

De herkeuringsmachine Door strenge herkeuringen is het aantal WAO-uitkeringen drastisch gedaald. Een succes, vindt minister De Geus van Sociale Zaken. Maar veel ‘goedgekeurden’ voelen zich nog steeds te ziek om te werken. Hoe kan dat? ■ Luuk Sengers

Ik heb wel voor hétere vuren gestaan, denkt Suzanne uit Haarlem als ze een oproep krijgt voor een herkeuring in verband met haar gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid. Maar ze heeft het mis. Suzanne (41) is een ervaren directieassistente. Na een miskraam, baarmoederhalskanker en een stukgelopen relatie staat ze vijf jaar geleden op de rand van totale uitputting. ‘Zelfs tandenpoetsen was me teveel.’ ‘Burnout’ constateert de bedrijfsarts. Na een jaar komt ze voor vijftig procent in de WAO. Gelukkig kan ze terug naar haar oude werkgever, een internationaal marketingbureau. Echter niet in haar oude functie, maar als datatypiste. Ondanks haar vastberadenheid (‘Ik wilde dolgraag terug, want ik raakte sociaal geïsoleerd’), blijkt ze niet opgewassen tegen de eentonigheid van haar nieuwe taak. Deze keer wordt ze door de uitkeringsinstantie, UWV, tégen haar zin, volledig afgekeurd. Ze pakt zich opnieuw op en vindt een baan, voor twintig uur, als secretaresse bij een non-profitorganisatie. Het ergste lijkt achter de rug. Dan komt de oproep voor de herkeuring. Suzanne is één van de ruim driehonderdduizend arbeidsgehandicapten met een uitkering die sinds oktober 2004 door het UWV worden opgeroepen voor een ‘eenmalige herbeoordeling’. Volgens het UWV is ze nu nog maar 35 procent arbeidsongeschikt. Daar schrikt ze niet van. Waar ze wél van schrikt, is hoe ze wordt behandeld. ‘De keuringsarts lúisterde gewoon niet. In plaats daarvan probeerde hij mij dingen in de mond te leggen. Ik ben letterlijk een paar dagen ziek geweest van de herkeuring.’ De spanning loopt nog verder op als het UWV haar dossier ‘kwijtraakt’ en zegt haar uitkeringsrechten niet te kunnen berekenen omdat ze een paar jaar voor het marketingbureau in het buitenland heeft gewerkt. De WAO-uitkering wordt voor haar van levensbelang als

© All rights reserved | [email protected] | www.luuksengers.nl Overnemen volledige tekst alleen na nadrukkelijke toestemming. Citeren graag met bronvermelding.



plots haar secretaressebaan sneuvelt omdat de subsidie aan de nonprofitinstelling wordt stopgezet. ‘Zeven maanden heb ik op mijn uitkering moeten wachten. Ik heb bij een bank moeten lenen om boodschappen te kunnen doen.’ Sinds kort heeft ze weer een baan, op haar oude niveau, als managementassistente. En ze heeft een klacht ingediend – bij de Nationale ombudsman – tegen het UWV. ‘Ik heb méér stress gehad van het UWV dan van het zoeken naar werk.’ Hoge prijs Sinds het begin van de herbeoordelingsoperatie regent het klachten en verzoeken om juridische bijstand bij ombudsmannen, vakbonden en patiëntenorganisaties. De kritiek die het meest wordt geuit is: er is onvoldoende rekening gehouden met mijn gezondheidsklachten en beperkingen. Tot nu toe zijn bijna 181.000 arbeidsongeschikten opnieuw gekeurd. Van één op de drie is de uitkering verlaagd of beëindigd; zij kunnen volgens het UWV weer aan het werk. Een resultaat om van te dromen, volgens minister De Geus van sociale zaken, want hij had aanvankelijk gerekend dat misschien een kwart weer aan de slag zou kunnen. ‘Werk boven uitkering’ is het motto van het kabinet. Maar van de arbeidsgehandicapten waarvan de uitkering is verlaagd of beëindigd zegt de helft nog steeds niet te kunnen werken om gezondheidsredenen. Eén op de vijf voelt zich zelfs te ziek om te solliciteren. Zij betalen een hoge prijs: wie arbeidsgeschikt is verklaard, kan geen beroep meer doen op ziekengeld en wie niet solliciteert, krijgt geen werkloosheidsuitkering. Veertig procent van de herkeurden zegt er duidelijk in inkomen op achteruit te zijn gegaan. ‘Wij horen verhalen van arbeidsgehandicapten die hun huis uit moeten, die afhankelijk worden van voedselbanken, of die geld moeten lenen bij kennissen en vrienden’, zegt Jan de Jong, initiatiefnemer van Corv, een stichting die langs juridische weg probeert de herkeuringen terug te draaien. Veel herbeoordeelden hebben het gevoel dat ze om ándere redenen dan hun verbeterde gezondheid aan het werk zijn gestuurd. WAO’ers met een burnout, whiplash of chronische vermoeidheid, bijvoorbeeld, worden tegenwoordig twee keer, door twee verschillende artsen gekeurd, omdat hun klachten meestal niet makkelijk aanwijsbaar zijn. Het effect is – aldus het UWV zélf – dat de eerste keurende arts de neiging heeft strenger te oordelen dan vroeger omdat hij niet door zijn collega op de vinger wilt worden getikt.




Andere WAO’ers werden niet door een gecertificeerd verzekeringsarts gekeurd (en stapten met succes naar de rechter), of werden ronduit cynisch bejegend. Zoals de vrouw met drie kankergezwellen op verschillende plaatsen in haar lichaam die tijdens de keuring van de arts te horen kreeg dat ‘de kans van overlijden sneller zou komen dan een nieuwe oproep’. Een ervaring die veel herkeurden met elkaar delen, is het ontbreken van een luisterend oor bij de keuringsarts. Vaak negeren de UWVartsen zelfs het dringende (en wettige) verzoek van de cliënt om informatie in te winnen bij de behandelende specialist. IJskoud Bert Maas is 61, maar zijn tengere postuur en jongensachtig gezicht lijken járen van zijn leeftijd af te snoepen. ‘Ik ben net grootvader geworden’ zegt hij glunderend. Het grootste deel van zijn werkzame leven was hij leidinggevende bij verschillende grote autodealers, totdat hij wegens rugklachten en een burnout in de WAO kwam. In plaats van thuis te gaan zitten, meldde hij zich bij FNV Bondgenoten als vrijwilliger om WAO’ers met problemen te helpen. ‘Ik ben een paar honderd keer bij herbeoordelingsgesprekken aanwezig geweest’, zegt hij. ‘Soms twee, drie per week. Ik heb zelfmoordpogingen meegemaakt, depressies en mensen die tijdens de keuring de dossiers van tafel slaan.’ Soms neemt hij op zijn huisbezoeken een voedselpakket mee: ‘Wat zal ik aan de Derde Wereld geven, als er bij mij om de hoek uitkeringsgerechtigden zijn die hulp kunnen gebruiken?’ Maar waarover hij zich niet ophoudt te verbazen, is hoe vaak artsen belangrijke bewaren van cliënten naast zich neerleggen. ‘Vooral als mensen duidelijk aangeven dat ze niet hele dagen kunnen werken. Sommige artsen zeiden ijskoud: dat schrijf ik niet op.’ Die zelfde ervaring heeft ook Ynske Jansen, voorzitter van de Steungroep ME en arbeidsongeschiktheid. ‘Tachtig procent van de herbeoordeelde ME-patiënten is zijn uitkering geheel of gedeeltelijk kwijtgeraakt, terwijl hun gezondheidstoestand niet is verbeterd. Dat komt louter doordat de urenbeperking niet meer wordt meegewogen. Ik ken echter geen enkele ME-patiënt die veertig uur in de week kan werken.’ Neem het voorbeeld van Jacqueline, een 32-jarige ingenieur. Ze heeft anderhalf jaar langer over haar studie (HTS werktuigbouwkunde) gedaan dan haar studiegenoten, ondanks dat ze nooit een avond is uitgeweest. Ze is snel moe. Teveel inspanning moet ze betalen met




misselijkheid, hoofdpijn en concentratieverlies. ‘Intermediair kan ik niet lezen als ik moe ben, want na drie regels weet ik niet meer wat ik daarvóór gelezen heb.’ Direct na haar studie kreeg ze een gedeeltelijke wajong-uitkering, een uitkering voor jonge arbeidsgehandicapten zonder werkervaring. De keuringsarts zei: je kunt zes uur per dag werken. Dat heeft ze geprobeerd: eerst als CAD-tekenaar bij een technisch adviesbureau, totdat ze flauw viel op het werk van vermoeidheid. Daarna heeft ze allerlei baantjes gehad, allemaal maar voor een paar uur per dag. ‘Ik kan maar twee uur achter elkaar werken, heb ik gemerkt.’ Momenteel bezorgt ze folders op de fiets, in een kleine wijk die normaal aan jonge kinderen wordt toegewezen. Een half jaar geleden werd ze herbeoordeeld. Thuis, in haar kleine tweekamerwoning in Rosmalen, had ze van te voren een keurige tabel gemaakt van haar activiteiten gedurende de dag, met duur en intervallen. ‘Maar de arts kapte me af toen ik over mijn urenbeperking begon. Blijkbaar wilde hij niet horen dat ik geen hele dagen kon werken.’ Tot haar stomme verbazing stond later in zijn rapport: ‘Ze geeft aan twee of drie keer per week de benedenverdieping te stofzuigen’. Jacqueline: ‘Dat heb ik nooit gezegd. Ik heb hem verteld: áls ik stofzuig, doe ik dat in twee of drie keer, omdat ik het anders niet volhoud!’ Jacqueline wacht nog op een definitief oordeel van het UWV. Als dat vindt dat ze hele dagen kan werken, raakt ze haar uitkering (800 euro per maand) kwijt. ‘Wat er dan gebeurt, daar durf ik niet aan te denken. In elk geval kan ik dan mijn huur niet meer betalen.’ Geijkt systeem Het gaat niet om incidenten. De WAO’ers die afgelopen twee jaar werden herbeoordeeld, zijn gekeurd volgens een nauwkeurig geijkt systeem. Een systeem dat aanstuurt op minder uitkeringen, niet op minder zieke of gehandicapte werknemers. Om te beginnen is het keuringssysteem niet ontworpen om te kijken hoe zíek iemand is: het is géén medische keuring. Gekeken wordt naar wat iemand nog kán: zijn belastbaarheid. Anders dan in het buitenland krijgen in Nederland niet alle werknemers met bijvoorbeeld een hartziekte dezelfde arbeidsongeschiktheidsuitkering. In plaats daarvan wordt per persoon gekeken in hoeverre de ziekte hem of haar het werken belet. Daar is zeker wat voor te zeggen (mensen verschillen), maar het maakt de beoordelingen ook subjectief.




Op de tweede plaats: in Nederland beslist niet de arts, maar een arbeidsdeskundige over de hoogte van de arbeidsongeschiktheidsuitkering. Nederland is het enige land waar ook een arbeidsdeskundige naar de zieke werknemer kijkt, omdat wij ervan uitgaan dat een arts niet kan beoordelen wat iemand in zijn werk nog kan. En ook dáár zit wat in. Zolang, tenminste, anderen zich niet met het werk van die arbeidsdeskundige bemoeien. Het keuringssysteem ziet er voor leken uit als een ondoorgrondelijke machinerie, maar aan de buitenkant van de machine zitten een paar duidelijke regelknoppen, die ook door mensen die géén machinebouw hebben gestudeerd gemakkelijk kunnen worden bediend. En íemand heeft twee jaar geleden aan die knoppen gedraaid: - Een Turkssprekende tomatenplukster met eczeem aan de handen zou twee jaar geleden niet automatisch zijn goedgekeurd voor functies waarin ze met een pc moet werken. Nu wel. - Een hoogleraar met concentratiestoornissen was een paar jaar geleden honderd procent afgekeurd. Nu kan hij volgens het systeem conducteur worden op de tram. - Een internationaal vrachtwagenchauffeur uit Oudenbosch die na een beroerte in de WAO was geraakt, verliest plots zijn uitkering, louter omdat het systeem bepaalt dat de man geen 64 (zoals in werkelijkheid) maar 38 uur heeft gewerkt in zijn oude functie. - Een schoonmaakster die tien uur per week had gewerkt, kan volgens het UWV ineens montagewerk doen voor 36 uur. Dat ze wegens kleine kinderen niet beschikbaar is voor 36 uur, doet er niet toe. Ze verliest gewoon haar WAO-uitkering. - Een vroedvrouw die haar oude werk niet meer kan doen krijgt doodnuchter van de arbeidsdeskundige te horen: ‘Maar u kunt nog uitbeender worden’. Hoe kan dat? Voorheen werd bij het bepalen van geschikte functies rekening gehouden met de computervaardigheid, met het opleidingsniveau, met het reële aantal gewerkte uren en met bijzondere persoonlijke omstandigheden. Nu niet meer. En dit zijn nog maar kleine veranderingen. Wat gebeurt er als je aan de twee gróótste knoppen van de keuringsmachine draait? Eddy Cohen is arbeidsdeskundige. Hij laat zien hoe het systeem werkt: hij opent op zijn pc het dossier van een cliënt. Op het scherm verschijnt een lijst, opgesteld door een keuringsarts, van de lichamelijke en psychische beperkingen. Met een klik van de muis geeft hij de computer opdracht de lijst te vergelijken met een ándere lijst: een verzameling van zevenduizend functies met hun




omschrijvingen. Na vijf seconden verschijnt er een pdf-document waarin op een rijtje staat welke functies de cliënt, gezien zijn beperkingen, nog zou kunnen uitoefenen. ‘Hieruit maak ik een selectie van functies die ík geschikt acht. Daarna vergelijk ik het middelste salaris van die functies met het laatstverdiende loon van de cliënt. Het verschil is het arbeidsongeschiktheidspercentage.’ Zo gaat het al meer dan tien jaar. Maar nu komt het: ‘Vroeger moest ik minstens drie functies vinden die gemiddeld elk tien keer in de realiteit voorkwamen. Lukte dat niet, dan kreeg de cliënt automatisch een volledige WAO-uitkering. Maar sinds twee jaar hoeven er per functie nog maar drie reële arbeidsplaatsen te zijn. Daardoor vind ik nu veel meer geschikte functies, waardoor de kans kleiner is dat de cliënt nog een uitkering krijgt.’ En zo is er nóg een knop bijgesteld: in de ‘hitlijst’ komen automatisch de functies met het hoogste salaris bovenaan. De arbeidsdeskundigen moeten eerst kijken of dáár geschikte functies tussenzitten. Immers: hoe hoger het voorbeeldloon, hoe kleiner de kloof met het laatst verdiende salaris en hoe kleiner de kans op een uitkering. Een andere arbeidsdeskundige, die anoniem wilt blijven, vertelt dat het ‘verdraaid moeilijk’ is geworden om nog van die regel af te wijken. ‘Als je kiest voor functies met een lager loon, moet je dat uitvoerig motiveren, anders word je teruggefloten.’ Ook het aantal beperkingen is bepalend voor de uitslag van de keuring: hoe minder beperkingen, hoe meer geschikte functies, hoe lager de uitkering. Is dit misschien de reden waarom artsen soms ‘slecht luisteren’ en niet alle beperkingen van hun cliënt noteren? In een recente enquête (zie kader) geven veel keuringsartsen toe dat ze zich, onder politieke druk, ‘harder’ opstellen. Aan het werk De aanpassingen aan het systeem zijn niet de schuld van het UWV. Het is het parlement dat aan de knoppen heeft gedraaid, door twee jaar geleden in te stemmen met het zogenaamde Aangepaste Schattingsbesluit. Tegen het advies van de SER, dat de bestaande WAO-rechten niet wilde aantasten, besloot de meerderheid van de Tweede Kamer het kabinet te volgen in zijn streven om zoveel mogelijk arbeidsongeschikten weer aan het werk te helpen. Maar met de reïntegratie van de herbeoordeelden wil het niet zo vlotten. Gedeeltelijke WAO’ers met een baan, die na de keuring hun uitkering kwijtraken, hebben een kans van hooguit één op vier dat hun




werkgever bereid is hun méér uren te geven. En een kans van één op tien om de baan díe ze hebben te verliezen. Van de WAO’ers zónder baan op het moment van herkeuring is twintig procent weer aan het werk. Maar het overgrote deel is beland in deeltijdbanen, uitzendbanen en gesubsidieerde banen. Het aantal WAO’ers dat na de herkeuring een contract voor vijf dagen in de week in de wacht wist te slepen, bedraagt slechts vijf procent. De Raad voor Werk en Inkomen, dat adviseert aan de minister van Sociale Zaken, schreef drie maanden geleden in een rapport over reïntegratie: ‘Het succes van de herbeoordelingsoperatie mag niet worden afgemeten aan het grote aantal verlagingen en beëindigingen [van uitkeringen] dan voorzien. Pas als het lukt om meer herbeoordeelden aan het werk te helpen, is sprake van een succesvolle operatie.’ ‘Het aangepaste schattingsbesluit is ons destijds door minister De Geus voorgespiegeld als een kleine, technische aanpassing’, zegt PvdATweede-Kamerlid Jet Bussemaker. ‘Maar nu blijken de gevolgen voor de herbeoordeelde WAO’ers gigantisch.’

Een geladen rapport

Veel keuringsartsen van het UWV vinden het systeem zelf óók onrechtvaardig. Dat blijkt uit een serieuze, maar angstvallig stilgehouden enquête van de Nederlandse Vereniging voor Verzekeringsgeneeskunde (NVVG). De uitkomst was in kleine kring al eind vorig jaar bekend, maar is onder de pet gehouden ‘omdat de heftigheid van de publieke discussie in die periode over de herbeoordelingen in de weg zou staan van een genuanceerd gebruik van de resultaten.’ De resultaten spreken echter voor zichzelf: Een op de drie artsen vindt dat hij door de wetgever gedwongen wordt soms of geregeld de grenzen van de professionaliteit, ethiek en rechtvaardigheid te overschrijden. Bijna de helft is bang dat hij wel eens schade aanricht aan cliënten. En iets meer dan de helft van de keuringsartsen vindt het onjuist dat het schattingsbesluit ook is toegepast op mensen die al in de WAO zaten, onder andere omdat deze mensen volgens hen kansloos zijn op de arbeidsmarkt.

De namen Suzanne en Jacqueline zijn gefingeerd.




Noten Suzanne (41) is een ervaren directieassistente: De naam Suzanne is op verzoek gefingeerd. Ze heeft haar nieuwe baas niet verteld dat ze in de WAO heeft gezeten, omdat ze bang is om haar carrièrekansen te schaden. ...regent het klachten...: Vertegenwoordigers van Stichting de ombudsman en verschillende patiëntenorganisaties zeggen in interviews dat ze sinds het begin van de eenmalige herbeoordelingsoperatie veel meer klachten krijgen dan anders over de keuringen door het UWV. Tijdens een meldweek van de vakcentrale FNV in november 2005 werden meer dan drieduizend reacties opgetekend. Zie: Contouren van een verloren generatie arbeidsongeschikten. Verslag van de FNVmeldweek herkeuringen, FNV (december 2005). Ook in het najaar van 2005 hielden zeventien cliëntenorganisaties op initiatief van het Breed Platform Verzekerden en Werk een enquête waaraan ruim tweeduizend arbeidsgehandicapten meededen. Zie: Jannie Komduur e.a., De eenmalige herbeoordelingen; het verhaal achter de cijfers. Onderzoek van (cliënten)organisaties naar de bevindingen van arbeidsongeschikten met de eenmalige herbeoordeling, Breed Platform Verzekerden en Werk (februari 2006). Volgens de cliëntenorganisaties zei 73 procent van de respondenten dat ze in bezwaar gingen of waren gegaan; dat zou ruim tweeënhalf keer zoveel zijn als vóór het begin van de herkeuringen. 14.000 van de 165.000 herkeurden hadden tot april 2006 bezwaar aangetekend, aldus het UWV desgevraagd. Dat is 8,5 procent, oftewel één op de twaalf. Dat aantal moet echter worden afgezet tegen het feit dat tweederde van de herbeoordeelden geen negatieve gevolgen heeft ondervonden van de herkeuring: hun uitkering niet is niet verlaagd of stopgezet. Van hen zal ook best een percentage bezwaar hebben aangetekend (omdat ze vinden dat hun beperkingen zijn toegenomen), maar veel zullen dat er niet zijn. Van de herbeoordeelden die hun inkomen zagen dalen (55.000) heeft dus naar alle waarschijnlijkheid een op de vier de moeite genomen om een bezwaarprocedure te starten. De kritiek die het meest wordt geuit: Zie: Komduur e.a.




Van één op de drie is de uitkering verlaagd of beëindigd: Zie: Persbericht UWV (29-8-2006) over cijfers eerste halfjaar 2006. Het percentage is 36,3 procent, aldus het UWV. Dit percentage heeft echter betrekking op álle arbeidsongeschikten: die met een WAOuitkering, met een Wajong-uitkering (voor arbeidsgehandicapte jongeren die nooit hebben gewerkt) en met een WAZ-uitkering (een inmiddels opgeheven arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen). Kijken we alleen naar de WAO’ers, de grootste groep, dan is het percentage herkeurden dat zijn uitkering zag slinken of eindigen veel groter: 46,9 procent; bijna de helft. Zie: Jaarverslag 2005, UWV. ...een kwart weer aan de slag zou kunnen: Zie: Staatsblad 2004, 434, Besluit van 18 augustus 2004 tot wijziging van het Schattingsbesluit arbeidsongeschiktheidswetten, in: Staatsblad 2004, nota van toelichting, pag. 14. ...zegt de helft nog steeds niet te kunnen werken om gezondheidsredenen: Zie: Carla van Deursen, Herbeoordeeld… en dan?, Astri, april 2006. Overigens vindt slechts vier procent van de herkeurden dat zijn gezondheidstoestand is verbeterd. Zie: Komduur e.a. Een op de vijf voelt zich zelfs te ziek om te solliciteren: Van de niet-werkenden geeft 30 procent aan momenteel niet op zoek te zijn naar werk. De belangrijkste reden om niet te zoeken is de gezondheid (70 procent). Zie: Van Deursen. Veertig procent van de herkeurden zegt er duidelijk in inkomen op achteruit te zijn gegaan: Zie: Komduur e.a. Jan de Jong, initiatiefnemer van Corv: Geïnterviewd. De Stichting collectieve rechtsvordering (Corv) vergelijkt de strengere beoordeling van WAO’ers met het veranderen van de polisvoorwaarden door een verzekeraar ná de geleden schade. Corv heeft een kort geding tegen de staat verloren, maar is daarna een bodemprocedure gestart.




Het effect is dat de eerste keurende arts de neiging heeft strenger te oordelen dan vroeger: Sinds twee jaar schieten de artsen elkaar te hulp als er iemand binnenkomt met klachten die niet zijn terug te voeren op duidelijke lichamelijke of geestelijke afwijkingen. Dat geldt bijvoorbeeld voor werknemers met een burnout, whiplash of chronische vermoeidheid. In dergelijke gevallen, schrijft de wetgever voor, moet er dubbel worden gekeurd: een tweede keuringsarts moet de uitkomsten van de eerste keuring controleren. Het effect is, aldus het UWV zelf, dat de eerste keurende arts de neiging heeft strenger te oordelen dan vroeger, omdat hij niet door een collega wilt worden teruggefloten. Maar dit effect is volgens het UWV niet zo groot: naar schatting 10 tot 15 procent van de resultaten van het herbeoordelingsoperatie zouden hierop zijn terug te voeren. Van de arbeidsgehandicapten met een psychische aandoening die een dubbele keuring ondergingen werd het arbeidsongeschiktheidspercentage in meer dan de helft van de gevallen verlaagd. Zie: A. Huson, De herbeoordeling: ervaringen van mensen met psychische en / of psychiatrische klachten, Stichting Pandora (januari 2006). Andere WAO'ers werden niet door een gecertificeerd verzekeringsarts gekeurd: Dit is uit een aantal rechtszaken naar voren gekomen. Op 10 april van dit jaar diende bij de Rechtbank in Alkmaar een interessante zaak die licht werpt op de keuring door het UWV. De rechtbank vindt dat het verzekeringsgeneeskundig onderzoek uitsluitend dient plaats te vinden door een verzekeringsarts. Ze baseert zich op de stelling van het College van Sociale Geneeskunde dat voor verzekeringsarts speciale competenties nodig zijn die je na een opleiding van een tot drie jaar kunt verwerven. Maar zelfs in de bezwaarfase werd geblunderd. De bezwaarverzekeringsarts verzuimde een psychosomatisch onderzoek mee te laten wegen in zijn oordeel. Volgens het UWV was er wel een brief naar het behandelcentrum gestuurd, maar was daarop geen informatie ontvangen. Aangezien het UWV echter geen brief van het behandelcentrum kon overleggen, ging hij ervan uit dat 'de bezwaarverzekeringsarts nagelaten heeft informatie in te winnen.' Niet zorgvuldig, aldus rechter. Zie: Centrale Raad van Beroep, uitspraak AX6286. Dit is daarna nog een keer bevestigd door de Centrale Raad van Beroep. Een bedrijfsleider in een kantoorboekhandel valt uit in 2000




wegens vermoeidheidsklachten en geheugenstoornissen. Hij wordt 2535 procent ongeschikt verklaard. Hij gaat echter in beroep omdat hij niet door een verzekeringsarts maar door een medewerker is gekeurd. De Raad stelt hem in het gelijk. Zie: Centrale Raad van Beroep, uitspraak AW 4311. Het UWV is tegen deze uitspraak in hoger beroep gegaan. Zie: brief van minister De Geus (SoZaWe) aan TweedeKamerlid Jan de Wit over ongecertificeerde artsen (dd. 8-82006). Het UWV moest voor de herbeoordelingsoperatie snel nieuwe keuringsartsen aantrekken. Op 1 april 2006 had UWV 81 fte artsen aangesteld van buiten de organisatie: via detacheringsbureaus (Argonaut, Client First) en via de ArboUnie. Ze volgen een opleidingstraject van een jaar, aldus het UWV. Volgens SP-Tweede Kamerlid Jan de Wit, die hierover vragen heeft gesteld aan minister De Geus, zijn er echter ongeveer honderd artsen niet geregistreerd als verzekeringsarts en evenmin in opleiding. De minister spreekt in zijn antwoord van ‘een aantal’. Zie: brief van minister De Geus (SoZaWe) aan Tweede-Kamerlid Jan de Wit over ongecertificeerde artsen (8-82006). ...of werden ronduit cynisch bejegend: Het UWV maakt al jaren een moeizame reorganisatie door, die veel van de medewerkers vergt. Zes voormalige uitvoeringsinstanties moeten worden samengesmeed tot één. Duizenden medewerkers zijn ontslagen. Daarbovenop moest het UWV afgelopen jaren een geheel nieuw WAO-stelsel invoeren. In een vorig jaar uitgelekt intern rapport werd melding gemaakt van een ‘ernstige vertrouwensbreuk’ tussen de professionals en het management, welke resulteert in ‘machteloosheid, achterdocht en cynisme.’ Zie: Joep Choy, Het woord is aan de professionals, UWV (2610-2005). Tijdens de meldweken van cliëntenorganisaties bleek hoe onaangenaam de houding van sommige keuringsartsen werd gevonden: de helft van de respondenten gaf de keuringsarts een dikke onvoldoende en nog eens 25 procent een matig tot voldoende. Zie: Komduur e.a. ...‘de kans van overlijden sneller zou komen dan een nieuwe oproep’: Het voorbeeld is afkomstig uit: Contouren van een verloren generatie arbeidsongeschikten. Verslag van de FNV-meldweek herkeuringen, FNV (december 2005). Niet luisteren:




Veel respondenten tijdens de meldweken voelden zich door de artsen niet serieus genomen. Verzekeringsartsen blijken vooral op hun eigen gegevens en waarnemingen af te gaan en weinig of geen aandacht hebben voor het verhaal van de cliënt of de informatie van behandelend arts. Zie: Komduur e.a. Vaak negeren de UWV-artsen zelfs het dringende (en wettige) verzoek van de cliënt om informatie in te winnen bij de behandelende specialist: In 32 procent van de gevallen heeft de UWV-arts niet de behandelend arts geraadpleegd, ondanks dat de cliënt daar nadrukkelijk om vroeg. Zie: Contouren van een verloren generatie arbeidsongeschikten. Hetzelfde kwam ook naar voren uit gesprekken die NRC Handelsblad had met artsen. Zij weten de tekortkoming aan tijdsdruk. Zie: NRC Handelsblad, 5-11-2005 Bert Maas: Geïnterviewd. Maas heeft ons een dag meegenomen op zijn huisbezoeken langs WAO’ers in problemen. Het was een indrukwekkende excursie. ‘De kunst’, zei Maas, ‘is om je het leed niet aan te trekken. Als ik dat zou doen, zou ik deze mensen niet meer kunnen helpen.’ Maar waarover hij zich niet ophoudt te verbazen, is hoe vaak artsen belangrijke bewaren van cliënten naast zich neerleggen: Volgens Maas is het een terugkerend probleem dat de WAO’ers zich in het gesprek met de keuringsarts groter voordoen dan ze zijn. ‘Dat is een heel natuurlijke neiging’, zegt hij. Maar een met grote gevolgen: ‘De artsen vlassen erop om hen iets positiefs over hun eigen situatie te laten zeggen. Dat wordt dan onmiddellijk in het dossier geschreven.’ Ook oppervlakkige observaties als ‘cliënt zag er verzorgd uit’ of ‘cliënt kon het gesprek van een uur goed volhouden’ duiken volgens hem vaker dan vroeger op in de dossiers. ‘Ik ben er wel eens toe overgegaan om een cliënt te adviseren om geen nette kleren aan te doen naar de keuring. En een andere, chronisch vermoeide WAO’er heb ik bezworen om na een half uur wartaal te gaan uitslaan. Het is misschien niet netjes, maar wat blijft er over om mee tegen het onrecht aan de andere kant te vechten?’ Ynske Jansen, voorzitter van de Steungroep ME en arbeidsongeschiktheid: Geïnterviewd.




Stichting De Ombudsman, waar veel klachten van herbeoordeelden terechtkomen, heeft dezelfde ervaring. ‘Dat urenbeperkingen minder vaak worden meegenomen in de beoordelingen is de bottleneck,’ zegt juriste Caroline de Groot. ‘Daarom is iemand al gauw geschikt voor een functie. Neem reuma: dat is een heel vermoeiende ziekte. Toch is maar 15 procent van de herbeoordeelden met reuma volledig arbeidsongeschikt verklaard; 85 procent moet weer aan het werk.’ En ook de belangenvereniging voor mensen met psychische aandoeningen, de stichting Pandora, meldt: ‘Het lijkt erop dat er door de verzekeringsartsen weinig naar de daadwerkelijke beperkingen van het individu wordt gekeken. Met name wordt er weinig rekening gehouden met de vaak sterk wisselende belastbaarheid van mensen met psychische klachten.’ Zie: Huson. Jacqueline, een 32-jarige ingenieur: De naam Jacqueline is op verzoek gefingeerd. Ze wacht nog op een definitieve beslissing van de arbeidsdeskundige van het UWV en is bang, zegt ze, om haar uitkering kwijt te raken. ‘Ik weet me geen raad wat ik dan moet doen.’ Een Turkssprekende tomatenplukster met eczeem aan de handen zou twee jaar geleden niet automatisch zijn goedgekeurd voor functies waarin ze met een pc moet werken. Nu wel: Het voorbeeld is fictief. Sinds het Aangepaste Schattingsbesluit moeten arbeidsdeskundigen er van uit gaan dat alle cliënten voldoende Nederlands beheersen en bovendien bekend zijn met de elementaire beginselen van de pc (aan/uitzetten, mailen, internetten). Een slechte beheersing van de Nederlandse taal en/of onbekendheid met de pc zijn beperkingen waarmee ze geen rekening meer mogen houden bij het zoeken naar geschikte functies. Zie: Wijziging Schattingsbesluit, in: Staatsblad (18-8-2004). Een hoogleraar met concentratiestoornissen was een paar jaar geleden honderd procent afgekeurd. Nu kan hij volgens het systeem conducteur worden op de tram: ‘Met het opleidingsniveau mogen we sinds 1993 geen rekening meer houden’, zegt Eddy Cohen, arbeidsdeskundige van het UWV in een interview. ‘Een professor op de tram is dus goed mogelijk.’ Een internationaal vrachtwagenchauffeur uit Oudenbosch die na een beroerte in de WAO was geraakt:




De zaak kwam op 24 maart van dit jaar voor de rechtbank in Breda en deze oordeelde dat het UWV het reële verlies aan verdiencapaciteit diende vast te stellen en niet een fictief verlies. De vrachtwagenchauffeur kreeg zijn uitkering terug. Zie: Rechtbank Breda, uitspraak AV6543 (23-3-2006). Het UWV houdt ook geen rekening meer met mensen die alleen parttime beschikbaar zijn. Sinds twee jaar wordt de uitkering van arbeidsgehandicapten die parttime werkten vastgesteld op basis van het aantal beschikbare full time-functies. Ook hierover mag de rechter zich binnenkort buigen: de FNV bereidt een proefproces voor. De maatregel is volgens haar discriminerend voor vrouwen, die relatief vaak in deeltijd werken. Zij zien door de nieuwe regels hun reële arbeidskansen niet toenemen, maar hun uitkering wel slinken, aldus FNVbeleidsmedewerker Eelco Tasma in een interview met ons. Een schoonmaakster die tien uur per week had gewerkt, kan volgens het UWV ineens montagewerk doen voor 36 uur: Uit een interview met een arbeidsdeskundige die anoniem wilt blijven, uit angst voor represailles van het UWV. ‘U kunt nog uitbeender worden’: Het voorbeeld is afkomstig van Jet Bussemaker, Tweede-Kamerlid van de PvdA, tijdens een interview met ons. Bussemaker: ‘Ik heb stage gelopen bij het UWV. Ik was er bij toen een arbeidsdeskundige tegen een vroedvrouw zei: “U kunt nog uitbeender worden.”’ Eddy Cohen is arbeidsdeskundige... Geïnterviewd. Cohen werkt als beleidsmedewerker op het hoofdkantoor van het UWV in Amsterdam. Hij was zo vriendelijk en geduldig het computersysteem aan ons uit te leggen. In een recente enquête: Zie: Wout E.L. De Boer e.a., Rapport Probleemsituaties, Nederlandse Vereniging voor Verzekeringsgeneeskunde (NVVG) en TNO (september 2005). De NVVG enquêteerde een behoorlijke uitsnede van haar ledenbestand bij het UWV. 49 procent van de verzekeringsartsen die reageerden, zeiden ‘harder’ te zijn geworden en minder rekening te houden met beperkingen (t.a.v. uren) bij moeilijk objectiveerbare ziekten. Zij weten dit meer aan de wetgeving dan aan nieuwe medische inzichten.




Jan Hein Wijers is oud-NVVG-voorzitter en praktiserend keuringsarts. Tegen ons zegt hij: ‘Vroeger kon ik wel eens opschrijven: “cliënt kan maar twintig uur werken” zodat iemand nog een uitkering kreeg. Maar nu moet ik motiveren waaróm ik dat vind. Ik moet vier of vijf argumenten geven. Voor je het weet zit je uren te schrijven. Artsen denken nu: laat ik maar niks over urenbeperking zeggen, dan voorkom ik - in elk geval op korte termijn - gelazer.’ Aangepaste Schattingsbesluit: Zie: Wijziging Schattingsbesluit, in: Staatsblad (18-8-2004). Tegen het advies van de SER: Zie: SER advies nr. 2004/02: Verdere uitwerking WAO-beleid : een reactie op enkele kabinetsvoornemens, en SER advies nr. 2002/05: Werken aan arbeidsgeschiktheid: voorstellen WAO-beleid. De SER stelde destijds in haar advies dat het aangepaste schattingsbesluit de beoordeling nog veel theoretischer maakte dan hij al was en dat de relatie met de arbeidsmarkt helemaal zoek wordt gemaakt. Zie ook: www.landelijkeclientenraad.nl voor een samenvatting van de SER-adviezen. Gedeeltelijke WAO’ers met een baan, die na de keuring hun uitkering kwijtraken, hebben een kans van hooguit één op vier dat hun werkgever bereid is hun méér uren te geven: Zie: Van Deursen. Het recht om urenuitbreiding te vragen, is inmiddels in diverse CAO’s opgenomen. De werkgever kan alleen weigeren als hij zwaarwegende redenen heeft. Zie o.a.: De route naar resultaat. Reïntegratiemarktanalyse 2006, Raad voor Werk en Inkomen (juli 2006). En een kans van één op tien om de baan díe ze hebben te verliezen: Zie: Carla G.L. van Deursen, Herbeoordeeld...en dan? Stand van zaken 8 maanden na de uitslag, Bureau Astri (20 april 2006). Van de WAO’ers zónder baan op het moment van herkeuring is twintig procent weer aan het werk: Zie: Van Deursen. Maar het overgrote deel is geland in deeltijdbanen, uitzendbanen en gesubsidieerde banen: Zie: Van Deursen.




Het aantal WAO’ers dat na de herkeuring een contract voor vijf dagen in de week in de wacht wist te slepen, bedraagt slechts vijf procent: Een opvallend gevolg van de herbeoordelingen is een stijging van de werkloosheid. Minstens 42 procent van de herbeoordeelden ontvangt nu een WW-uitkering (omdat ze in het verleden hebben gewerkt). Dat zijn naar schatting zeventigduizend nieuwe werklozen. De minister wist dat het moeilijk zou worden herbeoordeelden aan het werk te helpen. Op 28 oktober vorig jaar werd hem door onderzoeksbureau Astri en het SEO Economisch Onderzoek een rapport aangebonden waarin stond dat slechts 17 procent van alle nietwerkende WAO’ers die vóór oktober 2004 een herkeuring hadden ondergaan en daarbij hun uitkering (deels) waren kwijtgeraakt, binnen drie jaar na de herbeoordeling aan het werk was. Ongeveer een kwart van deze groep verloor het werk echter weer vrij snel. Zie: De weg terug: van arbeidsongeschiktheid naar werk, SEO/Astri (oktober 2005). De Raad voor Werk en Inkomen: Zie: De route naar resultaat. Reïntegratiemarktanalyse 2006, Raad voor Werk en Inkomen (juli 2006). De Raad schrijft verder dat de publieke rol bij reïntegratie optimaal moet worden benut, om te voorkomen ‘dat de herbeoordelingsoperatie louter de boeken ingaat als efficiënte bezuinigingsoperatie’. PvdA-Tweede-Kamerlid Jet Bussemaker: Geïnterviewd.

Noten bij kader: ...een serieuze, maar angstvallig stilgehouden enquête van de Nederlandse Vereniging voor Verzekeringsgeneeskunde (NVVG): Zie: Wout E.L. De Boer e.a., Rapport Probleemsituaties, Nederlandse Vereniging voor Verzekeringsgeneeskunde (NVVG) en TNO (september 2005). Op 5 november 2005 publiceerde NRC Handelsblad een artikel waarin voor het eerst artsen (anoniem) hun hart luchtten. Kort daarvoor was een intern rapport van het UWV uitgelekt waarin artsen en arbeidsdeskundigen hun visie gaven op de kwaliteit van het sociaal medisch handelen. Volgens hen was sprake van ‘een moreel dilemma’: de UWV-missie ‘Werk boven uitkering’ wordt dan wel door de meeste artsen en arbeidsdeskundigen onderschreven, maar in de praktijk is ze moeilijk uitvoerbaar ‘omdat nogal wat cliënten niet of zelfs nooit meer




aan het werk zullen komen. Immers, werk is schaars en als er al werk is, ontberen vele cliënten de daarvoor noodzakelijke competenties.’ Zie: Joep Choy, Het woord is aan de professionals, Bureau Sociaal Medische Zaken UWV (26-10-2005).


De herkeuringsmachine

Recommend Documents