DE GEZONDHEIDSLEER GEZONDHEIDSLEER DER DERSCHOOL SCHOOL EN VAN EN VAN
RET SCHOOLKIND. HET SOHO O LKIND.
GEIONOHEIOSlEEA DEO OEn SCHOOL SCHOOL DEDE BEZONDHEIDSLEER EN VAN EN
HET SCHOULKIND. SOHOOLKIND. PRAc'rISCHE HANDLEIDING HANDLEIDING PRACTISCHE
yoor allen ~Ie inIn betrekking betre~~lng tot sc~ool enendedeopyoeding o~yoe~lng stun, staan. tot de~e school alle, die poor J
BEWERK1' 01'"DE "DE BEHOEFTEN BEHOEFTEN EN DE DE BEWERKT MET MET HET HET OOG 000 OP WETGEVING NEDERLAND WETGEVING VAN NEDERLAND KN EN OPGEDRAGEN AAN OPG1DAAGIN AA17
Het Nederlands~h Onderwijzers-Genootschap Onderwijzers-Genootsohap, Het Nederlandseh DOOR
Dr. S. Sr. Sr. CORONEL, CORONEL, Dr. S. HUDorair vaD bet ..p en voormaligc Commissie CommillSie Nederlandsch OnderwijzerlJ~aenoot8oh Onderwijzers-Genootschap en Lid Lid der der voormalige het Nederlandsch Bunorair Lid Lid van tot voorUchting der deD Schoolbouw. Schoolbouw. tot vuorlichting der Regcering Regeeringin inzake cake den
La facteur, qui qui fait valoir valoir les Ies La sante saute est est Ie le facteur, zeros I'education. zeros de de l'education. MONTAIGNE. MONTAIGNE.
's's GRAVENHAGE. J. STEMBERG. STEMBERG. GRAVENHAGE. -— HENRI HENRI J. 1881. 1881.
Si moeurs font font les les institutions institutions, , it il est est Si les moeurs institutions font font aussi aussi vrai vrai de de dire dire que que les institutions les moeurs moeurs et l'instrnction l'instruction ne sera hygieniste dans sera dote de de dans notre notre pays, pays, que que quand quand ilit sera bonnes d'hygiene scolaire. scolaire. bonnes institutions d'hygieno FONBSAGBIVEB. FONSSAGRIVES.
~D.IJlIIlIdruk VIR C. A. A. Thieme Thiem. to Ie Nijmegen. Nijmouen. .inelporsdruk van H. II. C.
VOORREDE EN OPDRACHT. OPDRACHT,
hadgewenscht gewenscht dit dit boek boek niet niettetemoeten moe/en schrijven. schr&'ven. Naar Maar de de Ik had gebeurtenissen zaakder deroficieele olftcieeleschoolhygieine schoolhygieine sinds sinds het he! gebeurtenissenmet met de de zaak aftreden den minister minister Kappeyne Kappeyne hebben hebben het hetmil mijwenscheljk wenschel&'kdoen doen a ftreden van van den voorkomen een protest protest te te leveren leveren tegen tegen een een miskenning miske'nningeener eenerzaak zaak, voorkomen een , die mij dierbaar dierbaar is is geworden, waarvoor ik ik meer meer dan dan het hetvierde die mil geworden , waarvoor viertle eener eeuw gestreden geleden heb. de eener eeuw Bestreden en en geleden heb, Het .Het miscrediet, miscrediet , waarin waarin de arbeid der voormalige voormalige staatscommissie staatscommissie tot voorlichting voorlichting der Regeering in zake zake den denschoolbouw, schoolbo,uw, door door partijbelang part belang en en obscurantisme is gebracht en de de latere lalere vervanging vervanging van dien arbeid door een een staatsstuk staatsstuk, dat en arbeid door beneden kritiek mag genoemd worden, doch doch waartegen door beneden ernstige ernstige kritiek door diezeljde part&'en en organen nauweljks nauwel&'ks een een stem stem zich zichverheven verheven diene f de partijen en organen de weifelmoedigheid, weifelmoedigheid, waarin waarinde de welgezindebelanghebbenden belanghebbenden heeft,. heeft ; de welgezinde van aanvragen aanvragen van daardoor gebracht werden, werden, mil mij gebleken gebleken uit uit tal van daardoor schoolbesturen, , schoolopzieners inlichschoolbesturen schoolopzienersenenonderw&zers, onderwijzers,om omraad raad en inlicheenigevan vandedebeweegredenen, beweegredenen,die diemij m&'genoopt genoopt heb· ling, — - ziedaar ziedaareenige finB, heb ben tot het samenstellen van dezen arbeid. -bentohsamlvdeznrbi. rammer, dat dat die die arbeid hier en jammer, en daar daar de desporen sporendraagt draagtvan vanm&'n, min,naar naar ,
ik meen, meen, gerechtvaardigde gerechtvaardigde verontwaardiging verontwaardiging en ell bittere teleurstelling. zeide. meer meer dan dan een een kwart eeuw eeuw aan aan de de Als men toch, zooals zooals ik zeide, men toch, gezondheidsbelangen der schooljeugd gezondheidsbelange1Z heejtgearbeid gearbeidenenmen menhet hetoogenoogenschon jeugd heejt blik nabfjj waant, waant, dat dat dedekroon kroonopopditdit belangeloosenenmoeitevol moeitevol blik nab belangeloos streven gezet door door een eenerkenning erkenning van vanstaatswege staatswege,, »dat »dat de de streven wordt gezet overtuiging aan dit ditaangelegen aangelegen onderonderovertuiging meer meer ell en meer meer veld veld wint, wint, dat aan werp niet te te viveel zorg en en studie studie kin kan word,,'n wert niet el zorg worden besteed besteeden en het het niet mag worden prfjsgegeven de onervaren1 onervarenl,eid en de de willekeur van pr jsgegeven aan aan de eid en soms weinig wetenschappel wetellschappelfjk gevorderdebouzwreesters. bouwmeesters. Dat soms weinig jk gevorderde Duzt er nien niet strageloos straffe!oos zon zonhygieinische hygieinische waarheden waarheden zz!jn, jn 1lJaartegen' waartegen men digt,. de natuur, natuur, die die zich spot met met de de plaatdigt; dat dat de zieh nimmer verloochent, verloochent, spot plaat seltjke autonomie en wreekt wreektmet metonverbiddel onverbiddelijke rechtvaardigheidelke elke sel jke autonomie jke rechtvaardigheid staatsman,, die die dit dit verkondigde, verkondigde, overtreding Als de overtreding harer harer wetten." wetten." Als de staatsman van oordeel was was,, dat datdederegeling rege!ingder derschoolhygieine schoolhygieine zou zou worden van oordeel opgedragen een commissie, commissie, samengesteld samengesteld uit uit de de beste deskundigen oftgedragen »aan een een ander, ander, die die zeer zeer van verschillende' versch.illende'soort," door een soort," vervangen vervangen wordt wordt door vervrfjzinnige denkbeelden omtrent omtrenthet hetschoolwezen schoolwezen verkondigt verkondigtenenveryr jzinnige denkbeelden zekert de de wet wet in in echt constitu#oneelen zullell handhaven, handhaven,ten ten zekert constitutioneelenzin zin te te zullen opzichte een voornaam voornaam uitvloeisel u#vloeisel der der wet, wet, tegen hoogste opzichte van van een Legen het hoogste volksbelang men niet nietzwzwfjgen, volksbelang zondigt, zondigt, dan dan kan men jgen, —- ja dan is spreken plicht. Ziedaar e'en woord .toelich#ng van van menigen menigen zin zin inindit ditboek, boek, Ziedaar e'en woord tot foelichting dien ik niet nietzonder zonder aarzelen aarzelen heb neergeschreven, str!jd neergeschreven,niet niet zonder zonder strijd heb er in gelaten, gelaten, maar maar zonder zonder schroom schroom durf dur!verdedigen. verdedigen. heb toch heb ik aan aan m mijn arbeid niet het het karakter van van een een strijd strijdjn arbeid En toch schrzft geven. Integendeel Integendeel,, ik ik heb mil, mij, bbtj de gegeven gegeven voorvoorschri ft willen geven. j de tusschen het schriften, voorgesteld voorgesteld als bemiddelaar op te treden tusschen schriften, het Rapport Rapport Koninkltjk Besluitvan 11an30 30Augustus Augustus Staats- Commissie Commissieenen het Koninkl jk Besluit der Staatslk heb getracht getracht mmfjne zooveel mogel mogelijk I880. 1k jne ideale wenschen wenschen zooveel jk i880. ,
fer zyde tete stellen en mil tot tot het het strik! Ik heb ter 4/de en mij strikt noodige noodigebepaald. bepaald. Ik daarbij rekening daarbfj rekening trachten houdenmetgeuite met geuitewenschen 7elenschenenenbestaande bestaande trachten tetehouden toestanden en en heb he! lJeld van lJrtnbeschouwing beschou'Wingverder verdeI'dan danden den eigen· !oestanden het veld eigen lfjken schoolbou'W uilgestrekl,. ik heb ook de gezondheidsvereischten gezondheidsvereischten-lijkenschobuwtgrk;i ook de van het het schoolkind schoolkind f1'achten Ie geven. gezlen. Daardoor Daardoorhoop hoop ik, ik,dat dat trachten aan aan te mijn arbeidaan aan wijderen kring belangstellenden goede min arbeid eeneen wijderen kring vanvan belangstellenden zal zal ten ten goede komen dan gewoonlijk ge'11·oonlfjkmet metdergelijke dergel&'kehandleidingen handleidingenhetgeval hetgeval Door komen dan is.is. Door boek ook ookaantrekkelijk aantrekkelijkvoor voor opvoeders en opvoedsters buiten het boek de de opvoeders en opvoedsters buiten de de school maken,, meen meenikikdedepractische practischestrekking strekkingvan llanmin m&'n arbeid school te maken arbeid llerhoogd hebben.Want Want voortdurende samenwerking verhoogd tete hebben. eersteerst doordoor voortdurende samenwerking 7Jan SchoolenenHuis Hutskan kan gezondheid schooljeugd duurzaam van School de de gezondheid derdel' schooljeugd duurzaam 1erzekerd 'Worden. lverzekerd worden, Draag dusmin m&'narbeid arbeid bedoelde opvoeders Draag ikikdus ookook aanaan bedoelde opvoeders oft,op,ik ik doedoe he! de eerste eersteplaats Plaatsaan aandede opzloeders in Nederlandsche de Nederlandsche school het in de opvoeders in de school gevestigd, 'Wier vertegenwoordiger vertegen'Woordiger voor vooreen eengoed goed gevestigd, ?.vier deeldeel hethe! NEDERLANDSCH ONDERWIJZERSGENOOTSCHAP is. 7Oaar7Jan ik ik dedeeer eel' heb LANDSCH ONDERWUZERSGENOOTSCHAP is. waarvan honorair lid tetezijn. z&'n. honorair lid Als hulde heb ik verzocht verzocht dit ditboek boek aan aanditdit achtbare Ie achtbare lichaam lichaam te mogen opdragen,, 'Welk m&' met metdedemeeste meestewelwillendheid '111elwillendheid mogen opdragen welk verzoek mij is is toegestaan. toegestaan. Onder Uwe Uwehoede, hoede,aehtenswaardige achtenswaardige mannen, opvoeders der del'jeugd, /eugd, z&' deze deze arbeid arbeidgesteld. gesteld. Moge Mogehijh&' U tot en steun strekken b&' U tot gidsgids en steun strekken b den gewichtigen gewichtigen en moeitevollen arbeid arbez'd, dagelijks hebt te en moeitevollen , dien ge dagelijks hebt te volbrengen. Moeht Mocht Gil' G&' er eenig licht uit putten putten in moeielijke moeiel&'ke omomvolbrengen. moge het he!Uwe U'Wezelfstandigheid zel/standigheid in opzicht dit opzicht meer do en standigheden; moge in dit meer doen vestigen;; mocht mocht het hetietsiets bijdragen de overtuiging te versterken vestigen bijdragen omom de overtuiging te versterken bi} U en en allen die geroepen zijn zi}n tot totden denbloei bloeivan vanhethet Nederlanddie geroepen Nederlandsche sehoolwezen schoolwezen mede mede tete werken, werken, dat de de bevordering bevorderingvan vandedege-gesche en buiten buitendedeschool schoolvoor voorhethet opkomend geslach! zz(indheidsbelangen ondheidsbelangen in in en opkomendgeslaeht
e1,enzeer plicht is, bevordering van verstandelijke ontwikkeetietzeer ' .plicht is , als de bevordering verstandelijke ontwikkeling, dan zal ik niet vergeefs hebben gearbeid en ruimschoots verling , dan zal ik niet vergeefs hebben gearbeid ruimschoots vergoeding vinden vinden voor de bittere teleurstelling van hoogere voor bittere en ^-fJYievende rievende teleurstelling , hand, mtj en allen bereid, die nog prfjsstellen het bestaan van hand , bereid , die nog prijsstellen oopp het een lichamelijk,, zedelijk zedelfik u; goedontwikkeld ontwikkeldNederNedereen lichamelijk en versfandelfik verstandelijk goed landsch yolk! larndsch volk! LEEUWARDEN, LEEUWARDEN ,
Februari 1881. S. SR. C. C. S. SR.
IINLEIDING. N LEI DIN G.
De periode van van het hetleven, leven, die dietottotdedeeigenlijke eigenlijke»schooljaren" »schooljaren" De periode wordt gerekend, is voor voor het het individu individn en envoor voordedemaatschappij maatschappijvan van wordt gerekend, groot gewicht. Het zevenjarig zevenjarig tijdvak tijdvak toch, toch, waarin waarin de de lagere school groot gewicht. in beschaafde land en door genoegzaam geheel geheel het opkomend opkomend gege· landen door genoegzaam ~Iacht bezocht wordt, valt samen samen met met het het gewichtige tijdperk siacht bezocht wordt, valt tijdperk van wij gewoon gewoon zijn zijn de de t1£!eede kilidsheid te noemen, een het leven, dat dat wij het leven, tweede kindsheid periode, waarin aIle mensch in in vollen gang periode, waarin alle vermogens vermogens van van den mensch nieuw tijdperk tijdperk aanvangt, aanvapgt, het het zijn, zijn, waarin waarin het physische leven leven een een nieuw orgaan het geestelijk geestelijk en engemoedsleven gemoedslevenzoodanig zoodanigisisontwikkeld, ontwikkeld, orgaan van het dat het het in in staat staatgeacht geacht wordt wordt indrukken indrukken op op tete nemen, te ordenen ordenen nerven, te en tot denkbeelden denkbeelden teteverwerken. verwerken. en tot Onder deze omsta omstr.ndigheden ondergaat de de levensregel levensregel van van het het Onder deze ndigheden ondergaat kind eene·gewichtige dusver genoot genoot het het kind kind — verandering. Tot Tot dusver *gewichtige verandering. kind eene meestal - uitsluitend uitsluitend het hetvrije, vrije,ongedwongen ongedwongen leven leven in in het hetgezin gezin meestal — en werden, onder het het moederlijk moederlijkoog, oog,spelenderwijs spelenderwijsen enongemerkt, ongemerkt, zijne ontll1ikende vermogens vermogens van van geest geest en en gemoed gemoed geleid, geleid, doch zijne ontluikende voor zijne zijne opvoeding opvoeding tot bebebepaalde zich zieh hoofdzakelijk hoofdzakelijk de de zorg zorg voor vrediging zijnc physieke physieke behoeften behoeften in in engeren zin. Nu wordt worelt vrediging van van zijne zin. Nu de opvoeding van van het het kind kind ook ook door door anderen geleid, die meer meer geleid, die de opvoeding bepaald zorgenzullen zullenhebben hebbenvoor voorzijne zijneverstandelijke verstandelijke en enzezebepaald tetezorgen Hetwordt wordtdaarbij daarbijgewoonlijk gewoonlijk onder onder geheel geheel delijke ontwikkeling. Het delijke ontwikkeling. andere, vaak met zijne zijne natuur natUllrstrijdige, strijdige,omstandigheden omstandighedengeplaatst geplaatst: : vaak met het moet in in een eenbesloten beslotenruimte, rllimte, gedurende gedurende zes en men en meer urea het moet 1
22
daags, zittende en eninineenigszins eenigszinsgedwongen ged wongen houding houding daags, grootendeels grootendeels zittende doorbrengen, vereeniging met Ret doorbrengen,inin vereeniging met een een zeker zeker aantal aantal kinderen. kinderen. Het moet genoegzaam rnoet genoegzaarn al al dien tijd zijn geest inspannen inspannen en dien aan tijd zijn aan de wetten van denkvermogen onderwerpen; het moet moet leeren van het het denkvermogen onderwerpen het geordend denken en ordelijk zijne zijne denkbeelden denkbeelden door door schrift schrift en even ordelijk en woord teruggeven. teruggeven. In Invergelijking vergelijking tot tot het hetleven leven in in het hetgezin gezin en woord staat thans onder onder min min of of meer meer strenge tucht moet het gegestaat het thans tucht en en moet hoorzamen regels van van orde, orde,die dievoor voordedeschoolwereld schoolwereldnoonoohoorzamen aan aan de regels Ret moet rnoet leeren zich schikken naar naar de de dig worden geacht. geacht. Het zich schikken zeer uiteenloopende karakters karakters van van andere kinderen, :tIs zeer uiteenloopende als voorbereiding het toekomstig toekomstig leven leven inindede groote menschen-maatreiding tot het groote menschen-maatschappij; moet opgeleid opgeleid worden tot stipte stipte plichtsbetrachting plichtsbetrachting schappij ; het het moet den ernst van leven, om om eenmaal eenmaal als een en voorbereid tot en voorbereid tot den van het het leven, krachtvol, verstandig en enzedelijk zedelijk gevormd gevormd mensch, mensch, als een krachtvol, verstandig een goed burger van staat, als een nuttig lid der der maatschappij maatschappij te te kunkunvan den staat, een nuttig nen optreden. optreden. Verstand en karakter worden in dit levenstijdperk levenstijdperk en karakter in dit rneer bepaald in de de inrichtingen, inrichtingen, welke onder naam van van »de »de meer bepaald onder den naam volksschool" staan, langs langs methodischen, geleidelijken weg volksschool" bekend bekend staan, ontwikkeld. Het laat laat zich zich begrijpen, begrijpen,dat datdeze dezenieuwe nieuwetoesta*d toestai'fdvan vanmachtigen machtigen invloed zal zijn op het gansche bestaan van dit in nog vele opopinvloed zal zijn op het gansche bestaan van dit in nog vele zichten wezen, dat, aan aan was was gelijk, gelijk, gekneed gekneed en envervormd vervormd zichten teedere wezen, kan worden: een wangedrocht wangedrocht of of het het evenbeeld evenbeeld Gods. Gods. worden : tot een Ret d eta van e wetenschap, onder den-naamvan van Het is de t a a akkvan dedwetenschap, diedie onder den!naam schoolhygieine meer algemeen algemeen bekend bekendstaat, staat,— - doch nader oms c h o o l h y g i e i n e meer schreven van de degezondheidsvoorwaarden gezondheidsvoorwaarden van vanhet hetschoolschoolschreven ::de de leer van voorwaardenwaaraan waaraanschool school - om omop optetesporen sporendedevoorwaarden kind moet heeten, -huis moeten eene harmonisch goede ontwikontwiken huffs moeten beantwoorden beantwoorden tot eene het kind kind in in de de schooljaren, schooljaren, — - na te te gaan gaan de deinvloeinvloekeling van keling van het den die die nadeelig nadeelig kunnen kunnen geacht geacht worden, om deze ontwikkeling ontwikkeling den om deze behooren te te doen doenplaats plaatshebben, hebben,enendede meest geschiktemidmidnaar behooren incest geschikte aan de de hand hand tetedoen, doen,om omdie dieinvloeden invloeden uit uit den den weg te te delen aan delen ruimen of te te matigen. matigen. ruimen Roe omvangrijk onwangrijk die die wetenschap wetenschapook ookis,is,zoo zooheeft heeftzij zij echter aree Hoe echter hhar
3 grenze n: eenerzijds de deopvoedopvoed·en enzedekunde, zedekunde,anderzijds anderzijdsde debouwbouwn : eenerzijds en werktuigkunde. De Deschoolhygieine sehoolhygieinesteunt steuntop opeen anthropolo· en werktuigkunde. een anthropologischen grondslag; ontleent hare hare grondbeginselen grondbeginselen aan nagrondslag ; zij zij ontleent aan de natuurkunde van den den mensch mensch;; zij zij vraagt vraagt hulp hulp bij bijnatuurnatuur- en enscheischei· tuurkunde van Zij mag weI een verdrag verdrag aangaan aangaan met metde dewetenschappen, wetenschappen, kunde. kunde. Zij wel een die op hare hare grenzen zijn gelegen, maar gebied niet niet betreden. betreden. maar dier gebied die op De wetenschap wetenschap der derschoolhygieine schoolhygieine isisvan vanjonge jongedagteekening. dagteekening. Haar erkenning dagteekent den tijd tijd toen toendedeverouderde verouderde denk· Haar erkenning dagteekent van den denk be elden der scholastiek voor meer opgeklaarde begrippen van op--beldnrschoatikvmepglardbienvopdeschool school als voedkunde plaats plaats begonnen te te maken, maken, toen toen de destaat staatde een krachtig middel middel leerde leerdebeschouwen beschouwentot totvorming vorming van van nuttige nuttige een krachtig de welvaart welvaart des des lands lands van de burgers, staat meer meer heil voor de burgers, toen toen de staat school dan dan van van het het arsenaal arsenaal verwachtte. verwachtte. Of schoon zij zij in in den denkorten korten tijd tijd van van haar optreden als wetenOfschoon schap reeds veel veel goeds goedsgewrocht gewrochtheeft heeftvoor voorhet hetopkomend opkomend gege· schap reeds slacht, vindt ze ze eehter die hare harehulp hulpnoo noodig hebben, slacht, zoo zoo vindt echter bij bij hen, die dig hebben, Zijwordt wordtininhare harejuiste juiste bebe· nog geen genoegzame genoegzamewaardeering. waardeering. Zij nog geen omdat velen velen zich zichnog noggeen geenjuiste juiste teekenis te weinig weinig begrepen, begrepen, omdat teekenis nog te derhedendaaghedendaag. voorstelling hebben gemaakt gemaakt van de de ware ware eischen eischender voorstelling hebben sehe opvoedkunde. Ret nog zoo zoo lang niet dat de de staat staat sche opvoedkunde. Het is nog niet geleden, dat haar den rug toekeerde toekeerde en en dat datde depaedagogen paedagogeninintwijfel twijfelverkeerverkeerden rug den over haar nnt, verkondigers van van hare hare beginselen beginseIen den over nut, ja, zelfs zelfs de verkondigers vele valsche stellingen stellingen verspreidden, verspreidden, die die haar beteekenis mis· vele valsche beteekenis in miscrediet brachten, omdat bij hare hare toepassing toepassing teleurstelling teIeurstelling baarbaaromdat ze bij den. Zij heeft heeft haar kindsche sneI volbracht volbracht en vele veIe den. Zij kindsche jaren jaren wat wat te te snel poonrijpe vruehten werden onrijpe vruchten werden als bruikbare bruikbare waar waar op op de markt der der populariteit gebracht. Als wetenschap verkeert zij nog in de de ontont· gebracht. Als wetenschap verkeert zij nog wikkelingsjaren menig belangrijk belangrijk vraagstuk vraagstuk op dit dit gebied gebied isis wikkelingsjarenen en menig nog onbeantwoord gebleven. Meer dan dan een een andere wetenschap nog onbeantwoord gebleven. Meer heeft zij met met volksvooroordeelen volksvooroordeelen teteworstelen worstelen; beurtelingsvertroevertroeheeft zij ; beurtelings zij vaak vaak nog, nog, teld en verwaarloosd, verwaarloosd, vergood vergood en enverguisd, verguisd,wordt wordt zij teld en hare tegenstanders, tegenstanders, in in hameer meer door door hare hare voorstanders voorstanders dan dan door door hare baren normalen ontwikkelingsgang stelt haar ontwikkelingsgangbelemmerd. belemmerd. Men Men stelt ren normalen eischen, die vooralsnog vooralsnog niet nietvervuld vervuld kunnen kunnen worden. Daarenteeischen, die gen heeft men haar maar al te vaak aan onverdiende miskenning prijs prijs maar al miskenning
4
gegeven. Men verlangt geen proefneming, maar maar eischt overal overal van van gegeven. Men geen proefneming, haar stellige wetenschap. Sommige Sommige van van hare hare woordvoerders woordvoerders geven geven stellige wetenschap. voor wetenschap, wat slechts vermoedens vermoedens zijn. zijn. Men Men stelt stelt zich zich niet niet voor wetenschap, wat slechts zij vermag te te geven, geven, en en zelfs zelfs voor voor tevreden met het het weinige, weinige, dat dat zij tevreden met dat weinige heeft men vaak vaak geld geld noch kennis om het het naar naar dat weinige heeft men kennis over, over, om behooren onvoldoende uitkomsten uitkomsten van van een een ververbehooren toe toe te passen. De De onvoldoende Zij moet moetgeven, geven, keerde toepassing stelt men men op ophare hare rekening. rekening. Zij keerde toepassing wat ze nog nog niet niet bezit bezit;; men men gunt gunt haar den tijd niet, niet, om om zich zich voor voor wat ze den tijd het gebied gebied te bereiden, om om 'ervaring te bereiden, -ervaringop op·te -tedoen doeninin het het leven, leven, op op het harer werkzaamheid. harer werkzaamheid. Als vrije wetenschap laat laat zij zij zich zich moeilijk moeilijk in in het het keurslijf keurslijf van van vrije wetenschap het conventionalisme conventionalisme prangen. De Deb ebescherming zij van van s c h e r m i n g die die zij staatswege in de delaatste laatstejaren jarenheeft heeftondervonden, ondervonden,isisaan aan staatswege in hare vrije ontwikkeling ontwikkeling niet niet altijd altijd ten goede gekomen. Ofschoon Ofschoon de de hare vrije staat uitgebreider macht en ruimere staat over uitgebreider ruimere middelen middelen kan kan beschikken, beschikken, dan particuliere krachten, zoo komen bij de toepassing van hare voorschriften staatswege vaak vaak te te veel veelstrijdige strijdige belangen in schriften van van staatswege in het spel, om haar onbelemmerd ongedwongen ingang ingang te doen doen vinden. vinden. onbelemmerd en ongedwongen Zij een wetenschap, wetenschap, die diehare harevoorschriften voorschriften niet nietopdringt, opdringt, maar maar Zij is is een ze aan allen ten beste geeft, die hare hulp uit vrije overtuiging geeft, die hare hulp uit vrije overtuiging ze aan inroepen, zonder eenige eenige andere bedoeling dan oprechtelijk oprechtelijk de de inroepen, zonder bedoeling dan belangen der schooljeugd te te bevorderen. bevorderen. Even Even wars wars als zij van der schooljeugd zij is is van autoriteitsgeloof, zij van van autoriteitsgezag. autoriteitsgezag. Zij Zij laat laat autoriteitsgeloof,even even afkeerig afkeerig is. is zii Zij maakt maakt geen geenaanaan· zich moeielijk moeielijk in in een eenwetsartikel wetsal'tikel formuleeren. formuleel'en. Zij spraak staat belembelemspraak op op officieele officieele wetenschap. wetenschap.De De sanctie sanctie van van den den staat mert eer haren gang, dan dan dien te te bevorderen. bevorderen. Zij Zij kent kent vrijen gang, baren vl'ijen mert eer officieel »minimum," »minimum," omdat daarin reeds reeds iets ietsconventioneels conventioneels geen officieel omdat daarin autoriteitsbeginsel van van zeer zeertwijfelachtige twijfelachtige waarde waal'de is gelegen, een autoriteitsbeginsel vaak van van nog nog twijfelachtiger twijfelachtigel' bedoelingen. Het »officieele" »officieele" mimien vaak bedoelingen. Het nimum is is haar haal' minimum kent geen geen loven lovell en en bieden, minimum niet; niet ; zij zij kent nimum bieder, beknibbelen op op hetgeen hetgeenzij zij meent meent goed goeden ennopdig nopdigtetezijn. zijn. Zij Zij gaat gaat geen beknibbelen de leuze leuze uit uit:: »voor »vool' een harmonische vorming van van de van h et et opkomend kan niets nietstetegoeds goedszijn, zijn, mag geen opoffering opoffering te groot wezen." geslacht kan Evenwel mag zij zij hare hare hhulp staat niet nietonttrekken onttrekken.. u l paan aan den staat
55 De mod erne school is is in in de meeste meeste beschaafde beschaafde landen voor voor een goed moderne
66
In dien zin Zlll heeft heeftdedeschool school een voortreffelijke humanistische een voortreffelijke beteekenis;; in in dien zin mag zij zij de de grondzuil grondzuil genoemd genoemd worden beteekenis voor de de welvaart welvaart van van den den staat staat;; in in dien zin alleen aIleen zal zalzij zij aan aan hare hare voor bestemming beantwoorden. beantwoorden .. verheven bestemming Nederlandsche schoolwezen schoolwezen staat dit epzicht epzicht bij bij dat datvan van Het Nederlandsche staat in dit andere landen land en nog nog verre verre ten achteren. Wel WeI mag Nederland zich ten achteren. andere verheugen in in het het bezit beziteener eenergoede goedegeneeskundige geneeskundigestaatsregeling, staatsregeling, verheugen wier taak is toe toe tetezien, zien,dat datdedehygieinische hygieinische belangen van wier taak het het ook is de school school niet niet. zeerverwaarloosd verwaarloosd worden. Maar inrichting Maar de inrichting tetezeer van dat staatstoezicht is van dien aard, dat gestelde machten aard, dat de gestelde van dat staatstoezicht is van te gering in in aantal aantal zijn zijn en en teteweinig weinig invloed invloed hebben, hebben, om om haar kennis tijd aan aan dezen dezen gewichtigen tak van openbaren openbaren dienst tak van kennis en en tijd in die die mate mate tetewijden, wijden, als noodig om een eengansche ganschehervorming hervorming noodig is om in de bestaande bestaande toestanden toestanden te weeg te te brengen. brengen. in de te weeg Of schoon het niet tetemiskennen miskennen is,is,dat, dat,inzonderheid inzonderheid in in het het Ofschoon het niet laatste tiental jaren, goeds op op dit ditgebied gebiedisistot totstand stand gelaatste tiental jaren, veel veel goeds bracht, zoo laat over over't det otoe hets scho 't algemeen de e sstand t a n d van van het c h o o01l w ezen ten ten opzichte opzichtevan van hygieine te wenschenover. over. de de hygieine nog nog veelveel to wenschen Dit spruit spruit voor een deel deel voort voort uit uit de gebrekkige inzichten, inzichten, die die te te dien bij de deschoolbesturen schoolbesturen nog nogheerschen. heerschen. De Depractijk practijk der der opzichte opzichte bij schoolhygieine nog te te veel veelininhanden handenvan vanonervareonervareschoolhygieineisis tot tot dus dus ver nog nen, aan de de bekrompen bekrompen inzichten inzichten van van vele vele besturen besturen nog nog toetoenen, die, aan de eerste eersteplaats plaatsaan aandedehygieine hygieineden deneisch eisch steBen, gevende, stellen, gevende, in in de dat zij goedkoop goedkoop zij. Elk middel middel dat dat aan aan dien eisch voldoet, is eisch voldoet, dat zij zij. Elk goed genoegvoor voorvele velebesturen, besturen, om om hun hun conscientie conscientie te te bevredibevredigoed genoeg gen, dat er toch aan de de schoolhygieine schoolhygieine ten ten koste wordt ge-toch iets iets aan wordt ge bij dat dat »iets", of schoon legd. Inden denregel regelbepaalt bepaalt men men zich zich dan dan bij ofschoon legd. In de ervaring in meeste gevallen gevallen leert, nog »minder »minder dan dan leert, dat dat het nog de ervaring in de meeste iets" is, namelijk, namelijk, dat dat het het volstrekt volstrekt niet niet aan aan de de behoefte behoefte voldoet voldoet iets" is, en meer hinder hinder of schade En schade verwekt, en meer verwekt, dan dan voordeel voordeel aanbrengt. aanbrengt. En komt men al al tot totdede erkenningvan vanhet hetonvoldoende onvoldoende of of schadekomt men erkenning schade lijke - dat zelfs niet altijd het geval is, - dan tracht men vaak-lijke—datzfsn hegvali,—dntrchmevak het gebrek te bedekken, bedekken, ten ten einde einde niet niet wedel' het gebrek weder genoodzaakt genoodzaakt te wijt men men dat dat ononworden maken. Intusschen Intusschen wijt kosten tetemaken. nieuwe kosten worden nieuwe
77 volkomene aan de wetenschap, wier voorschriften, voorschriften, naar naar men bewetenschap, wier volkomene aan weert, onpractisch, onuitvoerbaar onuitvoerbaar zijn. zijn. De wetenschap wetenschap komt in weert, onpractisch, zij, die haar moeten toepassen, zich zich de moeite miscrediet, moeten toepassen, miscrediet, omdat orndat zij, hare raadgevingen raadgevingen tete luisteren. luisteren. niet hebben gegeven gegeven naar naar hare niet hebben daardoor verspild verspild en is de toe stand Veel geld en moeite zijn daardoor toestand moeite zijn geld en en is school er weinig of van duizenden en tienduizenden kinderen in tienduizenden kinderen in de school niet door verbeterd. De zaak der hygieine hygi, ine is er tevens door achteruitgegaan, want zanderwetenschappelijken wetenschappelijkengrondgrondde uiteenloopende meeningen, zonder uiteenloopende meeningen, hebben zulk zulk een eenverwarring verwarringteweeggebracht, teweeggebracht, dat dOlt men aarslag, slag, hebben hand te slaan aan aan het werkelijk omdat men dit zeIt werkelijk goede, goede, omdat de hand te slaan zelt de wantrouwt en bovenal omdat men vreest, even schijngoede wantrouwt bovenal onidat even als als het schijngoede dat het wetenschappelijk zaovee! meer meer offers zal kosten, kosten wetenschappelijk goede goede zooveel als het minder mindel' goede reeds gevraagd heeft. En dit is dubbe! gevraagd heeft. dubbel te bejammeren, omda took passing, bejammeren, omdat ook hier juist de goede en flinke toe toepassing, aanleg, blijken blijken zal zal in hoe kostbaar ook bij bij den eersten kostbaar ook eersten aanleg, in de toe· toete zijn, zijn, wegens wegens de duurzamere en betere komst het goedkoopst goedkoopst te resultaten die zij zij oplevert. De geschiedenis van de schoolhygieine in ons land van de heeft de stelling, die wij wij straks straks verkondigden, verkondigden, bewaarheid, bewaarheid, dat deze vrije, wetenschap in hare toepassing toepassing weliger weliger tiert tiert in in de zoogenaamde zoogenaarnde vrije, de bijzondere school, dan in de openbare, waar zij vaak door officieele openbare, waar zij vaak minima beheerscht en gekortwiekt wordt. wordt. De ervaring ons ervaring heeft heeft ons dOlt in verhouding tot openbare scholen, scholen, althans geleerd, dat tot het aantal aantal openbare de hygieine in de bijzandele onbekrom· bijzondere school veelal betere, ruimere, onbekrompener toepassing vindt, vindt, dan dan in Bebben wij wij -. pener toepassing in de eerstgenoemden. eerstgenoemden. Hebben daarin mis getast, getast, dan d~n veroorloven veroorloven wij wij ons ons de andere stelling, daarin niet mis dat die ruimere en betere toepassing toepassing het gevolg is vrije, is van een een vrije, die ruimere individu, aan aan wiens wiens zorg zorg de geinnige overtuiging van een een enkel individu, toevertrouwd zandheidsbelangen zijne inrichting toevertrouwd zondheidsbelangen der kinderen in zijne omdat die belangen ook de zijne verstandige en zijn, zijne zijn, zijn, daar verstandige zijn, omdat liefderijke ouders bij bij voorkeur voorkeur hunne hunne kinderen kinderendaarheen daarheenzenden, zen den, liefderijke ouders zij een een goed goedonderwijs onderwijs en een gezand verblijf verb!ijf voor voor hunne hunne waar een gezond waar zij dit niet niet overal overa! het geval we-kinderen vinden. Jammer, dat dat dit geval kan kan we kinderen vinden. waar zulke zulke inrichtingen inrichtingen wel weI worden aangetroffen, de zen zen en dat, dat, waar
88 geldelijke offers, offers, die die de de ouders ouderszich zichdaarvoor, daarvoor, uit uit den den aard aard der der geldelijke zaak, inoeten moeten getroosten, getroosten,gewoonlijk gewoonlijkvrij vrijgroot, gl'oot,veel veeIgrooter grooterzljn, zijn, zaak, dan wanneer wanneer zij zij hunne hunne kinderen kinderennaar naareen eenopenbare open bareschool schoolzenden. zenden. dan _H H et et is is daarom daaro1lt de glicht plicht van den den staat, staat, dat dat hij h!j de openbare openbart' school ook ook in ill die die voorrechten voorrechten doe deelen dee/en en aan de genzeentebestugemeentebestllschool deverplichting verplichtingoplegge, oplegge, dat datzijzijvoor voorgezonde gezollde lokalen lokaletz en etz schoolren de g-ebollwCIl zorgetz, opgeleid onderwijzend gebouwen zorgen, zooals zooals h!f voorvoor een eelt goedgoed oftgeleid onderwijzend person eel zorg personeel zorg draagt. plicht heeft heeft eindelijk eindelijk een eenNederlandsch Nederlandschstaatsman staats manbegrepen begrepen Dien plicht te vervullen vervullen door de de bepalingen bepalingen vervat ven'at in in de dewet wetvan van en trachten te 1878, Staatsbl. Staatsbl. No. No. 127 J27,, regelende regelende het lager Jager onderonderI7 Augustus Augustus 1878, 17 wijs. L)e De artt. artt. 4, 5, 50 en en87 87I)I)hebben hebbenden dengrondslag grondslaggelegd gelegd 5, 5o wijs. (Staatsbl. No. I) Art. Art. 4. 4. »Art. .Art.5 5der derwet wetvan van 1i Juni Juni 1865 (Staatsbi. No. 58) 58) *) ') isis toetoeI) pC1sselijk op op aile lokalcn, waarin lager onderwijs onderwijs gegeven gegeven wordt. Bij algealgewaarin lager wordt. Bij alle lokalen, passelijk door Ons, in het het bebemeenen maatregel van van inwendig bestuur worden door Ons, zoowel zoowel in ineenen van het lang de gezondheid, gezondheid, als van het onderwijs, onderwijs, algemeene algemeene regelen regelen vastgesteld vastgesteld van de lang van waarin openbaar lager omtrent bouw en de inrichting inrichting der der lokalen, waarin lagerschoolschoolomtrent den den bouw en de kinderen, dat daarin daarin mag onderwijs onderwijsgegeven gegevenwordt, wordt, alsmede alsmede omtrent omtrent het het aantal aantal kinderen, zijn voor worden bepaling in in hoever hoever deze deze regelen regelen verbindend zijn toegelaten, met met bepaling worden toegelaten, de lokalen, waarin bijzonder onderwijs gegeven wordt. " waarin bijzonder lager onderwijs gegeven wordt. " de lokalen, door lokalen, welke Art. lager schoolonderwijs schoolonderwijs wordt wordt gegeven gegeven in in lokalen, welke door »Geen lager Art. 55 »Gecn schadelijk voor voor de de gegeneeskundigstaatstoezicht staatstoezicht als den inspecteur van vanhet hetgeneeskundig als schadelijk den inspecteur zondheid afgekeurd. -- De Deinspecteur inspecteur spreekt spreekt de de afkeuring afkeuring uit bij bij schrif schrif· zondheid zijn zijn afgekeurd. telijke met redenen zendt daarvan daarvan afschrift afschrift aan aan omkleede verklaring verklaring en en zendt redeneu omkleede telijke en en met Gedeputeerde tenzelfden dage dage aan aan het hetgemeentebestuur, gemeentebestuur, aan aanden den disdis Gedeputeerde Staten Staten en en tenzelfden tricts-schoolopziener en aan het hoofd der school. Gedeputeerde Staten ge--tricsholpzenatofdrschl.GeputSanglokaal ligt, dedelastim wethouders der burgemeester en en wethouders der gemeentc, gemeente, waarin waarin het het lokaal lasten burgemeester ze verklaring of af te te kondigen kondigen binnen bepalen termijn. termijn. — - Bij Bij den door door hen hen te bepalen binnen den ze verklaring -)') Art. Art. 5.5.„De ",De gcneeskundigeambtenaren, ambtenal'cn,de deleden ledenen endedeplaatsvervangende plaatsvcl'vangende leden leuPIl van van geneeskundige mits deze deze voorzien voorziell zijn ziju van van ecne eene machtiging machtiging van van den den geneeskungCllceskunde geneeskundigt' raden, raden, mits de geneeskundige digen inspectour der del' provincie, provincio, zijn zUn bevoegd, bcvoegd, aUe alle openbare openbare gebouwen, gebouwen, scholt'n, schalen, ('uz. binnen enz. billnen digen inspecteur te einde zich toe stand en en de de inrichinrichzooveelmogel\jk mogelijkbek('nd bekendtete maken maken met met den den toestand zieh zoovee.l te treden, treden, ten ten einde
ting gebouwen in bevoegdheid kan echter niet nietuitgl'uitgeder gezondheid. gezondheid. Die Die bevoegdheid kan echter belang del' ting dezer dezer gebouwen in het het belane 1Jiiz\in het van den den kantonrechter, kantonrechter. hetzij hetzii van van het het hoofd hoofd of oefend dan in in het bijzijn het zij zij van worden dan oefend worden oen gcmcentebestuul' of of van yan den den commissaris commissaris van politic, politic, wanneer wanllef'l' meet mopt oen del'leden der leden van van het het gemeentebestuur worden gebouwen, voor lid bedoelde bedoelde gebouwen, voor zooveC'l zooveeldip die niet niet vorige Hd getredeninin de de in in het het vorige worden binnen binnen getreden openba.ar verhindering van dit verzoek verzopk wordt wortH openbaarzijn. zijn.-—Weigering Weigeringvan vantoelating toelating of of feiklUke feitelijke verhindering van dit gestraft 75." meteene eene boetc boete van van ff 25 25 tot tot f 75." gestraft met
9
voor eene betere betere regeling regeling van vandeze dezeaangelegenheid aangelegenheidvan vanstaatsstaatsvoor eene Detoenmalige toenmaligeminister ministervan vanbinnenlandsche binnenlandsche taken zaken heeft, heeft, wege. wege. De bij tegemoetkoming in bouw en het het onderhoud onderhoud van van schoschobij de tegemoetkoming in den den bouw len en bij Lijdede reorganisatievan vanhet hetschoolwezen, schoolwezen, tevens tevens een een herherlen en reorganisatie vorming van de schoolhygieine schoolhygieine beoogd, beter gezegd gezegd een een eereervorming van beoogd, of of beter sten algemeenen algemeenen grondslag grondslag willen willen leggen leggenvoor vooreen eenoffici officieele e ele schoolhygieine. De denkbeelden, denkbeelden, vroeger vroeger door door dien dien staatsman staats man in in ons ons hygieine. De parlement en onderwijs onderwijs en en de deopleiding opleiding van van parlement omtrent omtrent opvoeding opvoeding en kinderen school tot nuttige nuttige burgers burgers van van den den staat, staat, tot tot flinke flinke kindereninin de de school Gedeputeerde kunnen tegen tegen dedeuitspraak uitspraakvan vanden deninspecteur inspecteur ininhoohoD· Gedeputeerde Staten Staten kunnen ger beroep komen komcn :: aa de districts-schoolopziener districts.schoolopziener;; b het hoofd der der school school;; ger beroep het hoofd c de eigenaar of ofbruiker bruikervan van het hetlokaal lokaal;; dd de ouders of of verzorgers verzorgers van van de eigenaar de ouders Het beroep beroep moet moet worden ingesteld binnen dertig schoolgaande schoolgaande kinderen. kinderen. -— Het hetafschrift afschriftder derverklaring verklaring vall vrije dagen, te te rekenen rekenen van van den dendag, dag,waarop waarophet vrije dagen, van
10 IO
verdedigers vaderland verkondigd, verkondigd, waren geheel in overoververdedigers van van het vaderland geheel in eenstemming zijn grootsch grootsch plan. plan. De Decommissie commissie tot totverlichverlicheenstemming met met zijn ting del' regeering regeeringbij bijhet hetontwerpen ontwerpenvan vanvoorschriften voorschrifteningevolge ingevolge ting der de genoemde genoemde bepalingen bepalingen der del'wet, wet,benoemd benoemdbij bijZ.Z.M. M.besluit besluit van vanz2 Februari 1879, No. IS, heeft heeft hare hare taak taakgeheel geheel in Februari 1879, No. 15, in dien geest geest opgevat naar vermogen vermogen trachten te te volbrengen. volbrengen. gevat en naar De af vöör v66r de de commissie commissie haren haren arbeid arbeid geheel geheel De minister minister trad trad of voltooid voltooid had. Een moest uitvoering uitvoering geven de .livennieuw nieuwopgetreden opgetreden kabinet kabinet moest geven aan aan de wet, die sinds sinds een een jaar jaardedekoninkhjke koninkhjke sanctie sanctie wachtte. wachtte. Maar Maar wet, die eerst moest de de arbeid arbeid der dercommissie commissie voor voor de depublieke publieke rechtbank rechtbank eerst moest gesteld worden. Ret rechters, het was was een een jury, jury, geen geen Het waren geen geen rechters, deskundigen, hetzelfde publiek, publiek, dat dattot totdudusver zooweinig weinig deskundigen, maar maar hetzelfde suer zoo kennis van en voor de de schoolhygieine schoolhygieine aan aan den den dag dag had had gegekennis van en eerbied voor legd, waaronder niet deel van van het het publiek, publiek, hetwelk hetwelk legd, waaronder niet het het minst minst dat dat deel van elke regeeringszaak regeeringszaak een Zoo ook ook hier. De van elke een partijzaak partijzaakmaakt. maakt. Zoo gezondheidsleer, hare raadgevingen raadgevingen veil veil gezondheidsleer ,die die steeds steeds voor voor ieder hare I'd nu tot een een partijleus partijleus verlaagd. verlaagd. Hygieia Rygieia werd, nu heeft, we nu tot werd nu ze den drempel der der school, school, ook ook die die der del'bijzondere, bijzondere, die die van van de de kerkerden drempel Ret kelijke partijen, zou zou betreden, betreden, veroordeeld, veroordeeld, verguisd, verguisd, bespot. Het kelijke partijen, rapport werd zonder vorm van proces ter terzijde zijdegelegd. gelegd. De De minister minister van proces heeft, daartoe aangespoord, aangespoord, bij bij herhaling herhaling ininhet hetparlement parlementdedeververheeft, daartoe hij de de belangen der bijzondere bijzondere school niet niet klaring afgelegd, dat kiaring afgelegd, dat hij uit het oog oogzou zouverliezen, verliezen,enenden den3o30Augustus Augustus188o 1880 werden bij uit het Koninklijk besluit (Staatsbl. (Staatsbl. No. 167) 167) Algemeene Algemeene Regelen tot tot uituitKoninklijk besluit voering art. 44der del'wet wetvan van1717Augustus Augustus1878 1878(Staatsbl. (Staatsbl. No. No. voering van van art. 127) vastgesteld, waarvan wij den inhoud in loop dezer dezer bebe127) vastgesteld, waarvan wij den inhoud in den loop schouwingen zullen uiteenzetten uiteenzetten en en toetsen toetsen aan aande dewetenwetenschouwingen nader nader zullen schappelijke practische eischen eischen van vanons onsschoolwezen. schoolwezen. schappelijke en en practische Wij stellen ons voor, dezen dezen arbeid arbeid tetevoltooien voltooien op op de degrondgrandons voor, wij in in de devoorafgaande voorafgaande bladzijden bladzijdenzijn zijn uitgegaan. slagen, waarvan wij slagen, waarvan uitgegaän. Wij zullen tot tot dat dateinde eindeonzen onzenarbeid arbeidinintwee tweehoofdrubrieken hoofdrubrieken Wij zullen verdeelen: gezondheidsleer van van het hetschoolgebouw sclIOoigebou1f.I en de gezoJUIverdeelen : de de gezondheidsleer de gezondheidslecr van het hetschoolkind. schoolkind. Wij zullen daarbij daarbij trachten streng heidsleer van Wij zullen trachten streng
!1 I1
binnen de grenzen van ons afgebakend afgebakend gebied gebiedteteblijven. blijven. Wij Wij van het ons zullen te veel veel aan aan theoretische beschouwingen ovel'geven beschouwingen ons overgeven zullen niet niet te en ons zooveel zooveel mogelijk mogelijk tot totvaststaande vaststaande feiten, tot resultaten en ons tot de resultaten Wijzullen zullendaarbij daarbij van grondig en en veelzijdig veelzijdig onderzoek onderzoek bepalen. bepalen. Wij van grondig niet schromen de leemten leemten te te erkennen van van de wetenschap, waarvan niet schromen wij tolk inaken. maken. Ons Ons dunkt, dunkt, beter beter een een vraag vraagonbeantwoord onbeantwoord wij ons ons de tolk te laten, dan ter wille del' volledigheid een twijfelachtig vel'te laten, dan ter wille der volledigheid een twijfelachtig ofofverkeerd antwoord te geven. Wij Wij gaan gaanvan deonderstelling onderstelling uit, uit, 'dat 'dat keerd antwoord te geven. van de men meer gebaat gebaat isis met metenkele enkelegoed goedgeconstateerde geconstateerde feiten, dan men sneer met een reeks reeks van van meeningen, meeningen, wier wier toepassing toepassing in in de depraktijk praktijkvoor voor met een een goed deel deel blijkt blijkt te te falen. falen. een goed Onze beschouwingen zullen, einde ons ons onderwerp onderwerp niet te te Onze beschouwingen zullen, ten ten einde de lagere school veel te compliceeren, compliceeren, zich zich uitsluitend uitsluitend tot tot de veel te school bepalen, terwijl wij wij in ineen eenaanhangsel aanhangselhet hetnoodige noodigezullen zullenaanvullen aanvullen len, terwijl omtrent eischen van van de de bewaarbewaar· en en middelbare middelbare scholen. scholen. omtrent de de eischen Wij zullen daarbij daarbij zooveel zooveel mogelijk mogelijk trachten rekening te.houden Wij zullen rekening te,houden met bestaande toestanden toestanden en en de de onderscheidene, onderscheidene, soms soms zeer zeeruituitmet bestaande oog te te verlieverlieeenloopende omstandigheden, zonder zonder echter uit eenloopende omstandigheden, uit het oog zen het eerste eerste en enhoogste hoogste belang: beveiiiging van de de gezondgezo1lil. belang : de de beveiliging zen het lzeid des kinds, dat de school bezoekt. Hierbij zullen wij geen Izeid des kinds, dat de school bezoekt. Hierbij zullen wij geen transactie Wij zullen zullen het het noodige noodige als eisch steltransactie kunnen kunnen toelaten. toelaten. Wij eisch stellen, waarvan geenerlei omstandigheden omstandigheden kan kan afgeweken afgeweken worworwaarvan onder geenerlei den, zonder het alles beheerschend beginsel, waarvan waarvan we we beheerschend beginsel, zonder aan aan het uitgaan, te kort tetedoen. doen.Die Diehet hetdoel doelwil, wil,moet moetdedemiddelen middelen uitgaan, te er toe aanwenden. Halverwege Halverwege te blijven blijven staan, staan, zou zou even evenverkeerd verkeerd toe aanwenden. zijn als te te verlangen, dat een mensch mensch gezond gezondenenwerkvatbaar werkvatbaar dat een blijft, wien rantsoen zet zet en en onder onder andere bezwarende wien men men op op half half rantsoen omstandigheden het werk vol houden. vol te houden. omstandigheden dwingt dwingt om om het derwetenschap wetenschap erkent erkent en envan van haar gediend Die de uitspraken uitspraken der Die de wil ziju, moet moet haar streng streng toepassen gevolgen van van halve halve of of toepassen of of de de gevolgen wil zijn, verkeerde maatregelen maatregelen verwachten. verwachten. Omtrent vele vraagstukken vraagstukken zijn zijn het het de dewegwijzers wegwijzers in in deze deze weweOmtrent vele tenschap niet eens, eens, maar maar wat wat als waarheid aangenomen, waarheid is aangenomen, tenschap nog nog niet daarop zich niets niets afdingen. afdingen. Die Diewaarheden waarhedenzullen zullenwij wij trachten daarop laat zich aan 't licht te brengen. Men moge ze in twijfel trekken enzezeniet niet te brengen. Men moge ze in twijfel trekken en aan
12 T2
aan de ervaring toetsen, toetsen, daat'in blijft ieder ieder vrij. vrij. Maar Maar wi1 wil men men ze ze de ervaring daarin hlijft dan doe doemen mendit ditmet metdie dienauwgezetheid nauwgezetheid in toepassing toepassing brengen, brengen, dan in welgelukken er van waarborgen. en gemoedelijkheid, welke het welgelukken van waarborgen. en gemoedelijkheid, Dan en elldlzn dim alleen allem bestaat bestaal er ka1ZS, dat er hams, dat de schooillygieine schoolhyg"lelme in in Nederland worlel schiet schiet e1l scl1001lm boom oftwast, opwast, o011een schoonen ndat zij tot em en dat derland wortel del' welks schaduw sclladuw de de Nederlamdsche Nederlalldschc jeugd jel/gd tot een een krach/ilol krachtvol eetln der welks 7Jerstalldig geslacht opgroeil, lot del' ouderen, olldcren, tot zegen verstaldig vreugde der tot 7weugde -eslaclit opdmroeit, 'lJali dm Nederlalldscllell vali de1r. Nederlandschen staat. staat.
I.I. DE DES CH 0 0 L. SCHOOL,
1. I.
HETGEBOUW. GEBOu\V. HET
De school heeft heeft een een eigen bestemming. Zij strekt strekt tot tottijdelijk tijdelijk bestemming. Zij De school verblijf voor een een zeker zekeraantal aantalkinderen kinderen van van een eenzekeren zekerenleeftijd, leeftijd, verblijf voor die daar hun hun geest geest moeten moeten leeren inspannen ter verpoozing, verpoozing, die daar inspannen en, en, ter den geest kunnen kunnenontspannen ontspannen door doorlichaamsoefening lichaamsoefening of of handenhandenden geest arbeid. dat zij zij aan aan zekere zekere eischen eischen Deze bestemming noodig, dat bestemming maakt maakt het het noodig, de keuze keuzevan van in haar bouw inrichting niet aileen, maar maar ook bouw en en inrichting niet alleen, ook in de hare vestiging moet beantwoorden, beantwoorden, eischen eischen die die in in menig menig opzicht opzicht hare vestiging verschillen aan een gewoon gewoon huis huis te te steBen. verschillen van van die die aan stellen. h e tt et err waarop de school, uit uit het het oogoogDe De k e uuzzee van van het r r ee i n, n, waarop eerste punt del' gezondheid, gezondheid, gevestigd gevestigd zal zal worden, komt punt der komt in in de eerste plaats in aanmerking. aanmerking. plaats in Wordt huis, dat dat vochtig, vochtig, laag laag gelegen, donker Wordt reeds reeds een een huis, donker en benaam van van ongezond ongezond bestempeld, bestempeld, hoeveel hoeveel tete krompen krompen is, is, met met den den naam meer zal dit dithet hetgeval gevalwezen wezenmet methet hettijdelijk tijdelijkverblijf, verblijf, waar waar tal tal meer zal van kinderen, in de jaren dat zij het meest ontvankelijk voor ziekvan kinderen, de jaren dat zij het meest ontvankelijk voor ziekten zijn, zijn, dagelijks dagelijks bijeenkomen bijeenkomen:: kinderen kinderen die diegewoon gewoonzijn zijnin in mime, reime, gezonde woningen gehuisvest gehuisvest tetezijn, zijn,kinderen kinderendie dieelke elkevoorwaarde yoorwaarde gezonde woningen eener woning missen. eener gezonde wooing school een eenveilig veiligtoevluchtsoord toevluchtsoord weweIn beide gevallen gevallen moet moet de school zen, waar waal' ze zetot totverstandige verstandigeenenkrachtvolle krachtvolleburgers burgerskunnen kunnengevormd gevormd bron van van ziekte, ziekte, van van worden. Voor van beiden mag zij beiden mag zij een bron Voor geen van
14
verval worden, geen kweekplaats kweekplaats van ziekten, ziekten, waarwaarkwijning, van verval der bevolking bevolking besmet besmet kan kan worden. door ook ook het het overige overige deel deel der door En toch, tach, hoe hoe vaak vaak is is dit dit het het geval, geval, al al worden niet dadelijk, dadelijk, en En voor elken leek leek duidelijk, duidelijk, de degevolgen gevolgenvan vanzoodanig zoodanigverblijf verblijfwaarvoor waargenomen. genornen. keuze van van den den grond, grond, waar waarmen meneen eenschoolschoolDaarom moet moet de de keuze Daarom gebouw wil vestigen, met de meeste nauwgezetheid geschieden. gebouw wil vestigen, de meeste nauwgezetheid De grond en endedeomgeving omgevingder derschool schoolmoeten moeten beide waarborDe grond gen kunnen kunnen opleveren, opleveren, dat dat de lucht, die die de dekinderen kinderenzullen zuBen ininde lucht, gen ademen, geene schadelijke schadelijke bestanddeelen bestanddeelen bevat. bevat. ademen, geene Een hooge, vrije vrije ligging ligging komt komt dan dan in in de eerste plaats plaats in in aanaande eerste Een hooge, merking. Zij geeft geeft betere bet(;regelegenheid, gelegenheid, dat datdedelucht luchtververscht ververscht merking. Zij worden . kan worden. Een vochtige of een moerasachtige moerasachlige grond is niet niet de de geschikte geschikte grond is Een vochtige plaats om een een school school tetezetten. zetten. Een Eengebouw, gebouw,welks welksmuren muren in in plaats om een vochtigen grond grond staan, staan, wordt wordtvan vanlieverlede lieverlede door door dat datvocht vocht een vochtigen ondermijnd. De ruimte ruimte daar daar binnen wordt met de de uitwasemingen uitwasemingen onderrnijnd. De van bodem vervuld vervuld;; het hethoutwerk houtwerk wordt wordt door doorschimmel schimmelaanaanvan den bodem en de de schimmelsporen schimmelsporen verspreiden verspreiden zich zich in in de deruimte. ruimte. Voeg Voeg getast en daar nu nu bij bij de deuitwasemingen uitwasemingen der der kinderen, kinderen, die diegeen geenvoldoenden voldoenden uitweg door de met vocht gevulde murcn kunnen vinden, dan lijdt lijdt uitweg door met vocht gevulde muren kunnen vinden, dan het geen twijfel, twijfel, of of bij bij hoogen hoogen warmtegraad warmtegraad en en onder onder andere behet geen gunstigende omstandigheden de ontwikkeling van van miasmen, miasmen, nit uit de ontwikkeling gunstigende omstandigheden een rottende gisting hebben en gisting- ^ontstaan, ontstaan, gereedelijk gereedelijk kan kan plaats hebben deze de zoo zoogevoelige gevoelige gestellen gesteBen der derkinderen kinderenkunnen kunnenaangrijpen. aangrijpen. deze de De vochtige atmosfeer atmosfeer op op zich zich zelve zelve is is reeds reeds voldoende, voldoende, om om bij bij De vochtige daartoe voorbeschikten voorbeschikten rheumatische aandoeningen, oogontsteking, aandoeningen, oogontsteking, aandoeningen der ademhalingswerktuigen, ademhalingswerktuigen, klierzwellingen klierzwellingen en bloedarmoede te bevorderen, bevorderen, vooral vooral bij bijslecht slechtgevoede gevoedeenengehuisveste gehuisveste armoede te kinderen, indien, wat wat meestal meestal het het geval geval is, is, ook ook de deventilatie ventilatie van van kinderen, indien, het gebouw gebouw te te wenschen wenschen overlaat. overlaat. De ggrondgesteldheid, zich, v661' r o n d g e s t e l d h e i d,waarvan waarvan men zich, vöör eene definitieve keuze van het het terrein, terrein, door doorboringen boringen of ofuitgravingen uitgravingen behoort behoort tete keuze van overtuigen, verschaft daaromtrent daaromtrent aan aan deskundigen deskundigengenoegzame genoegzame overtuigen, verschaft noodigeYnaatregelen maatregelen te te kunnen kUnncn nemen, nemen, aanwijzing, einde dedenoodige aanwijzing, ten ten einde
15 15 siechten bodem om zich zich tegen tegen de denadeelige nadeeligegevolgen gevolgen van van een een slechten om zooveel mogelijk mogelijk te vrijwaren. Veenenkleigronden kleigronden zijn zijnhet hetmeest meest zooveel te vrijwaren. Veen en geschikt om om water water op op tetenemen nemenenenvast vasttetehouden houdenenenkunnen, kunnen, geschikt deoverblijfselen overblijfselen van van een een evenals gemengde gemengde grond, grond, namelijk namelijk die diede evenals afgestorven menschenmenschen- en en plantenwereld, plantenwereld, van van menschelijken menschelijken en en afgestorven dierlijken afval afval en van van den den organischen :tfval de menschelijke menschelijke afval uit uit de dierlijken bedrijvigheid voortgesproten, v(lortgesproten, bevat, aanleiding aanleiding tot totmiasmen miasmengeven. geven. bedrijvigheid Vooral is dit gevaar groot bij lage, ingepolderde landen. Vooral is dit gevaar groot bij Lage, Hooge zandgronden zandgronden mogen mogen wel weI als de meest meest aangewezen aangewezen plaatplaatHooge sen voor voor den den schoolbouw schoolbouw aangemerkt aangemerkt worden. Jammer echter, dat dat dit dit ideaal ideaal inillons onsland landmaar maarzelden zelden isis tete verwezenlijken. Genoegzaam Genoegzaam de de helft van den Nederlandschen Nederlandschen verwezenlijken. van den bodem beantwoordt beantwoordt niet niet aan aan dit ditideaal ideaal; de aanzienlijkste aanzienlijkste bodem ; ja, zelfs zelfs de en volkrijkste volkrijkste provinci provincien bestaan uit uitzavelachtige zavelachtige kleiklei-en enveenachveenache n bestaan tige grunden, waar waar moerasmoeras- en en andere koortsen inheemsch zijn zijn en en tige gronden, koortsen inheemsch de overige overige boven bovenaangeduide aangeduideziekten ziektenveelvuldig veelvuldig worden waargenomen. Het gaat dus dus niet nietaan, aan,den denraad raadte te geven,zoodanige zoodanige gronden gronden Het gaat geven, te vermijden. vermijden. Er Er blijft blijft wel weI niets niets anders over dan ze ze zoo 7,00 geschikt geschikt over dan mogelijk maken voor voor het hetdoel, doel, waarvoor waarvoor wij wij ze ze hier moeten mogelijk te te maken gebruiken. niet op op onzen onzen weg, om de technische proom al al de gebruiken. Het Het ligt ligt niet cedes uiteen te te zetten, zetten, om om dit ditdoel doeltetebereiken. bereiken. Nu Nueens eenszal zal cedes uiteen droogleggen, aanvullen en en ophoogen ophoogen niet met uitgraven, aanvullen droogleggen, dan weder uitgraven, vochtwerende doel beantwoorden. beantwoorden. In In vochtwerende zelfstandigheden zelfstandighedenaan aan het het doel elk geval isis ophoogen ophoogen boven boven het omgevend omgevend terrein een zoozoo.elk geval terrein en een veel mogelijk vrije bevelen. veel mogelijk vrije ligging ligging aan aan te bevelen. Bij keuze van het het terrein terrein verdienen nog twee zaken zaken in in aanaannog twee Bij de de keuze merking Vooreerst de de ss tan tand dp p1I aa a t s. Men trachte merking te te komen. komen. Vooreerst s. Men ·die overeenstemming met kiezen, die van het het 'die in in overeenstemming met de de bevolking bevolking te te kiezen, die van ligging in kom schoolgebouw schoolgebouwgebruik gebruikzal zal maken. maken. Een Een centrale ligging in de kom of de wijk wijk van van de de gemeente gemeente is is te te verkiezen, verkiezen, maar maar mag niet boven een gezonde plaats plaats gesteld gesteld worden. De nabijheid van van breede breede De nabijheid een gezonde wateren, vooral op het het land, land, waar waarhet hetterrein terrein's avonds 's avondsgewoonlijk gewoonlijk wateren, vooral de wegen slecht verlicht is, is, dient vermeden. Ook moeten moe ten de wegen naar vermeden. Ook slecht verlicht de school school gemakkelijk, gemakkelijk, vooral vooral des des winters, winters, begaanbaar begaanbaar zijn. zijn. ,de
16 opziehte van van de deo 0mmggeevvii n g vermijde vermijde men men de denabijheid nabijheid Ten opzichte van geraas-, geraas-, damp-, damp-, rookrook-enenstankwekkende stankwekkendefabrieken fabrieken en en werk werkvan plaatsen. De nabijheid van hooge gebouwen en dicht dieht geboomte-platsen.Dbijhdvogeuwn w(}rde zooveel mogelijk mogelijk vermeden vermeden;; poelen poe len moeten moeten gedempt, gedempt, mestmestwurde opgeruimd worden i). J). verzamelingen opgeruimd roo e t tt err err ein e in wordt natuurlijk natuurlijk bepaald bepaald De gg r De o ot tt et evan van hhet door het het grondplan, grondplan, waarop waarop alle aile onderdeelen onderdeelen van van het gebouw gebouw en en door zijne annexen annexen aangeduid aangeduid moeten moeten zijn. zijn.InIn plattelands-gemeenten zijne plattelands-gemeenten neme men men echter eehter het grondplan grondplan altijd altijd eenigszins eenigszins ruim, ruim, opdat opdat lalaneme de school schoolkan kanuitgebouwd uitgebouwd worden, zonter bij bij meerdere meerdere behoefte behoefte de ter der dat dat het het noodig noodig isis een eender derbestaande bestaandeannexen annexen daarvoor daarvoor op op tote der offeren. olleren. Bij de bepaling van h tin van g vanhet het grondplanmoet moetbij bij Bij de bepaling vande de ric richting grondplan licht een vrije vrije ligging ligging van van het het terrein terrein in in aeht acht worden genomen, dat de liehtramen der schoolvertrekken ongeveer tegen het oosten of tegen-ramendscholvtkngerhtosfegn de speelplaats speelplaats in in gelijke gelijke richting richting zich zich het zuiden zuiden zijn zijn gelegen, dat dat de dat zooveel zooveel mogelijk mogelijk de de ingang ingang van van het het gebouw gebouw niet niet bevinde en dat bevinde en de ligging ligging niet niet geheei gehee\ op het noorden noorden worde worde aangebracht. aangebracht. Waar Waar de op het breedste zijden de beide breedste zijden vrij men altijd, altijd, dat de vrij kan kan zijn, zijn, daar daar zorge zorge men datdedeafstand afstandvan vandedemuren, mUl'en,waarin waarin van gebouw vrij vrij staan staan en endat van het gebouw de ramen der der schoolvertrekken sehoolvertrekken zich minstens 8 meter meter de ramen zich bevinden, bevinden, minstens minstens een een van van de de tegenoverstaande tegenoverstaandegebouwen gebouwen verwijderd verwijderd zijn zijn of of minstens de daartegenover daartegenover liggende liggende woningen woningen afstand gelijkstaande met afstand gelijkstaande met de hebbe. dien opopI) Het K. K. B.B.van van3o30Augustus Augustus 1880 1880 (Stbl. (Stb!. No. No. 167) 167)schrijft schrijft ten ten ,lien I) diet legt het het zichte Bij het hetbestek bestekvoor voorden den bouwcener cenerschool school legt zichte voor: voor :Art. Art. I. 1. Bij bouw Gemeentebestuur dendistricts-schoolopziener districts-schoolopziener over over:: 1°. een uittreksel uittreksel uit i 0. een Gemeentebestuur aan den de kadastrale kaart Imart binnen rondom het terrein, terrein, M. straal straal rondom 200 M. een kring kring van 200 binnen een de kadastrale binnen dien dien zijne naaste naaste belendingen, belendingen, zoomede zoomede de de binnen aanwijzende aanwijzende het het perceel perceel met met zijne 1875 (Stb!. (Stbl. No. No. 95). van 22 Juni kring Juni 1875 inrichtingen,bedoeld bedoeldbij bij de de wet wet van kring gelegen gelegen inrichtingen, 2° aangewezen kring van van inrichtininrichtindeninart. in art. 1I aangewezen binnen den De nabijheid, nabijheid, binnen 2. De 2° enz. enz. Art. Art. 2. of belemmerend belemmerend voor voor het het onderondergen plaatsen nadeelig nadeelig voor voor de de gezondheid gezondheid of gen en en plaatsen wijs, wijs,wordt wordtbij bij het het stichten stichten eener eener school school zooveel zooveeldoenlijk doenlijkvermeden. vermeden. Laat Laat het beschikbaar toe, dan danwordt wordthethet schoolgebouwopgericht opgericht vrij vrij van van beschikbaar terrein terrein dit dit toe, schoolgebouw andere andere gebouwen. gebouwen.
1
7
Zonder in technische bijzonderheden treden, wenschen wenschen wij wij Zonder in bijzonderheden te te treden, thans eenige aanwijzingen aanwijzingen omtrent omtrent den bouw bouw en en het hetbouwmateribouwmaterithans eenige aal te te geven, geven, die dieuit uiteen eenhygieinisch hygieinischoogpunt oogpunt van van belang zijn. Als zoodanig t in het fun darn e n t in in zoodanigkom komt in de de eerste eersteplaats plaats het fundament de inrichting inrichting van van den den grondslag grondslag van van het het huis hllis aanmerking. Door de aanmerking. Door zal men niet nietalleen alleendededuurzaamheid, duurzaamheid, maar maar ook ook de degezondheid gezondheid zal men er van kunnen bevorderen. bevorderen. van kunnen VOOl·al bestemming der der school schoolvordert vordertbijzondere bijzondere maatregemaatregeVooral de bestemming len dit opzicht, opzicht, en en bezuiniging bezuiniging op op de deinrichting inrichting of ofde demateriamaterialen in dit fundament, kan het gebouw gebouw en en de de bevolbevollen voor voor het fundament, kan later later voor voor het het betrekt, betrekt, nadeelige nadeelige gevolgen gevolgen hebben. hebben. king, king, die het Elk verdacht terrein diepte en en in in volvol· terrein worde worde daarom daarom op op genoegzame genoegzame diepte doenden omvang lIitgegraven. De grondslag van het schoolgedoenden omvang uitgegraven. De grondslag van het schoolgebouw worde worde ten m,inste 0,5 0,5 M. M. boven bovenden denhoogsten hoogsten normalen bouw ten minste waterstand der omgeving omgeving verheven. verheven. r) Indien houten gewelffuni) Indien houten gewelffunwaterstand der deering noodig is, is,dan danmoet moetdedebovenkant bovenkantder derfundeering fundeering benedeering noodig den den laagst laagstbekenden bekendenofof zomerwaterstand gebracht worden. den den zomerwaterstand gebracht worden. Ret metselwerk in den grond moet uit de meest meestdeugdelijke deugdelijke grond moet Het metselwerk in den uit de yochtwerende vochtwerende materialen bestaan. Van even deugdelijke deugdelijke grondstoffen grondstoffen moeten moe ten de de m m uu rr en e n worden Van even opgetrokken. Wenschelijk isishet hetdede buitenl11ureneen eenbehoorlijke behoorlijke opgetrokken. Wenschelijk buitennnuren dikte geven 2) 2) en en ze ze deels deels uit uit hollen, hollen, deels deels uit nit vasten vasten steen steen of of dikte te te geven SpOllW-)muren muren samen samen te te stellen. Goede gebakuit dubbele(zoogen. (zoogen.spouw-) uit dubbele ken roode ofofgrauwe grauwe steenen steenen verdienen in ons land land de de voorkeur. voorkeur. ken roode in ons Spouwmuren zijn op vrijstaande vrijstaande terreinen terreinen de de beste middelen, Spouwmuren zijn middelen, om sterke overgangen van van koude koude en enwarmte, warmte, van van vocht vocht en endroogte droogte sterke overgangen in de ruimten ruimten te vermijden. De Deluchtruimten lllchtruimtentusschen tusschende despouwmuren spollwmuren kunnen zeer geschikt geschikt als hulpmiddelen van kunstrnatige kllnstmatige hulpmiddelen van kunnen tevens tevens zeer der muren muren worden ventilatie worden aangewend. De binnenzijden binnenzijden der aangewend. De glad bewerkt en en met metmatte, matte, lichtgrijze lichtgrijze verf verf bestreken. bestreken. Het Ret trasglad bewerkt raam waarop de de muren muren rusten, rusten, moet moet uit uitdeugdelijke deugdelijke vochtwerenvochtwerenraam waarop I) K. B. B. Insgelijksart. art. 33 van van het bet K. t) InsgeJijks 2) K. B. B.moeten moetende,1ebuitenmuren buitenmurcn een een dikte van minslc 2) Volgens Volgens het het K. van ten minste
0,23 M. hebben, hebhen. 0,23 M. 22
18 de uestanddeelen zijn zijn vervaardigd, vervaardigd, diep diep en en hoog hoog genoeg genoeg reiken, reiken, de bestanddeelen om alle vochtigheid buiten te sluiten. sluiten. vochtigheid buiten Ret k wordt wordt zoo zoo ingericht, ingericht, dat datdedekinderen kinderengeen geenhinder hinder Het dd aa k van de sterke sterke temperatuurswisselingen temperatuurswisselingen der materialen ondervinden. van de met hout hout of steen steen make make men men Aneen Alleen bij bij beschieting beschieting van van het het dak dak met van metaalbedekking gebruik. gebruik. van metaalbedekking De vI 0 ere n worden van ineengevoegd hout hout 1) I) De vloer en van droog, droog, goed ineengevoegd gelegd, zoowel van van onder onder als van boven bestreken bestreken met met bestandgelegd, zoowel van boven bestand deelen, die de vocht afweren. Ret bovenvlak der vloeren van-deln,ivochtafwre.Hbnvlkdoera de schoolvertrekken moet moet minstens minstens o.3 0.3 M. M. boven boven den denbovenkant bovenkant de schoolvertrekken van terre in liggen. liggen. Tenzij Tenzij de devloeren vloerenop opkelderruimten kelderrl1imten liggen, liggen, van het terrein die uit nit vochtwerende vochtwerende materialen zijn opgetrokken, moet moetde de ruimte mimte zijn opgetrokken, onder de vloeren vloeren met met droog droog zand zand of of andere vochtwerende onder de vochtwerende zelfde vloeren vloeren isis bij bij standigheden Luchtspeling onder onder de standigheden gevuld gevuld zijn. zijn. Luchtspeling een goeden onderonder- en enbovenbouw bovenbonw overbodig overbodig en en levert Ie vert op op den den een goeden duur meer na- dan voordeel op. op. Het Retaanbrengen aanbrengenvan van roosters roosters dan voordeel duur meer gebrek in in den den bouw, bOllW, dan dan een een is meer een een remedie remedie tegen tegen een eengebrek is meer noodzakelijk vereischte. noodzakelijk vereischte. De z zoold del'schoolvertrekken schoolvertrekkenwordt wordtvervaardigd vervaardigd van van 1 d ee rr i nn gg der glad bestreken kalk (plafonds), zonder versierselen versierselen of of kroonlijst. (plafonds), zonder Zonder zijn, isis het hetwenschelijk wenschelijk den denovergang overganginindedemumuZonder gewelfd gewelfd te zijn, ren, evenals deze deze onderling onderling door door ronde rondehoeken hoeken tete doen doenplaats plaats ren, evenals Waar een een verdieping verdieping met met schoolschool-ofofwoonvertrekken woonvertrekken bobohebben. hebben. Waar het Plafond plafond zich bevindt, moet moetde detusschenruimte tusschenruimte aangevuld aangevuld ven zich bevindt, ven het geruischwer~nde, doch onbrandbare balkonbrandbare stoffell. stoffen. De balkworden met geruischwerende, omelke elkedreuning drel1ningdoor doorhet hetverkeer verkeer lagen moetell slevig genoeg genoegzijn, zijn,om moeten stevig op de de verdieping verdieping te te vermijden vermijden;; steenen steenen kapgewelven kapgewelven tusschen tllsschen de de op bin tell aan te brengen, verdient aanbeveling. binten aan te brengen, De deur de u ren e nen envensters v ellS t emoeten r s moeten afmetingen, conDe vanvan diedie afrnetingen, dat zij zij aan aanhunne hunneverschillende verschillende bestemstructie en ell plaatsing plaatsing zijn, zijn, dat bestem structie ming voldoende beantwoorden. De deur van den hoofdingang-mingvoldebatwrn.Ddeuv hofinga moet minstens minstens een een breedte breedte van van 1.5 M. bezitten bezitten en en naar naar buiten buiten moet 1.5 M. openslaan. Zij niet op op het hetnoorden nOOl'den ofofop opeen eenhoek hoek van van openslaan. Zij moet moet niet 1) Het HetK. K.B.B.schrijft schrijftvoor voor: Devloer vloervan vanhet hetschoolvertrek schoolvertrck isis van van hout. hout. i) : De
iq 19
een plein plein of ofstraat straat worden aangebracht, rukwinden de deHaar naar aangebracht, waar rukwinden het, om om buiten tr edenden onaangenaam onaangenaam begroeten. begroeten. Wenschelijk Wenschelijk is het, buiten tr ze achter een soort soort van van open openvoorportaal voorportaalvan vanminstens minstens Ii M. M. diepte te plaatsen. Ze Ze mag geen rechtstreeksche gemeenschap met het het geen rechtstreeksche gemeenschap met te plaatsen. I). schoolvertrek schoolvertrek hebben hebben i). De binnendeuren binnendeuren moeten moeten zoo zoo geplaatst geplaatstzijn, zijn, dat datzij zijopenstaande openstaande noch met de ramen ramender del'schoolvertrekken, schoolvertrekken, noch met deuren met de met de deuren 'Van de overige ruimten een sterken luchtstroom kunnen verwekstecken van de overige ruimten een luchtstroom kunnen verwekken. lJebinnendeuren binnendeurenmoeten moeteneene eenebreedte breedtevan vanminstens minstens 1i M. ken. lie bezitten en bij bij voorkeur voorkeur ook ooknaar naarbuiten buitengeopend geopendkunnen kunnen worden. bezitten en de schoolvertrekken schoolvertrekken gegeDe deuren deuren die die de degemeenschap gemeenschap tusschen tllsschen de yen, moeten etenop opmanshoogte manshoogte van van kijkglazen kijkglazen voorzien Het isis ven, mo voorzien zijn. zijn. Het nit eenpaedagogisch paedagogisch oogpunt oogpunt wenschelijk, wenschelijk, enkele enkele lokalen door uit een groote Schllifdeuren, die die in in vakken vakken verdeeld, verdeeld, op op rollen over groote schuifdeuren, over een spoor loopen, in in gemeenschap gemeenschap tetebrengen. brengen. spoor loopen, De ramen ramen moeten moeten van van hout hout zijn zijn en van van dien omvang omvang en hoogte, dat de lichtopeningen lichtopeningen de devertrekken vertrekken in in allen deele verlichdat de deele goed verlichten. Omtrenthunne hunneplaatsing, plaatsing,afmetingen afmetingenenenverdere verdereinrichting inrichting ten. Omtrent we in in het hetvolgende volgendehoofdstuk. hoofdstuk. Aile ruimten handelen Alle besloten ruimten handelen we van hetschoolgebouw schoolgebouw moeten moetenvoorts voorts van vanvoldoende, voldoende,beweegbare beweegbare van het dat ze ze lichtramen zijn voorzien, Yoorzien, zoodanig zoodanig geplaatst geplaatst en ingericht, dat lichtramen zijn en ingericht, tijdens verblijf der kinderen, onder luchten, zoo min min momotijdens het het verblijf der kinderen, onder het het luchten, gelijk tocht verwekken. verwekken. gelijk tocht n moeten naar hunnebestemming bestemming De en portalen p 0 r tal emoeten De ggaa nn g ee nn en naar hunne van voldoende afmetingen afmetingen zijn. zijn. De Degang gangvoor voorden denhoofdingang hoofdingang van voldoende breed en en 2.5 2.5 M. M. hoog hoogzijn. zijn. Wordt Wordt hij hij tevens tevens moet minstens minstens 22 M. M. breed gebezigd tot kleederenbergplaats, kleederenbergplaats, dan dan isis een eenbreedte breedtevan vanten tenminmingebezigd tot ste 2.5 M. M.vereischte. vereischte. De Devloer vloerworde wordeuituithard hardhout houtofofsteen steen ste 2.5 'Vervaardigd, in elkaar elkaar gevoegd gevoegd enendoor doorsterke sterke specie specie aan aan vervaardigd, goed goed in elkaar verbonden. Bij Bijden denhoofdingang hoofdingang bevinde bevinde zich zich een eenijzeren ijzeren elkaar verbonden. berooster. De muren muren worden bepleisterd op manshoogte manshoogte bebepleisterd en en op rooster. De schilderd stue vervaardigd. Deze ruimte verlicht en stuc schilderd of en ruimte moet moet goed verlicht zijn gelucht kunnen kunnen worden, worden, echter echter zooveel mogelijk met met ververzijn en gelucht zooveel mogelijk I) Insgelijks Insgelijks K. B. K. B.
20
mijding sterke luchtstroomen luchtstroomen tijdens tijdens de deschool schoolgebruikt gebruiktwordt. wordt. mijding van van sterke Daartoe een voorportaal voorportaal van van een een paar meter Daartoe is is een meter diepte, diepte, van van de buitendeur glazen of ofmet metlaken lakenbekleede bekleededeur deurafgesloten, afgesloten. buitendeur door door een glazen aan bevelen. aan te bevelen. Voor bovenportalen, die die niet niet tevens tevenstot totkleerenbergplaatsen kleerenbergplaatsen Voor de bovenportalen, worden gebezigd, kan men volstaan volstaan met eene eene breedte breedte van van 1.5 1.5M. M. gebezigd, kan mansh oogte bebeOok hier behooren gepleisterd en en op manshoogte behooren de wanden gepleisterd ruimten moeten moe ten goed goedverlicht verlichtzijn zijn en engelucht geillcht schilderd zijn;; de ruimten schilderd te zijn steen vervaarvervaarkunnen worden. De vloeren vloeren worden van van hout hout of steen digd, maar tevens tevens worde worde gezorgd, gezorgd, dat het het geluid geluid der dervoetstappen voetstappen digd, maar debeneden-verdieping beneden-verdiepingdoordringe doordringe. I) niet tot de niet tot De ttrappe rap pen, waar die die noodig noodig zijn zijn voor vaor het het verkeer verkeer der der kinkinn, waar dat verkeer verkeer gegederen, moeten zoodanig zoodanig ingericht ingericht wezen, deren, moeten wezen, dat dat ze ze dat zoo min min mogelijk mogelijk gevaarlijk gevaarlijk maken. dat laatste laatste makkelijk makkelijk en en zoo maken. Tot dat einde wordt aanbevolen aanbevolen ze van van steen steen te te vervaardigen, vervaardigen, ten ten einde einde einde wordt de communicatie communicatie bij brand niet af te te snijden. snijden. Maar Maardaar daarbrand brand, bij brand niet of gelukkig, hoogst zelden zeiden in in een een schoolgebouw schooigebouw plaats plaats heeft heeft en en gelukkig, zoo zoo hoogst dan bij .voldoende waakzaamheid tijdens verblijf der der kinderen kinderen dan bij ,voldoende waakzaamheid tijdens het verblijf datterstond terstonddedegem gemeenschap niet zulk een een omvang omvangzal zalnemen, nemen, dat niet zulk eenschap deverdiepingen verdiepingen· in lichte laaie viam staat, behoeft men men tusschen de laaie vlam staat, behoeft - in om deze reden geen steen als grondslag te bezigeen steen grondslag van van de dc treden treden te om deze Bij het hetgebruik gebruik van van steenen steenen treden treden is de kans kans om om zich zich te te gen. gen. Bij is de Wij wenschen in dit geval verwonden bij het vallen veel grooter. verwonden bij het vallen veel grooter. Wij wenschen in dit dus houten trappen aan bevelen. aan te bevelen. dus houten De trap trap of trappen, die naar naar de de verdiepingen verdiepingen leiden, moeten een behoorlijke einde het hetbeklimmen beklimmengemakk gemakkdijk behoorlijke helling helling hebben, hebben, ten einde elijk te maken;; de de hoogte hoogte der der treden treden moet moet in in evenredigheid evenredigheid met met den den te maken afstand het opgelichte opgelichte en ensteunende steunende been been zijn zijn;; de de breed te breedte afstand van van het minstens Ii M. bedragen. Gekronkelde Gekronkelde trappen moeten moeten vermeden vermeden M. bedragen. en elk elk tiental tiental treden treden door door een eenportaaltje portaaltje gescheiden gescheiden zijn. zijn. De leude kinderen tot steun kunnen ningen worden zoo ingericht, dat kinderen tot zoo ingericht, dat ze ze de Tochtworde worde vermeden. vermeden. dienen. De verlichting verlichting zij zij voldoende. voldoende. Tocht .
)
.
I) K. K. B.B.schrijft schrijft voor voor:: De De gangen gangen en en portalen zijn verlicht, ten ten zijn behoorlijk behoorlijk verlicht, M. breed. M. minste breed .enenniet niet lager lager dan clan 2.5 M. minnte 22 M.
21 2I
Waar men zonder veel veelmoeite moeiteeeneen genoegzaamruim ruimeri envrij vrij men zonder genoegzaam terrein kan vinden, vinden, om om een een schoolgeböuw schoolgebouw zonder r die terrein kan zondervveer die pin pingg te zetten, zetten, daar daar verdient ditnatuurlijk natuurlijk de voorkeur voorkeur;; maar maar waar waar verdient dit gelegen terrein bezit, dat men slechts ddn een gezond gezond en en goed goed gelegen terre in bezit, dat niet niet men slechts genoeg ruimte voor voor al de onderdeelen onderdeelen van van het hetgebouw gebouw aanbiedt, aanbiedt, al de genoeg ruimte daar schrome men men niet, niet, om om een een deel deelder derschoolvertrekken schoolvertrekken op op de de daar schrome verdieping te plaatsen. plaatsen. Deze vertrekken vertrekken dienen dienen bij bij voorkeur voorkeur door verdieping te de hoogste hoogste klassen klassen te te worden ingenomen. worden ingenomen. De p rr ii vvat enuuri hunne plaatsing plaatsiog r i nno0 iirs r s verdienen door door hunne a t eenn en en inrichting inrichting de debijzondere bijzondereaandacht, aandacht,zoowel zoowel van van den den hygieinist hygieinist als van den paedagoog. paedagoog. Wat Wat hun hun aantal aantal betreft, betreft, zoo zoo moet moet voor voor van den een gemengde gemengde school schoolminstens minstensvoor voorelke elke5o50kinderen kinderen I I privaat privaat en urinoiraanwezig aanwezigzijn zijn;; voor voor meisjesscholen meisjesscholen 3 op op elke elke ioo 100 en II urinoir leerlingen; voor jongensscholen 2 privaten en 3 urinoirs voor elk en 3 urinoirs voor elk leerlingen ; voor jongensscholen 2 100 tal. I) Op gemengde scholen moeten de privaten voor elke I oo tal. i) Op gemengde scholen moeten de privaten voor I) K. B.B.b bepaalt daaromtrent het het volgende: volgende:Bij Bijelk elkschoolvertrek schoolvertrekvoor voor i) Het K. epaalt daaromtrent jongens en meisjes meisjeszijn twee privaten en eene waterplaats waterplaats;; bij bij elk elk schoolverschoolverjongens en zijn twee en eeue trek voor voor jongens jongenseen eenprivaat privaateneneen eenwaterplaats waterplaats; elkschoolvertrek schoolvertrekvoor voor trek ; bijbijelk Eenschoolvertrek, schoolvertrek,volgens volgenshet het voorschrift van van art. art. 5, meisjes een privaat. privaat. Een meisjes een voorschrift tweede lid (van (van 5o 50tot tottoo100 kinderen) verdeeld,wordt wordtvoor voordedetoepassing toepassingvan van tweede lid kinderen) verdeeld, dezen regel als een vertrek vertrek beschouwd. beschouwd. dezen regel De privaten en waterplaatsen zijn zijn alleen aIleen uit uithet hetschoolvertrek ~choolvertrektoegankelijk toegankelijk en waterplaatsen en hiervan hiervan afgescheiden afgescheiden door dooreen eenvoorportaal, voorportaal, waarvan waarvan de deut, deui', evenals evenals de de deuren van privaat privaat en waterplaats, op de de hoogte hoogte van van 1.4 1.4M. M.met metdoorzichtig doorzichtig deuren van en waterplaats, glas is voorzien. voorzien. Het voorportaal isis ten M. diep diep en en niet niet lager lager dan dan 2.5 2.5 M. M. Het voorportaal ten minste minste 1I M. De privaten zijn M. diep diep en eno.8 0.8M. M.breed breed; waterplaatsen zijn ten ten minste minste II M. ; dedewaterplaatsen .~ijn ten minste minste o.6 0.6 M. M. breed. breed. zijn ten Privaten, waterplaatsen en voorportalen voorportalen zijn zijn behoorlijk behoorlijk verlicht van volvolwaterplaatsen en verlieht en en van doende middelen middelenvan vanluchtverversching luchtververschingvoorzien. voorzien. Laat hetbeschikbaar beschikbaar terrein terrein de deinrichting inrichting van van privaten en waterplaatsen Laat het en waterplaatsen overeenkomstig toe, dan dan kan kanOnze OnzeMinister, Minister, met met de deuitvoeuitvoeovereenkomstigdeze deze regelen regelen niet niet toe, ring der wet wet van van1717 Augustus1878 1878(Staatsblad (Staatsblad No. No. 127) belast, den didi· ring der Augustus belast, den stricts-schoolopziener De privaten en stricts-schoolopzienergehoord, gehoord, daarvan daarvan ontheffing ontheffingverleenen. verleenen. De waterplaatsen worden dan ingericht op wijre, door doorden dendistricts-schoolopdistricts.sc:hoolopdan ingericht op de wijze, ziener te keuren. keuren. ziener goed te
22
sekse op een eenbehoorlijken behoorlijken afstand afstand van van elkaar elkaar staan. staan. Men Men plaatse plaatse sekse op privaten en urinoirs in portaal met met dubbele en urinoirs in het 'gebouw, . gebouw, door door een portaal deuren de schoolvertrekken schoolvertrekken gescheiden gescheiden;; doch zoo deuren van de zoo dat dat het het oog oog van onderwijzer ze gemakkelijk gemakkelijk kan kan overzien. overzien. De De wanden van van den onderwijzer de privaten moeten beraapt tot tot een eenmeter meterhoogte hoogte met met gladde gladde moeten glad beraapt tegeltjes De vloer vloer moet moet uit uit dichte stoffen tegeltjes bedekt bedekt zijn. zijn. De stoffen bestaan De zitting zittingzij zijvan vangeschilderd geschilderd hour, hout, en eenigszins hellend zijn. zijn. De en eenigszins lang genoeg, breed en lavg dat kinderen kinderen van van de de genliddelde gemiddelde lengte lengte genoeg, dat breed en der klasse ze gemakkelijk kunnen deur moet moet zelfzelfze gemakkelijk kunnenbereiken. bereiken. De De deur sluitend voorzien zijn zijn van een een kijkgat kijkgat of ofglasvlakte. glasvlakte, Men Men zorge zorge sluitend en voorzien voor voldoend licht en gestadige luchtstrooming, luchtstrooming, zonder zonder tocht. tocht. en gestadige voor voldoend Een zuigkap in in de dezoldering zolderingisisdaarvoor daarvoor geschikt. geschikt. Elk Elkprivaat privaat Een zuigkap afgesloten geheel. geheel. Het Ret stelsel stelselvan vanverza verzameling en ververvormt vormt een een afgesloten meling en wijdering faecalien plaatselijke omstandigheden af. e n hangt bangt van wijdering der der faecali van plaatselijke omstandigheden af. Ret tonnenstelsel, met metherhaalde herhaalde verwisseling verwisseling der goed goed sluitende sluitende Het tonnenstelsel, tonnen, verkiezen boven kuilen- en In elk elk tonnen, isis te verkiezen boven het het kuilenen riolenstelsel. riolenstelsel. In geval moet het het plaatsen plaatsen van van privaten boven slooten streng geweerd geval moet porceleinen trechters trechters moeten moe ten de defaecalien faecalien worden. Metalen Metalen of porceleinen doortocht geven. doortocht geven. De urinoirs urinoirs bevinden beyinden zich zich niet niet in, in, maar maar naast naast de de privaten der jongens. Ze Ze moeten moeten eveneens eveneens in in afgesloten, afgesloten, goed goed verlichte verlichte en en te te jongens. luchten Men kan kan gebruik gebruik maken maken van van porporluchten vakken vakken zijn zijn geplaatst. geplaatst. Men celeinen, verglaasd metalen metalen of glazen glazen waterbakken, waterbakken, die die weder op celeinen, verglaasd de vereischte vereischte hoogte hoogte moeten moe tengeplaatst geplaatst worden van lengte der der van de de lengte kinderen, die er van gebruik zullen zullen maken. maken. Onder Onder de de bakken bakken van gebruik kinderen, die bevinden zich gegoten gegoten ijzeren ijzeren roosters, roosters, waaronder waaronder een een gemetselde gemetselde bevinden zich ruimte, de afdruipende afdruipende urine urine opvangt opvangt en en wegvoert. wegvoert. De Dedeuren deuren ruimte, die die de bij de privaten, privaten worden ingericht als bij Waar een waterleiding voorhanden het goed goeddruiptoesteldruiptoestelWaar een waterleiding voorhandenis, is, is het in de deurinoirs urinoirs te te plaatsen. plaatsen. len in school bezitte bezitte een een gelegenheid gelegenheid tot totvoorziening voorziening in in goed goed Elke school d r inkw), w'at te err; waareen eenwaterleiding waterleiding is, is, verdient sS poe p o e 1-1-en en drink ; waar kraanvoorhanvoorhanaanbeveling in schoolvertrek een af af te te sluiten sluitenkraan aanbeveling in elk schoolvertrek te hebben. hebben. den te 0 pen waal'dederuimte ruimtezulks zulks toelaat, toelaat, De open s p sepee e 1 pI p1 Iaa aa tt ssis, is, waar
23
een gewenscht annex Men plaatse plaatse die die een gewenscht annex van van het het schoolgebouw. schoolgebouw.1)z) Men Eenruimte ruimte van van 22 M2. leerling mag liefst tegen het zuiden. zuiden. Een tegen het M 2. per per leerling zooveel mogelijk mogelijk vrij vrij liggen, liggen, voldoende geacht worden. Zij voldoende geacht Zij moet moet zooveel een vasten bodem, bodem,die diehethet hemelwater gemakkelijkafvoert afvoert en en een vasten hemelwater gemakkelijk Zij moet moet in in eenige door door boomen beschaduwdc beschaduwde plekken plekken bezitten. bezitten. Zij verband staan een onderdeel onderdeel uitmaken uitmaken van van de de overdekte overdekte staan met met of een speelplaats. Ziedaar hoofdzaak de de hygieinisch-paedagogische hygieinisch-paedagogischeeischen, eischen,waarwaarZiedaar in hoofdzaak behoort te te voldoen. voldoen. aan schoolge bouw behoort aan een schoolgebouw De snelle snelle aanwas aanwas van van bevolking bevolking in de groote groote steden, stedcn, de degroote groote in de het onderwijs onderwijs deel te te nemen, nemen, gevoegd gevoegdbij bij de de schaarschte schaarschte ijver aan het ijver om aan buitenlandop het denkvan geschikten grond, grond, hebben hebben vooral vooral het buitenland van geschikten op het denk beeld gebracht, om ook op op dedeschool schoolhethet barakkenstelsel toe toe-be ld om ook barakkenstelsel h 0 0 I g e b 0 u wen. Deze verte pass en : vverplaatsbare e r p I a a t s bar esc passen: schoolgebouwen. Dezeverdebelangstelling. belangstelling. In InDuitschDllitschdienen ook uit een een sanitair sanitair oogpunt oogpunt de ook uit met goed goed gegeland, de noordelijke noordelijke Staten Staten en en Zwitserland, Zwitserland, zijn land, de zijn ze ze met volg ingevoerd. Men Menkan kanzezedesnoods desnoodsvervaardigen vervaardigen uit uit dubbele dllbbele volg ingevoerd. lllchtlaag tusschen tusschen de de beide wanden wanden houtbekleeding, houtbekleeding, waa).'bij waarbij de de luchtlaag de vertrekken vertrekken door door doelmatige doelmatige zuigkappen zlligkappen kan kan tot ventilatie van van de tot ventilatie te sneer meer tegen tegen de de uitwauitwadiencn. dienen. Hierbij Hierbijkan kanmen men zich zich des des te den grond grond beveiligen, beveiligen, door doorhet hetgebouw gebouwop opkruiskruissemingen van den semingen van decimeter hoogte hoogte te te plaatsen. plaatsen. Men Menkan kan bij bij verbanden van 22 a 3 decimeter epidemieen, waarvall de de school schoolzoo zoovaak vaakhet hetbrandpunt brand puntuitmaakt, uitmaakt, epidemieen, waarvan massieve steesteedeze ruimten rllimten beter beter reinigen en desinfecteeren, dan massieve en desinfecteeren, nen gebouwen. Veel gemakkelijker gemakkelijker kan kan men men daarin daarin de denoodig noodig gegenen gebouwen. achte verbeteringen en den dengewenschten gewenschtenuitbouw uitbouw tot tot stand stand brengen. brengen. verbeteringen en tijdelijkebehoefte behoefte Men kan in in elk elkgeval gevalveel veel spoediger Men kan spoediger in in dede tijdelijke eener bevolking voorzien. voorzien. Ook Ookvoor vooruitgestrekte uitgestrekteplattelandsgeplattelandsgeeener bevolking meenten met vele veledorpen dorpenzou zouzulk zulk inrichtinguitmuntende uitmllntende meenten met eeneen inrichting diensten Waar men men zulke zlllke inrichtingen inrichtingen tot tot spoedig spoedig diensten kllnnen· kunnen doen. doen. Waar evenveilig veiligtot totbehoud beholldder der herstel van van zieken ziekenaanbeveelt, aanbeveelt,zal zalmen menzezeeven herstel de kinderen kinderenkunnen kunnenaanwenden. aanwenden.Schoolgebouwen Schoolgebollwen gezondheid van de gezondheid van I) lIet K. K.B. B. zegt daaromtrent: Voor zoovcelhet hetbeschikbaar beschikbaarterrein terrcin het het I) IIet zegt daaromtrent : Voor zooveel toelaat, is bij bij elke elke school school een eengedeeltelijk gedeeltelijkoverdekte overclektespeelplaats. speelplaats. toelaat, is
24
behoeven niet als kerkgebouwen, steengevaarten voor eeuwigbehoeven niet kerkgebouwen, steengevaarten voor de eeuwigheid zijn. Integendeel, Integendeel, de de eischen eischen die dieonze onzetijd tijdaan aande deschool school heid te zijn. stelt, volgen elkaar elkaar in in zulk eene sneIle vaart vaart op en en hebben hebben vaak vaak stelt, volgen eene snelle zooveel het aanzien aanzien van van proefnemingen, proefnemingen, dat dat het het niet niet van van belang zooveel het ontbloot is; deze deze proeven proeven op op wat wat minder minder kostbare voorwerpen ontbloot is, voorwerpen te nemen, dan onze onze hedendaagsche hedendaagsche schoolpaleizen schoolpaleizen zijn. zijn. nemen, dan
2. Z.
DE VERTREKKEN. VERTREKKEN .
A.. Betschoolvertrek. schoolvertrek . A. Het . Van alle ruimten schoolgebouw is het het schoolvertrek schoolvertrek wel wei ruimten in in het schoolgebouw de belangrijkste. belangrijkste. Daar Daar worden de kinderen kinderen gedurende gedurende het grootgrootste gedeelte van van den den schooltijd, schooltijd, gedurende gedurende een een goed goeddeel deelvan vanden den ste gedeelte dag, jaren achtereen, achtereen,beziggehouden beziggehoudenmet metverstandelijken v~rstandelijken arbeid. arbeid. dag, jaren Zij moeten daar daar leere~ aBe hunne vermogens gelijkmatig gelijkmatig ontontleeren alle hunne vermogens Zij moeten zij tot tot verstandelijk-zedelijke menschen, wikkelen; verstandelijk-zedelijke menschen, wikkelen ; daar daar moeten moeten zij tot nuttige nuttige leden leden der dermaatschappij maatschappij gevormd gevormd worden. Opdat dit doel naar behooren bereikt kunne worden, moeten Opdat dit doel naar behooren bereikt kunne aIle schadelijke momenten, die het ontwikkelingsproces in zijn zijn geschadelijke momenten, het ontwikkelingsproces in alle lijkmafigen gang zouden kunnen kunnen storen, storen, niet niet alleen aIleenvermeden, vermeden, lijkmafigen gang zouden maar ook alles aangewend worden, om den weg te te effenen. effenen. om den maar moet moet ook dateinde einde aIle omgeving waarin waarin het het kind kind verkeert, verkeert, moet moet tot totdat De omgeving alle gegevens bevatten, om het het voorgestelde voorgestelde doel doel op opden dengezetten gezettentijd tijd gegevens bevatten, kunnen bereiken. bereiken. Voldoende Voldoenderuimte, ruimte, zuivere zuivere lucht lucht en en geschikt geschikt te kunnen zijn eischen, eischen, waarop waarop zoowel zoowel de de paedagoog paedagoog als de hygieinist hygieinist licht zijn kan aanspraak aanspraak maken, zal het het gewichtige werk naar behooren kan maken, zal gewichtige werk naar behooren volbracht worden. Aan deze deze eischen eischenmoet moetde debouwkundige bouwkundige kunnen volbracht voldoende bevrediging bevrediging weten te geven. geven. Hij Hijzal, zal,bij bijhet hetontwerontwervoldoende weten te zijner plannen, plannen, met die die drie driehoofdmomenten hootdmomentenrekening rekeningmoeten moeten pen zijner Hij dient daarbij daarbij weI onderscheiden, of of hij hij een een schoolschoolwel te onderscheiden, houden. Hij vertrek voor een dorpsschool, dorpsschool, dan dan wel weivoor vooreene eenedichtbevolkte dichtbevolkte vertrek voor een
25
stad zal hebben hebben te te bouwen. bouwen. Ofschoon Ofschoon de dehygieinische hygieinische en en paedapaedastad zal gogische eischen voor voor beide plaatsen zijn, zoo zoo biedt echechplaatsen dezelfde zijn, gogische eischen ter elke deze bijzondere bijzondere omstandigheden omstandigheden aan, aan, waarmede waarmede rereelke van deze kening gehouden, eigenaardige eigenaardige bezwaren bezwaren die die opgeheven opgeheven moeten moeten kening gehouden, worden. Allereerst quaestie van van de d ep p1 Iaaaa tt ssin i n g. g. Men acht voor Allereerst rijst rijst de de quaestie de plaats plaats van van het het schoolvertrek een stille,vrije veromgeving noodig, noodig, verstille, vrije omgeving ofrookrookwijderd bedrijven, van van damp-, damp-, stankstank-of wijderd van van geraasverwekkende geraasverwekkende bedrijven, verwekkende fabrieken, fabrieken, waarbij waarbij aan aan een een zijde zijde een voldoend licht valt, dat noch aan den rechtstreekschen rechtstreekschen invloed invloed der derzonnestralen zonnestralen te te aan den veel blootstelt, noch dien geheel buitensluit. Men Men vraagt vraagt voorts voorts geheel buitensluit. noch dien veel blootstelt, zekere afmetingen voor het het schoolvertrek, schoolvertrek, men men verlangt verlangt liefst een zekere afmetingen plaatsing beganen grond. grond. plaatsing langs langs den beganen Men ontwaart reeds gegevens, hoe hoe moeielijk moeielijk het het vaak vaak Men ontwaart reeds uit uit deze deze gegevens, is, ze allen naar kunnen verwerken. verwerken. Waar Waar de bouwis, ze naar behooren behooren te kunnen de bouwkundige daartoe staat is, daar moet moet hij hij evenwel evenwel trachten daartoe niet niet in in staat is, daar de oplossing oplossing zoo zoobevredigend bevredigend mogelijk mogelijk te te maken. maken. Nimmer Nimmer mag hij - en en het het tegendeel tegendeel isisons onshelaas helaas! 1maar maaralaltetezeer zeergebleken gebld:en -hij — aan de hygieinische hygieinische en en paedagogische paedagogische eischen eischen van van het hetschoolverschoolveraan de trek ter wille wille van vaneenige eenigearchitectonische architectonischevormelijkvormelijktrek te kort doen, doen, ter heden. Om een eenfraai fraaievenredig evenrediggebouwd gebouwdgeveltje geveltjetetevertoonen, vertoonen, heden. Om mag hij de schoolvertrekken schoolvertrekken naar naar een een ongunstige ongunstige plaats plaats van van hij niet de het terrein terrein verbannen of ze ze van van een een minder minder voldoend voldoend of slecht siecht aangebracht licht voorzien of de deafmetingen afmetingenininstrijd strijdmet metde de paedapaedavoorzien of gogische en en hygieinische hygieinische eischen eischennemen nemenofof eindelijkdie dievertrekken vertrekken eindelijk i!l inrichtingen, die hygieinische en en paepaebrengen met met inrichtingen, die de hygieinische in verband brengen dagogische belangen afbreuk afbreuk zouden zouden kunnen kunnen doen. doen. Hij streve naar naar het het beste en kan hij hij daarin daarin niet niet slagen, slagen, dan dan en kan Hij streve trachte hij zooveel mogelijk mogelijk aUe overwinnen en het het alle bezwaren hij zooveel bezwaren te te overwinnen nadeelige tot een eenminimum minimum terug terug te te brengen. brengen. Bij Bij de dekeuze keuzevan van nadeelige tot het terrein moet moet allereerst aUereerst daarop daal'op de deaandacht aandachtgevestigd gevestigdzijn. zijn. het terrein Waar men niet niet aan aan de degestelde gesteldehoofdvereischten hoofdvereischten van van het het schoolschoolWaar men vertrek beantwoorden, daar men liever lieverom omnaar naar een eenander ander vertrek kan kan beantwoorden, daar zie men terrein, dit soms soms eenige eenigebezwaren bezwarenop, op,waarmede waarmederekening rekening terrein, al al biedt dit gehouden moet worden. gehouden moet
26 a6 Waar het het schoolvertrek schoolvertrek in in dichtbevolkte dichtbevolkte wijken wijken aan aan de destraatstraatWaar zijde geplaatst worden, daar op eenigen eenigen afafzijde 'moet geplaatst daar brenge brenge men men het het op stand het straatgewoel. straatgewoel. Is Is de de keuze keuzebij bijvoorvool'-en enachtergevel achtergevel stand van van het tusschen zuiden, dan dan worde worde de dezuidzijde zuidzijde gegetusschen het het noorden noorden en en het het zuiden, kozen. Ligt die dieaan aande destraat, straat, dan danbrenge brenge men men de deopen openspeelspeelkozen. Ligt plaats opdat be ide zoodoende v,m het het zonlicht zonlichtkunnen kunnen beide plaats daarvoor, daarvoor, opdat zoodoende van en de derust rustininhet hetschoolvertrek schoolvertrek er betel' door verzekerd verzekerd genieten genieten en beter door is. Kan men men niet niet alaldedeschoolvertrekken schoolvertrekken langs beganen grond is. Kan längs den beganen. maken, zonder aan een een goede goedeverlichting verlichtingeneneen eenbehoorlijke behoorlijkeluchtlllchtmaken, zonder verversching te doen, doen, dan danplaatse plaatse men men enkele enkele op op de de verververversching te kort te dieping. Is men het het omtrent omtl'ent de de keuze keuzevan vande deplaatsing plaatsingeens, eens,dan dankomen komen Is men met i n gen. in aanmerking d e a f in aanmerking de afmetingen. Ret schoolvertrek moet moetzekere zekerewetenschappelijk wetenschappelijkvastgestelde vastgestelde Het schoolvertrek afmetingen waarvan de de grenzen niet overschreden overschreden kunnen kunnen afmetingen bezitten, bezitten, waarvan enpaedagogische paedagogische belangen worden, zonder aall de dehygieinische hygieinische en zonder aan te kort. te doen. doen. kort te Die afmetingen afmetingen moeten moeten aan aan de devolgende volgendevoorwaarden voorwaardenvoldoen voldoen: : 10. zij in in verhouding verhouding staan staan tot tot het hetaantal aantalen enden denleeftijd leeftijd(resp. (resp. Io. dat zij de grootte) der der kinderen, kinderen, die dievan vanhet hetlokaal lokaalgebruik ge bruik zullen zllllen mamade grootte) ken; 20. dat dat zij zij in in overeenstemming overeenstemming met stemgeluid van van den den ken ; 20. met het stemgeluid onderwijzer hetgezichtsvermogen gezichtsvermogen der der leerlingen leerlingell zijn zijn;; 30, 30. dat clat onderwijzer en en het zij verhouding staan staan tot tot de de ruimte, ruimte, die diededenoodzakelijke noodzakelijkeschoolschool_ zij in verhouding meubels tot de de tusschenruimte, tusschenruimte, om de dt: beweging beweging zonzonmeubels innemen innemen en en tot del' stoornis mogelijk mogelijk te te maken maken ;j 4o. 40. dat datzij zijeen eenbehoorlijke behoorlijke ververder stoornis lichting en een eenvoldoende voldoendeluchtverversching luchtverversching niet in den den weg lichting en niet in staan; 50. dat dat zij zij niet niet aan aan de de technische en aesthetische aesthetische eischen staan ; 5o. eischeu te kort doen. Ten einde aan aan de deeerste eerstevoorwaarde voorwaarde te te kunnen voldoen is het het Ten einde voldoen is wenschelijk schoollokaal voor voor een een getal getalvan van-T+ 50 kinderen wenschelijk elk elk schoollokaal kinderen in 5o te richten. I) I) I) K. B. B.bepaalt bepaalt: Elkschoolvertrek schoolvertrekwordt wordtvoor voorniet nietmeer meerClan danhonderd honderd : Elk i) Het K. dan vijftig vijftig leerlingen leerlingen worden zoo leerlingen Vertrekken voor voor meer meer dan leerlingen bestemd. bestemd. -— Vertrekken ingericht, zij door door eene eene afscheiding afscheiding in in twee twee doelmatige doelmatige vertrekken vertrekken kunnen kunnen ingericht, dat zij worden verdeeld.
27 27
De lengte lengte en de de breedte breedte van van de de klasse klasse richten riehten zich zieh hoofdzakehoofdzake" De lijk naar naar het hetgezichtsvermogen geziehtsvermogen van van onderwijzers onderwijzers en kinderen:: isis lijk en kinderen de breedte breedte tetegroot, groot, dan dankan kandedeonderwijzer onderwijzer de de klasse moeielijk de overzien en kunnen de de kinderen kinderen die die aan aande deuiterste uitersterijen rijenzitten, zitten, overzien en kunnen moeielijk de de letters lettersenenvoorwerpen voorwerpenbij bijhet hetaanschouwelijk aansehouwelijk onderondermoeielijk wijs onderscheiden, onderseheiden, vooral vooral als de eerste rij rij banken banken te te dieht dicht bij de eerste wijs den werkmuur werkmuur isis geplaatst. geplaatst. Is Is de de diepte die pte te te groot, groot, dan dan isis het het den bezwaarlijk kinderen, die de aehterste zitbezwaarlijk voor voor de de kinderen, die op de achterste rir rij - banken zitten, om om deze deze voorwerpen voorwerpen goed goed te te onderscheiden. onderseheiden. ten, Lengte breedte laten Iaten zich zieh het het beste door berekening berekening vinden, vinden, Lengte en breedte Geeen berekening, die op praetisehe grondslagen kan berusten. een berekening, die op practische grondslagen berusten. Gegeven den afstand van de eerste rij banken tot den werkmuur, geven afstand van de eerste rij banken tot den werkmuur, geteld bij de de diepte dieptevan vandedetafels tafelsen enbanken, banken, erlangt men men de diepte geteld bij der klasse. Gegeven tafels, geteld geteld bij bij de deruimte ruimte Gegeven de de breedte breedte del' der tafels, der tusschenpaden, tussehenpaden, verkrijgt breedte der der klasse. verkrijgt men men de de breedte Bij de bepaling be paling van vandederuimte, ruimte,diedie tafels zulleninnemen, innemen, Bij de dede tafels zullen behoort natuurIijk vast te staan, staan, of of men men tafels tafels van van twee twee of ofmeer meer behoort natuurlijk vast te plaatsen wenseht te te gebruiken, gebruiken, ofofmen mentafels tafelsmet metonveranderlijken onveranderlijken plaatsen wenscht negatieven positieven afstand wil wil toepassen. toepassen. Het Retisis hier de plaats negatieven of positieven niet, om over over de de keuze keuze van van de de een een of of andere soort beslissen. soort te te beslissen. niet, om Wij kunnen ons, ons, bij bij de devoorschriften voorsehriftenover overdedeinrichting inriehtingvan vannieuwe nieuwe Wij kunnen sehoolvertrekken, hetregeeringsvoorschrift regeeringsvoorsehrift schoolvertrekken, gevoegeIijk gevoegelijk houden houden aan het van van twee twee zitplaatsen zitplaatsen en en van van tafels tafelsmet metveranderlijken veranderlijken van banken van afstand van het tafelblad tafeIbIad tot tot de de bank. bank. r) wij alzoo alzoo voor va or i) Nemen Nemen wij afstand van de breedte breedte dier dier tafels tafels van vantwee tweezitplaatsen zitplaatsenaan aaneen eenminimum minimumvan van II M. M. en en een eenmaximum maximum van van 1.2 M. 2) de tusschenpaden tussehenpaden0.4 0.4 M., M., 1.2 M. 2) en de dan wordt, wordt, bij bij een eenplaatsing plaatsingvan van 44 banken banken in eene gene rij, rij, de de b r e eedt d ie van k 1 ass ten e ten minste5.2 5.2M. M.en enten tenhoogste hoogste 66 M. M. van dde e klasse minste Voor goed onderscheiden onderseheiden op op de de eerste eersteen enlaatste Iaatsterijen rijen mag Voor een goed Il Het K. K.B.B.zegt zegt daaromtrent: schoolbankenhebben hebben niet nietmeer meer dan dan I) Het daaromtrent : DeDe schoolbanken twee zitplaatsen en en zijn zijn zoo zoo ingericht, ingericht, dat dat de de afstand afstand tusschen tusschen bank bank en entafeltafeltwee zitplaatsen blad kan kan worden worden gewijzigd. gewijzigd. 2) K. B. B. luidt luidt:: InInelke elkeschool schoolzijn zijn ... ' banken, waarvan de de breedte breedte banken, waarvan 2) Het Het K. verschilt M. tot tot ten ten minste minsle 1. I. Ii M. M. verschiltvan vanten ten minste minste I i M.
28
afstand van van den den werkmuur werkmuur tot de de eerste eerste rij rij tafels tafels niet nietminder minder de afstand dan 1.3 1.3 M. M. en en niet niet meer meer dan dan 2 M M bedragen. bedragen. I) Dediepte diepte van van 1) De dan bankmodellen stellende stellende op ten ten minste minste 0.67 0.67 M. M. en en ten tenhoogste hoogste de bankmodellen 0.74 M., M., erlangt men, bij bij een eenplaatsing plaatsingvan vanzes zesrijen rijenbanken banken achter elkander, een van de deklas klasse: (gemiddeldeafstand afstandvan van elkander, een diepte diepte van se: (gemiddelde den werkmuur tot de de eerste eerste rij rijbanken banken: :1.4 1.4M.M.+ X 0.67 0.67=5.42 + 66 X = 5.42M.), M.), werkmuur tot een minste banken minste diepte die pte van van 5.5 5.5 M. M. 2)2)ofofbij bijeen eendiepte diepteder del' bankenvan van 0.74 M.: (6 (6 X M.M. 2) -}1.4 M.) een grootste diepte o.14M.: X 0.74 0.74M. M:==4.54.5 2) +1.4M.)eengrootstediepte van 5.9 DeDe vie r k ant e 0 oppervlakte p per v I a k t e van van de de klasse k I ass e van 5.9M.M. vierkante 28.6 M M2.2. en en van van ten ten wordt dus: wordt dus :ten tenminste minste5.2 5.2M. M.XX 5.5 5.5 M. M. == 28.6 5,9 M. M. = = 35.4 35.4M2. M2. hoogste 66 M. hoogste M. X X 5.9 elk der derzijdelingsche zijdelingschegangpaden gangpaden o.6 0.6M. M.rekenende rekenendeen envoor voor Voor elk het achterpad (ook (ook ten ten behoeve behoeve van van den den schoorsteen schoorsteen en en de de het achterpad kunnen wij wij derhalve tot de o0pp pp ee rkachel) 0.75 M. M. stellende, kunnen derhalve tot rkachel) 0.75 vviakte 1 a k t evan vande des c h 0 0 I v e r t r e k ken besluiten doordeopde opschoolvertrekken besluiten door o.6 M. -I- 4 X somming e edt e 22 X X 0.6 M. -lsommingvan vande devolgende volgendecijfers: cijfers b: I'breedte + 4 X X 1.2 M. + 1I M. M. ++ 33 XX 0.4 0-4 M. M. = = 6.4 6.4 M. M. of of 22 X 0.6 M. M. + 1.2 M. X o.6 M. ;die diepte: 33 X X 0.4 0.4 M. M. = 7.2 M.; pte: 1.4 J.4 M. M. + 66 X X 0.67 0.67 M. M. + 0.75 6.17 M. X 0.74 0.74 M. 0.75 == 6.17 M. of of1.4 1.4M. M. + 66 X M. +075M.=6.59M., + 0 75 M. = 6.59 M. leverende een een oppervlak oppervlak van 39.488 M M2.2. voor voor de laagste en 47.448 M2. M 2. voor hoogste klasse of per per leerling leerling (berekend (berekend naar naarklassen klassenvan van voor de hoogste 48) 0.822 M M2.2. en 0.988 0.988 M M2.2. Feitelijk Feitelijk zal zal die dieoppervlakte oppervlakte echter 48) 0.822 gro.oter zijn, want want aannemende aannemende scholen meer dan dan twee twee honhon grooter zijn, scholen van van meer der wet-derl inge derd lcerlingen als regel, zou, volgens volgens.. alin. alin. 2 van art. 24 der van art. regel, zou, "an Augustus 1878, 1878, Stbl. Stb!. No. No.127, 127,voor voorelk elkveertigtal veertigtalleerlingen van 17 Augustus leerlingen minstens onderwijzer aan school verbonden verbonden moeten moeten worwormi.nstens een 66n onderwijzer aan de de school zuBen ontstaan, den, zoodat van zelf klassen van zoodanig bedrag zoodat van zelf klassen van zoodanig bedrag zullen ontstaan, den,
+
+
+ +
I) Ret K. K.B.B.zegt zegtdaaromtrent daaromtrent: Rethoofd hoofdder derschool school draagt draagt zorg, zorg, dat dat : Het i) Het tusschen werkmuur en en de devoorste voorste bank bankeen eenafstand afstandzij zij van vanten tenminste minste tusschen den den werkmuur M....en en de gangpaden tusschen naast elkandergeplaatste geplaatste rijen rijen 1.3 dat dat de gangpaden tusschen dede naast elkander 1 .3 M.... banken minste 0.4 M. M. banken eene eene breedte breedte hebben hebben van van ten ten minste 2) speling latende voor enkele enkele grootere grootere of of kleinere kleinerehanken. banken.- - Ret Het 2) Een Een speling latende voor K. bepaalt, dat de de afstand afstand tusschen tU5schen den den werkmuur werkmuur en en de deleuning leuning der derdaardaarK. B. bepaalt, van M. van ver5t verst verwijderde verwijderdebanken bankenniet niet grooter grooter zij zij dan dan 6.5 M.
29
in welk geval men voor voor de de laägste laagste klasse een ruimte voor voor elk geval men een ruimte M2.2. en en voor voor de de hoogste hoogste van van kind beschikbaar krijgt 0.987 M kind beschikbaar krijgt van van 0.987 I.I86 M2.. of of gemiddeld gemiddeld ruim ruim Ii M2. I) 1.186 M2 M 2. I) Is dezegrondslag grondslagdeels deelsnit uitpractische practischegegevens gegevensgeconstrueerd, geconstrueerd, Is deze hij heeft ook ook wetenschappelijke wetenschappelijke waarde waarde uit uit een eenhygieinisch hygieinisch en en hij heeft paedagogisch Ret zal zalnamelijk namelijk later later blijken, blijken, dat dat deze deze paedagogisch oogpunt. oogpunt. Het een grondslag grondslagvormt vormtter terverkrijging verkrijging van vande deventilatie-eenventilatie-eenruimte ruimte een eengoede goedeluchtverversching luchtverversching berust. berust. Zij Zijwaarborgt waarborgt heid, waarop een heid, waarop denwerkmuur werkmuur en in in verband tevens het goed goedonderscheiden onderscheiden op opden tevens het met de hoogte hoogteenendede lichtvlakte behoorlijkemate matevan vanverlichting verlichting met de lichtvlakte dede behoorlijke op de tafels tafelsinindedeuiterste uitersterijrijbanken banken van lichtvlakteverwijderd. verwijdercl. op de van dede lichtvlakte Uit eenpaedagogisch paedagogisch oogpunt oogpunt waarborgt waarborgt zij zij het het goed goed overzien overzien Uit een en bespreken der der .klasse, ·klasse, biedt biedt voldoende voldoende ruimte ruimte voor voor de bewebeween bespreken ging aan derhalve het hetmeest meestbevorderlijk bevorderlijkaan aan de de goede goede orde. orde. aan en isis derhalve Ook 0 0 g t e van van het he tschoolvertrek s c h 0 0 1 ve r t r eheeft k heeft hare Ook de de hhoogte hare practische en wetenschappelijke grenzen. Zij staat in verband met practische en wetenschappelijke Zij staat de hoeveelheid licht voor iederen leerling beschikbaar, met de de hoeveelheid voor iederen leerling beschikbaar, met de geluidvorming, de verlichting verlichting der der klasse en verwarming verwarming van van geluidvorming, met met de het schoolvertrek en en met metden denevenredigen evenredigen vorm van het geheel. geheel. het schoolvertrek van het Ten einde aile eischen bevredigd bevredigd kunnen kunnen worden, is een alle deze Ten einde deze eischen is een hoogte van 4.5 4.5 M. M. wenschelijk wenschelijk geacht. geacht. 2) 2) hoogte van u b i eke e k e in inhoud Een ccub h 0 u dlucht lucht van van 4.5 4.5 M MS.3. (4.442 (4.442 M M3) 3) per per 3) 3) leerling als minimum getal van van40 40 leerlingen leerlingen per per minimum (aangenomen (aangenomen een getal dus, in klasse) mag dus, in verband met de later later tetebespreken bespreken ventilatieventilatieklasse) mag met de yolcloende worden geacht. middelen, voldoende Om clit duidelijk duidelijk te te maken maken achten wij noodig, eenige eenige alge alge. Om dit wij het het noodig, I) Het K. K. B. B. bepaalt, bepaalt, dat dat de vlakke vlakke inhoud inhoud van vanelk elkschoolvertrek schoolvertrek ten ten I ) Het mimte o.8 0.8 M2, 1\1 2 • voor voor iederen iederen leerling leerlingbedraagt. bedraagt.-- -Voor bijzon:lere bestannde minste Voor bijzon Jere enenbestaande 1\122.• voor voor iederen iederen leerling. leerling. openbare scholen minste 0.65 0.65 M openbare scholen ten ten minste Het K. K. B.B.schrijft schrijftvoor va or: :DeDe hoogtetusschen tusschenden denvloer vloer en ende dezoldezolde2) Het hoogte ring bedraagt bedraagt ten ten minste minste 4.5 4.5 M. M. ring B. bedraagt bedraagt de de lichamelijke lichamelijke inhoud inhoud ten 3) Volgens Vol gens het het K. K. B. ten minste minste 3.6 3.6 1\1". M. voor iedcren iedcren leerling. leerling.—- Voor Voorbestaande bestaandeopenbare openbareenenvoor voorbijzondere bijzonderescholen scholcn voor minste 3 M. MS.voor voorelken elkenleerling. leerling. ten minste
30
besehouwingen over seheikundig ademhalingsproces ademhalingsproees en en meene beschouwingen over het scheikundig dam'door ontstaande ontstaande l1 u ec hh tt bed u i mhet daardoor b e deeI'rfin f in b e s lot l o teenn rruimte voegen. voegen. ten hier in to men weet weet bestaan bestaandede voornaamstescheikundige seheikundigeverschijnversehijnZooaIs men Zooals voornaamste selen van deze deze levensverrichting levensverriehting in onttrekken van van een eenzekere zekere selen van in het onttrekken hoeveelheid zuurstofaan lueht bij bijde deinademing inademing en en van van de de hoeveelheid zuurstof aan de de lucht teruggave van van een een zekere zekere hoeveelheid hoeveelheid koolzuur koolzuur aan Iueht bij bij teruggave aan de lucht de uitademing. uitademing. Die Die wijzigingen wijzigingen in samenstelling der del' lucht lueht zijn zijn in de de samenstelling De dampkringslucht dampkringslucht toch toch bestaat bestaat uit uit niet van van belang ontbloot. ontbloot. De niet 20.9 procent proeent zuurstof, zuurstof, terwijl terwijl de lucht lucht,; die die de delongen longenverlaat, verlaat, daardaar· ademhaling onttrekt van niet niet meer meer dan dan161603 pct.bevat. bevat. Elke ademhaling van 03 pct. dus aan aan den den dampkring dampkring 4.87 4.87 pct. pet.zuurstof. zuurstof. dus De dampkringslucht bevat bevat een eengemiddelde gemiddeldehoeveelheid van 55 De dampkringslucht hoeveelheid van tienduizendste koolzuur van van haar volumen. volumen. De uitgeademde tienduizendste deelen koolzuur lueht bevat eehter hoeveelheidkoolzuur koolzuurvan van4.34 4.34pct. pet.volumenvolumenlucht bevat echter een hoeveelheid deelen, waarmede de de dampkringslucht dampkringslueht bezwangerd bezwangerd wordt. wordt. deelen, waarmede Kinderen van 66tot tot1414jaren jarenademen ademensneller snellerdan danvolwassenen, volwassenen, Kinderen van en weI in in een een verhouding verhouding van van 25 25 ::19 19ademhalingen ademhalingen per perminuut. minuut. en wel Nemen aan, dat dat in in die dielevensperiode levensperiode een een gemiddeld gemiddeld gegeNemen wij wij nu nu aan, tal ademhalingen ademhalingen van van 1400 1400 gedaan gedaan wordt wordt en enbij bijelke elkeademhaling, ademhaling, naar gelang van den leeftijd, leeftijd, 66 tot tot 17 17 cM eMs.3. koolzuur koolzuur wordt wordt uituit~ van den geademd, dan zal zal de de ruimte, fuimte, waarin waarin het kind ademt, ademt, in in elk elk uur uur geademd, dan het kind met ongeveer 8 8 tot tot2323liter liter koolzuurvervuld vervuld worden, hetgeen met ongeveer koolzuur bij een verblijf verblijf van uren — - een een gewonen gewonen schooltijd sehooltijd -- voor voor 5o 50 bij een van 33 uren kinderen zou bedragen: omstreeks 3.5 M3. koolzuur. kinderen zou. bedragen : omstreeks 3.5 M 3. koolzuur. Nemen wij vervolgens vervolgens als gemiddelde leeftijden aan aan Nemen wij gemiddelde voor voor deze leeftijden een verbruik van van 32o 320 liter liter lucht lueht per peruur uurdoor doorelk elkkind, kind,dan danzal, zal, na een verbruik verloop uren,door door5o 50 kinderen kinderen 48 48 M MS.3 . lueht lucht verbruikt worden. verloop van 33 uren, Stell en wij hoeveelheid koolzuur koolzuur door een schoolkind schoolkind in in wij ntl nu de hoeveelheid door een Stellen het uur uitgeademd uitgeademd op opgemiddeld gemiddeld 15 15 liters, liters, dan dan zal, zaI, indien indien er er het uur 4.5 MS. lueht tot zijn besehikking is, het koolzuurgehalte reeds na lucht tot zijn beschikking is, het koolzuurgehalte reeds M 3. 4.5 ruim uurvertoef vertoefininhet hetschoolvertrek, schoolvertrek, aannemende aannemende dat dat daarin daarin ruim 1I uur voIstrekt m. zijn zijn gegevolstrekt geen geen Iuehtverversehing luchtververschingplaats plaatsheeft, heeft, tot tot 44 p. m. stegen m. bedragen. bedragen. Uren meer stegen en na 3 men meer dan 12 12 p. p. in. Maar zulk een een absoluut absoluutgemis gemisvan vanwisseling wisseling der der lucht lueht binnen Maar zulk
3311 buiten het het vertrek vertrekvindt vindt nimmer plaats. plaats. De De muurvlakte, muurvlakte, de de en buiten 8pleten tusschen tusschen ramen ramen en en deuren, deuren, het hetvan vantijd tljdtot tottijd tijdopenen open en spleten deurzijn zijnzoovele zoovele aanleidingen, aanleidingen, dat dat er gestadig meerdere gestadig in meerdere der deur mate, naar naar gelang van van de de meerdere meerdere of of mindere mindere popoof mindere mate, der wanden, den winddruk winddruk en enhet hettemperatuurverschil, temperatuurverschil, reusheid der reusheid wisseling van plaats heeft. heeft. wisseling van lucht plaats Evenwel is die die zoogenaamde zoogenaamdevrijwillige vrijwilligeventilatie ventilatieniet nietvoldoende, voldoende, Evenwel om de de lucht, lucht, bij bijdedegegeven gegevenruimte, ruimte,gedurende gedurendeden dengeheelen geheelen om schooltijd voldoende houden. Onder Onderongunstige ongunstige omstanomstanschooltijd voldoende zuiver zuiver te te houden. de grens grens van van het hetkoolzuurgehalte koolzuurgehalte van van lucht luchtvoor vooreen een digheden is de digheden gezonde ademhaling ademhaling geschikt, geschikt, 11 per per mille, mille, zooals zooals wij wij boven boven zagen, gezonde reeds zeer zeer spoedig spoedig bereikt, bereikt. Om de lucht luchtininde de schoolvertrekkengedurende gedurendeden dengeheelen geheelen Om de schoolvertrekken eenruimte ruirnte aan aan schooltijd voldoende zuiver houden, zou zou men men een schooltijd voldoende zuiver te houden, elk kind kind moeten moeten·afstaan, afstaan, die die noch met de de finantieele, fmantieele, noch met de paedagogische paedagogische eischen eischen in in overeenstemming overeenstemrning is te te brengen. brengen. aanwezigheid van vandit ditgehalte gehaltevan vankoolzuur koolzuur door door de de N u isis dedeaanwezigheid Nu ademhaling een besloten besloten ruimte ruimte geen geen direkte aanleiding aanleiding tot ademhalinginin een hoeveelheid isisslechts slechtseen eenaanwijzing, aanwijzing, uloedvergiftiging, bloedvergiftiging, maar maar deze hoeveelheid dat daarmede daarrnede ook ookvluchtige vluchtige organische bestanddeelen verrnengd bestanddeelen vermengd op de bloedmaking zijn, die, bij voortduring ingeademd, schadelijk zijn, die, bij voortduring ingeademd, schadelijk op de bloedmaking en op op de degezondheid gezondheid van vanhet hetkind kind kunneninwerken. inwerken.Ongetwijfeld Ongetwijfeld kunnen zuBen invloeden zich zich des destetesterker sterkeropenbaren openbarenbijbijzwakke, zwakke, zullen die invloeden Te meer, omdat deze kinderen, van slecht gevoede kinderen. gevoede kinderen. Te meer, omdat deze kinderen, van siecht behoeftige vaak uit uit onzindelijke onzindelijke gezinnen, van die die behoeftige ouders, ouders, vaak gezinnen, meer van kleeren, leleschadelijke schadelijkeuitwasemingen, uitwasemingen,door doorde de onreine onreine huid huid en en kleeren, afwezigheid van »school»schoolveren uit de afwezigheid veren dan andere. Evenwel mag uit lucht" volstrekt niet niet worden opgemaakt, er geen opgemaakt, dat er geen luchtbederf lucht" volstrekt criterium is, is, plaats heeft, evenmin evenmin als elke schoollucht schoollucht een een zeker criterium als elke plaats heeft, dat er kan alleen aIleen een een werkelijkluchtbederf luchtbederfaanwezig aanwezigis.is. Hier Hier kan er werkelijk nauwkeurig reuknauwkeurig scheikundig scheikundigonderzoek onderzoekuitspraak uitspraakdoen. doen. Op Op het reukorgaan enkel enkel ofafto tegaan, gaan,zou zou tot totgroote groote misrekening misrekening aanleiding aanleidinggeven. geven. De onderzoekingen van onderscheidene geleerden, onder welke welke De onderzoekingen van onderscheidene geleerden, onder we generaal Morin Morin en enprof. prof.Pettenkofer Pettenkofer willen noemen, we slechts slechts den generaal willen noemen, hebben hoeveelheid van 15 tot totongeveer ongeveer 6o 60 M3. MS. hebben geleerd, geleerd, dat een hoeveelheid van i5
3322 versche lucht lucht per per uur uur en per per leerling leerling voorhanden vool'handen moet moet zijn, zijn, zal zal versche lucht in in het het schoollokaal schoollokaal de de grenzen van van een gezonde gezonde kamerkamerde lucht p. m. m. koolzuur, koolzuur, niet niet te te buiten buiten gaan. gaan. lucht, 0.7 lucht, 0.7 p. gewone ventilatiemiddelen, ventilatiemiddelen, geslogesloMaar deze kan met met de gewone Maar deze eisch kan ten deuren deuren en envensters, vensters, niet nietbevredigd bevredigd worden in ruimten ruimten als wij als wij ten hebben begrensd begrensd:: de meest meest billijke, billijke, zoowel zoowel uit uit een eenfinanfinanboven hebben tieel als paedagogisch paedagogisch oogpunt. oogpunt. I) Zal dus ook de hygieine haren eisch eisch bevredigd bevredigd zien, zien, dan danisis het het hygieine haren Zal dus ook noodig tot tot kkuunn sstt m mat tie de detoevlucht toevluchttetenemen. nemen. a t ii gg eeve v e nnttil i 1 a tie De eischen van van een eenkunstmatige kunstmatige ventilatie ventilatie voor vool' een gewone een gewone De eischen aard: : io. 10.Moet Moetonder onderverschilverschillagere school zijn van van vierderlei vierderlei aard school zijn lende omstandigheden een een voldoende voldoende hoeveelheid hoeveelheidzuivere zuivel'e lucht, lucht, lende omstandigheden bovengenoemde cijfers cijfers als ventilatie-eenals ventilatie-eenvan bovengenoemde binnen de grenzen van 20. moet moet de aanvoer aanvoer van van die die hoeveelheid hoeveelheid heid, beschikbaar zijn zijn;; 20. heid, beschikbaar lucht geen geen schadelijke schadelijkeofofonaangename onaangenameluchtstrooming luchtstroomingverwekken verwekken;; 30. moet de deventilatie-inrichting ventilatie·inrichting weinig moeite voor voor hare hare 30. moet weinig of geen inoeite regeling vorderen, en 40. moet moet de de inrichting inrichting zoo zoo weinig weinig kostbaar en g.o, mogelijk zijn. zijn. Men ontwaart uit uit deze gegevens, gegevens, dat dat hier moeielijk op hier zeer moeielijk op te Men ontwaart lossen vraagstukken zijn moeielijk, dat men, men, ondanks ondanks lossen vraagstukken zijngesteld, gesteld, z66 z66 moeielijk, de kunde kunde en en den denijver ijver van van deskundigen deskundigen op op dit dit gebied, gebied, er nog al al de is kunnen kunnen slagen, slagen, om omeen eenalleszins alleszinsbevredigend bevredigendantwoord antwoord niet niet in is er op te geven. op geven. beginselen door door ons ons in in dedeinleiding inleiding van van Overeenkomstig de de beginselen dezen arbeid voorop voorop gesteld, gesteld. zullen zullen wij wij ons ons bij bij de debespreking besprekingvan van dezen arbeid dit gewichtige onderwerp onderwerp niet niet in technische bijzonderheden begebege· technische bijzonderheden vasts tell en der del' algemeene algemeene yen, maar ons ons slechts slechtsbepalen bepalen tot tot het vaststellen ven, maar regelen, die bij bijeene eenerationeele rationeeletoepassing toepassingvan vanditditvraagstuk vraagstuk in in regelen, die aanmerking aanmerking komen. .
I) Met Met betrekking betrekking tot toteene eenevoldoende voldoende zuivere zuivere lucht Inchtinindedeschool schoolgedurende gedurende den schooltijd komt komt het hetniet nietzoozeer zoozeer aan aanop opdedegegeven gegevenruimte, ruimte, het hetaanwe::wnwcden schooltijd 'zige volumen lucht kind, als wei de ventilatie-eenheid, ventilatie·eenheid, die die door door wel op op de 'zige volumen lucht voor voor elk kind, kan worden. In bekrompen bekrompen lokalen een kunstmatige ventilatie ventilatie verkregen verkregen kan lokalen kan een kunstmatige door een goede goede ventilatie ventilatie een betere betere lucht lucht heerschen, heerschen, dan dan ininruiinere ruimere met met een een door een gebrekkige ventilatie. gebrekkige ventilatie.
33 Bij de kunstmatige kunstmatige ventilatie ventilatie wordt wordt een een zekere zekere kracht onderBij de steld, die de de lucht lucht in in beweging beweging brengt. brengt. steld, die Men bezigt Men bezigt daartoe daartoe zoogenaamde zoogenaamde dynamische middelen, nana melijk kunstmatig opgewekte luchtstrooming door temperatllurver--melijkunstagopwelchrmingdotpeaurvschil hulpmiddelen. Beide soorten worden schil of mechanische hlllpmiddelen. worden echter vaak gezamenlijk aangewend. aangewend. vaak gezamenlijk Voor elke soort soort worden vereischt lucht aanvoeren aanvoeren Voor elke vereischt kanalen kanalen die lucht luchtafvoeren. afvoeren. en kanalen die die lucht en kanalen De grootte der der openingen openingen en en de de wijdte wijdte van van de dekanalen kanalenhangen hangen De grootte af van de clehoeveelheid hoeveelheid lucht, lucht, die dieaan aanelk elkpersoon persoon in in de deschoolschoolof van ruimte moet verschaft verschaft worden en van de snelheid, snelheid, waarmede waarmede de de ruimte moet en van lucht zonder zonder hinderlijk hinderlijk te te zijn, zijn, inin- of ofuitstroomt. uitstroomt. De kanalen voor voor den denaanvoer aanvoervan vanversche verschelucht 111chtmoeten moetenzoo zoo De kanalen kort mogelijk zijn. mogelijk zijn. De versche versche lucht lucht moet moetmet meteen eentamelijke tamelijkesnelheid snelheid(o.8 (0.8M.—i M.-r M. M. per seconde) seconde) in het het vertrek vertrek dringen, in den winter winter verwarmd verwarmd worin den den en zich in in alle richtingen vertrek verspreiden, verspreiden, zonzonrichtingen door door het vertrek en zich der voelen is. is. plaatselijke tocht tocht te voelen der dat er plaatselijke De kamerlllcht, die die voor voor de deaangevoerde aangevoerde wijkt, wijkt, moet moet liefst van De kamerlucht, een trekbuis trekbuis onderen weggezogen worden door bllizen die naar een door buizen die naar weggezogen worden leiden, waaruit boven het het dak dakuitstroomt. uitstroomt. waaruit de de lucht boven Bij den aanvoer aanvoer van van versche versche lucht lucht zorge zorge men men steeds, steeds, dat dat stof stof Bij den en schadelijke bestanddeelenniet bestanddeelen niet worden medegevoerd. andere schadelijke en andere Op deze algemeene algemeene grondbeginselen grondbeginselen steunende stel1nende heeft he eft men men de Op deze stelsels van lllchtinstuwing en luchtopzuiging voor de school met stelsels van luchtinstuwing luchtopzuiging voor de school met min of meer goed gevolg in toe passing gebracht. min meer goed gevolg in toepassing Of schoon het stelsel stelsel van vanluchtinstuwing lllchtinstllwing onafhankelijk onafhankelijk van van een een Ofschoon zookunstmatige zoo heeft heeft men men echter deze hier, zoo· kunstmatige warmtebron warmtebron is, is, zoo weI de ventilatie ventilatie door doorluchtopzuiging lllchtopzuigingtetehulp hulpgenomen. genomen. bij de als bij wel als ulp van een warmteVoor laatste wijze wijze van van ventileeren, ventileel"en, isis de de hhulp Voor deze laatste bron een schier onvermijdelijk vereischte. onvermijdelijk vereischte. bron een Ret c h tin stu windoor g door middelvan vaneen eenmemeHet stelsel stelselvan van1 uluchtinstuwing middel chanische (schoep- en enschroef-ventilators) schroef·ventilators) isis zeker zeker beweegkracht (schoepchanische beweegkracht ware in het als 't ware de veiligste wijze wijze van van ventileeren. ventileeren. Men Men heeft heeft het de veiligste bepaaldehoeveelheid hoeveelheid zijne in een eengegeven gegeventijd tijdeen eenbepaalde om in macht, om zijne macht, 3 .
34 aan te te voeren. voeren. Door min of of meer .meer snelle snelle wenteling wenteling of of Iucht lucht aan Door een een min een grooteren of geringeren omvang van ventilator, door door een een een grooteren van den den ventilator, deaanvoerbuizen aanvoerbuizenover over oordeelkundige en plaatsing plaatsing van vande oordeelkundige verdeeling verdeeling en de ruimte ruimte en en een eennauwkeurige nauwkeurige berekening berekening van van de de doorsnede doorsnede der der aanvoeropeningen, snelheid van van de de lucht Iuchtwijzigen wijzigen en en aanvoeropeningen,kan kan men men de de snelheid Iucht vooraf vooraf tot tot een eenzeketen zekelengraad graadteteverwarmen verwarmenden denonondoor door de lucht denabijheid nabijheid dier dier aangenamen van hen, hen, die in in de aangenamenindruk indrukop op de de huid huid van openingen zitten, geheel vermijden . openingen zitten, geheel vermijden. ..Evenwel Evenwel is dezewijze wijzev,an >:anventileeren ventileeren vrij vrij kostbaar kostbaar en en slechts slechts is deze voor zeer groote groote inrichtingen inrichtingen aan aan te te bevelen. bevel en. DeDebeweegkracht beweegkracht voor zeer toch vordert minstens minstens het arbeidsvermogen arbeidsvermogen van van een een man, man, die diemet met toch vordert ganschen tijd, tijd, dat dat de de oordeel aanvoer van van versche versche lucht oordeel den den aanvoer lucht den den ganschen Iokalen zijn, moet regelen. regelen. bevolkt zijn, lokalen bevolkt de vv ee n til 0 0 r Minder practikabeler isis de Minder kostbaar kostbaar en en practikabeler t i laat tiei eddoor o pp zzuui igin Hiertoe wordt wordt in in den den regel regel een eenwarmwarmg i ng g van van lucht. lucht. Hiertoe tebron gebezigd. Deze warmtebron bij centrale centrale ventilatie ventilatie warmtebron m·oet, mbet, bij tebron gebezigd. en verwarming verwarming in eene afzonderlijke afzonderlijke ruimte ruimte van van het hetgebouw, gebouw, ofofbij in eene bij afzonderlijke verwarming in de verschillende verschillende ruimten ruimten afzonderlijke ventiIatie ventilatie en en verwarming in de gepIaatst geplaatst worden. In het eerste geval geval wordt wordt een een warme luchtkamer gebezigd, warme luchtkamer het eerste of gemetseIde oven een naar naar de de waarin een ijzeren kacheI waarin een ijzeren kachel gemetselde oven met een te ventileeren ventileeren en enteteverwarmen verwarmenruimten ruimtenevenredig evenrediggroot grootroostervlak roostervlak zich bevindt, terwijl terwijl zoo zuiver mogelijke mogeIijke lucht door een of ofmeer meer zich bevindt, zoo zuiver lucht door de ruimte ruimte moet moetkunnen kunnen treden. treden. De Detottoteen eenzekeren zekeren buizen buizen in in de graad verwarmde Iucht doelmatig (niet (niet langs Iangs de de buitenbuitengraad verwarmde lucht wordt wordt in in doelmatig bepaalden muren) geplaatste en en gladde, gladde, gemetselde gemetselde kanalen kanalen van van bepaalden muren) geplaatste omvang naar de de verschillende verschillende ruimten ruimten gevoerd. gevoerd. De Deaanvoeropeaanvoeropeomvang naar ningen moeten ten ten minste minste Ii meter boven den denvloer vloervan van elk elk vertrek vertrek ningen moeten meter boven Zij moeten moeten zoodanig zoodanig teteinmunden met ijzergaas ijzergaas bedekt inmonden en en met bedekt zijn. zijn. Zij dat zij zij geene geene tegentegengenover deuren en vensters vensters zijn zijn aangebracht, aangebracht, dat genover deuren overgestelde luchtstroomen Iuchtstroomen veroorzaken. veroorzaken. Afvoerkanalen van evenredige grootte, die ininverticale verticale richting richting van evenredige grootte, die moegemeenschappelijk gemeenschappelijkof of afzonderlijk, afzonderlijk,Doven bovenhet hetdak dak uitkomen, uitkomen, moeten op bepaalde afstanden van den vloer, zeker niet hooger dan ten op bepaalde afstanden van vloer, zeker niet hooger dan de aanvoeropeningen, geplaatst zijn. De Deuiteinden uiteinden der der luchtafluchtafde aanvoeropeningen, geplaatst zijn.
3S 35 voerkanalen moeten met metWolpertsche Wolpertschezuigkappen zuigkappp.n van vangenoegzagenoegza· voerkanalen moeten men omvang gedekt gedekt zijn. zijn. men omvang Er moet streng gewaakt worden, dat geen geen schadelijke schadelijke dampen dampen Er moet of stof uit uit de deverwarmingsruimte verwarmingsruimte in de lokalen kunnen drinof stof in de kunnen drinluchtkanalen moeten moeten van van tijd tijdtot tottijd tijdschoon schoon gemaakt gemaakt gen. gen, De De luchtkanalen worden. De lucht, die die in in de de teteventileeren ventileeren ruimten ruimten dringt, mag niet over De lucht, dringt, mag hebben gestreken gestreken en en ook ook niet niet te te droog droogzijn. zijn. gloeiende gloeiende vlakten vlakten hebben am laatste te te voorkomen, voorkomen, kan kan men men open openbekkens bekkens met metwater water Om dit laatste in de luchtkamer luchtkamer plaatsen. plaatsen. in de Hoe doelmatig doelmatig deze dezewijze wijzevan vanventileeren ventileeren ook ook zij, zij, voor voorde demeeste meeste scholen, gemiddeld 200 leerlingen bezocht, bezocht, werd zij dus· scholen, door gemiddeld zij tot dusver te kostbaar kostbaar geacht. geacht. Men Men ma~ in mag, ook ver te ook niet niet verwachten, verwachten, dat in den eersten tijd tijd die die toepassing toepassing op op onze onze scholen scholen algemeen algemeen ingang ingang den eersten zal vinden. Bovendien Bovendien isis de aanleg bij bij de de meeste meestebestaande bestaandeschoschozal vinden. de aanleg Het ware ware evenwel evenwel wenschelijk, wenschelijk, len moeielijk, zoo zoo niet niet onmogelijk. onmogelijk. Het len moeielijk, dat men men bij bij nieuw nieuw te te bouwen bouwen scholen scholen er nog eens de de proef proef mede mede nog eens nam, aangezien deze deze wijze wijze van van ventilatie ventilatieveel veelboven bovende deplaatselijke plaatselijke nam, aangezien enhet hetnog nogniet niet genoegzaamuitgemaakt uitgemaakt is, is, ventilatie voor heeft heeft en ventilatie voor genoegzaam of de kosten op duur zooveel zooveel grooter grooter zijn, dan bij bij de de laatstlaatstop den duur zijn, dan genoemde van ventileeren. ventileeren. Sommige Sommigeopgaven opgaven spreken sprekenzelfs zelfs genoemde soort van van mind ere kosten. Neemt men daarbij in aanmerking, dat men Neemt men daarbij in aanmerking, dat men mindere kosten, bij niet alaltetegroote grootegebouwen, gebouwen,die diegeiijkstraats gelijkstraatszijn zijn gelegen, ten bij niet allen tijde en overal overal door doordederuimten ruimteneen eengelijkmatige gelijkmatigetemperatuur temperatuur tijde en kan verkrijgen, dat dat men menbij bijden denbouw bouwbesparen besparen kan kan de deruimte, ruimte, kan verkrijgen, de plaats plaats van van de dekachels kachels bestemd bestemd is, is, dat datmen, men. van van het het die voor de die voor verwekken van stof stofen enwalm walmenenvan vanzoovele zooveleonaangenaamheden onaangenaamheden verwekken van trekkende schoorsteenen schoorsteenenbevrijd bevrijdis,is,dat datdedebrandstoffen, brandstoffen, van slecht trekkende van slecht het geheele geheele gebouw gebouw moeten moeten gedragen gedragen worden, niet dagelijks dagelijks door het en vuil vuil veroorzaakt veroorzaakt en, en, eindelijk eindelijk en enbovenal, bovenal,dat dat hetgeen stof en hetgeen ook stof het onderwijzend personeel personeel zich zich niet niet met met het het warm warm houden houden der der het onderwijzend kachels en met met het hetregelen regelen der del'warmte warmte hebbe hebbe tetebemoeien, bemoeien, dan dan kachels en gelooven wij, alles tetezamen zamengenomen, genomen, dat dat de demeerdere meerdere kosten gelooven wij, van deze wijze wijzevan vanventileeren ventileerenrijkelijk rijkelijkopgewogen opgewogen worden door van deze de andere, die uit haren haren aard aard altijd altijdgebrekkig gebrekkig blijft. blijft. die uit
36 Bij aanwending van van plaatselijke plaatselijke ventilatie-middelen, ventilatie-middelen, om ververBij de aanwending sche te verkrijgen verkrijgen door door opzuiging, opzuiging, ga ga men men volgens volgens dezelfde dezelfde sche lucht te beginselen te werk, met onderscheid, dat datmen mende dewarmtebron, warmtebron, beginselen met dit onderscheid, die het hft temperatuurverschil temperatul1rverschil tusschen tusschen de de binnen- en buitenll1cht en die en buitenlucht derhalve luchtstroomingen teweeg te venvenderhalve de de luchtstroomingen teweeg moet moet brengen, brengen, in in de te tileeren ruimten zelven zelven plaatst. plaatst. De De warmtebron warmtebron wordt wordttot totdat dateinde einde tileeren ruimten een geschikte geschikte plaats plaats in in de de ruimte ruimte gezet, gezet, in in welker nabijheid op op een de aanvoeropening aanvoeropening voor voor versche versche lucht bevindt. De Deijijlheid locht zich zich bevindt. lheid van de lucht, die in in de de omgeving omgeving van van de de warmtebron warmtebron ontstaat, ontstaa t, noodnoodde lucht, zaakt de minder minder ijle ijle buitenlucht buitenlucht met met zekere zekere kracht (geevenredigd zaakt de grootte der opening opening en aan aan de de mate mate van van ijlheid ijlheid der der 111cht aan aan de grootte locht door de warmtebron warmtebron verwekt) verwekt) binnen te te treden, treden. Deze wordt door de wordt op beurt verwarmd verwarmd en en stijgt stijgt lD-et hare hare beurt irret de overige verwarmde verwarmde lucht naar de hoogere deelen dee len der derruimte, ruimte, wordt wordt daar daar tegen tegen de de wanden en de hoogere vellilterglazen dan weder. ven€terglazenafgekoeld afgekoelden en daalt daalt dan eengestadige gestadigeluchtstroom 111chtstroomvoortgebracht, voortgebracht, Zoo wordt een Zoo voortgaande wordt wordtgegeven gegevendoor doordedezuigende zuigendewerking werking dien eene zekere richting richting wordt eene zekere het afvoerkanaal, afvoerkanaal, dat datopopeenigen eenigenafstand afstandvan vanhet hetaanvoerkanaal aanvoerkanaal van van het een geevenredigde geevenredigde opening opening dicht aan vloer (tot (tot geplaatst geplaatst met een aan den vloer Retafvoerkanaal afvoerkanaal moet moetzooveel zooveel besparing warmte) inmondt. besparing van van warmte) inmondt. Het rei ken en en daar daar door door een een mogelijk mogelijkrechtstandig rechtstandigtot tot boven boven het het dak dak reiken zuigkap zijn. zuigkap gedekt zijn. Terwijl bespreking der derverwarmingsmiddelen verwarmingsmiddelen op deze deze Terwijl wij wij bij bij de bespreking wij hier, warmtebronnen in in bijzonderheden bijzonderhedenterugkomen, terl1gkomen,wenschen wenschenwij warmtebronnen alseen voorbeeld van van eenvoudige, eenvoudige, weinig weinig kostbare en — - blijkens blijkens als een voorbeeld de ervaring ervaring in in tal talvan vangoed goedenen minder goed ingerichte scholen minder goed ingerichte scholen ons land, land, -- doelmatige doelmatige ventilatie-methode ventilatie-methode uiteen uiteentetezetten, zetten,zoozooin ons als die door den den heer heer dr. dr. Levoir Levoir tete Delft Delftuitgedacht uitgedacht en en door door den den die door heer prof. prof. van van Bemmelen Bemmelen te te Leiden Leidenwetenschappelijk wetenschappelijk toegelicht toegelicht heer practisch verbeterd verbeterd is. is. en practisch Zij komt komt in in korte korte woorden woorden hier op neer: : Vöör V66r een een opening opening Zij op neer denvrijen vrijenwand wandwordt wordteen eengewone gewonekolompotkachel kolompotkachel geplaatst, geplaatst, in den die door door een eenmetalen metalen mantel mantel of ofschut schut isis omgeven. omgeven. De Depiip pijp van van die eentrekschoorsteen, trekschoorsteen, op op eenigen afstand deze kachel kachel mondt mondt in in een deze eenigen afstand de kachel kachel aanwezig, aanwezig, in. in. De Depijp pijp staat staat in in verband met een van de van met een
37 standbuis het trekkanaal, trekkanaal, welke buis boven het dak dak uituitstandbuis in in het buis tot boven Het afvoerkanaal afvoerkanaal voor voor de deverbruikte verbruikte lucht lucht moet moetzekere zekere steekt. steekt. Het afmetingen een gladde glad deoppervlakte oppervlaktebezitten, bezitten,van vaneen eenminimumminimumafmetingen en een boven het het dak dak door dooreen eenzuigkap zuigkapgedekt gedektzijn, zijn,waar waar lengte lengte zijn zijn en en boven standbuis voor voor den den rook rook gaat. gaat. Zoo Zoo dicht mogelijk doorheen doorheen de standbuis den vloer vloer bevindt bevindt zich zich de deafvoeropening afvoeropening voor voor de de verbruikte verbruikte van van den lucht, van evenredige evenredige afmetingen afmetingen als de aanvoeropening voor voor de aanvoeropening lucht, van versche lucht. versche lucht. Laat ons thans thans de de bijzonderheden bijzonderheden nagaan. Allereerst de de berebereLaat ons nagaan. Allereerst kening van de afmetingen afmetingen der del' openingen openingen en kanalen kanalen van van aanvoer aanvoer kening van en afvoer. afvoer. Aannemende Aannemende een eenluchtverversching luchtverversching van van 20 20 Ma. M 3. per . nx20M" n X ,20 M3--=:- de hoofd um-, dan dan kan kan men menuit liltde deformule formule ---y:m~ hoofd en en per uur, 3600
ventilatie-eenheid per uur, uur, bij bij een een snelheid snelheid van van de de ventilatie-eenheidper per hoofd hoofd en en per aangevoerde van rI M. M.per perseconde, seconde,dedewerkzame werkzamedoorsnede doorsnede aangevoerde lucht lucht van x_ 20 M3 De van de aanvoer-opening van aanvoer-opening berekenen uit uit de deformule formule ~60~--;Q1-~; De 3600 x 1 M. afmetingen van de dewerkzame werkzame doorsnede doorsnede van van afmetingen van van het het afvoerkanaal afvoerkanaal en en van de afvoeropening erlangt men, bij eene eene snelheid snelheidvan vande deaf afte tevoeren voeren men, bij
n
.
n X 20 M·. M3.
x 20 lucht van o.8 lucht o.S M., M., door doorde deberekening berekenmgvan vande deformule formule 3600xo.SM. 3600x0.8 M.
Aannemende getal leerlingen leerlingen van van 4o 40 per schoolvertrek schoolvertrek,, zal zal Aannemende een een getal werkzame doorsnede doorsnede van vande deaanvoeropening aanvoeropening 22 dM2, en die die de werkzame dM2. en afvoeropening -+26 dM dM2.2. moeten bedragen. bedragen. voor voor de de afvoeropening ± 26 De aanvoeropening aanvoeropening moet in in den den buitenmuur buitenmuur worden aangebracht, waar lucht het hetmeest meestvrije vrijespeelruimte speelruimteheeft heeften enniet nietboven boven open open waar de lucht goten de nabijheid nabijheid van van kolken. kolken. De De hoogte hoogte van van de deopening opening of in in de Boten of met de dehoogte hoogtevan vanhethet verwarmingsvlak moet correspondeeren met moet correspondeeren verwarmingsvlak (den. kachel. De De opening opening moet moet met met eene eene schuif schuif (den •pot) pot)van vande de kachel. schuif mag gemakkelijk gesloten kunnen kunnen worden. Bij gemakkelijk gesloten Bij geopende geopende schuif dew e r k z a 111 e door s ned e nniet i e t ddoor 00 r dichteijzerenroosters d i c h t e ij z ere n roo s t e r s de werkzame doorsnede beperkt worden. Men verlieze dit bij den aanleg aanleg vooral vooral Men verlieze dit bij 11 i e t u i the too g. Waar roosters noodig zijn, vervaardige men niet u t het 00g. Waar roosters noodig zijn, vervaardige men die dus liefst uit wijd gevlochten gevlochten ijzerdraad. ijzerdraad. die dus uit wijd kanalen onder onderden denvloer vloer keuren,voorvoorLuchtaanvoer Luchtaanvoer door kanalen is isafaftetekeuren, eerst omdat die die kanalen kanalen dan danbuitensporig buitensporigwijd wijdmoeten moeten zijn zijn en en eerst omdat
38 ten andere die kanalen de deluchtsnelheid luchtsnelheid belemmeren belemmeren en en allich die kanalen allichtt met de de lucht lucht aanleiding aanleiding geven geven tot tot ophooping ophooping van van vuil vuil en en stof, stof, dat met opgezogen opgezogen kan worden. De trekschoorsteen worde worde aangebracht aangebracht op op een een voldoenden voldoenden afafDe trekschoorsteen stand van de deaanvoeropening, aanvot!ropening, liefst in den tegenovergestelden tegenovergestclden stand van in den wand van van het hetvertrek. vertrek.De Deafvoeropeningen afvoeropeningenmoeten moe tenzoo zoolaag laagmogelijk mogelijk tegen vlaer en en zoo zoohoog hoogmogelijk mogelijktegen tegende dezoldering zoldering zijn zijn tegen den vloer geplaatst, door gemakkelijk gemakkelijk te te bewegen kleppen, of schuiven schuiven gegeplaatst, door kleppen, of sloten geopend kunnen kllnnen worden. Behalve schuiven moeten moe ten sloten en en geopend Behalve die die schuiven geene roosters daarvoor daarvoor geplaatst geplaatst worden. De schuiven aan geene roosters De schuiven aan den vloer worden des winters steeds steeds geopend geopend gehouden; gehouden; wordt wordt de de des winters temperatuur vertrek te tehoog, hoog, dan dankunnen kunnenook ookdedeschuiven schuiven temperatuur van van het vertrek tegen zolder geopend geopend worden. Het is goed goed deze deze 's'szomers zomers Het is tegen den zolder steeds Het is is beter beter 22 of 3 openingen openingen boven boven steeds geopend geopend tete houden. houden. Het en beneden aan aan tetebrengen brengen;; de degezamenlijke gezamenlijke doorsnede doorsnede van van elk elk en beneden stel moet ongeveer ongeveer 1fa grooter zijn, zijn, dan dan die die der derenkele enkele opeopestel moet 1/3 grooter ning. ning . Het afvoerkanaal afvoerkanaal moet moet eene eene lengte lengte van van minstens minstens io 10M. M.van van den den beganen hebben. De De rookbuis rookbuis rnoet rnoet eene eenedoorsnede doorsnede geevenbeganen grond hebben. aan die die van van de dekachelpijp kachelpijphebben hebbenenenbestaan bestaandfOfuit uitgegoten gegoten redigd redigd aan en gegalvaniseerd ijzer uit verglaasd verglaasd aarden aarden pijpen pijpen goed goed in in en gegalvaniseerd ijzer Of df uit een Bij de de berekening berekening van van de dewerkzame werkzame doorsnede doorsnede van van een gevoegd. gevoegd. Bij den trekschoorsteen vergete niet, de deruimte ruimteofaftetetrekken trekken den trekschoorsteen vergete men men niet, door standbuis in in te te nemen. nemen. door de standbuis De kachel moet moet van vanvoldoende voldoendeafmetingen afmetingen en endedepot potvan van binnen De kachel liefst met vuurvasten steen Zij moet moetop opeen eenafstand afstand met vuurvasten steen bekleed bekleed zijn. zijn. Zij van ± 2 dM. van de de aanvoeropening aanvoeropening verwijderd verwijderd zijn. Zij moet moet van ± dM. van zijn. Zij mantel van van zwaar zwaar ijzer, ijzer, die die op op-I+ 2a omgeven omgeven wezen wezen door door een mantel dM. daarvan verwijderd verwijderd is en minstens minstens 22 dM. dM. daarvan is en dM. boven boven den den bovenrand aanvoeropening moet moet reiken. reiken. venrand der aanvoeropening Bij het aanleggen aanleggen van van de de kachel kachel moeten moeten alle luchtkleppen geBij het luchtkleppen geschool bezet bezet is is en endedekachel kachelgoed goed sloten sloten blijven. blijven. Zoodra Zoodra de de school brandt, moeten de de luchtkanalen luchtkanalen geopend geopend worden. brandt, moeten De verwarmde standpijp standpijp in den luchtschoorsteen luchtschoorsteen verwarmt verwarmt de de De verwarmde in den lucht in hare hare omgeving omgeving en enwekt wektdaarin daarineen eenstijgenden stijgendenluchtstroom luchtstroom
39
op,, die die de dekamerlucht kamerlucht dwingt dwingt zich zich daarheen daarheen te te begeven. begeven. op gunstigeomstandigheden omstandighedenvan vantemperatuurverschil temperatuurverschil tusschen tusschen Onder gunstige buitenlucht, dat datopopfrissche frisschewinterdagen winterdagengewoonlijk gewoonlijkont onto binnen en buitenlucht, staat zonder zonder de detemperatuur temperatuurvan vanhet hetvertrek vertrek boven bovenhet het normale staat wij verhoogeri, kan kan door doordeze dezeventilatie ventilatieinindederuimten ruimtenzooals zooalswij te verhoogeri, die begrensd begrensd hebben, hebben, de delucht luchtminstens minstens 2 malen in het uur uur ververin het verscht worden, hetgeen hetgeen reeds reeds voldoende voldoende is,is,om omdedezuiverheid zuiverheid lucht tetewaarborgen. waarborgen. der lucht Mocht de luchtstrooming luchtstrooming niet niet sterk sterk genoeg genoegzijn, zijn,zooals zooalsbij bijdame dam .. Mocht en laf laf weder, dan kan die die versterkt versterkt worden door eenwarmtewarmtepig en dan kan door een bron in den denluchtschoorsteen lllchtschoorsteen aan aan tetebrengen brengen, hetzij door door een een bron , hetzij lokvuurtje eenige gaspitten. gaspitten. lokvuurtje of eenige ook dienst doen des zomers, zomers, in in verband Deze warmtebron doen des warmtebron kan kan ook met geopendeklepramen. klepramen. met de geopende De natuurlijke natuurlijke ventilatie-middelen, ventilatie-middelen, geopende geopende ramen ramen en en deuren, deuren, en de de andere kllnstmatige hulp moeten kunstmatige hulpmiddelen hulp moeten aan aan deze deze en bieden weI door door gedurende gedurende elken elken vrijen vrijen schooltijd schooltijd dezen dezen tegen tegen bieden en wel zetten en en waar waar een eenoverdekte overdektespeelplaats speelplaatsis,is,zoo zoo elkander elkander open open te zetten mogelijk minuten te doen doen in in elken elkenschoolschoolmogelijk ditzelfde ditzelfde gedurende gedurende 10 io minuten tijd, terwijl de klasse uit lokaal verwijderd verwijderd wordt. wordt. uit het lokaal tijd, terwijl Op dit punt, dat al te zeer verwaarloosd, en tochvan van onmison misOp punt, dat al te zeer verwaarloosd, en toch kenbaar is, kan kanniet nietgenoeg genoegde deaandacht aandachtgevestigd gevestigd worden. kenbaar nut nut is, In scholen toch, toch, die die van vanmin minofofmeer meervoldoende voldoendekunstmatige kunstmatige In vele scholen ventilatie-inrichtingen zijn, acht men genoegzaam zich men het genoegzaam ventilatie-inrichtingen voorzien zijn, tot de luchtverversching luchtverversching door door deze deze middelen middelentetebepalen. bepalen. Het Retblijkt blijkt tot de evenwel, dat het hetluchtbederf luchtbederfdaar, daar,wegens wegenshet hetverzuim verzuimvan vanluchten, luchten, evenwel, dat hoeveeltetemeer meerininden denderden derden! - rustrustin den tweeden tweeden — - enenhoeveel in den !— tijd, soms in in erge ergemate matewaargenomen waargenomen wordt. wordt. tijd, toch soms Niet zonder men in in bestaande bestaande scholen scholen met met zonder vrucht vrucht zou zou men beperkte ruimte, , in in plaats plaats van van een eenluchttrekschoorsteen luchttrekschoorsteen van van beperkte ruimte voldoende of liefst meerdere luchtkokers luchtkokers in in de liefst meerdere voldoende afmetingen, afmetingen, een een of zoldering vertrekken kunnen kunnen aanbrengen, boven het het zoldering der der vertrekken aanbrengen, die die tot tot boven dak reiken en en door door Wolpertsche Wolpertsche zuigkappen zuigkappen zijn zijn gedekt. gedekt. Zinken Zinken dak reiken kokers geschikt;; ze zemoeten moeteneen eenwerkzame werkzame kokers zijn zijn daarvoor daarvoor het het meest geschikt doorsnede bezitten, berekend naar de formule der afmetingen voor doorsnede bezitten, berekend naar de formule der afmetingen voor
40 40
de afvoeropeningen van den den trekschoorsteen trekschoorsteenhierboven hierbovenopgegeven. opgegeven. de afvoeropeningen Het is wellicht wellicht nuttig nuttig ze zevan vankleppen kleppenofof schuiventetevoorzien, voorzien,voor voor Het is schuiven het geval men men's wintersvoor voortetesnel snelen~nte te sterkwarmteverlies warmteverlies het geval 's winters sterk bevreesd is. is. Ook bevreesd Ook hier echter zij hier echter zij men men bedacht bedacht er geen geen roosters voor pIaatsen, of zoo zoo men men zulks zuIks doet, doet, dat dat dit dit' dan dan niet niet ten ten voor te te plaatsen, koste van geeischte werkzame werkzame doorsnede Wellicht van de de geeischte doorsnede geschiedt. geschiedt. Wellicht is het, tot totbesparing besparingvan vanwarmte, warmte, wenschelijk wenscheIijk de de luchtkokers lllchtkokers tot tot is het, op M. van van den denvloer vloerteteverlengen. verlengen. op II M. we ten ten slotte slotte de de voorvoor- en en nadeelen nadeeIen van van de de beide Vatten Vatten we stelbeide steIdan kornen komen ze ze hierop hierop neder, neder, dat dathethet aspiratie·stelsel sels sels samen, samen, dan aspiratie - stelsel meer afvoer van bedorven lucht, voor den den aanvoer aanvoer meer voor voor den den afvoer van bedorven lucht, dan voor van versche zorgt zorgt en en het hetomgekeerde omgekeerde bij bij de deventilatie ventiIatie door door ininvan versche stuwing aspiratie, meestal meestal door door dynamische midstuwing plaats plaats heeft. heeft. De aspiratie, mid delen plaats hebbende, hebbende,isisvan vanvelerlei velerleiwisselvallige wi~selvalligeomstandigheden omstandigheden delen plaats afhankelijk; pllisie, door door mechanische afhankelijk ; de de pulsie, mechanische kracht voortgebracht, kan naar believen believen den stroom stroom van van versche versche lucht lucht wijzigen. wijzigen. Pulsie Pulsie kan naar en met gelijke gelijke kracht werkzaam, veiligste middemiddeen aspiratie met werkzaam, zijn zijn de veiligste len tot gestadige gestadige enenbevredigende bevredigendeluchtverversching. luchtverversching. Bij Bijpulsie ptilsie len tot kan men versche versche lucht van van hooge hooge en en lagere temperatuur naar naar ververkan men de ruimten ruimten voeren. voeren. Voldoende Voldoende aspiratie van versche versche kiezing kiezing in in de aspiratie van Iucht een warmtebron, warmtebron, die die's zomersininhet hetschoolschoollucht behoeft steeds een 's zomers vertrek kan aangewend aangewend worden. Een gestadige gestadige en en voldoende voldoende vertrek niet kan aspiratie te te onderhouden, onderhouden, vereischt vereischt groote groote Iuchtstrooming, luchtstrooming, door door aspiratie oplettendheid van goede werking werking van van aile onderdeelen der oplettendheid van de de goede alle onderdeelen der ventilatie-inrichting. Onder de de gegeven gegeven omstandigheden, omstandigheden, waarin waarin de de lag ere school Onder lagere verkeert, is is echter het aspiratie-stelsel aspiratie-stelsel in in verband met kunstverkeert, met de kunstverwarming, als regel, nog het meest meest aan aan tetebevelen. bevelen. matige verwarming, regel, nog Waar de verwarming luchtverWaar de kunstmatige kunstmatige verwarming aanaan de de luchtverversching dienstbaar dienstbaar wordt wordt gemaakt, gemaakt, moet moet zij zij tevens tevens aan aan al al de de versching eischen voldoen, voldoen, die men aan aandeze dezelevensbehoefte levensbehoefte behoort behoort te te eischen die men stellen. Zij komen komen op op de de volgende volgende neder neder:: jo. 10. De Detemperatuur temperatuur van van het het Zij den schooltijd schooltijd de de grenzen van I2°— 12 0 - 16° 160 Celsius Celsius vertrek mag in den 20.deze dezetemperatuur temperatuurmoet moetinineen eellbetrekkelijk betrekkelijk niet te te buiten buitengaan gaan; j20.
41
korten tijd tijd bereikt bereikt kunnen kunnen worden worden;; 30. 30, zij zij mag niet door door overoverkorten dewarmtebron, warmtebron, inzonderheid inzonderheid niet nietdoor doorgloeiende gloeiende verhitting van van de verhitting metalen vlakten, vlakten, verkregen verkregen worden worden;; 40. 40, de de temperatuur temperatuurmoet moetdoor door mag ; 50, zij worden -de te verwarmen ruimte gelijkmatig verspreid worden; 50, zij verwarmen ruimte gelijkmatig verspreid de niet telkens telkens aan aangroote grootewisselingen wisselingen onderhevig onderhevig zijn zijn;; 60. 6o, zij zij moet moet door het hetalgemeene algemeene gevoel, gevoel, maar maar door dooreen eenzuiver zuiver werkenden niet door bepaald worden worden;; 70, 70, de de verwarming verwarming der lucht lucht moet moet thermometer bepaald geleiding, niet niet door doorstraling straling geschieden geschieden;; 80. 8o, de de verwarmingsverwarmingsdoor geleiding, toes tel mag geene schadelijke schadelijke producten producten inindederuimte ruimteverspreiden verspreiden; ; toestel 90, de de lucht lucht mag in hare hare scheikundige scheikundige samenstelling samenstelling niet niet gewijgewij90, wonlen;; Too. 100, de deverwarmingstoestel verwarmingstoestel moet moet•gemakkelijk, .gemakkelijk, zelfs zelfs zigd worden o. uit de door min min geoefende geoefende handen, handen, bediend bediend kunnen kunnen worden; 110. worden ; no. verbruikte brandstof rnoet moet de demeeste meestewarmte warmtekunnen kunnen getrokken getrokken verbruikte brandstof worden. Laat ons ons elk elk van vandie dievoorwaarden voorwaardennader naderoverwegen. ovel'wegen. Ad lum.. Een Eenmensch, mensch, ininrustigen rustigentoestand toe standverkeerende, verkeerende, gegeAd on, voelt :;tich behaaglijkst onder onder de degenoemde genoemdewarmtegraden. warmtegraden. het behaaglijkst eich het Daar de schoolruimte schoolruimte bij bij den denaanvang aanvangvan vanden denschooltijd schooltijd het het Daar de koudst is en en ook oak de de kinderen, kinderen, uit uitde debuitenlucht buitenlucht komende, komende, gegekoudst is woonlijk dan na eenig verhuidternperatuur bezitten, bezitten, dan woonlijk een lagere huidtemperatuur blijf de klasse, is noodig bij bij den den aanvang aanvang de de temperatuur temperatuur is het noodig blijf in in de van het lokaal lokaal tot tot160 16 0 C. C. op op tetevoeren. voeren. Allengs Allengskan kan die diedalen, dalen, van het ten einde de de kinderen kinderen bij bij het het vertrek vertrek uit uit de de school, school, niet nietdadelijk dadelijk ten einde aan een te te snellen snellen overgang overgang van van temperatuur temperatuur bloot bloat te te stellen. stellen. aan een um . Het koude, wenschelijk Ad 2Zum. zal, vooral vooral bij bij strenge wenschelijk zijn, zijn, strenge koude, Het zal, het schoolvertrek bij bij het binnentreden binnentreden der def kinderen kinderen door door en en door door het schoolvertrek te zoldering en de meuen zoldering wanden en te verwarmen, verwarmen, d. d. w. w.z.z. dat dat ook ook de wanden zekere temperatuur temperatuur hebben hebbenverkregen, verkregen, opdat opdatniet nietde deomombels bels een zekere koude voorwerpen voorwerpen te te veel veel warmte warmte aan aan het hetkinderlijk kinderlijk geving geving van van koude zijn, dan moet moet organisme Zal deze deze verwarming verwarming volle dig zijn, volledig organisme onttrekke. onttrekke. Zal reeds een poosje de warrntebron hare werking hebben uitgeoefend. reeds poosje de warmtebron hare werking hebben uitgeoefend. Geschiedt langzaam, dan veroorzaakt veroorzaakt dit ongerief. Ook Oak bij bij Geschiedt dit dit te te langzaam, dit ongerief. het eventueel »uitgaan" del' kachel moet ze gemakkelijk en snel het eventueel »uitgaan" der kachel rnoet ze gemakkelijk en snel worden. weder gesteld kunnen kunnen worden. tot warmtevoortbrenging warmtevoortbrenging in in staat staat gesteld weder tot um • Sum. Ad 3 De grootere geringere snelheid, waarmede de snelheid, waarmede de geringere De grootere of 3um. Sum. Ad
42 42
lucht een bepaalden bepaaldengraad graadvan vanwarmte warmtezal zalkunkunlucht van van een ruimte tot een reimte tot nen gebracht worden, worden, hangt, onder gelijke gelijke omstandigheden, omstandigheden, van van hangt, onder het min of ofmeer meergoede goedewarmtegeleidingsvermogen warmtegeleidingsvermogen en het het vermovermohet min gen van de brandstof brandstof omgeeft, omgeeft, af, af, van warmtestraling warmtestralingder der massa, massa, die de m. w. van van het het materiaal, materiaal, waaruit waaruit de de kachel kachel vervaardigd vervaardigd is. is. m. a. w. Dat materiaal bepaalt bepaalt Lich zich gewoonlijk gewoonlijk tot Ret Dat materiaal totijzer ijzeren en aarde. aarde. Het ijzer zeer goede goede warmtegeleider, warmtegeleider, de de pot-, pot-, pijpaarde pijpaarde en enporporijzer isis een zeer celein een zeer zeer siechte slechte en wei in een een verhouding verhouding tot tot het het eersteerstcelein een en wel genoemde als: 33. Gebakken Gebakken aarde aarde straalt straalt bovendien bovendien minder minder als : Ii :: 33. goed warmte uit. uit. Daaruit Daaruit volgt, voigt, dat ijzer ijzer snel snel warm warm en ensnel snelkoud koud goed warmte wordt; tegenovergestelde. IJzer IJzer staat staatdaarbij daarbij wordt ; gebakken gebakken .aarde .aarde het tegenovergestelde. spoedig bloot, om om oververhit, oververhit, gloeiend gloeiend te te worden. In dien toespoedig bloot, stand straalt het het zeer zeer sterk sterkwarmte warmteuit uitenenverhit verhitdedeover overzijne zijne stand straalt vlakte strijkende lucht z66 sterk, sterk, dat dat de de organische stofdeeltjes vlakte strijkende lucht zöö Daardoor ontstaat ontstaateen eenbedwelbed weldie daarin zweven, zweven, verbranden. verbranden. Daardoor die daarin het koolzuurgehalte koolzuurgehalte der der mende vermeerdering van van het mende . brandlucht brandlucht en en vermeerdering kamerlucht. De luchtstroom luchtstrool11wordt wordtversterkt, versterkt, de deverwarming verwarming van van kamerlucht. De de hoogere en en lagere gedeelten van het hetvertrek vertrekgeschiedt geschiedt ononde hoogere gedeelten van gelijkmatig. een goed goed deel deel van van gelijkmatig.De De lucht lucht wordt wordt daarbij daarbij voor voor een De ademhaling ademhaling wordt wordtdaardoor daardoorbebehaar watergehalte watergehalte beroofd. beroofd. De hoofdpijn en en een eengevoel gevoelvan vanonbehagen, onbehagen, moeielijkt, er ontstaat ontstaat hoofdpijn afgematheid en lusteloosheid. lusteloosheid. Daarbij Daarbij worden door de gloeiende opafgematheid en pervlakte ijzerdeeltjes losgelaten en, en, naar naarsommigen sommigenbeweren, beweren,drindrinpervlakte ijzerdeeltjes de schadelijke schadelijke gassen gassen der derverbranding verbrandingdoor doorde degloeiende gloeiende gen ook ook de vlakte. Op Op den denduur duurisiszulk zulkeen eengloeihitte gloeihittenatuurlijk natuurlijk niet niet vol vol te te vlakte. Om een een normale temperatuur te verkrijgen verkrijgen worden dan houden. houden. Om temperatuur te vaak allerlei schadelijke deur schadelijke middelen middelen aangewend: aangewend : men men zet zet de deur of de ramen ramen open, open, of nog nog erger, erger, men men zet zet de de kacheldeur kacheldeur open open of of draait de kachelklep kachelklep dicht. In't eene geval geval stelt stelt men men het het kind kind draait de In 't eene sterke koude koude luchtstroomen, luchtstroomen, in aan schadelijke schadelijke aan sterke in 't't andere geval aan dampen en en stof sto£bloot bloot;; ininelk elkgeval gevalaan aaneen eensterke sterketemperatuurtemperatuurdampen wisseling. Aan al deze deze onaangenaamheden onaangenaamheden staat men bij bij het het gebruik gebruik van van Aan staat men een kachel kachel uit pijpaarde pijpaarde of porcelein niet Zeneemt neemt langeen of porcelein niet bloot. bloot. Ze lang vast. Daardoor Daardoor kan kan de de-zamwrteop,hudi zaam warmte op, maar houdt die lang vast.
43 ruimte gelijkmatiger verwarmd verwarmd worden en langer verwarmd blijven. ruimte gelijkmatiger Van oververhitten is is hier nauwelijks De brandstof brandstof wordt wordt Van oververhitten nauwelijkssprake. sprake. De er niet zoo spoedig spoedig in in verbruikt verbruikt en en het het vullen vullen der derkachel kachelbehoeft behoeft niet zoo minder veelvuldig te geschieden. minder veelvuldig Evenwel een aarden aarden kachel kachel voor vooreen eeneenigszins eenigszinsruim ruimschoolschoolEvenwel is is een devereeniging vereeniging lokaal altijd even even geschikt geschikt aanwendbaar. aanwencibaar. Door Door de lokaal niet altijd aarde heeft heeft men men de denadeelen nadeelenvan vanhet heteerste eerstevoor vooreen een van ijzer en aarde van ijzer goed deel opgeheven opgeheven en de de goede goede eigenschappen eigenschappen van van de de andere goed deel verhoogd. De warmte-opname warmte·opname in in zoodanig zoodanig samengestelde samengestelde vervel'· verhoogd. De kachels, de de warmingstoestellen warmingstoestellengeschiedt geschiedtsneller snellerdan dan bij bij aarden aarden kachels, geleiding Men heeft heeft de de aarde, aarde, in in' den den geleiding langiamer langiamerdan dan bij bij ijzeren. ijzeren. Men vorm van steen, als binnenbekleedsel binnenbekleedsel of of als pijpaarde van steen, pijpaarde of porcelein als buitenbekleedsel Voor groote groote verwarmingstoestellen, verwarmingstoestellen, buitenbekleedsel gebezigd. Voor bij een centrale centrale verwarming, verwarming, isisdeze dezecombinatie combinatieveel veelgebruikt, gebruikt, bij een minder echter voor plaatselijke verwarming verwarming van van schoollokalen. schoollokalen, voor plaatselijke In den laatsten laatsten tijd tijd isis men men e~ echter in geslaagd, ook ook ijzeren ijzeren er echter In den in geslaagd, minder aan de de bovenbovenverwarmingstoestellen verwarmingstoestellentetevervaardigen, vervaardigen, die die minder genoemde einde omgaf omgaf genoemde onaangenaamheden onaangenaamhedenblootstellen. blootstellen. Tot Tot dat dat einde men het eigenlijke eigenlijke lichaam lichaam der derkachel kachelvan vaneen eenzoogenaamden zoogenaamden men het mantel, tusschen welke lucht vrije vrije speling speling heeft. Daar· mantel, tusschen welke beide de de lucht heeft. Daardoor wordt de strooming strooming der lucht versterkt versterkt en aan aan deze deze minder minder door words der lucht gelegenheid branden. gelegenheid gegeven gegeven om om te branden. looals bespreking der ventilatie ventilatie reeds reeds hebben hebben opgeopgeZooals wij wij bij bij de de bespreking enverbeterde verbeterdetoepassingen toepassingen bij bij merkt, gelden dezelfde bezwaren bezwaren en gelden dezelfde een centrale verwarming verwarming door heete heete lucht. lucht. een centrale De warmte warmte teteregelen regelennaar naarhethet individueelzintuigelijk zintuigelijk Ad 6um • De Ad bum. individueel een slechte Bet indiviindivigevoel zeker een siechte manier gevoel is is zeker manier van van verwarmen. verwarmen. Het dueel gevoel, gevoel, hier gewoonlijk van zoovele zoovele gewoonlijk van van een 66n persoon, persoon, hangt van en velerlei omstandigheden Een bejaard bejaard onderwijzer onderwijzer met met een een en velerlei omstandighedenaf. af. Een fiegmatiek temperament, isisgemakkelijker gemakkelijkervoor voortemperatuurwissetemperatuurwisseflegmatiek temperament, dan een eenlevenslustig, levenslustig, gezond gezond kind kind;; daarentegen daarentegen lingen vatbaar, dan lingen vatbaar, zijn zwakke, bleekzuchtige bleekzuchtige kinderen, kinderen, die die rustig rustig zitten, zitten, meer meer voor voor zijn zwakke, een lage gevoelig, dan dan een eenkrachtvol krachtvolvolwassen volwassen ononLage temperatuur temperatuur gevoelig, derwijzer, steeds in in zijn zijn klasse in beweging en daarbij vaak vaak in beweging en daarbij derwijzer, die die steeds gekleed is. is. Bovendien Bovendienhangt hangtdedevatbaarheid vatbaarheidvoor voorwarmtewarmtebeter beter gekleed
44 graden van :graden zekere tijdelijke tijdelijke stemmingen stemmingen of af en en wordt wordt het hetlokaal lokaal van zekere denonderwijzer onderwijzerverwarmd. verwarmd. niet enkel enkel ten ten behoeve behoeve van vanden Geen zekerder middel middel is is daarom, daarom, dan . daneen eengoed goedvervaardigvervaardig. Geen zekerder den thermometer in in elk elk schoolvertrek schoolvertrek op op inanshoogte manshoogte te te hanhanden thermometer warmtebron en de plaats plaats waar waar dedebedorven bedorven gen tusschen tusschen de de warmtebron en de lucht afgevoerd. Deze thermometer minstens 33 Lucht wordt wordt afgevoerd. thermometer behoort behoort minstens malen in elken schooltijd, schooltijd, -— bij begin, in in het het midden midden en en bij uij in elken bij het het begin, het eindigen, eindigen, — - gecontroleerd gecontroleerd te te worden en zooveel zooveel mogelijk mogelijk moet de verkregen verkregenteinperatuur. temperatuur. aanteekening worden gehouden gehouden van van de Dat eenegelijkmatige gelijkmatige temperatuur temperatuur gedurende gedurende Dat, isis de beste wijze, wijze, om eene den schooltijd te te waarborgen waarborgen en engeoefendheid geoefendheid in in het het stoken stoken tete den schooltijd krijgen. um • en gum. Ad 7zum, 9um • Wij Wijweten wetenhet hetmaar maaralaltetegoed goedhoe hoeonaangeonaangeschadelijk het het is, is, slecht slechtsamengestelde samengestelde en en verver· zelfs schadelijk naam, ja zelfs vaardigde verwarmingstoestellen verwarmingstoestellen te te moeten moeten gebruiken. gebruiken. Deze kunnen luchtbederf in inhooge hoogemate matedoen doentoeneinen, toenemen, ininplaats plaatsvan, van, zooals zooals het luchtbederf het behoort, behoort, als zuigtoestellen van versche versche lucht lllchtmede mede zuigtoestellen tot tot aanvoer van te werken. De verwarmingstoestellen verwarmingstoestellen heeft heeft men men onderscheiden onderscheideninincirculatiecirclllatiein ventilatiekachels. ventilatiekachels. De Deeerste eerstesoort soortzou zouslechts slechts teeren kachels en in kachels op de aanwezige aanwezige kamerlucht, kamerlucht, de de andere steeds gevoed worden -op steeds gevoed door versche lucht lucht van vanbuiten buitenaangevoerd. aangevoerd. Die Dieonderscheiding onderscheiding door versche de circuleerkachel, circuleerkachel, die die is echter niet streng vol houden, want want de vol te houden, goed is ingericht, ingericht, werkt reeds als zuigtoestel, wei allereerst goed is zuigtoestel, waarbij wel allereerst de kamerlucht kamerlucht wordt wordt opgezogen, opgezogen, maar maar door doordedeijlheid ijlheiddie diedan danont ont zij de deurspleten en en staat, noodzaakt zij debuitenlucht buitenlucht door door venstervenster- en en deurspleten Staat, noodzaakt zelfs en der wand en te te dringen. porien wanden zelfs door door de pori Slecht aangebrachte pijpen pijpen en en slecht schoorsteenen Slecht aangebrachte gebouwde schoorsteenen siecht gebouwde datrook rooken enschadelijke schadelijke gassen gas sen kunnen voorts aanleiding aanleiding geven, geven, dat kunnen voorts naar beneden beneden slaan slaan en enzoo, zoo,vooral vooralbij bijrukwinden, rukwinden,door door den den rooster rooster haard in in het het vertrek vertrek worden gebracbt. van van den den haard worden gebracht. Dit gebrek gebrek wordt wordt niet niet zelden zeldenwaargenomen waargenomen bij bij slecht siecht ingerichte de aldusbedorven bedorven toestellen voor centrale verwarming, waarbij toestellen voor centrale verwarming, waarbij de aldus de verwarmingskamer verwarmingskamer vervult vervult en door de de luchtkanalen luchtkanalen naar naar lucht lucht de en door de vertrekken vertrekken gevoerd gevoerd wordt. wordt. Hiertoe Hiertoekunnen kunnenvooral vooraleen eenslechte slechte
45 inrichting van den den stookhaard, stookhaard, het het gebruik gebruik van vanondoelrnatige ondoelmatige inrichting van brandstoffen medewerken, brandstoffen en en een slecht siecht stoken stoken zelf medewerken, Ret terugslaan van van gassen gassen naar naar den den vuurhaard vuurhaard kan kanook ookteteweeg weeg Het terugslaan gebracht worden worden door sluiten van klep, die die in in de de afvoerafvoerdoor het het sluiten van de de klep, Bij het hetgebruik gebruikvan vanplaatselijke plaatselijke pijpen is aangebracht. aangebracht. Bij pijpen voor voor rook rook is moetdaarom daaromde dekachelpijpsklep kachelpijpsklep verwarmingstoestellen de school schoolmoet verwarmingstoestellen in de achterwege Te sterke sterketrekking trekkingvan vanden denschoorsteen schoorsteen en en achterwege blijven. blijven. Te met minder minder schade, op eene dus te snel snelbrandstofverbruik, brandstofverbruik, kan kan met dus te op eene andere wijze wijze voorkomen worden. um , De Ad IO bediening van van de deverwarmingstoestellen verwarmingstoestellen in in de de IOum. De bediening scholen, vooral waar waar van van kachels kachels gebruik gebrl1ik wordt wordt gemaakt, gemaakt, is is een een scholen, vooral zaak, waara~n maar maar al al teteweinig weinig de deaandacht aandachtgeschonken geschonken wordt. wordt. zaak, waaraan is echter nit eenhygieinisch, hygieinisch, zoowel zoowel als uit finantieel Zij uit een Zij is nit een finantieel een hulphulp. oogpullt van veel veel belang. Gewoonlijk Gewoonlijk wordt wordt daarmede een oogpunt van een kweekeling kweekeling belast. belast. Deze kwijten onderwijzer onderwijzer of of een kwijten zich echter in den regel regel niet nietalaltetebest bestvan vandit ditlastige lastige baantje. baantje. Ten Teneinde einde in den doen te te hebben, hebben,meenen meenenzij zij zoo weinig mogelijk zoo weinig mogelijkmet met de de kachel kachel te doen weI te doen, doen, deze dezezoo ZOCl mogelijkteteproppen proppenmet metbrandstof. brandstof. wel te volvol mogelijk Daardoor ontstaat ontstaat echter de kans, kans, dat dathet hetvuur vunrblijft blijftvoortsmeulen voortsmeulen of dat de de brandstof brandstof eenmaal eenmaal ontbrand, ontbrand, zulk zulk een een hevige hevige hitte hitte ververdat de pot en een deel van het lichaam der kachel in spreidt, spreidt, dat de pot en een deel van het lichaam der kachel in dan dedeverschijnselen verschijnselen met methunne hunnegevolgen gevolgen gloed ontsteken en dan gloed ontsteken aanbieden, welke wij hebben geschetst. geschetst. Na zulk wij straks straks hebben zulk een een mislukte proef wordt 6f Of de de kachel kachel verder verder aan aan haar lot overgelaten, overgelaten, waarwaarproef wordt een ijzige ijzige koude koudeontstaat, ontstaat,dfOfhet hetproefstuk proefstukwordt wordtop opnieuw nieuw door door een herhaald en dat datwaarlijk waarlUkniet niettenten voordeelevan vandede aanwezigen herhaald en voordeele aanwezigen een lokaal. lokaal. zulk een in zulk dat zulke zulkeonberaden onberadenstokers stokersontzaggelijk ontzaggelijkveel veel Daarbij komt, dat Daarbij komt, herhalendgloeiend brandstof, meestal nutteloos, verstoken verstoken en door het herhalendgloeiend uit maken van van het het ijzer, ijzer, dedekachels kachelsspoediger spoediger dun dun worden dan maken dan nit een finantieel finantieel en en hygieinisch hygieinisch oogpunt oogpunt wenschelijk wenschelijk is. is. het die die lieden lieden niet niet ten ten kwade kwade duiden, duiden, dat dat Evenwel mag men men het zij geen geperfectioneerde geperfectioneerde stokers stokers zijn zijn en en omspringen omspringen met metdedetoetoezij hunne zorgen zorgentoevertrouwd toevertrouwdtegen tegendederegels regelsder derhygieine hygieine stelJen stellen aan hunne Wij weten weten het het aan aan ons 011Szelven, zelven,dat datwij wijbij bijinge_ ingeen stokerskunst. stokerskunst. Wij en .
..
46
arbeid de kachel kachel »vergeten" »vergeten" en eerst eerst aan aan ons ons rillen gespannen arbeid dat die die »uit" »uit" is. is. Goed Goedstoken stokenenengoed goedonderwijs onderwijs waar worden, dat schijnen niet nietbest bestsamen samente te kUnnengaan, gaan,enendat datteteminder mindernu nu geven schijnen kunnen kachel bij bij de detoepassing toe passingvan vanhet hetstelsel stelsel--- Van VanBemmelen, Bemmelen, naar naar de kachel ,een van het hetvertrek vertrek isis verbannen en verborgen achter een ,een hoek hoek van verborgen achter muur van van ijzer. ijzer. hoogen muur Ret zou zou daarom daarom in in beider opzicht overweging overweging verdicnen, om,, Het verdienen , om ,althans scholen van vaneenigen eenigenomvang, omvang,een eenafzonderlijken afzonderlijken desdes.althans in in scholen te houden. houden. Daartoe Daartoe zou zou de de concierge, concierge, kundigen stoker stoker er op na to kundigen indien die bestaat, bestaat, opgeleid opgeleid kunnen kunnen worden en waar die die niet niet aanaan· indien die en waar de aanstelling aanstelling van van een eenstoker stoker wezig is, nullen zullen de kosten van van de wezig is, rijkelijk minder verbruik verbruik van van brandstof, brandstof, een een door minder rijkelijk vergoed worden door gezonder stoken en minder stoornis in het onderwijs. gezonder stoken en minder stoornis in het onderwijs. toelichting van van deze stelling stelling volgt voIgt reeds reeds gedeelgedeelAd Ir rum. Ium. I'e Lie toelichting telijk uit uit hetgeen hetgeen wij wij sub sub ro hebben aangevoerd. aangevoerd. Het Retis, is,helaas helaas1I i o hebben telijk een slechte van vele vele schoolbesturen, schoolbesturen, om om bij bij de deaanaan· gewoonte van siechte gewoonte meer op op de de quantiteit, quantiteit, dan dan schaffing van brandstoffen brandstoffen voor de school school meer schaffing van op de qualiteit qualiteit te te letten. letten. Ja, sommige besturen trachten zelfs sommige besturen zelfs de op de een minimum minimum te te reduceeren. reduceeren. Aan Aan het het hoofd hoofd der der quantiteit quantiteit tot tot een school worden de turfjes --- en en welke soms! - met het honderdtal soms ! — de turfjes toegemeten, en daarmede daarmede moet moet hij hij den denganschen ganschenwinter wintervolstaan, volstaan, toegemeten, en of streng is, kort of lang duurt. Deonderwijzer onderwijzer hetzij die zacht zacht of duurt. De hetzij die is in die diegevallen gevallenwel weIgenoodzaakt genoodzaaktzijne zijnekinderen kinderen op oprantsoen rantsoen te te is in stell en en hen op opvorstige vorstige dagen dagen kou kou tetelaten latenlijden lijden of, of, als hij en hen stellen de koude, koude, tetemoeten moetenontwaren, ontwaren, dat dat zijn zijn stookt naar gelang van van de stookt naar wil voorraad verbruikt is is lang V66rdat winterkoude afscheid afscheid wil vöördat de winterkoude voorraad verbruikt nemen. De voorraad brandstof moet niet in verhouding tot het nemen. De voorraad brandstof moet niet in verhouding tot het zuinigheidsbegrip schoolvoogd staan, staan, maar maar inin zuinigheidsbegripvan van dezen dezen of genen schoolvoogd overeenstemming de werkelijke werkelijke behoefte behoefteaan aanverwarmingsverwarmingsovereenstemming met met de Retschoolbestuur schoolbestuur moet moetvertrouwen vertrouwen,, dat dat de deonderondermiddelen middelen zijn. zijn. Het gebruik van brandstoffen weet weet te te maken, maken, en en wijzer wijzer een een goed goed gebruik van die brandstoffen meent, dat dat hij hijdedeware warezuinigheid zuinigheidniet nietweet weettete betrachten, waar waar het het meent, daar is dedeaanstelling aanstellingvan vaneen eengeschikten geschiktenstoker stokerop opzijn zijn plaats. plaats. daar is is'' het tegen tetespreken, spreken,dat, dat,over over't'talgemeen, algemeen, de de Feitelijk Feitelijk is het niet niet tegen :school ontzaglijkehoeveelheden brandstof verslindt. verslindt. Maar Maar dit ligt ligt :school ontzaglijke hoeveelheden brandstof :
47
eensdeels aan aan de de siechte slechte keuze keuze der der verwarmingstoestellen, verwarmingstoestellen, ander andereensdeels aan de de siechte slechte qualiteit een derde derde qualiteit _van vanbrandstoffen brandstoffenen en voor een deels aan en niet niet het het geringste deel aan aan het hetongeschikt ongeschikt --- dus dusook ookspilziek spilziek — stoken. Op deze deze algemeene algemeene regelen regelen voor voor een eengezonde gezonde verwarming Op verwarming steunende, zullen zullen wij wijthans thansaan aande detoepassing toepassingeenige eenigebeschouwingen beschouwingen wijden. keuze van vangeschikte geschikteverwarmingstoestellen verwarmingstoestellen voor voor eenigszins eenigszins De keuze of andere beweegruime lokaliteiten, onafhankelijk van stoom stoom of ruime lokaliteiten, die onafhankelijk kracht zijn en waarvan waarvan de deverwarming verwarming slechts slechts op op zekere zekere deelen deelen zijn en van den dag dag moet moetplaats plaatshebben, hebben,is iseen eender derinoeielijkst moeielijkst op op te te van den der techniek, techniek, vooral vooral indien indien daarbij daarbij door door de de loss en vraagstukken vraagstukken der lossen en paedadogiek paedadogiek zekere zekere eischen eischen zijn zijn gesteld gesteld en en ten ten slotte slotte hygieine hygieine en de financier financier van school zegt: zegt: »tot »tothiertoe hiertoeenenniet nietverder." verder." VerVer· van de school wonderen het daarom daarom niet niet, datzoovele zooveleder deraangeprezen aangeprezen wonderen moet nioet het , dat »vindingen" op teleurstelling teleurstelling uitloopen uitloopen en, zoo ze ze alalaan aan »vindingen" slechts slechts op en, zoo de hygieinische hygieinische eischen eischen blijken blijken tetebeantwoorden, beantwoorden, voor voor de debeurs beurs van vele schoolbesturen schoolbesturen tetekostbaar kostbaar worden genoemd. Vangenoemd. Vanvan vele daar, dat men men ininden denlaatsten laatstentijd tijd van van het het eene eene uiterste uiterste tot tot het het daar, dat andere is overgeslagen:: van van de de vervaardiging vervaardiging en en aanbeveling aanbeveling van van is overgeslagen zeer gecompliceerde en en kostbare toestellen, die theoretisch getoestellen, die zeer gecompliceerde werkelijk in in sommige sommige sproken voortreffelijk kunnen kunnen werken en en werkelijk sproken voortreffelijk gevallen uitnemend aan het dod hebben beantwoord, is men men gevallen uitnemend aan het doe!- hebben beantwoord, is de aanbeveling aanbeveling van van allerprimitiefste allerprimitiefste verwarmingsverwarmingsovergegaan overgegaan tot tot de heeft die die als iets geheel nieuws nieuws met met een een glimp glimp van van toestellen toestellen en heeft iets geheel doeu vinden vinden bij bij het op wetenschappelijkheid ingang trachten tetedoeri wetenschappelijkheid ingang het op koopjes beluste publiek publiek en en de demeestal meestalschraal schraalvoorziene voorziene gemeengemeenkoopjes beluste tekassen. terecht:: »Als we proeven moeten moeten nemen, nemen, dan dan willen Men zegt terecht we proeven Men zegt wij 1st op eenvoudige en en weinig weinig kostbare wijze Die wijze doen." doen." Die liefst op eenvoudige wij dit lie hebben voor voor een deel dee I gelijk, gelijk, voor voor een een ander ander deel deer zoo redeneeren hebben zoo redeneeren ongelijk, die kleine, min kostbare proefnemingen verslinproefnemingen verslinongelijk, want want al al die den ten slotte een een heele heelesom som gelds gelds;; en en als men laatste al al men ten ten laatste ten slotte dat proefnemen moede is, laat men de zaak bij het oude, tot nadat proefnemen moede is, laat men de zaak bij het oude, tot nader schooljeugd. schooljeugd. dee! deel der
48
Is er dan werkelijk geen geen middenweg, middenweg, die diezoo zoogoed goedmogelijk mogelijk dan werkelijk aan het het doel doel beantwoordt beantwoordt?? Ongetwijfeld, Ongetwijfeld, mits men met metoordeel oordeelen en nits men overleg zijne keuze keuze doet doet en en zich zich daarbij daarbij niet niet in in de de eerste eerste plaats plaats overleg zijne laat leiden door vraag:: »Wat ~ Wat kost het?" door de vraag het ?" Van het groot groot aantal aantalverwarmingstoestellen, verwarmingstoestellen, die die in in het hetbuiten buitenVan het land zijn zijn uitgevonden uitgevonden en en aanbevolen, aanbevolen, zijn zijn er genoeg proef genoeg die die de de proef op voldoende wijze wijze hebben hebben doorgestaan. doorgestaan. Frankrijk, Frankrijk, Engeland, Engeland, op voldoende Duitschland en Belgie hebben hunne geprivilegi geprivilegieerde Duitschland en hebben hunne e erde schoolkachels. Naar luid luid van van officieele officieele berichten beantwoorden goed aan aan beantwoorden ze ze vrij vrij goed de verwachting en en aan aanhare harebestemming. bestemming.ZijZij verstokenweinig, weinig, de verwachting verstoken leveren een aangename aangename en en gestadige gestadige warmte, warmte, helpen help en de delucht Incht leveren een honden en enveroorzaken veroorzaken schier geen tijd bij bij het het zuiver geen moeite moeite en en tijd zuiver houden aanleggen onderhouden van van het het vuur; vnur; daarbij daarbijnemen nemenzij zij betrekbetrekaanleggen en en onderhouden kelijk weinig ruimte ruimte in. in. kelijk weinig Wij zullen tel' verduidelijking een paar voorbeelden hiervan aanter verduidelijking een nullen halen. De beide Duitsche modellen zijn zijn de de Meydinger Meydinger en en de de WolW 01Duitsche modellen pert'sche vulkachels. De De eerste eerstebestaat bestaatnit uiteen eencylinder cylinder van van gepert'sche vulkachels. goten zonder rooster, rooster, die die met meteen eenijzeren ijzerenmantel mantelisisomgeven. omgeven. ijzer zonder goren ijzer tot opname opname van van de debrandstof brandstof dient, bestaat Deze cylinder, cylinder, die die tot onderste van van een eenschuinen schninen bals nit eenige ringen, waarvan hals is waarvan de onderste nit eenige voorzien, bovenste heeft heeft een een aanzetstuk aanzetstuk voor voor de pijp pijp en en dekdekvoorzien, de de bovenste mid del van twee twee stangen stangen met metmoemoe· sel. Deze ringen· worden worden door door xniddel Deze ringen ren tot een een vasten vasten cylinder cylinder verbonden, verbonden. Aan Aanden denondersten onderstenring ringzit zit ren tot de deurvoor voordedeverwijdering verwijdering van van asch. asch. Deze deur redeur kan kan tot rede deur geling van de de trekking trekkingzijwaarts zijwaarts worden geschoven. Men heeft heeft geschoven. Men geling van zoodoende regeling der del'warmte warmte geheel geheel ininzijne zijne macht, daar zoodoende de de regeling men de hoeveelheid hoeveelheid brandstof brandstofnaar naarwillekeur willekeur binnen 33 of binnen men de 24 uren kan opbranden. opbranden. Wil Wil men men de de kachel kachel's 24 uren 's nachts aanhouden, dan verbruikt ze ze slechts slechts 22 kilo cokes. Het Ret vuur vuur dooft dooft uit, uit, als kilo cokes. dan verbruikt de deur dem geheel geheel afsluit. afsluit. De De ringen zijn buiten geribt, geribt, men men de zijn van van buiten deverwarmde verwarmdeoppervlakte oppervlakte totevergrooten. vergrooten. De Dekachel kachel ten einde de ten einde vulcystaat hare warmte warmteeerst eerstaan aandedelucht Inchttusschen tusschenmantel mantelenenvulcystaat hare linder af. Daardoorwordt wordtdede stralende warmtegeheel geheelopgeheopgeheaf. Daardoor stralencl e warmte De rookbuis rookbuis bevat bevateen eenklep kleptottotregeling regelingvan vandedetrekking. trekking. ven. ven. De
49 Tusschen tweeden mantel buis in, in, die die Tusschen den den eersten eersten en en tweeden mantel mondt mondt een een buis met de buitenlucht buitenlucht in in verband staat. Door de deventilatieklep ventilatieklep in in met de staat. Door de rookpijp kan de de bedorven bedorvenlucht luchtafgevoerd afgevoerd worden. Een schoolde rookpijp 60 leerlingen, leerlingen, wordt wordtop opdeze dezewijze wijze vertrek Berlijn, bevattende bevattende 6o vertrek te te Berlijn, voortreffelijk geventileerd. voortreffelijk verwarmd verwarmd en geventileerd. Nog doelmatiger voor schoolgebruik wordt Wolpertsche kakaNog doelmatiger voor schoolgebruik wordt de de Wolpertsche chel genoemd. Zij Zij steunt steuntopopdenzelfden denzelfdengrondslag grondslag als de Meichel genoemd. de Meivuurkast en een een vulcylinder, vulcylinder, die die door door dinger kachel. Zij dinger kachel. Zij heeft heeft een een vuurkast 8-16 holle buizen bllizen isisomgeven. omgeven. De Decylinder cylinder dient tot opname opname 8-16 holle van brandstof, die, die, in integenstelling tegenstelling van van Meidinger's Meidinger's kachel, kachel, van van van de brandstof, de vuurkast vuurkast wordt wordt ontstoken ontstoken en en opbrandt. opbrandt. De Deververonderen in de onderen in holle buizen, buizen, die van van boven boven in in brandingsgassen brandingsgassen stroomen stroomendoor door de de holle een gemeenschappelijke ruimte de een gemeenschappelijke ruimteuitloopen uitloopenen en vandaar vandaar naar de Retwarmte-effect warhlte-effect wordt-daardoor wordt- daardoor tot een een mamarookbuis rookbuis trekken. trekken. Het ximum opgevoerd. De Deverbranding verbrandinggeschiedt geschiedtgeleidelijk geleidelijkvan van onder onder ximum opgevoerd. naar •boven. Meidinger kachel slechts met tot tot erwtenboven. Terwijl Terwijl de de Meidinger kachel slechts groote stukjes cokes cokes kan kan gestookt gestookt worden, kan men in in deze deze elke elke groote stukjes kan men de soort, zelfs de slechtste slechtste brandstoffen brandstoffen gebruiken. gebruiken. Doordien Doordien de zelfs de kacheldeur geopend behoeft behoeft te te worden, toetreding kacheldeur niet niet geopend worden , kan kan de toetreding vertrek niet niet plaats plaats hebben. hebben. Door Door een een van stof en gassen in van stof en gassen in het vertrek met haar eene uiteinde tusschen buis van geevenredigde afmetingen buis van ge e venredigde afmetingen met de beide cylinders plaatsen en en haar ander uiteinde met met ander uiteinde cylinders te te plaatsen de buitenlucht in in gemeenschap gemeenschap tetebrengen, brengen,kan kanmen menvoldoende voldoende de buitenlucht de toetreding toetreding daarvan daarvan door door een een klep versche lucht aanvoeren aanvoeren en de versche lucht regelen. Door ventilatiekleppen ventilatiekleppen in de de rookpijp rookpijp kan kan de debedorven bedOIven regelen. Door lucht afgevoerd worden en ook door door den den rooster rooster en en de de beschrebeschreen ook lucht afgevoerd verbranding hier benedenwaarts yen holle buizen. buizen. Doordien Doordien dedeverbranding ven holle dewarmte warmte meer meergelijkmatig gelijkmatig door door het hetvertrek vertrek plaats heeft, wordt wordt de plaats heeft, bij de de Meidinger Meidinger kachel, kachel, die diededehoogere hoogereluchtlagen luchtlagen verspreid, verspreid, dan dan bij te sterk verhit verhit en de de lagere te te weinig weinig verwarmt. verwarmt. te sterk daarom voor voor de de school school in inmenig menig opopDe Wolpertsche kachel De Wolpertsche kachel is is daarom zicht boven de de Meidinger Meidinger kachel kachel te te verkiezen. verkiezen. Men Menkan kandeze deze zicht boven kachels in verschillende verschillende afmetingen afmetingen bekomen. Ret zal zal zaak zaak zijn zijn kachels in bekomen. Het de aanschaffing den inhoud van het te verwarmen vertrek op bij bij de aanschaffing den inhoud van het te verwarmen vertrek op Ten overvloede kan men den rookschoorsteen tevens te geven. te geven. Ten overvloede kan men den rookschoorsteen tevens 4
50 5o luchtafvoerkanaalinrichten inrichtenof of een paar afvoerkanalen als luchtafvoerkanaal afvoerkanalen in in de zoldering maken. zoldering laten maken. Wij vertrouwen, dat hiermede het hetvraagstuk vraagstuk der derverwarming verwarming o0pp Wij vertrouwen, dat hiermede Deverwarmingverwarming-enenventilatieventilatievrij opgelost. De vrij bevredigende bevredigende wijze wijze is is opgelost. inrichting heerenLevoir-Van Levoir-VanBemmelen Bemmelenisiswel weI eenvoudig eenvoudig en en inrichting van van de heeren ook doeltreffend gebleken, maar de bediening bediening van van de dekachel kachelblijft blijft ook doeltreffend gebleken, maar altijd dezelfde bezwaren bezwaren van van een een gewone gewone kachel kachelopleveren opleveren:: ongelijke ongelijke altijd dezelfde temperatuur, gedurige voorziening, vrij kostbaar gebruik ,:an brandtemperatuur, voorziening, vrij kostbaar gebruik van branden gas gas stof bij ongeschikte ongeschikte bediening bediening en verwekking van stof bij en verwekking van stof stof en bij gedurig openen openen der dervoedingsdeur. voedingsdeur. bij het gedurig De calorifere van van Geneste Geneste in in de descholen scholenteteParijs Parijs met met even even De calorifere 01goed gevolg gevolg ingevoerd, ingevoerd, berust be rust op op dezelfde dezelfde beginselen beginselen als de W Wolpertsche kachel en en isisongeveer ongeveervan vandezelfde dezelfdeconstructie, constructie,maar maar pertsche kachel moet uitsluitend met met cokes eokes worden 'verwarmd. moet uitsluitend •verwarmd. Nu men de dekeuze keuzeheeft heefttusschen tusschenverwarmingstoestellen verwarmingstoestellenvan vaneeneenNu men voudige constructie en enaanleg aanlegbijbijeenigszins eenigszinskostbaar kostbaarbrandstofbrandstofvoudige constructie verbruik toestellen van van eenigszins eenigszinskostbaarder kostbaarderaanleg, aanleg, doch minverbruik en en toestellen der kostbaar kostbaar brandstofverbruik, brandstofverbruik, achten wij wij ons ons ontslagen van de opsomming dietrouwens trouwens somming over andere soorten van centrale verwarming, die entetekostbaar kostbaarzijn zijnvoor vooreene eenealgemeene algemeenetoepassing toe passing te samengesteld samengesteld en in onze onze lagere scholen. Een derde derde hoofdvereischte hoofdvereischte van van de de schoolhygieine schoolhygieine is eene eene doeldoelmatige d dagverlichting. a g v e r l i c h t i n g. De matige De onderzoekingen onderzoekingen van van de delaatste laatstejaren jaren de voornaamste voornaamste landen aan en gene genezijde zijdevan vanden denOceaan Oceaan in de aan deze en ingesteld, hebben doen doen zien zien welke ernstige opingesteld, hebben ernstige gevolgen gevolgen voor voor het opkomend geslacht, dat dat van van de deschool schoolgebruik gebruikmaakt, maakt, uit uit eene eeneonvolonvolkomend geslacht, doende en slechte slechte verlichting verlichting van van de de werklokalen voortvloeien. doende nauwgezette en en talrijke talrijke onderzoekingen onderzoekingen van van prof. prof. Cohn, Cohn, tete De nauwgezette Breslau, nopens nopens deze deze aangelegenheid, aangelegenheid, hebben hebbenhet hetonmiskenbaar onmiskenbaar Breslau, verb and aangetoond aangetoond tusschen tusschen onvoldoend onvoldoend en en slecht verband stecht aangebracht in de de school school en endedereeks reeksvan vanoogaandoeningen oogaandoeningen bij bij de de licht in onderzochte scholieren scholieren waargenomen. waargenomen. (Wij (Wij zullen onderzochte daaromtrent in nullen daaromtrent hoofdstuk III III nadere nadere bijzonderheden bijzonderheden mededeelen.) mededeelen.) De Deuitkomst uitkomst hoofdstuk zijner onderzoekingen onderzoekingen isis met metverrassende verrassendeovereenstemming overeenstemming door door zijner overal bevestigd. bevestigd. andere onderzoekers schier overal
51 Het gezicht, het het edelste en kostbaarste kostbaarste orgaan orgaan van van den den mensch, mensch, Het gezicht, dat hem hem op op lateren lateren leeftijd leeftijd moet moetstrekken strekken tot tot verhooging verhooging van van zijn zijn levensgenot, tot verzekering verzekering van vanzijn zijnlevensbestaan, levensbestaan, dat dat hem hem tot tot levensgenot, tot een wereldburger wereldburger moet moet maken, maken, dat dat gezicht gezicht zal zal door door een eenverzuim verzuim de school, school, verzwakt, verzwakt, bedorven, bedorven, wellicht wellicht in in gevaar gevaar gebracht in in de "'orden! is schier ongeiooflijk. toch isis't'tonbetwistbaar onbetwistbaar -rorden ! Het Het is ongelooflijk. En En toch Is onloochenbaar onloochenbaar bewezen, bewezen, dat de de school school op opuitgebreide uitgebreide waar. waar. 't'tIs schaal qe oogen oogender derschooljeugd schooljeugdbenadeelt, benadeelt,bederft bederft op op velerlei velerlei schaal de meest blijvende. blijvende. En En dedekwaal, kwaal,eenmaal eenmaalaanwezig, aanwezig, manier, onanier, het het meest dreigt toe te te nemen. nemen. dreigt toe Waardoor? ~oor een een slechte Waardoor ?Voor Vooreen een goed goed deel deel door siechte verlichting. Een van de beste waarnemers, oogen van van meer meer dan dan i0000 10000 waarnemers,die die de de oogen Een van kinderen heeft onderzocht onderzocht in in verband met de verlichting verlichting der der kinderen heeft met de scholen, waarin die die kinderen kinderen werkten, verklaart »dat hoe hoe scholen, waarin verklaart o.o. a., a., »dat donkerder schoolvertrek, des des tetegrooter grooterhet hetgetal getalbijziende bijziende donkerder het het schoolvertrek, scholieren scholierenis. is. I) i) Dit treurig treurig resultaat resultaat van schromelijk verzuim verzuim in schoolvan een schromelijk in de schoolhygieine heeft allerwege de aandacht van van paedagogen, paedagogen, oogheeloogheel. de aandacht hygieine heeft kundigen en hygieinisten op op de de meest meest doelmatige doelmatige middelen middelen doen doen en hygieinisten hetkwaad kwaadzooveel zooveelmogelijk mogelijk vestigen, einde den denvoortgang voortgang van vanhet vestigen, ten einde te stuiten, stuiten, althans althans te te voorkomen, voorkomen, dat dat er meer meer slachtoffers slachtoffers van van derder· gelijke onkunde en en onverschilligheid onverschilligheid gemaakt gemaakt worden. gelijke onkunde vooreen eenschoolverschoolver· Men heeft aan aan een een goede goededagverlichting dagverlichting 2)2)voor Men heeft trek de volgende volgende eischen eischen gesteld gesteld:: To. 10. Dat Dat de de hemelstreek, hemelstreek, vanvantrek de waar de verlichting verlichting plaats plaats heeft, heeft, een een voldoende voldoende hoeveelheid hoeveelheid lich waar de lichtt dat het hetdaglicht daglichtdoor doorgeenerlei geenerleibeletselen beletselenverhinverhinverschaft; verschaft ; 20. 20. dat derd wordt, toe toe tete treden treden;; 30. 30.dat datdedelichtramen lichtramenvan vanvoldoende voldoende derd wordt, doelmatig geplaatst geplaatst zijn zijn en en 50. 50. dat dathet het afmetingen afmetingen zijn; zijn ; 40. 4o. dat dat ze doelmatig licht naar de behoeften behoeften gematigd gematigd kan kan worden, zoodanig echter, naar de dat het over over de degeheele geheeleruimte ruimtegelijkrnatig gelijkmatig verspreid verspreid is. is. dat het I) Herman Herman Cohn, Cohn, Un t e r sue hun g end erA u g e n von 10060 10060 Sc S c hulh u 1der Augen Untersuchungen kin dern u. s.s. w. w. 1867. 1867. dery u. Het K. K.B.B.schrijft schrijftvoor voor:: De Delichtramen lichtramen worden zoo geplaatst en inge2) zoo geplaatst en inge2) Het dat het het schoolvertrek school vertrek voldoende voldoende en en doelmatig doelmatig verlicht dat te te sterk sterk richt, verlieht zij zij en dat richt, dat invallend licht worde getemperd. worde getemperd.
52 Ad Ium. lum. Bij Bij de debepaling bepalingvan vandede richtingvan vanhet hetgrondplan grondplan Ad richting wij opgenierkt, opgemerkt, dat dat men men bedacht moet moet wezen wezen op op de de wenwenhebben wij schelijkheid, om om de de lichtramen lichtramen der derschoolvertrekken schoolvertrekken ongeveer ongeveer teteschelijkheid, het oosten oosten of tegen tegen het het zuiden zuiden te te plaatsen. plaatsen. De De reden daargen het van wenschen wenschen we thans thans nader nader uiteen uiteen te te zetten. zetten. van morgenuren worden genoegzaam genoegzaam overal overal besteed besteed aan aan den den De morgenuren eersten en en besten schooltijd. Ret kind kind komt komt dan dan frisch en opgeen opgeschooltijd. Het eersten wekt den arbeid arbeid in in de de school. school. Het Retbetreden betredenvan vanhet he.tschoolschoolwekt tot den vertrek, verlicht verlicht door door het het verkwikkend verkwikkend zonlicht, zonlicht, verhoogt verhoogt de de opopvertrek, gewektheid voor voor den den arbeid, arbeid, stemt stemthet hetontvankelijk ontvankelijk gemoed gemoed des des gewektheid kinds tot tot blijmoedigheid blijmoedigheid en entevredenheid. tevredenheid.Hij Rijvindt vindtoveral overaleen eenaanaankinds genaam, vervroolijkend vervroolijkend licht,' we gens den de"n lagen stand der zon, dat wegens licht, dat tot in de deverwijderdste verwijderdste hoeken hoeken van van het hetvertrek vertrek dringt. Wordt het tot in zonlicht wat te te fel feltegen tegenden denmiddag, middag,dan dankan kaneen eenzachte zachteterntern· zonlicht wat pering door gordijnen gordijne~ daaraan daaraan tegemoet tegemoet komen. De felle felle hitte bitte pering door komen. De die enkelezomerrnaanden zomermaanden kan kan ontstaan, ontstaan, kan kan op ophare hare beurt beurt die ininenkele door een doelmatige doelmatige ventilatie ventilatie gematigd gematigd worden. In elk geval geval is is In elk door een de weldadige invloed invloed van vanden denzonneschijn zonneschijn op op het het kind kind tetegroot groot de weldadige en de kans, kans, om om daarvan daarvan in in ons ons klimaat klimaat tetegenieten, genieten, te te gering, dan en de dat men door door de de vrees vrees van van te te veel veelwarmte warmte op op enkele enkele dagen, dagen, die die dat men levenwekkende kinderlijk oog oog mag verwijderen. verwijderen. De levenwekkende bron bron van van het kinderlijk noarden te te voorslag van prof. prof. Reclam, om de lichtramen lichtramen op op het het noorden om de voorslag van plaatsen, werd onder zulke verzwarende omstandigheden en op onder zulke verzwarende omstandigheden op zulke gronden gedaan, dat hij hij alaldadelijk dadelijktegenkantegenkanzulke onvoldoende onvoldoende gronden gedaan, dat ting ondervond. De enkele proeven, proeven, die die men men echter in dien geest ting ondervond. De enkele heeft genomen, hebben hebbentot totzooveel zooveelteleurstelling teleurstellingaanleiding aanleidinggegeven, gegeven, heeft genomen, dat men, naar naar wij wij hopen, hop en, voor voorgoed goedzal zalafstand afstandhebben hebben gedaan gedaan dat men, van verdere proefnemingen. proefnemingen. Licht Licht slechts slechts van van de denoordzijde noordzijde ininvan verdere vallende, verwekt kilheid kilheid aan aan de omgeving omgeving en en kilheid kilheid in in het het gege· vallende, verwekt moed des kinds. kinds. 's 'sWinters Wintersblaast blaastdedeijzige ijzigenoordewind noordewind op op de de moed des vensters, den adem maakt het schoolschooldaarop bevriezen bevriezen en en maakt ade rn daarop vensters, doet doet den vertrek gevangenis. vertrek tot tot een gevangenis. Ook richting op op het het westen westen is, is,wegens wegensdedeheerschende heerschendevochvochOok de richting aan te te bevelen, bevelen, omdat omdat het het bij bij dompig dompig weder, tige winden, niet niet aan weder, het luchten door door de de ramen ramen belemmert. belemmert. het luchten
53 Vergelijkende onderzoekingen onderzoekingen van van prof. prof. Cohn Cohn hebben hebben geleerd, geleerd, Vergelijkende het de omstandigheden omstandigheden gelijk gelijk staande, staande, bij bijeene eeneverlichting verlichtinguit uithet dat, de nOOl'den, veel veel minder minder scherp scherp kon kon worden onderscheiden, bij onderscheiden, dan bij noorden, eene verlichting verlichting uit zuiden. Eene Eenerichting richtingvan vande delichtramen lichtramen eene uit het het zuiden. de windstreek windstreek van vanhethet zuid-oostenten tenoosten oosten mag dus als naar de naar zuid-oosten meest verkieslijke verkieslijke worden aangemerkt. de meest Ad Zum. 2 um • De Devervulling vervulling van vandedetweede tweedevoorwaarde voorwaarde hangt of bangt af het uitgekozen uitgekozen terrein. terrein. Wij Wij hebhebvan de de betrekkelijke betrekkelijke ligging ligging van van het van ben vroeger reeds reeds gewezen gewezen op opeen eenplaatsing plaatsingvan vanhet hetschoolgeschoolgeben vroeger denminimum-afstand minimum-afstand bouw op op een eenzoo zoovrij vrijmogelijk mogelijkterrein terre inenenden bouw hoogevoorwerpen voorwerpenopgegeven. opgegeven. van tegenoverliggende tegenoverliggende gebouwen gebouwen ofofhooge het niet nietaltijd altijdgegeven gegeven dien eisch behooren te te Evenwel isis het Evenwel eisch naar behooren bevredigen. V ooral bij bij bestaande bestaande scholen scholen isishet heteen eenmoeielijk moeielijk bevredigen. Vooral op lossenvraagstuk, vraagstuk,hoe hoezelfs zelfsonder onderzeer zeerongunstige ongunstigeomstanomstanop tetelossen voorhanden daglicht daglicht partij partij te te digheden, zooveel mogelijk digheden, zooveel mogelijk van van het voorhanden trekken. Onder 33enen4 4zullen zullenwij wijnagaan, nagaan,wat watgedaan gedaankan kanworwortrekken. Onder den tot vermeerdering vermeerdering van van licht in de schoolvertrekken schoolvertrekkendoor doordoeldoelin de matige ramen. We Wewenschen wens chen hier op matige inrichting inrichting en en plaatsing plaatsing der der ramen. enkele uitwendige omstandigheden omstandigheden de vestigen. In In enkele uitwendige de aandacht aandacht te te vestigen. de eerste eerste plaats plaats verwijdere verwijdere men men uit uit de denaaste naasteomgeving omgevingder derlichtlichtramen, wat zonder zonder veel veel kosten verwijderd verwijderd kan worden. Daarramen, al wat toe behoort in in de deeerste eersteplaats plaatsopgaand opgaand geboomte. geboomte. Het Ret isis een een toe behoort in menig opzicht opzicht verkeerde verkeerde handelwijze, handelwijze, om om in inde deonmiddellijke onmiddellijke in menig het schoolgebouw schoolgebouw hoog hoog geboomte gebooll1te te plaatsen plaatsen of of nabijheid nabijheid van van het hebben. Behalve Behalve andere bezwaren, we elders elders bij bij geboomte geboomte te hebben. bezwaren, die die we deonmiddellijke onmiddellijkenabijheid nabijheid van van de deschool schoolhebben hebbenopgesomd, opgesomd, in in de het een eenonregelmatige onregelmatige schaduw schaduw bij bij het het bewegen der beverwekt der beverwekt het bladerde takken takken in in den denzonneschijn. zonneschijn. In de tweede tweede plaats plaats moet moetsterk sterkgereflecteerd gereftecteerd licht licht worden verIn de meden. Niets nadeeliger, het oog oog staart staart op op lichte voornadeeliger, dan dan dat het werpen, door teruggekaatst teruggekaatst licht verlicht zijn. Mocht dus dus zijn. Mocht licht verlieht werpen, die die door tegenover lichtramen een een hooge hooge witte witte muur muuraanwezig aanwezig zijn, zijn, die die tegenover de de lichtramen zonlicht wordt wordt beschenen beschenen en enbestaat bestaatgeen geenmogelijkheid, mogelijkheid, door door het zonlicht om die kleur kleurininokergrauwen okergrauwen of of grijzen grijzen tint tint te te veranderen, veranderen, dan dan om die 2 M. schiet niets over als de vensterkozijnen op te trekken tot 2 M. de vensterkozijnen op te trekken tot schiet niets over
54 van den vloer vIoer of ofdedevensters vensterstot totzulk zuIkeen eenhoogte hoogte van van matmat- of of van den meIkgIas voorzien. melkglas te voorzien. um • De Ad 3Sum. Dehoeveelheid hoeveelheid licht, die in het hetschoolvertrek schoolvertrek zal zal die in dringen, hangt af van van de delichtoppervlakte, lichtoppervlakte, die diedederamen ramenaanbieden. aanbieden. hangt of Waar eisch isis:: »er kan veel licht in een schoolvertrek schoolvertrek Waar de eisch kan niet niet te veel in een zijn," daar heeft heeft die die eisch eischuit uiteen eenarchitectonisch architectonischoogpunt oogpunt echter zijn," daar zijne grenzen. Maar al wat wat binnen die grens ligt, ligt, moet moet aan aan het het die grens Maar al schoolvertrek komen. Een Een fraai fraai front front mag niet ten niet ten schoolvertrekten ten goede goede komen. de afmetingen afmetingen der der lichtramen lichtramen verkregen verkregen worden. koste van van de Een eerste is, dat dat de deramen ramen zoo zoo hoog hoog mogelijk mogelijk tegen tegen de de Ferste eisch eisch is, zoldering zij van van den den vloer vloerverwijderd verwijderd zijn zijn op op een een afaf· zoldering reiken, reiken, dat zij stand tafelblad: :1M: stand gelijk gelijk staande staandemet met de de hoogte hoogte van van het het tafelblad ± 1I M. Is de bovendorpel bovendorpel te te veel veelvan vandede zolderingverwijderd, verwijderd, dan dan Is de zoldering wordt het daglicht daglicht belet beletdededaartegenoverliggende daartegenoverliggende uiterste uiterste rij rij tatawordt het fels naar behooren behooren tete verlichten verlichten;; wordt wordt de debenedendorpel benedendorpel tete hoog hoog fels naar geplaatst, dan dankrijgt krijgtdededichtstbij dichtstbijgeplaatste geplaatsterijrijtafels tafelsteteweinig weinig licht ; worrlt te laag laag geplaatst, geplaatst, dan dan ontstaat ontstaat er te te veel veel lichtspiegeling lichtspiegeling wordt ze ze te den vloer, vloer,waardoor waardoor het het oog oogonaangenaam onaangenaam wordt worrlt getroffen. op op den Daar men voor een normale verlichting een verhouding Daar men voor een verlichting een verhouding van van de hoogte van het het invallend invallend licht van minste % van de diepte hoogte van van ten minste van de diepte 2/3 der klasse aanneemt, een hoogte hoogte van van de delichtvlakte liehtvlakte van van 44 M. M. aanneemt, is een onder bovendorpel voldoende. voldoende. Men Men doet doet echter wei, onder den bovendorpel wel, de meest mogelijk bereikbare hoogte lengte van van de de mogelijk bereikbare hoogtetete gebruiken. gebruiken. Een Een lengte lichtoppervlakte M. isis dus duswenschelijk. wenschelijk. lichtoppervlakte van van minstens minstens 3 M. Wat de lichtoppervlakte liehtoppervlakte betreft, betreft, hierin loopen opgaven der der Wat de loopen de opgaven deskundigen uiteen. Prof. Prof. Cohn Cohn stelt stelt voor voor een een voldoende voldoende deskundigen nog nog al al uiteen. verliehting verhouding van minstens 1368 1368 cM cM2. tot 2052 2052 cM2 cW
55 te bevorderen, is is het het aan aan tetebevelen, bevelen,bij bijeenigszins eenigszinsdikke dikkemuren, muren, te bevorderen, de binnen- en buitendorpels buitendorpels schuin schuin te te laten laten afloopen. afloopen. Wat den vorm der vensters betreft, betreft, zoo zoo moet moetelke elkeboogvorming boogvorming Wat den der vensters daarbij worden vermeden. Rechte hoeken streklijnen strekhoeken en rechte lijnen moet ook ook verver· ken om het het meeste meeste licht door laten. Daarom Daarom moet ken om door te te laten. meden worden het aanbrengen van van veel veel houtwerk, houtwerk, dus dus groote groote het aanbrengen berekening van van de de glasruiten dunne sponningen sponningen gevat. ruiten in in dunne gevat. Bij Bij de de berekening glas raamhouten afgetrokken. afgetrokken. Het Ret glas zelf-opervlakte, oppervlakte, worden de de raamhouten en van van goede got:de qualiteit qualiteit zijn. zijn. Matglas Matglas moet helder doorschijnend doorschijnend en moet helder worde aIleen gebezigd gebezigd bij bijeen eenonvoldoende onvoldoendeverlichting, verlichtinb' als de worde alleen lichtoppervlakte vermeerc1.erd kan kan worden en men teruggeteruggelichtoppervlakte niet niet vermeerderd en men In beide gevallen bokaatst licht heeft te vermeden. vermijden. In heeft te gevallen moet moet de de bovenste rij ruiten ruiten van van doorschijnend doorschijnend glas zijn. Nimmer make men venste rij make men ruiten door de de middagzon middagzon beschenen beschenen worruiten van van matglas, matglas, indien indien ze ze door sterk gebroken, gebroken, dat het den. De lichtstralen lichtstralen worden dan dan z66 z66 sterk dat ze het oog onaangenaam onaangenaam treffen en een een ondragelijke ondragelijke hitte hitte veroorzaken. veroorzaken. is het het gebruik gebruik van van melkglas melkglas boven bovenmatglas matglasteteverkiezen. verkiezen. Wellicht Wellicht is Ad 4um • Tot Tot de de beantwoording beantwoording van van de de vraag, vraag, welke is Ad 4um. is de beste plaatsing der lichtramen, lichtramen, moeten moeten verscheidene verscheidene andere vra· plaatsing der vragen worden opgelost. Vooreerst:: van van welke zijde moet het het licht gen worden opgelost. Vooreerst zijde moet de werktafel het bord bord vallen vallen?? Vervolgens Vervolgens: : moet moet het het licht op Werktafel en op de en het of van van meer meer zijden zijden invallen invallen?? Eindelijk Eindelijk: : moet het het licht van eene of van gene over de de klasse zijn? geconcentreerd geconcentreerd of of verdeeld verdeeld over zijn ? Ten opzichte van van dedeeerste eerstevraag vraagzijn zijnthans thansgenoegzaam genoegzaam aIle alle Ten opzichte dathet hetinvallend invallend licht van hygieinisten paedagogen bet het eens, eens, dat hygieinisten en en paedagogen van de linkerzijde In deze deze linkerzijde voor voor schriftelijken schriftelijkenarbeid arbeidhet hetmeest meestvoldoet. voldoet. In schrift of of op op de delei leivallende, vallende,vindt vindthet hetrichting richting het licht op op het schrift — mits bij een een behoorlijke behoorlijke houding houding van van den den leerling leerling — - geen geen bebemits bij weI het het geval geval isisbijbijrechtsinvallend rechtsinvallend licht, lemmering, lemmering,iets iets dat dat wel de schrijvende hand een schaduw op linkerhelftvan vanhet het waarbij waarbij de schrijvende hand een schaduw op dedelinkerhelft te beschrijven beschrijven voorwerp voorwerp werpt. werpt. Roe gewenscht deze deze uitsluitende uitsluitende richting richting ook ook zij, zij, er kunnen Hoe gewenscht echter omstandigheden, bij nieuw nieuw te te bouwen, bouwen, als bij bij beomstandigheden, zoowel zoowel bij staande zichvoordoen, voordoen, dat dat men men van van die die zijde zijde geen geen voldoend voldoend staande scholen, zich we gens beperkte beperkte ruimte ruimte of geschikt geschikt licht kan ontvangen:: nu eens wegens kan ontvangen nu eens
56 in de omgeving, omgeving, dan dan wegens wegens reflecteerende reflecteerende voorwerpen voorwerpen in de nanain de in de bijheid, eindelijk wegens lokaliteit. In In die die bijheid, eindelijk wegens de de groote groote breedte breedte der der lokaliteit. devraag vraag:: vanwaar vanwaar het het overige overige licht te te ontleenen? ontleenen? gevallen rijst de gevallen rijst Van voren, dus dus in in den den werkmuur, werkmuur, is ten ten eenemale eenemaleofafte keuren, I) Van voren, to keuren, i) omdat't het goed goedonderscheiden onderscheiden op ophet hetbord bordonmogelijk onmogelijk maakt maakt omdat 't het en het de deoogen oogenop op duur zeer vermoeitbij bijhet hetrechtuit rechtuit en het denden duur te te zeer vermoeit zien. Van achteren achtt:!ren heeft ook ook zijn zijn bezwaren, bezwaren, omdat omdat dan dan de deonderonderzien. Van wijzer het licht moet staren en en daardoor daardoor bemoeielijkt bemoeielijkt wordt wordt in in moet staren wijzer in in het het overzien der der klasse. Maar Maar ten andere vormt het achterwaartsch het overzien den romp romp des des kinds kinds op op het het boek boek of of de de licht een schaduw van van den een schaduw lei. Blijft over het rechts invallend licht. Hiertegen valt weI het Hiertegen valt wel het lei. Blijft over het minst drie minder minder verkieslijke verkieslijke lichtzijden lichtzijden te zeggen, zeggen, maar maar minst van van de drie toch heeft men men daartegen daartegen het hetbezwaar bezwaargeopperd, geopperd, dat datbij bij dit dit wedertoch heeft weder zijdsch licht kruising van ongelijk ongelijk sterke sterke lichtstralen lichtstralen en dus dus-zijdsch kruising van schaduw Het licht blijft verschillende schoolschoolblijft op de verschillende schaduw kan kan ontstaan. ontstaan. Het tijden constant. Evenwel Evenwel heeft he efthet hetwederzijdsch wederzijdsch licht in in den tijden niet niet constant. laatsten tijd, vooral vooral in inFrankrijk, Frankrijk, voorstanders voorstanders gevonden. gevonden. Van Van1874 1874 laatsten tijd, tot op den denhuidigen huidigendag dagheerscht heerschtdaar claarstrijd strijd over over de de vraag vraag:: of of tot op eenzijdige wederzijdsche verlichting verlichting de de beste is. De heer heerTrelat Trelat is. De eenzijdige of wederzijdsche is voorstander van eerste, de de heeren heeren Ferrand en ToIlet Tollet van van de is voorstander van de de eerste, andere. Men heeft de de quaestie quaestie aan aan geleerde geleerde lichamen lichamen in in handeB Men heeft banden telfs scholen scholen volgens volgens beide stelsels Het gegeven en z'elfs stelsels gebouwd. gebouwd. Het gegeven en eenzijdige sluit zich zich voor voor een een deel deelaan aanhet hetvoorstel voorstelvan van eenzijdige stelsel stelsel sluit prof. Rec!am het Noorden Noorden voor voor de klasse verReclam aan, aan, die licht uit uit het Trelatbouwt bouwtzijn zijnschool schoolmet metwederzijdsch wederzijdsch licht langt. De heer Trelat De heer - Noord Zuid, — - maar maar gebruikt gebruikt alleen aIleen het hetnoorderlicht noorderlicht voor voor Noord en Zuid, door een een dichte blind den •arbeid, arbeid, terwiji terwijl het het zuidervenster door blind gesloten is, die echter, na het verwijderen verwijderen der der klasse, wordt weggenolllen, echter, na wordt weggenomen, is, die het zonnelicht zonnelichtenendedefrissche frisschelucht luchtover overde deruimte ruilllteteteverspreiden. verspreiden. om het Feitelijk zitten de de kinderen kinderen dus dus in een sombere sOlllbere ruimte. ruimte. En En dat dat Feitelijk zitten in een luchten door de de zon zonbeschijnen beschijnen kan kan wel weIeens eensvergeten verge ten worden, Luchten en en door zoodat deze eenzijdige eenzijdige verlichting nrlichting minder minder te verkiezen verkiezen is dan dan de de zoodat deze wederzijdsche, andere heeren aanbevelen, aanbevelen, namelijk namelijk wederzijdsche, zooals zooals de beide andere --
I) K. B. B. bepaalt: bepaalt: De Delichtramen lichtramen worden niet geplaatst in in den den werkmuur. werkmullf. i) Ret Het K.
57 een hoog een haag licht van halve kracht op noorden en een een licht van halve licht van op het noorden dubbelen omvang en en van dub belen omvang van volle zuiden. In In geval geval volle kracht op op het het zuiden. a_ok voor voor licht van achteren bij bij licht aan van nood zou zou hetzelfde hetzelfde ook van nood van achteren de linkerzijde linkerzijde kunnen kunnen gelden. gelden. Bij houwen scholen scholen zal zal men men echter weI Bij nieuw nieuw te te houwen wel doen, doen, am oin slechts op voldoend op voldoend licht van zijde te te rekenen, rekenen, zoo zoo mogelijk mogelijk zuidzuidvan eene zijde van links links invallende. invallende. oostwaarts oostwaarts en en van het van vanboven boveninvallend invallend licht zullen niet veel behoebehoeOver Over het zullen we we niet ven te zeggen. zeggen. Het Hetheeft heefteen eenbezwaar, bezwaar,dat dathet hetbij bijsneeuw sneeuwde deruimte ruimte ven te te veel verduistert verduistert en enbijbijhet het vooroverbuigen van van het het hoofd hoofd des des te veel vooroverbuigen schaduw op ophet hetpapier papierkan kandoer. doenwerpen. werpen.Zonder Zanderzijlicht zijlicht kinds kinds een schaduw in 't'tgeheel geheel niet niet aan aan tetebevelen, bevelen, omdat omdat't 'thet hetschoolvertrek schoolvertrek is is het in een gevangenis gevangenis zou zou maken. maken. tot een Wat de beantwoording beantwoording der der laatste laatstevraag vraagbetreft, betreft, zoo zoo lijdt lijdthet het Wat de geen twijfel, geen twijfel, of of het het licht moet over de de geheele geheele schoolruimte schoolruimte zoo zoo moet over dit niet niet in in allen gelijkmatig mogelijk verspreid verspreid worden. Waar gelijkmatig mogelijk Waar dit zorge men, men, dat het het meeste meeste licht op deele kan kan geschieden, daar deele daar zorge het bard en en op op de dewerktafels werktafels 'alt. valt.Bij Bijhet hetaanbrengen aanbrengenvan van wederhet bord weder zijdsch licht, trachte men echter het bard zoo zoo te te plaatsen, plaatsen, dat dathet het-zijdsch licht, trachte het bord het licht slechts van eene zijde ontvangt of het rechts invallend slechts van gene zijde ontvangt of het licht door matglas wordt gediffundeerd. gediffundeerd. matgla.s wordt De vraag, of het het beter beter is is het het licht door een groot groat raam raam of ofdoor door De vraag, door een verscheidene den gezamenlijken gezamenlijken omvang omvang van van het heteene eenetetedoen doen verscheidene van den Nu eens eens zal zal invallen, isis apriori invallen, apriori met met zekerheid zekerheidniet niet uit nit te te maken. maken. Nu men met een een groot groat raam, dan weder met verscheidene verscheidene kleinere men met raam, dan volstaan. Indien men als regel aanneemt, aanneemt, zooveel zooveelmogelijk mogelijk kunnen volstaan. verdeeIen, dat dat nergens nergens licht aan te brengen aan te Urengen en en dat licht zoo zoo te te verdeelen, schaduwen worden geworpen, dunkt ons, ons, is is aan aan den den eisch eisch geworpen, dan, dan, dunkt beantwoord. Sum. Hoe Hoe wenschelijk wenschelijk het het beschijnen beschijnen van van het hetschoolvertrek schoolvertrek Ad 5um. het rechtstreeksch rechtstreeksch zonlicht zonlicht is, zoo is is het hetevenwel evenwel noodig noodig de de door het is, zoo zonnestralen op boek of of het hetbord bardonder onderhet het werking der werking der zonnestralen op het het boek gebruik daarvan temperen. Dit Dit behoort behoort te te geschieden door gebruik daarvan te te temperen. middeIen, die die de delichtsterkte lichtsterktezoomin zoominmogelijk mogelijk verzwakken. verzwakken. Geheel Geheel middelen, ofzonneblind zonneblinden moeten daarom daarombuiten buitengeondoorschijnende rouleaux rouleauxof ondoorschijnende en moeten ge-
58 sloten worden. Zij groote tegenstelling tegenstelling tusschen tusschen het beZij maken maken te te groote het bedekte en onbedekte onbedekte gedeelte gedeelte der der glasvlakte. glasvlakte. Zij Zijverspreiden verspreiden het het dekte en ruimte. Voorhangsels Voorhangsels van van te te dicht licht te te ongelijkmatig ongelijkmatig door door de de ruimte. te donkere donkere stof stof dienen ook Gordijnen van van weefsel weefsel of te ook vermeden. vermeden. Gordijnen geen licht-grijs en of katoen zijn zijn het het meest meest aan aan te te bevelen bevelen ;j geen licht-grijs linn linnen of katoen keperstof met donkere donkere streepen, streepen. Waar Waar men men tegen tegen het hetwasschen wasschen keperstof met gewoonwatertwist watertwisthet hetverkieslijkst. verkieslijkst. De Demanier manierwaarop waarop niet opziet, opziet, isisgewoon ook een een punt punt van van overoverdie gordijnen gordijnen bewogen moeten worden, is is ook weging. Eenvoudige schuifgordijnen schuifgordijnen die met met ringen over een ijzeren weging. Eenvoudige en dicht geschoven kunnen kunnen worden, zijn verroede open en roede open zijn niet niet te verstof genoeg genoeg licht doorlaat, als ze geheel dicht zijn werpen, werpen, mits mits de de stof te sluiten, sluiten, zal zal men men wel weI geschoven, om een een zonnestraal zonnestraal af te geschoven, want want om het gordijn geheel geheel moeten moeten dichtschuiven. dichtschuiven. Meer Meeraanbeveling aanbeveling verhet gordijn dienen gordijnen, op- en en nederwaarts nederwaarts geschoven geschoven of of gerold gerold gordijnen,die die oplaag dan dan weder de kunnen worden. Ze kunnen nu Ze kunnen nu eens eens de laag de hoog intredende zonnestralen zonnestralen afweren. afweren. de afwering afwering der der zomerzon zomerzon en enterterbevordering bevordering van van een een V oor de Voor aan te te bebeaangename luchtstrooming op op windstille dagen, aangename luchtstrooming dagen, isis het het aan velen, om de de vensterkozijnen vensterkozijnen te te voorzien voorzien van van linnen linn en huifkappen. huifkappen. Daardelucht luchtafafenenverwekt verwekteen eenzachte zachtestroomingtusschen stroomingtusschen onder koelt de onder koelt de kamerkamer- en en buitenlucht, buitenlucht, door middel middel van van de degeopende geopendevensters. vensters. Deze vensters dat einde einde zoodanig zoodanigingericht ingerichttetezijn, zijn, vensters behooren behooren tot dat ciat het onderste onderste twee twee vijfde vijfde gedeelte gedeelte als klapramen, I) dat het i) om hunne geverticale as naar naal' binnen openslaan. De twee twee overige overige vijfde vijfde geverticale openslaan. De deelten moeten moeten als dubbele klapramen zijn zijn ingericht, ingericht, die om om hun hun dubbele klapramen dwarse as ininzijwangen zijwangen naar naal' binnen slaan. Door deze dezeinrichting inrichting dwarse as slaan. Door kan men een eensnelle snelleluchtdoorspoeling )uchtdoorspoelingtusschen tusschenen eneen eenzachte zachteluchtluchtkan men schooluren bevorderen,. bevorderell" strooming tijdens de schooluren strooming tijdens r I i c h tin gvoor voor de de lagere school Van kkunstmatige u n s t mat i g eve Van verlichting wij in in 't'tgeheel geheelniet nietgewagen, gewagen,omdat omdatbij bij een een goed goedververzouden wij zouden geen sprake sprake kan kan zijn zijn van van het hetgebruik gebruikvan vankunstlicht kunstlicht lichte school geen dagverlichtingop opsommige sommigedonkere donkerewinterwinteroverdag. Mocht Mocht dededagverlichting overdag. denschooltijd schooltijdtetewenschen wenschen dagen in het het laatste laatste gedeelte gedeelte van vanden dagen HetK.K. schrijft voor: bovengedeelte murenaangebrachte aangebrachte I) Het B. B. schrijft voor : HetHet bovengedeelte derder in in dede muren ten allen tijde tijde zonder zonder moeite moeite kunnen kunnen worden neergeschoven. chtramen moet moet ten iJichtramen
59 overlaten, beter, dat dat de deonderwijzer onderwijzer de de kinderen kinderen op op de de overlaten, dan dan is is het beter, een houde, zonder zonderdat dathet hetgezichtseen of andere manier manier nuttig nuttig bezig houde, gezichtsorgaan behoort gebruikt te te worden. orgaan daarbij daarbij behoort Maar 17 der del' wet wet van van1717Augustus Augustus1878 1878laat laatook ookherhalingsherhalingsMaar art. art. 17 dat uit uit den denaard aardder derzaak zaakininden denregel regelwel weI's avonds onderwijs onderwijs toe, toe, dat 's avonds zal gegeven dus,vooral vooral's'swinters, winters, kunstlicht kunstlicht zal gegeven worden. Rierbij Hierbij isis dus, noodig. Nuweet weetmen, men,dat dat kunstlichtveel veelzuurstof zuurstofverbruikt verbruikt noodig. Nu hethet kunstlicht en en vele schadelijke schadelijke gassen gassen als verbrandingsproducten en vele verbrandingsproducten afgeeft afgeeft en de temperatuur temperatuur van van de de ruimte ruimte min minofofmeer meeraanmerkelijk aanmerkelijkverhoogt. verhoogt. Daarbij lichtsterkte en de helderheid helderheid van van de deeene eenelichtsoort lichtsoort Daarbijisis de de lichtsterkte en de verschillend van van die verschillend die der der andere, terwijl afstand, waarop waarop de de terwijl de de afstand, lichtbron geplaatst mede de mate lichtsterkte bepaalt. bepaalt. lichtbron isis geplaatst mede de triate van van lichtsterkte Als men overweegt, dat dat een eenkilogram kilogramlichtgas lichtgasvoor voarzijn zijnverbranverbranmen overweegt, ding 13.620 liter liter lucht lucht vereischt vereischt en en dat dat een eengewone gewonegasvlam gasvlam 158 158 ding 13.620 liter gas per per our uur en en234 234liter literzuurstof zuurstofuit nitde deomgeving omgevingverbruikt, verbruikt, liter gas waarbij liter koolzuur koolzul1r (behalve (be halve de de andere verbrandingsprowaarbij 128 128 liter ducten) de atmosfeer atmosfeer wordt wordt verspreid, verspreid, en en eindelijk eindelijk dat dat 154 154M MS. 3. ducten) in de lucht daardoor van tot ioo° 100°C. C.verhoogd verhoogd wordt, wordt, dat dat in in een een lucht daardoor van 0° o° tot uur tijd door door zulk zulk een eenlichtbron lichtbronaan aande delucht luchteven evenzoovele zoovelevreemde vreemde uur tijd gassen worden afgegeven, als 5 volwassen volwassen menschen menschen uitademen uitademen en even zooveel warmte warmte wordt wordt verspreid, verspreid, als 9 menschen mensch en afstralen, dan even zooveel kan men zich een gering denkbeeld vormen vande demate matevan van luchtlucht· vormen van kan men zich een bederf verhooging van van temperatuur temperatuur door door 66zulke zulkevlammen vlammen bederf en verhooging spreekt wel weI van van zelf, zelf, dat dat in een schoollokaal schoollokaal teweeggebracht. teweeggebracht. Ret in een Het spreekt men onder deze deze omstandigheden omstandigheden niet niet volstaan volstaan kan kan met met de de gewone gewone men onder ventilatiemiddelen, getal van van 48 48kinderen kinderende de lucht locht ventilatiemiddelen,wil wil men men bij bij een getal .a. 3 uren van deze ruimte ruimte gedurende gedurende 2 .s,. men voldoende voldoende zuiver zuiver houden. houden. van deze Men zal dus dus in in de de lokalen, waal' avonds school school wordt wordt gegewaar des des avonds Men zal houden, het getal getal kinderen kinderen tot minstens minstens de de helft moe ten terugmoeten houden, Of df het brengen, Of voor ruimere ventilatie ten zorgen. Uit een een brengen, Of voor een een ruimere ventilatie moe moeten zorgen. Uit paedagogisch finantieel oogpunt oogpunt zal zal men menwellicht wellichtniet nietzoo zoospoespoepaedagogisch en finantieel dig tot het het eerste eerste redmiddel red mid del zijne zijne toevlucht toevlucht nemen. nemen. Men Men behoort behoort dig tot dus door toepassing toepassing van van het het andere het kwaad kwaad zoo zoogoed goedYnogelijk mogelijk dus door verhelpen. te verhelpen. Daartoe in de de eerste eerste plaats plaats noodig noodigzuivere zuivere lichtstoffen Lichtstoffen en Daartoe zijn zijn in
6o 60 doelmatige eersten moeten moeten zoo zoo weinig weinig ververdoelmatige lichttoestellen. lichttoestellen. De De eersten brandingsproducten ruimte verspreiden, verspreiden, de laatlaatbrandingsproductenen en warmte warmteinin de de ruimte sten de lichtstof lichtstof zoo zoo volkomen volkomen enenmet met meestelichtkracht lichtkracht sten de dede meeste gas dienen van zijn. verteren. Petroleum en van de beste qualiteit verteren. Petroleum en gas qualiteit te zijn. De vlam van van de de lichttoestellen lichttoestellen moet voor de de lucht lucht De vlam moet rond rond en en goed voor toegankelijk zijn. zijn. De verbrandingsproducten verbrandil1gsproducten moeten zooveel zoovee1 mogelijk mogelijkkunnen kunnen wor· worden afgevoerd. dat einde einde moeten moe ten dedeklepramen klepramengeopend geopend afgevoerd. Tot Tot dat blijven indien • ze tocht tocht verwekken verwekkendoor doorhet hetgordijn gordijn beschut beschut blijven en indien worden. Kan men dit dit middel middelniet nietgebruiken, gebruiken, dan dan is is het het wenwenKan men schelijk, om boven boven dedevlam vlameen eenmetalen metalenofofporceleinen porceleinentrechter trechter schelijk, om te plaatsen, die in verband staat dubbele buis, buis, welke in staat met met een dubbele te plaatsen, die in de buitenlucht of schoorsteen uitkomt. die in in de de de buitenlucht of den den schoorsteen uitkomt.De De lucht, lucht, die binnenste sterk wordt wordt verwarmd, verwarmd, zuigt zuigt de debedorven bedorvenlucht luchttustusbinnenste buis sterk schen buitenbuis krachtig krachtig op. Daardoor Daardoor wordt wordt niet niet en buitenbuis schen de binnen- en (800 M MS.3. per per Ii MS. verbruikt alleen een massa massa bedorven bedorven lucht lucht (boo alleen een M 3. verbruikt gas) weggevoerd, maar maar ook ookeen eenaanzienlijke aanzienlijkehoeveelheid hoeveelheid warme gas) weggevoerd, lucht. Men zou grooter luchtbederf luchtbederf ook ook door door een eenwarmtebron warmtebron zoll het lucht. Men het grooter in den den trekschoorsteen trekschoorsteen teteplaatsen plaatsenkunnen kunnenverminderen. verminderen. Van niet minder minder belang is de bepaling bepaling van van dedehoeveelheid hoeveelheid Van niet is de kunstlicht vereischt om om het hetschoolwerk schoolwerk naar naar behooren behooren tetekunnen kunnen kunstlicht vereischt verrichten. De kunstmatige kunstmatige verlichting verlichting oefent oefent op op het hetgezichtsorgaan gezichtsorgaan een een invloed uit, die die niet niet gering invloed uit, gering mag geschat worden. Men bedenke toch, dat dat dedestralen stralenvan vaneen een kunstmatigelichtbron lichtbron niet, niet, als het toch, kunstmatige zonlicht, diffundeerend, diffundeerend, maar meer rechtstreeks rechtstreeks in in ons ons zonlicht, maarmin min of of meer oog vallen vallen;; er heeft derhalve hetzelfde hetzelfde plaats, plaats, wat watwij wij bij bij het het heeft derhalve vermijdel1; wijzoeken zoekenniet niethet hetrechtstreeksch rechtstreeksch zonnelicht trachten tetevermijden ; wij zonlicht, maar schaduw op. Een Eenkunstmatige kunstmatige lichtbron lichtbron is is echecho zonlicht, maar de de schaduw nietin staat om om door door indirekte straling ter niet in staat straling genoegzaam licht voor onzen oogenarbeid oogenarbeid te verspreiden. Wij Wij moeten moeten derhalve derhalve de de licht· onzen te verspreiden. licht bron zoo dicht mogelijk mogelijk bij oog brengen. brengen. Daardoor Daardoor ontstaat ontstaat-bronz bij ons ons oog van licht in onze onze nabijheid nabijheid en en schaduw in de verdere verdere concentratie van in de het vertrek. vertrek. Deze contrasten werken reeds schadelijk schadelijk ruimte van het ruimte ons gezichtsorgaan. gezichtsorgaan. op ons
61 Aangezien schoolkind de lichtbron niet niet voor voor zich Aangezien nu nu het het schoolkind de lichtbron zieh aIleen alleen kan bezigen, maar ook met met andere kinderen deelen, kan bezigen, maar die die ook kinderen moet deelen, vraag, hoe hoe groot groot de dehoeveelheid hoeveelheid licht moet waar· rijst rijst de vraag, moet wezen, waarover zal beschikken, beschikken, om om zijn zijn arbeid zonder zonder hinder hinder of of schade over het het zal voor zijn gezichtsorgaan gezichtsorgaan te kunnen volbrengen. volbrengen. Dit Dit hangt voor zijn te kunnen bangt voor een deel ofafvan vandedelichtbron, lichtbron, voor vooreen eenander anderdeel deelvan vanden denafafeen deel stand, waarop deze deze van vanzijn zijn oog oog en envan vanzijn zijn arbeid arbeid isisgeplaatst. geplaatst_ stand, waarop De meest gebruikelijke gebruikelijke lichtstoffen, lichtstoffen, hebben wij gezien, gezien, zijn zijn pepe· De meest hebben wij troleum gas. De De eerste eerste staat staat bij bij de delaatste laatsteeenigszins eenigszins inin licht· troleum en en gas. licht sterkte achter, aangenomen, zuiver gehalte gehalte en en-sterk aangenomen, dat beide van van even zuiver de lichttoestellen even u rekent dat een een de lichttoestellen even doelmatig doelmatigzijn. zijn. N Nu rekent men, men, dat gewone brander, geplaatst geplaatst op op een eenafstand afstandvan van Ii M. gewone ronde ronde gas gasbrander, M. a 1.5 1.5 M. van werktafel, en en gedekt gedekt door dooreen eenporceleinen porceleinenofofmetalen metalenkap, kap, van de werktafel, ruimte van vanvier viertafels tafelsvan vantwee tweeplaatsen plaatsenkan kanverver· voldoende voldoende de ruimte lichten. Voor een ruimte, ruimte, als door ons is is aangenomen, aangenomen, bevolkt bevolkt Voor een door ons door hoogstens hoogstens 48 48 kinderen, kinderen, zouden zouden 66gaspitten gaspittenvoldoende voldoendekunnen kunnen worden geacht. geacht. • dan dient dit een afzonafzonWordt ook het het schoolbord schoolbord gebruikt, gebruikt, dan Wordt ook dit een derlijke van een of of twee twee gedekte gedektegaspitten, gaspitten, derlijke verlichting verlichting tete hebben hebben van met reflector naar het het bord bord gericht. gericht. met een reflector Bij gebruikvan vaneen eenmeer meerdan danvoldoend voldoendgetal getalgaspitten gaspitten(bijv. (bijv.88 Bij het gebruik 48 kinderen), kinderen), is is het het aan aan tetebevelen, bevelen,om omden denlichtkegel lichtkegelvan van op op de 48 melkglazen of matglazen matglazendekstukken dekstukken(schotels) (schotels)tetevoorzien, voorzien. melkglazen ballons of de stralende stralende lichtkracht lichtkracht en en warmte. warmte. De De ter vermindering van ter vermindering van de onaangename g,ebruik van van gaslicht gaslicht onaangename verschijnselen verschijnselentoch, toch, die die bij bij het gebruik soms worden waargenomen, gevolg van van de de stralende waargenomen, zijn zijn meer meer het gevolg warmte en verhooging verhooging der dertemperatuur, temperatuur,dan danvan vanhet heteigenlijk eigenlijkluchtluchtwarmte en bederf. b ederf. Een andere voorwaarde bij kunstmatige kunstmatige verlichting verlichtingin in acht voorwaarde moet bij genom en worden, namelijk de zorg zorg voor yoorde degelijkmatigheid gelijkmatigheid van van namelijk de genomen het licht. Bij gebruik van petroleum petroleum moet moet de de pit pitgelijkmatig gelijkmatig Bij het het gebruik hetgebruik gebruik gesnoeid tot op opzekere zekere hoogte hoogte gedraaid gedraaid zijn zijn;; bij bij het gesnoeid en tot van gas, moet moet de de gestadige gestadige toevoer toevoer door doordedehoofdkraan hoofdkraanzoodanig zoodanig van gas, men niet niet aan aan de delampenkranen lampenkranen behoeft behoeft te te geregeld worden, dat dat men In beide gevallen men niet niet de delichtsterkte lichtsterkte verver· draaien. gevallen moet moet men draaien. In
62 meerderen vI am te hoog hoog op op tetevoeren. voerell.Men Menverwekt verwekt dan dan meerderen door door de de vlam te veel roet roetenengassen gas senenendoet doetaan aandedegelijkmatigheid gelijkmatigheid der der vlam vlam te veel te kort, daargelaten de warmte warmte er aanzienlijk verdaargelaten nog nog dat de aanzienlijk door door verhoogd wordt. wordt. Bij het onderwijs onderwijs in de de avondschool avondschool dient zoo weinig mogelijk mogelijk Bij het zoo weinig 't algemeenvan van aanschouwelijkonderwijs onderwijs van lei en enbord, bord,enenin in van lei 't algemeen aanschouwelijk op kaarten, op kaarten, enz. enz. gebruik gebruik gemaakt gemaakt te te worden. Het onderwijs in Het onderwijs vrouwelijke fijne naaldwerken, naaldwerken, behoort behoort ten ten vrouwelijke handwerken, handwerken, vooral vooral in in fijne zeerste 's zeerste 's avonds avonds vermeden vermelien te te worden.
B. Deoverdekte overdektespeelplaats. speelplaats. B. De
Hoe wenschelijk wenschelijk een open open speelplaats speelplaats moge moge geacht geacht worden voor de lagere school, zoo laat laat ons onsklimaat klimaat niet niettoe; toe;vooral vooraldes deswinters winters school, zoo als dit het het meest meestgewenscht gewenschtwordt, wordt,daarvan daarvangebruik gebruikteternaken. maken. Een Een overdekte speelplaats of of speellokaal speeUokaal mag daarom niet overbodig overbodig worworoverdekte speelplaats den geacht. Deze lokaliteit behoort mogelijk op het oosten of of behoort zooveel mogelijk zuid-oosten te liggen. liggen.Zij Zijmoet moetin in ruimemate mategemeenschap gemeenschapkunnen kunnen zuid-oosten te ruime oefenen deopen openspeelplaats speelplaatsofofeen eenopen openruimte. Eenvierkante vierkante oefenen met de ruimte. Een oppervlakte dubbele van van het het schoolvertrek schoolvertrek moet oppervlakte van van het dubbele met als minsten eisch daarvoor daarvoor gesteld gesteld worden en een evenredige evenredigehoogte. hoogte. Zij Zij moet moet en een in ruime mate mate gelegenheid gelegenheid bezitten, bezitten, om om gelucht gelucht tetekunnen kunnen worin ruime den. Ook Ook behoort behoort daar daar eene eenegelegenheid gelegenheidvoor voorverwarming verwarming tete dan het het mimibestaan. Men Men zou zou die die ruimte, ruimte, indien indien ze ze wat watruimer ruimer dan bestaan. ook dienstbaar dienstbaar kunnen kunnen maken maken aan aan het het nimum wordt genomen, genomen, ook nimum wordt van kleederen, kleederen, aan aan het het reinigen van de huid, huid, vooral vooral na van de bergen van het verblijf verblijf op opde deopen openspeelplaats, speelplaats,aan aanhet hetonderwijs onderwijsininkatnerkamerhet gymnastiek, aan aan het het zangonderwijs zangonderwijs en en eindelijk eindelijk aan aan de de gelegengelegen gymnastiek, heid, om de kinderen voor en tnsschen de schooltijden bij ruw-heid,omknrvetuschdolijenbruw voegzaam onder dak te te brengen. brengen. Ook Ook uit uit een eenpaedagopaedagoonder dak weder voegzaam gisch oogpunt oogpunt zou zouzulk zulkeeneen tijdelijk toevluchtsoordnut nutkunnen kunnen gisch tijdelijk toevluchtsoord doen, want want de de kabalen, kabalen, die diededejongens jongensvaak vaakvoor voorhet hetschoolgeschoulgedoen,
63 bouw dat de school school begint, begint, werken werken alles behalve bebouw maken maken tegen tegen dat schavend die jeugdige jeugdigebelhamels, belhamels,waarin waarin ook ookzijzijonwillekeurig onwillekeurig schavend op die 'getrokken zich niet nietaan aanstraatschenderijen straatschenderijen schuldig getrokken worden, die die zich schuldig wenschen maken. wenschen te maken.
C. Kleederen-bergplaatsen. Co Kleederen-bergplaatsen.
Indien de overdekte speelplaats speelplaats niet nietgebruikt gebruikt wordt wordt tot tot bergbergde overdekte plaats voor kleederen, kleederen, zouden zouden wij wij een eenafzonderlijke afzonderlijke ruimte ruimte tot tot plaats voor berging overkleederen en en parapluies parapluies verkiezen verkiezen boven bovende dewanwanberging van van overkleederen den van de gangen gangen en en portalen. Deze kleederen, soms onzinonzinvan de portalen. Deze kleederen, soms delijk nat, verspreiden verspreiden in in de deaangrenzende aangrenzende ruimten ruimten gewoonlijk gewoonlijk delijk en nat, een onaangename onaangename lucht, die niet niet vermeden venneden kan kan worden door lucht, die door die gangen luchten. De Deluchtstroom luchtstroom toch, toch, die die daar daar gestadig gestadig doordoorgangen te luchten. he en moet moet gevoerd gevoerd worden, is te sterk, sterk, om om er de kinderen, die die heen is te de kinderen, vaak daarheen daarheen moeten gaan, gaan, uit vertrekken blootshoofds vaak uit de warme vertrekken om zich naar naar de de privaten of urinoirs te begeven, aan aan bloot bloot te te om zich of urinoirs te begeven, stellen. Ook verwekt die die plaatsing plaatsing bij bij het het uitgaan uitgaan der der school school Ook verwekt in den den regel regelverwarring. verwarring. Er Erheeft heefteen eenaanhoudend aanhoudendgedrang gedrangplaats, plaats, waardoor kinderen geene gelegenheid gelegenheid hebben, hebben, zich zichbehoorlijk behoorlijk waardoor de de kinderen te kleeden. kleeden. Gewoonlijk Gewoonlijk ziet ziet men men de de kleinen dan met de de jas jas dan ook ook met of den den mantel mantel over over den denarm armenenvaak vaakook ookmet methoed hoed of ofpet pet in in de hand de deschool schooluitrennen, uitrennen, welke zorgeloosheid zwak de hand zorgeloosheid menig zwak erger op op den den hals kan halen. AfAfkind verkoudheid of erger kind eene verkoudheid kan doen halen. zonderlijke meisjes, die die behoorlijke behoorlijke zonderlijke kleedkamers, kleedkamers, voor voor jongens jongens en meisjes, ruimte voldoende gelucht geluchtkunnen kunnen worden, zonder dat ruimte bezitten bezitten en voldoende kinderen aan aan tocht tocht of ofaan aan bedorven bedorven lucht lucht worden blootgesteld, de kinderen achten wij wij dus zeer zeer wenschelijk. wenschelijk.
II. DE SCHOOLMEUBELEN. II. DE
A.. De school bank. A. De sehoolbank. Waar behoorlijke ruimte, Iuimte, voldoend voldoend licht en zuivere zuivere lucht lucht hoofdhoofdWaar behoorlijke vereischten van een een goed goedschoolvertrek, schoolvertrek, daar daar is is een een goede goede vereischten zijn zijn van het schoolmeubilair. schoolmeubilair. I) schoolbank hoofdvereischte van van het schoolbank een een hoofdvereischte i) Aan dit schoolmeubel schoolmeubel toch moet moet het kind genoegzaam genoegzaam al al zijne zijne het kind Aan dit werkzaamheden school verrichten. Het moet deze deze daaraan daaraan werkzaamhedeninin de de school Het moet het zijne zijne organen organen en en lichaamsdeelichaamsdeekunnen kunnen volbrengen, volbrengen, zonder zonder dat het len veel inspant, inspant, zonder zonderschadelijke schadelijke gevolgen gevolgenvoor voor zijne zijne gegelen: .te te veel I) Art. Art. 13 13van vanhethet B. luidt:_ schoolbanken worden voonienvan van K. K. B. luidt : »De»De schoolbanken worden voorzien eene rug- of oflendeleuning. Iendeleuning. — - DeDe school bank enhebben hebbenniet nietmeer meer dan dan twee twee eene rugschoolbanken zitplaatsen zijn zoo zoo ingericht, ingericht, dat dat dedeafstand afstandtusschen tusschen bank bank en entafelblad tafelblad zitplaatsen en en zijn kan worden gewijzigd. gewijzigd. -— In elke school school zijn, zijn, met met betrekking betrekking tot tot de de afmetinafmetinkan worden In elke gen, niet minder minderdan dandrie drie soortenvan vanbanken, banken,waarvan waarvandedebreedte breedteverschilt verschilt gen, niet soorten van minste I1M. M.tot totten tenminste minste1. I. M.,dede diepte van minste0.67 0.67M. M. van ten minste i oIOM., diepte van tentenminste tot ten minste minste o.8 0.8 M. M. — - Het Hettafelblad tafelbladvan vaneen eenvoldoend voldoendaantal aantalschoolbanken schoolbanken tot ten wordt oefeningen in in de de handwerken handwerkenvoor voormeisjes." meisjes." wordt ingericht ingericht voor voor de oefeningen Op bestaande openbare openbare scholen scholen bij bij het hetininwerking werkingtreden tr~den van van de de wet wet van van Op bestaande 17 art. 13 13 eerst eerst met met II Januari Januari 1884 1884toetoe17 Augustus Augustus 1878 1878 isis het het eerste eerste lid lid van van art. passelijk. Het tweede en en derde derde lid lidvan vanditdit artikel vindtin in loka lentoepassing, toepassing, Het tweede artikel vindt diedie lokalen zoodra schoolbanken door doornieuwe nieuwe worden worden vervangen. vervangen. zoodra de schoolbanken Op lokalen, tetestichten stichten of ofiningebruik gebruiktetenemen nemenvoor voorbijzonder bijzonder onderwijs onderwijs is is Op lokalen, het eerste eerste lid lid van van art. art. 1313toepasselijk. toepasselijk.
65 zondheid te leveren. leveren. Het Hetmoet moeteven evenongedwongen ongedwongen en engemakgemakzondheid op op te kunnen zitten zitten en en staan, staan, als zijn werk kelijk er in in kunnen werk er in verrichten. den onderwijzer onderwijzer isiseen eengoed goedingerichte ingerichteschoolbank schoolbank Ook voor den Ook voor dan de de klasse beter overzien, de orde beter beter van gewicht;; hij van gewicht hij kan kan dan beter overzien, de orde handhaven het werk beter nazien. nazien. handhaven en en het juiste beteekenis beteekenis van van dit dit Opmerkelijk Opmerkelijkisis 't'tevenwel, evenwel,dat dat de de juiste begrepen. Men Men schoolmeubel sedert weinige weinige jaren schoolmeubel eerst eerst sedert jaren goed goed is begrepen. is toen eerst eersttot totdedeovertuiging overtuiging gekomen, gekomen, dat dat de debank bank en en tafel, is toen dag werkt, in overeenstemming moeten moeten waaraan waaraan het het kind kind dag dag aan dag in overeenstemming de afmetingeh afmetingeh zijner zijner lichaamsdeelen, lichaamsdeelen, die op op de deonder= onder: wezen wezen met de Het waren deelen van deze dezewerktoestellen werktoestellen moeten moeten rust rust vinden. deelen van vinden. Het de opvoedkundigen opvoedkundigen en enhygieinisten hygieinistenBarnard, Barnard,Guillaume GuillaumeenenFahrner, Fahrner, aandachtopop onderwerpvestigden vestigden en en door door die het eerst eerstdedeaandacht die het ditdit onderwerp hunne talrijke onderzoekingen onderzoekingen de ernstige ernstige gevolgen gevolgen voor voor het het opophunne talrijke komend van die die slecht geplaatste schoolschoolkomend geslacht geslacht van siecht ingerichte ingerichte en en geplaatste Zij bepaalden bepaalden zich zich echter niet meubels meubels in 't't licht stelden. stelden. Zij niet tot afbreken, maar streefden streefden ook ookernstig ernstig er naar, om het het vraagstuk vraagstuk afbreken, maar naar, om Zijverkondigden verkondigden in in de de eerste eerste in betere richting richting op op tetebouwen. bouwen. Zij in betere datdat d ede a fafinetingen met i n g end er plaats plaatsde de twee twee stellingen: stellingenro.: zo. der schoolbank en van van hare hare onderdeelen onderdeelen steeds steeds in in schoolbank en oovereenstemming v ere ens t e m min g moeten moe ten zijn z ij n met met de de afinetina f met i ng end e r1 lee die daarin daarin wörden worden geplaatst, geplaatst, z) r) en en 20. 20. e n der e e rr1lin e n, die i n gg en, dat z ijzijne newer k z a a m he den zoo n g est 0 0 r d dat het het kind kind werkzaamheden zoo0ongestoord 0 gel ij ken z 0 n d e r in i n het h e too I 0 0 pen d eve r a nm mogelijk en zonder oogg loopende veranh 0 u din daaraan g daaraanmoet moetkunnen kunnen verrichten. Verd e r i nn gg van van houding I) Reeds op op het het laatst laatst der der vorige eeuw heeft de degroote.staatsgeneeskundige groote.staatsgeneeskundige eeuw heeft t) Reeds Johan in zijn zijn beroemd beroemd werk: over de de Geneeskundige Geneeskundige StaatsregeStaatsrege werk : over Johan Peter Peter Frank, Frank, in ling, geschreven: »Sehrijf- en leestafels moeten van onderseheidene hoogte naar-ling,eschrv:»Sjf-nlestamovnderschiogta de versehillende grootte grootte der der leerlingen leerlingen ingericht ingerieht zijn, ziin, de de banken banken en en stoelen stoelen de verschillende te reehte kinderen niet niet moeten rugleuningen hebben, hebben, opdat opdat de kinderen rechte rugleuningen moeten stevige stevige niet niet al al te te benadeelen. benadeelen. De Demeesters meesters gedwongen dus de de Borst borst te gedwongen ziin zijn voorover voorovertete zitten zitten en en dus moeten aeht dat de de leerlingen leerlingen zich zich bij bij het hetschrijven sehriiven of oflezen lezen aan aangeene geene geven, dat acht geven, wanongezonde noodwendig plaats plaats moet moet hebben, hebben, wanongezonde houding houding gewennen, gewennen, hetgeen hetgeen noodwendig neer de tafels tafels te te 11oog Hoog of laag of of de de scholen seholen zoo zoo duister duister zijn, zijn, dat dat het het met met neer de of te te laag cen betrokken lucht lucht moeielijk moeielijk valt valt de deletters lettersbehoorlijk behoorlijkteteonderscheiden." onderscheiden." een betrokken
55
66 vol gens onderwierpen onderwierpen zij zij en en anderen een voldoend voldoendaantal aantal kinderen kinderen volgens van beider geslacht, tusschen den leeftijd van van 66 en en 14 14jaren, jaren,aan aan geslacht, tusschen den leeftijd eene meting van van het hetgeheele geheelelichaam lichaam en envan vandiens diensonderdeelen. onderdeelen. eene meting Zoo erlangden zij zekeren norm, norm, een een middencijfer. middencijfer. Daarnaar Daarnaar Zoo erlangden zij een zekeren bepaalden zij de afmetingen afmetingen van van tafel en bank. Eindelijk Eindelijk gingen bepaalden zij en bank. zij na aan welke hygieinische paedagogische eischen eischen een een goede goede hygieinische en paedagogische schoolbank voldoen. schoolbank moet voldoen. Wij zullen achtereenvolgens achtereenvolgens den denuitslag uitslaghunner hunner onderzoekingen onderzoekingen Wij zullen hier mededeelen. Men zoU meenen, meenen, dat dat het het voor voor hen, hen, die diezich zichmet methet hetonderwijs onderwijs Men zou bezig houden, onnoodig onnoodig is, in in den den breede breedede deeerstgenoemde twee bezig houden, eerstgenoemde twee stellingen toe te te lichten. Evenwel leert onze ondervinding, onze ondervinding, stellingen nader nader toe dat zelfs kundige onderwijzers genoegzaam dooidrongen doordrongenschijschijonderwijzers niet genoegzaam dat zelfs nen van de de hooge hoogebeteekenis beteekenis dezer dezer stellingen. stellingen. Wij Wij hebben hebben toch toch nen van de ervaring opgedaan, opgedaan, dat dat zelfs zelfs op opscholen, scholen, voorzien voorzien van van goed goed de ervaring ingerichte banken, de de onderwijzers onderwijzers met met de deplaatsing plaatsingder derleerlingen leerlingen ingerichte banken, zij uit uit een verregaande verregaande onverschilligheid onverschilligheid aan dag leggen leggenen, en, 't'tzij aan den dag gemakzucht uit zeker zeker vooroordeel, vooroordeel,kinderen kinderenvan van verschillende verschillende gemakzucht 't zij zij uit lengte aan dezelfde dezelfde tafel plaatsen. Wij voelen voelen ons ons derhalve derhalve gegeplaatsen. Wij lengte aan drongen, bij dit dit onderwerp onderwerp meer meerininbijzonderheden bijzonderheden stil stil tetestaan staan drongen, bij de gevolgen gevolgen uiteen uiteen tetezetten, zetten, die die voor voor een een goed goed deel deel op op rereen en de kening van het het gebruik gebruik van vanondoelmatige ondoelmatige schooltafels schooltafels of of het hetvervel'kening van waarloozen houding gesteld gesteld moeten moeten worden. waarloozen van van een een goede houding 't oog loopendeenen door talrijkewaarwaal'Twee van de demeest meestin in Twee van 't oog loopende door talrijke nemingen goedgeconstateerde geconstateerdeverschijnselen, verschijnselen, zijn zijnkortzichtigkortzichtignemingen goed heid I) ruggegraatsverkrommingen. i) en ruggegraatsverkrommingen. I) Behalve prof. prof. Cohn, Cohn,van van wiens onderzoekingen wijbijbijhetbet onderwerp: I) Behalve wiens onderzoekingen wij onderwerp : dagverlichting gewaagden, verklaart even degelijk degelijk onderzoeker, onderzoeker, dr. dr. ErisErisdagverlichting •'gewaagden, verklaart een een even 4000kinderen kinderen mann, teteSt.St.Petersburg, Petersburg, dat dathem hembijbijeen een onderzoekvan vanruim ruim 4000 onderzoek aldaar jaar toeneemt, toeneemt, aldaarisis geble~en, geblelcen, dat dat bijziendheid bijziendheidvan vanhet het8ste 8ste tot tot het het 18 18 jaar terwijl verhouding der dermyopie myopienaar naardedeverschillende verschillendeschooljaren schooljarenook ookvan van terwijl de de verhouding het eerste tot tot het het laatste laatste blijft blijft toenemen. toenemen. Hij Hij zegt zegt ten tenslotte slotte: schreibe het eerste : .Ich 'Ich schreibe mit Bewusstsein . und mit voller voller Ueberzeugung der unzweckmassigen der und mit mit Bewusstsein unzweckmässigen Art Art der bei mangelhafter mangelhafter BeBeschaftigung Beschäftigung an schlecht construirten Schultischen Schultischen und und bei
67 Terwijl wij omtrent omtrent de beide genoemde gebreken meer meer bepaald bepaald genoemde gebreken Terwijl wij de »schoolziekten" »schoolziekten" zullen zullen stilstaan, stilstaan, wenschen wenschenwij wij hier te bij hier na te bij de gaan e ggevolgen e vol g e n van van ssiecht I e c h tin g e ric h t eta f e I sen ingerichte tafels en gaand de ban ken ten 0 p z i c h t e van van een e enssie I e cchte h t e houding. h 0 U din g. banken ten opzichte Plaatst toch twee tweekinderen kinderenvan vanongelijke ongelijke lengte lengte aan aan dedePlaatst men men toch zelfde schooltafel, dan dan zal zal de deafstand afstandvan vanhet hettafelblad tafelblad tot tot het het zelfde schooltafel, oog bij opgerichten opgerichten romp romp voor voor het het grootste grootste tetegroot grootkunnen kunnen zijn. zijn. oog bij Ret gevolg daarvan daarvan zal zal moeten moe ten wezen, wezen, vooral vooral als dit kind neiging Het gevolg dit kind tot kortzichtigheid heeft, dat het het hoofd hoofd voorover voorover buigt, buigt, terwiji terwijl de de tot kortzichtigheid heeft, dat romp zijn loodrechte loodrechte richting richting verliest; de borst borst drukt drukt tegen tegen het het verliest ; de romp zijn tafelblad, de arm en verwijderen en spreiden spreiden zich zich over over het het armen verwijderen zich zich en tafelblad, de tafelblad uit. tafelblad uit. Op het kleinste, waarvoor· tafe1blad te te hoog hoogmocht mochtzijn, zijn, waarvoor het het tafelblad Op het oefent die wanverhouding wanverhouding nog nog grooteren grooteren invloed invloed uit, uit, vooral vooral indien indien oefent die zich, hetgeen gewoonlijk gewoonlijk het het geval geval is, is,daaraan daaraan paart een te te groote groote zich, hetgeen bank en en van van de de voetplank. voetplank. In In dit dit geval geval zal zal het het afstand afstand van van de bank kind sterk moeten moeten optrekken, optrekken, ten ten einde eindeaan aan kind den rechter schouder schouder sterk den rechter arm gelegenheid te te geven, geven, zich zich over over het het schrift schrift te te arm gelegenheid kunnen bewegen, hetgeen eerst geschieden kan, door hem hemver ver van van hetgeen eerst kan, door de borst borst te te verwijderen verwijderen en en naar naar voren voren te te schuiven. schuiven. Het Retlichaam, lichaam, dat nu sterk sterk voorover voorover belt, helt, vindt vindt in in dien arm steun, maar maar arm geen geen steun, dat nu kan dien ook niet in in den den linker linker vinden. vinden. Deze zakt zakt nu nu tot tot de ook niet hand palm naar naar beneden, bene den, welke zich klemt tusschen tusschen den den achterachter zich klemt handpalm rand van de tafel en de linker linker borsthelft, borsthelft, terwiji terwijl de de linker linker arm arm-randvande en de sterk tegen de de borst borst wordt wordt gedrukt. gedrukt. IsIsde deafstand afstand van van de de tafel sterk tegen tevens te groot, groot, dan danzoekt zoekthet hetlichaam lichaamsteun steunininden denlinker linkerarm, arm, tevens te die, daarvan daarvan verwijderd, verwijderd, over over het het tafelblad tafelblad zich zichuitspreidt, uitspreidt,terwiji terwijl de linker linker borsthelft borsthelft onmiddellijk onmiddellijk tegen tegen den denachterrand achterrand der der tafel in een schuinsche schuinsche richting richting been heen en en weer we&r- schuift. schuift. Het Het hoofd hoofd neigt in een daarbij naar voren voren en en nadert nadert het het schrift schrift soms soms daarbij sterk sterk naar naar links links en en naar bet optrekken optrekken der der armen wordt tot op weinige weinige centimeters. centimeters. Door Door het tot op leuchtung die weitaus grosste Schuld Schuld an an der Entstehung des myopischen Bulleuchtung die weitaus grösste bus zu." Arcchi h iff. P h t h a 1m 0 log i e von Arlt, Donders Donders und Leber. zu." Ar von Arlt, f. 0Ophthalmologie J17 7 Jhrg. Jhrg. Abth. Abth. I.
68 nu de borstkas borstkas opgeheven opgeheven en en als 't't ware ware tegen tegen de tafel vastnu ook de gezet. De ademhaling ademhaling wordt wordt daarbij daarbij belemmerd, belemmerd, hetgeen hetgeen men menaan aan gezet. De de roo de kleur kleur van van het het gelaat, gelaat, het het uitpuilen uitpuilen der der oogen, oogen, het het klemde roode tong tusschen tussehen de de lippen lippen en en eindelijk eindelijk uit uit het hetzuchten zuehten men van van de tong na het schrijven sehrijven van van een een paar woorden Maar ook ook woorden gewaar gewaar wordt. wordt. Maar het onderste gedeelte gedeelte van van den den romp romp volgt voIgt die die beweging. beweging. Het Ret het onderste liehaam rust niet meer meer met metzijn zijnzitbeensvlakte zitbeensvlakteop opde debank, bank,maar maar isis lichaam rust halverwege voren geschoven gesehoven en en drukt drukt met met beide of alleen aIleen halverwege naar naar voren de reehter den voorrand voorrand der der bank bank aan, aan, terwijl terwijl de de rechter dij dij sterk sterk tegen den beenen onder de bank bank gebogen, met de voeten voeten een een steun steun zoeken zoeken met de beenen onder de voetplank, voetplank, die te weinig weinig naar geplaatst; ; of op paar voren voren is is geplaatst of de op de die te beenen en de devoeten voeten rekken rekken zich zieh sterk sterk uit uit en ende deteenen teenenzoeken zoeken beenen en een rustpunt rustpunt tegen teveel veelnaar naarachteren aehterengeplaatste geplaatstevoetplank. vpetplank. tegen de te Zie fig. I. 1. Zie fig. Fig. Fig. I.
69 Niet minder op banbanminder vermoeiend vermoeiendwordt wordthet het zitten zitten op op den den duur op ken een vlakke vlakke zitting, zitting, voorzien voorzien van een een hooge, hooge, vlakke vlakke rugrugken met een ofeenigszins eenigszins hellend (zooals bij bij de Amerileuning, die loodrecht loodrecht of leuning, die hellend (zooals de Ameriromp tegen tegen de de kaansche en) daarop Hierbij steunt kaansche bank banken) daarop staat. staat. Hierbij steunt de romp schouderbladen op de de zitbeensknobbels. zitbeensknobbels. Het Het,gevolg gevolg daarvan daarvan schouderbladen en en op is, dat , ruggegraat, datdede. ruggegraat, ais een aan aanzijn zijnuiteinden uiteinden ondersteunden ondersteunden is, als een last, het midden midden doorbuigt doorbuigt en en het hethoofd hoofdten tenlaatste laatsteop opde deborst borst last, in het valt; rug glijdt glijdt al meer en meer meer naar naar beneden bene den en en het het bekken bekken valt ; de de rug al meer naar voren. naar voren. (Fig, (Fig. 2). 2). Fig.
,
2. 2.
\\\ \\ _ \. ^ ^
mnm
e
^
Maar ook ook die diehouding houding wordt wordt op opden denduur duurvermoeiend, vermoeiend, zoodat zoodat Maar kinderen met met den den romp romp voorover voorover vallen, vallen, de de armen over de kinderen over de tafig. Ii is leggen en en eene eenehouding hondingaannemen, aannemen,ongeveer ongeveer als in fig, fel leggen Yoorgesteld. voorgesteld.
70 Ret zich denken, dat gevolgen van van zulk zulk een een houding houding dat de gevolgen Het •. laat laat zich jaren aehtereen, maar ook bij de de even even sleeht jaren achtereen,niet nietenkel enkel op op school, school, maar ook bij siecht voor kinderen kinderen in in huis, huis, bij bij hunne hunne werkirigeriehte ingerichte tafels tafels en en stoelen voor werk zaamheden in meer of mindere mate zieh zullen zullen voordoen, voordoen, yourvoor·-zamhednimerof mate zich al als de verlichting verliehting daarbij daarbij onvoldoende onvoldoende en enhet hetverblijf, verblijf, waarwaarin het kind kind verkeert, verkeert, overvuld overvuld is. is. Een Eenenenander andertreft treftmeestal meestal in het samen. same n. Behalve genoemde stoornissen, stoornissen, doen doen zich zieh dan dan ook ook eenige eenige Behalve de genoemde het andere voor als gevolgen van eene eene slechte sleehte houding houding onder onder het gevolgen van werk, waarover later zullen zullen spreken. spreken. waarover wij wij later Ten einde die diegebreken gebrekenzooveel zooveelmogelijk mogelijk te tevoorkomen voorkomen of; ot~ ininTen einde zij niet niet alalte te sterk uitgedruktzijn, zijn,nog nogop opteteheffen, heffen, heeft heeft dien dien zij sterk uitgedrukt men beproefd een eennorm normvoor voordede afmetingender derlichaamslengte liehaamslengte men beproefd afmetingen en van de de lengte lengte zijner zijner onderdeelen onderdeelen te te vinden. winden. Dienovereenkomen van afmetingenvan vandedeonderdeelen onderdeelenvan van tafelen stig heeft men men dedeafmetingen stig heeft tafel en bank vastgesteld in de de volgende volgendeverhoudingen verhoudingen:: bank vastgesteld :to. bank van van den den vloer vloer of ofvan van de devoetplank voetplank Lo. De De hoogte hoogte van van de bank moet bedragen % van de liehaamslengte; 20. de diepte van de moet bedragen van de lichaamslengte ; 2o. de diepte van 2/7 1/5 der bank % der lichaamslengte lichaamslengte;; 3o. 30. de de verticale verticale afstand afstand van vanden den aehach 1/8 van terrand der tafel tot den voorrand voorrand der der bank bank I/S van de delichaamsliehaams--terand er tot den 3- 4.5 eM. bij bij jorigens jongens en 4.5-6.5cM. eM.bij bijmeisjes meisjes; lengte plus 3— lengte plus 4.5 cM. en 4.5-6.5 40. de breedte breedte van van de de tafel 39-49 eM.;; 5o. 50. de de helling helling van van het het 40. de 39-49 cM. tafelblad eM. tafelblad 6.5 cM. Brengen wij deze deze cijfers eijfers in in verband met afstand van van goed met den afstand Brengen wij zien (26-32 eM.) en toetsen wij die aan een gegeven liehaamszien (26-32 cM.) en toetsen wij die aan een gegeven lichaamslengte, bijv. 125 125 cM., eM., dan dan erlangen wij :: lengte, bijv. hoogte van van de bank = 36 36 cM. eM. voor voor de de hoogte de bank » »» ») » = = 22 55 »» » » »diepte diepte voor afstand van tavoor den den afstand van de tafel tot bank = 19.5 195 »» 15.5+4 15.5+4cM. eM. tot de bank In geheel =80.5 eM. In 't geheel =80.5 cM. De schedel sehedel van van het hetkind kindsteekt steektderhalve derhalveomstreeks omstreeks 44,5 eM. 44,5 cM. horizon der der tafel uit, is van van het hetmidden midden van van het het taboven boven den horizon uit, en is felvlak ongeveer 48 48 cM. eM.verwijderd. verwijderd. Het Retmidden middender derpupil pupil ligt ligt felvlak ongeveer van den denschedelkruin. sehedelkruin. Deze afstand omstreeks 12 12 eM. cM. van afstand nu nu af-
71 trekkende afstand van van het het midden midden van van het hettafelvlak, tafelvlak, erer trekkende van van den den afstand langt afstand van eM., of 5 cM. eM. meer meer dan dan den den nornorlangt men men een een afstand van 37 37 cM., malen gezichtsafstand. Deze speling moet gelaten gelaten worden, om speling moet het hoofd te te neigen en de gezichtsas geziehtsas op op het het voorwerp voorwerp te te riehten, richten, het hoofd en de dat op de de tafel ligt. dat op Zoo kan het het kind kinddus duseene eene goede houdingbijbijzijne zijnezittende zittende Zoo kan goede houding werkzaamheden werkzaamheden in aeht acht nemen. denduur duurmet metzoo zooweinig weinigmogelijk mogelijklichaamsliehaams· Maar het opopden Maar om het inspanning laten werken, moe ten nog drie drie andere voorwaarden inspanning te te laten moeten moet een een goeden goeden steun steun in in den den rug rug hebben, hebben, vervuld worden. Ret Het moet de bank bank kunnen kunnen zitzithet tafelblad goed goed voor voor zieh hebben hebben en en op de het tafelblad ten, zonder dat de de bloedvaten bloedvaten en enzenuwen zenuwenteteveel veelgedrukt gedrukt worden. worden . ten, zonder De eerste eerstevoorwaarde voorwaardeheeft he eftnog nogalaltottot twistgesehrijfaanleiding aanleiding twistgeschrijf eens was was geworden, dat gegeven. Toen men men het het er over gegeven. Toen over eens dat een ruggesteun onvermijdelijks was, men te te twisten over ruggesteun iets iets onvermijdelijks was, begon begon men de hoogte, de de richting riehting en en den den 'form leuning. Sommigen Sommigen de hoogte, vorm van van de de leuning. waren niet te vreden vreden alvorens alvorens ze ze een eenschutting sehutting tot tot aan aan het het aehniet te ach terhoofd hadden opgetrokken, anderen meenden kunnen vol--terhofdaenopgtrken, meenden te te kunnen staan met een eensmalle smalle lat lat ergens in in den den rug, rug, nog nog anderen brach· staan met brach. ergens aan: : een een' in in den den nek nek en eneen eenininden denrug, rug, nu nu eens eens ten er twee twee aan in hetzelfde, dan dan weder op ongelijke vlakken. vlakken .•• Na veel over en en in hetzelfde, op ongelijke veel over weer gekibbel besloot besloot men men ten tenlaatste laatste tot totwat watmen menbij bijden denaanaanweer gekibbel had moeten moeten doen, doen, namelijk namelijk de de vraag vraag te te stell en :: waartoe waartoe vang vang had stellen dient een leuning aan sehoolbank?? Dat Datantwoord antwoord werd eeheen leuning aan een schoolbank echRet beste nog was om om ter niet dadelijk bevredigend bevredigend gegeven. niet dadelijk gegeven. Het nog was de ruggegraat in in zijn zijn meest meest beweeglijk beweeglijk gedeelte gedeelte te te steunen, steunen, zoozoode ruggegraat dat het zwaartepunt zwaartepunt daarvan daarvan wordt wordt gesteund gesteund en endaarmede daarmede ook ook dat het de spieren, die die dederuggegraat ruggegraatenendaarmede daarmededen denromp romprechtop rechtop de spieren, de bewegingen bewegingen van van het het bovenst bovenst gedeelgedeelhouden. Daarbij moeten moeten de houden. Daarbij te van den den romp romp zoo zoomin minmogelijk mogelijkbelemmerd belemmerd worden. Die te van delendestreek lendestreekaangebracht aangebraeht worden. steun derhalve in in de steun moet derhalve del e un in g was dit vraagstuk dus opgelost. En En Door Door de de len lendeleuning was dit vraagstuk dus opgelost. ten einde nu nu ook ookaan aan derde voorwaardetetekunnen kunnenvoldoen, voldoen, ten einde dede derde voorwaarde besloot men den den vorm van de lendeleuning lendeleuning en en dien van de bank bank besloot men van de van de den vorm van de zachte zachte in overeenstemming tete brengen brengen met met den in overeenstemming van de
72
deelen, die die daarmede daarmede in in aanraking aanraking komen. Bovendien heeft heeft men men deelen, komen. Bovendien voetplank zoo zoogeplaatst, geplaatst, dat datdedevoet voeterer gemakkelijkop oprusrus· de voetplank gemakkelijk maakt, waar· ten kan kanen enhet hetbeen beeneen eenscherpen seherpenhoek hoekmet metdede ten dijdij maakt, waardoor de de bloedsvaten bloedsvaten en en zenuwen, zenuwen, die in in de de knieholte knieholte en en aan aan de de door aehtervlakte van dij vrij vrij oppervlakkig oppervlakkig liggen, liggen, niet nietgedrukt gedrukt achtervlakte van de de dij kUnnen worden. worden. Zoo Zoohad hadmen menhethet reehtopzitten zitten duurzaamverver· kunnen rechtop duurzaam zekerd en vrijgelaten, vrijgelaten, wat wat vrij vrij moest moestblijven. blijven. zekerd Fig. Fig. 33
1 111111 1 111111 1 1111 111 1111 1 14
__„_j
Ook een goede goedebeantwoording beantwoording van van de detweede tweedevoorwaarde voorwaarde liet liet Ook een de gevolgen gevolgen van van tafels, tafeIs, die ver ver van van de de zich waehten. Met Met de 'Lich lang lang wachten. weder bank verwijderd waren, Maar nu nu rees rees weder was men men bekend. bekend. Maar waren, was bank verwijderd de vraag:: hoe hoe dieht bank staan, staan, zal zal wel bij bij de de bank tafel weI moet de tafel dicht moet de vraag men sehrijven zonder zonder het hoofd hoofd meer meer dan dan 55 eM. cM. men kunnen kunnen lezen lezen en en schrijven
73 te neigen? antwoord zich zich zoo zoo lang liet wachneigen ? Zonderling, Zonderling, dat dat het antwoord liet wachten : »Het ten: »Het kind kind moet moet op opschool schoolvoor voor zijn zijn tafel werken, zooals tafel werken, wij in huis huis aan aan onze onzewerktafel werktafel doen." doen." Wij Wijschuiven schuiven den den stoel stoel wij in onder de tafel; welnu de debank bankmoet moetook ookonder onder het het tafelblad tafelblad tafel ; welnu n aa ff st s tan d. reiken. Men besloot besloot alzoo alzoo tot tot een een nneg reiken. Men e g a tie ti e v een an d. Fig. 4 Fig.
\
^
6. 4,110\ % ^/i \ .,1^:^^^5^^ ^ !IITal!11111P!
IDI11111111DIi11Iim
% ^
;
-
i i1
^ ^
'
^
I^
I
Maar, redeneerde men men verder, verder, indien indien men men het het kind kin,d gedugedu· Maar, zoo redeneerde rende drie uren uren inineen eenruimte ruimtevan van eM. inklemt,dan danwordt wordt rende drie 2626 cM. inklemt, ten slotte dederationeele rationeeleschoolbank schoolbankeen een irrationeeledwangstoel. dwangstoel. ten slotte irrationeele Bovendien hoe zou het zijne staande werkzaamheden moeten Bovendien hoe zou het zijne staande werkzaamheden moeten ver· verrichten? Ziedaar weer weer nieuwe nieuwe bezwaren. bezwaren. richten ? Ziedaar Men beproefde die die weder op allerlei manieren hellen. Men beproefde manieren op op te heffen. Men trachtte een gewijzigden gewijzigden (positieven) (positieven) afstand itfstand teweeg teweeg tetebrenbrenMen trachtte gen, nu eens eens door door de de bank bank in in haar geheel in haar zitvlakte geheel of in gen, nu beweegbaar maken, dan dan weder door tafelblad beweegbaar beweegbaar door het tafelblad beweegbaar te maken,
74 te maken. Zoo Zooontstonden ontstonden de de s scchh uu ifen kklep l e p bank b a n kenenen en de i f- en te maken. schuifen kkleptafels. Aan dezen strijd namen namen genoegzaam genoegzaam alaI· l e p t a f e l s. Aan denen strijd s c h u i f- en Ie de oude oude zoowel zoowel als de nieuwe wereid. Sommide nieuwe wereld. Sommideel, de le landen deel, gen wilden den natuurlijken natuurlijken weg volgen, bank even even als volgen, door door de bank gen wilden een stoel beweegbaar beweegbaar tetemaken. maken.Maar Maarditditvereischte vereischteafzonderafzondereen stoel houtenvloeren vloerenteteveel veelgeraas geraaszouden zouden lijke banken, die die op op dedehouten lijke banken, voortbrengen en te veel toezicht behoefden, opdat ze op den bevoortbrengen en te veel toezicht behoefden, opdat op den beVoor groote klassei van hoorlijk~n afstand geplaatst werden. Voor groote klasseri van hoorlijken afstand geplaatst de lagere school was dit ditdus dusminder minder gewenscht. gewenscht. Men Men besloot besloot school was to en tot tot de detoepassing toepassingvan vanbanken bankenmet metbeperkte beperktebeweegbaarheid beweegbaarheid;; toen de zitting werd om den verticalen vertical en voet voetbeweegbaar beweegbaargemaakt, gemaakt, om den de zitting zoodat ze voorvoor- enenachterwaarts achterwaarts gewenteld gewenteld kon kon worden, of wel weI zoodat ze men maakte de de zitting zitting om om de de horizon tale as beweegbaar , opopas beweegbaar horizontale men maakte of neerslaande. neerslaande. Aan Aan alaldie diemechanismen mechanismen bleken bleken echter bezwaren van technischen en paedagogischen aard aard verbonden verbonden te te zijn. zijn. en paedagogischen ren van Zij waren kostbaar en onderhoud onderhoud en enbemoeielijkten bemoeielijkten het het kostbaar in in aanleg en opstaan zitten. Daarom Daarom werd besloten bankafstand stastaopstaan en en zitten. besloten den bankafstand biel te te maken. maken. biel Erwawa. Bleef dus over over dedebeweegbaarheid beweegbaarheid van van het het tafelblad. tafelblad. Er Bleef dus ren voorstanders van beweegbaarheid van van een een deel deel van van het het ren voorstanders van de beweegbaarheid tafelblad de horizon tale as, de dek lkleptafel. tafelblad om om de zou tevens, horizontale e p t a f e 1. Deze zou opgeslagen zijnde, tot tot vergemakkelijking vergemakkelijking van van het het lezen lezenkunnen kunnen opgeslagen zijnde, strekken. Maar ook ookhierbij hierbij rezen rezenbezwaren bezwaren: vanhygieinischen, hygieinischen, strekken. Maar : van Dehygieinist hygieinist vreesde vreesde dat dat paedagogischen en technischen aard. paedagogischen en aard. De de kinderen de vingers zouden klemmen tusschen de spleet van de kinderen de vingers zouden tusschen de spleet van het vaststaande en beweegbaar beweegbaar gedeelte gedeelte van van het hettafelblad tafelblad; ;de de het vaststaande paedagoog verklaarde, dat het het opstaande opstaande blad blad het het overzicht overzicht over over paedagoog verklaarde, de klasse belemmerde noodzaakte, dat eene leerling leerling zich zich belemmerde en en noodzaakte, dat de eene naar schikken en eindelijk eindelijk dat dat het hetopop-en enneerneernaar den andere moest moest schikken slaan wanorde zou zou verwekken verwekken;; de de technicus vond bezwaar, om om slaan wanorde vond bezwaar, cen klep te te maken, maken, die dieop opden denduur duursoliede soliede ¥>u een klep zrou blijken blijken en en het gevreesde klemmen zou voorkomen. voorkomen. De bekende bekendeChemnitzer Chemnitzer schoolopziener schoolopziener Kunze Kunze trachtte trachtte ook ook dit dit bezwaar hethet t atafelblad f e I b I a dtottotopopeen eenzekere zekere bezwaarteteboven boventetekomen, komen,door door hoogte vv ee rr schui s c h ufb i fb r te maken.InInbeginsel beginselwas wasdit ditdenkbeeld denkbeeld a aa ra te maken.
7S 75 tal van voortreffelijk; practijk rezen rezen daartegen daartegen weder tal voortreffelijk ; maar maar in in de practijk bezwaren, het model model bezwaren, waarvan waarvanhet het voornaamste voornaamsteden den doorslag doorslag gaf: gaf : het werd daardoor duur. Slechts Slechts een eenzeer zeersolied soliedenennauwkeurig nauwkeurig daardoor te te duur. bewerkt fabrikaat is in staat staat op op den den duur duur die die tafel gaaf hougaaf te te houbewerkt fabrikaat is in den. Bovendien neemt neemt het het model model meer meer ruimte ruimte in, bij de tot tot den. Bovendien in, dan dan bij dusver gebruikte modellen modellen het het geval geval is, is,waardoor waardoor weder grooter dusver gebruikte oppervlakte aan de deschoolvertrekken schoolvertrekken moet moet gegeven gegeven worden. Daarbij oppervlakte aan heeft Kunze het het tafelbiad tafelblad voor voor elken elkenleerling leerlingafzonderlijk afzonderlijk beweegbeweegbaar gemaakt en en aan aan elke elkeplaats plaatseen eenafzonderlijke afzonderlijke leuning leuning gegegegebaar gemaakt ven, van de dehoogte hoogteder derlendestreek lendestreektot totden denstuit stuitdoorloopt doorloopt ben, die die van en met de de oppervlakte oppervlakte van van de de bank bank als 't't ware geheel vormt. vormt. ware een een geheel en met Tegen deze »Einzellehne" kwamen die Tegen deze kwamen sommige sommige paedagogen paedagogenop, op, die kind bij bij zijn zijn arbeid arbeid niet niet vöör, v66r, maar maar tusschen tusschen beweerden, beweerden, dat dat het kind destrekking strekking der der of ter ter zijde zijdevan vandeze dezeleuning leuningschoof, schoof,waardoor waardoor de leuning verviel. Kunze Kunze beweerde beweerde echter, dat leuning voor voor een een goed goed deel verviel. waar was, dit dit niet niet aan aan zijn zijn beginsel, beginsel, maar maar aan aan de de waar znlks zulks het het geval geval was, verkeerde toe passing er van door den paedagoog paedagoog te te wijten wijten was. was. van door verkeerde toepassing het ook ookjuist juist voor voor Ais het kind kind goed goed voor voor zijn zijn werk zit, dan moet moet het Als het zit, dan de uitholing van van de de afzonderlijke afzonderlijke leuning leuning zitten. zitten.Die Dieafzonderlijke afzonderlijke de uitholing dus het hetcontröle-middel, contr61e-middel, dat dat het het kind kind goed zit. Een Een leuning leuning is is dus goed zit. doorloopende lenning geeft geeft wel weIsteun, steun,maar maarwaarborgt waarborgtdaarom daarom doorloopende leuning niet een goede goedehouding. houding. Zoodra Zoodrahet hetkind kindmeer meerdan dan een eenderde derde niet een buiten afzonderlijke leuning leuning verschuift, verschuift, isis zijn zijn bonding hondingberispeberispebuiten de afzonderlijke lijk. Dat kan kan het hetkind kindgewaar gewaar worden in zijn rug, dat kan kan de de lijk. Dat in zijn rug, dat onderwijzer Ret komt komt er maar om onderwijzerzien zienvan van zijn zijnplaats. plaats. Het maar op op aan, aan, om 'het kind van van den den beginne af aan een een goede goede houding houding te te gewengewen'het kind of aan nen, dan zal zal het hetlater laterblijken, blijken,datdat afzonderlijke leuning leuning de de nen, dan dede afzonderlijke beste waarborg een goede goedehouding houding teteverzekeren. verzekeren. Aan Aanhet het waarborgis, is, om om een bezwaar een dichte leuning meisjes kwam kwam hij hij tegemoet tegemoet bezwaar van van een leuning voor voor meisjes door een leuning leuning van vantwee tweeverticale vertic alestijlen stijlen verbonden verbonden door door een een door een honten lendekussen. Daardoor Daardoor wordt ook op ophet hetmateriaal materiaal be be-houten lendekussen. wordt ook spaard. de ververEindelijk heeft Kunze Kunze zich zich verdienstelijk verdienstelijk gemaakt gemaakt door door de Eindelijk heeft kregen uitkomsten van van de demetingen metingen der derlichaamslengten lichaamslengten van van de de kregen uitkomsten kinderen verschillenden leeftijd sekse practisch practisch aan aan te te kinderen van van verschillenden leeftijd en en sekse
76
wenden op de afmetingen afmetingen van van tafel en bank en een een tabel tabel te te ververop de en bank vaardigen van verschillende verschillende modelnommers, modelnommers, welker afmetingen afmetingen vaardigen van overeenstemmen de afmetingen afmetingen van vandedevoornaamste voornaamstelichaamslichaamsovereenstemmen met de deelen van van kinderen kinderen'. van bepaalde lengte. lengte. van bepaalde Deze tabel de grondslag grondslag geworden voor de »rationeele Hationeele schoolschool· tabel is de men in in sommige sommige onderdeeonderdeebank" bank"van vanden den huidigen huidigendag. dag. WeI Wel is men len hiervan afgeweken, afgeweken, doch bij hoofdafmetingen heeft heeft men men len hiervan bij de hoofdafmetingen aan 't't beginsel vastgehouden. vastgehouden. bij de devaststelling vaststellingvan vanzijne zijnemodelnommers modelnommersuitgegaan uitgegaan Kunze Kunze isis bij van de drie driereeds reedsgenoemde genoemdegrondbeginselen, grondbeginselen,die diewe weter terverduidelijverduidelijvan de king hier resumeeren: bank moeten moeten in in overeenstemovereenstemresumeeren : 10. io. Tafel en en bank miIJg met de deafmetingen afmetingender derlichaamsdeelen lichaamsdeelenvan vanhet hetkind kindzijn zijn; ming met 20. de afstand van de tafel tot de bank moet van dien aard zijn, 2o. afstand van de tot bank moet van aard zijn, dat het kind kind schriftelijken schriftelijken arbeid arbeid kan kan verrichten, zonder genooddat het zonder zaakt te zijn zijn den den romp romp of of het het hoofd hoofd sterk sterk voorover voorover te te buigen buigen en en zaakt te dat het ook ook andere werkzaamheden bank werkzaamhedenrechtop rechtop staande staande in in de bank dat het kan volbrengen;; 30. 30 • aile bij den den schoolarbeid schoolarbeid lichaamsdeelen, die die bij kan volbrengen alle lichaamsdeelen, niet in beweging beweging behoeven behoeven te te zijn, zijn, moeten moeten voldoende voldoende rust rust en en niet in steun kunnen genieten. genieten. steun kunnen In overeenstemming met deze grondbeginselen grondbeginselen dienen de onde onIn overeenstemming met deze we zen. derdeelen volgenderwijs ingericht ingericht te te wezen. derdeelen volgenderwijs I. Debank banbehoort k behoort afmetingender deronderste ondersteleIeI. De eeneen aanaan de de afmetingen dematen hebben. (Men (Menlette lettedaarbij daarbij op op dematen geevenredigde geevenredigde hoogte hoogte te te hebben. het verschil in lengte bij bij jongens jongens en en bij bij meisjes meisjes en enop opdededikkere dikkere het verschil in lengte kleederenlaag laatsten.) De De zitvlakte zitvlakte moet moetSvormig Svormig gebogen kleederenlaag dezer dezer laatsten.) zijn, bolle zijde zijde naar naar voren voren gekeerd. gekeerd. De De breedte breedteder derbank bank zijn, met met de bolle moet zoodanig zijn, grootste helft der dijen er op rusten kan. moet zoodanig zijn, dat dat de grootste 2. rug1leu moet zoo zoo zijn zijn ingericht, ingericht, dat dat het het meest meest De rug e u nn i nn gg moet 2. De de ruggegraat er door wordt, beweeglijk gedeelte van door gesteund wordt, beweeglijk gedeelte van de ruggegraat dat de de vrije vrijebeweging derschouderbladen schouderbladen er door zonder door belemzonder dat beweging der merd Deleuning leuning moet moetalzoo alzooeen eenlendeleuning lendeleuningzijn, zijn, evenevenmerd wordt. wordt. De als de bank Svormig Svormig uitgehold, uitgehold, met met de debolle bollezijde zijdenaar naar boven boven de bank gekeerd. V oor elk elkkind kindeen een afzonderlijkeleuning, leuning, iets ietsbreeder breeder gekeerd. \Toor afzonderlijke dan de breedte breedte der derlendestreek lendestreek bedraagt. bedraagt. dan de 3. De vv o0 e t p I1aannkk moet zijn geplaatst, geplaatst, dat dat de devoetzool voetzool moet zoo zoo zijn
77
been in in de de knie nagenoeg nagenoeg rechthoekig rechthoekig isis gebogen, gebogen, er er geals het been heel op op kan kan rusten. rusten. heel horizontale afstand afstand van de de tafel tot tot de de bank, bank. de de ddis4. De horizontale i smoet bijbijschriftelijken schriftelijkenarbeid arbeidnneg De afafe g aattie i e ff zijn. zijn. De i e moet ttan a n ttie stand tusschen tusschen den den achterrand achterrand der der tafel en den den binnenrand binnenrand der der stand leuning aan aan haar dikste dikste gedeelte moet moet zoo zoo groot grootzijn, zijn, dat dathet het kind kind leuning bij zijn schriftelijke werkzaamheden rechtop kan zitten en den bij zijn schriftelijke werkzaamheden rechtop zitten en den steun van van de deleuning leuningondervindt. ondervindt.BijBij zittende werkzaamheden, steun zittende werkzaamheden, het waarbij geen tafelblad wordt wordt gemaakt, gemaakt, moet moet het waarbij geen gebruik gebruik van van het het tafelblad kind in indedegelegenheid gelegenheidzijn, zijn,een eenmeer meerongedwongen ongedwongenhouding houding in kind te nemen, leuning te te ververzijne plaats plaats voor voor de leuning nennen, zonder echter zijne acht te Bij staande staande werkzaamheden werkzaamheden regelt zich distantie naar de de zich de de distantie laten. Bij dikte van van de dedij dijinindede heupstreek vanvoren vorennaar naarachteren achterengemeten. gemeten. heupstreek van 5. De verticale afstand afstand van van tafel en iff ere en bank, bank, de de ddiffer e nn ttie ie De verticale (verticale afstand van van den den achterrand achterrand der der tafel tot den voorrand voorrand tot den (verticale afstand der bank) moet moet in in verhouding verhouding staan staan tot tot den den afstand afstand van van den denzitzitder bank) beensknobbel den elleboog, elleboog, wanneer wanneer de de bovenarm bovenarm tegen tegen den den beensknobbel en en den opgerichten is geplaatst. geplaatst. (Deze differentie natuurlijk differentie moet natuurlijk opgerichten romp romp is bij een negatieven negatieven afstand afstand van van tafel en en bank worden berekend.) bij een 6. De die afmeting van voren voren naar naar acbter) (de afmeting achter) p t e der tafel (de i e pte De d moet groot groot genoeg genoeg zijn, zijn, om omde degrootste grootstevoorwerpen, voorwerpen, als leermiddelen gebruikt, gebruikt, er op kunnen plaatsen. plaatsen. op te kunnen 7. De b r e edt e der tafel moet verhouding tot moet in verhouding tot de zz i t7. De b r e d t e der vv 11a ak kt et ezijn slechts voldoende, voldoende, om om de deleermiddelen leermiddelen en en de de zijn en en slechts beide armen er zoo plaatsen, dat schrift of de de lei lei v66r zoo op op te te plaatsen, dat het schrift beide armen de rechter borsthelft geplaatst, de de armen de borst borst gesloten aan aan de armen ge!\loten borsthelft is is geplaatst, zijn romp rechtop rechtop is is gericht. gericht. zijn en en de romp 8_ tafelblad moet moet zoo zoo groot groot zijn, zijn, dat dat de de van het tafelblad e 11 i nn gg van 8. De hhell lijn oog naar naar het hetboek boekgaande gaandebijna bijnaloodrecht loodrechtdaarop dlj.aropvalt. valt. lijn van van het oog vrije beweging beweging der dijen dijen 9. mag aan aan de vrije k e nnppia 1 a n k mag 9. De bb o0 eeke niet zijn_ niet hinderlijk zijn. Volgens'dezen daarvoor aangegeven aangegeven vorm (zie vorm (zie Volgens • dezenmaatstaf maatstafen en den daarvoor hier achtcr op plaat) heeft he eftde deKunze-bank Kunze-bankvan vantwee tweezitplaatsen zitplaatsen op de plaat) hier achter vrij algemeen in Europa het burgerrecht burgerrecht verkregen. Ook in in NeNevrij algemeen in Europa verkregen. Ook derland vindt dit model al meer en meer ingang. De bezwaren, derland vindt dit model al meer en meer ingang. De bezwaren,
78
die aanvankelijk aanvankelijk van zijde der del" paedagogen paedagogen daartegen daartegen zijn zijn aanaanvan de zijde gevoerd, werden onder gebruik gaandeweg gaandeweg opgeheven. opgeheven. AIleen onder het gebruik Alleen verneemt men bij bij een eenminder mindergoede goedeconstructie constructie ininhet hetvochtige vochtige verneemt men seizoen soms de deklacht, klacht,dat dat tafelblad minder gemakkelijk seizoen sons hethet tafelblad minder gemakkelijk dat door door een eenlater laterverbeterde verbeterdeconstructie constructie tot tot een een schuift, schuift, iets iets dat minimum gereduceerd. Voorts Voorts geven gevensommige sommigeonderwijzers onderwijzers de de minimum isis gereduceerd. voorkeur een doorloopende doorloopende leuning, leuning, eene eene wijziging wijziging die die ons, ons, voorkeur aan aan een om deboven bovenopgegeven opgegeven redenen, minder wenschelijkvoorkornt. voorkornt. om de redenen, minder wenschelijk Deze overwegingen, in verband met de grootere grootere ruimte, ruimte, die ze ze overwegingen, in met de boven vroegere modellen modellen innemen innemen en de degrootere grootere kosten, die boven de vroegere een soliede soliedebewerking bewerking veroorzaken, veroorzaken, hebben hebben de de commissie, commissie, benoemd benoemd tot voorlichting der der regeering regeering bij bij het hetontwerpen ontwerpenvan vanvoorschriften voorschriften tot voorlichting ingevolge en art. art. 87 87 der derwet wetvan van17I7Augustus Augustus1878, 1878, Staatsingevolge art. art. 4 en Staats blad No. 127, doen besluiten een schoolbank met kleptafel, onder-bladNo.127,ensuit cholbankmeptf,dr hare leiding, door door de defirma firmaGebrs. Gebr s •van vanMalsen, Malsen, tete's'sGravenhage, Gravenhage, hare leiding, te doen vervaardigen, vervaardigen, die die het hetgevaar gevaar van van klemmen der vingers te doen der vingers buitensluit, constructie is, door den den ininbuitensluit, minder minder samengesteld samengesteld in in constructie is, door vloed van dedeweersgesteldheid weersgesteldheidniet niet hinderlijkwordt wordtaangedaan, aangedaan, vloed van hinderlijk minder ruimte beslaat beslaat dan dan de deKunze-bank Kunze-bank en en ook ooklager lagerininprijs prijs minder ruimte is. Door het hetopgeslagen opgeslagengedeelte gedeeltevan vanhet hettafelblad tafelblad als leestafel is. Door te gebruiken, wordt afstand van van het boek boek tot tot de degezichtas gezichtasbebe, te gebruiken, wordt de de afstand ter bepaald bepaald en enkan kanhethet lezen gemakkelijkbijbijopgericht opgerichthoofd hoofdplaats plaats lezen gemakkelijk hebben. Tafelblad en leuning leuning loopen voor voor de de beide plaatsen door. hebben. Tafelblad De afmetingen afmetingen van van de deonderdeelen onderdeelen van van tafel en bank komen komen in in en bank hoofdzaak overeen met die door Kunze vastgesteld. Wij geven hoofdzaak overeen met die door Kunze vastgesteld. Wij geven ook daarvan een afbeelding afbeelding op op de deachterstaande achterstaande plaat. plaat. ook daarvan Nu deKunze-bank Kunze-bank reeds reedseenigermate eenigermatehet hetburgerrecht burgerrecht in NeNeNu de derland he eft verkregen verkregen en en zich zich enkele enkele stemmen tegen klepderland heeft tegen de de klephOOl'en, ben ben ik ik met meteen eenpaedagoog paedagoog en en den den tafel hebben hebben doen doen hooren, genoemden fabrikant te rade gegaan, gegaan, om om de deafmetingen afmetingen van van de de genoemden fabrikant te rade Kunze-bank enkele onderdeelen onderdeelen tetewijzigen, wijzigen, zoodat zoodatdeze deze modelKunze-bank in in enkele model. len dezelfde ruimte ruimte innemen innemen als de Commissie-bank. Bovendien Bovendien len dezelfde de Commissie-bank. zijn de heeren heeren van van Malsen Malsen er in geslaagd, die die wijzigingen wijzigingen in zijn de in geslaagd, in de constructie te brengen, brengen, waardoor waardoor het hetgemakkelijk gemakkelijkschuiven schuiven niet niet constructie te meer van de dewisselingen wisselingen van van vocht vocht en en droogte droogte afhankelijk afhankelijk is en en meer van
79 de prijzen prijzen van van Kunze's Kunze's modellen modellen nog nog minder minder bedragen, bedragen, dan dan dip dip door de Staatscommissie Staatscommissie geconstrueerd. geconstrueerd. door de Wij laten volgen van van de afmetingen, afmetingen, zooals zooals hieronder de de tabel tabel volgen Taten hieronder die voor de deklepbank klepbankisisaangenomen aangenomen en enontleend ontleend aan aan de de tabel tabel die voor door Kunze vastgesteld. vastgesteld. Wij Wijhebben hebbendaarin daarinmet metcursieve cursievecijfers cijfers door Kunze aangeduid afmetingen van van de de onderdeelen onderdeelen van van Kunze's Kunze's tafel en aangeduid de afmetingen bank, wat de diepte diepte betreft betreft door door ons onsgewijzigd. gewijzigd. Deze gewijzigde bank, wat cijfers moeten echter als de uiterste uiterste minima minima worden aangemerkt, echter als cijfers moeten waarvan in geval geval van van nood, nood, bij bij zeer teer bekrompen ruimte, waarvanmen menzich zich in bedienen kan. Wenschelijk is het echter om diepte van van het het kan. Wenschelijk is het om de diepte tafelblad van Kunze's tafel gelijk te nemen aan het hellend gegelijk to nemen aan het tafelblad van Kunze's deelte van de de tafel der Commissie-bank. Dan Danwordt wordtnatuurlijk natuurlijk der Commissie-bank. deelte van Kunze's dieper dan dan dat dat der der Commissie. Commissie. Kunze's model model dieper
AFMETINGEN, AFMETINGEN, te de onderdeelen onderdeelen der schoolbank school bank met tafelklep to geven geven aan aan de en en met met verschnifbaar verschnifbaar tafelblad. tafelblad.
~~~ $~~~ Sa ~'S
I
.. oS .. ", OSa>
~
=oS ~~~CIS
,,,,,gj ~.~ Co)
BANKNUMMER. . . BANKNUMMER
~I
- - --
1-
VIIVIII VIII II II III III 1IV IV VVVIVIVII -- -- - -
---" -
155 165 165 104 104 110 110 117 117 125 125 135 135 145 145 155
Grootte der der leerlingen leerlingen in Grootte in cM. eM.
s;.s·;r
--
-
-
-
165 177 155 165 177 110 117 125 1351145 435 145 155 110 1171125
11
Hoogte van van den den bovenkant bovenkant der Hoogte 5 15 1to0 5 20 15 23 20 voetplank boven boven den dengrond grond . 23 voetple,nk 22 Hoogte Hoogte van van de de!a. jongens. . 46 49 49 40 43 34 37 29 31 29 31 34 37 40 43 46 bank bank boven boven de ab. Jong~n8. 27.5 29.5 29.5 32.5 32.5 35.5 35.5 38.5 38.5 41.5 41.5 44.5 44.5 47.5 meisjes. 27.5 et pan 1 k . . . b. melsJes. voetplank vo Verschil" in 33 w1,Verschil" in a jo ngens. 20.5 29 31 31...5 5 21.5 25.5 24 24 25,5 25.5 27.5 27.5 29 hoogtevan Jon~e.ns, 20.521.525.5 tafel a. hoogte van tafel 28,5 1305 30.5 33 27 28.5 33 25.5 27 23 24 2425.5 22 23 b, m eisjes. 22 en en bank. bank . .. . b. melsJes. I 44 Hoogte Hoogte van van den den'' bovenrand der bovenrand der . 34.5 36 36 27 29 29 31 31 333334.5 24 25 24 25 27 leuning boven a•a.jongens. Jon~~ns. leuning boven 25.5 26.5 26.528,5 28.530.5 30.532.5 32.534.5 34.5 36 36 37.5 maps. 25.5 b• mel8Jes. het laagste punt b. der zitbank der zit bank . het van het Hoogte van 55 Hoogte vooruitmeest vooruitmeest 28 26 28 24 26 15 16.5 16.5181820 20 22 22 24 ge- a. jongens. a. jon~ens. 15 springend ~ringend ge- b. melsjes. 16.5 29.5 27.5 29.5 25.5 27.5 21.523.5 23.5 25.5 19.521.5 18 19.5 16.5 18 deelte eelte der der leuleu- b. meisjes. ning boven boven idem 39 36 36 36 39 39 39 33 36 36 36 33 33 33 33 Diepte van 6 ' Diepte van het hettafelblad tafelblad . . 33 35 88 35 82 32 82 32 82 32 82 33 81 32 30 31 bet tafelbi. tafelbl. Kurze Kunze 30 Diepte van het 60 55 55 55 60 60 60 55 55 60 60 50 55 50 50 7 Breedte Breedte van van het bet tafelblad tafelblad . . . 50 van het het afstand van 8 Horizontale afstand tot neergeslagen tafelblad tafelblad tot neergeslagen 29 26 29 24 26 21 ,22 20 21 19 20 2223 \ 23 24 de leuning de leuning . . . . . . . . 19 34 31 34 2~ 26 26 27 27 28 28 31 24 25 23 24 9 derzitbank zitbank . . . . 23 Diepte der 9 Diepte 25 26 28 26 28 25 25 26 26 26 26 25 25 24 25 Diepte van vande dezitbank-Kunze zitbauk-K'unze 24 Diepte 30 33 33 - 30 30 28 30 28 28 Diepte der der voetplank . .. . .. 28 10 voetplank 10 Diepte 21 21 24 24 24 21 21 21 24 18 21 18 18 18 18 Diepte der der boekenplänk boekenplank .. .. 18 11 11 Diepte 12 Kleinste hoogte boogte·afmeting van • afineting van 12 Kleinste 8 8 8 88 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 de boekenruimte . .. . .. .. 8 de boekenruimte 6.56.5 6.5. 5,5 6 6 6.5 5.5 5.5 5.5 5.5 66 6 Stgging vanhet hettafelblad 6) 5.5 13 Stijging van tafelblad (1(I: :6) 14 Horizontaalge:edeelte vall hot het tata14 Horizontaal edeelte van 6 66 66 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 felblad, waarin waarin de deinktkokers inktkokers 6 felblad, 2 22 22 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 »Distantie"(»ver-1 (»ver-\ a. a. negatief negatief 2 15 »Distantie" 12 12 12 12 12 8 10 10 42 12 12 10 10 88 8 anderlgk") . . .. 1 b.b. posttief positiei anderlijk'') Verscbuiving van tafelVerschuiving van het tafel14 14 14 18 14 12 13 18 13 10 12 12 12 10 10 10 bIad-Kunze blad-Kunze 16.5 17 17 141515161616.5 12 13 13 14 11 42 Hoogtevan vanhet hetleuninghout Ieuninghout . 41 16 16 Hoogte 5 55 55 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 Dikte van van het hetleuninghout leuninghout . 5 17 17 \Dikte -
-
I .
-
--
.
`
-
--
--
81 De zes zes eerste eerste modelnommers modelnommers zijn zijn meer meer bepaald bepaald voor voor de de lagere school bestemd, de de twee tweeoverige overigekunnen kunnenook ookdaar daarvoor voorbuitenbuitenschool besternd, gewone gevallen dienst doen, doch geld en meer voor de hoogere hoogere Belden meer voor gewone gevallen takken van onderwijs. onderwijs_ takken van Nu wij in in het het bezit bezit zijn zijn van van beide banksoorten, mogen wij wij de Nu wij banksoorten, mogen quaestie de schoolbank schoolbank voor voor Nederland Nederland als vrij quaestie van van de vrij voldoende opgelost achten. Alvorens van dit dit onderwerp onderwerp of af te te stappen, stappen, achten wij ons verver· wij ons Alvorens van plicht nogmaals nadrukkelijk nadrukkelijk er op te wijzen, wijzen, dat dat men men bij bij de de plicht nogmaals op te aanbesteding van beide modelsoorten overtuige, of of het het modelsoorten zich zich goed goed overtuige, aanbesteding van fabrikaat is. Vooral Vooraldedevervaardiging vervaardigingvan vanKunze-model Kunze-model fabrikaat weI wel soliede is. is niet ieders ieders werk, en ook een een goede goedevervaardiging vervaardiging van van de de sponsponen ook is niet ning der kleptafel kleptafel vordert vordert meer meer dan dan gewone gewone zorg. zorg. Het Retisismij mij ning der gebleken, dat alleen timmer-fabrikanten die in 't groot en met gebleken, dat alleen timmer-fabrikanten die in 't groot en met stoomvermogen werken, goede waarborgen waarborgen kunnen kunnen schenken, dat ze eensolied soliedfabrikaat fabrikaattegen tegeneen een matigenprijs prijskunnen kunnenleveren. leveren. ze een matigen Droog en deugdzaam deugdzaam hout, hOllt, volgens volgens een eenvasten vasten mal bewerkt, leDroog en bewerkt, Levert waarborgen voor goede constructie. constructie. vert waarborgen voor soliditeit soliditeit en goede Prijsopgave, bank van van twee twee zitplaatsen, zitplaatsen, van van de deschoolbank school bank Prijsopgave, per per bank van Kunze en van van de de Staatscommissie Staatscommissie van van 1879, 1879, zooals zooals die die door door van Kunze de Firma Firma gebrs. gebrs. Van Van Malsen, Malsen, stoomtimmerfabrikanten, stoomtimmerfabrikanten, te Grate 's's Gravenhage, worden geleverd. KUNZE. Commissie. Banknummer 20 9.20 9.70 0 I ff 9. ff 9.7 II - 9·35 » • -- 99 8 5 9.35 -- TO.10.-» III III -- 9.50 » 9.5 0 IS - 10. 10.15 » IV IV - 9.65 9. 6 5 - 10.3 V10.300 80 » V - 9. 9.8o VI 10.45 VI -- 9.95 » - 10-45 9·95 - 10.60 VII 1010 10.6o » VII -- 10.10 10 .75 »» VIII 10.25 . - 10·75 VIII - 10.25 Ter zijde van van de de tafel moet het modelnommer, modelnommer, benevens benevens de de afafmoet het Ter zijde metingen de bestemming bestemming voor voor dedesekse sekseaangeduid aangeduid worden, bijv. metingen en de M. 104- I 10==Modelnommer Modelnommer I,I,voor voormeisjes. meisjes. M. 1. I. 104-110 In scholen met met een een gering getal leerlingen gebruike gebruike men men voor voor getal leerlingen In scholen 6 -
82 meisjes een hooger hoogernommer, nommer, dan danvoor voorjongens jongensvan vandezelfde dezelfdelengte lengte meisjes een is berekend, zoodat zoodat men men met met dezelfde dezelfde soort soort van van banken banken volvolis berekend, staan kan. staan kan. banken gewoonlijk gewoonlijk in het het groot groot geleverd geleverd worden en bij Daar Daar de banken de genoemde genoemde firma firma in in genoegzame genoegzame hoeveelheid hoeveelheid voorhanden voorhanden zullen zullen zijn, maakt het weinig weinig verschil verschil ininprijs prijs uit, uit, welk nom mer men kiest. zijn, maakt nommer Deze schoolmeubelen behooren met een een lichte kleur schoolmeubelen behooren kleur geverfd geverfd of nog beter, beter, duurzamer duurzamer en goedkooper, goedkooper, zooals zooals ze zedoor doorde degenoemde genoemde firma tegen bovengenoemden bovengenoemden prijs prijs worden afgeleverd, geolied en en firma tegen afgeleverd, geölied zoo meer meer weerstand weerstand aan aan de de tempetempevernist vernist te worden. Zij Zij bieden bieden zoo ratuurwisselingen, met gewone gewoneverf verfbehandeld behandeldzijn. zijn. ratuurwisselingen,dan dan wanneer wanneer ze ze met
B. Andere schoolbehoeften. schoolbehoeften. B. Andere Voor het klassikaal klassikaal onderwijs onderwijs isis het het ssch c h 0o 0o I1bb0orr dd van van belang. Voor het Opdat kinderen van van een een gansche gansche klasse daarvan te daarvan zonder zonder te Opdat de de kinderen groote inspanning zullen zullen kunnen kunnen gebruik gebruik maken, maken, moet moetzijn zijnopperoppergroote inspanning vlakte en moeten moetende devoorwerpen voorwerpendaarop daaropduidelijk duidelijk vlakte niet niet spiegelend en genoeg geplaatst zijn, zijn, dat dat kinderen kinderen met met een eennormaal normaalgezichtsvergezichtsvergenoeg geplaatst de uiterste uiterste zijdelingsche zijdelingsche en de de achterste banken mogen mogen op op de banken gezeten, die behoorlijk kunnen onderscheiden. Zooals de afmetingen ten, die behoorlijk kunnen onderscheiden. Zooals de afmetingen de plaatsing plaatsing der der lichtramen lichtramen door door ons onszijn zijn voorvoorvan van de klasse en en de gesteld, kan dit ditzonder zonderbezwaar bezwaar geschieden. Evenwel hangt gesteld, kan bangt het goed onderscheiden veel veel of afvan vandedeinrichting, inrichting, plaatsing plaatsing en en het het goed onderscheiden gebruik bord. Het Ret isis een eengewoon gewoongebrek gebrekbij bijde debestaande bestaande gebruik van van het het bord. school borden van hout, dat datdede oppervlakteniet nietsamenhangend, samenhangend, schoolborden van hout, oppervlakte dofblijft. blijft. DeDe indrukkenvan vanhet hetgeschrevene geschrevene niet effen en enniet nietdof niet effen indrukken enmaken makendede oppervlakteten tenlaatste laatsteongeschikt, ongeschikt, blijven er op op en oppervlakte om de daarop daarop geteekende geteekendevoorwerpen voorwerpen duidelijk duidelijk tetekunnen kunnenonderonderom de den laatsten laatsten tijd tijd aanbevolen aanbevolen middelen middelen scheiden. Ondanks aIle alle in in den schijnt niet in in geslaagd geslaagd te zijn, zijn, om om een een doffe, zachte schijnt men er nog nog niet dolle, nachte oppervlakte in stand stand tetehouden. houden. oppervlaktegedurende gedurendeeen een geruimen geruimen tijd tijd in 't Schijnt noodig, noodig, om om minstens minstens elk elkjaar jaarde deoppervlakte oppervlakte van van het het 't Schijnt
83 bord te te vernieuwen. vernieuwen. Evenwel Evenwelgeschiedt geschiedt dit ditmaar maar hoogst hoogst zelden. zelden. bord verzuim kan kan nadeelige nadeelige gevolgen gevolgen voor voor het hetgezichtsorgaan gezichtsorgaan der der Dit verzuim kinderen opleveren, opleveren, vooral vooral als zij voorgestelde op op zoodanige zoodanige kinderen zij het voorgestelde borden in in hunne hunne boeken boeken moeten moeten overbrengen. overbrengen. De Deongelijke ongelijke acacborden commodatie, waartoe oog dan dangenoopt genoopt wordt wordt en en de detegentegencommodatie, waartoe het het oog telkens bloot blootstaat, staat,om omwitte wittefiguren figurenvan vaneene eene waaraan het telkens stelling waaraan donkere oppervlakte op vangen en en die die in indonkere donkere kleuren kleuren op op donkere oppervlakte op te te vangen een wit vlak vlak over over tetebrengen, brengen, vorderen groote Is een wit groote inspanning. inspanning. Is daarbij het bord slecht geplaatst en de verlichting gebrekkig, dan daarbij bord siecht geplaatst en de verlichting gebrekkig, dan dit gedeelte gedeelteder derwerkzaamheden werkzaamheden als schadelijk schadelijk voor het mag men men dit gezichtsorgaan Die schadelijkheid schadelijkheid behoort behoort tot tot een een mimigezichtsorgaan houden. houden. Die nimum teruggebracht te worden. Men zal, door door welk middel ook, nimum teruggebracht Men zal, middel ook, er voor moeten zorgen, zorgen, dat dat die die oppervlakte oppervlakte steeds dof dof I) i) en effen voor moeten den laatsten laatsten tijd tijd voor voor de de blijft. Van aIle blijft. Van alle grondstoffen, grondstoffen,die die in in den vervaardiging schoolborden zijn zijn aangewend, aangewend, schijnt schijntmatglas matglas vervaardiging van van schoolborden met donkeren achtergrond bevelen. In In het het met donkeren achtergrondnog noghet het meest meest aan aan te te bevelen. buitenland zijn zoodanige zoodanige borden ge bruik en de buitenland zijn borden vrij vrij algemeen algemeen in in gebruik en de berichten daaromtrent gunstig. Het Bet schrijven schrijven er op aandaaromtrent luiden luiden gunstig. op is aangenaam, ze worden niet spiegelend en en laten laten de de sporen sporen van van het het niet spiegelend genaam, ze krijt merkbaar voor het op een afstand afstand geplaatst geplaatst krijt op den duur niet zoo merkbaar Teoog zichtbaar zichtbaar worden, als bij gebruikte geschilderde bij gebruikte geschilderde borden. borden. Teworden, als genover vervaardigde houten houten of of metalen metalen borden borden zijn zijn zij zij niet niet genover goed vervaardigde duur zooveel hooger in in prijs, prijs, een eenverhooging, verhooging, die die echter op op den duur zooveel hooger wordt uitgewonnen. Zoodanige borden, breekbaarder breekbaarder dan van wordt uitgewonnen. Zoodanige borden, dan die van of metaal, metaal, behooren behooreninineen eenraam raamtegen tegenden denwerkmuur werkmuur bebehout hout of vestigd te worden. vestigd te men van van houten houten ofofmetalen metalen borden borden gebruik gebruik maakt, maakt, die die Waar Waar men niet dof en en zwart zwart kunnen kunnen worden gehouden, het wenschelijk wenschelijk ze ze gehouden, is het niet dof niet vast tegen den den muur, muur, maar maar op op ezels ezels tetezetten zettenen enzezedan danzulk zulk niet vast cen richting te te geven, geven,dat datdedetegen tegenhethet raam gerichtezijde zijdeeenige eenige een richting raam gerichte centimeters voren staat. staat. Ook Ook mag de helling niet te te groot groot zijn. zijn. centimeters naar naar voren komt in in aanmerking, aanmerking, dat dat de devoorwerpen, voorwerpen, die diedaarop daarop Vervolgens Vervolgens komt geschreven geteekend worden, duidelijk worden voorgesteld. geschreven of of geteekend I) Het K. K. B.B.schrijft schrijftvoor voor:: Het Hetschoolbord schoolbord isis mat matgeverfd. geverfd. I) Het
84
Gewone schriftletters mogen mogen niet niet kleiner dan centimeter zijn. zijn. Gewone schriftletters dan 2'/2 2'12 centimeter De letters moeten moeten niet niet te te dicht op elkander en en over over 't'talgemeen algemeen De letters op elkander niet te veel veelwoorden woorden ofofvoorwerpen voorwerpen tegelijk tegelijk op op het het bord bord te te zien zien niet te hetnotennoten-enenletterschrift letterschrift zij zij men men gegeven worden. Vooral bij het Vooral bij daarop is van van belang, alvorens onderwijzer het daarop indachtig. indachtig. Ret Het is alvorens de onderwijzer onderwijs het bord borda,anvangt, aanvangt, zich de kinderen kinderen op op de de onderwijs op op het zieh bij bij de uiterste overtuigen, of zij zij allen het voorgestelde wel weI uiterste banken banken te te overtuigen, het voorgestelde goed kunnen onderscheiden. onderscheiden. Mocht niet het geval geval zijn zijn en en kan kan goed kunnen Mocht dit dit niet daarin verplaatsing van bord niet niet w.orden daarin door verplaatsing van het het bord worden voorzien, voorzien, dan plaatse men de dekinderen kinderen met met geringe gezichtsscherpte dat plaatse men gezichtsscherpte zoo, zoo, dat zij, zonder groote groote inspanning, inspanning, het hetvoorgestelde voorgesteldeduidelijk dl1idelijk kunnen kl1nnen zij, zonder onderscheiden. wordt maar maar alaltetevaak vaakverzuimd, verzuimd, waardoor waardoor onderscheiden. Dit Dit wordt aanzijne zijne menig leerling, nit uit valsche valsche schaamte, schaamte, behalve behalve nadeel nadeel aan menig leerling, oogen, soms straf oploopt, als hij verkeerde antwoorden geeft, en oogen, soms hij verkeerde antwoorden geeft, en aan onkunde onkunde ofofonoplettendheid onoplettendheidwordt wordttoegeschreven. toegeschreven. dit aan Evenveel kl1nnen de deinrichting inrichtingenenhet hetgebruik gebruikvan van11ee i en Evenveel nadeel kunnen ggriffel r iff e I veroorzaken. De De tegenstelling tegenstelling van van dunne, dunne, witte witte voorwerpen voorwerpen op eene zwarte zwarte oppervlakte oppervlakte is is hier nog grooter. Onderzoekingen Onderzoekingell op eene nog grooter. hebben geleerd, dat dat griffelschrift griffelschrift op op de de lei lei het hetoog ooghet hetmeeste meeste hebben geleerd, Komt daar daarnu nubij bijeen eenonvoldoende onvoldoende en enverkeerd verkeerd aangeaangeinspant. inspant. Komt brachte verlichting, griffel, een een vuile vuile groe.groe.. siechte leisoort verlichting, een slechte leisoort en griffel, zelige oppervlakte en een een slechte dan heeft heeft siechte houding zelige oppervlakte houding van van het kind, dan hetgezichtsorgaan gezichtsorgaan te te schad en. Ret men gegevens genoeg, genoeg, om om het men gegevens schaden. Het is, zoowel door door onderzoekingen onderzoekingen als door berekening, gebleken, gebleken, is, zoowel door berekening, dat men voor voor schriftletters schriftletters met metgriffels griffels 55 maal zooveel zooveellicht licht noodig de leimeestal meestal heeft, als voor zwarte drukletters. Daarbij wordt voor zwarte drukletters. Daarbij wordt de lei ondoelmatig gebruikt. Men laat laat dedekinderen kinderengewoonlijk gewoonlijkonevenonevenondoelmatig gebruikt. Men nog wel weI in de lengte. lengte. Nu Nu redig groote leien leien gebruiken gebruiken en en dan nog redig groote in de leggen zij zij Of Of de de lei lei schuin schuin op op de de talel wat meer meer gewoon gewoon is, is, tafel Of, leggen 6f, wat lei steunt stel1nt met met haar onderste onderste derde derde gedeelte gedeeltetegen tegen den den rand rand der der de lei met haar onderrand tegen den denbuik bl1ikofofde de borst borst des des kinds, kinds, onderrand tegen tafel en met terwijl hij hij haar tot meerdere meerdere stevigheid stevigheid met met de de linkerhand linkerhand van van terwijl daardoor een eenallerschadelijkste allerschadelijkste vasthoudt. Niet allf.!en, boven vasthoudt. alleen, dat daardoor houding van lichaam wordt wordt veroorzaakt, veroorzaakt, maar maar het het oog oog wordt wordt houding van het lichaam de tetenabijgelegen nabijgelegen letters, letters, die die meestal meestal door door den den adem door de door ade rn des
85 kinds bewalmd worden, worden, te te veel veelingespannen. ingespannen. Voeg Voegdaarbij, daarbij, dat dat kinds bewalmd metafgestompte afgestompte punten punten gewoonlijk harde, kleine kleine griffels griffels met gewoonlijk van van harde, zich begrijpen, begrijpen, dat ook ook de de gebruik gebruik wordt wordtgemaakt, gemaakt, dan dan laat laat het het zich zwakke ongeuefende kinderhand kinderhand op een eenharde hardeproef proefwordt wordt zwakke en en ongeoefende gestcld. Wij aarzelen aarzelen daarom daarom niet niet te te bekennen, bekennen, dat datdoor doorhet het gesteld. Wij voortdurend die leermiddelen leermiddeleninindedeeerste eersteschooljaren schooljaren voortdurend gebruik gebruik van van die v.eel kwaad wordt wordt gesticht, gesticht, veel veel wordt wordt toegebracht toegebracht tot tot scheefheid scheefheid veel kwaad van den romp romp en bederf bederf van van het het oog. oog. van den wij derhalve raad geven, geven, voortaan voortaan de lei niet niet meer meer Zullen Zullen wij derhalve den den raad de lei te gebruiken gebruiken?? Wij Wij vreezen vreezen dan dan voor voor onpractisch onpractisch gehouden gehoudenteteworworden. Zoolang schoolbesturen schoolbesturen niet niet kunnen kunnen besluiten, besluiten, om eerste den. Zoolang om de eerste kind te te laten laten verrichten verrichten op op papier papier met met schrijfoefeningen schrijfoefeningenvan van het het kind een potlood potlood van van zwart zwart krijt, krijt, rest rest ons niet niet anders andels dan dan de de nadeelen nadeelen van het verkeerd verkeerd gebruik gebruikder derlei leitot toteen eenminimum minimum terug terug te te brengen. brengen. van het Tot dat dat einde eindebevelen bevelenwijwijaan aanhet hetgebruik gebruikvan vanAmerikaansche Amerikaansche leien, die goed dof, dof, niet niette te hard effenzijn, zijn,ininstevige stevigelijsten lijsten met met die goed hard enen effen ronde hoeken zijn zijn gevat gevat en en in in 't'tgroot groat niet niet veel veelininprijs prijs van van de de ronde hoeken Duitsche Belgische leien leien verschillen. verschillen. Daarbij Daarbij moet moet de lei lei in in Duitsche of Belgische lengte van van het het kind kind zijn, zijn, niet niet in in de de lengte, lengte, evenredigheid evenredigheid tot tot de de lengte maar de breedte, breedte, desnoods desnoodsininvakken vakkenverdeeld, verdeeld, gebruikt gebruiktworden. worden. maar in de Men zorge er er voor, voor, dat dat zezeniet nietvan vanhethet tafelblad verwijderd Men zorge tafelblad verwijderd en steeds zuiver zuiver gehouden gehouden wordt, door ze ze met met een eenschoone schoone en steeds wordt, door af te wisschen. Daarbij moet de griffel spons en zuiver water spons en zuiver water of te wisschen. Daarbij moet de griffel met stevige van een zachte compositie zijn (zgn. Fabergriffel) van een zachte compositie zijn (zgn. Fabergriffel) met stevige punten. Minder dan danhalve halvegriffels griffelsvoor voor't 'tschrijven schrijven tetegebruiken, gebruiken, punten. Minder hetgebruik gebruikvan van moet niet gedoogd gedoogdworden. worden.Eindelijk Eindelijkbeperke beperkemen menhet moet niet lei en en griffel griffel tot tothet hetuiterste, uiterste,vooral vooralbijbijkunstlicht. kUllstlicht.Bij Bijdat datgebruik gebruik zorge men men er er voor, voor, dat dathet hetkind kindbehoorlijk behoorlijkgroote grooteletters lettersschrijve enververschrijve en dat het hethalf halfuitgewischte uitgewischteschrift schriftworde wordeovergedikt overgediktofofgelezen. gelezen. mijde, mijde, dat Minder vevne 0npop wit i e r teteMinder nadeel nadeel brengt brengthet het ss cchhr rij ij witpap papier weeg, mits de destof, stof,waarmede waarmedegeschreven geschrevenwordt, wordt, gemakkelijk gemakkelijk en en weeg, mits duidelijk donkeren afdruk afdruk op op het het papier papier maakt. maakt. Potlood, PoUood, duidelijk een een donkeren tenzij vrij zacht zacht en enzeer zeerdoriker, danker,is is minderdan danzwart zwartkrijt krijtaan aan tenzij vrij minder te bevelen. Bij Bij het hetgebruik gebruik van van inkt inkt zorge zorge men men steeds steeds voor voor een een te bevelen. duurzaam met het hetoog oogop opde degewoonte gewoonte duurzaam zwarte, zwarte, doffe, doffe, vloeibare vloeibare en, met
86 86 van vele kinderen kinderenom omdedepen penofafte likken,niet nietvergiftige vergiftige(alizarine-) (alizarine-) van vele to likken, inkt. pen zij zij niet niet te te stijf stijf en, en, vooral vooral in in den den beginne, inkt. De De pen beginne, de de punten er van scherp. Het Retpapier papiermoet moetniet nietgrauw, grauw, maar maar helder helder van niet niet te te scherp. wit eenigszins geelachtig geelachtig getint getint zijn. zijn. De De lijnen lijnen waarop waarop geschregeschrewit of eenigszins ven moet worden, moeten ven zijn afgedrukt afgedrukt en enbehoorlijk behoorlijkwijd wijd moeten scherp zijn van De blauw blauw gelinieerde gelinieerde schrijfboeken schrijfboeken laten van elkaar elkaar staan. staan. De Taten in, in dit opzicht te wenschen wenschen over. over. I)e Deletters lettersmoeten moeten niet niet te te klein opzicht veel veel te klein en te dicht opeengedrongen het dicteeren dicteerenoverhaaste overhaaste men men en zijn. Bij het opeengedrongen zijn. de kinderen niet, de hand hand bederft, bederft, kost de kinderen niet, want, want, behalve behalve dat dat dit de kost het het te groote inspanning inspanning aan Moeten de de kinderen kinderen van van het het te groote aande de oogen. oogen. Moeten vooral isis overhaasting overhaasting schadelijk, schadelijk, omdat omdatdan dan bord afschrijven, dan bord afschrijven, dan vooral van accomodatie-vermogen tetevee I gevergd Men lette lette van het het accomodatie-vermogen veel gevergd wordt. wordt. Men daarbij een opgerichte opgerichtehouding, houding,want wanthet hettelkens tel kensoprichoprichdaarbij vooral vooral op een ten en vooroverbuigen van het hoofd verwekt congestie van het ten en vooroverbuigen van het hoofd verwekt congestie van het oog, waardoor waardoor op op den denduur duurhet hetschrijven schrijvenbemoeielijkt bemoeielijktwordt. wordt. Zulk Zulk werk moet nooit te te lang worden voortgezet. moet nooit lang worden Eindelijk inrichting van van`het 'het1lee Daarbij komen komen Eindelijk de inrichting e e ssbb o0 ee k. Daarbij in aanmerking de kleur van van het hetpapier, papier,de delettertype lettertypeen ende delengte lengte in aanmerking de kleur en afstand afstand der der regels. regels. Voor Voor het het papier papier van van leesboeken leesboeken geldt geldthethetwij van vandat datvan vanschrijfboeken schrijfboekenopmerkten, opmerkten, ja, in zelfde, wat wij zelfde, wat in nog de karakters karakters reeds reeds op op het hetpapier papier staan staan hoogere omdat daar daar de hoogere mate, mate, omdat en daarvan daarvan moeten moeten afgelezen afgelezen worden. Dat papier papier mag daarom niet ,uiterste kleuren kleuren van van het het kleurenbeeld kleurenbeeld hebben hebben; ; roodrood- of of niet de uiterste blauwachtig kinderleesboeken of af te te keuren. keuren. blauwachtig papier papier is is voor kinderleesboeken Vervolgens de de lettervorm, lettervorm. Deze moet scherp zijn, zijn, rond rond en en Vervolgens moet scherp behoorlijk tete onderscheiden Een behoorlijk onderscheidenvan vande de dunne dunneen en dikke dikke zijden. zijden. Een Engelsche lettertype lettertype isis voor voor zulk zulkeen eenboek boekniet nietaan aan te te bevelen. bevelen. Eeii Een Engelsche Dessendiaanletter van de onderstaande grootte daarentegen weI. Dessendiaanletter van de onderstaande grootte daarentegen wel. I) i) I) I)
Wij laten hiervan hiervan een een proeve proeve volgen volgen: Wij :
Leesboeken voor kinderen kinderen behooren behooren met een een letterletterLeesboeken vorm gedrukt gedrukt te worden, zooals zooals deze noot noot is gedrukt gedrukty; zoo ook ook de de lengte lengte der der regels regels en en de deafstand afstandtusschen tusschen zoo regels. de regels.
87 Wel zou WeI zou men men voor voor normale oogen bij een normale verlichting oogen bij met kunnen volstaan, volstaan, maar maar aangezien aangezien men met een kleinere lettersoort lettersoort kunnen niet altijd met met deze deze normale toestanden heen, is is het het niet altijd toestanden te te doen doen heeft, wenschelijk de onderstaande onderstaande type type gebruik gebruik te maken. Ook Ook wenschelijk van van de te maken. de lengte der der regels regels en en de deafstand afstandtusschenbeide tusschenbeide zijn zijnvan van belang de lengte behoorlijk onderscheiden. niet voor voor het behoorlijk onderscheiden. Vooral Vooral kinderen, kinderen, die die nog niet gewoon zijn vlug vlug tete lezen lezenenen daarbijwat watzenuwachtig, zenuwachtig, moeten moe ten gewoon zijn daarbij hun gezichtsorgaan al te veel veelinspannen, inspannen, als zij kleinen en hun gezichtsorgaan al te en gedrongen letterdruk moeten lezen. lezen. drongen letterdruk Omtrent 0 eke pIa ten en en andere voorOmtrenthet hetgebruik gebruikvan vanb b o e kn,e n, platen Merpen, op een eenafstand afstandof of dichtbijgebruikt gebruikt worden, merpen, hetzij hetzij die die op dichtbij geldt nagenoeg hetzelfde, hetzelfde, wat wat wij wijomtrent omtrentbord bordenenschrijfboek schrijfboek geldt nagenoeg hebben gezegd. Duidelijkheid van voorstelling is hier hoofdzaak ; hebben gezegd. Duidelijkheid van voorstelling is elke overlading in in den den aanvang aanvang schaadt. schaadt. Volledige kaarten aan elke overlading kaarten aan kinderen, voor het heteerst eerstvan vanaardrijkskundige aardrijkskundige kaarten kaarten gebruik gebruik kinderen, die voor maken, houden, isis hygieinisch hygieinisch en en paedagogisch paedagogisch ofaftetekeukeumaken, voor voor te houden, Entoch tochgeschiedt geschiedthet hetmaar maaralaltetevaak. vaak.Daardoor Daardoorverwart verwart ren. ren. En het onderscheiden en en helder helder denken. Van het "kind kindinin het het goed goed onderscheiden Van het eenvoudige het samengestelde samengestelde is is een een regel, regel, die diezoowel zoowelvoor voor eenvoudige tot tot het den paedagoog, als voor hygieinist waarde waarde heeft. heeft. den paedagoog, voor den hygieinist oppervlakte De kleuren mogen mogen niet niette te veel contrasteeren,dedeoppervlakte De kleuren veel contrasteeren, mag niet spiegelend spiegelend zijn. zijn.
III. HETSCHOOLKIND. SCHOOLKIND. III. HET
A. Inde deschool. school. A. In Had de hygieinist hygieinist tot totdusver dusvereen eenmoeielijken moeielijken weg te to bewanHad de het juiste juistemidden middenhouden houdentusschen tusschenbekrompen bekrompen delen, wilde hij hij het had hij hij tot totnu nutoe toe vooroordeelen te bevredigende bevredigende eischen eischen ;j had vooroordeelen en en niet te inzichtenvan schoolbesturen rekening te houden houden met metgebrekkige gebrekkigeinzichten rekening te van schoolbesturen en bouwkundigen bouwkundigen en enmoest moesthijhijsteeds steeds zijnevoorschriften voorschriftenvragen vragen: : in in zijne zij door door de de techniek techniek naar naar behooren behooren opgelost opgelost en en door door de de kunnen kunnen zij schoolfondsen bestreden bestreden worden? hij het object object van van beschoubeschou. Nu hij worden ? Nu vraag: wing van zijne zijne geestelijke geestelijkezijde zijdezal zalbehandelen, behandelen,rijst rijstdedevraag wing van : hoe zal hij hijde deeischen eischender dergezondheidsleer gezondheidsleer met met die die der der opvoedopvoed. hoe zal }:lare omvattende omvattende beteekenis beteekenisininovereenstemming overeenstemmingkunnen kunnen kunde kunde in hare brengen; zijne voorschriften voorschriften in in te te richten, dat den dat zij zij niet niet den brengen ; hoe hoe zijne deschoolorde schoolordezullen zuBenstoren storen? Hij goeden gang van van het het onderwijs, onderwijs, de goeden gang ? Hij kan thans niet niet bij bij het hetuiterlijke uiterlijke van vanhet hetschoolwezen schoolwezellzich zichbepalen, bepalen, kan thans hij tot de dekern kerndoordringen, doordringen,den denonderwijzer onderwijzerininzijne zijnemoeiemoeiehij moet tot lijke taak bijstaan, bijstaan, voorschriften voorschriften van van paedagogische paedagogischehygieine hygieinegeven. geven. lijke taak Inderdaad probleem is is hier nog moeielijker op lossen nog moeielijker op te lossen Inderdaad zijn zijn probleem dan daar. Behelst Behelst het het leerstuk leerstuk van van de de physische hygieine der school dan daar. dergeestelijke geestelijke reeds zoovele onbesliste onbesliste vraagstukken, vraagstnkken, het het gebied gebied der reeds zoovele van den den geestesarbeid, geestesarbeid,bevat bevatnog nog hygieine, hygieine,dedehygieine hygieine van em ten. Hygieine Hygieine en enpaedagogiek, paedagogiek, zoo zoonauw nattwverwant verwant grootere grootere Ie leemten. aan elkaar, zijn zijn het het echter in lang niet eens over over hare hare wederzijdwederzijdaan elkaar, niet eens sche grenzen; voor tal tal van vanonbeonbegrenzen ; beide wetenschappen wetenschappen staan staan nog nog voor Laat menig menig vraagstuk vraagstuk van van de de hygieine hygieine van van sliste vraagstukken. Laat sliste vraagstukken.
89
het schoolgebouw zich zich als 't ware ware door door het het gezond gezond verstand behet schoolgebouw oordeelen en zijn zijn oplossing oplossing langs langs den dengeleidelijken geleidelijken weg van 10looordeelen en gisch denken zich verwachten, niet niet alzoo alzoode devraagstukken vraagstukken van van gisch denken zich verwachten, paedagogische behoort vrij vrij wat wat physiologische en paedagogischehygieine. hygieine. Er Er behoort psychologische kennis om met met kennis kennis van van zaken zaken in in deze deze mamakennis toe, toe, om terie oordeel te te vellen. vellen. terie een oordeel De hygieinist moet moet hier dus met groote groote behoedzaamheid behoedzaamheid zijn zijn De hygieinist dus met weg afleggen oog gevestigd gevestigd houden houden op op dat dat tal tal van van afleggen en en steeds steeds het bet oog omstandigheden, welke de richting en en den den omvang omvang van van het het ononde richting derwijs omstandigheden, die vaak verre verre buiten buiten de degrengrenderwijs bepalen, bepalen, omstandigheden, die vaak zen van het schoolgebied schoolgebied gezocht gezocht moeten moe ten worden. Hij moet de Hij moet van het school als een product van van haren haren tijd tijd opvatten, opvatten, maar maar aan aan den den een product anderen kant niet uit uithet hetoog oogverliezen, verliezen, dat datdedeorganisatie organisatie van van kant niet het kind aan aan zekere zekere physiologische op gehoorzaamt, die die op het kind physiologische wetten gehoorzaamt, den duur niet nietstraffeloos straffeloosovertreden overtreden kunnen kunnen worden. Hij Hij moet den duur als gids tusschen de school school en en de de maatschappij maatschappij optreden. Tusgids tusschen optreden. Tusschen die twee twee machten moet mOt!t hij hij het het kind kind tot totbeschermer beschermer strekstrekschen die ken, verhoeden dat het het het hetslachtoffer slachtoffer van van beider overdreven ken, verhoeden eischen worde. Niettemin Niettemin moet moet hij hij zich zich wachten stmend eischen worde. storend in in de organisatie een en en ander ander te te grijpen. grijpen. Integendeel, Integendeel, zijn zijn doel doel organisatie van van een en streven moet n10et zijn, zijn, een eenverzoening verzoening tusschen tusschen beide machten tot en streven beide machten stand brengen, in in het het belang van het schoolkind, schoolkind, den grondslag stand te brengen, van het eener toekomstige toekomstige maatschappij. maatschappij. Hoe verwant beide wetenschappen zijn, zoo sinds Hoe verwant wetenschappen ook ook zijn, zoo ziet ziet men sinds eengrooten groott'!nstrijd strijdvoeren. voeren. tal van van jaren jaren tusschen tusschen hare harebeoefenaren beoefenareneen Terwijl apostel der der gezondheidsleer gezondheidsleer verklaart, verklaart, dat dat de de physische Terwijl de de apostel en intellectueele vermogens last der der eischen eischen eener eenertoetoeen intellectueele vermogens onder onder den den last nemende beschaving niet niet mogen mogen lijden lijdenenendedeontwikkeling ontwikkeling van van nemende beschaving het kind niet niet mag terugblijven, beweert de voorganger voorganger van van het het het kind terugblijven, beweert onderwijs, de school school wel wei rekening rekening moet moet houden houdenmet metde dekrachkrachonderwijs, dat dat de datzij zij niet nietmet metangstvalangstvalten en vermogens van kind, maar maar dat en vermogens van het het kind, ligheid elk voorschrift voorschrift van den hygieinist hygieinist kan kan opvolgen opvolgen en en dat dat het het ligheid elk van den onvermijdelijk en dan dan ter ter wille geestelijke ontontvan de geestelijke onvermijdelijkis,is, dat dat nu nu en Wille van wikkeling massa enkele enkele offers offers van van het hetstreven strevennaar naarkennis kennis wikkeling van van de de massa gemaakt worden.
0 990
streng volgehouden, Deze vaak den den hygieinist hygieinist opvatting, streng Deze opvatting, volgehouden, heeft vaak dat ten ten koste ware tegenover tegenover den den paedagoog paedagooggesteld, gesteld, en en dat koste van van de ware belangen des des kinds. belangen kinds. Maar tegenstelling zal zal niet niet langer waar beiden Maar die die tegenstelling langer duren, duren, waar beiden tot tot het dat men men door door overdreven overdreven eischen door te het inz!cht inzicht komen, komen, dat eischen en en door eenzijdige zal bereiken bereiken:: een een harmonische eenzijdige opvatting opvattingnooit nooit het het doel zal harmonische ontwikkeling mensch. ontwikkeling van aIle alle vermogt:ns vermogens van van den mensch. derzake zake:: de degeneesheer geneesheer Die eenzijdigheid ligt den aard aard der Die eenzijdigheid ligt in den toch, dagelijks in in aanraking aanraking komt komt met met de de mensche]ijke menschelijke ellenellentoch, die dagelijks den en naar naar de de oorzaken oorzaken van van al die die kwalen kwalen vorscht, vorscht, is van van zelf zelf den en wat pessimistisch gestemd en ziet allicht in elke handeling in gestemd ziet allicht in elke handeling in de school een aanleiding aanleiding tot tot stoornis stoornis der der gezondheid. gezondheid. Wat Wat hij hij bij bij school een den enkelen gewaar gewaar wordt, wordt, past past hij hij zoo zoo gaarne gaarne toe toe op op de demassa massa; den enkelen ; voor hem isis het hetschoolkind school kind nog nog geen geen patient, patient, maar maar het het kan kan de voor hem aanleiding verzwakking der der maatschappij maatschappij worden, indien aanleiding voor verzwakking indien het niet van den den aanvang aanvang met met de deteederste teederstezorg zorgbehandeld behandeldwordt. wordt. niet van Allicht kan hij daarbij daarbij door door overdrijving, overdrijving, door door eenzijdigheid eenzijdigheid zonzonkan hij digen. Hij ziet ziet al al spoedig spoedig in in alles een aanleiding tot tot stoornis stoornis van vall digen. Hij een aanleiding de gezondheid, gezondheid, hij hij stelt stelt allicht te te hooge hooge eischen, eischen, om om die die te te voorvoorkomen, hij werpt werpt alras alras de de schuld geheel op de de school, school, waar waar zij zij komen, hij geheel op die slechts voor voor een een gering deel of of in in 't'tgeheel geheel niet nietdraagt. draagt. die slechts De paedagoog, paedagoog, op op zijne zijne beurt, beurt, vervuld vervuld als hij enkel met met het het hij is is enkel vurig verlangen, om zooveel mogelijk mogelijk partij partij te te trekken trekken van van de de om zooveel vermogens, die het kind kind zijn zijn weggelegd, weggelegd, ziet zietvaak vaakvoorbij, voorbij, dat dat vermogens, die in het wat hij aan aankinderlijke kinderlijke gebreken, gebreken, als traagheidszin, speelschheid, wat hij traagheidszin, speelschheid, niet zelden zelden gegeonnadenkendheid, koppigheid wijt, onnadenkendheid, grilligheid grilligheid en en koppigheid wijt, niet volgen zijn zijn ,van -van een verkeerde verkeerde richting richting of ofvan vanoverdreven overdreven eischen eischen volgen dat het het van 'zijn onderwijs. Hij Hij gaat gaat vaak vaak van het denkbeeld denkbeeld uit, uit, dat van zijn onderwijs. van het kind de de kiemen kiemen van van alle aIle kennis kennis bezit, die slechts slechts tetevoorschijn voorschijn kind bezit, die moe ten worden worden gebracht gebracht op op het het gegeven gegeven oogenblik oogenblik, , dat dat de de moeten schoolorde dit voorschrijft. Voor is het hetkind kind slechts slechts een een schoolorde dit voorschrijft. Voor hem hem is object, waaraan waaraan hij zijne methode methode zal zal beproeven. beproeven. Mislukt Mislukt de de object, hij zijne proef, de de schuld Echuld ligt ligt aan het het kind, kind, niet niet aan aan de demethode. methode. Hij Hij lacht proef, al dat dat angstvallig angstvallig geteem geteem van van de dedokters dokters en envindt vindthun hunangst angst met al zorgell tijdig tijdig genoeg, genoeg, als het kind kind zich zich bij bij hen hen als patient aanen zorgen .
91
meldt. Hijhoudt houdtdaarorn daarom liefst den hygieinist uit uit zijne zijne nabijheid, nabijheid, den hygieinist meldt. Hij daar deze slechts slechts stoornis stoornis in inden dendoor doorhem hemafgebakenden afgebakenden gang gang daar deze van zaken verwekt. verwekt. Zijne Zijne wenken wenken en envoorschriften voorschriften kunnen kunnen goed goed van zaken zijn, hij wil wil ze, ze, zoo zoo 't'tmoet, moet, wel weI toepassen, toepassen, mits mits ze ze geen geen afafzijn, en en hij breuk aan zijn zijn onderwijs. onderwijs. Hij Hij beweert, beweert, dat dat zijne zijne taak taak reeds reeds breuk doen doen aan dat hij hij zich nu nog nog met met de de zorg zorg voor voor omvattend dan dat omvattendgenoeg genoegis, is, dan zich nu de gezondheid gezondheid van van het kind kind kan kan inlaten. inlaten. Het Het isis hem hem wel, weI, als men hem de noodige noodigeruimte en wat wat licht geeft, om met met zijne zijne geeft, om hem slechts slechts de ruimte en het overige overigebehoort behoortmen menaan aan hem hem over over klasse te te kunnen kunnen »werken"; »werken" ; het te laten. Of Of hij hij zus zusofofzoo, zoo,teteveel veelofofteteweinig weinig leert, is is een te laten. zaak, oordeelen. Hij Hij ontkent, ontkent, dat dat zaak, waarover waarovergeen geen geneesheer geneesheer kan kan oordeelen. zijn onderwijs nadeelige nadeelige intellectueele intellectueele en en physieke physieke gevolgen gevolgen opopzijn onderwijs dat men men gebreken gebreken schept schept en en zoo zoo ze ze hem hem levert. Hij beweert, beweert, dat levert. Hij werkelijk worden aangewezen, werpt hij hij de de schuld daarvan daarvan verre aangewezen, werpt van zich. van zich. zich noemende noemende hygieinisten hygieinisten en en paedagogen. paedagogen. Maar Maar Zoo zijn er: er : zich Zoo zijn den ininmannen van dit gehalte gehalte zullen zullen het het groote groote vraagstuk vraagstuk van van den van dit vloed van het hetonderwijs onderwijsop opde dephysieke physiekeontwikkeling ontwikkeling des des kinds kinds vloed van door voorop voorop gegenooit oplossen. Door Dooreenzijdige eenzijdigebekrompenheid, bekrompenheid, door nooit oplossen. vatte meeningen, door door blinde voortvarendheid zal men nimmer vatte meeningen, voortvarendheid zal men tot eenstemmigheid ten ten deze deze kunnen kunnen komen. Nog isisde deanthroanthrotot eenstemmigheid komen. Nog pologische grondslag, onderwijs moet moet steunen steunen, , te te grondslag, waarop waarop het het onderwijs weinig nagegaan, nog nog isis de deaetiologie aetiologievan vantal talvan vanstoornissen stoornissen in in weinig nagegaan, het psychische en physische leven des kinds kinds teteweinig weinigbestudeerd, bestudeerd, leven des nog heeft de deervaring ervaring teteweinig weiniguitspraak uitspraakover overmenig menigbetwist betwistpunt punt nog heeft gedaan, om een een grondig grondig oordeel oordeel te te kunnen kunnen vellen, Yellen, om om zelfs zelfs de de gedaan, om juiste grenzen te te kunnen kunnen aangeven, aangeven, waar waar binnen een onderwijs zich dat het het kind kindbehoorlijk behoorlijk naar naar den den geest geestontwikkelt, ontwikkelt. bewegen kan, kan, dat zonder zijn lichaam lichaam duurzaam duurzaam te benadeelen. benadeelen. zonder zijn de meeste meesteomzichtigheid omzichtigheid worden Van beide kanten moet dus de beide kanten moet dus aanbevolen. Beiderzijds moet moet tot toternstig, ernstig, nauwgezet nauwgezet en en veelzijdig veelzijdig aanbevolen. Beiderzijds onderzoek aangespoord worden. De hygieinist hygieinist stelle den paedaonderzoek aangespoord den paedagoog Keene te te hooge hooge eischen eischen;; de de paedagoog paedagoog moet moetop opzijne zijnebeurt beurt goog geene aan teedere van het kind kind geene geene te te hooge hooge eischen eischen stelaan het het teede re gestel gestel van len. Allerminst de onderwijzer onderwijzer der der lagere school zijn ononAllerminst drijve drijve de school zijn .
92 derwijs zoo hoog op, op, dat dat de demassa massahet hetniet nietmet metvoldoende voldoendevrucht vrucht zoo hoog iets geheel geheel anders, kan genieten. Broeikasplanten Broeikasplanten te kweeken, is iets kan genieten. te kweeken, dan stekken zorgvuldig zorgvuldig te te verzorgen, verzorgen, opdat opdatzij zij eenmaal eenmaal in in den dan stekken vollen grond tot tot stevige stevige planten kunnen opwassen. opwassen. vollen grond planten kunnen Bet doel van van dit ditonderwijs onderwijs isis niet nietzoozeer, zoozeer,het hetoverbrengen overbrengen der der Het doel wetenschap op zich:>zelve, zichbzelve, als weI den overvloed overvloed van van opwekkingen opwekkingen als wel wetenschap op tot eigen werkzaamheid te leeren aanwenden, niet zoozeer dat dat er eigen werkzaamheid te le eren aanwenden, niet zoozeer in algemeen veel veel geleerd geleerd worde, worde, als als'. weI dat het het geleerde geleerde bebein 't't algemeen wel dat en dat dat daardoor daardoor een een gezond gezond oordeel oordeel houden, geestelijk verteerd verteerd en houden, geestelijk ·en zelfwerkende geestkracht ontwikkeld, dat dat de de -en zelfwerkende geestkrachtopgewekt opgewekten en ontwikkeld, opgenomen graankorrel alzoo vruchtbaar gemaakt tot edele edele opgenomen graankorrel alzoo vruchtbaar gemaakt en tot levensbedoelingen aileen mogelijk mogelijk levensbedoelingen aangewend aangewend worde. worde. Dit isis echter alleen bij gepaste, d. i.i, aan de bestaande bestaandegeestelijke geesteJijkeverteringskracht verteringskracht bij een gepaste, beantwoordende van materiaal materiaal ter ter aanleering. aanleering. beantwoordende som som van Men moet toestemmen, toestemmen, dat ieder ieder mensch mensch in in den denkring kringvan vanzijn zijn Men moet beroep beter zal zalvoortkomen, voortkomen, een eenverdienstelijker verdienstelijkerstaatsburger staats burger beroep beter worden en zich ook ookvan vandede latere,hoogere hoogerelevenseischen levenseischenbeter betel' en zich latere, kwijten zal, wanneer wanneer hij hij slechts slechts een een matige matige hoeveelheid hoeveelheid positieve positieve kwijten zal, in zich zich kennis heeft verkregen, verkregen, maar maar die diebehoorlijk behoorlijk verwerkt verwerkt en in kennis heeft dan wanneer wanneer door dooreen eenwerkelijke werkelijkeovervulling overvulling de de opgenomen heeft, dan opgenomen heeft, opkomende oordeelsoordeels-en enproductieve productievegeestkracht geestkrachtneergedrukt neergedruktwordt wordt;; want zelfs inindedezeldzame zeldzameuitzonderingen, uitzonderingen, waar waar de de leerlust leerlust door door want zelfs een absolute absolute stofovervulling stofovervulling niet niet verzwakt verzwakt wordt, wordt, voert voert de de dan dan de eerste overprikkeling teweeggebrachte leergierigheid, die in teweeggebrachte leergierigheid, die de eerste overprikkeling van het opnemingsvermogen opnemingsvermogen bestaat bestaat en en daarom daarom als ziekelijk te van het als ziekelijk beschouwen is, tot een eentetegrootere grooteretraagheid traagheidvan van het het denkvermogen. denkvermogen. is, tot Zal derhalve het doel bereikt bereikt worden, Zal derhalve het doel worden, dan moet men men een zekere maat, die echter individueel zeer verschillend verschillend kan kan zijn, zijn, wel weI in maat, die echter individueel in 't oog houden. houden. De Demaatstaf maatstafvoor voorscholen scholen moet natuurlijkslechts slechtsnaar naar moet natuurlijk de kinderen kinderen berekend, berekend, worden, die een middelmatigen, middelmatigen, zelfs zelfs liever liever die een eenigszins lageren lagerengraad graadvan vannatuurlijke natuurlijke begaafdheid begaafdheidbezitten. bezitten. nog eenigszins Wordt deze maatstaf maatstaf door vee I h e i don d e rWordt nu nu deze doorde dehoe hoeveelheid onderwe van het h e ton w ij ij ss op op dedemeeste meesteenenhoogstgehoogstgew e rrpen pen van o n dde errw plaatste der tegenwoordige tegenwoordige scholen scholen overschreden, overschreden, zoodat zoodat men men plaatste der zeggen kan, dat datdedemaat maatder dergemeenschappelijke gemeenschappelijke massa massa van van onon· zeggen kan,
93 derwijsmateriaal dergemiddelde gemiddeldevatbaarheid vatbaarheid tot tot leerel1 leeren derwijsmateriaalmet met die die der vergeleken, overvol overvol isis? ? Betrekkelijk ja, volstrekt overvol neen. neen. volstrekt overvol Ik geloof veel meer, meer,op opzoovele zoovelebeslissende beslissendevoorbeelden voorbeeldenstet: steugeloof veel nende, dat dat het hetgetal getalder derafzonderlijke afzonderlijkeonderwijs-onderwerpen onderwijs-onderwerpenyenvergezondheid der der jeugd jengd meerderd zou kunnen kunnen worden, zonder zonder de de gezondheid meerderd zou in minste te sehaden, namelijk altijd leerstof naar naar de de in 't't minste schaden, indien indien namelijk altijd de de leerstof bevatting van het het vermogen vermogen des deskinds kindszou zougekozen gekozen zijn, zijn, indien indien bevatting van men, in plaats plaats van vaneen eenonderwerp onderwerpnoodeloos noodeloosuit uittetepluizen, pluizen, in in men, in plaats eijfers en en woorden woorden leeren, in plaats van van al al dat dat gein plaats plaats van van veel cijfers onderwijs in in 't't algemeen algemeen plaats plaats daehteloos »van buiten" buiten" leeren, het onderwijs dachteloos »van deed maken voor voor een eenduidelijke, duidelijke, dedestof stofgeheel geheelbeheerschende beheersehende deed maken voorstclling eenaanschouwelijke aansehouwelijke leermethode, leermethode, indien indienvooral vooral het het voorstelling en een evenwieht der lichamelijke liehamelijke kraehten doelmatige oefening oefening evenwicht der krachten door door een doelmatige en door een eenbetere beteretijdsverdeeling tijdsverdeelingtusschen tussehenlichamelijke liehamelijkeen engeestegeesteen door lijke inspanning meer meer gehandhaafd gehandhaafd werd. lijke inspanning Ret »multum sed sed non non multa" multa" is een een zeer rekteer betrekkelijk betrekkelijk en rekHet »multum baar begrip. Naarmate Naannate men het het aanlegt, aanlegt, gaat gaathet hetmulta multaofofvroeger vroeger baar begrip. of eerst eerst veel veellater laterinin»nimia," »nimia," al te Ie veel, veel, over. Demenschelijke mensehelijke over. De geest, ook de de slechts sleehtsmatig matigbegaafde, begaafde,isisoneindig oneindigrijk rijkaan aankiemen, kiemen, geest, ook wier doelmatige ontwikkeling, in een hatmonisehe, aan de natnur wier doelmatige ontwikkeling, een harmonische, aan natuur beantwoordende aankweeking en vermeerdering vermeerdering van van aile kraehtenn beantwoordende aankweeking alle krachte bestaande, het gezamenlijk gezamenlijk individueele individueele leven leven niet niet onderdrukt onderdrukt en en bestaande, het belemmert, maar veeleer veeleer bevordert bevordert en enaan aanduurzaamheid, dnurzaamheid, kraeht belemmert, maar kracht en seheppend vermogen vermogen doet winnen. Men Menvervulle vervulle slechts slechts deze deze en scheppend doet winnen. eene, voor de deontwikkeling ontwikkelin; van van alle organisehe krachten kraehten on misalle organische onmiseene, voor late geest rijp rijp bare voorwaarde: men bare voorwaarde : men latededeorganen organen van van den den geest worden, eel' men ze ze begint begint in in te te spannen. Wijkt Wijkt men, van eer men de kraehten, dien regel niet af, af, dan dan zal zal men men verbaasd verbaasd staan staan over over de krachten, regel niet zij ten ten toon toon spreiden. spreiden. die die zij En welke is nu nn de deleeftijd, leeftijd, waarop kind waarop hethet kind s c hsehoolrijp o o l r ij p mag genoemd worden? antwoord daarop in 't't algemeen algemeen worden ? Een Een antwoord daarop laat laat zich zich in op goede gronden niet geven. WeI wordt beweerd, dat de herseop gronden niet geven. Wel wordt beweerd, dat de hersenen v66r den leeftijd van van zes zes jaren jaren haren haren wasdorn wasdom niet niet volbracht volbracht den leeftijd dat het het in in strijd strijd zou zon zijn zijn met met de de physiologische wet· hebben, en dat wethebben, en .
94 ten, het kind kind vöör v66r dien tijd aall methodischen arbeid te zetten, tijd aan ten, om het maar aigemeene maatstaf maatstaf laat laatzich zichdaarvoor daarvoor echter niet steBen. stellen. maar een algemeene kind, dat dat Wij lOuden met met evenveel evenveel recht kunnen Wij zouden kunnen zeggen, zeggen, dat dat een kind, zoogenaamd~vroegrijp" 4>, wiens a. w. w. meer meer wiens geestvermogens geestvermogens m. m. a. zoogenaamd »vroegrijp" is dan gewoonlijk ontwikkeld ontwikkeld zijn, zijn, het hetvroegtijdig vroegtijdigschoolonderwijs schoolonderwijs dan gewoonlijk onthouden moet worden. Evenzeer moet men buitengewoon liEvenzeer moet men buitengewoon lionthouden moet aan den den invloed invloed van van de de chaamszwakke vroeg aan chaamszwakkekinderen kinderenniet niettete vroeg school blootstellen. Maar Maar buiten buiten die die gevallen, gevallen, wtlke welke altijd altijd tot tot de school blootstellen. uitzonderingen behooren, bestaat bestaat er geen redelijke redelijke grond, grond, uitzonderingen zullen zullen behooren, om te bepalen bepalen op op dien of dezen dezen leeftijd leeftijd isishet hetkind kind»schoolrijp." )schoolrijp." om te Men heeft aBerlei het werk gesteld, langs proefnemingen in in het Men heeft allerlei proefnemingen gesteld, om langs physischen weg tot een zekeren zekeren maatstaf maatstaf te te geraken. geraken. Zoo Zoo heeft heeft tot een physischen weg het gewicht gewichtder derhersenen hersenentot tothet hetgeheele geheelelichaamsgewicht, lichaamsgewicht, men men het dit weder met lichaamslengte in in verband trachten te te brengen, brengen, met de lichaamslengte verband trachten maar uitkomsten faalden faalden voor voor het het gegeven gegeven geval gevalsteeds steedsen enbebemaar de uitkomsten we zen niets niets voor voor de dealgemeene algemeenevatbaarheid vatbaarheidder derkinderen, kinderen,om omaan aan wezen de massa massa hangt hangt hier nemen. Voor Voor de onderwijs deel deel te nemen. methodisch onderwijs van de deinrichting inrichting der derschool schoolen envan vanhet hetonderwijs. onderwijs. BeBealles af of van trekkelijk zwakke kinderen kinderen zullen zullen in in goede goedeschoollokalen schoollokalen en enbij bij trekkelijk zwakke een geschikte geschikte regeling regeling en en methode methode van vanhet hetonderwijs onderwijs in in de deschool school beter gedijen, dan goed gevoede gevoede en en opgevoede opgevoede ininscholen scholen en en beter gedijen, dan goed onder een methode methodevan vanonderwijs, onderwijs, die die alles te te wenschen wenschen overlaoverlaonder een ontwikkeling der der hersenen, hersenen, veel veel min min de deleeftijd, leeftijd, ten. Niet de de ontwikkeling maar school en enhare hareorganisatie organisatie geven geven hier den doorslag. den doorslag. maar de de school Gelukkig, deNederlandsche Nederlandschewet wetgeen geenschoolplicht schoolplichtvoorschrijft voorschrijft Gelukkig, dat de op zekeren leeftijd. leeftijd. Wel WeIbepalen bepalenvele velegemeenteverordeningen, gemeenteverordeningen,dat dat op zekeren . v66r den leeftijd leeftijd van van zes zes jaren jaren geen geen kind kind tot tot de de lagere school v66r den deouders ouders als wordt toegelaten en en isis deze dezegrens grensdan danook ookdoor doorde wordt toegelaten maatstaf naar de de lagere school maatstaf aangenomen, aangenomen,om om hunne hunne kinderen kinderen naar te zenden, zenden, maar maar niemand belet hun ze later later daar daar heen heen te te sturen belet hun of ze zevOOr v66r dit dittijdstip, tijdstip,'t'tzijzijinineen eenbewaarschool, bewaarschool, 't'tzij zij ininhuis huis intellectlleel te ontwikkelen. ontwikkelen. intellectueel te De qllaestie moet moet dus dus geheel geheel tot tothet hetgezin, gezin,tot totde degezonde gezonde De quaestie der ouders, desnoods in overleg met een geneesheer, inzichten inzichten der ouders , desnoods in overleg met een geneesheer, teruggebracht worden. Kinderen, geestelijk achterachterKinderen, die physisch of geestelijk ,
95
lIjk zijn, zijn, moeten moeten voor voor 't't rainst minst met behoedzaamheid behoedzaamheid behandeld behandeld worden;; maar maar nog nog grootere grootere voorzichtigheid voorzichtigheid moet moet in in acht genomen worden bij zoogenaamde zoogenaamde »vroegrijpe" »vroegrijpe" kinderen kinderen:: kinderen kinderen met meteen een worden bij voorheerschend hersenhersen- en en zenuwleven, zenuwleven, een een zoogenaamde zoogenaamde sterke sterke voorheerschend eenzwak zwaklichaam. lichaam. Met Metdezen dezenwordt wordtmeer meergezondigd, gezondigd,dan dan in een geest in zoogenaamd zwakken zwakken van geest en en lichaam. lichaam. De Deeerzucht eerzuchtder der met zoogenaamd van geest -ouders doet doet hen henvaak vaakblind blindzijn zijnvoor voordedeernstige ernstigegevolgen, gevolgen, die die ouders daaruit voor het hetgeluk gelukvan vanhun hunkind kindvoortspruiten. voortspruiten.Helaas Helaas1 1tetelaat laat daaruit voor worden zij zij hunne hunne dwaling dwaling gewaar gewaar;; te te zwaar zwaar worden zij zij voor hunne of lichtzinnigheid lichtzinnigheid gestraft met verzwakking verzwakking van -onkunde van de geestonkunde of vermogens hunner wonderkinderen wonderkinderen of vroegtijdigen vroegtijdigen dood. dood. vermogens hunner Waar de hygieinist hygieinist dus dus in in deze deze en en andere bijzondere gevallell bijzondere gevallen Waar moet optreden, om om een een oordeel oordeel te vellen yellen over over de de alalofofniet nietrijprijpmoet optreden, liever over over de al al of ofniet nietgeschiktheid geschiktheid om om aan aan het hetschoolschoolheid heid of liever onderwijs nemen, daar daar beslisse beslisse de depaedagoog paedagoogvoor voor de de onderwijs deel deel te nemen, massa, liever hij hij richte zijn van den den zijn onderwijs onderwijszoo zooin, in, dat dat het van massa, of liever aanvang massa niet niet schaderi Intwijfelachtige twijfelachtige gevallen gevallen schaden kan. kan. In aanvang de de massa ga de de hygieinist hygieinist met met den den paedagoog paedagoog hand hand aan aan hand hand en en blijve blijve de de beslissing den eerste eerste overgelaten. overgelaten. beslissing aan aan den De regel regel zij zij dus dus:: geen onderwijs aan kinderen, kinderen, Wier wier vermogens vermogens geen onderwijs daar1100r nog niet rfjp zfjn. De uitzondering: achterlfjke en Ie uitzondering : achterlijke en te daardoor nog niet rijp zijn. snel ontwikkelde ontwikkelde kinderen kinderen met metde degrootste grootste behoedzaamheid behoedzaamheid aan het het schoolonderwfjs laten deelnemen. deelnemen. . schoolonderwijs te te laten Bij behandeling van van de de schoolziekten schoolziekten zullen zullen we we gelegenheid gelegenheid Bij de behandeling hebben, dit onderwerp onderwerp terug terug te te komen. komen. hebben, op dit Wij nemen derhalve derhalve aan, aan, dat dat men men ininelk elkgeval gevalzich zichvergewist vergewist Wij nemen bijzondere tegenaanwijzingen tegenaanwijzingen zijn, kind heeft, geene bijzondere zijn, om om het kind heeft, of er geene het schoolonderwijs tete onthouden. Nu rijst rijst de de eerste eerste vraag vraag:: hoe hoe het schoolonderwijs onthouden. Nu onderwijs zijn zijn ingericht, zal de massa, massa, dit ditmet metvrucht vrucht moet rnoet het onderwijs ingericht, zal kunnen genieten, zonder zonder dat dathet hetlichamelijk lichamelijkdaardoor daardoor benadeeld benadeeld kunnen genieten, wordt? hebben wij, wij, van van ons ons standpunt, standpunt, na te gaan gaan wordt ?Tot Tot dat dat einde hebben na te het 1lee Wij weten, weten, dat dat wij wij daarbij daarbij weder weder een een gevaarlijk e e rr ppI 1a an.n. Wij terrein gebied, dat datzelfs zelfsdoor doorervaren ervarenpaedagogen paedagogen terrein betreden, betreden, een een gebied, is. Wij zouden daarom aan nog niet in alle opzichten verkend opzichten verkend is. Wij zouden daarom aan alle nog niet in het verwijt van verwaandheid en bemoeizucht bemoeizucht ons ons ichuldig schuldig maken, makers, het verwijt van verwaandheid
96
indien wij indien wij hier ongeroepen als scheidsrechter gids wilden opscheidsrechter of gids treden. Getrouw der treden. Getrouw aan aan de ons ons gestelde gestelde grenzen, zullen zullen wij wij die die der paedagogiek dan ook ook niet nietoverschrijden. overschrijden. Maar Maartoch tochmogen mogenwij wij paedagogiek dan de hygieinische van deze dezekwestie kwestieniet nietonaangeroerd onaangeroerd laten. hygieinische zijde zijde van Taten. dede v everdeeling r dee lin g en en den u u r dder er w e r k z a a mZij Zij betreft betreft dendduur werkzaamhe den. heden. De werkzaamheden werkzaamheden op school school worden uit uit een een hygieinisch oogpunt zintl1igen en in die die welke de stemonderscheiden onderscheiden in in die welke de de zintuigen en in werktuigen voorkeur in slag nemen. nemen. Daarbij Daarbij heeft heeft men men tete werktuigen bij bij voorkeur in be beslag onderscheiden en zittende zittende en enbij bijdeze dezelaatste laatste onderscheiden tusschen tusschen staande staande en schrijven en en lezen lezen en endedeoefeningen oefeningenvan vanaanschouaanschoutusschen tusschen het schrijven wings·onderwijs. Ofschoon aIle tot wings-onderwijs. Ofschoon alle werkzaamheden werkzaamhedeninin de de school tot w. z., Z., dat dat gedachteoefeningen kunnen teruggebracht teruggebracht worden, d. gedachteoefeningen kunnen d. w. het kind kind zijne zijne geestvermogens geestvermogens er bij zijn er er bij inspannen inspannen mott, moot, zoo zoo zijn echter onder, die die meer meertot totdede werktuigelijke, andere, die meer echter onder, werktuigelijke, meertot de geestinspannende geestinspannende kunnen kunnen gerekend gerekend worden. Schrijven, Schrijven, lezen en zingen zingen moeten moetentot totdedeeerstgenoemden eerstgenoemden worden gebracht., zen en worden gebracht de overigen overigen zijn zijn meer meer denkoefeningen, denkoefeningen, ofschoon ofschoon die die grenzen toch niet streng te te trekken trekkenzijn, zijn,want wantdededrie drieeerstgenoemde eerstgenoemdewerkzaamwerkzaamheden kunnen als gevolg van denkoefeningen denkoefeningen gebezigd gebezigd worden. gevolg van heden kunnen Physisch gesproken de eersten eersten echter tot de meer meergesproken brengen brengen we we de tot de zoowel een paedagogische, als een werktuigelijke werktuigelijketerug. terug.Nu Nu isis het zoowel een paedagogische, hygieinische zooveel mogelijk mogelijk afwisseling afwisseling in deleerleerhygieinische stelregel, stelregel, om om zooveel in de stof te brengen, brengen, derhalve derhalve het het leerplan zoo in te te rich ten, dat stof te zoo in richten, dat de geest, na een zekeren tijd tijd in een een bepaalde bepaalde richting richting werkzaam werkzaam te te een zekeren zijn een andere ric.hting Zoodoende zijn geweest, geweest, in een richting geoefend geoefend wordt. wordt, Zoodoende behoudt hij genoegzame genoegzame veerkracht, veerkracht, om om gedurende gedurende een een schooltijd schooltijd behoudt hij het opgenomene opgenomene te te kunnen kunnen ingespannen met vrucht vrucht het ingespannen tete blijven blijven en en met verwerken. Bij verdeeling der derwerkzaamheden werkzaamheden zal zal men menbij bijden denaanvangaanvang Bij de verdeeling schooltijd die die moeten moeten kiezen, kiezen, welke den geest het meest me est van van den schooltijd geest het dan frisch genoeg, om de de indrukken inspannen. Deze is is dan genoeg, om indrukken op op te vangen en die dieteteverwerken. verwerken. Wellicht Wellicht is is het het wenschelijk, wenschelijk, -- hetgeen hetgeen vangen en reeds menige school school gevolgd gevolgd wordt, wordt, -- om om elke elke les les met met een, een reeds in in menige gemeenschappelijk met een eenwoord woordvan vanaandacht aandachtte te openen.. open en .. gemeenschappelijk lied lied of met .
97 Dat een gepaste gepaste overgang overgang van van het hetstraatgewoel straatgewoel naar naar den den ernst Dat is een van het onderwijs. onderwijs. De De stemming, stemming, waarin waarin de dekinderen kinderen dan dan gerageravan het ken, werkt op menig gemoed gemoed weldadig. weldadig. op menig Wij gebied begeven, beg even, maar maar alleen aIleen Wij zullen zullen ons ons verder verderniet niet op op dit dit gebied opmerken, de zittende zittende werkzaamheden, werkzaamheden, zooveel zooveelmogelijk mogelijkdoor door opmerken, dat dat de staande moe ten afgewisseld afgewisseld worden. Lezen en zingen zingen moeten moeten staande moeten Lezen en spieren, die die bij bij staande verricht worden. Daardoor erlangen de staande verricht de spieren, het zitten ininwerking werkingtreden tredenofofgedrukt gedrukt worden, ontspanning het zitten ontspanning en wordt de gelegenheid gelegenheidtot toteen eenvrijere vrijereademhaling ademhalingvoor voordeze deze wordt tevens tevens de oefeningen vereischt, geschonken. geschonken. oefeningen vereischt, Wat u u r van elk ewe r k z a a m h e ibetreft, d betreft, Watnu nuden dendduur van elke werkzaamheid moeielijk, een een algemeenen algemeenen maatstaf maatstaf aan aan te te geven. geven. ook hier is is 't'tmoeielijk, Dit hangt leerstof als van leeftijd der der leerlinleerlinbangt zoowel zoowel van van de leerstof van den leeftijd misschien ook ook wel wei van van de dewijze, wijze, waarop waarop die die leerstof Jeerstof veivelgen af, af, misschien werkt paedagoog zal zal den denkinderlijken kinderlijken geest geest met met werkt wordt. wordt. Een Een goed paedagoog hetzelfde onderwerp langer gespannen dan een een hetzelfde onderwerp gespannen kunnen kunnen houden, houden, dan ander, zijn werkkring werkkring meer werktuigelijk werktuigelijk opvat. opvat. De De eene eene werkander, die zijn werk zaamheid zal meer vermoeien, geestelijk en lichamelijk, dan de-zamheidlrnvo,gestlijkncham,de andere. Jonge kinderen zullen zullen minder minder lang de aandacht bij bij een een Jonge kinderen de aandacht onderwerp kunnen bepalen, dan oudere. Men mag aannemen, onderwerp kunnen bepalen, oudere. Men aannemen, dat de kinderen in in de de laagste laagste klasse niet langer dan half uur um de kinderen dan een half achtereen met hetzelfde hetzelfdeonderwerp onderwerpbezig bezigmoeten moetengehouden gehouden worden, achtereen met lichaam daarbij daarbij in een een gedwongen gedwongen vooral niet langer, als zij vooral niet langer, als zij het lichaam houding moeten plaatsen. plaatsen. Bij Bij oudere oudere kinderen kinderen kan kan men men dien duur houding moeten tot 3/ hoogstens een nur uitstrekken. Maar dan dan zal zal het het zaak zaak 3/4, uitstrekken. Maar 4, hoogstens zijn, men de de opgewektheid opgewektheid voor voor een eennieuw nieuwonderwerp onderwerp gaande gaande zijn, wil wil men houden, de laagste klasse na elk uur Lien tien minuten minuten ververhouden, dat dat de klasse na elk uur beter is, is, gedugedllpoost, hetzij door door staande staande te te zingen zingen of, of, wat wat nog nog beter poost, hetzij rende dien tijd in de de speelzaal speelzaal of of open open speelplaats speelplaats min min of of meer tijd in hooongedwongen loopende bezig bezig gehouden gehollden te te worden. De hooongedwongen en en loopende gere klassen behoeven behoeven die die ontspanning ontspanning minstens minstens eenmaal eenmaal in in elken elken gere klassen schooltijd. De duur duur van van den denschooldag schooldagen envan vandedeschooltijden schooltijdenbehoort behoortmet met zorg overwogen te worden. zorg overwogen De d u u r van van den denschooldag s c h 0 0 I d moet a g moet verschillennaar naar gegeDe duur verschillen 7
98 lang van van den den leeftijd lang leeftijd der kinderen. kinderen. Indien reeds vroeger vroeger Indien men men de de reeds door »multum sed multa", degelijk, degelijk, door ons ons geopperde geopperde stelling: stelling : »multum sect non non multa", maar houdt, dan dan zal zal men men aan aan den denkorten korten maarniet nietvelerlei, velerlei,in in het het oog houdt, voor onderwijzers onderwijzers en kinderen, de voorvoorarb.eidsdag arb.eidsdagininde de school, school, voor en kinderen, keur moe moeten geven boven boven den den langen. keur ten geven langen. Men Men vergete vergete niet, niet, dat dat het het kind hier hier de proeven van van zijn zijn werkzaamheid werkzaamheid van den den geest kind de eerste proeven geeft. Voor de demeesten meesten isisdit diteen eengroote grooteinspanning. inspanning. Zij Zij moeten moeten geeft. Voor hun geest voortdurend voortdurend ingespannen ingespannen houden houden op onderwerpen, onderwerpen, die die hun geest hen niet altijd altijd aantrekkelijk aantrekkelijk voor voor hen hen zijn zijn en en die die hen vreem~ vreemd zijn, zijn, die niet niet althans in in den denaanvang, aanvang,boven bovenhun hunbevattingsvermobevattingsvermoniet zelden, zelden, althans gen gaan. gaan. Elke Elke onoplet1:endheid eenvermaning vermaning of ofeen een gen onoplettendheid wordt wordt met een andere straf andere straf geboet. Zij zijn daarbij niet zelden onder zeer ongeboet. Zij zijn daarbij niet zelden onder zeer onde schoolschool· gunstige gunstige omstandigheden omstandighedengeplaatst geplaatstwat watde de lokaliteit lokaliteit en de meubelen betreft, betreft, soms somsook ook. watdedemethode methodevan vanonderwijs onderwijsaangaat. aangaat. wat In dezelfde In dezelfde klasse zitten zoowel bedaarde bedaardeerg en oplettende als zitten zoowel als woelige woelige en onoplettende onoplettende kinderen. kinderen. Allen Allen moeten moeten echter gelijkelijk gelijkelijk aan aan de wetten van schooltucht gehoorzamen. gehoorzamen.Menig kind is is met met zijne zijne van de schooltucht Menig kind gedachten buiten de school school en en snakt snakt naar naar het oogenblik, oogenblik, om om in in buiten de bucht zijn de frissche frissche lucht spieren ongedwongen ongedwongen te te laten laten werken, de zijn spieren de te ontloopen. ontloopen.Men Menmoge mogedit ditbetreuren, betreuren,maar maarmen men dient schooltucht te met de dewerkelijkheid, werkelijkheid, met met den denaard aardvan van kinderlijkenatuur natuur' met de de kinderlijke rekening te houden. De Deschool schoolisiseen eenzeer zeernuttige nuttigemaatschappemaatschapperekening te houden. lijke maar het het kind lijke instelling, instelling, maar kind isis niet nietvoor voor de deschool school geboren. geboren. moet zich zichvan vanlieverlede lieverledewel weIvoegen voegennaar naar de deschool, school,maar maar Het moet deze behoort behoort zich nog nog meer meer naar naar hem hem teteschikken. schikken. De Demenschemenschelijke lijke natuur natuur isis wel weI taai, taai, maar maar heeft heeft toch toch hare hare grenzen grenzen in in volharvolharEndeze dezeis een is een deugd, kind eerst zeer langzaam ding. En ding. deugd, diedie hethet kind eerst zeer langzaam kan kan eigen eigen gemaakt gemaakt worden. worden. Men Men doe doe dus dus wel, weI, van vande dekinderlijke kinderJijke natuur niet niet teteveel veelte te vergen.Langdurige Langdurige inspanningvan van den den natuur vergen. inspanning geest inineen een meestal gedwongen houdingzijn zijntwee twee tegenstrijdige geest meestal gedwongen houding tegenstrijdige beginselen met met den den aard aard van van het hetkind. kind. Men Menkan kandat datwel weI lang lang beginselen met met het het kind kind volhouden, volhouden, maar maar dit houdt houdt het het op op den den langen langen duur duur niet uit, uit, en endedenatuur natuurwreekt wreektzich, zich,'t'tzijzijdoor doorverkwijning verkwijningvan vanhet het niet lichaam, 't 't zij zij door door verzwakking verzwakking van den `geest 'geest; ; in in elk elkgeval geval lichaam, van den door minder minder goede goede vruchten vruchten op opteteleveren, leveren,dan danmen menverwacht verwacht door
99 en bij een een gepaste gepaste mate mate en en orde orde recht heeft te verwachten. verwachten. en bij heeft te De schooldag mag voor kinderen beneden de 10 niet De schooldag voor kinderen beneden de i o jaren niet meer dan 55uren urenbedragen. bedragen.En Endie diedag dagmoet moetwederom wederom inintwee twee rneer dan s ch c h ool 00 It denvoordenmiddag-schooltijd voordenmiddag-schooltijd verdeeld ; den t ijij dden e n worden verdeeld; den nadenmiddag-schooltijdvan vanhoogstens hoogstens van hoogstens 3, 3, enenden van hoogstens nadenmiddag-schooltijd 2 uren, met de de bovengenoemde bovengenoemde rusttijden rusttijden tusschen tusschen de dewerkzaamwerkzaamuren, met heden. De schooltijden moet ruim ruim genoeg genoeg zijn, zijn, De rr uu s tt t ijij dd tusschen tusschen de schooltijden dat het het kind kindzonder zonderoverhaasting overhaastingvan vanschool schoolnaar naarhuis huisen enterug terugkan kan gaan, zijn middagmaal of tweede ontbijt kan gebruiken, en nog gaan, zijn middagmaal of tweede ontbijt kan gebruiken, en nog een kleine wandeling doen. V ooral in groote steden en op het wandeling doen. Vooral in groote steden en het platte land, waar de de school schoolvoor voorsommige sommige kinderen kinderen nog nog al al op op land, waar grooten afstand van van hunne hunne woning woning is is gelegen en ze in in dien tijd grooten afstand en ze het middagmaal middagmaal gebruiken, gebruiken, is een een tijdruimte tijdruimte van van minstens minstens anderanderhalf noodig. half uur noodig. het niet nietwenschelijk wenschelijk den denschooldag schooldag langer dan In elk geval geval is is het In elk 66 uren uren te te maken. maken. Hoe Hoe gering ook, zoo komen komen daarhij daarbij gewoonlijk gewoonlijk ook, zoo gevorderde leerlingen leerlingen toch toch nog nog 2 uren daags voor voor voor meer gevorderde uren daags voor meer school-huiswerk en privaat•onderwijs. privaat·onderwijs. Acht uren arbeid en en zes zes uren arbeid school-huiswerk en goede tijdstijdsuren is voor voor kinderen kinderen beneden beneden 12 12 jareneen uren vrije vrije tijd tijd is jaren een goede verdeeling. lang van het onderwijzend onderwijzend personeel personeel zijn zijn die die duur duur Ook belang Ook in in het be van het en tijdsverdeeling gepast. Zullen zij, behalve studietijd, nog tijd en tijdsverdeeling gepast. Zullen zij, behalve studietijd, nog tijd hebben, dan dan isis 't'treeds reedsvoldoende voldoende voor uitspannende bezigheid bezigheid hebben, voor uitspannende Jammermaar, maar, arbeid, om 66 uren urendaags daagsschoolonderwijs schoolonderwijs tetegeven. geven.Jammer arbeid, om dat de nood nood velen velen dringt elke minuut buiten school winstgewinstgedat de elke minuut buiten de school hetafmattend afmattendhuisonderwijs, huisonderwijs,vaak vaaktusschen tusschen vend besteden door doorhet vend te besteden de schooluren, waardoor waardoor de de noodige noodige frischheid frischheid en en opgewektheid opgewektheid de schooluren, voor schooltaak vaak vaak verloren gaat. voor hun schooltaak Daar art. 17 17van vandede 17 Augustus1878 1878nadrukkelijk nadrukkelijk Daar art. wetwet vanvan 17 Augustus spreekt d. i.i.onderwijs onderwijsdoor doorkinkins o n dd ee rr w wijijs,s d. i n gg son spreekt van van her her hhaa llin deren tetegenieten, genieten,die diedede gewolledagschool dagschoolhebben hebbendoorloopen, doorloopen, gewone bij eene eene strikte toepassing dit voorschrift, voorschrift, niet niet behoeven toepassing van van dit behoeven wij, wij, bij anti-hygieinische strekking strekking van van het het onderwijs onderwijs op de de avondavondbij bij de anti-hygieinische de dagschool dagschool scholen, zooals dit tot tot dusver dusveraan aanvele velescholieren scholierenvan van de scholen, zooals
100 I00
wellicht hier en daar daar nog nog wordt wordt gegeven, lang stil te staan. werd, en wellicht Ret is is een eenonderwijs, onderwijs,dat datonder onderdedeongunstigste ongunstigsteomstandigheden, omstandigheden, Het de 5 voor onderwijzers onderwijzers en leerlingen wordt wordt gegeven. gegeven. Behalve de 5 a a 66 voor en leerlingen uren onderwijs onderwijs des daags moet moet het het kind kind inindezelfde dezelfdebenauwde benauwdeen en uren des daags door de de kunstmatige kunstmatige verlichting verlichting nog nogbenauwdere benauwderevertrekken vertrekkendoordoor· door Den vrijen vrijen tijd, tijd, dien het voor voor't'tspel spelnog nogoverblijft, overblijft, wordt wordt brengen. Den brengen. het zoodoende zoodoende ontrukt ontrukt;; het het late lateschooluur schooluur geeft geeftaanleiding, aanleiding, dat dat het het kind later dan behoort naar bed gaat en al de bezwaren onder· kind later dan behoort naar bed gaat en al de bezwaren ondervindt van ingespannen avond. Deoude oude»avondschool" »avondschool" moet moet vindt van een ingespannen avond. De dus door den den hygieinist hygieinist in in alle opzichten afgekenrd worden. opzichten afgekeurd dus door Omtrent de school valt valt nit nit een een Omtrent deuren urenvan vanhet het open open en dder er school • oogpunt hygieinisch oogpunt niet niet veel veeltetezeggen. zeggen.Dit Ditmoet moetgeheel geheelnaar naarplaatplaathygieinisch selijke toestanden geregeld geregeld worden. In de wintermaanden wintermaanden mag dit In de selijke toestanden um gesteld worden, omdat de stadskinderen stadskinderen gewoonlijk gewoonlijk uur niet te vroeg gesteld te laat laat opstaan opstaan en en de de dorpskinderen dorpskinderen te te ver Vel' van van de deschool schoolwonen, wonen, zij behoorlijk behool'l1jk gereinigd gel'einigd en en gekleed gekleed kunnen kunnen worden en een zullen en een zullen zij voedzaam ontbijt genieten. genieten. voedzaam ontbijt we van van de dewerkzaamheden werkzaamheden in inschool schoolafstappen, afstappen, wenwenAlvorens Alvorens we nogmaals op op een eenonderwerp onderwerp terug terug tetekomen, komen, dat datop op den den schen schen we nogmaals goeden uitslag van van het het werken en op de degezondheid gezondheidvan vanhet hetkind kind en op goeden uitslag is:: de plaatsing plaatsing der der kinderen kinderen aan aan de de werktavan grooten invloed invloed is Werktavan grooten fel en houding des des kinds kinds onder onder 't't werken. en de houding Wij hebben, bij bij de debespreking besprekingvan vande demeest meestgeschikte geschikteschoolbanschoolbanWij hebben, dathet hetkind kind aan aan een een tafel ken, als beginsel op den voorgrond gesteld, dat en bank bank worde worde geplaatst, geplaatst, waarvan waarvan de deafmetingen afmetingenovereenstemmen overeenstemmen met de afmetingen afmetingen zijner zijner lichaamsdeelen. lichaamsdeelen. Hier Hierwenschen wenschenwij wijmeer meer met de bepaald te staan staan bij bij het hetdoelmatig doelmatiggebruik gebruikvan vandit ditschoolmeuschoolmeu· bepaald stil te depp1I aa aat Het banknummer banknummer regelt zich bel. Allereerst dus dus de i n g. g. Het bel. Allereerst t ssin naar gemiddelde lengte van de de kinderen kinderen der der klasse. Tot Tot dat naar de de gemiddelde lengte van einde wordt tegen muur van van elk elk lokaal lokaal een een maat maat geteekend, geteekend, einde wordt tegen den muur tabel in in het hethoofdstuk hoofdstuk der der schoolschoolwaarop afmetingen van waarop de afmetingen van de tabel bank voorkomende, worden afgeduid, naast elk tiental cM. het afgeduid, naast elk tiental cM. het bank voorkomende, kind wordt wordt nu nu bij bij den den aanvang aanvang van van den den curcurmodelnommer. modelnommer. Elk Elk kind gestrekte beenen beenen en en romp romp en en opgericht opgericht hoofd hoofd voor voor deze deze sus sus met met gestrekte maat geplaatst. Boven Boven zijn zijn hoofd hoofd kan kan men, men, om urn zeker zeker te te gaan, gaan, maat geplaatst.
101 IOI
winkelhaak met met platte platte kanten kanten zoodanig zoodanig plaatsen, plaatsen, dat de eene eene dat de een winkelhaak zijde van van den den rechthoek rechthoek tegen tegen den den muur, muur, de de andere tegen de tegen de zijde kruin van van het het hoofd hoofd stellnt. Op deze deze plaats plaats leze leze men men de delengtelengtekruin steunt, Op maat af en teekene teekene die die naast naast den den naam naam van van het het kind kind op opeen eenlijst lijst maat Bij eenige eenigeoefening oefeningkan kan men men inineen eenhalf halfuur uur tijd tijd een een klasse op. Bij op. 40 leerlingen leerlingen meten. meten.Zondert Zondertmen mennu nude demeest meestuiteenloopende uiteenloopende van 4o van maten af, waarvoor afzonderlijke banken bestemd behooren te rnaten af, waarvoor afzonderlijke banken bestemd behooren zijn, dan zal men men door door optelling optelling van van de deoverige overigecijfers cijfersen endeeling deeling zijn, dan zal hetaantal aantal gemetenen gell1etenentot toteen eenvrij vrijjuist juistmiddencijfer middencijfer komen, komen, door het het modelnommer 1l10delnoll1mer aangeeft. aangeeft. Men Men neme nemevoor voormeisjes meisjesdaarbij daarbij in in dat het wat wij wij ter ter plaatse plaatse hebben hebben opgemerkt. opgemerkt. In deze deze banken banken blijblijacht, wat de kinderen kinderen gedurende gedurende den den halfhalf-ofofheeljarigen heeljarigencursus cursuszitten. zitten. yen de ven datde de plaatplaatMen heeft echter tegen die vaste vaste plaats plaats aangevoerd, aangevoerd, dat Men heeft tegen die sing naar naar gelang van vorderingen vervalt. is waar, waar, maar maar van de de vorderingen vervalt. Dit is het bezwaar om om wekelijks wekelijks de debanken banken teteverplaatsen verplaatsen is is te te groot groot het bezwaar en de de plaatsing plaatsing van van leerlingen leerlingen ininbanken, banken, die diemet methunne hunnelichaamslichaamsdandat datmen menvan vanhet het afmetingen niet overeenstemmen overeenstemmen nog nog grooter, grooter, dan afmetingen niet feitelijk Het bebefeitelijk bewijs bewijs van van verplaatsing verplaatsinggeen geen afstand afstandmoet moet doen. doen. Het grip van voorvoor- ofofachteruitzetting achteruitzetting moet moet niet niet in in de deplaats, plaats, maar maar grip van in de erkenning erkenning en en meerdere meerdere of of mindere waardeering waardeering van van den in de de medescholieren gelegen zijn. Wil men echter onderwijzer en zijn. Wil men onderwijzer en de medescholieren aan het kind kind een eenstoffelijk stoffelijkbewijs bewijsvan vanwaarde waarde geven, geven, dan dan kan kan aan het men v66r de de klasse een beweegbare lijst lijst plaatsen, plaatsen, waarvan waarvan de een beweegbare men v66r namen kinderen naar naar gelang van voor- ofofachteruitzetting achteruitzetting ververvan voornamen der kinderen men kan kan elk elk kind kind op op het het einde einde plaatst kunnen worden. Of Of weI wel men plaatst kunnen der week een eenkaartje kaartje naar naar huis huis geven, geven, waarop waarop isisaangeduid aangedllid het het der week d, t nommer, de klasse inneemt, ook men men kan kan d.it inneemt, of ook nommer,dat dat het het in in de nommer op het het maandbriefje maandbriefje aanduiden. aanduiden. Men Men ziet ziet er zijn zijn midnommer op deoude oudegewoonte gewoontetetevervangen vervangenenenhet hetkind kindeen een delen genoeg, om om de delen genoeg, langen en harden strijd strijd in het goede plaats teteverzekeren. verzekeren. Na en harden in het Na langen goede plaats buitenland ook hier en daar ten ten onzent, onzent, is is men men eindelijk eindelijk over over en daar buitenland en en ook dit bezwaar heengestapt heeft ieder ieder op op zijne zijne wijze wijze een een middel middel dit bezwaar heengestapt en en heeft weten vinden, om om ieders ieders begeerte begeerte tetebevredigen. bevredigen. weten te vinden, Na hetgeen wij bij bij de de inrichting inrichting van van de de schoolbank schoolbank gezegd gezegd hebheb hetgeen wij ben over de gevolgen van een sJechte houding en middelen, houding en de middelen, siechte -benovrdgelnvae
I02 IO2
daarin tetevoorzien, voorzien, wenschen wenschen we we hier nog nog een een kort woord over om daarin dit, onzes onzes inziens, inziens, teer zeer belangrijke belangrijke onderwerp midden te te onderwerp in in het het midden dit, brengen. Wij hebben hebben reeds reeds opgemerkt, opgemerkt, dat dat slechte schoolmeubeis en siechte schoolmeubels Wij slechte verlichting verlichting veelal veelal aanleiding aanleiding geven geven tot tot zulk zulk een eenhouding, houding, siechte maar wij wij hebben hebben tevens tevens doen doen uitkomen, uitkomen, dat datmet metgoede goedeschoolschoolmaar bank en en een doeImatige verlichting de quaestie nog niet opbanken een doelmatige verlichting de quaestie nog niet isis opplaatsing van van de de bank banken enovereenkom overeenkomgelost. Behalve Behalve een gelöst. een goede goede plaatsing afmetingen des des kinds, kinds, behoort behoortdedeonderwijzer onderwijzersteeds steedsnauwnauwstig stig de afmetingen de leerling leerling de de jj uu i ss ttee hhouding 0 u cl i n gbij bij zijne zijne lettend te waken, waken, dat dac de lettend verschillende werkzaamheden werkzaamheden in in acht neemt. Niet aIleen alleen behoort verschillende te letten, de griffel griffel en en de de pen pen naar naar den den repel regel worworhij er op Letten, dat op te dat de over lei lei en en schrift schrift gevoerd, gevoerd, maar maar ook ook de de den vastgehouden vastgehoudenen en over geheele houding van van het het lichaam lichaam dient daarbij aanmerking te te daarbij in aanmerking geheele houding komen. Bij het het schrijven schrijven moet moet gezorgd gezorgd worden, dat het schrift schrift of of dat het komen. Bij de lei recht voor leerling geplaatst geplaatst worden, v66r vöör de rechter voor den leerling de lei borsthelft, niet daar buiten buiten;; de de armen moeten het moeten daarbij daarbij tegen het borsthelft, niet daar Hjf gesloten hoofd rechtop, rechtop, de de borst borst niet niet gesloten bIijven, blijven, de de romp romp en en het hoofd lijf den tafelrand tafeIrand steunen, steunen, de de voeten voeten vlak vIak op op den denvloer vIoeren. en de de tegen tegen den beenen naast, niet niet over over elkander. elkander. Dat Datvoorkomt voorkomt vele vele gebreken gebreken en en beenen naast, maakt het werkeJi bovenal bevordert bevordert het den den welwelgemakkelijk ; bovenal werken gemakkelijk; maakt het der school. school. Niets onbehaagIijker voor den vreemden vreemden stand onbehaaglijker toch toch voor stand der bezoeker, de leerlingen leerlingen in in aIIerIei houdingen over over allerlei verdraaide verdraaide houdingen bezoeker, dan de bank en en en tafels tafels gespreid gespreid tetezien, zien, niets nietsonaangenamer onaangenamer voor voor den den banken onderwijzer tel kens te te moeten moeten verbieden verbieden:: »Zit »Zit rechtop reehtop!" Wij. onderwijzer dan dan teikens !" Wij. moeten hierbij nogmaals nogmaals waarschuwen, waarschuwen, om bij het het gebruik gebruik van van het het moeten hierbij om bij ve.rschuifbare kind steeds steeds het hetblad bIad tot tot ve,rschuifbaretafelblad tafelbladtete zorgen, zorgen,dat dat het kind den negatieven negatieven afstand uitschuift uitsehuift; ; het het werken bIijft blijft anders hoogst moeielijk. Oak voor het het lezen lezen aehten houding van van belang. wij een een goede houding achten wij Ook voor den gemiddeiden gemiddelden afstand afstand van van goed goedzien, zien, onder onder Men neme daarbij daarbij den Men neme gunstige omstandigheden (zie 70), tot tot maatstaf. maatstaf. Bij Bij het hetgegegunstige omstandigheden (zie biz. biz. 70), eommissie-bank is is die die afafbruik van de deopgeslagen opgeslagenklep kIepvan vandedecommissie-bank bruik van bepaald;; minder minderisiszulks zulks stand bij opgerichte opgerichte houding houding van van zelf zeIfbepaald stand bij het geval met met Kunze's Kunze's schuiftafel. schuiftafeI. Hier Hierzou ZOllhet hetmisschien misschien beter beter het geval .
1 03 10 3
zijn, het kind kind staande staande te te laten laten lezen, lezen, met met het het boek boek in in de dehand hand zijn, het doch met inachtneming van van den bovenbedoelden bovenbedoelden afstand. afstand. met inachtneming Ret valt moeielijk, moeielijk, om om kinderen kinderen die diegewoon gewoon zijn zijn aan aan slechte Het valt siechte daardoor een slechte hebben aangeaangetafels te werken en en daardoor siechte houding houding hebben tafels te nomen, alleszins goede houding te gewennen. De De onderondernomen, aan aan een een alleszins goede houding te gewennen. wijzer kan niet verbieden en en ondanks ondanks verbod verbod neigen die slecht wijzer kan nies altijd altijd verbieden siecht een slechte Daarom zouden wij wij raden : gewenden siechte houding. gewenden toch toch tot een houding. Daarom plaats dezen aan banken en een plaats dezen aan goede goede banken en doe doe wat wat gij gij kUnt, kunt, om om ze een goede houding houding te te doen doenaannemen aannemen; maartracht trachtbijbijdede eerstbegin; maar eerstbegin-nenden verzuimen, om om een een goede goedehouding houdingteteverzekeren. verzekeren. nenden niets niets te verzuimen, geenszins overdreven, overdreven, om voor te te stell en :: leer leer de 'Vij Wij achten het stellen het geenszins om voor kinderen zitten en en werken: schrijven en lezen. Waarom kinderen eerst eerst goed goed zitten lezen. Waarom werken : schrijven zal de schoolonderwijzer schoolonderwijzer dit verzuimen, die enmeer meeruren urendaags daags zal de dit verzuimen, die 66 en muziekonderwijzer de kinderen kinderen onder onder zijn zijntoezicht toezichtheeft, heeft,terwiji terwijldedemuziekonderwijzer hanteerenvan vanhet hetinstrument instrument als een een goedehouding houdingbijbijhet hethanteeren een goede hoofdvereischte Waarom moet moet de de hoofdvereischtevoor vooreen een goede goede executie executie stelt? stelt ? Waarom soldaat, alvorens het het geweer geweer tetehanteeren, hanteeren, gedrild gedrild worden in het soldaat, alvorens in het staan loopen?? Waarom Waarom moeten moeten schaats-, schaats-, paardrijders paardrijders en en zwemzwemstaan en loopen mel'S eerst zich in in een eengoede goedehouding houdingoefenen oefenen? Om dezelfde dezelfde remers eerst ? Cam den, waarom onderwijzer aaFlraden: vergemakkewaarom wij wij dit dit den onderwijzer aanraden : tot vergemakkelijking van de de oefeningen oefeningen en enbevordering bevordering der der gezondheid. gezondheid. Men Men lijking van neme daarom de proef en men zal, bij eenigen goeden wil en neme daarom de proef en men zal, bij eenigen goeden wil en vol harding, verbaasd staan over de gevolgeri. volharding, verbaasd staan over de gevolgeri. de psychische zijde arbeid te te Wij hebben ten slotte de Wij hebben ten slotte zijde van van den den arbeid be schouwen. schouwen. De g ron d reg e 1 e van n van h eonderwijs ton d e r w ijmoeten s moe tenop opeen een De grondregelen het ontwijfelbare psychologische kennis berusten. Zij Zij zijn zijn drie drie in in getal. getal. kennis berusten. Zij zijn zooveel zooveel omvattend omvattend en enzonder zondereenige eenigeuitzondering uitzondering geldig, geldig, Zij zijn dat bijna aIle ondat bijna bijzondere regelen regelen VOOI' voor de de methodiek methodiek van van het het onalle bijzondere derwijs als natul1rlijkegevolgen uit haar voortvloeien. natuurlijke .gevolgen uit De eerste is is:: op op aIle algemeen en en in in De eerste mogelijke wijzen wijzen in in het het algemeen alle mogelijke door de de methode methode van van het hetonderwijs opderwijs de debelangstelbelangstelhe.t bijzonder door het bijzonder den lust lust in in het hetonderwerp onderwerp van van het het leeren bij kind op op ling bij het het kind ling en den ell voortdurend voortdurend levendig levendig te houden. Wij Wij zeggen zeggen met met te wekken en te wekken te houden. nadruk in he! onderwerr, onderwerp van het leerm is voorzeker voorzeker in het van het leeren zelf. Dit Dit is
104 10 4
in vele vele gevallen gevallen moeielijk, moeielijk, dikwijls dikwijls zeer zeer moeielijk, moeielijk, maar maar toch toch in moet het het onder onder alle aile omstandigheden omstandigheden het streven van van den den ononhet streven moet Een algemeene algemeenevoorwaarde voorwaarde hierbij hierbij is, is, dat dat het het derwijzer blijven. derwijzer blijven. Een voedsel voor voor den den geest geestnaar naarde de geestelijke verteringskracht bebevoedsel geestelijke verteringskracht rekend zij, dat alzoo de opklimmende reeks der onderwerpen rekend zij, dat alzoo de opklimmende reeks der onderwerpen van het het onderwijs onderwijs volkomen volkomen beantwoordde beantwoordde aan aandedetrapsgewijze trapsgewijze van eengrondige grondigestudie studievan van ontwikkeling, wier alleen door dooreen ontwikkeling, wier kennis kennis men alleen psychologie der der kinderlijke kinderlijke natuur natuur verkrijgen verkrijgen kan. Een onderonderde psychologie kan. Een wijs, waarbij het leeren ontbreekt, en voor voor den den leerleerontbreekt, is is en wijs, waarbijde de lust lust tot tot het denonderwijzer ol1derwijzer een eendoellooze doelloozekwelling, kwelling, voor voorden den ling en voor voorden ling en eerste evenzeer alsof alsof hem hem eenige eenige spijze, spijze, hoe hoeuitstekend uitstekendook ook toebetoe beeerste evenzeer reid, tegen alle gevoel van behoefte behoefte aan, aan, werd opgedrongen; zij opgedrongen ; zij reid, tegen gevoel van wordt Of niet niet binnen gehouden Of niet verteerd, verteerd, zij zij gedijt gedijt niet, niet, wordt df gehouden df envochten vochte'nopgenornen. opgenornen. wordt bloed en wordt niet niet in bloed Daarom een eerste eerste voorwaarde voorwaarde a aanschouwelijkheid. a n s c h 0 u w e Jij k h e i d. De De Daarom isis een noodzakelijkheid ieder onderwijs onderwijs zooveel zooveel mogelijk mogelijk langs langs den den noodzakelijkheid van van ieder weg der aanschouwelijkheid en zijn aanwending aanwending voor voor het het leven leven der aanschouwelijkheid en in in zijn algemeen zich zich op opde destelselmatige stelselmatigeoefening oefening te ontwikkelen, in in 't'talgemeen te ontwikkelen, en scherping scherping der der zintuigen zintuigen en envan vanhet hetwaarnemingsvermogen waarnemingsvermogen toe toe te leggen, wordt wordt in in den denlaatsten laatsten tijd tijd wel weIalgemeen algemeenerkend, erkend,maar maar te leggen, nog lang niet in de de klein ere bijzonderheden bijzonderheden toegeniet algemeen algemeen en en in kleinere past. De methode der aanschouwelijkheid nogvoor voor menige menige past. De methode der aanschouwelijkheid is nog de bedaard bedaardvoortgaande voortgaande paedagogiek paedagogiek zal zal volmaking volmaking vatbaar vatbaar en en de harer belangrijkste belangrijkste bedoelingen Hoehierin voorzeker een barer voorzeker een bedoelingenzien. zien. Hoeveel edel levensgenot en en middelen middelenter tervorming vorming mist mist niet niet de de mensch, mensch, nemen en en de de dingen nauwkeurig die niet geleerd geleerd heeft heeft waar waar te te nemen die niet te onderzoeken, onderzoeken, terwijl terwijl de geoefende geoefende opmerker opmerker onder onder alle omstandigheden op elk elkzijner zijnerschreden schredenstof stof geestelijkeopwekking, opwekking, digheden op tottot geestelijke tot voedsel en en volmaking vol making vindt vindt en envoor vooraltijd altijdtegen tegengeblaseerdheid geblaseerdheid tot voedsel en dergelijke schaduwen schaduwen en envijanden vijanden van van het het leven levenbeveiligd beveiligd is. is. en dergelijke Wij allen, die tot een een vroeger vroeger geslacht geslacht behooren behooren en en ons ons een een die tot practische loopbaan uitkozen, uitkozen, hebben hebbenons ons veel veel moeite moeite moeten moeten geven, geven, practische loopbaan am eerst weer weer te te leeren zien hooren, waarnemen waarnemen en het het werwer zien en hooren, om eerst wij ininde deschool schoolverleerd verleerd waren,-kelij kelijke leeren te te verstaan, verstaan, hetgeen hetgeen wij wij de deklassieke klassiekeuitrusting, uitrusting, daar daar verkregen, verkregen, hoe hoe arm arm aan aan hoewel hoewel wij
1 05 105
sappen en en krachten ook, ook, toch dankbaar dankbaar erkennen. Maar rnoeite moeite sappen het ons ons gekost, om ons in in het hettegenwoordige tegenwoordige maatschappemaatschappeheeft het om ons heeft lijk leven leven met met alalzijne zijneeischen eischenvan vanstellige stelligeontwikkeling ontwikkeling tehuis tehuis tete lijk gevoelen. Het Bet isis tijd, tijd,den denovergang overganguit uitde deschool schoolininhet hetleven leven gevoelen. doelzal zal eerst eerstdan dan voor de de jeugd jeugd gemakkelijker gemakkelijker te te maken. maken. Dit Ditdoel voor kunnen worden, wanneer de onderwijzers onderwijzers zelven zelven ten grondgrondwanneer de bereikt kunnen slag hunner hunner vorming vorming een eenzuiverder zuiverder anthropologische kennis verkennis verslag hebben en enininhunne hunneverdere verdereontwikkeling ontwikkelingmet methet hetwerkelijke werkelijke kregen hebben den tegenwoordigen tegenwoordigen tijd tijd en enzijn zijnonderricht onderrichtvertrouwd vertrouwd en en leven leven van den zijn geworden. bevriend zijn Nog een een punt punt uit uitden den geneeskundig-psychologischen Nog geneeskundigpsychologischen gezichtsde toepassing toepassing van van den den besproken besproken grondregel grondregel niet niet kring mag bij bij de het oog oog worden verloren. verloren. Met de natuurlijke natuurlijkeontwikkeling ontwikkeling van van uit uit het Met de het kind zou zounamelijk namelijk ook ookeen eeninrichting inrichting van van het hetonderwijs onderwijs het het het kind meest overeenstemming zijn, zijn, waarbij waarbij de de strengere methode rneest in overeenstemming methode der aanschouwelijkheid uitsluitend en enconsequent consequentmogelijk mogelijkminstens minstens aanschouwelijkheid zoo uitsluitend tot aan aan het het lade 12 de jaar jaar werd vastgehouden. Boewel de tijd der der tot vastgehouden. Hoewel de tijd voornaamste is, zoo zoo isis er toch ook in in toch ook voornaamste ontwikkeling ontwikkelingdan dan nog nog verre verre is, een minder minderininhet het oogvallend,maar maartoch tochbeslissend beslissend deze jaren een deze jaren oogvallend, keerpunt der der ontwikkeling ontwikkeling gelegen. Bet kenmerkt zich zich in in velerlei velerlei Het kennierkt door het lichaam, maar ook niet minder duidelijk door opzicht opzicht door het lichaam, maar ook niet minder duidelijk door den geest. geest. Nu Nubegint begintdedebloeitijd bloeitijdvan vanhet hetgeheugen, geheugen,waardoor waardooreerst eerst stelselmatige allengs opklimmende opklimmende oefeningen oefeningente te pas pas komen komen ;j nu nu stelselmatige en allengs eerst dringen de gedachten merkbaar dieper door, het opgezamelde zinnelijke voorstellings-materiaal wordt ontleed en en ververzinnelijke voorstellings-materiaal wordt grondiger grondiger ontleed herwerkt. Al wat v66r v66r dien tijd als bloat bloot geheugenwerk geheugenwerk in in de de herAl wat senen wordt opgestapeld, opgestapeId, blijft bIijft daar daar als een werkelooze onzamenonzameneen werkelooze senen wordt hangende stof, en en verstuift verstuift als kaf Yoor den den wind. wind. kaf voor hangende stof, der methode methode van van het het onderDaarom moet als tweede hoofdregel der tweede hoofdregel Daarom moet wijs kingder d er a n k wee w e eking z e zl el f wfwe e r rke k e nnd de wijs voorop voorop gesteld worden: worden : aaank den zelfvindend onderricht. onderricht. d e n kkkkrae r a ch ht, t,ontwikkelend, ontwikkelend, opwekkend, opwekkend, zelfvindend Ret weten moet moet een eenlevend levendweten wetenzijn, zijn,wil wilhet hetvruchtbaar vruchtbaar zijn, zijn, d. d. i. Het weten een zelfstandig, vruchtdragend verwerken van het opgenomen in in een zelfstandig, vruchtdragend verwerken van het opgenomen naaste doel doel bij bij de devorming vorming van van het het geestelijk geestelijk voedsel voedsel bestaan. bestaan. Het naaste verstand in het algemeen algemeen moet moet altijd altijd dedeontwikkeling ontwikkeling van van een een in het
J06 io6
zelfstandig oordeel, oordeel, geestelijke geestelijke vaardigheid, vaardigheid, het het vermogen vermogen richtig zelfstandig om snel, snel, grondig grondig en en veelomvattend veelomvattend te te denken en denkend te te om scheppen, en zoo veel veelzulks zulksmogelijk mogelijk is, is, dedeovertuiging overtuiging van van de de scheppen, en zoo waarheid van medegedeelde zijn, zijn, waardoor waardoor alleen aileenhet het einddoel einddoel waarheid van het medegedeelde bereikt, d. d. i. de gedachtenvormende gedachtenvormende kracht ontwikkeld worden bereikt, kan. Overtuiging Overtuiging verkrijgt verkrijgt men men echter niet door dooreen eenlijdelijk lijdelijkauto autokan. riteitsgeloof, maar maar zij zij vortut vormt zich aIleen door door het hetvinden vindender derwaarwaarzich alleen riteitsgeloof, van het het heid, door middel middel van van eigene werkzaamheid werkzaamheid van vanden den geest, geest, van heid, door zelfdenken. Daar Daar de dewaarheid waarheid echter in menigvuldige opzichten opzichtenniet .niet zelfdenken. open en bloot bloot ligt, ligt, maar maar de de vrucht vrucht van van den denstrijd strijd der dermeeningen meeningen open is, zoo zoo moet moet ook ookieder iederkind kindininzijn zijnkring kringtottot een waardigen kampeen waardigen kampde waarheid opgeleid worden, waartoe als op vechter voor vechter voor de waarheid opgeleid op een vaste overtuiging overtuiging berustend, berustend, zelfstandig zelfstandigoordeel oordeelonontbeerlijk onontbeerlijk is. is. Bij Bij de mededeeling van van positieve positieve kennis kennis moet moet nog nog veel veel meer meer dan dan in in de mededeeling het algemeen geschiedt, geschiedt, hierop hierop gewerkt worden. Een bloot memegewerkt worden. Een bloot het algemeen chanische opvulling met wetenschap wetenschap zonder zonder gelijktiklige gelijktij'iige vorming vorming opvulling met het klare, doordringende verstand der zaak (d. (d. i. geestelijke van der zaak van het vertering) oordeel, is is een een bloote blooteafrichting, africhting, een een overoververtering) en en van van het het oordeel, met onvruchtbare onvruchtbare stof, geest doodoolading van den den geest geest met lading van stof, alzoo alzoo den geest dend, een eenovervulling overvullingder dergeestelijke geestelijkevoorraadkamer voorraadkamer(het (hetgeheugen) geheugen) met rauwe en en doode doode materialen, die levende kracht der der geesdie de levende met rauwe telijke werkplaats (de zelfstandige zelfstandige denkkracht) denkkracht) onderdrukt. onderdrukt. Het Ret telijke werkplaats is een eenonbetwistbare onbetwistbare psychologische waarheid, alleen de zelfzelfwaarheid, dat dat alleen scheppende die edele edele en engelukkige gelukkige scheppende werkzaamheid werkzaamheidvan vanden den geest, geest, die lust tot werkzaamheid opwekt, die als de eenig ware hefboom de eenig ware hefboom lust tot werkzaamheid opwekt, die van elk onderwijs, van elke soort van vntchtbare ontwikkeling van van elk onderwijs, van elke soort van vruchtbare ontwikkeling van den - wat wat het het meest meest zegt zegt — - van van de de nimmer stilstaande den geest geest en en — zucht tot verdere verdere ontwikkeling ontwikkeling beschouwd beschouwd moet moet worden. De zuivere zucht tot geestelijke gymnastiek gymnastiek geeft den meesten meesten waswaswerkzaamheid werkzaamheid der der geestelijke geeft den dom. den geest. geest. Dit Dit moet moet echter niet in dien van den dom. aan aan de krachten van zin worden opgevat, onevenredige of ofzelfs zelfseenzijdige eenzijdige opgevat, alsof hier een onevenredige het ontwikkelend ontwikkelend onderwijs onderwijs werd aangeprezen. toepassing van het aangeprezen. Om toepassing van uit gegevene het het onbekende onbekende te te zoeken zoeken en entetevormen vormenmoet moethet het uit het gegevene eerste natuurlijkerwijze voorhanden mededeelende onderolldereerste natuurlijkerwijze voorhandenzijnj zijn; het het mededeelende wijs ontwikkelellde hand hand aan aan hand hand gaan. gaan. wijs moet moet met met het ontwikkelende
1 07 10 7
Ais gl'ondslag voor vruchtbaren arbeid school Als derde derde grondslag voor een een vruchtbaren arbeid in in de de school moeten 0 r ddee en t u c h t worden aangemerkt. Evenmin als zich moeten or en tucht aangemerkt. Evenmin de groote rnaatschappij rnaatschappij zonder zonder orde orde laat laat denken, zoo min kan kan zoo min de groote men zich een een geregelden geregelden gang gang van vanzaken zakeninindedeschool schoolvoorstellen voorstellen men zich Ret handhaven hand haven van van de de tucht tucht is is de de zaak zaak van van den den zonder tucht. Het zonder tucht. onderwijzer. persoonlijkheid, van van zijne zijne methode methode van vanonononderwijzer. Van Van zijne zijne persoonlijkheid, die tucht tucht in de de school school al al ofofniet niet derwijs derwijs hangt hangt het het geheel geheel af, af, of die ach Weet hij hij liefde liefde en en achgemakkelijk gemakkelijk bewaard bewaardofof gestoord gestoord wordt. wordt. Weet ting voor zijn persoon, belangstelling voor het onderwijs bij zijne-tingvorzjpes,blangtivorhedwjsbizn gaandete tehouden, houden,dan danbehoeft behoefthij hij leerlingen te wekken wekkenenengaande leerlingen op op te orde tot geene andere middelen zijn toevlucht toevlucht te te nemen, middelen zijn nerven, om om de orde tot geene den leerlust leerlllst teteonderhouden. onderhouden. te handhaven, .den ijver en den te handhaven, den ijver Hieruit zelf, dat dat er zoo weinig mogelijk mogelijk gestraft en Hieruit voigt volgt van van zelf, zoo weinig beloond moet worden, terwijl anders het gedrag van van den den leerling leerling het gedrag beloond moet meer zou afhangen afhangen van van de de egolstische hoop, meer zou egoistische motieven: motieven : vrees vrees en en hoop, dan van een een beginsel beginsel van van zedelijkheid. zedelijkheid. Belooning Belooning en en straf zijn zijn voor dan van de zedelijkheid, wat wat geneesmid geneesmiddelen voor de de gestoorde gestoorde gezondgezonclde zedelijkheid, delen voor heid zijn. zijn. In dezelfde richting, richting, die die de hedendaagsche geneeskllnst volgt, voIgt, In dezelfde hedendaagsche geneeskunst eennatuurlijke natuurlijke leefwijze leefwijze tete om ziekten door door het het inachtnemen inachtnemen van van een om ziekten streven der der paedagogiek paedagogiek te wezen wezen:: kunstkunstvoorkomen, dient het het streven middelen bij het onderwijs en de opvoeding, als s t r a f fen t r a f fe n en middelen bij het onderwijs en de opvoeding, belo 0 n inge n zijn, overbodigtetemaken. maken.Men Menvestige vestigevan van lieliebelooningen zijn, overbodig het kind, kind, dat dathet hetniet nietmeer meerdan danzijn zijn verlede de overtuiging overtuiging bij bij het verlede de zijn taak taak naar naar eisch eisch volbrengt volbrengt en en Schllldige doet, als het het zijn plicht doet, schuldige plicht de zelfvoldoening, die die het hetdaardoor daardoor erlangt, die de onderwijzer onderwijzer die de de zelfvoldoening, dag legt, het dat het het zoodoende zoodoende in in genegenedaarover het besef dat daarover aan aan den den dag den onderwijzer onderwijzer en en zijne zijne medescholieren medescholieren wint, wint, het het genheid bij den genheid bij vooruitzicht het anderen zal evenaren of of voorbij voorbij zal evenaren vooruitzicht eindelijk, eindelijk, dat dat het streven, ten het het als zooviele zoovele drijfveeren een deugd deugd· drijfveeren tot tot vlijt vlijt en en een streven, moe moeten zaam gedrag aansporen. aansporen. zaam gedrag Rechtstreeksche belooningen zijn zijn daarom daarom minder minder goed goedtetekeuren keuren Rechtstreeksche belooningen dan rechtstreeksche bestraffing, gevolg isisvan vaneen een dan rechtstreeksche bestraffing, omdat omdat deze deze het gevolg het natuurlijk goede, van het betamelijke, en moet afwijking van afwijking van het natuurlijk goede, van het betamelijke, moet het kwaad kwaad in in zijn zijn verderen verderen voortgang voortgang te te stuiten. stuiten. Noch dienen om om het .
.
108 io8
de straf noch de belooning mogen mogen als vergeldingsmiddelen voor vergeldingsmiddelen voor de belooning straf noch het bedreven kwaad kwaad of of goed goed worden beschouwd, maar als opvoebeschouwd, maar bet bedreven dingsmiddelen, waarde van van het het goede goede leeren op prijs en op prijs dingsmiddelen,die die de waarde den aard van van het het kwaad kwaad in in het het ware ware licht stelJen. licht stellen. den aard Waar bestraffing echter noodzakelijk ze zoo zoo noodzakelijk wordt wordt geacht, geacht, moet ze Waar bestraffing natuurlijk gevolgen aan aan het hetgedrag gedragvan van natuurlijkmogdijk mogelijk zijn: zijn :zij zij moet moet die die gevolgen het kind kind verbinden, welke in gewone orde orde der der dingen liggen liggen verbinden, welke in de gewone en daaruit daaruit als van zelve voortvloeien. voortvloeien. Men Men ontneme ontneme derhalve derhalve aan aan van zelve de bestraffing bestraffing zooveel zooveel mogelijk mogelijk haar gekunsteld gezocht karakkarakgekunsteld en gezocht 'er brenge haar in verband met de onmiddellijke onmiddeJlijke levenservalevenserva· 'ter en brenge met de ringen van den leerling. Is hij lichtzinnig en onvoorzichtig, dan van den leerling. Is hij lichtzinnig en onvoorzichtig, dan moet hij de deonaangename onaangename gevolgen gevolgen van van zijne zijne handelingen handelingen onderonder· moet hij vinden; hij traag, traag, hij hij werke meer vinden ; is hij meer en langeI' langer dan anderen; anderen ; werkt hij slordig, dan moet moet hij hij zijn zijn arbeid arbeid verbeteren verbeteren;; isis hij hij twistziek twistziek of of hij slordig, onverdraagzaam, dan moeten moeten zijne zijne speelmakkers speelmakkers hem hemvermijden vermijden;; onverdraagzaam, dan heeft hij zijn zijn opvoeders opvoeders misleid, toone men men hem hem eenigen eenigen tijd tijd heeft hij mixleid, dan dan toone niet zijn wantrouwen, enz. enz. Straf moet niet vernederen, vernederen, belooning belooning ni zijn wantrouwen, moet niet et tot overdreven eerzucht In beginsel beginsel isisdaarom daarom terecht terecht tot overdreven eerzucht prikkelen. prikkelen. In hedendaagsche school school in in Nederland Nederland uituitlichamelijke straf uit uit de hedendaagsche gesloten. Maar feitelijk feitelijk wordt wordt deze deze toch toch nog nog hier en daar, ofof· en daar, gesloten. Maar ·schoon zoo ruw ruw als vroeger, Sommige paedagogen, paedagogen, :schoon niet niet zoo vroeger, toegepast. Sommige dat er omstandigheden zijn, yooral van het oude oude regime, regime, beweren, beweren, dat omstandigheden zijn, vooral van waarin buiten een een lichamelijke lichamelijke tuchtiging tuchtiging de deorde ordeininde deschool school waarin men men buiten Ofschoon zulks zulks geheel geheel in in niet altijd naar naar behooren niet altijd behooren kan kan bewaren. bewaren. Ofschoon strijd is met de hedendaagsche begrippen van opvoedkunde en strijd met de hedendaagsche begrippen van opvoedkunde en wij ons als zoodanig - maar maar vooral vooral uit uiteen eenhygieinisch hygieinisch oogpunt oogpunt — wij ons zoodanig — daartegen verklal'en, zoo meenen wij, wij, bij bij het het bestaan bestaan van van daartegen moeten moeten verklaren, zoo meenen het feit, eenige oogenblikken bij bij de gevolgen to te moeten stilstaan, stilstaan, die die uit zulk een lichamelijke lichamelijkebestraffing bestraffing kunnen kunnenvoortspruiten. voortspruiten. zulk een Wij daarbij aan, de aanwending aanwending van vanlichamelijke lichamelijke bebe· Wij nemen nemen daarbij aan, dat de straffing gevolg isisvan vandedeernstige ernstige overweging, overweging, dat dat deze deze en en straffing het het gevolg geen andere wijze terechtwijzing in gegeven geval geval nuttig nuttig wijze van van terechtwijzing in het het gegeven en wenschelijk is. Is zij zij echter het uitvloeisel van van een een ontstemontstemhet uitvloeisel en wenschelijk is. Is den onderwijzer, onderwijzer, van opweJling van drift of van gege:ming van den ining van van een opwelling van drift of van den leerling, leer ling, dan dan kan kan de detoegediende toegediendekaskas.koesterden wrok jegens koesterden wrok jegens den
109 10 9
tijding lichamelijk zedelijk nadeelig nadeelig werken. Zij Zij vernedert vernedert den lichamelijk en en zedelijk onderwijzer ze den den straf· straf onderwijzerinin het het oog oog zijner zijner leerlingen, leerlingen, zonder zonder dat dat ze waardige verbetert. De leerling zal spoedig de gezindheid of het-wardigevbt.Dlnzaspoedig hft karakter des meesters meesters leeren kennen kennen en zal voor voor diens diensdrift driftangst, angst, en zal karakter des voor wrok afkeer koesteren. koesteren. De Degenegenheid genegenheid en entoewijding toewijding voor diens diens wrok die den band bandtusschen tusschen onderwijzer onderwijzer en en leerling leerling moeten moetenbevestigen, bevestigen, die den zuBen maken voor voor onderdanigheid, onderdanigheid, die uit vrees vrees voor voor straf zullen plaats plaats maken die uit voortspruit, de verwijdering verwijdering tusschen tusschen leermeester leermeesterenenkweekeling kweekeling voortspruit, en de zal toenemen. zal toenemen. Ten opzichte van van het het lichamelijk lichamelijk nadeel, dat daarvan daarvan het het gegeTen opzichte nadeel, dat volg kan zijn, zijn, verdient in oog te te worden gehouden, het volg kan in het oog gehouden, dat het kinderlijk gevoelig is voor den schok, schok, dien een in drift kinderlijk gestel gestel z~er zeer gevoelig is voor toegebrachte kastijding veroorzaakt. veroorzaakt. Een Eeu schijnbaar schijnbaar lichte oorveeg , toegebrachte kastijding een trek aan de ooren, een tik op de vingers of op den rug kun-' entrkado,ipevngrsofduknen bij gevoelige gevoelige gestellen, gestellen, zoo zoo al al niet niet dadelijk dadelijk zichtbare, zichtbare, dan dan nen bij toch later merkbare ernstige gevolgen na zich sleepen. toch later ernstige gevolgen zich sleepen. Maar tot dit dit uiterste uiterste zijn zijn toevlucht toevlucht niet niet neemt neemt — - en en Maar waar waar men men tot wij vertrouwen, dat dit dit ininonze onzescholen scholennimmermeer nimmermeerhet het wij hopen hopen en vertrouwen, geval het niet niet zoo zoo zeldzaam, zeldzaam, dat dat men men het het liligeval zal zal zijn, zijn, -— daar daar is is het chaam een straf oplegl, in strijd strijd met met de de kinderlijke kinderlijke natuur natuur en en oplegt, die die in chaam een krachten is en het het daardoor dam'door schade kan Zoo is is het het is en kan toebrengen. toebrengen. Zoo een kwelling, kwelling, het kind kind gedurende gedurende langen tijd in een hoek te plaat· tijd een hoek te plaatsen of op een een smalle smaBe bank bank ten ten toon to on te te stellen met in de de of op met een een lei lei in hand, waarop het het vergrijp vergrijp vermeld Evenmin moet moet een een kind kind vermeid staat. staat. Evenmin hand, waarop buiten het schoolvertrek schoolvertrek op op een een tochtigen tochtigen gang gang geplaatst geplaatst worden. buiten het Men late het hetkind kindook ook niet geheelen schooltijdoverblijven, overblijven, Men late niet eeneen geheelen schooltijd waardoor zijn middagboterham middagboterham of of middagmaal middagmaal niet kan kan nuttinuttiwaardoor het zijn gen. Men eindelijk een kind, dat reeds reeds eenmaal eenmaal naar naar buiten buiten Men late late eindelijk een kind, is geweest, niet niet tot tot straf gedurende ganschen schooltijd schooltijd zijne zijne gedurende den ganschen is geweest, behoeften Ten opzichte opzichte van van dit dit laatste laatste wordt wordt maar maar al al behoeften ophouden. ophouden. Ten te zeer gezondigd, gezondigd, en en niet niet zelden zelden tot tot schade van lichaam. van het lichaam. te zeer Paedagogisch maatregel, op op vele vele schoo schuPaedagogisch onhoudbaar onhoudbaar isis voorts voorts de maatregel, len toegepast, het onderwijs onderwijs als strafmiddel Daarstrafmiddel te te bezigen. bezigen. Daartoegepast, om het door wekt men men afkeer afkeer in in plaats plaatsvan vanliefde liefdevoor voorhet hetonderwijs onderwijsop. op. door wekt Hoe men van van het kind kind verlangen, dat het de roede, waarmede waarmede Hoe kan kan men .
.
110 I 10
het getuchtigd getuchtigd wordt, wordt, later later uit uit genegenheid genegenheid weder kust, het kust, dat dat 't het onderwerp, de bittere herinnering onderwerp, waaraan waaraan zich zich de herinnering eener geleden straf verbindt, weder tot een onderwerp onderwerp zijner zijner innige vreugde matot een vreugde zal zal maken? is een een psychologische onmogelijkheid. Ret betreffende ken ? Dit Dit is onmogelijkheid. Het voorwerp van keer zijn. Ret geldt geldt werk zal hem nog nog lang een zal hem een voorwerp van at afkeer zijn. Het hier echter niet alleen het het tot tot straf gekozen werk op zich zelf, zelf, niet alleen hier echter op zich maar daardoor ongelukkige, buitendien buitendien reeds reeds al al maar daardoor wordt wordt tevens tevens het het ongelukkige, te zeer denkbeeld bij bij het het kind kind versterkt, versterkt, dat dat alles teer heerschende heerschende denkbeeld het zinnelijk zinnelijk levensgenot levensgenot ligt, ligt, en en de debebewat buiten den den kring kring van van het wat buiten roepsbezigheid het bijzonder, bijzonder, als een straf of ten ten minste minste als een roepsbezigheid in het eer hoe hoe beter beter last beschouwd moet moet worden, waarvan zich hoe hoe eer waarvan men men zich last beschouwd moet trachten' Roe toch tochwordt wordt dat datstrafwerk strafwerk in in den den ontdoen. Hoe trachten •tete ontdoen. regel, althans te huis, huis, verricht verricht?? In In een een verloren oogenblikje, v66r regel, althans oogenblikje, v66r het middagmaal of ofeven even v66r v66r den denschooltijd, schooltijd, zoekt zoekt het het kind kind een een het middagmaal stukje papier machtig machtig te te worden en krabbelt daarop stukje papier daarop in in de kleinste ruimte, zoo spoedig spoedig en en gedachteloos gedachteloos het hetmaar maar kan, kan, zijn zijn taak Op ruimte, zoo taak neer. neer. Op de qualiteit qualiteit word regel, noch door kind noch door den in den regel, wordtt in door het kind onderwijzer, gelet. Ais ruimte, die die verwerkt verwerkt moet moet worden, onderwijzer, gelet. Als de de ruimte, maar gevuld is, is, zijn zijn beide tevreden: Mohr hat hat sein schultevreden : der maar gevuld der Mohr digen Pflicht ge/han! digen Pflicht geihan ! AIs onderwijzer nu nu zelf zelfhet hetschoolwerk schoolwerk als strafarbeid beAls de de onderwijzer strafarbeid bestempelt, hoe kan de de leerling leerling het het dan dan anders beschouwen en er hoe kan beschouwen een innige genegenheid voor voor behouden behouden? Arbeidmoet moetvreugde vreugdezijn, zijn, ? Arbeid nog niet niet is, is, het het worden. en waar hij en waar hij het het nog aanvoeren:: het het kind kind denkt nog zoo diep diep over over Men ons aanvoeren nog niet zoo Men zal zal ons datstrafwerk strafwerkmaar maarwerktuigelijk. werktuigelijk. deze quaestie na, en verricht dat en verricht deze quaestie Dan vernedert vernedert men men het het middel, middel, Des te slimmer, slimmer, antwoorden antwoorden wij. Des te wij. Dan beoogde doel doel tetebereiken. bereiken. zonder zonder het het beoogde wordt te te werk gegaan, en Slimmer gegaan, waar waar men men een een geestgeest- en Slimmer nog nog wordt handen-bedervenden aan het het kind kind oplegt oplegt;; wegens wegens geringe handen-bedervenden arbeid arbeid aan der orde ordeofofnalatigheid, nalatigheid,onoplettendheid onoplettendheiden entraagheid traagheid bij bij storing storing der strafregels schrijven schrijven is op opsomrnige sommige scholen scholen tot tot zijn werk. Ret Het strafregels zulk een ergerlijke ergerlijke gewoonte gewoonte gestegen, gestegen,dat datbijbijhet hetaanschouwen aanschouwen zulk een vraag bij mij gerezen gerezen is, of het het niet niet beter beter ware ware zulke zulke daarvan daarvan de de vraag bij mij is, of maar liever liever vrijheid vrijheid te laten laten hun hun bloed bloed te te koelen koelen regel-despotcn regel-despoten maar
III
aan een een lichten aanval op het het lichaamsdeel lichaamsdeel des des kinds, kinds, waarop waarop zij zij aan aanval op kllnnen aanrichten. aanrichten. Grenst Grenst het het niet niet aan aan het het niet' gemakkelijk schade kunnen een kind kind zijn zijn lei I ei of ofgriffel griffel laat laat vallen vallen of ofeen eenwoord woord onzinnige, als een tot zijn zijn makker makker praat praat of ofzijn zijn gelaat gelaat tot tot een een lach plooit, als het tot geeuwt bij vervelende les, les, dadelijk dadelijk den meester op hem ziet ziet geeuwt bij een een vervelende den meester op hem eenwoedend woedendgelaat gelaat uitschreeuwt: »Honderd »Honderd aanvliegen en en met met een aanvliegen uitschreeuwt: maal schrijven schrijven:: ik ik mag mijn m ijn griffel griffel niet nietlaten latenvallen, vallen, of ofik ik mag niet zulke praten, lachen," enz. Ja, wij kennen onderwijzers, onderwijzers, die die om zulke de kinderen kinderen in in het hetmidden midden van van de de nietigheden inin hun woede de nietigheden hun woede de school school uitjagen, uitjagen, om om die die honderd strafregels even tehuis te te les de hon decd strafregels les even tehuis maken. Wij zouden zouden meenen, meenen, als het kind kind na een korte maken. Wij koste poos terugkeert en den den meester me ester het hetproduct product van vanzijn zijnwoede woedeonder onderde deoogen oogen keert geeft, dat deze dezeschaamrood schaamroodtegenover tegenoverhet hetkind kind moet moet worden, dat hij hij geeft, dat zlllk een onzinnig onzinnig besluit besluit heeft heeft kunnen kunnen nemen. nemen. De Dewerkelijkheid werkelijkheid zulk een andere resultaten leveren. Sommige Sommige onderonderschijnt echter resultatenop op te te leveren. echter andere wijzers kinderen zijn zijn daarin verstokt, dat de een een even evensnel snel wijzers en en kinderen daarin zoo zoo verstokt, dat de en onnadenkend onnadenkend zijn zijn strafbevel uitvaardigt, als de andere dit uitvoert. straf bevel uitvaardigt, Onderwijzer en schijnt het het echter geen haar te verbetenen. to verbeteren. Onderwijzer en leerling leerling schijnt doorde dekinderen kinderendaardaarWisten onderwijzers, uit gesprekken door Wisten de de onderwijzers, uit de gesprekken over gevoerd, hoezeer hoezeer ze zehun hunwaardigheid waardigheid daardoor daardoor iningevaar gevaar over gevoerd, in dat dat van van het het kind, kind, brengen, zouden in in hun hun eigen belang en eigen belang en in brengen, ze ze zouden van onzinnig drijven drijven afstand afstand doen doen en door door zelfstudie zelfstudie tot tot van zulk zulk een onzinnig betere gedachten komen en en zich zich wellicht wellicht de devragen vragen voorleggen voorleggen:: hoe hoe vele malen ben ik zelf zelfaanleiding aanleiding geweest, geweest, dat dat het het kind kind die die kleine ben ik kan ikikzelf zelf daarin verbeteringbrengen, brengen, vergrijpen vergrijpen begaat; begaat ; hoe hoe kan daarin verbetering te maken? maken? 't't Spijt Spijt mij mij het te te moeten moetenererzorgen overbodig te zorgen de straf overbodig sommige verblinden in hunne verstoktheid verstoktheid al verder kennen, dat in hunne al verder dat sommige en verder gaan gaan en en trots trots al al dat dat straffen de erbarmelijkste schoolschoolde erbarmelijkste en verder tucht handhaven. Helaas Helaas!1 dat dat zoovele zoovele kinderen kinderen aan aan hunne hunne hoede hoede tucht handhaven. moeten worden overgelaten. overgelaten. I) r) Een voorbeeld voorbeeld van zulk een een onpaedagogisch onpaedagogisch handelend onderwijzer, aan handelend onderwijzer, van zulk I) Een mijn hler mededeelen. mededeelen. Hij Hij heeft heefteen eenjongen jongen mijn naaste naaste omgeving omgeving ontleend, ontleend, wi! wil ik ik hier van twaalf jaar jaar onder onderzijne zijneleiding, leiding, die, die,wat walspeelziek speelzieken envluchtig vluchtigvan vanaard, aard, van twaalf zoodra onderwijs minder minder boeiend boeiend is,is,weinig weinig aandachtdaaraan daaraan schenkt. schenkt. zoodra het onderwijs aandacht
Il2 I12
Men make de de school schoolniet niettot toteene eenegevangenis, gevangenis, waar waar het het kind kind Men make gedurig tuchtroede van van den denonderwijzer onderwijzer gewaar gewaar wordt, wordt, als het gedurig de tuchtroede op de een een of of andere wijze zijn kinderlijken kinderlijken aard aard aan den dag legt ; op de wijze zijn men make den arbeid niet tot een straf. Op allt: alle mogelijke wijzen menakdrbitoen moet juist in in tegenovergestelde tegenovergestelde richting richting gewerkt, in het leeren, in het moet juist .
Voor sehoolorde wordt wordt hij hij dan dan ook ook met metstrafregels strafregels Voor 't minste minste vergrijp vergrijp tegen tegen de de schoolorde gestraft, jaren aehtereen, zonder dan dat dat hij hij totaal totaal voor voor straf en jaren achtereen, zonder ander andergevolg, gevolg, dan belooning onversehillig en zijn schrijfhand sehrijfhand onleesbaar onleesbaar isis geworden. Dezer belooning onverschillig en zijn dagen .. werd hij in het hetvroege vroege morgenuurnaar naarhuis huisgezonden gezonden om om 75 maal hij in morgenuur te sehrijven: : »ik .ik mag niet uit de de bank bank gaan." gaan." Hij Hij schreef sehreef dat datop opeen een te schrijven niet uit vodje papier, even onoogelijk onoogelijk als het Hij levert levert bet het in in;; de demeesmeesbet sehrift schrift zelf. zelf. Hij vodje papier, ter tevreden. Denzelfden Denzelfden middag middag krijgt krijgt hij hijnogmaals nogmaalszooveel zooveel regels regels op, op, ter is tevreden. om een dergelijk dergelijk vergrijp. vergrijp. Tegen Tegenhet heteinde eindeder derweek weekstaat staat op opzijn zijngedraggedragom een briefje, hij 44maal maalzijn zijnles lesniet nietgekend gekendheeft. he eft.Hij Hijkrijgt krijgtdaarbij daarbijde de straf, briefje, dat dat hij om 175 maal maalteteschrijven sehrijven:: »Ik .Ik mag niet meer zoo'n zoo'n schandelijk sehandelijk weekbriefje weekbriefje niet meer om 175 hebben." vader vindt vindt dat dat wat wat kras. kras. Hij Hijonderhoudt onderhoudtzijn zijnkind kindernstig ernstigover over hebben." De De vader herhaalde nalatigheid. Het kind kind verschoont versehoont zich zieh door door te zeggen, dat dat diens diens herhaalde nalatigheid. Het te zeggen, het op sommige sommige dagen dagen drie drie lessen lessen had, had, om omwoorden woorden en en cijfers eijfers uit uit het het het op hoofd te leeren en niet heeft gekerd. De Devader vader denkt en qat dat hij hij daarom daarom maar maar een een niet heeft geleerd. er het zijne van, van, doeh legt het kind de de verplichting verpliehting op, om allereerst allereerst de het kind op, om de 4 doch legt het zijne het hoofd hoofd in in het het net netteteschrijven. sehrijven. Dit Diten en verzuimde te leeren en uit bet en die die uit verzuimde lessen lessen te zijn _ander gansehen vrijen vrijen Zondag Aanuitspanning uitspanning viel neemtden den ganschen Zondag in. in. Aan ander werk neemt natuurlijk kind onderwerpt onderwerpt zieh gewillig daaraan, in het natuurlijk niet te denken. Het kind gewillig daaraan, in het volle bewustzijn van zijn zijnstrafwaardigheid. strafwaardigheid. De Devader vaderschrijft sehrijftden denonderwijzer onderwijzer bewustzijn van wat gesehied is, is, met methet hetbeleefd beleefdverzoek verzoekdede 175 strafregels aehterwegetetelaten. laten. wat geschied 575 strafregels achterwege De overgeschrevene overgesehrevene lessen lessen worden daarbij overgelegd en en aan aan bet hetkind kindhet hetververdaarbij overgelegd zoek mede gegeven, gegeven, of of het hetontsiagen ontslagen mag worden van de strafregels. strafregels. Het Het zoek mede mag worden van de antwoord gegeven: : »Gij »Gij zult zult de de regels regels maken maken; ; ik ben de baas." baas." Het Het antwoord wordt wordt gegeven ik ben kind sehrijft 175 175 regels regels in in de deruimte ruimte van vantwee tweeeneneen eenhalve halvebladzijde bladzijdeschrijfsehrijfkind schrijft boekformaat, donker, binnen een Het boekformaat, 's morgens tussehen tusschen lieht licht en donker, een half half uur. our. Het was niet mogelijk mogelijk den een regel regelteteonderscheiden, onderseheiden, elke elkeregel regelwas was als een slang was niet een slang gewrongen. Het kind kind levert levert bet hetkladwerk kladwerkin,in,dede meesterzegt zegtgeen geenwoord, woord, gewrongen. Het meester bergt het weg; - zijn zijn wrok wrok is is bevredigd bevredigd;; hij heeft het het kind kind zedelijk zedelijk gekaakt gekaakt weg ; — hij heeft en zieh zelf de kroon kroon van van het het hoofd hoofd genomen. genomen. De De verblinde meent eehter zelf de echter dat, zoo hij hijhet hetkind kindalalniet nietverbeterd, verbeterd, zijn zijn wil wiltoch toehgezegevierd gezegevierd heeft. heeft. Zou Zou dat, zoo hij de eenige eenigezijn zijn?I Het Hetisiste te hop en voor onderwijzersstand, hij de hopen voor de de eereer vanvan denden onderwijzersstand, voor toekomst onzer onzer kinderen. kinderen. voor de toekomst
113
in den den arbeid arbeid zelf zelfeen eenedelen edelenprikkel prikkelgelegd,. gelegd, ininhet hetkind kindzooveel zooveel gevoel van van zelfbevrediging, zelfbevrediging, door door het hetterugzien terugzien op op mogelijk mogelijk het het gevoel verworven verworven kennis, kennis, en en de hoop op verdere vorderingen gevoed worden, terwijl practische toepassing toepassing van vanhet hetaangeleerde aangeleerdesteeds steedsop op terwijl men men de practische den voorgrond moet moet stellen. De kinderen moeten moe ten niet niet als lededen voorgrond De kinderen hetcommando commandovan vanden denonderwijzer onderwijzerzus zusen enzoo zoohan-. hanpoppen op het poppen op delen; onderwijzer moet niet in het het bewustzijn bewustzijn van van zijn zijn onfeilonfeildelen ; de onderwijzer moet niet baarheid, afwijking van van de de schoolorde schoolorde als een vergrijp van van een vergrijp baarheid, elke elke afwijking hij genoodzaakt genoodzaakt is de de helft van het kind beschouwen. beschouwen. Waar Waar hij het kind van de klasse te te straften berispen, daar daar moet moet hij, hij, alvorens alvorens de de straf straffen of te berispen, de schuld ligt. Meestal uit spreken, zich zich zelf zelf afvragen afvragen aan aan wien wien de nit te te spreken, ligt. Meestal deaanleiding aanleiding zal hij, indien indien hij hij niet niet blind blind isis voor voor zijne zijne gebreken, gebreken, de zal hij, bij zichzelven vinden. Hij straffe dus in het hetuiterste uiterste geval geval dus slechts in bij zichzelven vinden. Hij en dan met metdedemeeste meesteomzichtigheid, omzichtigheid, want want in in het het andere geval en dan kan hij meer meer kwaad kwaad dan dan goed goed bij bij zijn zijnleerling leerlingstichten. stich ten. kan hij De school, school, als inrichting voor een harmonische ontwikkeling van inrichting voor alle vermogens den jeugdigen jeugdigen mensch, mensch,vordert vordert heden heden ten ten dage, vermogens van van den terecht, een middel mid deldat datdedenadeelen nadeelenvan vaneenzijdige eenzijdigegeestinspangeestinspanterecht, een de mogelijke moge1ijke gevolgevolning, zooveel mogelijk, mogelijk, kan kan opheffen, opheffen, althans althans de ning, zooveel de engste grenzen terug gen, die daaruit voortspruiten voortspruiten kunnen, die daaruit kunnen, tot de te brengen. brengen. Dat mid del noemt noemt men men met meteen eenkunstterm kunsttermde degymnagymnaDat middel stiek, s tel stelselmatige s elm a t i gel i lichaamsoefeningen. c h a a m s 0 e fen i n gen. stiek,eigenlijker eigenlijker Na het vele, waaronder waaronder voortreffelijke, voortreffelijke, over over het het nut nut van van dit dit ononhet vele, school kind gezegd gezegd en engeschreven, geschreven,kunnen kunnenwij wijons ons derwijs derwijs voor voor het schoolkind van onzen onzen arbeid, arbeid, daardaarontslagen achten, althans dit gedeelte van althans in in dit over uit te te weiden. Wei van staatswege staatswege de de behoefte behoefte aan aan dit dit Wel isis van over uit onderwijs, erkend, maar maar bezwaren bezwaren van techtechonderwijs, voor voor de lagere school erkend, nischen en finantieelen aard regeering bij bij de de vaststelvaststelen finantieelen aard schijnen schijnen de de regeering der wet wetvan van1717 Augustus1878 1878terug terugtetehebben hebbengehouden, gehouden, ling ling der Augustus de gymnastiek als verplicht leervak in het het leerprogramma leerprogramma op. op- te te verplicht leervak de gymnastiek nemen. De wetgever wetgever heeft heeft haar plaats onder onder de fafaeen plaats haar echter een nemen. De cultatieve leervakken gegeven. cultatieve leervakken De stelselmatige, paedagogische paedagogische gymnastiek gymnastiek onderscheidt onderscheidt zich zich De stelselmatige, van bewegingen, die diehet hetkind kind natuurlijkeaandrift aandriftvolbrengt, volbrengt, van de bewegingen, uituit natuurlijke door een beredeneerde beredeneerde keuze keuze van van lichaamsbewegingen, lichaamsbewegingen, door door een een door een 8
11 4
gepaste leiding, door door een eenmet metoverleg overleguitgedachte uitgedachte opvolging opvolging en en gepaste leiding, afwisseling daarvan, terwijl terwijl zij zij met metaanwending aanwending van van veel veelminder minder afwisseling daarvan, natuurlijke gymnastiek, gymnastiek, ja, in tijd hetzelfde doel doel bereikt bereikt als de natuurlijke tijd hetzelfde dan deze. deze. sommige sommige opzichten opzichten beter beter dan hetlichaam lichaamevenrediger evenrediger Door oefeningen wordt wordt niet nietalleen aIleenhet Door deze oefeningen in zijne vormen vormen en en verrichtingen, verrichtingen, en endaardoor daardoor schooner, schooner, sterker sterker in zijne gehard en en beter beter bestand tegen vermoeienissen vermoeienissen ;; en gezonder, meer meer gehard en gezonder, maar gevatheid, de demoed moedenenhet het zelfvertrouwen, de dewilswilsmaar ook ook de gevatheid, zelfvertrouwen, kracht, de volharding en en de de levenslust levenslust worden worden er door de volharding door aangeDe kinderen kinderen worden meer aan oplettendheid oplettendheid en orde, orde, kweekt. meer aan kweekt. De aan overleg, aan aan doelmatig doelmatig willen en handelen gewend gewend;; de de mate mate aan overleg, en handelen hunner wordt er grooter door. grooter door. hunner geestvermogens wordt Met dat doel doel voor voor oogen oogen mag men de overtuiging overtuiging koesteren, koesteren, men de Met dat dat degymnastiek gymnastiek een eennoodzakelijk lloodzakelijk bestanddeel bestanddeel van van het het schoolschooldat de onderwijs uitmaakt en dat dat elk elkschoolbestuur schoolbestuurzedelijk zedelijk verplicht verplicht is, is, onderwijs uitmaakt onderwijs in in het het leerplan der alles aan om dit onderwijs der school aan te wenden, om op te nemen. nemen. op te Ten einde eindeditdit· onderwijs naar naar behooren behooren te teverstrekken, verstrekken, behoeft behoeft • onderwijs men: 10. een een voldoend voldoendgetal getalbehoorlijk behoorlijkopgeleide opgeleideonderwijzers onderwijzers inin men : 1o. dit leervak;; 20. 20. een eengeschikte ge~chiktelokaliteit lokaliteitmet metvoldoende voldoendeleermidleermiddit leervak delen; 30. een een voldoenden voldoendentijd, tijd,om omaan aanhethet onderwijstetebesteden. besteden. delen ; 3o. onderwijs Zooals wij wij zeiden, bezwaren tegen tegen de de ververbehoorden onder onder de de bezwaren neiden,. behoorden plichte invoering van van dit leervak leervak in in de deschool, school, de de technische: plichte invoering technische : d. i. een voldoend voldoelld getal getalbekwame bekwamemannen,_ mannen .... die diedat datonderwijs onderwijskunnen kunnen geven. Ret is hier de plaats niet, om dit punt uiteen te zetten de plaats niet, om dit punt uiteen te zetten geven. Het is demiddelen middelen aan aan tete (zie daarover hoofdstuk hoofdstuk IV). IV). InInplaats plaatsvan van de (zie daarover geven, waardoor, naar naar onze meening, meening, dat dat bezwaar bezwaar kan kan opgeheven opgeheven geven, waardoor, we hier stil testaan bij de methode, methode, die die bij bij worden, wenschen stil te staan bij wenschen we dit onderwijs van van het hetschoolkind schoolkind gevolgd gevolgd dient te te worden. Van dit onderwijs dt!geschikte keuze keuze der der oefeningen oefeningen hangt effect, dat dat men men wil wil bangt het de• geschikte het effect, verkrijgen, . Menmake makevan vandedenatuurlijke natuurlijke krachkrachverkrijgen,geheel geheel en en al al af. Men ten en middelen gebruik, gebruik, die het lichaam lichaam en en in in de desamenstelsamenstelen middelen die in het ling zijner deelen deelen zijn zijn gelegen. De zoogenaamde zoogenaamde·• vööroefeningen v66roefeningen ling zijner zijn daarom in in dit dit tijdperk tijdperk van van het het leven leven geheel geheel op ophare hare plaats. plaats. zijn daarom het Men bepale zich zich slechts slechtstottot natuurlijkebewegingen bewegingen van van het Men bepale de de natuurlijke
I15 lIS
lichaam, welke in het dagelijksch dagelijksch leven leven het hetmeest, meest,maar maargebrekkig gebrekkig in het en onvoldoende onvoldoende in in toepassing toe passing worden gebruik van van worden gebracht. Het Het gebruik klim-, hang- en enspringtoestellen springtoestellen isisvolstrekt volstrektgeen geenbehoefte behoefte; klim-, hang; ja, door het het misbruik, misbruik, dat dat•·allicht deze hulpmiddelen hulpmiddelen kunnen kunnen door allicht daarvan gemaakt. -voor enkelen enkelen worden. Over gemaakt, wordt, wordt, nadeelig .voor Over het het algemeen veel in in en en leiden tot vermoeienis, hethetspannen zij tot vermoeienis, zij het het lichaam lichaam te te veel geen voor voor lichaamsoefeningen lichaamsoefeningen even even schadelijk schadelijk isis als voor verstandsoefeningen. Wij ingeslopen gebrek gebrek in dit dit onderonderWij kunnen kunnen niet niet genoeg genoeg op op dit ingeslopen wijs aandacht vestigen. vestigen. Evenals Evenalsbij bijhet hetverstandelijk verstandelijkonderricht onderricht wijs de aandacht ijdelheid van van vele veleouders oudersook ookdede gymnastiekonderwijzers, drijft drijft de ijdelheid gymnastiekonderwijzers, om door kunstjes, kunstjes, door door een eenzekere zekerevertooning vertooning op op openbare open bare exaexaom door mens of schoolfeesten schoolfeesten teteschitteren. schitteren.Zulke Zulkevertooningen vertooningenmogen mogen mens of de ijdelheid ijdelheid van van enkelen enkelen streelen, streelen, bij massa, die van van de de ware ware bij de de massa, der gymnastiek gymnastiek nog niet niet goed goed doordrongen doordrongen is, is, bren· bedoelingen beenbedoelingen der gen zij die in in miscrediet. miscrediet. En Endat datterecht, terecht, omdat omdat zezeininstrijd strijdzijn zijn zij die met ware doel, doel, dat dat de deschoolgymnastiek schoolgymnastiek beoogt. beoogt. Hier Hiermoeten moeten met het ware geen gymnastici, gymnastici, maar maar Rink flink ontwikkelde ontwikkelde kinderen gevormd worden. Dit kan zonder zondereenige eenigewerktuigen, werktuigen, die dienauwlettend nauwlettend toezicht toezicht verver· Hit kan dit kan kan ininden denregel regeldoor dooralaldedekinderen kinderen eischen, geschieden; geschieden ; dit gebracht;; daartoe daartoe worden geen kunstmatig kunstmatig in toe passing worden in toepassing worden gebracht gebouwde lokalen, geen kostbare toestellen Ladders, toestellen vereischt. vereischt. Ladders, ringen, handbruggen, springbokken, reklatten, reklatten, zweeftoestellen zweeftoestellen zijn zijn handbruggen, springbokken, daar eigenlijk niet niet op op hunne hunne plaats plaats;; eenige eenige stokken stokken ter ter lengte lengte daar eigenlijk het kind, kind, eenige eenige lichte handklossen, een lijnlijn. van handklossen, een een loopplank, loopplank, een van het een balk, balk, eenige eenige vaststaande vaststaande loodrechte loodrechte stokken stokken voor voor de de rek, rek, Pen armbewegingen zijn hier voldoende. Een kundig onderwijzer voldoende. Een onderwijzer kan armbewegingen zijn daarmede afwisseling voortbrengen. voortbrengen. Is dat den denouders ouders daarmede genoeg genoeg afwisseling Is dat dan zal zal de de vrees vrees voor voor ongelukken, ongelukken, die die bij bij genoegzaam genoegzaam bekend, bekend, dan velen van hen hen nog nogbestaat, bestaat,van vanzelf zelfwijken, wijken,omdat omdatde degegrondheid gegrondheid velen van daartoe eenenmale wordt wordt weggenomen. weggenomen Op Op harmonische Ii· daartoe ten eenenmale likomt het het hier slechts aan, en en die diewordt wordtdaardaarchaamsontwikkeling slechts aan, chaamsontwikkeling komt mede ten volle bereikt. de oefeningen oefeningen moet moet overmatige overmatige ininbereikt. Bij Bij al al de mede ten en spanning sterkste worden vermeden. Kinderen, die die zwak zwak en vermeden. Kinderen, spanning ten sterkste slecht ontwikkeld zijn, verdienen in opzicht de meeste zorg. in dit opzicht de meeste zorg. ontwikkeld zijn, siecht
II6 I16 Ook tegen eenzijdige eenzijdige gymnastiek gymnastiek moet moet steeds steeds worden gewaakt. Ook tegen Er zijn gymnastiek-onderwijzers, gymnastiek·onderwijzers, die voorliefde voor voor sommige sommige Er zijn die een voorliefde oefeningen en deze dezeonophoudelijk onophoudelijk of of bij bij; voorkeur voorkeur door oefeningen hebben hebben en hunne doen uitvoeren. uitvoeren. hunne leerlingen leerlingen doen De oefeningen oefeningen moeten moeten ook niet te te lang achtereen worde.n ook niet voortworden voort· gezet, maar maar behoorlijk behoorlijk met met de de verstandsoefeningen verstandsoefeningen worden afgewis· afgewis seld. 10 jaren jaren langer dan half uur uur ach· ach dan een half Kinderen beneden beneden io seid. Kinderen tereen bezig te houden, is onnoodig en kan aan de zwakken onder-ternbzighoud,s enkadzwoner de groep groep schade berokkenen. Zal de deschoolgymnastiek schoolgymnastiek aan aan haar berokkenen. Zal haar doel beantwoorden, dan evenredigen tijd met de de verv~r doel beantwoorden, dan moet moet zij zij in in evenredigen tijd met standoefeningen worden verstrekt. Kinderen, die die 22 of 3 uren verstrekt. Kinderen, uren daags daags achtereen in min min ofofmeer meergedwongen gedwongenhouding, houding, behoeven behoeven achtereen zitten zitten in dag ontspanning ontspanning door door methodisch geleide lichaamsoefeninlichaamsoefeninelken elken dag gen; niet veeltijds geschiedt geschiedt 22 a uren in in de de week week en en dat dat niet zooals veeltijds a 33 uren soms zeer ongeschikte Men late late het het kind kind soms op op zeer ongeschikteuren urenvan vanden den dag. dag. Men niet kort gebruik van van voedsel voedsel en en v66r v66rhet hetschoolonderwijs schoolonderwijs kort na het het gebruik of's avonds aan aan de de gymnastiek-les gymnastiek-Ies deelnemen, deeinemen, maar maar terstond terstond na of 's avonds een schooltijd, 't 't zij zij v66r v66r of of na den middag, en en dan dan hoogstens, hoogstens een schooltijd, den middag, drie kwart uur uur achtereen. Daarbij zal zal de de onderwijzer onderwijzer nog nog moeten moeten drie kwart achtereen. Daarbij zwaksten in in afzonderlijke afzonderlijke behandeling behandeling neneindividualiseeren individualiseeren en en de zwaksten me.n ze korter korter aan aan het hetonderwijs onderwijs doen doen deelnemen. deelnemen. men of ze Hoe jonger de kinderen zijn, des te te kleiner de groep kinderen kinderen Hoe jonger de kinderen zijn, des de groep aanhet hetonderwijs onderwijsdeelneernt. deelneemt. Bij Bijelke elkeoefening oefening moet zijn, die die aan moet zijn, moet hoofddoel, evenredige evenredige ontwikkeling, ontwikkeling, in het het oog oog worden moet het hoofddoel, gehouden. Men lette lette daarop daaropbij bijelke elkebeweging beweging:: bij bij het het loopen, loopen, gehouden. Men plaats. Goede, Goede, flinke houding, aesthetistaan op de de plaats. houding, aesthetistaan en bewegen op sche bewegingen moeten moe ten daarbij daarbij in in acht genomen, ruwheid en genomen, ruwheid sche bewegingen vertoon van kracht vermeden worden. vertoon van Uit een eenenenander anderblijkt blijktdus, dus,dat datde deeischen, eischen,die diewij wijmeenen, meenen,dat datten ten opzichte van dit dit onderwijs onderwijs aan aan de de lagere school gesteld moeten moeten school gesteld opzichte van worden, andere zijn, praktijk in onze scholen scholen in in den den regel zijn, dan dan de praktijk in onze reget worden, andere aantoont. En die dieverkeerde verkeerdewijze wijzevan vanopvatting opvattingontstaat, ontstaat,naar naar aantoont. En ons oordeel, uit de onvoldoende bekendheid van vele der gymons oordeel, uit de onvoldoende bekendheid van vele der gymnastiek·onderwijzers met van het het kind kind en en van van den den nastiek-onderwijzers metdedebehoeften behoeften van psycholo~ischen Dc grondslag, waarop waarop diens diens ontwikkeling ontwikkeling rust. rust. Dc psychologischen grondslag,
.
I
17
gymnastiek-onderwijzer veel specialiteit specialiteit in zijn vak, yak, te veel veel gymnastiek-onderwijzerisis te te veel in zijn gymnasticus te weinig weinig anthropoloog anthropoloog en en paedago. paedagoog. Hij vergeet vergeet og. Hij gymnasticus en en te daardoor maar al te te veel,' veel,' dat dat het hetonderwijs, onderwijs, dat dat hier verstrekt ,daardoor maar al moet worden, slechts geen doel doel isis;; dat dat het hetmoet moetbijdragen bijdragen slechts middel middel geen tot een een evenredige evenredige ontwikkeling ontwikkeling van van aIle kinds. alle vermogens vermogens des des kinds. wij het hetzoo zoowenschlijk wenschlijk achten, dat de de school school·Daarom zouden wij Daarom zouden 'Onderwijzers taak op zich zich zouden zouden nemen. nemen. Zij Zij worden onderwijzers zelven zelven die die taak geacht de de behoeften behoeften en envermogens vermogensder del'aan aanhen hentoevertrouwde toevertrouwdekinkinderen best te te kennen. En in in een eengeest geestopgevat opgevatzooals zooalswij wij straks straks deren het best besproken hebben, achten wij onderwijzer in staat, staat, besproken hebben, wij bijna bijna iederen onderwijzer de kinderen bij bijde deoefeningen oefeningen voor voor tete gaan. gaan. Zood'oend Zooaoendee zal zal het het de kinderen verband tusschen de intellectueele intellectueeleopvoeding opvoeding duiduitusschen de physische en en de delijker dag treden. treden. De Deonderwijzer onderwijzer zal zal den deninvloed invloedvan van delijker aan aan den dag eenige goed geleide geleidelichaamsoefeningen lichaamsoefeningen op op de deintellectueele intellectueele ververeenige goed mogens zijner kweekelingen kweekelingen spoedig spoedig bespeuren. bespeuren. Indien hij traagrnogens zijner hii traagheid en lusteloosheid lusteloosheid bij bij den den een een of of anderen leerling zijn leerling onder zijn heid en werk gewaar wordt, wordt, zal zal hij hijdoor dooraansporing aansporingtottotlichaamsoefeningen lichaamsoefeningen werk gewaar hij een een zijn traagheidszin kunnen kunnen trachten te te overwinnen overwinnen;; neemt hij zijn traagheidszin neiging tot verkeerde verkeerdehoudingen houdingen bij bij een eenander anderwaar, waar,hij hijkan kan door neiging tot maken;; den den doelmatige bewegingen ze ze trachten onschadelijk onschadelijk te te maken doelmatige bewegingen weifelmoedige zal zal hij hij tot totmeer meerferrniteit fermiteitininzijn zijn physische handelingen, tot meer meerwilskracht wilskrachtininzijn zijnintellectueele intellectueelevermogens vermogenskunnen kunnenopwekopwekken; den den lafaard lafaard moed moedinboezemen, inboezemen, den denruwaard ruwaardtot totbedaardheid, bedaardheid, den woelgeest tot orde brengen. Hij heeft zoodoende eene eene betere beteregelegelegenheid individualiseeren, dan de de gymnasticus gymnasticus van van beroep, beroep, die die genheid tot individualiseeren, Dooit voet in in de deschool schoolzet zetenenweinig weinigofofniet nietmet metdedeschoolgeschoolgenooit een voet breken bekend is. is. Verstands- en physieke ontwikkeling ontwikkeling zullen zullen er en physieke breken bekend gelijkelijk winnen. gelijkelijk door winnen. De combinatie van van beiderlei onderwijs een en en denzelfden denzelfden onderwijs in in een De combinatie op den onderpersoon zal ook niet uitblijven, gunstig te werken op onderpersoon zal ook ' niet uitblijven, gunstig wijzer; ook deze deze heeft heeftevenveel evenveel behoefte behoefte aan aan een een systewijzer ; want want ook matische oefening zijn lichaam, lichaam, als zijne kweekelingen. zijne kweekelingen. oefening van van zijn dat alle hUlponderwijzers Heeft het zoover zoover kunnen kunnen brengen, brengen, dat hulponderwijzers Heeft men het de school zich zich hebben hebben eigen geleervak VOor voor de school tle gymnastiek als leervak elke school school van van 200 kinderen twee maakt, dan zal zal men men allicht aan aan elke maakt, dan
IIS 118
onderwijzers om dit dit onderwijs onderwijs te te verstrekken. verRtrekken. De De onderwijzersvinden vindenin in staat, staat, om een kan dan 'met de beide klassen het voormiddaguur, klassen in het voormiddaguur, de een kan dan met de andere in het namiddaguur namiddaguur bezig bezig 'zijn -zijn, , bijv. met de de laagste laagste in het bijv. met klassen half twaalf twaalf tot tot half half een, een, met met de de beide hoogste van klassen van van half hoogste van half vier tot tot half halfvijf, vijf, met met andere woorden; een tlur half vier woorden : telkens telkens een nur (nl. 1/2 elke klasse) na den schooltijd. schooltijd. klasse) na uur voor voor elke 1 /2 uur Dat onderwijs kan dan gegeven gegeven worden in in een eenvoudige houten Dat onderwijs kan dan loods nevens het schoolgebouw, schoolgebouw, ruim ruim genoeg genoeg om een een 4otal 40tal kinkinnevens het deren tetelaten latenmarcheeren, marcheeren, of of wel weI inindedespeelzaal, speelzaal,indien indien die die ruimte zulks toelaat. toelaat. ruimte zulks Wij zullen· ' ons niet met metfinantieele finantieeleberekeningen berekeningen omtrent omtrent Wij zullen ons niet de kosten van de invoering invoering van van zoodanig zoodanig onderwijs onderwijs aan aan elke van de school inlaten, omdat omdat deze deze toch toch slechts slechts op opvermoedens vermoedens zouzouschool inlaten, den moeten berusten. Dit staat echter vast, dat die kosten, voor den moeten berusten. Dit staat vast, dat die hen die dit ditonderwijs onderwijs op op prijs prijs stellen, niet zoo aanzienlijk aanzienlijk zullen zullen niet zoo hen die zijn, om zelfs zelfs kleine plattelandsscholen er van af te te schrikken. schrikken. zijn, om van of De paedagogische paedagogische voordeelen voordeelenvoor voorgroote grootegemeenten gemeenten zijn zijn echter zoo overwegend, dat dathet hetstreven strevenvan vanelk elkschoolbestuur schoolbestuur moet moet zoo overwegend, het het zijn, dierichting richting de dezaak zaaken enzoodoende zoodoende de de belangen van zijn, in die van de schooljetlgd aan zijne zijne zorgen zorgen toevertrouwd, toevertrouwd, te te bevorderen. bevorderen. schooljeugd aan Aan wien de de taak taakvoor voorditdit onderwijsook ookmoge mogeopgedragen opgedragen Aan wien onderwijs worden, altijd opvoedktlndig element bij deze oefeningen oefeningen altijd zal zal het het opvoedkundig element bij in het oog oog moeten moeten worden gehouden; de gymnastiek-onderwijzer gymnastiek-onderwijzer gehouden ; de in het ~al ook opvoedkundige opvoedkundige moeten moeten wezen. wezen. Beschaafd Beschaafd van vanvormen vormen zal ook zal hij niet niet door dooreen eensoort soortvan vancommando commandode dekinderen kinderen moeten moeten zal hij drillen, maar door zijne innemendheid hun belangstelling voor maar door zijne innemendheid hun belangstelling voor Eenopgewekte opgewektetoon toon zal zaI zijn onderwijs weten te boezemen. boezemen. Een zijn onderwijs weten in in te eischen van vangepaste gepaste daarbij daarbij moeten moeten heerschen, heerschen, zander zonder dat dat de eischen tucht het oog oog mogen mogen worden verloren. Wenschelijk ware het hettucht uit uit het worden verloren. — hetgeen sommige scholen scholen met met uitnemend uitnemend gevolg gevolg gegehetgeen .reeds reeds op op sommige derleerlingen leerlingente te doen doen schiedt enkele oefeningenonder onderhet hetgezang gezangder schiedt -enkele oefeningen plaats hebben. De Deonderwijzer onderwijzer zal zalbovendien bovendienmet metde degebreken gebreken plaats hebben. en slechte slechte gewoonten gewoonten in in de dehuiselijke huiselijke en enschoolopvoeding schoolopvoeding bekend bekend moeten zijn; hij hij zal, zal, naast naast de dealgemeene algemeenestrekking, strekking, door door zijn zijn ononmoeten zijn; derwijs geaardheid zijner zijner leerlingen Ieerlingenmoeten moe tenbestudeeren bestudeeren derwijs tevens tevens de geaardheid .
I19
datonderwijs onderwijs daarnaar daarnaar zooveel zooveelmogelijk mogelijkinrichten. inrichten. Behalve Behalve en dat dephysieke physiekesfeer sfeervan vanhet hetkinderlijke kinderlijkeleven levenzal zalhij hijzijne zijneaanaan· op de dacht ook ook op op het hetgemoedsleven gem oed sleven moeten moetenvestigen, vestigen,want, want,zooals zooalswe we dacht aangetoond hebben, hebben, op opdat datlaatste laatste vermag zijn onderwijs veel. reeds aangetoond We wenschen wens chen tot tot besluit besluitvan vaT!dit ditonderwerp onderwerp de de vragen vragen te bebeWe spreken, of ofhet hetschoolgymnastiek-onderwijs schoolgymnastiek-onderwijs voor voor alle standen en alle standen spreken, seksen evenzeer evenzeer behoefte behoefte is? is ? voor beide seksen Men heeft he eft beweerd, beweerd, dat dat kinderen kinderen uit uit de de minder minder gegoede gegoede klasklasMen sen en en die dieopophethet plaltelandgevestigd gevestigddaaraan daaraanminder minderbehoefte behoefte sen plätteland zij meer meer dan dan de de anderen in de open openlucht zouden hebben, hebben, omdat omdat zij in de lucht zouden Vanverkeeren daar aan aan spelen spelen van van allerlei aard deelnemen. deelnemen. Van· allerlei aard verkeeren en daar daar ook, dat dat men men ininvele velestedelijke stedelijkegemeenten, gemeenten,waar waargymnastiekgymnastiekdaar ook, onderwijs schooljeugd wordt kinderen van van de de onderwijs aan aan de de schooljeugd wordt gegeven, gegeven, de kinderen datdit diteen eender dermomokostelooze scholen daarvan daarvan uitgesloten uitgesloten laat, laat, en endat kostelooze scholen tieven voor de de niet-invoering niet-invoering van van dat datonderwijs onderwijs ten tenplattelande plattelandeis. is. tieven voor Die op op deze dezegronden grondendie diekinderen kinderendaarvan daarvanverstoken verstokendoen doenblijven, blijven, miskennen doel en endedestrekking strekkingvan vanditditonderwijs. onderwijs. miskennengeheel geheel het het doel Na al hetgeen wij wij daarover daarover reeds reeds gezegd hebben, hebben, zal zal het hetniet nietnoonooal hetgeen dig zijn hierop hierop in den den breede breede terug terug tetekomen. komen.Slechts Slechtsherinneren herinneren dig zijn wij er aan,, dat dat dit ditonderwijs onderwijs dient dient ter bevordering eener eventer bevordering eener evener aan redige ontwikkeling, niet tot tot compensatie compensatie van van hetgeen hetgeen buiten buiten de de redige ontwikkeling, school al of niet geschiedt. En zoo wij al hiermede rekening zouden school of niet geschiedt. En zoo wij al hiermede rekening zouden moeten houden, dan dan zouden zouden wij wij met metgrond gronddedestelling stellingkunnen kunnenverver· moeten houden, dedigen: kinderen van van de de volksklasse en van de plattelandsplattelandsen van dedigen : De kinderen bewoners zoodanig onderwijs onderwijs in eerste plaats plaats noodig. noodig. bewoners hebben hebben zoodanig in de eerste Ret kind van van den denhandwerkshandwerks-enenlandbouwersstand landbouwersstandbehoeft behoefteerder eerder Het kind een krachtvol en evenredig ontwikkeld ontwikkeld lichaam lichaam voor voor den meestal meestal een krachtvol en evenredig lichamelijken hem op op lateren laterenleeftijd leeftijd wordt wordt gegelichamelijkenarbeid, arbeid, die die van van hem vorderd, kind uit uit de de meer meergezeten gezeten klassen. klassen. Daarbij Daarbij vorderd ,dan dan het het kind komt de eersten eersten gewoonlijk gewoonlijk minder minder orde, orde,tucht tuchten enzelfbeheerzelfbeheerkomt dat de sching zich zien. zien. De Deruwheid ruwheid van van hun hun spel van hunne hunne en van spel en sching voor voor zich gedragingen goed geleid geleid gymnastisch ollderwijs gymnastisch onderwijs gedragingenkan kan door door een een goed meer beschaafd worden, worden, de linksheid tot tot handigheid handigheid worden worden gede linksheid meer beschaafd ze in in hunne hunne bracht. Ziet het aan onze onze recruten, recruten, hoe links ze het maar maar aan hoe links bracht. Ziet bewegingen zijn; goed staan en gaan kunnen ze nauwelijks. Ze bewegingen zijn ; goed staan en gaan kunnen ze nauwelijks. Ze
120 Ito
'Staan en loopen loopengewoonlijk gewoonlijk met metvooruitstekende vooruitstekende knieen, knieen, met met gegestaan en bogen rug, voorover hellend hoofd, terwijl hun hun gang gang zoo onzeker onzeker hoofd, terwijl rug, voorover dat het het noodig noodig is is ze ze aan aan een eenlijntje lijntje te te leeren loopen elken is, loopen en elken is, dat hen voor voor te te tellen. komt van van hun hun eeneentred in den den maatpas maatpas hen Dat komt teilen. Dat tred in maar zijdigen arbeid, zal men men aanvoeren. aanvoeren. Voor Voor een eendeel deelzeker, zeker,maar zijdigen arbeid, voor grootste deel, omdat zij zij van van school school uit uit de destelselmatige stelselmatige voor het het grootste deel, omdat lichaamsoefeningen hebben, die die deze dezeeenzijdigheden eenzijdighedenkunkunlichaamsoefeningen gemist gemist hebben, nen opheffen. opheffen. En meisjes dan dan?? De Devrouw vrouwis isteederder teederdervan vanbouw, bouw,beweegbeweegEn meisjes lijker in hare hare gewrichten gewrichten en en heeft heeftmeer meerneiging neigingtot toteen eenzittend zittend lijker in datreeds reedsininden denkinderlijken kinderIijken leeftijd, leeftijd, vooral vooral in in leven. Vandaar, dat leven. Vandaar, den schooltijd, schooltijd, het hetverschil verschiltusschen tusschenafwijkingen afwijkingeninindederuggegraat ruggegraat en de borstkas borstkas bij bij meisjes meisjeszooveel zooveelgrooter grooteris,is,dan danbijbijjongens. jongens. en de Wij zullen nader met cijfers cijfers toe toe te te lichlichnullen gelegenheid gelegenheid hebben, hebben , dit dit nader ten. Maar waar kracht een hoofdeigenschap van den man wordt hoofdeigenschap van den man wordt ten. Maar waar geacht, daar zijn zijnslankheid, slankheid,bevalligheid, bevalligheid, vlugheid vlugheid en enevenredige evenredige geacht, daar Enwaardoor waardoor worden die schoonheid de kenmerken kenmerken der der vrouw. vrouw. En schoonheid de ontwikkeld, , dan door een eenstelselmatige stelselmatige hoedanigheden hoedanighedenmeer meer ontwikkeld dan door lichaamsoefening? voor meisjes meisjesverschilt verschiltininvele veleopoplichaamsoefening ? De De gymnastiek voor jongens; zijmoet moetovereenkomstig overeenkomstig de deorganiorganizichten van die die der derjongens zichten van ; zij der vrouw vrouw ingericht ingericht zijn, zijn, zal zij zij aan aan haar doel beantwoorden. satie satie der wil men men Maar onvermijdelijk mag men haar haar hier zeker Maar onvermijdelijk zeker noemen, noemen, wil het meisje in in verband met haar latere latere bestemming bestemming een goede opvoehet meisje En hier de behoefte behoefte bij bij het het meisje meisje uit uit de de ding geven. En hier weder is is de ding geven. volksklasse grooter, bij dat dat uit uit de demeer meergegoede gegoedeklassen, klassen,want want grooter, dan dan bij dezen kunnen door dansen en goede goede sier sierveel veelvergoeden, vergoeden,wat wateen een dezen kunnen door dansen brengt;; maar maar de de vrouw vrouw uit uit meer zittend leven leven soms soms teweeg teweeg brengt meer zittend de handwerksklasse moet veelal zeer werkzaamheden teer eenzijdige werkzaamheden moet veelal verrichten, die allernadeeligst allernadeeligst op hare hare gezondheid gezondheid inwerken. inwerken. Vöor V60r zij daartoe geroepen geroepen wordt, wordt, moet moet zij zij derhalve derhalve door doorde degymnastiek gymnastiek zij daartoe een evenredig evenredig gebouwd gebouwd lichaam lichaam trachten te te bezitten; bezitten; zij zij zal zal dan dan onder gewoonten aannemen, aannemen, dan dan men men gegeminder leelijke gewoonten onder het werk minder woonlijk bij bij haar waarneemt. De va can makende de rusttijdentusschen tusschenden dendagelijkdagelijkDe vac an titie e n nmaken rusttijden Zijhebben hebbeneen eengroote grootehygieinische hygieinischebeteekenis. beteekenis. schen arbeid uit. uit. Zij schen arbeid
121 I2I
dienen zoowel zoo wei in het het belang van van het het schoolkind, schoolkind, als van van den den Zij dienen onderwijzer en school. De Deeersten eerstenmoeten moeten er in verpoozing verpoozing onderwijzer en de de school. kunnen vinden, vinden, de de school schoolgelegenheid gelegenheidom omgereinigd gereinigden enhersteld hersteld kunnen worden. Deze Deze rusttijden rusttijden moeten oordeel gekozen gekozen moeten daarom daarom met oordeel te worden. en gebruikt gebruikt worden. en vacanti e n, Men is gewoon gewoon te te onderscheiden onderscheiden de groote groote en en kleine vacantieu, Men dezomerzomer-enen wintervoorjaars-vacantien: de : delaatsten laatstenvalvalof de de de winteren en voorjaars-vacantien samen met metdedechristelijke christelijkekerkelijke kerkelijkefeesten, feesten,de deeersten eerstengewoongewoonlen samen lijk met de de jaarmarkten jaarmarkten en kermissen. Op valt, van van een een lijk en kermissen. Op zich zich zelf valt, stand punt, daartegen daartegell niets niets in in te te brengen. brengen. Wenschelijker Wenschelijker hygieinisch standpunt, zou het bet ecbter om de dezomer-vacantie zomer-vacantie afhankelijk afhankelijk te te stellen zijn, om zou echter zijn, van den warmtegraad warmtegraad van van het het seizoen. seizoen. Minder Minderaanbeveling aanbeveling ververvan den oogsttijd te sadient het, het, om om de degroote grootevacantie vacantie met met lien te doen saJden oogsttijd menvallen, opdat de de kinderen kinderen dan dan gebezigd gebezigd kunnen kunnen worden, om menvallen, opdat bij oogst behulpzaam behulpzaam te zijn. Waar Waar men men de dekinderen kinderen uit uit de de bij den oogst te zijn. warme schoollokalen niet de degelegenheid gelegenheid schoollokalen verwijdert, verwijdert,moet moetmen men ze ze niet geven, dat ze ze dagen dagenachtereen achtereen ininhet hetopen openveld veld verzengende geven, dat inindedeverzengende zonnestralen met inspannenden inspannendenlichaamsarbeid lichaamsarbeid bezig beziggehouden gehoudenworworzonnestralen met den. Men zal ons ons aanvoeren, aanvoeren, dat dat de dekinderen kinderendan dantoch tochvan vanschool school Men zal gehouden zouden worden, maar zaak der ouders ouders;; de de maar dat dat isis de zaak gehouden zouden .schoolbesturen mogen tot zulke kinder-exploitatie niet de hand schoolbesturen mogen tot zulke kinder-exploitatie niet de hand leenen. Ret isisniet niet onverschillig,ofof kinderengedurende gedurende de de leenen. Het onverschillig, dede kinderen warmste van het het jaar jaar al of of niet niet in in de deschoollokalen schoollokalen doordoorwarmste dagen dagen van men dus brengen. tlrie of of zes zes weken wekenvacantie vacantie stelle men dus tusschen tusschen brengen. De tirie van Augustus. Uit een
122 I22
de week. Behalve Behalveden den wekelijkschenrustdag rustdag wordt wordt des des WoensWoensde week. wekelijkschen dag op opsommige sommige scholen scholen dags en 's'sZaterdags Zaterdags een eenhalven halven vrijen vrijen dag dags en gegeven. Ze hebben hebben meer meer een eeneconomische economische dan dan hygieinische hygieinische bebegegeven. Ze wij er niet lang bij stil te staan. teekenis daarom behoeven behoeven wij bij sail te staan. teekenis en daarom Aileen wij op te te merken, dat de wekelijksche wekelijksche rustdag rustdag dat de Alleen wenschen wenschen wij ook voor het het schoolkind school kindeen eenrustdag rustdagblijve, blijve,zoodat zoodatdedeonderwijzer onderwijzer ook voor het kind dan dan niet niet met met teteveel vee Ihuiswerk huiswerk overlade. overlade. het kind Eindelijk wij nog nog een een woord woord te te zeggen zeggen over over het het zoozooEindelijk hebben hebben wij genaamd Het genaamd vrij vrij·af -afgeven gevenop opzeer zeerheete heete en en zeer zeer koude koude dagen. dagen. Het is in den denlaatsten laatsten tijd tijd gewoonte gewoonte geworden, om de kinderen kinderen vrijvrijis in om de af te geven, geven, als de thermometer'S zomers in in het het schoollokaal schoollokaal af te de thermometer 's zomers 0 80 a 850 Fahrenheit aanwijst. Men acht dan, terecht, onder de 800 ä dan, terecht, onder Fahrenheit aanwijst. Men veelal bekrompen omstandigheden van het schoollokaal, zulk een een veelal bekrompen omstandigheden van schoollokaal, zulk temperatuur tot inspannenden inspannenden geestesarbeid. geestesarbeid. Maar Maar temperatuur niet niet geschikt tot de kinderen dan dan uit uitde deschool schoolteteverwijderen, verwijderen, om om ze ze op opstraat straat de kinderen of in de de bekrompen bckrompen woning woning te te laten latenrondtuimelen, hygieinisch rondtuimelen, isis hygieinisch niet te verantwoorden. verantwoorden. Het Het kind kind isisgedurende gedurendededeschooltijden schooltijden niet te aan van den onderwijzer onderwijzer toevertrouwd. het ininaahide de hoede hoede van toevertrouwd. Is Is hem hem het spannend werken werken op ondoenlijk, welnu, welnu, hij hij kieze kieze op die warme uren urea ondoenlijk, dan een arbeid, arbeid, die diehem hemminder mindervermoeit vermoeit en en de dekinderen kinderen toch toch dan een de hoofden hoofden van van bekrompen bekrompen aangenaam bezighoudt. Mochten al aangenaam bezighoudt. al de en gebrekkig geventileerde geventileerde scholen scholen tot tot dit dituiterste uiterste middel middel hun hun en gebrekkig toevlucht moeten nemen, nemen, niet niet alzoo alzoo de deonderwijzers, onderwijzers, die diehet hetvoorvoortoevlucht moeten recht hebben hoofd van van goede goede scholen scholentetegtaan. staan.Zij Zijmoemoehebben aan aan het hoofd ten, desnoods op op een eenbeschaduwde beschaduwde plek plek ininde deopen openlucht luchtnabij nabij, ten, desnoods het schoollokaal, hunne hunne leerlingen leerlingen: gepast gepast zien zien bezig bezigtetehouden. houden. het schoollokaal, Waar schoo1commissies wat wat vrijgevig vrijgevig zijn zijn met met het hettoestaan toestaan van van Waar schoolcommissies zulke schoolvacanties voeden voeden zij zij veeleer veeleer gemakzucht gemakzucht en enwanorde, wanorde~ ztilke schoolvacanties dan ze de deware warehygieinische hygieinische belangen van schoolkind bevordan ze van het schoolkind deren. Ditzelfde is ook ook het het geval gevalmet methet hetvrij-af vrij-afgeven geven aan aan schoolkinschool kinDitzelfde is deren, om schaatsen te te rijden. rijden. Wij Wij vinden vinden deze dezeuitspanning uitspanningonder onder om schaatsen de noodige noodige voorzorgen voorzorgen van van veel veel hygieinisch hygieinisch belang. Maar Maar ze kan. kann anderopzicht opzichtnadeelig, nadeelig, ja noodlottig worden. voor kinderen in in ander voor vele kinderen Kinderen, zonder toezicht toezichtbij bijeen eenscherpen scherpennoord-oosten wind Kinderen, die zonder • noord-oosten wind
123 12 3
zich het zweet zweet rijden rijden en dan dan weder weder stilstaan of of door door half half gegezich in in het smolten waden, zullen zullen niet niet altijd altijd zonder zonder schade zulk een genot smolten ijs ijs waden, schade zulk voeren:: dit dit isis de taak taak der smaken. ons weder Men zal zal ons smaken. Men weder tegemoet tegemoet voeren ouders; maar we antwoorden hierop hierop:: de de schoolbesturen schoolbesturen mogen mogen ouders ; maar we antwoorden ongehoorzame geen aanleiding geven, geven, dat datonnadenkende onnadenkendeouders oudersofofongehoorzame geen aanleiding kinderen ziekte op op den den hals sommige kinderenzich zich een een ziekte hals halen, die die voor sommige noodlottige Er bestaat bestaat 's 's Zondags, op de de noodlottige gevolgen gevolgen kan kan hebben. hebben. Er Zondags, op vrije halve dagen dagen en enzelfs zelfstusschen tusschendedeschooltijden schooltijdengelegenheid gelegenheid vrije halve genoeg voor schoolkinderen, schoolkinderen, om om zich zicheen eenuurtje uurtje aan aanhet hetijsverijsvergenoeg voor maak over te te geven geven; maar,zooals zooalsininFriesland Frieslandgewoonlijk gewoonlijk het het maak over ; maar, geval bij fellen fellen vorst vorst de dekinderen kinderendagen dagen achtereen, achtereen, genoegzaam genoegzaam geval is, is, bij den geheelen dag dag op ophet hetijs ijstetelaten latenzwalken, zwalken, isisenenhygieinisch' hygieinisch' den geheelen te keuren. keuren. Een ziekte of of en paedagogisch paedagogisch af af te Ren slachtoffer slachtoffer door door ziekte verdrinken school aanaanverdrinkengemaakt, gemaakt, waartoe waartoe het het vrij-af vrij-af geven geven van van de school leiding kunnen geven, geven, rechtvaardigt rechtvaardigt ons ons bezwaar bezwaar genoeg, genoeg, orn om leiding zou kunnen er hier er hier niet niet van gewagen. van te gewagen.
Wij paedagogische hygieine, hygieine, om om Wij verlaten verlaten thans thans het het gebie gebie dd der paedagogische der ziektekunde en de aandacht den voet te zetten op het gebied den voet te zetten op het gebied der ziektekunde en de aandacht vestigen op opeen eenreeks reeksvan van ziekelijke aandoeningenbij bijkinderen, kinderen, te vestigen ziekelijke aandoeningen die die de de lagere school bezoeken, zich zich voordoende, voordoende, waarop waarop meer meer school bezoeken, speciaal de de onderwijzer onderwijzer behoort behoort te letten, hetzij hetzij om om die die tetevoorvoorspeciaal te letten, Ter juister juister onderonderkomen, of of om amhare hareuitbreiding uitbreiding te te beperken. beperken ... Ter komen, zullen wij wij ze zeinintwee tweerubrieken rubriekenverdeelen verdeelen: :aandoeningen, aandoeningen, scheiding zullen het kind kind van van huis huis uit uit op opdedeschool schoolmedebrengt medebrengt en enaandoeninaandoenindie het gen, waartoe waartoe de school school zelve zelvebijdraagt. bijdraagt. Wij hebben hebben reeds reeds vroeger vroegergewezen gewezenop opsommige sommigegebreken gebreken en en Wij aandoeningen, die vraag kunnen kunnen doen doenrijzen, rijzen, ofofhet hetdaarmede daarmede aandoeningen, die de vraag aangetaste kind kind naar naar school school gezonden gezonden kan kan worden, om am aan aan het het aangetaste onderwijs deeI te nemen, nemen, zonder zonder dat datdit ditenendedemedescholieren medescholieren onderwijs deel te daardoor daardoor schade schade of hinder hinder ondervinden ondervinden? ? Hier wenschen wenschen wij wij de devraag vraagvan vaneen eenmedisch-hygieinisch medisch-hygieinischstandstandHier punt zoo zoo goed goedmogelijk mogelijk tetebeantwoorden beantwoorden:: Mogen Mogen zz ii eeke punt k e 1I ij k e .
.
.
12 4 124
-een n z i eke kin d ere n van schoolonderwijs gebruikmaken maken? e k e kinder en van het J,.et schoolonderwijs gebruik ? ,
Wij kunnen onze onze taak taak in in deze deze gemakkelijk gemakkelijk maken maken door door al al dadaWij kunnen delijk uit uit te sluiten delijk sluiten hen, hen, voor voor wie het het gezond verstand der der ouders de menschlievende menschlievende zin zinder derburgerij burgerijreeds reedsafdoende afdoendegezorgd gezorgd ·en -en de de hebben, derhalve: : de uitgedrukte idioten, doofstommen en en de hebben, derhalve de uitgedrukte idioten, de doofstommen blinden. Hier heeft de depractijk practijkreeds reedshet hetantwoord antwoordvan vanuitsluiuitsluiHier heeft ting ting gegeven. waarvoor het antwoord niet Maar Maar dan dan voIgt volgt een andere rubriek, rubriek, waarvoor zwakzinnigen, de stamelaars, stamelaars, de de .zoo luiden: : de zwakzinnigen, _zoo beslissend beslissend kan kan luiden lijders aan vallende vallende ziekte ziekte en en aan aanSt.8t.Vitusdans. Vitusdans. Alles hangt lijders aan Onder de denoodige noodigevoorvoorhier van den graad graad van van het gebrek gebrek af. af. Onder van den voor deze dezekinderen kinderen zelfs zelfshet hetschoolonderwijs schoolonderwijs geen geen tete'Zorgen -zorgen is is voor genaanwijzing. schoolleven zou zou order ondergepaste gepaste genaanwijzing.Integendeel, Integendeel, het het schoolleven leiding in menig menig opzicht opzichtverbetering verbeteringkunnen kunnen aanbrengen. aanbrengen. Indien leiding in de achterlijken achterlijken van van geest geestverstandig verstandig worden opgeleid de on on·opgeleid en de derwijzer individualiseeren, dan dan kan kan van van zulk zulk een eenzwak7.wak· derwijzer weet weet te individualiseeren, keling nog veel veel terecht terecht komen. komen. De Deonderwijzer onderwijzer zal zalvan vanzijn zijn beleid beleid keling nog meestal meer vruchten vruchten erlangen, dan men verwacht vcrwacht; ; hij hij zal zal den den meestal meer dan men der maatschappij maatschappij in in dubbele dubbele mate mate deelachtig deelachtig worden, hij dank dank der zal - wat wat het het meeste meeste zegt zegt—- dede grootste zelfvoldoellingsmaken smaken zal — grootste zelfvoldoening van zijner psychologische keimis. van de richtige toepassing zijner kennis. Wat de stamelaars stamelaars betreft, betreft, ook ook hier moet onderscheiden worworWat de moet onderscheiden weI uit uit slechte ·den, dit gebrek gebrek uit uit organische stoornissen -den, of of dit stoornissen dan dan wel siechte geneesheer ,gewoonte het eerste eerste geval geval moet moetdedegeneesheer gewoonte voortspruit. voortspruit. In In het beslissen, in het het and.ere en volharding volharding den den paedagoog paedagoog beslissen, andere kunnen kunnen tact en volkomen overwinning overwinning doen behalen. Wel WeI vindt vindt men men heden heden een volkomen doen behalen. ten dagespeciale specialeinrichtingen inrichtingenvoor voor »spraakgebrekkigen," maar maar ten dage »spraakgebrekkigen," -spraakgebreken spraakgewoonten of ofhebbelijkhehebbelijkhe. Yspraakgebrekenmoeten moeten niet niet met spraakgewoonten ,den verward worden. De volksschool volksschool mag deze laatsten laatsten niet niet uituitden verward deonderwijzer onderwijzer zijn zijnbijzondere bijzondere aandacht aandacht aan aan zulke zulke sluiten, mits mits de sluiten, hebbelijkheid weet of af te te leeren. Voor naindividuen wijdt individuen wijdt en en de hebbelijkheid Voor naregel geen geen vrees vrees;; zulke zulkekinderen kinderenvoeren voeren bootsing bestaat bootsing bestaat in in den regel den regel regel niet niet den den boventoon boventoon op de de school. school. Zij Zij zijn zijn reeds reeds tetein in den hen niet nietnabootst, nabootst, en endaarom daaromspreken sprekenzijzijzoo zoomin min vreden als men men hen mogelijk. ,
125
Slimmer het met met lijders lijders aan aan vallende vallende ziekte ziekte gesteld. Hier Slimmer isis het gesteld. Hier geldt de de vraag vraag de demenigvuldigheid menigvuldigheid en enhevigheid hevigheidvan vanhet hetoptreden optreden der toevallen. Komen Komenzijzijdagelijks dagelijks ofofmeermalen meermalen 's's weeks weeksvoor voor der toevallen. een graad, graad, dat datdede schrik den kinderenbevangt bevangt en en de de in zulk een in zulk schrik den kinderen orde ernstig gestoord gestoord wordt, wordt, dan dan vinde vinde elk elkgeval gevalzijn zijn beoordeeling. beoordeeling. orde ernstig Treedt zij nu nu en endan daneens eensals alseen eenlichte lichteflauwte, ftauwte, zonder zonderhevige hevige Treedt zij stuiptrekkingen, bezwaar om om zoodanig zoodanig kind, kind, stuiptrekkingen,op, op, dan dan bestaat bestaat geen bezwaar onder noodige voorzorgen, "foorzorgen, aan aan het hetklassikaal klassikaalonderwijs onderwijs te te doen doen onder de noodige deelnemen. bijmeisjes meisjestegen tegendedepuberteitsjaren puberteitsjaren zich zich St. Vitusdans, vooral vooral bij St. Vitusdans, voordoende, gaat gewoonlijk gewoonlijk met metzoodanige zoodanigeverschijnselen verschijnselengepaard, gepaard, voordoende, gaat dat ze den denlijder lijderofoflijderes lijderes verbieden verbieden aan aan het hetonderwijs onderwijs te te doen doen dat ze deelnemen. Overigens moet moet elk elk geval geval op opzich zichzelf zelfbeschouwd beschouwd deelnemen. Overigens worden. In 't'talgemeen algemeen laten latenzich zichhiervoor hiervoor geen geenafdoende afdoendevoorvoorworden. In schriften geven. schriften geven. wij voor voor toelating to elating Waar zulks eenigszins eenigszins mogelijk mogelijk is, stemmen wij Waar zulks is, stemmen demeeste meesteomzichtigheid omzichtigheid van zenuwlijders, maar maar bevelen bevelen steeds steedsde van die zenuwlijders, leefregel in in huis huis en en school school aan onderwijzers aan aan ouders ouders en en onderwijzers aan in in den den leefregel gedurende leerperiode. gedurende die leerperiode. Een tweede reeks reeks van van gebreken gebreken zijn zijn de de sleepende slep.pende huidziekten huidziekten: Een tweede hoofdzeer, schurft, uitgebreide uitgebreide klierachtige klierachtige zweren, vooral op op de de hoofdzeer, schurft, zweren, vooral ontbloote huid, stinkende stinkende neusneus- en en oorvloeiingen. oorvloeiingen. Hier Hier kan kan het het ontbloote huid, gebrek hinder of of schade schadeaan aandede medescholierenveroorzaken. veroorzaken. gebrek hinder rnedescholieren niet van besmettelijkenaard aardzijn,. zijn,. Hetzij de aandoeningen aandoeningen alal ofofniet Hetzij de van besmettelijken zij het het aesthetisch aesthetischgevoel gevoelder dernabijzittende nabijzittendescholieren scholierenschokschokkunnen kunnen zij het ken, ja, inindedekinderlijke kinderlijkeonbezonnenheid onbezonnenheid tot totkwetsing kwetsing van van het ken, ja, gevoel van het hetongelukkige ongelukkige kind kind medewerken. medewerken. Men Menmag maghierin hierin gevoel van het doorzicht doorzicht en enhethet gevoel vanwelvoegelijkheid welvoegelijkheid der der veel aan het veel aan gevoel van ouders B1ijken deze deze niet niet werkzaam werkzaam en en wordt wordt het hetkind kind ouders overlaten. overlaten. Blijken dan trachte trachte de de ononeen voorwerp van van besmetting, besmetting, dan een voorwerp van afschuw afschuw of of van het kind kind gedurende gedurende eene eene gegederwijzer ouders te te overreden, overreden, het derwijzer de de ouders huis te te houden. houden. Niet Nietdan danininhet hetuiterste uiterste paste behandeling te paste behandeling te huis de andere andere.kinderen kinderen dreigt, dreigt, geval, tenzij werkelijk werkelijk gevaar gevaar voor voor de geval, tenzij het besluite de onderwijzer onderwijzer aan aan het schoolbestuur schoolbestuur voor stellen het besluite de voor te stellen kind van de de school school teteverwijderen. verwijderen. Hoofdzeer Hoofdzeeren enschurft schurftmaken maken kind van .
iz6 126 <mmiddellijke verwijdering noodig noodig;; maar maar bier men dan dan zoo zoo onmiddellijke verwijdering hier ga ga men mogelijk te werk, door streng mogelijk kind slechts slechts toe te laten laten door bet het kind toe te na het overleggen van bewijs, dat dat het het verdachte uitslag het overleggen van een bewijs, uitslag niet Was de deverwijdering verwijdering noodig, noodig, dan dan mag de besmettelijk besmettelijk is. is. Was de toelating niet lating niet· geschieden, dan onder overlegging overlegging van van een een bewijs, bewijs, dat dat dan onder het gevaar voor voor besmetting besmetting is is geweken. geweken. het gevaar Tot tweede reeks reeks van van aandoeningen aandoeningen moeten moeten de de zoogenaamd zoogenaamd Tot de tweede besmettelijke epidemische ziekten gebracht worden. Riertoe regebracht worden. Hiertoe rekenen wij de dekorrelige korreligeoogontsteking oogontsteking, kwaadaardige keelziekte keelziekte, kenen wij , kwaadaardige , croup, kinkboest, , mazelen mazelen, , roodvonk roodvonk, , pokken pokken, , typhus typhus en en croup , kinkhoest cholera. Ret ligt in inden denaard aardder derouderlijke ouderlijkezorg, zorg,dat dat kinderenkennelijk kennelijk Het ligt kinderen met deze ziekten ziekten bebebt, naar school gezonden gezonden zullen zullen worworniet naar met deze behebt, niet den. Evenwel Evenwel zijn zijn er tal van ouders, ouders, wier wier onbekendheid, misschien misschien tal van ook wier wier zorgeloosheid, zorgeloosheid, zoover zoover gaan, gaan, dat dat zij zij onbewust onbewust hunne hunne kinkinderen daarheen zenden. Dit Ditgeldt geldt voornamelijkvoor vooroogontsteoogontstederen daarhe en zenden. voornamelijk king, kinkhoest, waterpokken, waterpokken, vlek- of of puistachtige puistachtige uitslagen, uitslagen, zonzonking, kinkhoest, der van van duidelijke duidelijke koortsverschijnselen koortsverschijnselen vergezeld vergezeld te te gaan. gaan. Wat eerstgenoemde ziekte ziekte betreft, betreft, zoo zooheeft heeftdedeervaring ervaring nog nog Wat de eerstgenoemde onlangs te Amsterdam Amsterdam geleerd, geleerd, dat dattaltalvan vankinderen kinderende devolksvolksonlangs te school bezoeken met met een eenkorrelige korreligeoogontsteking, oogontsteking, die dievan vanuiterst uiterst school bezoeken besmettelijken aard zij ook ook in in besmette]ijkenenenhoogst hoogstgevaarlijken gevaarlijken aardis.is. Dat Dat zij inrichtingen van onderwijs, onderwijs, onder onder de de leerlingen leerlingenverrassend verrassend snelle snelle inrichtingen van kan erlangen, heeft de ervaring ervaring op een onzer onzer kweekschokweekschouitbreiding kan uitbreiding voor onderwijzers onderwijzers geleerd. geleerd.Het Ret kwaadaardigkarakter karakterder derziekte ziekte len voor kwaadaardig tot onmiddellijke onmiddeUijkeverwijdering verwijdering van vanden denpatient patientofofbijbijaanzienaanziennoopt tot lijke uitbreiding uitbreiding tot tottijdelijke tijdelijke sluiting sluiting en enontsmetting ontsmetting der der school. school. lijke In scholen, waar waar kinderen kinderen uit uit de de behoeftige behoeftige volksklasse gaan In scholen, gaan en de ruimte ruimte enendede ventilatiete te wenschenoverlaten, overlaten,kan kandit dit waar de waar ventilatie wenschen euvel teer zeer spoedig spoedig grooten grooten omvang omvang krijgen. krijgen. Men Men zij zij hier dus op zijne zijne hoede. hoede. Elk Elk verdacht geval worde verwijderd verwijderd en de teteop geval worde en de rugkeer slechts gedoogd gedoogd onder onderbewijs bewijsvan vaneen eendeskundige, deskundige, dat dat geen geen rugkeer bestaat. . gevaar bestaat. Kinkhoest, of schoon niet de bij bij de dewet weterkende erkende epidemische Kinkhoest, ofschoon niet tot de gerekend, komt komt echter z66 z66 menigvuldig menigvuldig voor, voor, dat dat de dewetwetziekten gerekend,
7 12 7 gever gemeend gemeend heeft heeftdaartegen daartegengeen geenmaatregelen maatregelentetemoeten moetennemen. nemen. Bet cijfer jaarlijks aangetasten aangetasten door die die ziekte ziekteisisdaarom daaromzelfs zelfs cijfer der der jaarlijks niet bij benadering benarlering op op te te geven. geven. Gaat Gaat men men echter na, na, dat van niet bij dat van tot 1876 1876 ininNederland Nederland juist juist de de helft zooveel sterfgevallen sterfgevallen 1867 1867 tot aan die ziekte ziekte zijn zijn opgegeven, opgegeven, als aan vormen van van typhus, typhus, aan die aan de vormen bijna driemaal zooveel zooveel als aan roodvonk en kwaadaardige kwaadaardige keel. keelbijna driemaal aan roodvonk zooveel als aan mazelen zijn zijn bezweken, bezweken, om om van van ziekte ziekte en en bijna bijna even even zooveel aan mazelen cholera en pokken pokken te te zwijgen, zwijgen, dan dan mag men ziekte niet niet als cholera en men deze ziekte dat ze ze geheel geheelaan aanhet hetadministratief administratief zoo onschuldig beschouwen, be schouwen, dat zoo onschuldig toezicht onttrokken mag blijven. Bovendien veroorzaakt veroorzaakt het het gegeblijven. Bovendien toezicht onttrokken durig en schel schel hoesten hoesten en endedeverstikkingsaanvallen, verstikkingsaanvallen, die die sommige som mige durig en kinderen daarbij ondervinden, ondervinden, ontsteltenis ontsteltenis en enwanorde wanordein in de de school. school. kinderen daarbij Het mag dus maatregel van van voorzichtigheid voorzichtigheid heeten, heeten, dat dat vele vele dus een maatregel gemeentebesturen bij plaatselijke plaatselijke verordening verordening hebben hebben bepaald, bepaald, dat dat gemeentebesturen bij kinderen die ziekte ziekte behebt, tijdelijk schoolbezoek wordt wordt tijdelijk het het schoolbezoek kinderen met met die ontzegd. Croup, ziekten gebracht, Croup, evenmin evenmin tot tot de de wettelijk wettelijk gereglementeerde ziekten maar genoegzaam genoegzaam levert wellicht minder minder gevallen gevallen van van ziekte, ziekte, maar levert wellicht evenveel sterfgevallen als kinkhoest. Dit pleit dus voor haar evenveel sterfgevallen kinkhoest. Dit pleit dus voor De verschijnselen verschijnselen waarmede waarmede deze deze ziekte ziekte grootere kwaadaardigheid. kwaadaardigheid. De grootere echter gepaard gaat, sporen sporen de de ouders ouders tot totgenoegzame genoegzamevoorzichvoorzichgepaard gaat, tigheid om hunne hunne kinderen kinderen van van school school te te houden. houden. tigheid aan, aan, om Ie vertmeer meergevaren gevarenvan van besmetting besmetting Kwaadaardige keelontsteking levert Kwaadaardige keelontsteking op, omdat de de ziekte ziekte als zoodanig dadelijk erkend erkend en en behanbehanzoodanig niet niet dadelijk op, omdat deld wordt. wordt. Blijven typhus, roodvonk, roodvonk, pokken pokkenen enmazelen. mazelen. Wij Wij behoeven behoeven Blijven over typhus, niet betoogen,dat datkinderen kinderendoor doorzoodanige zoodanigeziekten ziektenaangetast, aangetast, niet tetebetoogen, onder gezonde gezonde kinderen kinderen mogen mogen verblijven. verblijven. Maar Maar daartoe daartoe niet niet onder de ziekte ziekte reeds reeds volle dig ontwikkeld bestaat minder vrees, vrees, indien indien de volledig bestaat minder is. Evenwel kan kannog noggroot grootgevaar gevaarteweeggebracht teweeggebracht worden in is. Evenwel het zoogenaamde zoogenaamde tijdperk tijdperk van van broeiing broeiing (de (deincubatie) incubatie)en enininhet hettijdtijd· perk van vervelling. Dan ontstaan, OlJdanks de strenge bepalingen perk van vervelling. Dan ontstaan, ondanks de der wet en en zelfs zelfs ondanks ondanks eene eene strenge handhaving er van, van, de der wet eenbrandpunt brand punt meeste besmettingen. Daardoor Daardoor kan de school schooleen meeste besmettingen. kan de van besmetting wo~den, ze meestal meestal een een aanleiding aanleiding tot uituiten is ze worden, en .
,
128 I28
breiding epidemie. De De smetstof smetstof kan kan door door een een gezond gezond breiding van van een een epidemie. kind uit een besmet besmet gezin gezin op op andere kinderen overgebracht worworkind uit kinderen overgebracht den, het als gezond hersteld verklaarde verklaarde kind kan de kiemen kiemen gezond of hersteld kind kan van overdragen in in het hetbroeiingsbroeiings-enenvervellingstijdperk. vervellingstijdperk. van besmetting overdragen En zoo blijft blijftde deschool schoolsteeds steedseen e~ngevaarlijk gevaarIijkbrandpunt brand punt voor voor de de En zoo jeugdige en volwassen volwassen bevolking. bevolking. jeugdige en Wij zullen het laatste laatstehoofdstuk hoofdstuk nagaan, nagaan, wat wat staat staat en en gegenullen in in het hebben en ennog nogzouden zoudenkunnen kunnen doen. doen. Hier Hiermeente deze gedaan gedaan hebben meente in deze wenschen we er op wijzen,dat datdedeonderwijzer onderwijzer bij bij verdachte op tetewijzen, wenschen we uitslagen, vooral in in tijden tijdenvan vanepidemieen, epidemieen,zijne zijneaandacht aandachtbijzonder bijzonder uitslagen, vooral op zoodanige zoodanige kinderen kinderen moet moetvestigen vestigenenenzonder zonder verwijlzijne zijnemaatmaatverwijl regelen nemen, om zich daaromtrent zekerheid te verschaffen. regelen nemen, om zich daaromtrent zekerheid te Wij van hem hem niet, niet, zooals zooals vele vele Duitsche Duitsche hygieinisten hygieinisten doen, doen, Wij vergen vergen van dat hij een een zekere zekere ervarenheid ervarenheid in in dedeherkenningsleer herkenningsleer van van die die dat hij ziekten bezitte. Er Erbehoort behoortmeer meertoe, toe,dan danhet het vanbuitenleeren buitenleeren ziekten bezitte. van van eenige verschijnselen, verschijnselen,die dieinineen een»handleiding »handleidingvoor vooronderwijzers onderwijzers van eenige ter herkenning van van ziekten ziektenbij bijschoolkinderen schoolkinderenzich zichvoordoende'r voordoende" ter herkenning vellen. Men Men zijn zijn opgegeven, opgegeven, om om daaromtrent daaromtrenteen een juist juist oordeel oordeel te te vellen. lade, in Gods Godsnaam naam!! toch toch niet niet meer meer kennis kennis en en bemoeiingen bemoeiingen op opo lade, in de schouders schouders van van den den paedagoog. paedagoog. eft van eischen, is is dat dat hij steeds. Maar men recht he heeft van hem hem te eischen, Maar wat wat men den welstand welstand zijner zijner leerlingen leerIingen op op het hetoog ooghebbe, hebbe,dat dathij hijmet metnauwnauwgezetheid wake, dat dat geenerlei geenerIeigevaar gevaarvoor voor de degezondheid gezondheid zijner zijner gezetheid wake, scholieren de school binnensluipe en dat hij geen middel verzuime. scholieren school binnensluipe en dat hij geen middel verzuime„ gevaar te te keeren. keeren. om om het gevaar Hij zich tot dat dat einde einde door door anderen voorlichten. Hij beseffe, beseffe, voorlichten. Hij Hij late late zich dat aIleen een eenvolkomen volkomengezond gezondkind kind met metlust lusten enopgewektheid opgewektheid dat alleen het onderwijs kan kan volgen volgen en en benuttigen. benuttigen. Zieke Zieke kinderen kinderen behoobehoohet onderwijs ren niet in de de school schooltetehuis huis; gebrekkige kan kan hij hij er dulden, omer dulden, ren niet ; gebrekkige dat zij voor voor zich zich zelven zelven en en anderen minder gevaarIijk, minder hinminder gevaarlijk, hin dat zij derlijk zijn. Een kind, dat onophoudelijk hoest, gedurig zijn darm darr-derlijkzn.E ,atophudelijks,grzn of blaas blaas • moet ontlasten, zich zich overal overalkrabt, krabt,overal overalpijn pijngevoelt,, gevoelt,. moet ontlasten, huis, niest, spuwt, - diens diens plaats plaats isis ininhuis, spuwt, braakt, braakt,zich zich onwel onwel gevoelt, gevoelt, — ouderlijke zorg. zorg. onder onder de ouderlijke Het spreekt spreekt van van zelf, zelf,dat datdede onderwijzerzijn zijn paedagogischen paedagogischen tact tact onderwijzer
112 29
9
moet gebruiken, gebruiken, om om te te kunnen kUnnen onderscheiden onder scheid en waarheid w~arheid van vanveinveinmoet zerij. Met Met den den aard aardzijner zijner scholieren scholieren bekend, bekend, zal zal hem hem dat dat in in de de zerij. meeste gevallen gevallen niet niet moeielijk moeielijk vallen. vaUen. Hij Hij zal zal dan danonreinheid, onreinheid,grilgrilmeeste ligheid, luiheid luiheid en en dergelijke dergelijke kinderlijke kinderlijke gebreken gebrekenweten weten tete ononligheid, En waar waar hij hij derscheiden van van werkelijke werkelijke ziekelijke ziekelijke stoornissen. derscheiden stoornissen. En achten we we het het beter, beter, dat dathijhijeeneen enkelemaal maalmisleid misleid enkele twijfelt, achten wordt, waarvoor waarvoor hij hij zich zich trouwens trouwens door door onderzoek onderzoekkan kanvrijwaren, vrijwaren, wordt, dan dat dathijhijhet hethem hemtoevertrouwde toevertrouwdeschijnbaar schijnbaar gezonde gezonde kind kind aan aan dan ouderlijke zorg zorg onttrekt, onttrekt, ja, in de de verzoeking verzoeking komt komthet hettetekwetkwet· de ouderlijke harde woorden. woorden. sen door harde school zij zij een een inrichting inrichting tot tot harmonische ontwikN ogmaals, de Nogmaals, de school keling van van·• alle aUe vermogens, vermogens, geen kweekplaats van van ziekten, ziekten, hetzij hetzij geen kweekplaats keling zij. die aangeboren aangeboren ofofverworven verworven zij. En zoo zoo zijn zijn wij wijdan dantottot tweedereeks reeksvan vana aa n and En dede tweede d o0eenn i nggen e n genaderd, diedie w awaartoe art 0 e des c h 0 0 I zelve z e I v e bijb ijgenaderd,enenwei wel de school d I'r a aa gg t.t. Dit Ditis iseen een belangrijkste gedeeltenvan vanonzen onzenararvanvan de de belangrijkste gedeelten beid. Wij zullen hier de belangrijke vraag hebben te beantwoorde belangrijke vraag hebben te beantwoorbeid. Wij nullen den: »Is het het waar, waar,dat dat schooltottoteen eenreeks reeksvan vanstoornissen stoornissen den : »Is dedeschool hem voor in de gezondheid gezondheid des des kinds kinds aanleiding aanleiding geeft, geeft, welke hem voor de in de uitoefening zijne maatschappelijke maatschappelijke plichten plichten in in zijn zijn toekomstig. toekomstig uitoefening van van zijne hij niet niet deze deze Jeven wanneer hij geschikt maken, maken, dan dan wanneer Leven minder minder volledig geschikt men hebben?" maatschappelijke zou bezocht bezocht hebben maatschappelijke instelling instelling zou ?" Indien men bestemming der school school is, is, het het kind kind door doorevenevenoverweegt, overweegt,dat dat de de bestemming stellen redige ontwikkeling van van alle zijne vermogens vermogensin in staat staat te stellen alle zijne redige ontwikkeling bestemmin~ van mensch zoo zoo goed goed mogelijk mogelijk aan zijne bestemming,ik aan zijne van burger burger en en mensch te beantwoorden, dan zal men men al al het hetgewicht gewichtvan vandeze deze vraag vraag te beantwoorden, dan zal van het het pleit ten beseffen in de debeantwoording beantwoording er ten voorvoor· er van beseffenen en zal zal in of van de school school beslist beslist worden. worden. of nadeele nadeele van door de demeest meestachtenswaardige achtenswaardige Ernstige beschuldigingen zijn Ernstige beschuldigingen zijn door mannen, door de scherpzinnigste en degelijkste onderzoekers ten door de scherpzinnigste en degelijkste onderzoekers ten mannen, opzichte punt tegen tegen de deschool school gericht. gericht. Men Men heeft heeft met met opzichte van van dit dit punt tal van cijfers cijfers trachten te staven, staven, dat datdie dieenendie diegebreken gebreken bij bij trachten te tal van kinderen jongelieden, die de de verschillende verschillende inrichtingen inrichtingen van van onkinderen en en jongelieden, aan te te toonen, derwijs toonen, trachten aan derwijs bezoeken, bezoeken, voorkomen; voorkonnen ; men men heeft trachten dat de schuld toch voor voor een een goed goed daarvan zoo zoo niet niet geheeJ, geheel, dan dan toch schuld daarvan dat de 99
130 0 13
dee I aan aan de de school school geweten geweten meet muet worden. Omtrent sommige sommige deel feiten heerscht een zeldzame zeldzame eenstemmigheid, eenstemmigheid, zoowel zoowel over over hun hun heerscht een bestaan als wat aanleiding betreft. betreft. »De "Deschool school en ennogmaals nogmaals wat hun hun aanleiding de school", luidt luidt altijd altijd de debeschuldiging beschuldiging; ; »zij »zij is bron en en de de de school", is de bron kweekplaats tal van van physieke physieke kwalen, kwalen, waaraan waaraan het hetopkomend opkomend kweekplaats van van tal zij verkort verkort het het leven leven van van geslacht al meer meer en en meer meer gaat gaat lijden lijden;; zij geslacht al sommigen van rampen rampen over over de de massa massa uit." uit." sommigen en en strooit strooit tal tal van Wat deze mannen vonden en ter tergoeder goedertrouw trouwneerschreven neerschreven vonden en Wat deze werd met minder critisch critisch oordeel, oordeel, dan danwel weiblind blindvooroordeel vooroordeeldoor door met minder de massa massa aangenomen aangenomen ofofverworpen. verworpen. Wij mogen ons afmaken, al al Wij mogen ons zoo zoo gemakkelijk gemakkelijkniet nietvan vandie die taak taak afmaken, zien wij ook ook de demoeielijkheid moeielijkheid in, in,om omeen eenalleszins alleszinsgemötiveerd gem6tiveerdoor001'zien wij deel uit te te spreken. spreken. deel uit Waar wij dit gewichtige vraagstuk echter gaan Waar wij gaan bespreken, bespreken, daar, dunkt ons, moeten moeten behoedzaamheid behoedzaamheid bij bij het het opsporen opgporen der der feiten en dunkt ons, onpartijdigheid beoordeelen er van onpartijdigheid bij bij het beoordeelen van op den voorgrond staan. De eer van van ons ons schoolwezen schoolwezen toch toch staat staat hier eenerzijds De eer eenerzijds op het spel, het welzijn onzer onzer kinderen kinderen aan aan den den anderen kant. Vrijspraak· of of het welzijn kant. Vrijspraak veroordeeling onwraakbare feiten, op onomstootelijke gegeop onomstootelijke veroordeeling zal zal op onwraakbare yens moeten berusten, alleen omtrent om trent het het bestaan bestaan der der feiten, vens moeten berusten, niet alleen feiten, uitvloeiselvan vanhet hetschoolbeschoolbemaar ook dat datenenin in hoever maar ook hoever zeze hethet uitvloeisel zoek zijn. zijn. Wij gemeend, deze deze inleiding inleiding aan aan ons ons betoog betoog tetemoeten moeten Wij hebben hebben gemeend, laten voorafgaan, opdat opdat wij wijgevrijwaard gevrijwaard zullen zullen.zijn zijn tegen tegen de de uituitlaten voorafgaan, spraak van blinde voortegenstanders in* i~ deze zaak. Hier Hier toch toch voor- of tegenstanders deze zaak. spraak van vooral staan hygieinisten hygieinisten en enpaedagogen paedagogen vaak vaaklijnrecht lijnrechttegenover tegenover vooral staan elkander. Hier wordt wordt vaak vaak een eenpartijstrijd partijstrijd gevoerd, gevoerd, waarbij waarbij meer meer elkander. Hier vooroordeel hunner ingenomenheid met de zaak die ieder hunner vooroordeel en blinde ingenomenheid voorstaat, onbevangenheid en en kritisch oordeel beslissen. Hier voorstaat, dan onbevangenheid oordeel beslissen. blijft men niet nietaltijd altijdvan vanhartstochtelijkheid hartstochtelijkheidvrij vrij:: men menoverdrijft, overdrijft, blijft men men minacht minacht en en ontkent ontkent,, men beschuldigt en veroordeelt of men en veroordeelt waardoor men niet alleen alleen de de goede goede zaak zaakgeen geenstap stapverder verdeI'brengt, brengt, waardoor men maar haar zelfs zelfs benadeelt. Helaas I1 de beoordeeling der dervraag vraagzijn zijnininons onsland land de gegevens gegevens tot beoordeeling niet aanwezig; ; dit veld veld ligt ligtnog noggeheel geheel genoegzaamgeheel geheel niet aanwezig of of genoegzaam
131 1 13
braak. Geen ernstig ernstig onderzoek, onderzoek, althans althansop opeenigszins eenigszinsuitgebreid uitgebreid e braak. Geen schaal, naar dit dit punt puntheeft heeftininons onsland landtot totdusver dusverplaats plaatsgehad. gehad. schaal, naar Wij worden diensvolgens diensvolgens verwezen verwezen naar naar de feiten in andere landen Qpgedaan. Ditmaakt maakteen eenoordeel oordeeldes destetebezwaarlijker. bezwaarlijker.Wel WeIververopgedaan. Dit schilt de school school als maatschappelijke instelling instelling in in andere beschaafde landen weinig onze;; maar maar daar daar het het onze onze innige overtuiweinig van van de de onze ging is, dat datdedeschool schoolslechts slechts»een »eenfactor," factor," geenszins geenszins de dehoofdhoofdging is, aarileiding vele der deropgesomde opgesomdereeks reeksvan vanschoolziekten schoolziektenis, is, aarileiding van van vele en demaatschappelijke maatschappelijke en enhuislijke huislijke inrichting inrichting als hoofdbronnen en de van degewraakte gewraakteaandoeningen aandoeningen moeten moetenbeschouwd beschouwd worden, zoo van de rest ons niets niets anders dan met de degrootste grootstebehoedzaamheid behoedzaamheid de de rest ons dan met van elders aangevoerde feiten critisch te beoordeelen, en door van elders aangevoerde critisch te beoordeelen, door deductie dergelijke toestanden toestanden ten besluiten. deductie tot dergelijke ten oonzent - nzent te besluiten. In de rijke rijke litteratuur, litteratuur, die die ons ons ten ten dien opzichte dienste In de opzichte ten ten dienste staat, heerscht, heerscht, wij wij merkten het reeds aan, aan, een eengroote grooteovereenovereenstaat, het reeds omstemming nog grootere grootere eenstemmigheid eenstemmigheid omstemming van van gegevens; gegevens ; maar nog trent de aanduiding aanduiding van van de de aanleiding aanleiding dier dier feiten. trent de wij ons ons onvoorwaardelijk onvoorwaardelijk daarbij aansluiten aansluiten of of zullen zullen wij wij ZuBen Zullen wij ongeloovig getuigenissen ter zijde leggen leggen?? Wij Wij achten ons ongeloovig die die getuigenissen ter zijde het een, een, Doch Wij zullen zullen daarom daarom Doch noch tot het ander gerechtigd. Wij noch tot het de voornaamste voornaamste der der aangeduide aangeduide feiten in in het licht, naar we hopen, onbevangen de in het ware ware licht trachten trachten te te stellen. Wij Wij zullen zullen onbevangen in het feiten aan oOl'deel onzer onzer lezers lezers onderwerpen. onderwerpen. Wij Wij zullen zullen daardaal'aan het oordeel naast ons oordeel oordeel stellen, in de hoop, hoop, dat dat althans althans het hetmeerendeel meerendeel in de naast ons onzer lezers ons ons hunnen hunnen bijval bijval niet niet zal zal onthouden. onthouden. onzer lezers Vooraf wij nog nog eens eens terugkomen terugkomen op op de de voorstelling, voorstelling, die die Vooraf moeten moeten wij wij hier en in onzen on zen arbeid arbeid van van de de inrichting inrichting der der school school en en en daar in van verblijf des kinds kinds aldaar aldaar hebben hebben gegeven. gegeven. van het verblijf Evenals meeste volwassenen volwassenen in een een beroep beroep hunne hunne levensbelevensbeEvenals de meeste dat beroep beroep zijn zijn eigenaardig eigenaardig stempel stempel op op hun hun stemming zoe ken en dat stemming zoeken physiek zedelijk-geestelijk bestaan voor het het physiek en en zedelijk-geestelijk bestaandrukt, drukt, zoo zoo ook ook is voor meerendeel kinderen het het leeren een beroep en de school school de de een beroep en de meerendeel der kinderen wij ons ons nu werkplaats, beroepwordt wordtuitgeoefend. uitgeoefend. Als wij werkplaats, waarin waarin dat beroep voor den geest geest brengen, brengen, dat datdedeveelsoortige veelsoortigeberoepen beroepengewoonlijk gewoonlijk voor den naar ieders aanleg aanleg worden gekozen de meest me est uiteenloouiteenloogekozen en en onder de naar ieders
•
132 2 13
pende omstandigheden omstandigheden worden uitgeoefend; voorts de de groepen groepen uitgeoefend ; dat voorts der beroepuitoefenenden zich onderscheiden onderscheiden door door zekere zekeresoort soortvan van der beroepuitoefenenden eigenaardigheden, van gebreken, eigenaardigheden, gebreken, ja, zelfs dit op op de gezondheid gezondheid zelfs dat dit denlevensduur levensduur van van de de verschillende verschillende groepen groepen een een kenmerkenmeren op den en op kenden invloed uitoefent, uitoefent. -hoeveel te te rneer meer zal zal zulks zulks het het geval geval kenden invloed --- hoeveel zijn bij het hetnog nogininontwikkeling ontwikkeling verkeerende, verkeerende, voor voor alle prikkels zijn bij en uitwendige invloeden hoogst gevoelige gevoelige schoolkind schoolkind van van en uitwendige invloeden zoo zoo hoogst minstens tot minstens minstens 16 jaren, dat dag aan aan dag dag een een gezetteii gezetten minstens 66 tot i6 jaren, dat dag arbeid, min of meer meer strenge tucht die arbeid, onder onder min tucht volbrengt, volbrengt, een een arbeid, arbeid, die de inspanning ins panning van van alle vermogens van hem hem vordert, vordert, ja, die vermovermogens van gens tot de demeest meestmogelijke mogelijke volmaaktheid volmaaktheid moet moet trachten te brengen ?' gens tot Waar niet nit uit het het oog oog mag verliezen, mag evenmin Waar men men dit dit niet voorbij worden gezien, dat hier, evenals volwassene, de de gezien, dat evenals bij bij den den volwassene, aanleg, d. aanleg, d. i. de erfelijkheid, een groote rol rol speelt. speelt. Evenmin Evenmin als de erfelijkheid, een groote de beroepuitoefenende enkel kantoor en werkplaats werkplaats leeft, ende beroepuitoefenende enkel op op kantoor leeft, endoor de deinvloeden invloedendaar daaraanwezig aanwezigaangedaan, aangedaan, maar maar ook ook en en kel kel door vooral zijne maatschappelijke maatschappelijke omgeving beheerscht beheerscht wordt, vooral door zijne wordt, zoo, en meer meer nog nogdan dan bij bij dezen, mag bij school bezoekt, bezoekt, bij het het kind, kind, dat de school niet nit het oog oog worden verloren, verloren, dat het het een eenvrucht vruchtzijner zijner ouders, ouders, niet uit de huislijke huislijke opvoeding opvoeding is. Ge boorte en en opvoeopvoe· een product van van de een product is. Geboorte ding, stand en maatschappelijke positie bebben onmiskenbaren ding, stand en maatschappelijke positie hebben onmiskenbaren invloed op opzijn zijnzedelijk-verstandelijke zedelijk.verstandelijkeontwikkeling ontwikkeling;; maar maardiezelfde diezelfde factoren werken niet minder minder krachtig krachtig op op zijne zijnephysieke physiekeontwikkeontwikkeling. Waar Waar deze deze ininhet hetalgemeen algemeen gewichtige factoren beoorling. factoren tot beoordeeling van de de quaestie, quaestie, die dieons onsbezighoudt, bezighourlt,uitmaken, uitmaken, daar daarwerwerdeeling van familieomstandigbeden niet weinig weinig mede, melle, ken nationaliteit, ras en familieomstandigheden de elementen elementen van van het hetonderzoek onderzoek tetevermenigvuldigen. vermenigvuldigen. De De bebeom de om schavingstoestand de staatkundige staatkundige en en maatschappelijke maatschappelijke instelinstelschavingst oestand en de lingen van van het het land, land, ja, zelfs zelfs de grondgesteldheid, grondgesteldheid, de de wijze wijze van van lingen en voeding voedingtnoeten moeten daarbij daarbij in in rekening rekening gebracht gebrachtworden, woning en woning worden, om de de eerste eerste vraag vraag te te stellen: »Hoe komt komt het hetkind kindop opschool school?" ?" stellen : »Hoe om Ziedaar reeds reeds factoren factor en genoeg, om het het gewicht gewicht van van het het vraagvraagZiedaar genoeg, om stuk te doen uitkomen, uitkomen, om om het het onpartijdig onpartijdig standpunt stand punt van bestuk te doen van den bete doen doenuitkomen, uitkomen, stand punt, waarop, onzesinziens, iuziens, oordeelaar te eeneen standpunt, waarop, on._zes elk degelijk degelijk onderzoeker onderzoeker naar zaak zich zich behoort behoort te te stell en. stellen. naar deze deze zaak elk
133 1 33 In zulken zulken omvang omvang is de de vraag, vraag, voor voor zoover zoover we we weten, weten, nog nog niet niet In nagegaan. En En zoolang dit dit niet niet is is geschied, geschied, is, is, dunkt dunkt ons, ons, niemand nagegaan. gerechtigd tete zeggen: school is al al of of niet, niet, zelfs zelfs niet niet voor voor het het gerechtigd zeggen : de de school zoo· of of zooveelste zooveelste gedeelte, gedeelte, schul dig aan kwaad, dat dat men men haar schuldig aan het kwaad, zoolaste legt. legt. ten laste De schoolhygieine schoolhygieine heeft heeft zich zich tot tot dusver dusver nog nog te weinig weinig met met de de De del'oorzaken oorzaken van vande deafwijkingen afwijkingen der der gezondheid gezondheid bij bij schoolschoolleer der kinderen beziggehouden. Devergelijkende vergelijkende herkenningsleer herkenningsleel' is tot tot kinderen beziggehouden. De .nu toe nog nogteteweinig weinig toegepast.DeDe statistiekomtrent om trentdie dieaanaannu toe toegepast. statistiek doeningen is is nog nogalalte te eenzijdigtoegepast toegepast; j dedegroepeering groepeeringvan van doeningen eenzijdig draagt een al al teteeenzijdig eenzijdigkarakter, karakter,om omdaaraan daaraanveel veelwaarde waarde feiten draagt hetvoorko voorkomen van he eft maar maar al al tetevaak vaakuit uithet Men heeft men van te hechten. Men een betrekkelijk lletrekkelijk gering gevaUen tot den den toestand toestand van van de de massa massa gevallen tot besloten. Vandaar de eerste eerste beschuldiging, beschuldiging, dat dat de dekinderen kinderen reeds reeds Vandaar nu nu de kort na het eerste eerste schoolbezoek schoolbezoek hun hun frissche frissche gelaatskleur gelaatskleur verlieverlie· kort na de spierzelfstandigheid spierzelfstandigheid slapper slapper zen, hun onderhuidsvet onderhuidsvet verdwijnt, verdwijnt, de .zen, hun wordt en en dat datdaarmede daarmedehand handaan aanhand handgaan gaanvermindering vermindering van van wordt Dpgewektheid, loomheid in in de de bewegingen, bewegingen, gemis gemis opgewektheid, traagheid traagheid en en loomheid van eetlust, slapeloosheid, slapeloosheid, vermindering vermindering van van lichaamsgewicht, lichaamsgewicht, in in van eetlust, een woord: een geheele verandering van de kinderlijke natuur. een woord : een geheele verandering van de kinderlijke natuur. Een onpartijdige beschouwing beschouwing zal zal reeds reeds dit ditbeweren beweren moeten moeten 10loEen onpartijdige genstraffen. Zeker Zeker zullen zullen er kinderen zijn aangetroffen, aangetroffen, bij bij wie kinderen zijn dit alles is waargenomen,, maar maar deze deze zullen zullenwel weItot totde deuitzonderinuitzonderinis waargenomen gen behooren bij hen henzalzaldeze dezeverandering veranderingmeer meeraan aanhunne hunne behooren en bij omgeving der der school school moeten moeten gegezwakke zwakke gesteldheid, gesteldheid,dan dan aan aan de de omgeving weten worden. Natuurlijk door den deninvloed invloed Natuurlijkzullen zullenzij zijdes des te te meer door der verandering van van leefregel leefregel worden aangedaan, ongunstiger aangedaan, hoe ongunstiger der verandering de omstandigheden omstandigheden zijn, zijn, waarin waarin zij zij verplaatst verplaatst zijn. Maar zij zij zulzulzijn. Maar len sterk op op elke elkewijziging wijziging in in den denleefregel leefregelterugwerken. terugwerken. len even sterk En nu moge moge het het beweren beweren niet niet van van grond grond ontbloot ontbloot zijn, zijn, dat dat de de En nu meeste kinderen min min of ofmeer meerden deninvloed invloedvan vandie diewijziging wijziging inin meeste kinderen levensmanier gewaar worden, maar verschijnsel moet van maar dit dit verschijnsel moet dan van levensmanier gewaar geheel voorbijgaanden voorbijgaanden aard aard worden aangemerkt. Zijn de de omstanomstan· aangemerkt. Zijn digheden bepaald slecht, herstelt zich zich spoedig spoedig die die afwijafwijdan herstelt digheden niet bepaald siecht, dan
J34 I 34
king ell gepasten leefregel leefregelin in huis, huis, spoedig spoedig aan aan en gewent het kind, bij een gepasten het schoolleven. Fen Ren grootere grootere vatbaarheid vatbaarheid tot ziek ziek worden, worden, ja zelfs het schoolleven. een grootere sterfte onder schoolkinderen, schoolkinderen, als gevolgen van van het schoolschool leven, zooals zooals door door sommige sommige geneesheeren geneesheeren beweerd beweerd wordt, wordt, zijn zijn geensgeensdan zins bewezen feiten en zoo men ze onbetwistbaar kon bewijzen, zins bewezen en zoo men ze onbetwistbaar bewijzen, dan nog blijft blijft de school daarvan daarvan de schuld draagt. de vraag, vraag, Of of en en in in hoever hoever de school Maar het tegendeel tegendeel is is door door anderen weer aangetoond, namelijk, namelijk. weer aangetoond, Maar het dat de schooljaren, schooljaren, de dekindersterfte kindersterfte aanzienlijk aanzienlijk is afgenoafgenodat juist juist in in de men bij een een vorig tijdvak. Maar ook ook die die vermindering vermindering is niet men bij tijdvak. Maar is niet aan school te danken, doch ligt den natuurlijken natuurlijken gang gang van van ligt in den aan de school danken, doch de wetten van afsterven. van afsterven. tal van Maar zoo gaat gaat men men voort voort tetebeweren, beweren, worden tal van Maar toch, toch, zoo bloed- en en zenuwleven zenuwleven van van het het kind kind (fat
,
135 1 35 den mensch mensch gebannen, gebannen, en endeze dezegeadeld geadeldtot toteen eenwezen wezenvoor voor uit uit den een hoogere bestemming bestemming? een hoogere ? Nochtans zijn er oorzaken in het het schoolleven schoolleven tetevinden, vinden, Nochtans zijn oorzaken genoeg genoeg in die stoornissen in 0 v e rpp rr i kdie tot stoornissen in den den bloedsomloop bloedsomloop der der hersenen, hersenen, tot over keling zenuwlevenaanleiding aanieidingkunnen kunnen geven. geven. Reeds Reeds k e 1 in gvan vanhet het zenuwleven het langdurig langdllrig zitten zitten verwekt verwekt een eenstocrnis stocrnisininden denbloedsomloop bloedsomloopvan van den romp en een glOoteren toevloed van bloed naar de hersenen. den romp en een gi ooteren toevloed van bloed naar de hersenen. bij, dat dat het hethoofd hoofd gedurig gedurig voorover voorover is is ~ebogen Komt. Kamt. daar gebogen en daar nu bij, de JUimte, waarin waarin geademd geademd wordt, wordt, beperkt beperkt en en slecht is, gelucht is, de tuimte, siecht gelllcht dan heeft men men reeds reeds gronden gronden te te over over tot tothersencongestie, hersencongestie, die die bij bij dan heeft zeer individuen tot tot hoofdpijn hoofdpijn en en neusbloedingen neusbloedingen aan• aan· prikkelbare individuen teer prikkelbare leiding kunnen geven. VOOl'al in in het het warme seizoen worden die leiding kunnen geven. Vooral gevallt:n zoodanige ruimten ruimten waargenomen. waargenomen. Zonder Zonder vermeerdervermeerdergevallen in zoodanige den toevloed van van bloed bloednaar naarhet hetdenkorgaan denkorgaan echter geen I;eestgeen geestden toevloed inspanning. deze na te te laten, laten, omdat omdat enkele, enkele, ja zelfs zeker zelfs een een zeker inspanning. En En deze procentisch del' schoolkinderen, schoolkinderen, die die ondervraagd, ondervraagd, aan aan procentisch gedeelte gedeelte der .•hoofdpijn onderhevigzeggen zeggen te tezijn zij~1?? Die Die dat datvergt, vergt, hoofdpijnen en neusbloeding onderhevig eischt onredelijks <.n de schuld daarvan de school scbool daarvan op op de eischt iets iets onredelijks en die die de werpt, et:n onbillijk onbillijk vonnis, vonnis. Deze zouden zouden wellicht wellicht onder andere werpt, velt een omstandigheden, bij minder winder geestinspanning geestinspanning dezelfde dezelfde vervel'omstandigheden, zelfs zelfs bij schijnselen En op op dezen dezen grond grond een een statistiek statistiek te te vesvesschijnselen aanbieden. aanbieden. En tigen en een eenoordeel oordeeltetevellen, Yellen,is slechts is slechtsdede schoolhygieine in in tigen en schoolhygieine miscrediet brengen. Wij onthouden ons daarom, cijfers aan te miscrediet brengen. Wij onthouden ons daarom, cijfers aan te zouden bewijzen, bewijzen, dat de school school in in 't't algealgevoeren, die toch toch niet niet zouden voeren, die dat de meen de bron bron van van dit ditkwaad kwaad is,is,zonder zonderdaardm daaromdedejuistheid juistheid meen de der feiten te te willen ontkennen. Er zullen zullen altijd altijd individuen individuen zijn, zijn, ontkennen. Er die, onder zekere zekere omstandigheden, omstandigheden, aan aanhersencongesti hersencongestien en neusneusdie, onder e n en bloedingen dat dit ditbij bijeen eenzeker zeker aantal aantal kinderen, kinderen, die die bloedingenlijden. lijden. En dat schoolgaan, waargenomen, is nog nog geenszins geenszins een een onomstooonomstooschoolgaan, wordt wordt waargenomen, telijk bewijs, dat dat de de school school en en de dearbeid arbeidaldaar aldaardaarvan daarvanhoofdhoofdtelijk bewijs, zakelijk zakelijk de schuld dragen. In verband hiermede heeft men men een een reeks reeksvan vanstoornissen stoornissen in in hiermede heeft het zenuwleven zenuwleven des des kinds kinds opgesomd, opgesomd, als gevolgen een overovergevolgen van van een matigen geestesarbeid. Ja, men zelfs van van een een»krankzinnig»krankzinnigmatigen geestesarbeid. men heeft zelfs heid der scholieren" scholieren" gesproken. gesproken. Vooral VooralininDuitschland Duitschland ging een heid der
136
alarmkreet onder onder de dekrankzinnigen-artsen krankzinnigen-artsen op, daar enkele enkele gevalgevalalarmkreet op, daar vanhersenoverprikkeling hersenoverprikkeling bij bij kinderen, kinderen, vooral vooral bij bij prikkelbare prikkel bare len van hetbeeld beeldvan van kkran I' a nkksommigen het waargenomen en sommigen meisjes, werden waargenomen d, opgewektheid opgewektheid of of stompzinnigheid, stompzinnigheid, vertoonden. vertoonden. TerTerzzinnighei inn i g h e i d, beschuldiging: : de de hedendaagsche hedendaagsche school, school, luidde weder de de beschuldiging stond luidde bij nader met hare hare overdreven overdreven eischen, eischen, isis hier de schuldige. Maar Maar bij met de gevallen gevallen bleek bleekhet, het,dat datdede huiselijkeopvoeding, opvoeding, Qnderzoek van van de onderzoek huiselijke het drijven drijven der del'ouders, ouders,daartoe daartoemeer meer aanle:ding gaf dan aanle ; ding gaf dan dede'school . school deonderwijzer. onderwijzer. Bij Bij anderen was erfelijke aanleg aanleg niet niet te le en was een erfelijke en de Bij nog nog anderen had een uitwendige uitwendige omstandigheid, omstandigheid, miskennen. Bij had een miskennen. een toevallige toevalJige ofofopzettelijke opzettelijkebeleediging, beleediging,daartoe daartoemedegewerkt. medegewerkt. cijfer der der zoogenaamd zoogenaamdkrankzinnigen krankzinnigen door door de deschool school Bepaalt het cijfer Bepaalt zich enkele gevallen, gevallen, van van een eenzenuwachtige zenuwachtige aandoening aandoening onder onder zich tot enkele den naam van V i t u ss dan men wedel' weder een geregelde den naam van S t.t. V d a n ss heeft men statistiek saamgesteld, saamgesteld, ja, sprak zelfs van van een eenepidemie epidemieonder onder sprak men men zelfs een bekend bekend feit, dat onze kinderen kinderen van van zekere zekere scholen. scholen. Nu Nu isis het een vrouBoerhave een weeshuis weeshuis een een dergelijke dergelijke epidemie epidemie onder onderdedevrouBoerhave in in een En ininzijn zijn tijd tijd werden welijke verpleegden heeft heeft waargenomen. waargenomen. En welijke verpleegden de geestvermogens geestvermogens in indedeweesgestichten weesgestichtenwaarlijk waarlijkniet nietoverspannen. overspannen. Ik herinner mij mij nog nog levendig levendig het het treurig treurig lijden lijden van van twee twee meisjes meisjes Ik herinncr door het aan mijne behandeling behandeling toevertrouwd, toevertrouwd, die gezegd werden door aan mijne die gezegd overmatig inspannen harer harer geestvermogens geestvermogens in zulk zulk een eenbedroebedroeovermatig inspannen Bij' nauwkeurig ondelzoek bleek vend en staat gebracht te zijn. nauwkeurig onderzoek bleek te zijn. Bij. venden staat mij echter, dat het eene eenetot totvader vaderheeft heefteen eenman, man,wiens wiens hoogst hoogstprikprikdat het is geworden, en van het ander, kelbaar geste1 tot .spreekwoord en van het ander, kelbaar gestel tot .spreekwoord is dat haar vader man was was van van groote groote verbeeldingskracht, verbeeldingskracht, die die vader een een man 11Uis van van als dichterlijk uitmuntte. Beide meisjes werden in in huis dichterlijk genie uitmuntte. den vroegen vroegen morgen tot den laten laten avond avond,, behalve behalve door door het het huishuistot den werk van school, door door muziekmuziek- en en andere privaatlessen privaatlessen'bezig bezig gevan school, de jaren, jaren, dat dat zij zij van van kind kind tot tot houden en beide meisjes waren in in de houden en vrouw overgaan; ; toen periode eindelijk eindelijkintrad intrad was wasde de vrouw zouden zouden overgaan toen die periode kwaal als met tooverslag verdwenen. verdwenen. met een tooverslag Na het aangevoerde zuBen tel' verdediging verdediging van van de de het aangevoerde zullen wij wij niet niet veel ter beschuldiging aan tete voeren, voeren, als zou de de school school zoo niet de als zou beschuldiging behoeven behoeven aan bron, toch dedekweekplaats kweekplaatsvan vanv avall end zijn. Deze Deze bron, dan toch 11 en d eeziz ieekktt e zijn.
137 1 37 kwaal meestal van erfelijk enenaard door een een ernstiernstikwaal isis meestal van erfelijli aarden en waar waar ze ze door gen schok op het hetzenuwleven zenuwleven wordt wordt teweeggebracht, teweeggebracht, zal zal de de heheschok op dendaagsche daartoe wel weI het het minst Geen onondendaagsche school school daartoe rainst bijdragen. bijdragen. Geen kind zoo zoo mishandelen, mishandelen, dat dat er vallende ziekte derwijzer derwijzerzal zal het het kind vallende ziekte door ontstaat. En En waar waal' hem hem bekend bekendis,is,dat dathijhijkinderen kinderenmet met door ontstaat. die kwaal kwaal behept behept onder onder zijne zijne leiding leiding heeft, heeft, zal zal hij hij deze dezezeker zekermet met bijzondere Krijgenzij zijveelvuldig veelvuldig onder onder bijzondere verschooning verschooning behandelen. behandelen. Krijgen schooltijd behoorcn zij zij niet niet op opde deschool schooltehuis. tehuis. schooltijd aanvallen, aanvallen, dan dan behooren De ouders zullen zullen ze ze in in hün hun en enininhet hetalgemeen algemeen belang wei De ouders wel van daar verwijderd verwijderd houden. houden. Wij een gebrek gebrek genaderd, genaderd, dat datsteeds steedsinineen eenwaas waas Wij zijn zijn thans thans aan een van geheimzinnigheid gehuld, sluipend om om zich zich heengrijpt heengrijpt en het van geheimzinnigheid gehuld, sluipend en het kinderleven zijn hechtste hechtste grondslagen grondslagen kan Wij bebekinderleven in in zijn kan aantasten. aantasten. Wij doelell dez ez 1 e Ifb fbeevv Ie Ofschoon men hier met geen cijfers cijfers i e k kin k i n g. doelen de g. Ofschoon het beweren beweren des des te te gereeder gereeder weg, om kan prijken, yond om het kan prijken, vond het kwaad al zijn zijn hevigheid, hevigheid, in in alal zijn zijn omvang omvang voor voor oogen oogen tetehouhOllkwaad in in al den. Ook hier kreeg school haar aandeel het ontstaan ontstaan en en aandeel in in het kreeg de school den. Ook voortplanten Het samenzijn samenzijn van van kinderen kinderen van van de de voortplantenvan van het het kwaad. kwaad. Het uiteenloopendste karakters, van vande deveelsoortigste veelsoortigsteopvoeding opvoedingop opzich zich uiteenloopendste karakters, zelf wordt reeds reeds als een gereede aanleiding aanleiding tot tot voortplanting voortplanting aanaaneen gereede gemerkt. Paart zich daar nu bij een opeengedrongen zitten in zich daar nu bij een opeengedrongen zitten in gemerkt. Paart benauwde lokalen aan slechte siechte schoolbanken, slecht siecht geplaatste privaten en urinoirs, gebrekkige gebrekkige contröle, contr6Ie, een eenvoortdurende voortdurende inspaninspanen urinoirs, hetprikkelen prikicelender derverbeelding verbeeiding der derkinderen kinderen ning van den dengeest, geest, het ning van door mindel' gepaste gepaste leesboeken, leesboeken, een een mystieke mystieke richting richting in in het het onondoor minder het ontwikkelingsproces der dergeslachtsorgeslachtsorderwijs, leeftijd die diehet derwijs, een leeftijd ontwikkelingsproces ganen bevorderlijk is, is, en en men men heeft, heeft, zoo zoo zeide zeide men, men, momenten momenten ganen bevorderlijk genoeg, om ook dien last de school school te te leggen. leggen. Men Men trachtte trachttc last op de genoeg, om ook bewering,datdat kwaadopopde deschool school dit wedel' te staven stavendoor doordedebewering, hethet kwaad weder te of onder onder schoolkinderen schoolkinderen veelvuldig veelvuldig voorkomt. voorkomt. Wat zullen zullen wij wij daar daarnu nuopopantwoorden antwoorden? Doorhet hettegenovergetegenoverge? Door stelde te beweren beweren;; door doorteteontkennen, ontkennen,dat dathet hetkwaad kwaadniet nietzoo zooveelveelstelde te vuldig ontkennen, dat dat de deschool schooldaaraan daaraan vuldig voorkomt, voorkomt,en, en, zoo zoo aI, al, te te ontkennen, schuld heeft? Dit zou zon even even lichtvaardig lichtvaardig handelen handelen zijn. zijn. 1k Ik moet 11l0et heeft ? Dit Ionduit deze geen geen oordeel oordeel te te aurven aurven vellen. yellen. Wel WeI ten deze ronduit bekei1l1en, bekennen, ten
138
zijn mij, evenals andere geneesheeren, voorgekomen, dat dat zijn mij, geneesheeren, gevallen gevallen voorgekomen, dit ofdat dat schoolkind schoolkind zich zich aan aan dit dit euvel euvel had had overgegeven. overgegeven. Eens Eens dit of bij het hetopsporen opsporen van van het hetkwaad, kwaad,waargenomen, waargenomen, dat dat zelfs heb ik, ik, bij een schurft schaap schaap een een gansche gansche klasse had aangestoken en had aangestoken en dat een schurft de gevolgen gevolgen er van op het het gymnasium gymnasium konden konden worden waar· waarvan nog nog op WeI' heb ik nu en endan daneen eenonderwijzer onderwijzerondervraagd, ondervraagd, genomen. genomen. Wel ik nu maar antwoord was steeds:: het blijft blijft bij bij uitzonderingen. uitzonderingen. Het Ret maar bet het antwoord was steeds daarom als zoodanig beschouwen. zou gewaagd zijn. Ret zoodanig te te beschouwen, zou te te gewaagd zijn. Het kwaad wordt instinctmatig instinctmatig geheirn het is is altijd altijd bij bij kwaad wordt geheim gehouden gehouden en en het men het het ontdekt. ontdekt. Al AIhet hetoverige overigeberust berustop opvermoedens, vermoedens, toeval, toeval, dat men op het uiterlijk, uiterlijk, het gedrag gedrag der der kinderen. kinderen. op het Een twintig jaren jaren geleden geleden vernam vernam men men veel veelmeer meervan vanhet hetkwaad kwaad Een twintig dan Was het het toen to en werkelijk werkelijk zoo erg en is is het het thans thans zoozoo· dan thans. thans. Was zoo erg ? Wie die beter? het kan kan bewijzen, bewijzen, wie durft grand veel beter die het durft het zonder grond beweren, wie de daarvan de schuld geven? allerminst de school daarvan geven ? Het allerminst op het het gebied gebied van van vermoedens vermoedens zouden zouden willen wij. Indien wij wij ons ons op wij onzen onzen tijd tijd minder minder willen vrijpleiten dan vroevroebegeven, zouden wij begeven, zouden vrijpleiten dan wij op op de de huiselijke huiselijke opvoeding opvoeding eerder eerder de de schuld ger, zouden wij ger, zouden op de de school. school. Als we nagaan de de wereldsgezindwereldsgezindwillen laden laden dan dan op we nagaan heid, wuftheid, de de bandeloosheid, bandeloosheid, de de zucht zucht naar naar zingenot, zingenot, de de heid, de wuftheid, overprikkeling die aile standen en klassen der der maatschappij maatschappij bebe· overprikkeling die alle standen zien, hoe hoe de de knaap knaap en en het het meisje meisje op op aile heerschen, als we we zien, alle mogeJijke wijze tot tot vroege vroege rijpheid rijpheid worden de slapheid slapheid van van lijke wijze worden gebracht en de ouderlijke tucht tucht schier overal wordt waargenomen, dan zou 't ons de ouderlijke overal wordt waargenomen, zou 't ons niets verwonderen, verwonderen, dat dat hierdoor hierdoor voornamelijk voornamelijk het het kwaad kwaadwordt wordt niets opgewekt en voortgeplant vool'tgeplant;; dan dan worden wij te eer eel' geneigd geneigd de de opgewekt wij te schuld van school naar naar het het gezin ge.lin over over te te brengen. brengen. van de school Wij zouden zoo kunnen kunnen voortgaan voortgaan met met de deopsornming opsomming van vannog nag Wij zouden een reeks reeks van van aandoeningen, aandoeningen, waaronder waaronder die de de noodlottigste noodlottigste gege· een zonderegisva or lateren lateren leeftijd leeftijd zouden zouden opleveren, opleveren, als het zonderegisvolgen voor ter van van de de school school uit uit tetemaken. maken. Wij Wij willen ons echter de moeite ter de moeite van het het schrijven schrijven en en onzen onzen lezers lezersdiedie vanhet hetlezen lezenbesparen. besparen. van van Ze steunen steunen evenmin evenmin op opdeugdelijke deugdelijke gronden gronden als de vorigen. Ze Ze bewijzen tegen tegen de de school school als ajs zoodanig zoodanig slechts dat alles bewijzen slechts zooveel, zooveel, dat s de ongunstigde school, school, onder onder ~de ongunstigongunstig tezamen tezamen -werkende, oak de ongunstig werkende, ook '
.
139 139
ste omstandigheden, kan bijdragen tot verslimmering verslimmering van van het het ste omstandigheden, kan bijdragen kwaad, aanwezig in aanleg des des kinds kinds ofofdoor doorverkeerde verkeerde kwaad, eens eens aanwezig in den den aanleg huiselijke opgewekt. huiselijke gewoonten opgewekt. Twee gebreken blijven blijven ten ten slotte slotte ons onsterter beschouwing over, over, Twee gebreken beschouwing waarvan verdediging moeilijker moeilijker zal vallen. vallen. Hiervoor Hiervoor zijn zijn cijfers cijfers waarvan de de verdediging i~ overvloed aanwezig, aanwezig, cijfers cijfers in in verband met zekere oorzaken oorzaken in overvloed met zekere zicb. als onomstootbare bewijzen bewijzen gebracht, vergelijkende cijfers, die vergelijkende cijfers, die zich de geleerdste, geleerdste, scherpzinnigste scherpzinnigste mannen voordoen, bewijzen door voordoen, bewijzen door de meeste beschaafde beschaafde landen aan deze en en gene gene lijde van van de meeste zijde van van den aan deze Oceaan geleverd. Zij Zij gelden geldendede menigvuldigheid van van het hetvoorvoorOceaan geleverd. menigvuldigheid in het het komen van ruggegraatsverkrommingen ruggegraatsverkrommingen en van stoornissen stoornissen in komen van en van gezichtsvermogen, van bijziendheid. bijziendheid. gezichtsvermogen, inzonderheid inzonderheid van derr urug Indien men de uitgebreide uitge breidelitteratuur litteratuurvan vandedeleer leer men de der g g ge-e· min g egne nis isdoorgeworsteld, nauwletg r aa at a tssve v er kr krom r o in m in doorgeworsteld, indien indien men nauwlettend overwogen overwogen heeft heeft de deverschillende verschillendegevoelens gevoelensomtrent omtrent de de aanleiaanleidingen, het ontstaan ontstaan en en het hetverloop verloopvan vandeze dezeafwijking a:fwijking in in den den nornormalen ontwikkelingsgang indien men men verder verder onparonpar· ontwikkelingsgangvan vanhet het kind, kind, indien nagaat hoe opvoeding in vele gezinnen gezinnen plaats en tijdig tijdig nagaat hoe de opvoeding in vele plaats heeft, heeft, en ten slotte alal deze dezegegevens gegevens aan aan een een streng critisch oordeel ononten slotte critisch oordeel derwerpt, staat men men weder voor groote moeielijkheid, moeielijkheid, om om derwerpt, dan dan staat voor de groote de vraag ininabsoluut absoluutontkennenden ontkennendenofofbevestigenden bevestigenden zin zin to te bebede vraag antwoorden: hiervan· de school de de schuld, zoo ja, in antwoorden :isis ook ook hiervan de school welke mate? mate ? Uit eenreeks reeksvan vanonderzoekingen onderzoekingenvan vanverschillende verschillende bevoegde bevoegde Uit een gebleken, dat datruggegraatsruggegraatsmannen in onderscheidene land en is landen is gebleken, in onderscheidene bij individuen individuen tusschen tusschen den den leeftijd leeftijd verkrommingen, waargenomen bij verkrommingen, waargenomen van 3o 30 jaren, jaren, overwegend overwegend voorkomen voorkomen inindie dieperiode periodevan van van 22 en van het leven, leven, welke tot· de schooljaren schooljaren gerekend gerekend worden. Ten betot de Ten bewij hier een staatje volgen, volgen, ontleend ontleend aan aande deonder2,oeonderwewijze een staatje wijze laten wij kingen van dr. dr. Eulenburg. Hij yond onder onder 30o 300 individu individuen met Hij vond e n met kingen van dit gebrek gebrek behept behept:: van leeftijd van van 22 jaren 0.66 pct. pct. jaren o.66 van den leeftijd tusschen 2 en 1.0 » » 1.0 en 33 » 2. 60 » 2.60 33 » » 4 4 » »» 55 » ) 66 » 2.66 » .
14 0 140
tussehen en 7 7jaren tusschen 66 en pet. jaren232366 66 pct. )• 10 » 53. » 53.00 00 77 ») 10 10 » 12.66 » Jo ~» 14 » 14 ) » 20 14 » 20 14 » 2·33 2 .33 » » 20 » 20 » 30 30 1.00», derhalve van van hel » 1.00 », derhalve hei geheele leed 89 89 pct. pet.daaraan daaraaninindedeschooljaren. sehooljaren. Jammer Jammel geheele getal getal leed echter, dat de waarnemer waarnemer ons ons daarbij daarbij niet niet zegt, zegt, dat dat die die 89 89 pct pet . eehter, dat de al ofofniet nietschoolgaande sehoolgaande kinderen kinderen waren en in het eerste geval: en in het eerste geval, of die die verhouding verhoudingzooveel zooveelongunstiger ongunstiger bij bij schoolgaande sehoolgaande dan danbij bij niet sehoolgaande kinderen kinderen was. was. Deze leemten in de de niet schoolgaande leemten vindt vindt men men in meeste andere stahstieke opgaven. statistieke opgaven. En wat nu nu de deoorzaken oorzaken van van dit dit gebrek gebrek betreft, betreft, zoo zooheeft heeftmen men En wat niet minder dan dan tusschen tussehen Brie drie groepen groepen van van waarnemers waarnemers tetekiezen kiezen. niet minder De eerste schrijft sehrijft het hetontstaan ontstaanonvoorwaardelijk onvoorwaardelijkaan aan:een verkeerde De eerste jeen verkeerde dejaren, jaren,die dievoor voorhet bet sehoolbezoek houding des lichaams liehaams toe toe in in de houding des schoolbezoe1 de werkzaamheden werkzaamheden in in de deschool, school,met metbijzon. bijzon· zijn zijn bestemd bestemd en en aan de dere aanduiding van van schadelijke sehadelijke momenten, momenten, als daar zijn zijn slechi slechl dere aanduiding ingeriehte te lage lage tafels), tafels), de de Kleine ingerichte banken banken (zonder (zonder leuning leuning en en te kleine drukletters sehoolboeken, die die het hetvoorover vooroverbuigen buigen van van den den drukletters der schoolboeken, romp noodzakelijk maken, onvoldoendeverlichting verliehtingen eneindelijk eindelijkhet het romp noodzakelijk taken, onvoldoende veelvuldig beoefening van "an handwerken handwerken in in een een veelvuldig sehrijven schrijvenen en de de beoefening sleehte De tweede tweede groep groep ontkent ontkentten tenstelligste stelligsteelken elken Blechte houding. houding. De invloed de spierwerking spierwerking op opdedeziekelijke ziekelijkevervorming vervormingvan vanborstborstinvloed van de der ziekte ziekte ligt ligt. volgens een kas ruggegraat. De De kiem kiem der volgens dezen dezen in in een kas en ruggegraat. ziekelijke van het hetbeenweefsel, beenweefsel,terwijl terwijlde deverkromming verkrommingeen eell ziekelijke vorming van gevolg is van van de de drukking drukking op op de dewervelkolom. wervelkolom. De De derde derde groep groep gevolg is meerendeel der derorthopaedisten orthopaedistenbehoort, behoort, ontonteindelijk, eindelijk, waartoe waartoe het meerendeel kent weI niet nietden denziekelijken ziekelijken aanleg, aanleg, maar maar legt het zwaartepunt zwaartepunt kent wel van gebrek in in een eenverkeerde verkeerdespierwerking spierwerking en en derhalve derhalve ininverver· van het gebrek keerde gewoonten bij bij het het werken in school. keerde gewoonten in de school. Reeds uit de dekorte Kortesamenvatting samenvattingvan vanelk elkdier dieruitspraken uitspraken zal zal Reeds uit men de moeielijkheid moeielijkheid gewaar gewaar worden, om beslissend oordeel oordeel men de om een beslissend te vellen. yellen. Er zijn onder onder dedeervarenste ervarensteenen scherpzinnigstewaarnemers, waarnemers, Er zijn scherpzinnigste die de de school school geheel geheel vrijpleiten vrijpleiten van van schuld en den aanleg aanleg (er(eren in den ,
,
41
'elijkheid) eengebrekkige gebrekkigehuislijke huislijkeopvoeding opvoedingden dengrondslag grondslagvan van elijkheid) en een kwaal meenen meenen te te moeten moe ten zoeken. zoeken. Voor Voor beiden is in vele vele gegele kwaal is in rallen veel tetezeggen zeggen; maar daar daar het hetniet nietontkend ontkendkan kan worden, dat /allen veel ; maar )ij vele volwassen volwassen personen person en bij bij de deuitoefening uitoefeningvan vaneen eenberoep, beroep,dat dat )ij vele !enzijdige lichaamsinspanning i; vereischt, ook ruggegraatsverkromruggegraatsverkromvereischt, ook eenzijdige lichaamsinspanning mingen voorkomen, zoo zoo laat laat zich zich met met tetemeer meergrond grondvermoeden vermoeden mingen voorkomen, het nog nogininontwikkeling ontwikkelingzijnde zijnde lichaam lichaam des deskinds kinds en aannemen, aannemen, dat het aan eenzijdige invloeden invloeden te te minder minder weerstand weerstand zal zal kunnen kunnen biebieaan die die eenzijdige den, als die werkzaamheden werkzaamheden onder onder ongunstige ongunstige omstandigheden, omstandigheden, als waarheid schijnt schijnt ook hier in bovengenoemd, verricht worden. De waarheid bovengenoemd, verricht hetgezin gezinalleen, alleen, ook ook niet nietenkel enkel het midden te te liggen liggen:: niet nietaan aanhet het midden het meerenmeerenaan de school, school, maar maar aan aan beiden ligt aan de ligt de schuld. In In het deel der gevallen gevallen moet moet de deaanleiding aanleitlingininerfelijken erfelijken aanleg aanleg gegedeel der zocht worden. Het kind wordt wordt inin de demeeste meestedier diergevallen gevallenmaar llaar Het kind school gezonden, reeds reeds behept beheptmet metverkeerde verkeerde gewoonten, gewoonten, slecht slecht school gezonden, gevoed en verpleegd. verpleegd. Gehuisvest Gehuisvest in invochtige, vochtige,donkere, donkere,niet nietzelden zelden gevoed en meeJspijzen,draagt draagt kelderwoningen, gevoedvan vanden denaanvang aanvangofafmet kelderwoningen, gevoed met meelspijzen, het de de kiemen kiemenvan vanbeenverweking, beenverweking,klierziekte kJierziekteen enbloedarmoede, bloedarmoede, ja vertoont maar al al tete duidelijk. duidelijk. De Debeenderen beenderen zijn zijn bros bros,, de de vertoont die die maar banden slap, de spieren spieren flets, flets, het het bloed bloedarm arm aan aan voedende voedende bebeslap, de standdeelen, en waarlijk waarlijk het hetbehoeft behoeftniet niette te verwonderen,dat datzulke zulke standdeelen, en verwonderen, der school allereerst ondervinden, als de schepsels den invloed schepsels den invloed der school allereerst ondervinden, inrichting van dien aard is, dat ze zijne zijne gestoorde gestoorde ververinrichting der der school van dat ze richtingen van streek streek brengen. brengen. Een Een slechte richtingennog nog meer meer van siechte zittende houding, een benauwde benauwde atmosfeer, atmosfeer, de deaanhoudende aanhoudende inspanning inspanning houding, in een van geest bij bij een eengebrekkige gebrekkige voeding voedingen enhuidverpleging, huidverpleging, wat wat van den geest kan bijdragen om zwakke zwakke lichamen lichamen uit uit zijne zijne voegen voegente te brenbrenkan meer bijdragen wij op bIz. 67 67 van van gen? terugblik slaat hetgeen wij men een terugblik slaat op op hetgeen op biz. gen ? Als men de slechte houdingen houdingen gezegd gezegd hebben hebben en en als men zich voor voor den den de slechte men zich deinrichting inrichting van van de dewervelkolom, wervelkolom, haar geest kan kan brengen brengen de haar verband verband met hoofd en en bekken, bekken, haar verhouding verhouding tot tot de haar omringende met hoofd spieren, maar vooral vooral haar doel, dan moet moet het het ieder ieder niet nietverwonverwondoel, dan spieren, maar deren, dat het juist juist dederuggegraat ruggegraat is,is,waarbij waarbijafwijkingen afwijkingen het het dat het meest worden waargenomen. Van de drie drie anatomische afwijkinwaargenomen. Van de ruggegraatsverkrommingen te on.on·· gen, waarin men de ruggegraatsverkrommingen gewoon gewoon is is te waarin men
Ie
I42
derscheiden, komt de descoliosis scoliosisofof zijdelingschekromming krommingbij bij schoolschool1lerscheiden, komt zijdelingsche kinderen meest voor voor en en wel wei de derechtzijdige rechtzijdige (Adams (Adams zag onder kinderen het het meest 6I9 naar naar rechts uitgeweken), hoogte, waar waar de de 742 gevallen gevallen 619 uitgeweken), op op de hoogte, groote ruggespier het meest meest hare harewerking werking openbaart. openbaart. Hierin zoekt groote ruggespier men a. ook ook een eenaanleiding, aanleiding, om om het hetschoolwerk schoolwerk te te beschulmen nu nu o. a. beschul digen. Maar men vergete niet, dat die neiging bij elken mensch-4igen.Marmvtie,dngbjlkemsch bestaat; de rechter lichaamshelft uit den den aard aardsterker sterkerontwikontwikbestaat ; de lichaamshelft is is uit keld en de gewoonte, om de kinderen rechts, dus eenzijdig keld en de gewoonte, om de kinderen dus eenzijdig te af reeds aanleiding, om die die ontwikkelen, geeft van den aanvang ontwikkelen, geeft van den aanvang of reeds aanleiding, om afwijking rechts tetedoen doenplaats plaatshebben. hebben. Vandaar Vandaar dat dat men men dit dit zelfs nog gewaar gewaar wordt hooge rug rug zelfs nog wordt bij bij volwassen volwassenwerklieden. werklieden. De hooge is, bij zekeren zekeren aanleg, aanleg, meer meer het hetgevolg gevolgvan vanvoorovergebogen vooroverge bogenhouhouis, bij ding, maar deze gepaard gepaard aan aan een eenuitsluitend uitsluitend rechtzijdige rechtzijdige oefening oefening ding, maar de zijdelingsche zijdelingsche kromming. kromming. BijBijaanmerkelijke aanmerkelijkeafwijking afwijking verwekt verwekt de ontstaat zijdelingsche verkromming verkromming van van de de borstkas borstkas en en de de ontstaat ook zijdelingsche romp geheele as, as,het hetzwaartepunt zwaartepuntvan van romp wordt wordt merkbaar merkbaar scheef. scheef. pe De geheele het lichaam, wordt wordt verplaatst, verplaatst, het het hoofd hoofd neigt naar rechts, de het lichaam, rechts , de rechterschouder linker, waardoor waardoor de de rechterrechterschouderstaat staat hooger hooger dan dan de linker, rechter heup en het lichaam worden misvormd. -heupntlicham De inrichting inrichting van van het hetgeraamte geraamteenendederichting richtingvan vansommige sommigefuncfunctien van het het vrouwelijk vrouwelijk geslacht geslacht veroorzaken veroorzaken het het feit, dat dit gebrek tien van meer bij meisjes dan bij jongens voorkomt, vooral als de eersten meer bij meisjes dan bij jongens voorkomt, vooral de eersten slecht gevoed en den tijd der vrouwelijke periode naderen. Dr. slecht gevoed en den tijd der vrouwelijke periode naderen. Dr. Guillaume onderzochte jongens 62 62 gevallen gevallen van vanrugrugGuillaume yond vond bij bij 350 35o onderzochte gegraatsverkromming, Volgens Eugegraatsverkromming,bijbij381 381meisjes meisjesIS6 156 gevallen. gevallen. Volgens de verhouding verhouding van van het hetgebrek gebrek tusschen tusschen jongens jongens en en lenburg zou zou de meisjes volgens Klopsch Klopsch zou zouonder onderhet hetvrouwelijk vrouwelijk 10 :: 1i zijn zijn ,, volgens meisjes als IO geslacht pct. der dergevallen gevallen worden waargenomen. geslacht 84-89 84-89 pct. nogmaals de de verhouding verhouding nagaan nagaan van van het het Wanneer Wanneer wij wij ten ten slotte nogmaals en tegenstanders tegenstanders van van een eenbeschuldiging beschuldiging der der school, school, .aantal voor- en .aantal voormaar vooral als wij argumenten, door door hen hen aangevoerd, aangevoerd, wegen, wij de argumenten, maar vooral dan blijft een een oordeel oordeel even even moeielijk moeielijk en en komt komt alles neer dan blijft neer op op een tusschen beiden doorzeilen, onvoldoend en en eenzijdig eenzijdig waargewaargedoorzeilen, op onvoldoend nomen feiten. Wij school niet niet geheel geheeIvrijpleiten, vrijpleiten, maar maar Wij durven durven de de school haar ook niet als de hoofdschuldige brandmerken. Uit het samenook niet hoofdschuldige brandmerken. het samen-
1143 43
gaan van van een een siechte slechte houding houding bij het het schrijven schrijven met met een eenzijdelingzijdelinggaan sche verkro ,'erkro mming mming zonder zonder meer meerhet hetontstaan ontstaanvan vandeze dezeafwijking afwijking sche verklaren, gaat niet niet aan. aan. TeTerwijl aanleg en enopvoeding opvoeding rwijl aanleg te willen verklaren, hetgebrek gebrekmoeten moe tenheeheefactoren voor voor het her ontstaan ontstaan van van het gewichtige factoren zijn herhaalde herhaaldegebrekkige gebrekkigehoudingen houdingenongetwijfeld ongetwijfeldvan vaninvloed invloed ten, zijn de verdere verdereontwikkeling ontwikkeling er van. op de slotte de de ernstigste ernstigste aanklacht aanklacht tegen tegen de de school: school: Wij hebben Wij hebben ten slotte d, door ontstaan en ende deverspi versp;eiding der kkor 0 rt tzz i c h t i g h e i d, door het ontstaan eiding der inrichting der der school school en envan vanhethet onderwijs, tetebehandelen. behandelen. de inrichting onderwijs, Hier hebben hebben wij wij niet niet met metenkele enkelewaarnerners, waarnemers, met metenkele enkelehonderhonderden gevallen gevallen van van waarneming waarneming te te rekenen, rekenen, maar maarvolgens volgensde dejongste jongste daaromtrent openbaar openbaar gemaakte gemaakte opgaven, opgaven, hebben hebben thans thans meer rneerdan dan 30 van dede,uitstekendste . uitstekendsteoogheelkundigen oogheelkundigen in in de demeeste meeste landen 3o van aan deze enengene gene zijde Oceaan hunne onderzoekingen aan deze zijde vanvan denden Oceaan hunne onderzoekingen bekend gemaakt, gemaakt, die dieover overmeer meerdan dan 40.000schoolkinderen schoolkinderenloopen loopen. 40.000 Reeds 1812 vestigde vestigde een een Engelsche Engelsche geleerde geleerde de de aandacht aandacht er er Reeds in 1812 o()p, dat onder onderdede127 127 Oxford'schestudenten studenten3232brillendragers brillendragers op, dat Oxford'sche waren, terwijl onder i0000 10000 recruten recruten nog noggeen geenzes zeswegens wegens kortkort terwijl onder zichtigheid waren afgekeurd. Dit beweren beweren pleitte pleitte wel wel niet niet voor voor-zichtged afgekeurd. Dit de aanleiding aanleiding en en den den wezenlijken wezenlijken stand stand van van dit dit gebrek gebrekbij bijde deververtegenwoordigers del' wetenschap wetenschap en ende deaanstaande aanstaandelandverdedigers, landverdedigers, tegenwoordigers der maar beteekenis van van het het teit duidelijk genoeg toch duidelijk feit straalde straalde. er toch maar de beteekenis in door, dat datde demyopie myopie als een gevolg van voortdurende voortdurende inspaninspaneen gevolg in door, ning van het het oog oogop opnabij nabijzijnde zijnde voorwerpen voorwerpen werd beschollwd. beschouwd. ning van Niet te te verwonderen verwonderen was was het, het, dat datDuitschland, Duitschland, het hetland landvan van den den »Intelligenz," de aandacht op op dit dit feit gevestigd Van dat dat gevestigdhield. hield. Van de aandacht tijdstip dagteekent dan ook dedeuitgebreide uitgebreidereeks reeksvan vanonderzoeonderzoetijdstip dagteekent dan ook kingen. 0]1 den denhuidigen huidigen dag dagdaar daaromtrent omtrentdit ditpunt punthebben hebben kingen, die die tot op plaats gehad. gehad. Eerst het vierde vierde decennium decennium deter dezer eeuw eeuw had had echter een nauwEerst in het gezet onderzoek naar naar den den toestand toestandder deroogen oogenvan vandedekweekelinkweekelingezet onderzoek gen der hoogere inrichtingen inrichtingen voor voor onderwijs onderwijs aldaar Het der hoogere aldaar plaats plaats. Het ,gen resultaat van een een onderzoek onderzoekvan vanregeeringswege regeeringswegeingesteld ingesteldnaar naarhet het resultaat van 2172 zoodanige personen in voorkomen van kortzichtigheid bij voorkomen van kortzichtigheid bij 2172 zoodanige personen in Baden, bracht in 1844 aan 't licht, dat niet minder 1/" door 1, door dat niet minder dan in 1844 aan
144 1 44
deze ziekte was wasaangetast. aangetast.De Deonderzoekingen onderzoekingen van van de degeleerden geleerden deze ziekte in de lagere enhoogere inrichtingen voor vooronderwijs onderwijs te te Parijs Parijs gedaan, gedaan, en hoogere inrichtingen brachten verhoudingen normaal- tot kortzichtigen kortzichtigen aan aan den dag, verhoudingen van van normaalals i1 :: S, 1. als 1 : : 7, 7, 1I :: 99 en en 1i :: I11. 5, 1 Maar eerst in in het het begin beginvan vanhet hetzesde zesdedecennium decennium werd, met Maar eerst behulp den destijds destijds uitgevonden uitgevonden oogspiegel oogspiegel en en andere verbehulp van van den beterde hulpmiddelen van waarneming, de reeks reeks van van echt wetenbeterde hulpmiddelen van waarneming, de schappelijke, geopend, waaraan waaraan de schappelijke, vergelijkende vergelijkende onderzoekingen onderzoekingen geopend, degelijkste mannen in het vak yakdeelnamen, deelnamen, met meteen eenlofwaardige lofwaardige in het nauwgezetheid volharding. Kinderen Kinderen en en volwassenen volwassenen nit nit alle nauwgezetheid en en volharding. rangen en standen der maatschappij, van en leeftijd sekse der maatschappij, van elk elken leeftijd en en sekse werden tot voorwerpen van van onderzoek onderzoek gemaakt. Onze ruimte ruimte isis; tot voorwerpen gemaakt. Onze te beperkt, om om slechts slechts dedevoornaamsten voornaamsten hier me de te deelen. deelen. te beperkt, mede derscherpzinnigste, scherpzinnigste, dedeDe resultaten resuitaten van van een hunner, hunner, zeker zeker een eender llauwgezetste onderzoekers, onderzoekers, prof. prof. Cohn Cohn teteBreslau, Breslau,nul zul-gelijkste gelijkste en nauwgezetste len wij tot totvoorbeeld voorbeeldnemen, nemen,omdat omdatvooreerst vooreerstzijne zijnebevindingen bevindingen len wij door aIle onderzoekers zijn zijn bevestigd bevestigdenenhij hijdoor doorzijn zijnscherpscherpalle iatere latere onderzoekers zinnig onpartijdig oordeel oordeel groot grootvertrouwen vertrouwt!n verdient. Hij zinnig en onpartijdig Hij heeft . de resulta ten van van meer meer dan dan Ii.000 I 1.000zijner zijneronderzoekingen onderzoekingen bekend bekend de resultaten gemaakt, waaronder 10.300 bij bij kinderen kinderen op op de deverschillende verschillendesoorSOOl'gemaakt, waaronder ten van scholen scholen gaande gaande en en ruim ruim 500 500 bij bij studenten. studenten. ten van Ziehier, in 't't kort, tot welke uitkomsten leidde. uitkomsten zijn zijn onderzoek leidde. Ziehier, in Vooreerst hem, dat datdede kortzichtigheid1212maal veelvuldiger Vooreerst bleek bleek hem, kortzichtigheid maal veelvuldiger dan de oververzichtigheid oververzichtigheid voorkomt, voorkomt, 1004 81. dan de 1004 :: 81. Naar de soort van scholen gerangschikt, leverde zijn onderzoek onderzoek Naar soort van scholen gerangschikt, leverde zijn de volgende volgende verhoudingen verhoudingen op op:: Dorpsscholen [.4 pct. kortzichtigen. kortzichtigen. t.4 pct. » stads lagere scholen 6.7 » 6·7 »» scholen v. u. 1. 1. o. v. v. meis,jes meisjes 7.7 v. u. 7·7 » »» middelbare 8cholen Io.3 » middelbare scholen Reaalscholen 1 9.7 » » Gymnasia 2 2 6.6 a ». 2 » »» De gevolgtrekkingen nit deze en en andere cijfers () geen geen cijfers zijn: zijn : Iio De gevolgtrekkingen uit deze getal kortzichtigen school zonder kortzichtige scholieren scholieren;; 2° het getal kortzichtigen 2 0 het zonder kortzichtige is in de de onderscheidene scholen zeer zeer uiteenloopend lliteenioopend;; 33()0 in in de onderscheidene scholen is in
145 1 45 dorpsseholen zijn in de de stadsscholen stadsseholenzijn zijn dorpsscholen zijn welmg weinig kortziehtigen; kortzichtigen ; 40 4° in dan in in de dedorpsscholen; dorpsseholen; 5° 5°ininde de 8maal meer kinderen kinderen kortzichtig kortziehtig dan 8maal meer kortzichtigen dan in de stads lagere seholen zijn 44-5maal kortziehtigen dan de 5maal meer scholen zijn dorpsseholen;; 6° de de meisjesscholen meisjesscholenvoor vooruitgebreid uitgebreidlager lageronderwijs onderwijs dorpsscholen scholen ; 7° zijn rijker kortziehtigen dan de de lagere seholen; 7° er bestaat zijn rijker aan kortzichtigen een standvastig standvastig kJimmende reeks in in het hetcijfer eijferder derkortzichtigen kortziehtigen klimmende reeks dehoogste hoogstestadsscholen stadsseholen;; 8° 80 op opdedemiddelbare middelbare van de laagste laagste tot tot de van seholen is meer meer dan dan 1/ op de dereaalscholen reaalseholen bijna bijna Iff> en op op de de 1/5 en 1/110,,, op scholen is gymnasia dan 1/4 kinderen kortziehtig; 9° in de dorpsdeel der kinderen kortzichtig ; 9° in de dorpsgymnasia meer meer dan 1/4 seholen zijn uiteenloopende uiteenloopende getallen getallen van vankortzichtigen, kortziehtigen, doeh doch nooit scholen zijn meer dan dan 2.4 pet.; 10°inindedemiddelbare middelbarescholen seholen bedraagt bedraagt het het pct.; io° meer versehil der verhouding verhouding van van myopen nauwelijks pet., in in de reaalnauwelijks 3 pct., verschil 10 seholen nauwelijks 22 pet., de gymnasia gymnasia nog nog geen geen 4 pet. pct. ;; Ino pct., in de scholen nauwelijks zeer aanzienlijk aanzienlijk is versehil in in het hetcijfer eijferder derkortzichtigen kortziehtigenin inde de is het verschil seholen voor uitgebreid uitgebreid lager lager onderwijs onderwijs voor voor meisjes pet.; scholen voor meisjes = = 77pct. ; 12° het allergrootste allergrootste verschil versehil in in het hetcijfer eijferder derkortzichtigen kortziehtigenvindt vindt 12° het men in de de lagere seholen, waar het tusschen tussehen 1.8 1.8 pct. pet.en en15.1 15.1 pct. pet. scholen, waar men in de lagere, maar in de dehoogere hoogere inrichtingen inrichtingen wisselt; maar niet in wisselt ; 13° 13° in in de klassen zonder zonder kortzichtigen: kortziehtigen: 14° 140 reeds reeds voor onderwijs, vindt voor onderwijs, vindt men klassen in de dorpsscholen dorpsseholen openbaart openbaart zich, zieh, ofschoon ofschoon niet nietconstant, constant,toenetoenein de hetaantal aantalkortzichtigen kortziehtigen van van de de laagste laagste tot totde dehoogste hoogste men van het men van dereaalscholen reaalseholen en engymnasia gymnasiavertoont vertoont zich zieheen eengegeklasse; 15°0 in in de klasse ; 15 en aanzienlijk aanzienlijk toenemen toenemen van vande demyopie myopie van van klasse tot klasse, stadig stadig en zoodat in alle seholen de hoogste hoogste klassen klassen meer meerkortzichtigen kortziehtigen scholen in in de zoodat in de laagste. laagste. zijn, zijn, dan dan in de Wat het geslacht geslaeht betreft, betreft, bleek bleekdatdat eens zooveeljongens jongens als Wat het eens zooveel meisjes myopiseh waren. myopisch waren. Naar de de schooljaren sehooljaren waren de reeksen reeksen kortzichtigen kortziehtigen constant constantvan van 22 tot 22 sehooljaren: pet., Ii pet., In pct., 1.5 1.5 pet.. pct., 1.6 1.6 pet., pct., 3.2 3.2 pet. pct. In schooljaren : 0o pct., geen dorpssehool werden kortziehtigen niet kortzichtigen aangetroffen, aangetroffen, die die nog niet geen dorpsschool een of minstens minstens 1/2 jaar daar daar aanwezig aanwezig waren. In de meismeis1/2 jaar In de een geheel of I. o., 0., in in de de middelbare mid del barescholen seholenen enininde degymnagymnajesseholen jesscholen voor voor u. u. 1. het eerste eerste sien werd geen myopiseh de scholieren seholieren van van het kind onder de myopisch kind gemiddelde uit nit aIle sehooljaar gevonden, terwijl terwijl het gemiddelde alle seholen scholen van schooljaar gevonden, het eerste halfjaar halfjaar tot tot het hetveertiende veertiende schooljaar sehooljaar de de volgende volgende stijstijhet eerste 10 Io -
146 gende 8.6, 7.9, gende reeksen reeksen aanbood aanbood:: 0.4, 0.4, 4.8, 4.8, 8.6, 7.9, 11.3, 11.3, 224.1, 49.5, 63.6 63.6 4. 1 , 49.5, pet. Derhalve een gestadige en snelle toename naar gelang vanpct.Derhalvngsdi eltonamr langeren duur duur van van het hetschoolgaan. sehoolgaan. den langeren hoogere graden der kortzichtigheid kortzichtigheid werden in reaalscholen reaalscholen De hoogere gymnasia waargenomen waargenomen;; dorpsscholen dorpsscholen waren daarvan daarvan vrij. en gymnasia vrij. De jongens boden boden de hoogere, hoogere, de de meisjes meisjes de de lagere graden grad en van rnyomyojongens aan;; bij bij de de lagere seholen omgekeerde. De De graad graad van van pie aan scholen het het omgekeerde. pie kortziehtigheid nam met met.den denleeftijd leeftijdtoetoe; nochtanswas wasininde deeerste eerste kortzichtigheid ; nochtans toename der der hoogere hoogere graden van aanvan myopie aanschooljaren de de toename 4 schooljaren zienlijk sterker, overeenkomstige 7--10 levensjaren. De De levensjaren. zienlijk sterker,dan dan in in de de overeenkomstige 7-10 gemiddelde graad van van bijziendheid bijziendheid was was in in de dedorpsscholen dorpsscholen het het gemiddelde graad geringst en werd in de de hoogere hoogereinrichtingen inrichtingen van van onderwijs onderwijs steeds steeds geringst 118,7). In 't algemeen steeg langzamerhand, en wel grooter (%4 1/ '7)' In 't algemeen steeg langzamerhand, en weI grooter ( 1 24 — 18 't meest van klasse tot klasse, de kortzichtigheid, zoodat in de kortzichtigheid , zoodat de 't meest van der hoogere hoogereinrichtingen inrichtingenvan vanonderwijs onderwijsniet nietalleen aIleen hoogste klassen klassen der een hooger hooger cijfer cijfer van van kortzichtigen, kortzichtigen, maar maar ook de de hoogere hoogere graden van vergelijking tot de lagere scholen voorkwamen. voorkwamen. van myopie myopie in vergelijking tot de Een later later ingesteld ingesteld onderzoek onderzoek bracht tot de zekerheid, zekerheid, dat dat bintot de nen jaareen eenaantal aantal vroeger normaal-zichtig bevonden van van vroeger normaal-zichtig bevonden nen1 ~/2 j 2 jaar gymnasiasten waren geworden. myopisch waren gymnasiasten myopisch Ziedaar van belangwekkende ·belangwekkende uitkomsten uitkomsten van van een een onon· Ziedaar een een reeks van derzoek, buiten de de grenzen der lagere school hebben school hebben derzoek, dat dat wij wij buiten medegedeeld, tusschen dit dit gebrek verband tusschen kracht van van het veIband medegedeeld, om om de kraeht en het schoolbezoek schoolbezoek te beter beter in in 't't licht te te kunnen kunnen stellen. Cohn, stellen. Cohn, en het zoowel als anderen,, met met een een enkele enkeleuitzondering, uitzondering, geven gevenvoornavoornaals anderen school daarvan daarvan de schuld. Ten dit nader nader toe te melijk Ten einde einde dit toe te melijk de school lichten, wordt het ontstaan ontstaan van van het het gebrek gebrek binnen den binnen den wordt gewezen gewezen op op het Het myopiseh is in in zijn zijnoverlangsche overlangschegezichtsas gezichtsasververoogbol. myopisch oog is oogbol. Het lengd, hetgeen, volgens volgens Donders, deel zijn zijn ontstaan ontstaan zou zou lengd, hetgeen, Donders, voor voor een een deel vinden een drukking drukking der derspieren spieren op op den den oogbol, oogbol, bij bijsterke sterke vinden in in een eonvergentie gezichtsassen; ; voor ander deel in in een eenververconvergentieder der gezichtsassen voor een een ander hoogde drukking der der vochten, vochten, als van bloedsophooping bloedsophooping als gevolg gevolg van hoogde drukking in de oogen oogen, vooroverzittende houding houding ;; eindelijk eindelijk in congescongesin de , bijbijvooroverzittende tieproeessen die, tot totverweking verweking tieprocessenop op den den achtergrond achtergrondvan vanhet het oog, oog, die, verhoogde leidende, maar meer meer nog nog bij bij de verhoogde reeds bij bij de normale, normale, maar leidende, reeds
1147 47
drukking , tottotuitzetting 'uitzetting aanleiding drukking der der vochten vochtenvan vanhet hetoog oog, aanleidinggeven. geven. onvolkomene elasticiteit elasticiteit van van vezelachtige vezelachtige vliezen, vliezen, waaruit waaruit de de De onvolkomene Qogbol bestaat, bestaat, geeft geeft aanleiding, aanleiding, dat, op zich zich zelf zelf oogbol dat, van van iedere iedere op Qnmerkbare uitrekking uitrekking boven boven de de normale normale grenzen, grenzen, telkens telkens een een unmerkbare minimum blijvend blijvend voortbestaat. voortLestaat. Cohn Cohn sluit sluitzich zichaan aandeze dezevoorvoor· minimum stelling geheel geheel aan. aan. Op dien grond grond schrijven schrijven genoemde genoemde geleerden geleerden en en andere met hen aan aan de de siechte slechte inrichting van schoolbanken, een eenspaarzame spaarzameververgevolg van als lichting, een slecht drukschrift en bleeke inkt, en, van drukschrift en bleeke inkt, en, lichting, een siecht en ander ander een eenvoortdurend voortdurend voorover voorover buigen het hoofd hoofd en en een en buigen van van het inspannen van van het oog oogop opnabijgelegen nabijgelegen kleine voorwerpen, het het inspannen ,ontstaan constante toename ziekte toe. Cohn Cohnwas was .ontstaanen en de de constante toename van van deze deze ziekte eerste, die diededestelling, stelling,opop grond zijner rijke ervaring, uitsprak: : de eerste, grond zijner rijke ervaring, uitsprak hoe slechter slechter de de verlichting 7Jerlichtinghoe hoegrooter grooter het hetaantal aantalkortzichtigen kortzichtigen op of hoe de lagere school. siechte geOf schoon Cohn Cohn en en anderen nu erfelijkheid en de slechte nu de erfelijkheid en de Ofschoon het ontstaan ontstaan en en woonten in huis huisniet nietbuiten buitenrekening rekening later' laten voor voor het woonten in de verdere verdere ontwikkeling ontwikkeling van gebrek, zoo zoo stellen zij echter op van het het gebrek, rekening school de de zwaarste zwaarste post. post. rekening van van de de school Wij durven ons ons niet nietvermeten vermeten tegenover tegenover zulke zulke en en zooveel zooveel gegeWij durven zaghebbende mannen in het strijdperk strijdperk te treden, om om de de school school in het te treden, beschuldiging, dat datzijzijdedekweekplaats kweekplaats van van vrij te pleiten pleiten van yandedebeschuldiging, vrij te bedenhet gebrek is. is. Maar Maartoch tochveroorloven veroorlovenwij wij ons ons een een paar bedenhet gebrek kingen in het hetmidden middentetebrengen brengentegen tegenenkele enkeleuitspraken uitsprakenvan vanCohn. Cohn. kingen in Vooreerst moet het het in in 't't oog oog vallen, vallen, dat datCohn Cohn verzekert, verzekert, in de de Vooreerst moet hebben aangetroffen. aangetroffen. Terwijl Terwijl dorpsscholen weinig kortzichtigen kortzichtigen te hebben dorpsscholen weinig werden in de lagere dorpsscholen slechts 1.4 1.4 pct. pct. kortzichtigen kortzichtigen werden dorpsscholen slechts in de stadsscholen6.7 6.7pct. pct. Hooge waargenomen, Hooge lagere stadsscholen waargenomen,yond vond hij hij in in de lagere grad en van dorpsscholen. Wij Wij van kortzichtigheid kortzichtigheidvond vondhij hijniet niet in in de dorpsscholen. graden ofde dedorpsscholen dorpsscholendan danbeter beteringericht ingerichtzijn, zijn, vragen onze beurt, beurt, of vragen op op onze dan de stadsscholen. stadsscholen. Afgaande Afgaande op oponze onzetoestanden toestandenzouden zouden wij wij dan de het tegendeel moeten aannemen. En in Duitschland zal bet zeker het tegendeel aannemen. in Duitsch1and zal het zeker zou men niet daarmede gesteld zijn. zijn. Aileen men mogen mogen verwachverwach· Alleen zou niet beter beter daarmede ten, verlichting daar daar beter beter is, is, omdat omdatdededorpsschool dorpsschool in in den den ten, dat dat de de verlichting regel vrij staat. segel vrij
148
Vreemd meisjesscholen voor in Vreemd isis het het voorts voorts dat dat in in de meisjesscholen voor u.u. I.1. 0, a, in de middelbare scholen scholen en en gymnasien gymnasien onder onder de de kinderen kinderen van van het het de middelbare eerste schooljaar eerste schooljaar geen geen kortzichtigen kortzichtigen werden aangetroffen. aangetroffen. Men mag toch verwachten, dat dat deze deze kinderen kinderen eerst eerst een een lagere school hebtoch verwachten, heb hierl' dus ben bezocht. Er 'moeten hie nog andere oorzaken dus nog oorzaken in in het-benzocht.Er'men spel invloed van van de de school. school. spel zijn, zijn, dan dan enkel enkel de invloed Zien wij wat wat de de hoogleeraar hoogleeraarDonders, Donders,inin1866 1866daaromtrent daaromtrent reeds reeds Zien wij geschreven »Op dedeverbreiding verbreidingvan van myopie, myopie, zegt zegt de de geschreven heeft. heeft, I) z) »Op schrijver, de standen een " Om Om juist juist schrijver, hebben hebben de een grooten grooteninvloed invloed.. .... dat onder onder de de gegoeden gegoeden niet nietveel veelminder mindel' te zijn, moet moet ik zeggen, zeggen, dat te zijn, hypermetropie veel meer meer myopie myopie voorvoorhypermetropie (oververziendheid), (oververziendheid), maar maar veel komt. Dat voorts voortsdedebewoners bewonersder del'steden stedenmeer meeraan aanmyopie myopielijlijkomt. Dat den, dan die die van van het het platte land, van algemeene algemeene bekendheid.... bekendheid .... den, dan land, is van Ik mag echter niet onopgemerkt laten, het platte land mag echter niet onopgemerkt laten, dat dat op het land en onder de minst minst beschaafde beschaafde standen, bij uitzondering, in bepaalde onder de bij uitzondering, in bepaalde hoogste graden van families families ook ook de hoogste van myopie worden gevonden, gevonden, en dat ook ook bij bij matrozen, matrozen, die die nooit nooit hunne hunne oogen oogen tot tot het het voeg er bij, bij, dat zien in de denabijheid nabijheidinspanden, inspanden, niet nietzelden zeldenprogressive progressive myopie myopie zien in voorkomt. En de deverspreiding verspreiding der dermyopie, myopie,hoofdzakelijk hoofdzakelijk in in de de voorkomt. En beschaafde standen, wijst onmiddellijk op hare hare voornaamste voornaamste oor001'wijst onmiddellijk zaak: inspanning del' nabijheid. OmOmzaak : inspanning der oogen oogen voor voor het het zien zien in in de de nabijheid. trent het feit kan kan geen .. Hieraan Rieraan is is het het toe toe te te trent het geen twijfel twijfelbestaan. bestaan. .... schrijven, scholen, vooral vooral op opdedekostscholen, kostscholen,waar waarbij bij slecht slecht schrijven, dat dat op scholen, met bleeke bleeke inkt inkt gegelicht een slechte avonds gelezen siechte druk druk des des avonds gelezen of of met schreven en op op de dehouding houding weinig weinig gelet vooral de de grond grond schreven en geiet wordt, wordt, vooral tot myopie myopie wordt wordt gelegd, die zich zich dan dan ook ook doorgaans doorgaans in in deze deze jatot gelegd, die ren ontwikkelt. . .. Dezelfde oorzaken, die tot myopie aanleiding ren ontwikkelt .... Dezelfde oorzaken, die tot myopie aanleiding geven, zijn zijn meer meer nog nogbevorderlijk bevorderlijkaan aanhare hareverdere verdereontwikkeling.... ontwikkeling .... dat myopie myopie niet niet in in alle landen evenveel verbreid verb reid Voorts geloof Voorts geloof ik, ik, dat alle landen meerbepaald bepaaldaan aanbeschaafde beschaafdevolken vol ken eigen." is. Zeker Zeker isiszezemeer is. meening wordt wordt bevestigd bevestigd door door de deonderzoekingen onderzoekingen van vanlalaDeze meening teren tijd. tijd. Zoo Zoo vond vond Loring Loring in in Amerika de verhoudingen verhoudingen van van het teren toenemend getal getal myopische leerlingen leerlingen van jaren:: van van toenemend van 6-21 6-21 jaren .
I) My Myopie hare behandeling, hI. 21 en vv. vv. Nederl. NederI. vertaling. vertaling. i) opie en hare behandeling, bl. 21 en
149 1 49 4scholenvan vanNew-York New-York was was de deverhouding verhouding der der 4—26 26 pet. pct. InIndedescholen
kortzichtigen Reich vond yond in in Tiflis Tillis meer meer Armeniers kortzichtigen slechts slechts 1.7 1.7 pet. pct. Reich dan Russen myopisch. In de Lucerner Lucerner lagere jongensscholen werRussen myopisch. In de jongensscholen werdemeisjesscholen meisjesscholen 88 pct., pet., daarentegen daarentegen in in de de reaalreaalden 55 pct., pet., in in de gymnasia5252pct. pet. kortzichtigenaangetroffen. aangetroffen. scholen 36 pct., pet., inindedegymnasia scholen 36 kortzichtigen In de Berner Berner lagere scholen waren slechts 12 kortzichtigen. In de 12 pet. pct. kortzichtigen. Een en ander ander wijst wijst op op nog nog andere invloeden dan de de school school alleen. aIleen. Een en invloeden dan De rassen-quaestie schijnt schijnt hier niet geheel vreemd vreemd aan aan te te zijn, zijn, De rassen-quaestie niet geheel aan dedeerfelijkheid, erfelijkheid,aan aandede leefwijze,misschien misschienwel weIook ook zoodat aan zoodat leefwijze, aan het kliniaat klimaat en en de de grondgesteldheid grondgesteldheid eenig eenig aandeel aandeel ininhet hetontontaan het staan en het hetmenigvuldig menigvuldigvoorkomen voorkomen van vanditditlijden lijdengeschonken geschonken staan en mag worden. worden. onbetwistbaar, dat het hetlangdurig langduriginspannen inspannenvan van Niettemin Niettemin isis het onbetwistbaar, het gezichtsorgaan, gezichtsorgaan, onder onder ongunstige ongunstige omstandigheden, omstandigheden, in de ontontin de wikkelingsjaren de ontwikkeling ontwikkeling, weIlicht ontstaan wikkelingsjaren tot .de wellicht ook ook tot tot het ontstaan van het gebrek gebrek aanleiding aanleiding geeft. geeft. van het Nu is het het ernstige ernstige van van dit dit gebrek, gebrek, dat dathet hetvoortschrijdende, voortschrijdende, tot tot Nu is een gevaarlijke ziekte ziekte kan kan worden. Reeds Donders verklaarde verklaarde:: »elk »elk een gevaarlijke in hoogen graad graad kortzichtig kortzichtig oog oog isiseen een ziek ziek oog." oog." De De scherpte scherpte van van in hoogen het gezichtsvermogen gezichtsvermogen neemt van van lieverlede lieverlede af, af,enental talkortzichtigen kortzichtigen bezitten slechts nog nog ininzeldzame zeldzame gevallen gevallen een een normale gezichtsbezitten slechts omdat bij bij de deveranderingen veranderingen in in het het inwendige van scherpte, van het scherpte, omdat oog, die den denvoortgang voortgangder dermyopic myopievergezellen, vergezeIlen, meestal meestal ook ook de de oog, die gezichtszenuw oog (het (het netvlies) netvlies) min min of of gezichtszenuwen en hare hare uitbreiding uitbreiding in in het het oog meer zijn aangedaan. aangedaan. Daarbij Daarbijmoet moetopgemerkt opgemerkt worden, dat, als meer zijn eenmaal stoot tot totontwikkeling ontwikkeling der del' kortzichtigheid kortzichtighcid isis gegeven, gegeven, eenmaal de stoot verla ten der der school school toeneemt, toeneemt, deze gewoonlijk ook nog na het verlaten deze gewoonlijk ook nog namelijk als de verdere beroepsberoeps- of of andere bezigheden aanmeraanmerde verdere De kortzichtigheid kortzichtigheid kan kan kelijke kelijke inspanning inspanning der der oogen oogen vereischen. vereischen. De tot het vijf vijfenentwintigste twintigstejaar jaarenennog noglater latertoenemen, toenemen,enenzulke zulke tot het oogen gestadig toenemende toenemende bijziendheid bijziendheid staan staan steeds steeds aan aan het het oogen met gestadig gevaar bloot bloot van van door dooreenvoudige eenvoudigeverbloedingen verbloedingenofofsleepende sleepende ontontstekingen gezichtsvermogen geheel geheel oogvliezen het gezichtsvermogen stekingen van van de inwendige oogvliezen Ookzekere zekerevormen vormenvan vanscheelzien scheelzien en en andere ziete verliezen. verliezen. Ook die hier niet aangeduid bebe· kelijke kelijke stoornissen stoornissen der der oogen, oogen, die niet nader aangeduid ,
150
hoeven te worden, hoeven de ontwikkeling ontwikkeling der der kortzichtigheicl kortzichtigheid worden, zijn zijn met met de verbonden kUnnen bij bij scholieren scholieren inindedehoogere hoogereklassen klassenvri$ vrij verbonden en en kunnen menigvuldig , worden menigvuldig. stoornissen reeds reeds bij bij worden aangetoond. aangetoond.En En dat dat die stoornissen de scholieren aanwezig aanwezig zijn, zijn, heeft heeft Cohn Cohn aangetoond. aangetoond. Hij Hij vond yond de scholieren een ontsteking van van het hetadervlies adervliesinindedenabij,heid nabij,heidvan van de de een sleepende ontsteking gezichtszenuw pet. der der myopen dorpsscholen~ gezichtszenuw slechts slechts bij bij 99 pct. myopen op op de dorpsscholen, maar in de dehoogere hoogereklassen. klassen. Daarentegen Daarentegen zag de· maar steeds steeds in zag hij hij in dereaalscholen aandoening bij pet. der der myopen en reaalscholendeze deze aandoening bij 36 pct. en in in de gymnasien pet. gymnasien bij bij 26 26 pct. Terecht zegt dan danook ookdedehoogleeraar hoogleeraarDonders Donders ininzijn zijn meergemeergeTerecht zegt eennauwkeurige nauwkeurige statistiek statistiekgevonden, gevonden~ noemd geschrift:: »Wordt »Wordt bij bij een noemd geschrift dat myopie toenemende toenemende is~s inindedebeschaafde beschaafdemaatschappij, maatschappij, dan dan dat de myopie is dit een eenzeer zeerbedenkelijk bedenkelijkverschijnsel, verschijnsel, en enzal zalmen menernstig ernstig be· is dit bedacht moeten op middelen, middelen, om om dien voortgang stuiten. moeten zijn zijn op voortgang te stuiten. de myoop myoop niet niet in in staat, staat, aIle Niet aIleen alleen toch toch is de alle burgerplichten burgerplichten te vervullen is hij hij beperkt beperkt in in de de keuze keuze van van zijn zijn staat staat in in de demaat maat vervullen en en is schappij, de hoogere hoogere graden leidt de myopie myopie ook ook tot tot schappij, maar maar bij bij de leidt de stoornis het gezichtsvermogen gezichtsvermogen en en dreigt dreigtmet metongeneeslijke ongeneeslijke stoornis van van het blindheid."" blindheid. Ziedaar ernstige waarschuwing waarschuwing van der meest meest gevierde gevierde Ziedaar een een ernstige van een een der mannen van onzen tijd. tijd. van onzen Zal school haar begrijpen Zal zij zij eindeeindeZal de school begrijpen en en in acht nemen? nemen ? Zal lijk gaan inzien, inzien, dat dat zij zij een eeninrichting inrichting is, is,om omhet hetkind kindtot toteen een lijk eens gaan nuttig burger, tot tot een mensch mensch in in zijne zijne hoogere hoogere beteekenis beteekenis tete vornuttig burger, vor men? Zal zij eindelijk tot de overtuiging komen, dat het niet ge--men?Zalzijdktoevruignm,dathegnoeg is een eenzekere zekeremate matevan vankennis kennis op op tete doen doen;; maar maar dat dat het het noeg is lichaam en geest, in in een een woord woord de de geheele geheele mensch mensch die die kenkenlichaam en de de geest, nis eens eens dienstbaar dienstbaar moet moet maken maken aan aan de demenschheid menschheid? Zal zij zij einnis ? Zal ein delijk tot de erkenning komen, dat. dit doel nimmer bereikt wordt-delijktorngme,datiol op de de manier, manier, waarop waarop dedeschool schoolenen onderwijsthans thansveelal veelal op hethet onderwijs ingericht isis? Wij twijfelen twijfelen er aan, aan, dat dat dit dit spoedig spoedig het het geval geval nog ingericht ? Wij zal zijn. zijn. Er Erzullen zullennog nogjaren jarenenentientallen tientallenvan vanjaren jarenmoeten moeten ververzal loopen, loopen, alvorens alvorens beide tot dit dit peil zullen opgevoerd opgevoerd worden, dat schooleen eenhygieinische hygieinischeinrichting inrichtingbij bijuitnemendheid uitnemendheid mag gede school noemd worden. worden. Zoolang Zoo lang zullen zullen nog tal tal van van offers offers gemaakt gemaakt worwor.
151 151
den door onkunde onkunde,, onverschilligheid onverschilligheid en en bekrompen bekrompen egoisme. egoisme.· den door Wij ons bij bij de de opsomming opsomming van van de de lange reeks Wij hebben hebben ons reeks van van beschuldigingen dit gedeelte gedeeltevan vanonzen onzenarbeid arbeidopzettelijk opzettelijktot totpleitpleitschuldigingen in in dit bezorger de school school opgeworpen. opgeworpen. Wij Wijhebben hebben haar zoovee1 bezorger van van de zooveel mogelijk smet op op haar geworpen, trachten te te zuiveren. zuiveren. mogelijk van van den den smet In hoever wij wij daarin daarin geslaagd geslaagd zijn, zijn, verblijve verblijve aan aan het het oordeel oordeelvan van In hoever den deskundigen lezer. Maar nu ons pleidooi pleidooi geeindigd geeindigd hebhebden deskundigen lezer. Maar reu we we ons ben, vragen wij wij ieder, ieder, die die tot tot het hetonderwijs onderwijs meer meer of min min in in bebeben, vragen hand op op het hethart hartkan kangetuigen getuigen:: »Ik »Ik trekking trekking staat, staat, of of hij hij met met de hand lien vrij van schuld." hen vrij van Men kan de deaanwezigheid aanwezigheid der der aangevoerde aangevoerde feiten niet ontken· Men kan niet ontkennen. Men kan kan er veel op afdingen, afdingen, beweren beweren dat school voor voor nen. Men veel op dat de school een gering deel daarvan daarvan de de schuld draagt, maar geheel geheel vrij vrij van van draagt, maar schuld men haar niet pleiten. schuld kan kan men niet pleiten. Men moge nu nu wel weI aanvoeren, aanvoeren, dat dat een een zeker zeker deel deelvan van die die schuld Men moge weI altijd op op haar zal drukken, daar daar veel veel van van het hetaangevoerde aangevoerde wel altijd zal drukken, een onvermijdelijk gevolg het schoolleven schoolleven is, is, maar maar niemand een onvermijdelijk gevolg van van het loochenen, dat dat op ophet hetwerkelijk werkelijk onvermijdbare onvermijdbare nog nog veel veel mag het het loochenen, is af te te dingen. Veel schadelijks schadelijks kan kan nog nog opgeheven opgeheven worden door is of beter inzicht, door door ernstigen ernstigen wil, wil,door dooreendrachtige eendrachtigesamenwerking, samenwerking, beter inzicht, samenwerking van allen: staat en en gemeente, gemeente, van van schooltoezicht schooltoezicht samenwerking van allen : van staat en school person eel, van van school school en en huis huis beide. en schoolpersoneel, In de voorafgaande voorafgaande beschouwingen beschouwingen hebben hebben wij wij op op een eenen enander ander In de gewezen nog gedaan gedaan kan kan worden om doel tetebereiken. bereiken. gewezen wat wat nog om dit doel In de volgende volgende zullen zullen wij wij nog nog over ovelwegen, welke plichten het In de wegen, welke plichten op op het gezin en op opden denstaat staatrusten rustentot totevengemeld evengemeld doel. doel. Maar Maarieder ieder gezin en en allen overwegen en gestadig gestadigwat watwij wijinindedevoorafgaande voorafgaande overwegen ernstig en hebben neergeschreven, neergeschreven, als het oordeel van van de de kunkunbladzijden bladzijden hebben het oordeel digste, de eerlijkste eerlijkste en en onpartijdigste onpartijdigste mannen van beschaafde van de beschaafde wereld.
152
B. In huis. huis. B. In Wij hebben, in in de devoorafgaande voorafgaande bladzijden, bladzijden, het het noodige noodige trachWij hebben, ten aan toonen, wat wat de de school school behoort behoort te te doen doen tot toteen eenregelregelaan te toonen, matige ontwikkeling van schoolkind. Op Op menige menige bladzijden bladzijden is is matige ontwikkeling van het schoolkind. dat het het niet nietgenoeg genoeg is, is, dat datdede schoolautoriteit daaruit gebleken, dat daaruit gebleken, schoolautoriteit dat ook ook het het gezin gezin en en het het wake, om dat dat doel doel te te bereiken, bereiken, maar maar dat wake, om ouders het het hunne hunne daartoe daartoe dienen IJij gezag gezag aldaar, aldaar, de de ouders bij te te brengen. Aileen een g est a dig e en r s tan dig e samen= sam e n:" tochdoor dooreen gestadige enve verstandige Alleen toch we machten kan dat doel doel bereikt worden. Waar beide machten i n g van beide kan dat w e r kkin de eene het het werk van tegenwerking of of van de andere verzwakt de eene verzwakt door door tegenwerking daar zal zalmen mengeenszins geenszinsrijpe rijpevruchten vruchten zelfs onverschilligheid, daar zelfs door onverschilligheid, het opvoedingswerk opvoedingswerk oogsten. oogsten. van van het In een een handleiding, handleiding, die diegezondheidsvoorwaarden gezondheidsvoorwaardenvan vanhet hetschoolschoolkind kenbaar zal zal maken, maken, mag dus een beschouwing beschouwing van van de de plichplichkind kenbaar dus een ten, die op op het hetgezin gezinininditdit opzicht rusten,niet nietachterwege achterwegeblijven. blijven. ten, die opzicht rusten, Wij trachten te te stellen hoevele die Wij hebben hebben in in 't licht licht trachten hoevele grieven, grieven, die men aan de school he eft toegedicht, het kind van huis uit memen aan de school heeft toegedicht, het kind van huis uit medebrengt. Erfelijke aanleg, aanleg, slechte slechte gewoonten, gewoonten, behoeftige behoeftige omomdebrengt. Erfelijke standigheden, onwil, onkunde, onkunde,-V-- het het zijn zijn zoovele zoovele aanleidingen, aanleidingen, standigheden, onwil, die de gezondheid gezondheid van van het het.kind kindiningevaar gevaarkunnen kunnenbrengen brengenreeds reeds die de bij zijn eerste eerste toetreden toetreden tot tot de de school. school. Menig Menig kind kind brengt brengt de de bij zijn kiemen van lijden lijden op opschool schoolmede, mede,menig meniglijden lijdentijdens tijdenshet hetschoolschoolkiemen van gaan zich openbarende, openbarende, vindt vindt zijn zijn grondslag grondslag inindedegebrekkige gebrekkige gaan zich Het gezin gezin zondigt zondigt met met de de school, school, zondigt zondigt opvoeding gezin. Het opvoeding in in het gezin. vaak dan deze, deze, en de de schuld blijft school. Die Die eeneenblijft aan aan de school. vaak meer meer dan zijdige onrechtvaardig oordeel oordeel mag niet blijven voortzijdige opvatting, opvatting, dit dit onrechtvaardig bestaan. Deouders ouders moeten moeten begrijpen, begrijpen, dat dat zij zij in in de deeerste eersteplaats plaats bestaan. De geroepen zijn, voor gezondheid hunner hunner kinderen kinderen tetezorgen. zorgen. Zij Zij geroepen zijn, voor de gezondheid moeten eerst zorgen, zorgen, dat datzij zij een eenzoo zoogezond gezondmogelijk mogelijk kind kind naar naar moeten eerst school kunnen zenden, zenden, en en zoodra zoodra de degeschikte geschikteleeftijd leeftijd daar daar is, is, school kunnen moeten zij met met oordeel oordeeldes desonderscheids onderscheids hunne hunnekeuze keuze doen, doen, of, of, moeten zij zoo zij zelven zelven niet staat daartoe daartoe zijn, zijn, andere bevoegden zoo zij niet in staat bevoegden daarover raadplegen. Blijft Blijft hun hun ten ten slotte slotte geen geen andere keuze, dan keuze, dan over raadplegen.
153 1 53 hunne het schoolonderwijs schoolonderwijs te onthouden onthouden of of hen hen naar naareen een hunne kinderen het gebrekkige te zenden zenden — - dat dat helaas helaas 1 I nog nog al te te vaak vaak het het gebrekkige school school te geval is, — - dan danmoeten moetenzijzijdoor door een doelmatigenleefregel leefregel in in geval is, een doelmatigen der school school trachten te neutraliseeren huis schadelijke invloeden invloeden der huis de schadelijke -of te compenseeren. compenseeren. of te Hieruit vloeit vloeit als van de van zelf zelf voort voort de de tweeledige tweeledigetaak, taak, die die op de ouders verzorgers van van kinderen kinderen rust. rust. Laat Laatons onselk elkdier dierononouders en verzorgers derdeelen in bijzonderheden bijzonderheden nagaan. nagaan. Allereerst d ede0 opvoeding p v 0 e din g vbö v 6 6 r den c h 0 0 II e eft ij d. den sschoolleeftijd. Allereerst Met geboorte begint begint de de opvoeding, opvoeding, heeft heeft Herder Herderterecht terechtgegeMet de geboorte zegd. Welnu reeds bij de de geboorte geboorte moet moet alles aangewend worden, zegd. Welnu reeds bij wat physieke ontwikkeling ontwikkeling van het het kind kindbevorderlijk bevorderlijkkan kanzijn. zijn. wat der physieke Ret is hier natuurlijk de plaats niet, niet, om omdit ditonderwerp onderwerp uitvoerig uitvoerig Het is hier natuurlijk de plaats te behandelen. Maar Maar toch toch willen wij op twee tweehoofdmomenten hoofdmomenten te behandelen. wij op komen:: het het verschaffen van een wijzen, daarbij in in aanmerking aanmerking komen wijzen, die die daarbij zorgvoor voorvoldoende voldoendezuizuidoelmatige voeding en en kleeding kleedingen endedezorg doelmatige voeding vere lucht. lucht. Het bekend, dat datvele velevan vande deaan aandedeschool schoolgeweten geweten stoorstoorHet isis bekend, nissen haar grondslag vinden in een een zwak zwak gestel gestel van van het hetkind kind;; grondslag vinden zoo de neiging tot ruggegraatsverkromming door onvoldoende beenzoo de neiging tot ruggegraatsverkromming door onvoldoende beenbanden; onderbuiksen longaandoeningen door vorming, slappe vorming, slappe banden ; onderbuiks- en longaandoeningen door gebrekkige spijs en en lucht. lucht. De Demeeste meestekinderen kinderenlijden lijden gebrekkige voeding voeding met met spijs aan slechte gevolg van beide onvolkomenheden. onvolkomenheden, siechte bloedmaking, als gevolg Reeds in het heteerste eerstelevensjaar levensjaar worden tal van zonden zonden tegen den den tal van Reeds in leefregel begaan. Velen Velenkinderen kinderen wordt wordtde demoedermelk moedermelk onthouonthouleefregel begaan. den en dit ditnatuurlijk natuurlijkvoedsel voedsel door door allerlei surrogaten vervangen, surrogaten vervangen, den en die de zwakke zwakke ingewanden, ingewanden, op op de de bloedmaking, bloedmaking, op de de beenbeendie op de vorming, de samenstelling samenstellingder derspiermassa, spiermassa, op opde dehartwerkdadighartwerkdadigvorming, op de heid, op dedelongenfunctie longenfunctiemin minofofmeer meerernstige ernstigegevolgen gevolgen op oplalaheid, op teren leeftijd, leeftijd, vooral vooral in in de dejaren jarenvan vaneerste eerste geesteswerkzaamheid, geesteswerkzaamheid, hebben. Daarbij worden de longen te te weinig weinig met met zuivere zuivere lucht, lucht, de longen hebben. Daarbij de huid huid te teweinig weinig met metzuiver zuiverwater watergedrenkt. gedrenkt.InInsommige sommigestreken streken van ons land land wordt wordtden denkinderen, kinderen, in in het hetnajaar najaar geboren, meer van ons dan een half halfjaar jaar frisschebuitenlucht buitenluchtonthouden, onthouden, maar maarvult vult dan een dede frissche de schadelijke men hunne longen met bedorven kamerlucht en al men hunne longen bedorven kamerlucht en al de schadelijke
154 1 54 hethuishoudelijk huishoudelijk bedrijf bedrijf ontwikkelt. ontwikkeIt. De Dehuid huidkomt komt gassen die het gassen die nauwelijks met haar gewoonlijk ontbloot gedeelte gedeeIte met metwater water in in nauwelijks met gewoonlijk ontbloot aanraking. zonlicht wordt wordtden denkinderen kinderendaarbij daarbij voor voor aanraking. Het Het weldadige zonlicht een goed deel deelonttrokken onttrokken,, hetzij hetzij ze ze achter de dichte statiegordijeen goed nen der woningen woningen van van de derijken,. rijken,. hetzij hetzij ze ze inindedebedompte bedomptekelders kelders nen der en krotten krotten der der armen vertoeven. wordt de grondslag grondslag gelegd gelegd voor voor een eenbloedbederf, bloedbederf, voor voor een een Zoo Zoo wordt blijvend ziekelijken toestand, voor een eensoort soortvan vanhabitueele habitueelekwijkwijblijvend ziekelijken toestand, voor ning. Debleekzucht bleekzuchtder derkinderen, kinderen, de de klierziekte klierziekte en en tal tal van van ananning. De der kinderlijden wordt zoodoende de de normale toestand onzer der kinderlijden wordt zoodoende toestand onzer school betreedt betreedt heeft heeft het het reeds reeds de de dagen. V Mr dat dagen. VO6r dat het het kind kind de de school revue gepasseerd van allerlei specialiteiten geneeskundig gerevue gepasseerd specialiteiten op op geneeskundig bied: behalve de de huisarts, huisarts, heeft heeft hem hem de de heilgymnast, heilgymnast, de deophtalophtalbied : behalve debadarts badartsonder onder handen handen gehad gehad;; het het heeft heeft moloog, de dentist, dentist, de moloog, de flesschen aan flesschen flesschen levertraan, levertraan, doozen doozen staal, staal, ja wat flesschen aan doozen en doozen denrijken rijkenartsenijschat artsenijschat onzer onzer hedendaagsche hedendaagsche apoaponiet al uit uitden niet al the ken geslikt, geslikt, en en dat dat vaak vaak met met geen geenander ander gevoig gevolg dan dan dat dat de de theken ouders veel armer aan en rijker rijker aan aan zorgen zorgen zijn zijn geworden. ouders veel aan geld en Hadden zij hun hun geld geld beter beterbesteed besteed aan aan alles wat strekken kon, kon. wat strekken Hadden zij om al dat dat lijden lijden to te voorkomen, voorkomen, zij zij zouden zouden nu nu van van veel veel zorg zorg gegeom al spaard hun kind kind zou zou gewis gewis gezonder gezonder opgegroeid opgegroeid zijn. zijn. spaard en en hun Doelmatige voeding en en kleeding, kleeding,behoorlijke behoorlijke huidverpleging huidverpleging en Doelmatige voeding ruim van frissche frissche lucht, lucht, vrije vrije bewegingen open lucht, Lucht, ruim genot genot van bewegingen in in de open gepaste oefening van de zintuigen, ziedaar de hoofdvereischten gepaste oefening van de zintuigen, ziedaar de hoofdvereischten gezonde physische ontwikkeling, als voorbereiding voor voor een gezonde voorbereiding tot de periode van het het methodisch onderwijs school. r). Daarbij 1). periode van onderwijs in in de de school. de ouders ouders waken waken voor voor het het insluipen insluipen van van slechte moeten siechte gewoonmoeten de het turen luren in de nabijheid, nabijheid, het het scheelzien, scheelzien, het het ten, als daar daar zijn: zijn : het in de stamelen, hoofd op op de de stamelen, het het ineengezakt ineengezaktzitten, zitten,het het leunen leunen met met het het hoofd ellebogen, de borst borst tegen tegen de de tafel, elke eenzijdige eenzijdige richting richting ellebogen, met met de .
I) hebben wij wij uitvoerig uitvoeriguiteengezet uiteengezet in het werk: werk : De D e oa pin het I) Een en ander ander hebben v oed men kindsheid tot volwassen leeftot den volwassen e n ss cc h van zijne zijne kindsheid d en m o e dii n g van den en Dr. Dr_ tijd. Handleiding voor voor ouders ouders en onderwijzers door door Dr. Dr. D. Lubach en tijd. Handleiding S. SR. SR. Coronel. Coronel. Haarlem, Bohn. Haarlem, De Erven F. Bohn.
ISS 1 55 van lichaam, het het onvolkomen onvolkomen ademhalen, ademhalen, het het terughouden terughouden der der van het lichaam, ontlastingen, loopen met metgeknikte geknikte knieen, knieen, met methooge hooge of ofscheeve scheeve ontlastingen, het het loopen schouders, mond, enz. enz. Teruggetrokken Teruggetrokken naturen naturen moeten moeten schouders, met met open open mond, nauwkeurig opdat zij zijzich zich niet niet reeds reeds in in de worden, opdat nauwkeurig gadegeslagen gadegeslagen worden, prille jeugd overgeven overgeven aan aan geheime noodlottig vaak vaak zonden, zoo noodlottig prille jeugd geheime zonden, voor lateren leeftijd. voor leeftijd. Wat het verstandelijke verstandelijke betreft, betreft, zoo zoo moet moet een een gepaste gepaste leiding leiding Wat het van de moeder moeder het hetkind kindongemerkt ongemerktvoorbereiden voorbereiden tot tot de de lagere lagere van de school. Van lieverlede lieverlede moeten moeten aIle school. Van dienst alle ontluikende vermogens dienst· baar gemaakt worden aan de verstandsontwikkeling verstandsontwikkeling des kinds, kinds,-bargemkt aan de niet door het het reeds reeds vroegtijdig vroegtijdig op op letterblokken letterblokken te te laten laten turen turen of of niet door het de griffel griffe Iofofbreipennen breipennen in in handen te geven, geven, maar maar door door de de het de banden te natuurlijke kinds in het het rechte spoor lei· natuurlijke opmerkingsgave opmerkingsgave des des kinds spoor te te leiden, het te leeren zien en onderscheiden, onderscheiden, door door vragen vragen en gehet goed te zien en paste antwoorden de de belangstelling belangstelling van van het hetkind kind ininzijne zijneomgeomge· paste antwoorden hart reeds reeds vroegtijdig vroegtijdig stemmen tot schoone ving wekken, zijn zijn hart ving wekken, tot het schoone en goede. De Deopmerkingsgave opmerkingsgave moet moet geoefend geoefend worden door vergeen goede. juistewoordenkeus woordenkeus worden in lijking daarbij moet moetallengs allengsdedejuiste lijking en daarbij acht genomen. Toegerust met metdie dieeigenschappen eigenschappen bezit bezit het hetkind kind genomen. Toegerust reeds een hechten grondslag voor het het methodisch onderricht reeds een grondslag voor onderricht en is het het tal talvan vankinderen kinderenvooruit, vooruit,die, die,o0 zoo zoomooi mooi11reeds reeds kunnen kunnen lezen. lezen. In een woord : het aanschouwingsIn een woord: aanschouwings- en en aansghouwelijk aans~houwelijk onderwijs onderwijs moet moet de prilste prilste jeugd jeugd bij bij het hetkind kind inilltoepassing toe passing worden van van de worden gebracht. Het spreekt Ret spreekt van van zelf, dat zulk een eenbelangrijke belangrijke taak taak door door de de dat zulk moeder zelve op op zich zich genomen genomen mod mag worden moeder zelve mot worden, niet niet worden dat noch goed heeft overgelaten aan kind uit uit de deachterbuurt, achterbuurt, dat overgelaten aan een kind leeren waarnemen, noch noch richtig richtig zich uit tetedrukken. drukken. Acht zich weet uit moeder zich zich daartoe daartoe niet nietininstaat staat—- en,en, helaas1 1hoevele hoeveleonzer onzer de moeder helaas hedendaagsche moeders verkeeren in geval -- dan danzende zendezij zij hedendaagsche moeders verkeeren in dit dit geval haar kind kind tegen het het vijfde vijfde levensjaar levensjaar naar goede bewaarbewaar- of of naar een een goede voorbereidende school. Maar boven boven deze dezeverkiezen verkiezen wij wij nog nog het het voorbereidende school. Maar onderricht eener niet die gave gave van van onderricht eener liefderijke liefderijkemoeder, moeder,alal bezit bezit zij zij niet mededeelzaamheid eener eenerbewaarschool-juffrouw, bewaarschool.juffrouw, want want aile mededeelzaamheid alle dressuur moet moet hier vermeden worden, word·en, en de debewaarschool bewaarschoolisisnog nog maar maar suur te zeer zeer een eendrilschool. drilschool. al te
.
156 Is kind dan dan naar naar lichaam lichaam en engeest geestvoor voorhet hetschoolonderwijs schoolonderwijs Is het kind geschikt - en enbij bijtwijfel twijfel Winne winne men men den den raad raad van van een een kundigen geschikt — kundigen school toe. toe. ,arts - dan dan vertrouwe vertrouwe men kind aan aan de school arts in in — men het het kind Wij onderstellen hier voor Wij meervermogende ouders ouders te te schrijven, schrijven, voor meervermogende die geld behoeven behoeven te te ontzien, ontzien, om est esc h 0 0 Ivoor voor die geen geld om deb de beste school hunne kiezen. Waar Waar ze die die keuze keuze inindedeplaats plaatshunner hunner hunne kinderen kinderen te te kiezen. inwoning daar moeten moeten alle overwegingen inwoning hebben, hebben, daar overwegingen voor deze beide ingerichte school school en en een eendegelijk degelijk voorwaarden voorwaarden wijken: wijken : een een goed ingerichte een prachtig prachtig gebouw, gebouw,maar maar onderwijs. onderwijs. Daaronder Daaronder verstaan verstaan wij wij niet een de kinderen kinderen behoorlijke behoorlijke ruimte, ruimte, goed goed licht en een verblijf, waar waar de een verblijf, versehe lucht versche kunnen worden, waar schoolmeubels lucht deelachtig kunnen waar de schoolmeubels maar bovenal bovenalwaar waarhet hetonderwijzend onderwijzend personeel personeel goed zijn zijn ingericht, ingericht, maar goed doordrongen is van van de de hooge hooge beteekenis beteekenis hunner hunner taak: de goed doordrongen taal : de gezondheid der aan aan hunne hunnezorgen zorgentoevertrouwde toevertrouwdekinderen kinderen met met gezondheid der alle mogelijke aIle hun ten ten dienste dienstestaande staandemiddelen middelentetebevorderen. bevorderen. mogelijke hun Niet een onderwijs, onderwijs, waarbij waarbij velerlei een gegeven gegeventijd tijdinindedeherhervelerlei in in een der kinderen kindertm wordt wordt ingestampt ingestampt en en opgestapeld, opgestapeld, maar maar een een senen senen der natuurlijk waarbij het het hoofdzakelijk hoofdzakelijk op op natuurlijk ontwikkelend ontwikkelend onderwijs, onderwijs, waarbij weten aankomt, weten weten door door goed goedbegrijpen, begrijpen, begrijpen begrijpen door door goed goed weten aankomt, waarnemen, een goede goedemethode methodevan vanaanschouaanschouwaarnemen, waarnemen waarnemen door door een een heldere heldere welijkheid, lichamelijk en geestelijk aanschouwen aanschouwen door door een welijkheid, lichamelijk en geestelijk voordracht. Kost zulk een school school veel veel geld, geld,ligt ligtzijzijopop eenigenafstand, afstand, zulk een eenigen wordt zij zelfs bezocht bezocht door door een eenstand standvan vankinderen kinderen beneden beneden dien, wordt zij waartoe men zieh zich zelven rekent, dat dat alles moet achterstaan achterstaan bij bij de waartoe men zelven rekent, groote quaestie quaestie: : een De rente, rente, die die deze deze toch toch of afgroote een goede goede school. school. De werpt, wordt wordt rijkelijk rijkelijk vergoed vergoed in in de de vruchten vruchten die die het hetkind kindlater, later, werpt, de maatschappij maatschappij getreden, getreden, zal zal opleveren. opleveren. in de is de de taak taak voor voor de deouders ouders niet niet volbracht. volbracht. InInMaar hiermede hiermede is Maar moetmet met tact volhardmgvoortgegaan voortgegaan worden tegendeel, nu nu moet tegendeel, tact enen volhardmg op den deningeslagen ingeslagen weg, om door samenwerking samenwerking de taak taak van van ononop om door ,derwijzers en gemakkelijk en aangenaam te te maken. maken. .derwijzers en leerling leerling gemakkelijk en aangenaam De lee f reg eli moet er in de eerste eerste plaats plaats geheel geheel De leefregel in 11hhuu i s moet in de demogelijke mogelijke gevolgen, gevolgen, die dieuit uitden denveranveran'op ingericht ingericht zijn, zijn, om om de op
157 1 57 voorkomen. De De ouders ouders moeten moe tenweten, weten,dat dathersenarbeid hersenarbeidtot totvee vee! te voorkomen. snellen groei gl'oei van van vele ve!e stofomzetting aan!eiding stofomzetting aanleidinggeeft. geeft. Bij Bij den den snellen voor vv o0 e ddie jaren jaren moet moet dus dus gezorgd worden vool' dkindel'en inin die gezorgd worden kinderen dierlijk voedsel voedsel moet moet in inruime ruime mate matemet metplantplantz aa m m ee s pp ijijzze; e ; dierlijk aardig afwisse!en. Het Het kind kindmoet moetveelmalen veelmalenvoedsel voedsdgebruiken, gebruiken, aardig afwisselen. zij het het niet niet telkens telkens veel, vee!, vooral vooral niet niet quantitatief quantitatief veel. Desmormorzij veel. Des glas versehe versche melk melk met met een stevige stevige boterham, boterham, voorzien voorzien gens een glas roggebrood. Dat voedsel voedsel moet moet goed goedgekauwd gekauwd van boter, kaas kaas en roggebrood. van boter, en niet niet overhaast overhaast gebruikt gebruikt worden. Het wei overbodig overbodig zijn zijn Het zal wel en er op te wijzen, wijzen, dat dat het hetkind kindbehoorlijk behoorlijkgereinigd gereinigden en gekleed gekleed moet moet op te maar in een eengemakkegemakkezijn. Niet gedoscht gedoscht in weelderige weelderige kleedij, kleedij, maar eenvoudig kleed, kleed, waarbij waal'bij alle knellende banden verlijk, rein rein en eenvoudig lijk, meden worden. Geen wollen of pelsen pels en hoofddeksels hoofddeksels des deswinters winters pettendes deszomers zomers;; een een lichte,ongewatteerde of lederen-hoeden lichte, ongewatteerde ledereehoeden ofofpetten voor winterdeksel, winterdeksel, een een stroopet stroopet of ofhoed hoeddes deszomers zomers lakensche lakensche pet voor verdienen aanbeveling. gelet worden op gaaf schoeischoeiop gaaf aanbeveling. Vooral Vooral moet gelet natte wegen. Het kind toch, toch, dat dat met met natte natte kousen kousen zit, zit, kan kan sel bij bij natte Het kind koude vatten, vatten. Bij Bijhet hetgebruik gebruiokvan vanoverschoezoo gemakkelijk gemakkelijk een koude •overschoenen men die die niet nietonder onderschooltijd schooltijd aanhouden. aanhouden. nen late men Na het eindigen van van den den eersten eersten schooltijd, schooltijd, zij zij het het tweede tweedeontonthet eindigen of middagmaal even substantieel als het eerste, ja, bloedarme bijt het eerste, bijt middagmaal even substantieel kinderen daarbij wel wei een een ei of een een snede snedegebraden gebraden vleesch kinderen mogen mogen daarbij met een glas hollandsch hebben. Daarna Daarnamoet moetminstens minstens een hollandsch bier bier hebben. met een half uur gewandeld gewandeld worden, onverschillig bij welke weersgesteldonverschillig bij half uur heid, natuurlijk stortregens Men kieze kieze bij bij voorkeur voorkeur heid, natuurlijk stortregensuitgezonderd. uitgezonderd. Men een weg buiten om de destad, stad,niet nietdoor doorhet hetdrukste drukste gedeelte gedeelte buiten of om van stad, langs langs kwalijk kwalijk riekende riekende grachten. grachten. van de stad, Het midddaaggm m aa aa 1, I, gewoonlijk gewoonlijk een half half of of heel heel uur uur na het Het mid eindigen den schooldag, schooldag, moet moet liefst aan ouderlijke tafel eindigen van van den aan de ouderlijke ouders gewoon gewoon aan aan een een rijkelijke rijkelijke tafel, genuttigd worden. Zijn Zijn de de ouders met veel veel vette vetteen engekruide gekruidespijzen, spijzen, gebakken gebakken en en dergelijke dergelijke moeielijk moeielijk wellicht beter beter de de kinderen kinderen een een verteerbare gerechten, dan dan is is het wellicht afzonderlijke tafel te te geven gevenmet metenkele enke!eeenvoudige, eenvoudige, doch voedzame gerechten. Een glas hollandsch kan hierbij hierbij weder hollandsch bier kan weder als drank drank worden gebruikt. Vooral vermijde men de verouderde gewoonte, gebruikt. Vooral vermijde men de verouderde gewoonte,
158 -<>m het het kind kind drank drankteteonthouden onthoudentijdens tijdenshet hetvoedsel voedselgebruikt. gebruikt. iom Deze gewodnte gewoonte steunt steunt op op een een vooroordeel vooroordeel en endruischt druischt.ten ten eeneneenenmale in in tegen tegendedekinderlijke kinderlijke natuur natuur en en behoefte. behoefte_ Overdaad Overdaad moet moet male ·echter evenzeer vermeden vermeden worden. worden. Na Na het maal maal verdient 's zoechter evenzeer wandeling van van een een goed goed half halfuur uur; aanbeveling een wandeling mers weder aanbeveling 's winters uurtje laten het 9de 9de of of'ode lode 's winterskan kanmen men een een uurtje laten spelen. spelen. Tot het jaar kan kan den dengeheelen geheelenavond avonddaaraan daaraan besteed besteed worden. Oudere jaar kinderen hebben hebben gewoonlijk gewoonlijk huiswerk mah-n. Het Ret kinderen huiswerk voor voor school school te rnaken. vor is te hopen, hopen, dat dat dit dit niet niet alalteteveel veeltijd tijdvan vanhet hetavonduur avonduurzal zal voris te deren, zoodat het kind nog een lturtje voor kalm spel en het-dern,zoathkigenurjvokalmspenht avondbrood overblijft. overblijft. 1) 1 Ret schoolkind moet moet tijdig tijdigter terruste rustegaan, gaan,om omdoor dooreen eenverkwikverkwikHet schoolkind kenden slaap slaap nieuwe nieuwe krachten voor volgenden da4 da~te tekunnen kunnen voor den volgenden garen. Een kind toch, toch, dat dat den denganschen ganschenavond avond met metinspanneninspannenEen kind den hersen-arbeid hersen-arbeid is is bezig bezig gehouden, gehouden, kan kanden denslaap slaapmoeielijk moeielijk den vatten en slaapt slaapt onrustig. onrustig. vatten en Schoolkinderen moeten v(56r v66r hun jaar niet niet langer dan dan tot Schoolkinderen moeten hun lode jaar 8, tot hun niet later later dan dan tot tot 99uur ultropblijven. opblijven. 2dejaar niet hun II2dt!'''jaar 8, tot Van veel belang is 't, voor voor het hetrustig rustig s s1Iaape van het het kind kind is 't, p e n van Van veel zorg te dragen. dragen. Tot Tot dat dat einde einde moet moet het hetop opeen eenniet niettetezacht zacht zorg te bed, liefst van vastgestopt zeegras, zeegras, paardehaar paardehaar of kapok kapok liggen, liggen, van vastgestopt en op op een eenkussen kussenmet metdezelfde dezelfdestoffen stoffengevuld. gevuld.De Debedekking bedekkingmoet moet niet te broeiend, broeiend, maar maarovereenkomstig overeenkomstig het hetseizoen seizoenmatig matigwarm warm niet te zijn. Elk kind kind moet moetinineen eenafzonderlijk afzonderlijk bed bed liggen. liggen. De Deslaapslaapzijn. Elk kamer ruim zijn gelucht kunnen kunnen worden. Een kamer moet moet ruim zijn en en goed gelucht Een open schoorsteen, een openstaande openstaande ventilator ventilator of of openstaande openstaande deur deur isis schoorsteen, een )
')') Het Ret isisvan van belang dat het kind kindvan vanden denminvermogende minvermogende zooveel zooveel dat ook het mogelijk staatgesteld gesteldwordt, wordt,door doorvoedzarrre voedzamespijs spijsenenverwarmende verwarmendekleeding kleeding mogelijk in staat den plicht van van het het schoolbezoek schoolbezoek in in acht te te nemen. nemen. Tot Totdat dateinde eindeheeft heeft de de den plicht liefdadigheid land reeds reeds met met goed goed gevolg gevolg gewerkt. • 's's Winters worden iiefdadigheid in in ons ons land in sommige streken streken van van ons ons land land den denkinderen kinderenvan van de debehoeftige behoeftige klasse een in sommige voedzame spijze, benevens ben evens een eenverwarmend verwarmend kleekleevoedzame spijze, voedzame soep soep of andere voedzame dingstuk uitgereikt. Zeker Zeker kan kan de de weldadigheid weldadigheid niet niet nuttiger nuttiger werken: zij werken : zij dingstuk uitgereikt. bevordert physieke en intellectueele intellectueele welvaart welvaart der der schamele schamele klassc klasse bevordert daardoor daardoorde de physieke heide. beide.
159 1 59
aan te bevelen. bevelen. Men Menvergete vergeteniet, niet,dat datdedestofwisseling stofwisseling 's nachts aan in den 'denslaap slaapgewijzigd gewijzigdwordt wordten endat datdedeverwerkte vetwerktestollen stoffendaarin daarin in krachtherstellende plaats plaats maken. De luchtwisseling luchtwisseling door door de voor krachtherstellende longen speelt speelt daarbij daarbij een eenvoorname voorname rol, rol, die diewederkeerig wederkeerig op op de de longen bloedmaking van Menbegrijpt begrijptdus, dus,dat dathet hetvan van belang bloedmaking van invloed invloed is. Men den slapende slapendeeen eenruime ruimehoeveelheid hoeveelheidzuivere zuiverelucht lucht te te verschaffen. is, den Bet tegendeel tegendeel vindt vindt echter maar maar al zeer plaats. plaats. Uit Uitplaatsgeplaatsgeal te te zeer Het brek pakt men men ininden denregel regelzooveel zooveelmogelijk mogelijk de deslapenden slapenden bij bij brek pakt vertrek; enonn om toch toch maar maar elk elk elkaar, oud oud en enjong jongininhetzelfde hetzelfdevertrek elkaar, ; en tochtje, elken graad graad van van koude koudebuiten buitente te sluiten, sluiten, worden aIle tochtje, elken alle deuren en vensters en en elk elkspleetje spleetje dicht gestopt daardoor een een ruime ruime gestopt en daardoor en vensters onmogelijk gemaakt. Vandaar Vandaar zooveel zooveelonrustig onrustig slapen, slapen, luchtwisseling onmogelijk zooveel afgematheid afgematheid na een onrustigen onrustigen nacht, traagheid het traagheid bij bij het ontwaken, klachten over over hoofdpijn, hoofdpijn, gebrek gebrek aan aaneetlust, eetlust, mindere ontwaken, klachten opgewektheid den arbeid arbeid,, een een bleek bleekenen ontstelduiterlijk. uiterlijk. opgewektheid tot tot den ontsteld niet overdreven, overdreven, te beweren dat bron van van de de Waarlijk, Waarlijk, hetis het is niet te beweren dat de bron grilligheid, lusteloosheid van menig kind kind in in de de slecht siecht grilligheid,van van de de lusteloosheid van menig gezocht worden. ingerichte slaapkamer moet gezocht ingerichte slaapkamer Bij slapen verdient nog ee~ aandacht. Wij Wij onderonderdin punt punt de de aandacht. Bij het slapen dat ininelk elkbeschaafd beschaafdgezin, gezin,waar waareen eenkuische kuische toon to on zich zich stellen stellen dat aan een ingetogen levenswijze paart, de kinderen minder aan de de kinderen minder aan de aan een ingetogen levenswijze verleiding tot wellustige gedachten en handelingen blootgesteld en handelingen blootgesteld verleiding wellustige zijn, dan dan daar daar waar waar weelde en overdaad overdaad vergezeld vergezeld gaan gaan met met een een zijn, weelde en minder Maar wij wij moeten moeten de demaatschappij maatschappij Ileneminder beschaafden beschaafden toon. toon. Maar men zlJoals ze ze is. is. men zuoals De overcultuur, overcultuur, waardoor tijd onderscheidt, onderscheidt, de deoveroverwaardoor zich zich onze onze tijd spannen eischen eener eenervalsche valschebeschaving, beschaving, de devroegrijpheid, vroegrijpheid, waartoe waartoe de ware gedwongen gedwongen wordt, wordt, de de weelde weeldeenenhet hetzingenot zingenot de jeugd als 't't ware waaraan al vroeg vroegwordt wordtprijsgegeven, prijsgegeven,dedekinderbals, kinderbals,conconwaaraan het het kind al certen soupees, het hetdeelnemen deelnemenaan aanopenbare open barevermakelijkheden vermakelijkheden certen en soupees, der volwassenen, volwassenen, het hetrooken, rooken,dedebegeerte begeertenaar naarprikkelende prikkelendelectuur, lectuur, de ongedwongenheid, die die tusschen tusschen ouders ouders en en kinderen, kinderen,tusschen tusschen (de ongedwongenheid, meer bejaarden en en dezen dezenheerscht, heerscht,dedevrijere vrijereomgang omgangmet metdienstbodienstbomeer bejaarden en nog alles en den van mindere beschaving, beschaving, dit alles menschen van allerlei menschen den en alleriei meer geven maar maar al al tetegereede gereedeaanleiding aanleiding tot tot een eenonevenredige onevenredige meer geven
6o
160 I
ontwikkeling zijde van van het het kind, kind, welke psychisch -moreele zijde ontwikkeling van van de psychisch-moreele de verbeelding prikkelt, prikkelt, waardoor waardoor het het kind kind tot tothandelingen handelingen kan kan de verbeelding bevervallen, maar al te te vaak vaak noodlottig noodlottig voor voorzijn zijntoekomstig toekomstig bevervallen, die die maar staan kunnen zijn. zijn. De Deuitgebreidheid uitgebreidheidvan vanhet hetkwaad kwaadder derz eze11f-fstaan kunnen b e vv 1I e k kkin laat zich zich moeielijk moeielijk bepalen, bepalen, omdat omdat het het in in den den i n gg laat regel het verborgene wordt omdat de gevolgen gevolgen wordt bedreven bedreven en en omdat regel in in het niet altijd zoo zoo in in 't'toogloopend oogloopenden enplotseling plotselingzich zichvertoonen. vertoonen. Veelal Veelal niet altijd denblik blikvan vanden denniets nietskwaads kwaadsvermoedenden vermoedenden ontgaat dan ook ook den ontgaat het het dan omdat het veelal te laat laat is, is, als de gevoIgen opvoeder. Maar juist juist omdat opvoeder. Maar het veelal gevolgen is het van belang steeds zijn aandacht zich duidelijk openbaren, belang er zich duidelijk openbaren, is van op te vestigen vestigen om omzijn zijnontstaan ontstaantetevoorkomen vourkomenofofhethet zijneerste eerste op te bijbijzijn op~reden zoomogelijk mogelijkmet metwortel wortelen entak takwit uit te te roeien. roeien. optreden met ernst en zoo De belangrijkheid belangrijkheid van zaak wordt wordt nog nogvermeerderd vermeerderd door door de de van deze zaak omstandigheid, vele verschijnselen, verschijnselen, die diezich zichbij bijden denonanist onanist omstandigheid, dat dat vele als gevolgen van zijne zijne handelingen handelingen kunnen kunnen voordoen, voordoen, overeenovereengevolgen van hebben met met die die van van andere aandoeningen, 'welke met dit komst met dit komst hebben Iijden geen rechtstreeksch rechtstreeksch verband staan. lijden in geen lijden, ziedaar Wilt een volkomen volkomenontwikkeld ontwikkeldbeeld beeldvan vanhet hetlijden Wilt ge een , ziedaar het in enkele enkele trekken trekken geschetst. geschetst. . Ret kind wordt wordt teruggetrokken teruggetrokken,r Het kind het in verdrietig, gevoelt geen opgewektheid meer tot het spel of gee- verditg,olnpewkthidmrospelfgnerlei bezigheid; ; het krijgt iets iets schuchters schuchters in in zijn zijnuiterlijk uiterlijk en en nerlei bezigheid het krijgt durft zijne ouders, ouders, onderwijzers onderwijzers en en schoolmakkers schoolmakkers niet niet meer meer zoo zoo durft zijne vrijmoedig oogen zien zien;; het hetheeft heeftgroote grooteneiging neigingtot toteeneenvrijmoedig onder onder de de oogen zaamheid en tracht zich veela) aan den gezelligen kring zijner zaamheid en tracht zich veelal aan den gezelligen kring zijner huisgenooten kameraads te onttrekken. onttrekken. Op Op school school zit zithet hetvaak vaak huisgenooten of kameraads zeer afgetrokken in in een eenschommelende schommelendebeweging bewegingopopden denvoorrand voorrand zeer afgetrokken der bank met de de beenen beenenover overelkaar elkaargeslagen, geslagen, met metfonkelende fonkelende bank met oogen, hoogrood gelaat gelaat en enversnelde versneldeademhaling, ademhaling, of ofhet zoekt oogen, een hoogrood het zoekt allerlei uitvluchten zich te te verwijderen verwijderen en en naar naar geheime plaatuitvluchten om om zich daar ongestoordzijne zijnelusten lusten bot te te ,vieren, sen tetegaan, gaan,om omdaar .vieren, en ongestoord keert van daar daar met meteen eengluipenden gluipendenblik, blik,een eenhoogrood hoogrood gelaat, gelaat, keert van een hijgenden hijgenden boezem. boezem. 's'sAvonds Avonds grijpt grijpt het het allerlei voorwendsels aan om vroeg vroeg ter ter ruste ruste te te gaan, gaan, v66r zijne broertjes broertjes en en zusjes zusjes vöör dat zijne aan om gaan. In Inbed bedtreft treftmen men het het echter lang waken de aan naar echter lang wakende naar bed bed gaan. en ligt het hetdaar daarmet metfonkelende fonkelendeoogen, oogen,hooggekleurd hooggekleurd gelaat gelaat en en en ligt '
.
161
gejaagd, terwijl het het beddegoed beddegoed door door elkaar elkaar isis gewoeld. gewoeld. Verrast Verrast gejaagd, terwijl men het in zulke zulke oogenblikken oogenblikken en vraagt men men het en vraagt men het, het, of er iets aan dan komt komt het het zeer zeer verlegen verlegen en binnensmonds binnensmonds stamelend stamelend scheelt, scheelt, dan met allerlei zonderlinge uitvluchten voor voor den dendag, dag,terwijl terwijlhet hetbeurbeurzonderlinge uitvluchten telings rood en enbleek bleekwordt. wordt. Datzelfde Datzelfdekan kanmen menwaarnemen waarnemen bij bij telings rood eenikinderen, gewoon zijn zijn 's 's mOl'gens ontwaken en eenikinderen, die die gewoon morgens vroeg vroeg te te ontwaken bed blijven blijven liggen. liggen. gen tijd tijd daarna daarna stil stil te te bed euvel eenigen eenigen tijd tijd geduurd, geduurd, dan dan krijgt krijgt bet het gelaat gelaat van van Heeft Heeft het euvel een eigenaardige eigenaardigeuitdrukking, uitdrukking,een eenloodkleui loodkleUligen igentint tintmet met lieverlede lieverlede een blauwe oogen, die die hoI hunne kassen kassen staan, staan, terterblauwe kringen kringenom om de de oogen, hol in in hunne blik iets iets gluipends gluipends erlangt; de ruggegraat ruggegraat zakt zakt ineen, de wijl wijl de blik erlangt ; de ineen, de gang wordt sleepend en waggelend, klachten over vliegende pijnen gang wordt sleepend en waggelend, klachten over vliegende pijnen beenen, in in het het achterhoofd achterhoofd en en in in de delendenen lendenen worin armen en en beenen, den verno men ;; na de geringste ins panning breekt het inspanning breekt spoedig het vernomen zweet uit en entreedt treedtvermoeienis vermoeienisinin; ademhalingwordt wordt door door tweet uit ; dede ademhaling diep zuchten afgebroken, afgebroken, de stem stem wordt wordt rauw rauw en en hoI, ftuistehol, half fluistediep zuchten rend en de de woorden woorden worden stotterend In weerwil weerwil rend en stotterend uitgesproken. uitgesproken. In de eetlust eetlust ininvraatzucht vraatzucht ontaardt, ontaardt, verliest het lichaam in in omvang. omvang, het lichaam Het beeld, dat dat wij wij hier van het lijden lijden en enzijne zijne gevolgen gevolgen hebben hebben van het Het beeld, geschetst, treedt echter zeldzaam dig op, en zoo zoo dit dit het het op, en geschetst, treedt volledig zeldzaam zoo volle geval is, dan dan isishet hetleven levenvan vanhet hetkind kindiningroot grootgevaar. gevaar. Maar Maar geval is, het optreden optredenvan vandederneest meestkarakteristieke karakteristiekeverschijnselen verschijnselen reeds bij het reeds bij clIent al zijn zijn aandacht aandacht op op het hetgeval gevaltetevestigen vestigenen enscherpscherpdient men men al hetverrnoeden vermoedengegrond is, dat dathet hetkind kind zich zich zinnig zien, of ofhet zinnig toe toe te zien, gegrond is, aan zelfbevlekking overgeeft. Is men men tot totdedezekerheid zekerneidvan van het het aan zelfbevlekking overgeeft. Is feit gekomen, dan behooren behooren ouders ouders en en onderwijzers onderwijzers ten ten deze deze met met gekomen, dan beleid samen te te werken, om kind van van zijn zijn kwaal kwaal te te genezen. genezen. om het kind beleid samen of openbare open bare onteering, onteering, Bestraffing, lichamelijke tuchtiging tuchtiging of Bestraffing, vooral vooral lichamelijke het allerminst allerminst doel doel treffen. Men trachte integendeel zal ten deze deze het zal ten het eergevoel bij het kind kind op op tetewekken wekkenen enhet hetmet met ernst en het eergevoel bij het overtuiging het onnatuurlijke, onnatuurlijke, het onzedelijke, onzedelijke, het hetonwaardige, onwaardige, overtuiging het strafbare zijner zijner handeling handeling voor voor oogen te te houden. houden. verachtelijke verachtelijke en en strafbare dooreen eenliefderijken liefderijkenomgang omganghet hetzelfvertrouwen zelfvertrouwenweer weer Men moet door Men moet te wekken wekken enendaardoor daardoorhem hemtot totdedeovertuiging overtuiging en en trachten op op te erkentenis dat het zeer zeer misdreven misdreven heeft. heeft. Met Metkinderen kinderen erkentenis brengen, brengen, dat I I II
162
op meergevorderden meergevorderden leeftijd, leeftijd, boven boven de de 12 jaren, jaren, kan kan men men zelfs zelfs op met vrucht vrucht de de nadeelige nadeelige gevolgen gevolgen bespreken, bespreken, die die uit uit een eenvoortYoortmet bestaan van van het hetkwaad kwaadkunnen kunnenvoortspruiten. voortspruiten. Het Hetgebrek gebrekkan kan bestaan bij meisjes meisjes zoowel zoowel als bij bij jongens jongens voorkomen, bij genen genen ontontvoorkomen, en en bij bij staat het veelal veelal uit uit lichamelijke lichamelijke stoornissen. stoornissen. staat het boven geschetste geschetste leeflee!Wij behoeven behoeven niet niet te te vermelden, dat dat de boven Wij ondersteund regel door door een eenbehoorlijke behoorlijke hhuu i dd ccui u 1 ttuuuur r moet ondersteund regel kinderen, die die van van de de prilste prilste jeugd jeugd of af gegeworden. Gelukkig Gelukkig de de kinderen, meermalen's huid door door een een volbad vol bad tetereinireiniwoon zijn meermalen woon zijn 's weeks weeks de de huid en te te harden, harden, 's'swinters winters door doorlauwwarme lauwwarme baden of koude koude gen en zomers door doorlooploop-enenzwemoefeningen zwemoefeningen in in goed goed afsponsing afsponsing en's en 's zomers ingerichte zweminrichtingen. zweminrichtingen. Deze open baden mogen echter niet bij sterk bezweet bezweet lichaam lichaam en en terstond terstond na den maaltijd genogenoden maaltijd bij een sterk moet een eennoordenwind noordenwind bij bij nog nog niet niet geharde geharde men worden. Ook Ook moet kinderen vermeden worden. In elk geval geval isisnauwlettend nauwlettend toezicht toezicht In elk kinderen vermeden het baden van kinderen beneden beneden den denleeftijd leeftijd van van 12 12jaren jaren bij van kinderen bij het aangewezen. In weerwil van van al al die die voorzorgen voorzorgen kan kan het hetkind kinddoor doorerfelijkheid erfelijkheid In weerwil een z w a k k ec con behouden. Het Het zij zij geheel geheel aan aan de de een zwakke o n ss ttit u t i ee behouden. i t uti ouderlijke ten deze deze tetehandelen, handelen, om om het het ouderlijkezorg zorg overgelaten overgelatenhoe hoe ten kind voor eventueele eventueele gevaren gevaren te te vrijwaren. vrijwaren. Algemeene Algemeene voorschrif voorschrifkind voor ten laten laten. zich hier moeielijk en zouden zoudenzelfs zelfsmisplaatst misplaatstzijn. zijn. moeielijk geven en De huisarts is in zulke gevallen de beste raad~man. Maar waaro/! raadsman. Maar waarop De huisarts is zulke gevallen de wij nogmaals nadrukkelijk nadrukkelijk de aandacht aandacht der der ouders ouders moeten moeten vestivestiwij nogmaals met dubbele dubbelewaakzaamheid waakzaamheid alles te te vermijden, vermijden, wat wat het het gen, is is met zwakke door overmatige overmatige geestinspanning, geestinspanning, door door tetelangdurig langdurig zwakke gestel door zitten, door het het overprikkelen overprikkelen der der verbeelding, verbeelding, door doorhet hetonthouden onthouden zitten, door de frissche frisschelucht, lucht,door dooronverstandig onverstandigharden hardenen envertroetelen vertroetelen van van de beide, kan ondermijnen. Kinderen Kinderen van van teringachtige teringachtige ouders, ouders, kinkinkan ondermijnen. aanleg tot totcroup, croup, tot totvallende vallendeziekte ziekteenenhersenlijden, hersenlijden, deren met met aanleg ten gespaard, gespaard, zorgvuldig zorgvuldig in in acht worden genomen. deze allen moe acht worden moeten De ijdelheid ijdelheid der der ouders, ouders, om omvan vanhunne hunnekinderen kinderenwonderkinderen wonderkinderen de zoodanigen zoodanigen in in toom to om worden gehouden. te maken, moet moet bij bij de te maken, Maar 't algemeen algemeen moet moet den den ouders ouders de de meest meest mogelijke mogelijke omomMaar in 't aangeraden worden bij h e tie ide n van dew e r kzichtigheid wer bij het leiden van de zichtigheid aangeraden .
163 zij als schoolwerk, zij als privaatz aa aa m huis, 't'tzij mhheeden d e n die die in huis, schoolwerk, 't'tzij Een enkel enkelwoord woord daarover daarover mag lessen, worden volbracht. mag hier volbracht. Een niet achterwege achterwege blijven. blijven. In 't't algemeen algemeen en en allereerst allereerstmoeten moetenwij wij ons onsverklaren verklarentegen tegenden den overdreven ijver van van vele vele ouders, ouders, om om hunne hunne kinderen kinderen buiten buiten de de overdreven ijver schoolnren zooveel mogelijk mogelijk gedwongen gedwongen hersenarbeid hersenarbeid op op te te leggen. leggen. schooluren zooveel kind buiten buiten de de school school geen geen minuut minul1t ledig Volgens hen mag het Volgens hen het kind zitten, en om om aan aan dien eisch voldoen, wordt wordt van van den den onderonderzitten, en eisch te te voldoen, wijzer verlangd zooveel En kan kan wijzer verlangd zooveel mogelijk mogelijkhuiswerk huiswerkoj)optetegeven. geven. En daarmede niet niet al al de de vrije vrije tijd tijd bezet bezet worden, dan tracht men men ook ook daarmede dan tracht door privaatlessen daarin daarin te te voorzien. voorzien. Zoo Zooblijft blijft het hetkind kindaltij altij-j-i door privaatlessen in 't gareel en worden zijne schooljaren tot ware beproevingsjaren, in 't gareel en zijne schooljaren tot ware beproevingsjaren, waarvan menigeen het het slachtoffer slachtoffer wordt. wordt. De Develerlei ve1crleigedwongen gedwongen waarvan menigeen bezigheden, die het kind dagelijks heeft te verrichten, laten laten het bezigheden, die het kind dagelijks heeft te te weinig tijd tijd over, over, om om aan aan eigen werkzaamheid, schepwerkzaamheid, aan aan de schepte weinig pingen zijner kinderlijke kinderlijke phantasie De kinderen kindere: I pingen zijner phantasie gevolg gevolg te te geven. geven. De van omen tijd tijd worden dam'door vroeg aan dat dat vrije, vrije, onschul onschul daardoor te te vroeg van onzen dige genot genot onttrokken, onttrokken,hetwelk hetwelkhet hettegenwoordig tegenwoordigvolwassen volwassen geslacht geslacht met zooveel zooveel voldoening voldoening kan kan te te binnen brengen. Hetkind kind-zich brengen. Het zich met beteekenis van van het het woord, woord, wordt wordtalalmeer meeren enmeer meer zijn ware beteekenis zijn in de ware een zeldzaamheid, tot tot groot groot nadeel nadeel van van het hetopwassend opwassend geslacht geslacht een zeldzaamheid, Een knaap of meisje van vindt het dan dan ook ook veelal veelal 12 jaren jaren vindt Een knaap of meisje van 10 ro äa [2 beneden zich, om om tete spelen spelen; hijenen verbeeldenzich zichreeds reed, heneden zich, ; hij zijzij verbeelden halve geleerden te te zijn zijn:: ze ze kunnen kunnen reeds reedsover over alle takken van van halve geleerden bijzijn der der ouders, ouders, zoowel zoowel wetenschap meepraten en en nemen nemen in in 't'tbijzijn wetenschap meepraten cercleshet hetairairvan vanjonge jongemijnheeren mijnheeren en en als in hunne clubs clubs enencercles in hunne reeds conquetes conquetes op op mejuffrouwen mejuffrouwenaan; aan ;men mencoquctteert coquetteert en en mlakt reeds de bals bals en enconcerten, concerten,Pgelijk :gelijk de oudere oudere inin jaren, jaren, wier wierlevenstaak levenstaak al al in niet niet veel veel meer meer schijnt schijnt te te bestaan. bestaan. voeren:: wij wij kunnen kunnen niet niet anders ; Men ons wellicht wellicht tegemoet tegemoet voeren Men zal zal ons wij worden door stroom meegesleurd meegesleurd; ; de school, de de maatmaatdoor den stroom de school, wij antwoorden antwoorden:: ziet ziet op cphet het schappij eischt veel veel en envroeg vroegweten weten; schappij eischt ; wij einde zijn niet niet de deveelweters, veelweters, door door wie de maatschappij maatschappij eindeI 1 Het Het zijn gebaat wordt. Het Het komt komtaan aanopophet hetgoed goedweten, weten,enendaarvoor daarvoor gebaat wordt. evenals noodig. Het Hetvvr rij e, zzee1I ffheeft men thans, thans, even voorheen, tijd noodig. ij e, als voorheen, heeft men
164
1, isis dedevruchtbare s c h e pp ppen pel, vruchtbarebron bronvan vankaraktervorkaraktervore n ddes e spe De uren uren zonder welke alle aIle geleerdheid geleerdheid geen waarde waarde heeft. heeft. De ming, zonder aan het het vrije vrije spel spelbesteed, besteed,mits mitsonder onderbehoorlijk behoorlijktoezicht, toezicht, zijn zijn aan den geest geestvan van niet verloren, verloren, maar maar strekken, strekken, integendeel, integendeel, juist juist om om den niet schooltaak te te ontspannen, ontspannen, hem hem in ineen een andere richting werkzaam de schooltaak doen zijn, zijn, hem hem tot tot nieuwen nieuwen arbeid arbeid voor voor te te bereiden. bereiden. Altijd Altijd in te doen richting, als gedwongen, gedwongen, den aan den den gang ganggehougehouden geest aan dezelfde richting, eerder dan dan ze ze dien verscherpt. den, verstompt verstompt eerder den, van te veel Onthoudt u, u, ouders ouders!! daarom daarom van van alle aile overvulling, overvuIling, van vee! Onthoudt geestelijken arbeid arbeid boven boven dien de school het het kind kind oplegt. oplegt. Laat Laat de school geestelijken kind minstens minstens twee fwee uren urenininhet hetetmaal etmaal gevoelen,datdat kind het kind gevoelen, hethet kind is. is. Van evenveel evenveel belan~ het, dat dathet hetkind kindbijbijzijne zijnewerkzaamhewerkzaamhebelang is het, Hetisiszoowel zoowel uit uiteen eenhyhyden in in huis huis behoorlijk behoorlijk geleid geleid worde. worde. Het den dat het het gieinisch, als uit een paedagogisch paedagogisch oogpunt oogpunt van uit een van belang, belang, dat kind goed leere en in staat staatgesteld gesteld wordt, wordt, om omzijn zijn schoolschool- en en en in kind goed Wij bedoelen hiermede ander werk in huis te te kunnen kunnen verrichten. Wij hiermede in huis niet, dat ze ze bij bij hun hun werk geholpen worden door huisonderwijzers huisonderwijzers niet, dat misslag is, is, — of door door de de ouders ouders -- iets ietsdat dateen eenpaedagogische paedagogische misslag methodisch te maar zij gewend gewend worden ordelijk te werken. ordelijk en metnodisch maar dat dat zij Gewoonlijk kind geneigd geneigd eerst eerst het hetgemakkelijkste gemakkelijkste werk Gewoonlijk tach toch is 't't kind of nu dan dat dat ter ter hand hand te te nemen. np-men. Zoodoende Zoodoendeblijft blijft het het den den nu dit dit dan werkt geheelen avond avond aan aan den dengang, gang,wordt wordtvervelend, vervelend,vermoeid vermoeid en en werkt over te te hebben. slecht, oogenblik voor voor het het vrije vrije spel spel over hebben. zonder een een oogenblik siecht, zander slechts hunhunZulke treuzelaars komen vooruit en en verstompen verstompen slechts Zulke treuzelaars komen nooit vooruit voorschriften nen geest. Orde en regelmaat zijn hier de voorschriften zoowel de hier nen geest. Orde en regelmaat zijn na door den paedagoog paedagoog als door den den hygieinist hygieinisttetegeven. geven. Vluchtige naals door door den turen trachtte men door eenzaamheid eenzaamheid tot oplettendheid oplettendheid te te stemstemturen trachtte men door men. moeten tijdelijk tijdelijk uit uit dedewoelige woeligekinderkinder-ofofhuiskamer huiskamer Zij moeten men. Zij Wij verwijderd kunnen afmaken. afmaken. Wij hunne taak taak te kunnen rustig hunne om rustig worden, om verwijderd worden, zouden des tete liever liever voor voor allen omdat deze verdeze ver. wenschen, omdat allen wenschen, zoudendit dit des trekken den regel regel niet nietde devereischten vereischten voor werken bebe voor goed goed werken in den trekken in zitten. Hier zitten kinderen gewoonlijk gewoonlijk op op stoelen stoelen aan aan tafels tafels zitten de kinderen zitten. Hier voor en bij bijeen eenvaak vaakonvoldoende onvoldoendeverlichting. verlichting. voor volwassenen volwassenen bestemd en hygieinist voor school goed goed licht Waar en geschikte geschikte tafels licht en Waar de de hygieinist voor de de school eischt, zou hij hij slechts slechts een eeneenzijdigen eenzijdigen eisch eischdoen, do en,indien indienhij hij eischt, daar daar zou
165 daarmede In de deschool schoolwordt wordtbijbijdaglicht, daglicht, 4,4, daarmede bevredigd bevredigd ware. ware. In 55 äa 66uren uren gewerkt, maar huis wordt wordt vaak vaak in in de deavonduren avonduren maar in huis de helft van dien tijd voor school school en privaatles privaatles gearbeid, geatbeid, en dat tijd voor en dat meestal op zulk zulk een een wijze, wijze, dat dat alalhet hetgoede goedevan vande deschool schoolververmeestal op en men men met met meer meer recht zou kunnen spreken spreken van van loren gaat zou kunnen gaat en »Ziekten door huiswerk" huiswerk" ontstaan. ontstaan. »ziekten door Ten einde de deouders oudersinindedegelegenheid gelegenheid te te stellen, am hunne Ten einde om hunne kinderen naar behooren behooren hun hun huiswerk huiswerk te te laten laten verrichten, zijn kinderen naar zijn we te rade rade gegaan gegaanrnet metdedemeer meer genoemdefirma firmavan vanMalsen Malsentete's-Gra's-Gragenoemde venhage, die er in geslaagd is, onder toezicht van een deskundige, in geslaagd is, onder toezicht van een deskundige, venhage, die een alleraardigst alleraardigst en netst hh uu is vervaardigen, w ee rrkkban ban k jjete e te vervaardigen, i sw en netst waarvan Retbestaat bestaatuit niteen een waarvan we we hierachter hierachtereen een afbee!ding afbeelding geven. geven. Het rugleuning op neer bewogen en stoe!, waarvan de en de spaanschstoel, waarvan de rugleuning op en neer achteruit geschoven geschoven kan kan worden. rieten zitting voor· en achteruit zitting voorworden. Deze stoel is door een eenstevig stevigonderstel onderstelmet met tafeltje verbonden,welks welks is door hethet tafeltje verbonden, en neer neergeschoven, geschoven,welks welksblad bladgedeeltelijk gedeeltelijkopgeopge· bovenstuk bovenstuk opop- en en tot tot lezenaar lezenaar kan kan dienen ell welks onderstel voorvoor- en en slagen welks onderstel slagen en dienen eis achterwaaIts kan verplaatst verplaatst worden; onder het het tafelblad tafelblad is een achterwaarts kan worden ; onder is een ruimte voor boeken. boeken. Ook Ookdede voetplankkan kanverplaatst verplaatst worden, ruimte voor voetplank alles overeenkomstig onderdeelen des des overeenkomstigdede afmetingen afmetingenvan van de de onderdeelen lichaams, aan deze deze tafel en bank een behoorlijken steun moeten lichaams, die die aan te kunnen knnnen werken. De speling van van de de beweegbeweegvinden, goed te vinden, om om goed De speling lijke gedeelten is is z66 z66groot grootgemaakt, gemaakt,dat datkinderen kinderenvan van8—.18 8-·18 lijke gedeelten jaren daarin daarin al al hun hunwerkzaamheden werkzaamheden kunnen kunnen verrichten, zonder jaren oat ze genoodzaakt genoodzaakt zijn zijn verkeerde Dat dat ze verkeerde houdingen houdingenaan aantetenemen. neren. Dat meubeltje net vervaardigd, vervaardigd, dat dat het heteen eensieraad sieraadvan vanelke elke meubeltje wordt wordt z66 net nitmaken;; het is licht verplaatsbaar huiskamer huiskamer kan kan uitmaken het is verplaatsbaar en en soliede geDeprijs prijs er van wisse!t van van noeg, om duurzaamheid duurzaamheid te van wisselt noeg, om te bezitten. bezitten. De fI9 137, naar gelang van de houtsoort waaruit het vervaarvan de houtsoort waaruit het vervaarf 1 9 — f 37 ' naar digd wordt. wordt. Ret spreekt van van zeif, zelf,dat datdeze dezebank, bank,evenals evenalsde deschoolbank, school bank, Het spreekt onder gunstige omstandigheden omstandigheden van van het het licht geplaatst woronder gunstige geplaatst moet worop een eenvoldoende volrloendeavondverlichavondverlichden. Vooral daarbij gelet op Vooral worde worde daarbij dathet hetoog oogveel veelmeer meerdoor door het het werken ting, want men men vergete vergete niet, niet,dat ting, want bij slecht kunstlicht, kunstlicht, dan dan bij bijonvoldoend onvoldoenddaglicht daglichtbenadeeld benadeeldwordt. wordt. bij slecht .
166 In verband met het medegedeelde medegedeelde over over de degelegenheid gelegenheidom om den den met het vrijen bested en, moeten moe ten wij wij nog nogeven evenstilstaan stilstaanbij bijhet het vrijen tijd tijd goed goed te besteden, gebruik maken van van de de vrije vrije lucht lucht door door de de kinderen kinderen in ill de de uren uren gebruik maken schooltijden en de vacantien. buiten buiten de de schooltijden en in in de Wij bij de de bespreking bespreking van van de de dagverdeeling, dagverdee1ing, reeds reeds gegeWij hebben, hebben, bij wezen op de denoodzakelijkheid, noodzakelijkheid, om om dagelijks dagelijks minstens minstens een eenuur uurhet het wezen op de vrije vrije lucht lucht te te laten laten nemen. kind beweging in kind beweging in de nennen. we er op te wijzen, wijzen, hoe hoe nuttig nuttig het het is is den den Thans wenschen we op te Thans wenschen kinderen in in 't 't algemeen gedurende en kleine kinderen algemeen gedurendededegroote groote en vvacantien a can tie n hhet e t ruim r u i m genot g e not der d e r frissche f r iss c h elucht I u c h tte te laten genieten. Een goed deel van den dag moet besteed worden laten genieten. Een goed deel van den dag moet besteed aan wandelingen of ofspelen speleninindedeopen openlucht, lucht,afgewisseld afgewisseldmet metzwemzwemaan wandelingen oefeningen kamer-gymnastiek of of nog nog beter betel'gymnastiek gymnastiek in in de de oefeningen en kamer-gymnastiek open lucht. Eenige Eenige eenvoudige eenvoudige toestellen toestellen in in deu dell hof hof of of op op den den open lucht. zolder kunnen daarvoor zal echter noodig zijn, dat dat zolder kunnen daarvoorvolstaan. volstaan. Het zal noodig zijn, een vertrouwd persoon persoon daarbij daarbij tegenwoordig tegenwoordig is, is, beter beter nog nog een een een vertrouwd deskundige, oefeningen kan kan leiden. Ze moeten echter Ze moeten deskundige, die die ddeze _ eze oefeningen dan van van schooloefeningen schooloefeningen hebben hebben:: meer karakter van van spelen, spelen, dan meer het karakter marcheeren, springen, schommelen, klimmen, worste1en, wippen, klimmen, schornmelen, wippen, worstelen, werpen raketenenkegelbal, kegelbal,balanceeren, balanceeren, enz., enz., liefst in gezelwerpen met rake in gezelschap van van andere kinderen. Voor kinderen van van meervermogenden, meervermogenden, die in dicht bevolkte Voor kinderen die in is is hethet doen vanvan tl its tap j e s n naar a a r ggezonde e z 0 11 d e steden stedenwonen, wonen, doen uitstapjes s tt rreke n, verwijderd van de middelpunten der modewereld, e k e n, verwijderd van de middelpunten der modewereld, zooals badplaatsen en enzoogenaamde zoogenaamdeherstellingsoorden, herstellingsnorden, zt!er teer aan zooals badplaatsen te bevelen. Het Ret stille zeestrand van Katwijk, Katwij k, Schiermonnikoog, Schiermonnikoog, te bevelen. zeestrand van liefelijke Gooische, Gooische, GelGelZandvoort, Helder; Domburg of de liefelijke Zandvoort, Den Den Helder, dersche Noordbrabantsche en en Limburgsche Limburgsche hoogten, hoogten, zijn zijn hierhier dersche en Noordbrabantsche voor in ons land aangewezen. Ook het buitenland levert me--vorinsladgewz.Ookhtbuinladevrmde nige liefelijke en gezonde plek, plek, waar waar ouders ouders en en kinderen kinderen de nige liefelijke en gezonde vacantie-weken kunnen doordoorvacantie-weken tot tot versterking versterkingvan van lichaam lichaam en en geest kunnen brengen. Het moet moet echter een waar men waar natuurleven natuurleven zijn, zijn, dat dat men brengen. Het daar geniet: : eenvoud eenvoud moet moet het het kenmerk van aile alle handelingen daar geniet zijn. Ongedwongen kleeding, kleeding, eenvoudig, eenvoudig, maar maar voedzaam voedzaam voedsel, voedsel, zijn. Ongedwongen bed en en vroeg vroeg opstaan, opstaan, veel veel beweging beweging in inde devrije vrijelucht lucht vroeg naar bed vroeg naar
.
167
moeten de hoofdvoorwaarden hoofdvoorwaarden van den den leefregel leefregel aldaar aldaar uitmaken. uitmaken. moeten de of zes zes weken weken zoo zoo doorgebracht, doorgebracht, geven geven een een machtigen machtigen steun steun Vier of Vier voor de werkzaamheden werkzaamheden in in het hetvolgend volgendseizoen, seizoen,werkzaamheden, werkzaamheden, voor de onderongunstige ongunstigeomstandigheden omstandigheden moeten moeten worden vol· die vaak onder vol. die vaak bracht. de kinderen kinderen onder onzerminder mindergefortuneerde gefortllneerdelandgenooten landgenooten Zullen Zullen de van Gelukkig niet. Een ververvan dat alle::; alles verstoken verstoken moeten moeten blijven? blijven ? Gelukkig niet. Een zorgen. Hij Hij heeft heeft standige standige weldadigheidszin weldadigheidszinisis ook ook voor voor hen hen gaan gaan zorgen. de openbare openbare speeltuinen, speeltuinen, de deschoolfeesten schoolfeesten enendedevacantie-kolonies vacantie-kolonies zwakke kinderen in in de dewereld wereldgeroepen. geroepen. Deze va or behoeftige behoeftige en voor en zwakke allen, of schoon nog in wording en als pro even in het •'leven ofschoon nog in wording en proeven het leven geroepen, hebben aanvankelijk zulke goede resultaten opgeleverd, roepen, hebben aanvankelijk zulke goede resultaten opgeleverd, dat men men hopen hopen en en verwachten verwachten mag, dat meer en en meer meer navolnavoldat ze meer ging zullen zullen vinden. De pee 1 t u i n en, in den vreemde zeldzaam,hebben hebben De sspeeltuinen, in den vreemde nietniet zeldzaam, tot dusver in in ons ons land, land,slechts slechtsnavolging navolginggevonderi gevondenteteAmsterdam. Amsterdam. tot dusver Daar vermaken zich zich reeds reedshonderden honderdenkinderen, kinderen,voornamelijk voornamelijk uit uit Daar vermaken de minder gegoede gegoede standen, gedurende elk en zomernamiddag, zomernamiddag, gedurende elken de minder 's vrije dagen dagen der der schoolvacantien. schoolvacantien. Daar Daarkunnen kunnen 's Zondags Zondags en en de vrije een geschikte geschikte open open ruimte, ruimte, verwijderd verwijderd van van het hetstadsgewoel, stadsgewoel, ze ze in een hun eigen wereld van genot genot vinden. vinden. Allerlei spelen staan hun hun hier spelen staan wereld van eengepast gepast toezicht waaktvoor voorruwheid ruwheidenenongeongeten dienste, dienste, terwijl terwijl een toezicht waakt en maatschappij samen, om het lukken. Hier werken school school en maatschappij samen, om het lukken. Hier lichaam versterken, den den geest geestteteverkwikken, verkwikken,afwisseling afwisseling tete lichaam te versterken, brengen de schooltucht schooltucht en ende dehuiselijke huiselijkebekrompenheid. bekrompenheid. Licht, Licht, brengen in de en beweging, beweging, de dedrie drie hoofdvoorwaardenvoor voor het hetgezond gezond lucht lucht en hoofdvoorwaarden kind, worden hun hier in volle mate verschaft. bestaan mate verschaft. bestaan van van het kind, daarkunnen kunnen Waar deze uitspanningsplaatsen uitspanningsplaatsen niet niet aanwezig aanwezig zijn, zijn, daar Waar deze de vergoeding schenken. de va vaccan antt i e-s e-s cc hh 0o01 o lfee f e es sten t e n eenige eenige vergoeding deafdeelingen afdeelingen van van»Volksonderwijs" »Volksonderwijs" Deze feesten, meestal door door de feesten, meestal leiding van van de de onderwijzers onderwijzers en en georganiseerd, schenken onder onder de leiding van het bestuur bestllllr der derAfdeelingen, Afdeelingen, aan aanhonderden honderdenkinderen kindereneen een van het dag door door een een tocht tochtnaar naareen eengezond gezondoord, oord, blijden gezonden dag blijden en gezonden gesmaakt wordt. wordt. waar recht kinderlijk kinderlijk genot genot gesmaakt Eindelijk is men men voor voor zwakke zwakke kinderen kinderen gaan gaan zorgen. zorgen. Engeland, Engeland, Eindelijk is
168
en Zwitserland Zwitserland hebben hebbenininde delaatste laatstejaren jarenzoogenaamde zoogenaamde Duitschland en vacantie·kolonieen voor voor zwakke zwakke schoolkindeschoolkindevacantie-kolonieen georganiseerd. Het Ret denkbeeld denkbeeld daartoe daartoeisisuitgegaan uitgegaanvan vaneen een r e nn georganiseerd. Zwitsersch geestelijke, die in in 1876 1876 64 64schoolkinderen schoolkinderen van van Zurich Zurich Zwitsersch geestelijke, die 14 dagen dagen naar naar Troga, Troga, in in het het kanton kant on Appenzell, zond. Zijn voorvoor· zond. Zijn in Frankfort Frankfort en en in in Dresden Dresden nagevolgd. nagevolgd. In In de deomom· beeld werd in der eerstgenoemde eerstgenoemde stad stad werden 92 zwakke kinderen kinderen van van streken der streken 92 zwakke 8-15 jareniningeschikte geschiktekosthuizen kosthuizen geplaatst geplaatst,, waar waar ze ze goed goed 8-15 jaren gevoed en en verpleegd verpleegd werden. De kinderen werden bij verbij hun verDe kinderen gevoed trek naar naar en en van vande dekolonieen kolonieenzorgvuldig zorgvuldig gewogen en onderzocht en onderzocht en bij bij de de meesten meesten werd een aanmerkelijke aanmerkelijke toename toenameininlichaamsgelichaamsge· en hetgestel gestelwaargenomen. waargenomen. Slechts Slechts twee twee wicht en en verbetering verbetering in in het gingen achteruit; de overigen overigen was was de de verbetering verbetering nog nog lang bij al de achteruit ; bij na de tehuiskomst merkbaar. merkbaar. De Defondsen fondsenvoor voorhun hunonderhoud onderhoud de tehuiskomst werden door de de particuliere particuliere liefdadigheid liefdadigheid bijeengebracht. bijeengebracht. Zie, zoo kunnen kunnen en enmoeten moe tenschool, school, gezin gezin en enmaatschappij maatschappij sasaZie, zoo geslacht:: menwerken bereiking van van het hetgroote groote doel doelvan vanons onsgeslacht menwerken tot tot bereiking de bevordering bevordering van van het hetwelzijn welzijn van vanhet hetopkomend opkomendgeslacht geslacht11 Boven Boven deze allen, of liever als de vertegenwoordiger van hen, staat de landsregeering. Deze heeft in de de eerste eerste plaats plaats er yoor te voor to heeft in de landsregeering. zorgen, alleen, dat hare hare schepping, schepping, de deopenbare openbareschool, school,maar maar zorgen, niet niet alleen, oak llde school" school" in in 't'talgemeen, algemeen, als instelling voor de harmonische ook »de ontwikkeling jeugdigen wereldburger, wereldburger, aan aan hare hare verhevene verhevene ontwikkelingvan van den den jeugdigen zij een gezondheidsoord bestemming beantwoordt: inderdaad bestemming beantwoordt : inderdaad zij een gezondheidsoord voor en geest gees! beide. lichaam lichaam en
IV. HYGIEINISCH TOEZICHT TOEZICHT OP SCHOOL. Iv . HYGIEINISCH OP DE SCHOOL.
Wij om vorig hoofdstuk wijzen op de de verplichverplichWij besloten ons hoofdstuk met met te wijzen ting, op den den staat staat rust, rust, om om »de »de school" school" in in waarheid waarheid te te doen
170 17°
aangetoond, zelfs de de hooge hooge Regeering Regeeringvan vandeze dezenoodzakelijknoodzakelijkaangetoond, hoe zelfs het onderwerp onderwerp der der heid niet doordrongen doordrongen schijnt schijnt te te zijn zijn;; althans althans het heid niet schoolhygieine uitvaardiging van i n k 1 ijij kk B eschoolhygieinedoor door de de uitvaardiging van het KK o0 nn ink van 30 Aug u stu s1880, uitvoering van van art. 44 der der s 1 u i tt va rt 3o Augustus . 188o, tot tot uitvoering wet van 17 17 Augustus Augustus 1878, 1878, Staatsbl. Staatsbl. no. 127, 127, niet niet met met dien dien ernst wet van en die onpartijdigheid onpartijdigheid schijnt schijnt ter ter harte te te willen nemen, nemen, die die het en die belang der zaak vordert. vordert. InIndit ditstaatsstuk staatsstuktoch tochwordt wordtelk elk leidend der zaak gemist;; de reeks reeks van vanartikelen, artikelen,waaruit waaruithet hetbestaat, bestaat,vormt vormt beginsel beginsel gemist de een onsamenhangend agglomeraat agglomeraat van van algemeenheden, algemeenheden, waarin waarin de een onsamenhangend leek geen lichtpunt, lichtpunt, dededeskundige deskundigegeen geensteunpunt steunpuntkan kanvinden. vinden. leek geen maaronherkenbaar onherkenbaar Het schijnen losse losse grepen uit uit een eengoed goedgeheel, geheel,maar Het schijnen verwrongen geplooid ter wille wille van van de de ego'istische verwrongen en en geplooid egoistische wenschen van eenreeks reeksvan vanconcessien concessienmet meteen eenkwistigheid kwistigheid uituitzekere partij;; een zekere partij gestrooid, niet het het belang onzer kinderen, maar de gestrooid , alsof alsof niet onzer kinderen, maar louter de beurs verschillende schoolbesturen schoolbesturen op spel stond. stond. Den Den beurs der verschillende op het spel kinderen van hetzelfde hetzelfde land, land, van van dezelfde dezelfde soort soort van van scholen, scholen, het het kinderen van allermeest van van de deopenbare open bareschool, school,dedeschepping scheppingvan vanden denstaat-zelf, staat-zelf, ruimte en en het het licht in verschillende mate mate toegemeten. toegemeten. wordt wordt de de ruimte in verschillende K. Men moet zich onwillekettrig afvragen, waar het zwak Men moet zich onwillekeurig afvragen, waar het zwak van van het K. B. meer in in gelegen is: in 't't geen geen onder onder cijfers cijfers gebracht is, B. meer is : in is, of in 't geen men met met algemeene algemeeneuitdrukkingen uitdrukkingenvan van»voldoende," »voldoende," »doel»doelgeen men matig" en »behoorlijk" »behoorlijk" heeft heeft willen voorschrijven. Die cijfers cijfers en matig" en voorschrijven. Die die algemeenheden dragen dragen evenzeer evenzeer het het kenmerk kenmerk van van de deonvolonvoldie algemeenheden doende kennis van van het het onderwerp onderwerp bij bij den densamensteller, samensteller, als van doende kennis van het gemis dat ernstig ernstigoverleg overlegenendie diewetenschappelijke wetenschappelijkenauwgezetnauwgezetgemis van dat heid, bij zulk zulk een een gewichtige quaestie vooralleen bij quaestie moeten voorheid , welke aileen de gezondheid gezondheid of of zitten. Inrichtingen en en plaatsen, plaatsen, nadeelig nadeelig voor voor de zitten. Inrichtingen belemmerend onderwijs, moeten moeten »zooveel »zooveel doenlijk" doenlijk" ververbelemmerend voor voor het onderwijs, het beschikbaar beschikbaar terrein terrein het het toe", toe". dan danmoet moet het het meden. »Laat het meden. »Laat schoolgebouw vrij staan staan;; moet moetbij bijelke elkeschool schooleen eenciverdekte overdektespeelspeelschoolgebouw vrij » bij" elk elk schoolvertrek schoolvertrek een een of of twee twee plaats zijn. Daarentegen Daarentegen moet moet »bij" plaats zijn. een vlakken inprivaten zijn. bepaling stelt stelt als minimum zijn. De De eene bepaling minimum vlakken inhoud voor elk elk schoolvertrek schoolvertrek van ten ten minste minste o.8 0.8 M M22 per per leerling leerling en houd voor een andere bepaling geeft minima minima van afmetingen afmetingen voor voor tafels tafels en en bepaling geeft banken voor de detusschenruimten, tusschenruimten, waardoor waardoor de de oppervlakte oppervlakteaan aan banken en voor
171 qI
elk kind toegemeten toegemeten tot tot een eenminimum m1l11mUm van van 0.95 0.95 M M22 wordt uitgezet. elk kind De kinderen in in bestaande bestaandeopenbare open barescholen scholenzullen zullenkunnen kunnen volvolDe kinderen staan een ruimte ruimte van van 0.65 0.65 M 1\1{22 oppervlakte oppervlakte en en een een luchtinhoud luchtinhoud staan met een van 3 M M33 per per kind. kind. Waar Waar een een nog nog mindere ruimte is toegemevan 3 mindere ruimte is toegemeten, mog~n deze deze kinderen kinderentot totx 1Januari Januari1883 1883daarin daarinverblijven. verblijven. ten , mogqn De kinrleren van bestaande bestaande en ennieuwe nieuwetetebouwen houwenbijzondere bijzondereschoschoDe kincleren len zullen zich zich zelfs zelfs altijd altijd met llIetbovengenoemde bovengenoemderuimten ruimtenmoeten moetentetelen zullen K. B. B. volstaat volstaat met bepalen, dat de de vreden stellen. Waar het stellen. Waar het K. met te te bepalen, verlichting, ventilatie en verwarming verwarming voor voor openbare openbare scholen scholen »vol»volverlichting, ventilatie doende" en »doelmatig" zij, is op bestaande bijzondere scholen doende" en »doelmatig'' zij, is op bestaande bijzondere scholen om trent de verlichting in in 't'tgeheel geheel niets nietsenenzijn zijnaangaande aangaande de de omtrent de verlichting luchtverversching en en verwarming verwarmingde de algemeenheden algemeenhedenvan van»voldoende »voldoende en ~doelmatig" eerst eerst met met 1i Januari Januari 1884 1884 toepasselijk gemaakt. Omgemaakt, Omen »doelmatig" trent de noodzakelijkheid van van doelmatige duelmatige schoolbanken, schoolbanken, in in ververde noodzakelijkheid houdingen de afmetingen afmetingender derkinderen, kinderen,wordt wordtgeenerlei geenerieibepaald bepaald houdingen tot de voorschrift bijzondere scholen scholen kunnen kunnen slechts slechtsmet meteen eell voorschrift gegeven; gegeven ; de de bijzondere die school-meubels school-meubels volstaan. volstaan. rugleuning rugleuning aan die Omtrent de aanwezigheid aanwezigheid van drinkwater is niets bepaald. bepaald. van drinkwater is niets Geschillen over de toepassing toepassing van van de de gestelde gestelcie regelen regelen worden over de door koning beslist, beslist, na gehoord te te hebben hebben als alshoogsten hoogsten rechrechna gehoord door den koning ter, een collegie collegie waarin waarin geen geen specialiteit specialiteit oopp paedagogisch paedagogisch of hyhyter, een zitting heeft. heeft. gieinis.ch gieinisch gebied gebied zitting Men op dit dit gebied, gebied, Men begrijpt, begrijpt, waar waar zulke zulke bepalingen bepalingen aan aan leeken leeken op woals districtsschoolopzieners in den regel regelzijn zijn,, inin handen hand en zooals de districtsschoolopzieners in den worden gegeven ter beslissing tegenover tegenover soms somsonwillige, onwillige, eigenter beslissing worden gegeven reeks van van conflicten conflicten niet niet te te over over-zinnige de reeks zinnige schoolbesturen, schoolbesturen, dat de zien is. Welken grondslag zullen zullen die ambtenaren te baat baat nernen nemen die ambtenaren zien is. Welken grondslag ter beoordeeling beoordeeling van van de de vraag, vraag, of ofhij hij een eentetebouwen bouwenofofbestaande bestaande school luchtven'ersching, de verlichting verlichting en en de deverwarming verwarmingvolvolschool de luchtverversching, doende en doelmatig doelmatig zijn zijn? Zij zullen zullenbijbijverschil verschilvan vangevoelen gevoelen doende en ? Zij wellicht zoeken bij bij den geneeskundigen ambtenaar ambtenaar 1). I). Gesteld Gesteld wellicht steun zoeken 1)' zijn nu nureeds reedssommige sommige districts-schoolopzieners, distriets-sehoolopzieners, die zich zieh ter ter hunner hunner i) ' Er Er zijn verantwoordelijkheid stipt aan van hethetK.K.B.B. houden, maar de de bebeverantwoordelijkheid stipt aandedeeijfers cijfers van houden, maar slissing van de dedaarin daarinvoorkomende voorkomende algemeenheden algemeenheden aan aanden dengeneeskundigen geneeskundigen slissing van
172 2 17
dat beide autontelten daaromtrent eens eens zijn zijn en en het hetschoolbeschool beautoriteiten het het daaromtrent stuur weigert of bezwaar maakt, oordeel te te onderonderof bezwaar maakt , zich zich aan aan dit oordeel dan zal zal de deKonirig, Koning, den denRaad Raadvan vanState Stategehoord, gehoord,beslisbesliswerpen, werpen, dan invoering sen. Maar hoe vaak vaak heeft heefthetzelfde hetzelfde niet niet ook ook v661' vOOr de invoering Maar hoe der wet wet van van 17 17 Augustus Augustus 1878 1878plaats plaatsgehad gehadenenbesliste beslistedit ditcollegie collegie in geheel geheel anderen zin dat op op gronden, gronden, welke zijne zin en dat zijne onervarenheid onervarenheid maar al vaak aan aan 't't licht brachten. in deze maar licht brachten. in deze al te vaak hetgeval gevalzijn, zijn,indien indiendedegeneeskundige geneeskundigeinspecteur inspecteur Hetzelfde Hetzelfde kan het defwet wetvan van Augustus1878 1878 een een met metredenen redenen vol gens art, volgens art. 55 der 1717Augustus omkleed afkeurend oordeel oordeel over over een een schoollokaal schoollokaal of ofgebouw ge bouw uituitomkleed afkeurend spreekt. Ook dan danzal zalhethet oordeel deze hygieinschequaestie quaestie spreekt. Ook oordeel in in deze hygieinsche aan een een wetenschappelijk wetenschappelijk onbevoegd onbevoegd lichaam lichaam zijn zijnovergelaten. overgelaten. wet van van 11 Juni 1865, moeten Volgens Volgens art. art. 14 14 der wet 1865, Stb!. Stbl. N°. N°. 58, moeten in overleg overlegtreden tredenmet metde degeneeskundige geneeskundige ambambgemeentebesturen in de gemeentebesturen tenaren omtrent alles wat volksgezondheid betreft, betreft, waaronder waaronder tenaren omtrent wat de volksgezondheid ook bedoeld wordt wordt het het overleg overleg aangaande aangaande den denschoolbouw. schoolbouw. Maar Maar ook bedoeld wenkenen enraadraad· daarvan wordt zoo zoo zelden zelden gebruik gebruikgemaakt gemaaktenendedewenken daarvan wordt gevingen die ambtenaren ambtenaren tot tot de debesturen besturen beweging door door die gevingen uit eigen beweging ook dit artikel artikel niet niet het het gericht, worden zoo slecht siecht opgevolgd, opgevolgd, dat dat ook beoogde bereikt. beoogde doel bereikt. De geneeskundige ambtenaren ambtenaren· zelven zelven zijn zijn overigens overigens zoo zoo met met De geneeskundige allerlei administratieve werkzaamheden overladen, overladen, dat dat een eengezet gezet administratieve werkzaamheden lokaal van al al de deinrichtingen inrichtingenvoor vooronderwijs onderwijsininhun hun resres lokaal onderzoek van sort hoogst bezwaarlijk valt. -sorthgbezwalijkv. In de de plaatselijke plaatselijkeschoolcommissien, schoolcommissien, hetzij hetzij die dieuit uithet hetdagelijksch dageJijksch gemeente hetzij hetzij uit uit daartoe daartoeaangestelde aangestelde personen personen bebebestuur bestuur der gemeente is gewoonlijk gewoonlijk zoo zooonvoldoende onvoldoendehet hethygieinische hygieinische element elementvertevertestaat, is of adviezen ten ten genwoordigd, dat van dien kant geen richtige besluiten besluiten of dehygieinische hygieinischeeischen eischender derschool schoolzijn zijnteteverwachten. verwachten. opzichte opzichte van de De architecten of oftimmerlieden timmerlieden aan aan wie het ontwerpen en den het ontwerpen en den De architecten bouw van scholen scholenzijn zijntoevertrouwd, toevertrouwd,zijn zijngewoonlijk gewoonlijkzoo zooweinig weinig bouw van met eischen der derschoolhygieine schoolhygieine bekend, bekend, dat dat zij zij bij bij die dieontwerontwermet de eischen inspecteur overlaten. Zij Zij zijn ook eenigermate met voornemen zich eenigermate ook niet van voornemen inspecteur overlaten. de hygieinische zijde van laten. te laten, a n de quaestie in te dehyginsczjv
173 173 de grootste grootste misslagen misslagen begaan begaan en en de de beste voorschriftel1 pen de voorschriften in pen wind slaanslaan' of verkeerd verkeerd uitwerken. uitwerken. den wind Ret volk yolk zelf zelf,, eindelijk eindelijk,, heeft he eft niet niet het het minste minste begrip begrip van van hethetHet geen staat en en gemeente gemeente in dit dit opzicht opzicht behooren behooren te te doen. doen. De De krikrigeen der periodieke periodieke pers, pers, het hetorgaan orgaanvan vandedevolksstem volksstemgeheeten geheeten, tiek der tiek , heeft dit dit nog nogonlangs onlangsgetoond getoond,, toen toenzij zij gemeend gemeend heeft heeft een eenververheeft het rapport rapport der del' ool'deelend moe ten uitspreken uitspreken over oordeelend vonnis vonnistete moeten over het omdat naar naal' haar oordeel staats·commissie den schoolbouw, schoolbouw, omdat staats-commissie in in zake zake den daardool'. .. de de kosten vool' den schoolbouw schoolbouw te te hoog hoog zouden zouden voor den daardoor ..... worden opgedreven opgedreven!I grieven, dathet hethygieinisch hygieinisch Men ontwaart uit uit die diereeks reeksvan vangrieven Men ontwaart , dat land, ondanks al al de dewettelijke wettelijke bebetoezicht op de de school school in in ons ons land toezicht op , ondanks en voorschriften, voorschriften, ondanks ondanks al al de degestelde gesteldetoeziende, toeziende, adadpalingen en palingen uitvoerende machten, nog gebrekkig isisen en weh welviseerende nog zeer gebrekkig viseerende en uitvoerende licht voor lang onvoldoende blijven. licht nog voor onvoldoende zal blijven. Men moge dit dit betreuren betl'euren,, maar maar daarmede daarmede isis deze deze gewichtige Men moge geen stap stap verder verder gebracht. En toch vordert vol'dert zij zij dringendc zaak dringende En toch zaak geen voorziening. Nederland mag niet langer bij andere beschaafde voorziening. Nederland landen in opzicht ten ten achteren achteren staan. staan. in dit opzicht Om niet niet tete gewagen gewagenvan vansommige sommigegrootere grootereStaten, Staten,zooals zooalsNoordNoord· Amerika, Frankrijk, Italic en Oostenrijk, waar dit onderwerp min Amerika , Frankrijk, Italie en Oostenrijk, waar dit onderwerp min of meer volledig is geregeld en uitmuntend wordt in toepassing is geregeld en uitmuntend wordt in toepassing of meer gebracht, wijzen wij wij op op de deNoordsche Noordsche Staten Staten en en op op Belgie Belgic,, die die gebracht , wijzen ons menig opzicht opzicht op op dit dit punt punt vooruit vooruit zijn. zijn. ons land land in menig Wij Belgic een en ander ander hier laten Wij zullen zullen omtrent omtrent Frankrijk Frankrijk en en Belgie een en volgen. Bij wet van van 1I Juni 1878 som van van 6o 60 millioen millioen frs., 1878 isis een een som Bij de de wet den betaalbaar in vijf vijfjaarlijksche jaarlijksche termijnen, termijnen, ter ter beschikking beschikking van van den betaalbaar in minister van openbaar openbaar onderwijs onderwijs gesteld, om, bij bij wijze wijze van van tegetege· minister van gesteld, om, ten einde moetkoming, gemeenten verdeeld verdeeld te te worden, ten moetkoming,onder onder de de gemeenten den bouw of ofdedeverbetering verbeteringvan vanscholen scholenenenschoolmeubelen schoolmeubelen te te den bouw 60 millioen frs. is dezelfde vool'waarde bevorderen. Nogmaals is op dezelfde voorwaarde bevorderen. Nogmaals 6o millioen voorschot de gemeenten gemeenten beschikbaar beschikbaar gesteld, gesteld, ten ten einde einde als voor als vool'schot voor de leeningen te gaan. gaan. leeningentot tot dit dit doel Joel aan te De gemeenten, die de de tegemoetkoming tegemoetkoming vragen, vragen, moeten moeten bij bij den den De gemeenten,
174 174 de plannen plannen en enbestekken bestekkenoveroverminister voor openbaar openbaar onderwijs onderwijs de minister voor met de definantieele finantieeleomstanomstanleggen, waarna hij, hij, rekening rekening houdende houdende met leggen, waarna digheden betrokken gemeentekassen, gemeentekassen, het bedrag bed rag der dersubsidie suhsidie digheden der betrokken het bewijs, bewijs, dat dat bepaalt. De gemeenten gemeenten moeten moeten daarbij daarbij overleggen overleggen het bepaalt. De zij reeds zij reeds hare hare eigene fondsen verbruikt hebben en en fondsen voor voor dit dit doel verbruikt pie verzekering verzekering geven, geven, dat de de devoorgestelde voorgestelde werken werken binnen twee verstrekking van van de de bijdrage bijdrage worden uitgevoerd. jaren na de de verstrekking uitgevoerd. Hetvoor de de voorschotten voorschotten aan aandie diegemeenten gemeententoteverleenen. verleenen. zelfde zelfde geldt voor Die voorschotten Die voorschotten worden voor ten hoogste 3 I jaren verstrekt tevoor ten hoogste 31 jaren verstrekt te2lj2 pct. pct. Die Diestorting stortinggedurende gedurende3232semesters semesters voortgezet, gen gen 21/2 voortgezet, gemeenten van van interessen interessen en enschulddelging. schulddelging. ontslaat ontslaat de gemeenten Bij Beslnit van Mei 1879 1879 is naast naast het het departement departement van van openopenBij Besluit van 5 Mei baar onderwijs een speciale com m iss i e benoemd benoemd tot toto 0nnddeer-1'baar onderwijs een speciale commissie zoek vraagstukken betreffende de gebouzoe k van van vraagstukken de gebouwe n een n het h e t ss CI) c h 0 oo1materiee1. 0 I mat e r i eel. Deze commissie •Nen commissie isis belast het bewerken bewerken en enhet hetoverleggen overleggenaan aanden denminister ministervan van een een met met het dervoorwaarden, voorwaarden,die diebij bijden denbouw bouweener eener lagere algemeene instructie der algemeene instructie en normaalschool moeten moeten in in acht worden worden genomen; het bijeenbijeenen normaalschool genomen ; het brengen van van plannen plannen voor voor schoolgebouwen schoolgebouwen en en modellen modellen voor voor brengen best geschikt geschikt oordeelt oordeelt ten tenbehoeve behoevc schoolmeubelen, welke zij zij het best van stads- en en plattelandsscholen plattelandsscholen ;; het het onderzoek, onderzoek, hetzij hetzij theoretif-ch van stadstheoretisch en in in 't't algemeen, algemeen, 't't zij zij locaal locaal in in elk elk speciaal 5peciaal geval, geval, naar naar de de ver ver staat aan aan de degemeenten gemeenten en en de de beteringen beteringen van van elken elken aard, aard, die die de staat aanbevelen of die die aan aan haar oOl-deelonderwordepartementen departementen kan kan aanbevelen oordeel onderworpen worden door door de de autoriteiten autoriteiten der der laatstgenoemde laatstgenoemde onderdeelen onderdeelen lands. des lands. Of schoon van van staatswege staats'Yege geenerlei geenerlei voorschrift voorschrift op op de desanitaire sanitaire Ofschoon inrichting schoolgebouwen was was gegeven, gegeven, was was evenwel evenwel reeds reedsinin inrichting van schoolgebouwen 1836, op last last van van den den prefect prefect der der Seine Seine door door het het comite 1836, op comitC central la ville ville de de Paris, Paris, een eenreglement reglement op op den den d'instruction primaire primaire de d'instruction de la de gemeentescholen gemeentescholen vervaardigd vervaardigd en en bij bij in de geneeskundigen dienst in 16 April April 1836 J836 afgekondigd. afgekondigd. Er Er werden geneeskundibesluit van van 16 besluit aangesteld, die die minstens minstens eenmaal eenmaal 's'sweeks weeks de debewaarscholen bewaarscholen gen aangesteld, moesten bezoeken. bezoeken. De Deaanstelling aanstellingvan vandie diegeneeskundigen geneeskundigen bleef bleef moesten geheel aan den den vrijen vrijen wil wil der dermaires mairesovergelaten. overgelaten. echter geheel
1 75
Kort na de instelling instelling van van een een commissie commlSSle voor voor den denschoolbouw schoolbouw Kort na van staatswege, heeft heeft de de algemeene algemeene raad raad van van de de Seine, Seine, den den13 13 van staatswege, Juni 1879, bepaald, dat dat een eengeneeskundige geneeskundige dienst voor alle ge1879, bepaald, meentescholen, zoowel bewaarbewaar- als lagere scholen, georganiseerd meentescholen, zoowel als lagere scholen, georganiseerd zou worden. Voar elke groep groepscholen scholeninineen een departement 25) Voor elke departement (2o(20 A,a25) werd een geneeskundige geneeskl1ndige inspectie inspectie ingesteld. ingesteld. Elke geneesheer ontgeneesheer ontvangt tractement van van 600 600 frs. in jaar. In In het hetgeheel geheel werwervangt een tractement in het jaar. den 114 ambtenaren voor voar de de stad staden endedevoorsteden voorstedenaangesteld. aangesteld. 114 ambtenaren Elke school moet 22 maal bezocht worden. In een reremaal 's maands bezocht In een school moet dan worden aangeteekend de opmerkingen opmerkingenover over den den gister moeten dan aangeteekend de gister moeten hygieinischen gebol1w en de naarn naam van van de dekinderen kinderen hygieinischen staat staat van van het het gebouw en de die dadelijk verwijderd verwijderd moeten moeten worden wegens verschijnselen van van die dadelijk wegens verschijnselen De geneesheer geneesheer verstrekt verstrekt na elk bezoek een een besmettelijke besmettelijke zickten. ziekten. De elk bezoek bulletin den maire. maire. Hij Hijonderzoekt onderzoekt op op gezette gezette tijden tijden de de kinkinbulletin aan aan den deren, die tot tot de descholen scholen worden toegelaten. Elk kind, kind, wegens wegens deren , die toegelaten. Elk niet wederkomen, wederkomen, tenzij tenzij besmettelijke ziekte verwijderd, verwijderd, mag daar niet besmettelijke ziekte voorzien bewijs door door dien geneesheer afgegeven. Ingeval Ingeval voorzien van van een bewijs geneesheer afgegeven. epidemie heeft heeft de degeneesheer geneesheer de de sluiting sluiting van van een een school school te te van van epidemie gelasten. Elk hoofd hoofd eener eener school school heeft heeft een eenlijst, lijst, vermeldende de gelasten. Elk eerste verschijnselen van van ziekten ziekten van vaneen eenbesmettelijk besmettelijkkarakter. karakter. eerste verschijnselen Indien de klassen-onderwijzer tusschen tusschen hethet-bezoek van den den gegede klassen-onderwijzer bezoek van neesheer zulk een geval waarneemt, geeft hij daarvan dadelijk aan neesheer zulk een geval waarneemt, geeft hij daarvan dadelijk aan het hoofd hoofd der der school school kennis, kennis, die, die, na het kind onderzocht onderzocht en en ononhet kind dervraagd hebben, het hetnaar naarhuis huis zendt zendtmet metde degronden grondenwaarwaardervraagd te hebben, Hetkind kindwordt wordtdan dantehuis tehuisdoor doorden denschoolarts schoolartsgeschouwd geschouwd voor. voor. Het en al ofofniet l1ietziek ziekverklaard verklaard; heteerste eerstegeval geval mag het en al ; ininhet het niet weder ter schole schole komen, komen, alvorens alvorens het een een bewijs bewijs van van den den geneesgeneesheer heeft heeft overgelegd. overgelegd. Ter bestrijding van de kosten voor Ter bestrijding van de voor dezen dienst was 18 79 was in 1879 55000 frs. uitgetrokken, uitgetrokken. 55 000 frs. Eindelijk bij rninisterieel ministerieel besluit besluit van van 17 17 Juni 1880 Eindelijk is, is, bij 188o een regleregle ment pour la construction et ]'ameublement des maisons d'ecole-mentpourlacsi1'meublntdsaio'ecl vastgesteld ingevoerd, waarin waarin het het geheele geheele onderwerp onderwerp van van den den vastgesteld en en ingevoerd, sanitairen schoolbouw in alle bijzonderheden door sanitairen schoolbouw bijzonderheden omschreven omschreven en door teekeningen Devoorschriften voorschriften daarin dam'inneergelegd, neergelegd, teekeningen toegelicht toegelicht is. is. De
176
dragen het karakter karakter van van onbekrompen onbekrompen zorg zorg voor de de gezondheidsgezondheidsdragen belangen der der schooljeugd, sehooljeugd. Terwijl Terwijl aan aan de degemeentebesturen gemeentebesturen een een is gelaten, gelaten,orn omdie dievoorschriften voorsehriftennaar naarplaatplaatbehoorlijke speelruimte speelruimte is behoorlijke selijke omstandigheden omstandigheden uit voeren, isis eehter selijke uit te voeren, altijd het belang echter altijd der schoolbevolking sehoolbevolking op den den voorgrond voorgrond gesteld. gesteld. Deze vool'sehriften voorschriften der deopenbare openbarebewaa,rbewaar- en tn lag ere seholen. geld en slechts sleehts voor voor de scholen. lagere gelden In Belgie Belgie heeft heeft het hetwetgevend wetgevendlichaam, liehaam,bij bijdedewet wetvan vani414AugusAugusIn tus 18, 3, 20 millioen frs. voor sehoolbouw bestemd, bestemd, als voortus 1873, voor den schoolbouw aan provincieen provineieen en gemeenten, tegen tegen een een sehotten en subsidien subsidien aan schotten en en gemeenten, intrest van 44pct. pet.voor voor rente rente en enaflossing aflossing verstrekt. verstrekt. De Desubsidie subsidie intrest van mag slechts 1/ van de de geschatte geschatte uitgaven uitgaven voor voor het het onderwijs onderwijs bebe1/33van dragen; provincie en gemeente vel'strekken de 2 overige overige derden. dragen ; provincie en gemeente verstrekken de De plannen plannen voor voor gebouwen gebouwen voor voor bewaarscholen bewaarscholen en en voor voor lager lager ononderwijs moeten door door de de besturen besturen aan aan het het oordeel oordeel van van de de permaderwijs moeten nente commissie onderworpen worden, die tevens nagaat, nagaat, of de de die tevens commissie onderworpen kosten in overeenstemming met finantieele bronnen brollnen zijn. Bein overeenstemming met de de finantieele zijn. Bede commissie commissie en enden denproprostaat er verschil gevoelen tusschen tusschen de verschil van van gevoelen vincialen minister. Jaarlijks Jaarlijks maakt maakt de vincialen gouverneur, gouverneur, dan dan beslist beslist de minister. permanente commissie lijst van van ontworpen ontworpen plannen plannen op, op, ininververcommissie een lijst band met de daarvoor daarvoor bestemde bestemde uitgaven, uitgaven, die die aan aan het hetdepartedepartemet de ment van onderwijs onderwijs wordt wordt gezonden gezonden ter ter contröle, contrt>le. De Deregeering regeerillg ment van en het maximum maximum vast vast der dersubsidi subsidien stelt jaarlijks voor elke provincie ptOvincie het stelt jaarlijks voor elke der door den staat te verstrekken. Die subsidien mogen de helft door den staat te verstrekken. Die subsidien mogen de gemeentelijke provinciale bijdragen bijdragen niet te boven boven gaan. gaan. BijBijgemeentelijke en en provinciale niet te dragen en voorschotten voorschotten gelden geld enook ookvoor voorvergrooting vergrootillg en enverbeteverbetedragen en Desubsidien subsidien worden ring del' schoolgebouwen schoolgebouwen en en schoolmeubelen. schoolmeubelell. De ring der bewijs, dat in twee gedeelten gedeelten verstrekt verstrekt:: bij bij het hetoverleggen overleggenvan van het het bewijs, in twee de ze opgeleverd opgeleverd zijn. zijn. De De gestorte gestorte aangevangen en en dat ze de werken aangevangen het gebruik in de ondel'wijzers-spaarkassen gelden moeten, vöör v66rhet gelden moeten, gebruik in de onderwijzers-spaarkassen worden gestort, de rente rente als bijdragen bijdragendaarvan daarvantrekken. trekken. De gestort, die die de plannen schoolbouw en en de devervaardiging vervaardigingvan van schoolmeuschoolmeuplannen voor voor den schoolbouw belen worden ontworpen nitgevoerd vol gens een een instructie instrnctie en en ontworpen en en uitgevoerd volgens teekeningen door een een van van staatswege staatswege daartoe daartoe benoemde benoemdecommiscom misteekeningen door 27 November November 1874 1874 gepubliceerd. gepubliceerd. Deze instrnctie sie, den instructie behelst . den 27 de hygieinische en enpaedagogische paeclagogische eischen elschenvoor voorden denschoolbouw. schoolbouw. de hygieinische
1
77
Met uitvoerigheid en nauwgezetheid nauwgezetheid is daarin daarin alle:; Met groote uitvoerigheid aller; overwo· overwogen, wat in beiderlei opzicht en wenschelijk wenschelijk werd geooropzicht noodig en wat in tot in deeld. Ofschoon Ofschoon aIle kosten tot in de de kleinste bijzonderheden zijn zijn alle kosten voorgerekend, eft men men niets niets gespaard, gespaard, wat wat in in het het belang van voorgerekend, he heeft de gezondheid der der schooljeugd schooljeugd kon kon strekken. strekken. De De lezing lezing en en de de de gezondheid beschouwing. van be scheid en geven een hoogen dunk beschouwing van van die die reeks van bescheiden van zorg van van den denstaat staatvoor VOOi"de dehygieinische hygieinischeenenpaedagogische paedagogische van de zorg belangen der schooljeugd. schooljeugd. hoofdstad, Brussel, Brussel, besteed besteed aan aan de deorgaorga· Evenveel Evenveel zorg zorg heeft heeft de hoofdstad, nisatie van den den geneeskundigen geneeskundigen dienst op 33 gemeente-scholen. gemeente-scholen. nisatie van op hare 33 Deze organisatie 1874 plaats plaats gevonden. gevonden. Een Een bureau bureau d'hyd'hy. organisatie heeft heeft in in 1874 giene werd gevormd, aan welks welks hoofd hoofd de de gunstig gunstig bekende bekende hygihygigevormd, aan E. Janssens, Janssens, werd geplaatst, die 55geneesheeren geneesheerenvan van den den einist, einist, dr. dr. E. geplaatst, die armendienst dezeomvangrijke omvangrijke taak taak opleidde. opleidde. Deze geneesarmendienst tot deze heeren zijn belast belast met met het hetsanitair sanitair toezicht toezicht op op den den bouw bouw en en het het heeren zijn gebruik van scholen scholen en schoolmeubelen, schoolmeubelen, op het het gezonde gezonde en enzieke zieke gebruik van de maand, maand, worden schoolkind. Wekelijks, Wekelijks, doch minstens maal in de minstens 3 maal aIle athenaeum en de beide hoogere scholen, het het athenaeum en de alle bewaar-, lagere scholen, meisjesscholen de medecins-hygienistes medecins·hygienistes bezocht. bezocht. Maandelijks Maandelijks meisjesscholen door de worden staten bij bij het hetbureau bureauingezonden, ingezonden,behelzende behelzendeeen eenoverzicht overzicht van reinheid in de de school, school, den den staat staat der derschoolmeubelen, schoolmeubelen, het het van de reinheid verwarming en en ventilatie, ventilatie, dedethermometrische thermometrischewaarnewaarne· licht, de verwarming mingen, urinoirs en en privaten en van de de annexen annexen der der mingen, van van de urinoirs en van school. In de de Brusselsche Brusselsche scholen scholen isis het hetstelsel stelselaangenomen aangenomenom om na elke nemen:: een een driekwartier een kwartier kwartier ontspanning ontspanning to te nemen driekwartier onderwijs onderwijs een soort kamer-gymnastiek. Bovendien Bovendien worden de kinderen gege· de kinderen soort van van kamer-gymnastiek. oefend in de de gymnastiek gymnastiek aan aantoestellen toestellen en en ininhet hetzwemmen zwemmen en en oefend in minder goed goed gevormde gevormde aan aan de degeneeskundige geneeskundige gymnagymnaworden de minder stiek onderworpen. Over Over alaldeze dezesoorten soortenvan vanoefeningen oefeningen houdt houdt stiek onderworpen. de medecin-hygieniste het toezicht. Hij Hij schrijft schrijft de de soort soort van van de medecin-hygieniste het toezicht. oefeningen behoeve van van zekere zekere leerlingen leerlingen en en bepaalt bepaalt de de oefeningen voor voor ten ten behoeve oefeningen voor de de gewone gewone gymnastiek gymnastiek Haar naar leeftijd leeftijd en en geslacht. geslacht. oefeningen voor Hij adviseert wanneer wanneer de de school school's zomers bij bijzekere zekeretemperatuur temperatuur Hij adviseert 's zomers tijdelijk moet worden. Hij verzuimt in een woord woord niets, niets, Hij verzuimt in een tijdelijk gesloten gesloten moet 12 12
17 8
wat strekken kan om de delichamelijke lichamelijke gezondheid gezondheid van van het hetkind kindtete wat strekken kan om verzekeren. Ten opzichte van van het het onderwijs onderwijs moet hij hij toezien, toezien, dat dat de de geest-. geest-. Ten opzichte vermogens te zeer zeerafgemat afgemat worden worden door door te te ongelijke ongelijke en en tete vermogens niet niet te groote opeenhooping van werkzaamheid, werkzaamheid, door veeluitpluiuitpluigroote opeenhooping door het teteveel zen en het hetteteweinig weinigafwisseling afwisselingbrengen brengeninindede werkzaamheden. zen en werkzaamheden. De rooster van van werkzaamheden werkzaamheden wordt wordt dan ook niet niet alleen alleen aan aan De rooster dan ook zijn onderworpen, maar maar hij hij moet moetook ookzijn zijnaandacht aandachtwijden wijden zijn oordeel onderworpen, aan methode van vanonderwijs. onderwijs. Hj Hjwaakt waakterervoor, voor,dat datachterlijke achterlijke aan de methode en teringachtige kinderen kinderen niet niet te te veel veelworden wordeningespannen. ingespannen. en teringachtige hijgehouden gehoudeneen eennauwkeurige nauwkeurige statistiek statistiek van van het het Bovendien Bovendien is hij gezonde en zieke zieke schoolkind schoolkind op op tetemaken, maken, na naeen eenzoogenaamde zoogenaamde gezonde en enquete anthropometrique, een physisch physisch onderzoek, onderzoek, ingesteld ingesteld te te enquete anthropometrique, hebben. Dat onderzoek onderzoek loopt loopt over over het hetgeslacht, geslacht, den den leeftijd, leeftijd, de de hebben. Dat geboorteplaats, kind, de de lengte, lengte,het hetgewicht, gewicht,den den geboorteplaats,de de taal taal van van het het kind, omtrek en borst, borst, longen-capaciteit longen-capaciteit en entrekkracht, trekkracht, kleur kleur omtrek van van hoofd en van het haar haar en envan vandedeoogen, oogen,aangeboren aangeboren verkregengebreken, gebreken, van het ofofverkregen den toestand van van de de oogen, oogen, van vandedetanden tandenenen operatiendaardaarden toestand dede operation ajLn verricht, de revaccinaties revaccinaties in in de deschool schoolondergaan, ondergaan,dedevoorbevoorbeaan verricht, hoedende geneeskunst geneeskunstenenhare hareresultaten resultatenenenandere anderebijzönderheden, bijzonderheden, die hem van belang voorkornen voorkornen om worden. Elk Elkkind kind om opgeteekend opgeteekend te worden. krijgt register een een plaats plaatsvoor vooralaldiedie bijzonderht!den,welke welke krijgt in in het register bijzonderhdden, het bij bij het het verlaten verlaten van school wordt wordt medegegeven medegegeven als als een een het van de de school bewijs van goede zorgen zorgen uit uit een eenhygieinisch hygieinischoogpunt oogpuntaan aanhem hem bewijs van de goede deresultaten resultaten die die dit ditheeft heeftopgeleverd. opgeleverd. besteed en van van de besteed Bijzondere zorg wordt op op de descholen scholen besteed besteed aan aan de dezwakke, zwakke, Bijzondere zorg wordt ziekelijke zieke kinderen. kinderen. Wat Watdedeeerstgenoemden eerstgenoemdenbetreft betreft, ziekelijke en en zieke , zoo ondergaan ondergaan zij zij een eengezette gezettegeneeskundige geneeskundigebehandeling behandeling ;j zeze zoo worden wekelijks school geneeskundig geneeskundig bebeworden wekelijksonderzocht onderzochten en op op de de school handeld, door door het hetvoortdurend voortdurend gebruik gebruik van vanlevertraan, levertraan, versche versche handeld, melk of ofandere anderevoedzame voedzameenenversterkende versterkendegeneesmiddelen geneesmiddelen,, zoo zoo melk noodig in in de dehospitalen hospital enofof voedingsgestichten door doorhet hettoedietoedienoodig voedingsgestichten nen van van bad bad en en en en voedzame voedzame spijs spijs ondersteund. overleg met met nen ondersteund. In overleg den geneeskundigen geneeskundigen armendienst armendienst,, waarvan waarvan de degeneeskundige geneeskundige den dienst op op de de school schooleen eenonderdeel onderdeeluitmaakt, uitmaakt, heeft heeft men men tot tot deze deze dienst
1 79
wijze behandeling besloten, besloten, daar men men nu nu gewaarborgd gewaarborgd is, is, dat dat 'vijze van van behandeling het kind goed goed behandeld behandeldenenmeestal meestalinineen eenbetere belereomgeving omgeving isis bet kind dan in de deouderlijke ouderlijke woning. woning. Voor Voor de defondsen fondsendaartoe daartoereeds reedsdoor door dan in weldadige Brusselaars verslrekt, is men men van van plan plan binnenkort binnenkort aan aan weldadige Brusselaars verstrekt, is een badplaats een een kolonie kolonie voor voorzwakkelijke zwakkelijke schoolkinderen sehoolkinderen te te een badplaats vestigen. Ten bewijze bewijze welke welkegoede goederesultaten resultatendeze dezevoorbehoevoorbehoevestigen. Ten dende genneskunst genneskunst n}i nIJ. reeds reeds heeft heeftopgeleverd, opgeleverd,kunnen kunnende devolgende volgende de iiiI I818aldus aldllsininden dendienst dienstvan van1878/79 1878179 cijfers Van de cijfers strekken. strekken. Van in behandeling genom genom en, genezen, 46.6 46.6 pct. pet. verbeverbein behandeling en, zijn zijn 12.5 12.5 pet. pct. genezen, terd; bovendien zijn zijn 2885 gens tandziekten Vooral terd ; bovendien 2885we wegens tandziekten behandeld. behandeld. Vooral zijn van belang belang dederesultaten resultatenverkregen verkregenvan vandedebehandeling behandelingvan van zijn van 406 lijders lijders van van dien dienaard aardzijn zijn77 77 bleekzuehtige bleekzuchtige kinderen: kinderen : van van de 406 hersteld en 251 251 gebeterd gebeterd;; van van de de286 286klierzieken, klierzieken,zijn zijn72 72genezen genezen hersteld en en 156 en 156 gebeterd. gebeterd. Van Van 1877-79 zijn 145o 1450kinderen kinderen gerevaccigerevacci1877-79 zijn met goed goed gevolg. gevolg. neerd, waarvan 17.9 17.9 pet. neerd, waarvan pct. met Voor de kinderen kinderen die dieaan aansnel snel verloopende,inzonderheid inzonderheid bebeVoor de verloopende, smettelijke ziekten lijden, lijden, wordt wordtevenzeer evenzeer groote groote zorg zorggedragen. gedragen. smettelijke ziekten In de de eerste eersteplaats plaatsvoor voorhunne hunnezoo zoo spoedig mogelijkeverwijdering verwijdering spoedig mogelijke uit de school. school. InInafwachting, afwachting,dat datdede geneesheervan vande deschool school uit de geneesheer komt, he eft het het hoofd hoofd der derschool schooleen eeninstructie instrueticvan vandedevoornaamvoornaamkomt, heeft optreden van vanzekere zekerekinderziekten kinderziekten ste verschijnselen, verschijnselen, waardoor waardoor het optreden dat het hetkind kindterstond terstondverwijderd verwijderd zich onderseheiden. Oordeelt Oordeelt hij, hij, dat zich onderscheiden. moet worden, dan dan zendt zendt hij hijhet hetnaar naarhuis hllismet meteen eenbewijs bewijsvan van moet worden, de redenen redenender derverwijdering. verwijdering.De Degeneesheer geneesheervan vandedeschool schoolbegeeft begeeft naar het hetgezin gezinvan vandit ditkind, kind,onderzoekt onderzoekt dit dit zich dan dan terstond terstond naar zich nader, geeft geeft de denoodige noodigevoorschriften voorschriften ter tergenezing genezing en enneemt neemtde de nader, datdit ditgezin gezingeen geenbrandbrandnoodige maatregelen, maatregelen, om om te te verhoeden, verhoeden, dat noodige punt van van besmetting besmetting voor voor de school wordt. wordt. De De geneesheer geneesheer is is punt de school bevoegd hierbij hulp der der politie politie in in teteroepen, roepen, opdat opdatzijne zijne bevoegd hierbij de de hulp voorschriften nauwgezet genom en worden. worden. Ditzelfde Ditzelfde gegevoorschriften nauwgezet in in aeht acht genomen sehiedt ook, ook, als als een eengeval gevalvan vanbesmettelijke besmeltelijke ziekte ziekteinindedestad stadzich zich schiedt voordoet. Alle Aile kinderen kinderen uit uithet hetgezin gezinworden wordendan danstreng strengvan vanschool school voordoet. geweerd en en kunnen kunnen daar daarniet nietterugkeeren, terugkeeren, dan danmet meteen eenbewijs bewijs geweerd den mEdecin-hygieniste. medeein-hygieniste. Door stipte handhaving handhaving van van deze deze van den Door een een stipte sinds zes zes jaren jarm het het voorrecht voorrecht van een een voorsehriften heeft heeft Brussel sinds voorschriften
180 18o
epidemische nner besmettelijke besmettelfjkeziekte ziekleverschoond verschoond Ie zijn to zijn epidemische uitbreiding eener gebleven, weerwildeze dezeziekten zieklenininnaburige naburige steden in gebleven, in in weerwil sieden ttl en plaatsen plaatsen in minden meerdere mate mategeheerscht geheerschthebben. hebben. mindere of meerdere In geval een een epidemie epidemie ininde destall starloptreedt, opt'reedt,vermenigvuldigt vermenigvuldigt de de In geval .•geneesheer zijne bezoeken bezoeken en en neemt neemt hij hi] aile alle maatgeneesheervan vande de school school zijne de verspreiding verspreiding door door de de school schooltetevoorkomen, voorkomen, zoowel zoowel regelen, regelen, om om de urinoirs, ~tls reiniging van van door desinfectie van van privaten en urinoirs, door desinfectie door reiniging als door de school, school, terwijl terwijl de de kinderen kinderen aan aaneen eendagelijksch dagelijkschonderzoek onderzoek worden onderworpen. Deze tijd gebezigd om om de de kinderen kinderen tijd wordt wordt ook ook gebezigd eenige populaire wenken geven, die die zij zij en enhunne hunne ouders ouders in in eenige populaire wenken te te geven, acht 1'£ ter voorkoming voorkoming van van de de ziekte. ziekte. tie nemen nemen hebben hebben ter De resultaten resultaten sinds sinds 1874 1874 door door deze deze organisatie organisatie verkregen, verkregen, zijn zijn allertreffendst. Deze dienst mag zich dan ook verheugen in Deze dienst mag zich dan ook verheugen in de sympathie de autoriteiten autoriteiten en en de deburgerij. burgerij. Bijzonderen Bijzonderen lof lof sympathie van van de moet aan den den chef chef en enzijn zijn staf staf worden toegezwaaid moet aan toegezwaaid wegens wegens de energie, goed beleid beleid en endedevolharding vol hardingwaarmede waarmede deze dezeambteambteenergie, het het goed nai'en zich van van hunne httnne moeielijke moeielijke taak taak kwijten. kwijten. Ik Ik breng brenghun, hun, na naien zich een nauwkeurig met ververnauwkeurig onderzoek onderzoekter ter plaatse, plaatse, :mijn rrnijnhulde hulde en en zie zie met dat een een onder onzer groote groote steden steden dat dat langen het oogenblik tegemoet, het oogenblik tegemoet, dat loffelijke volge. loffelijke voorbeeld volge. Er zuBen wellicht weBicht onder onder mijne mijne lezers lezers zijn, zijn, die die bij bij de delezing lezingvan van Er zullen uitroepen:: »Overdrijving »Overdrijving!! Men Men maakt maakt zoozoodeze bijzonderheden, uitroepen deze bijzonderheden, doende de de school schooltot toteen eenhospitaal, hospitaal,tottoteen eengezondheids-inrichting, gezondheids-inrichting, een herstellingsoord." herstellingsoord." Zacht wat wat!! Zouden Zouden wij wij hen hen willen toeroepen. hooge hyhyDeze organisatie overeenstemming met organisatieisis geheel geheel in overeenstemming met de de hooge de school, school, als inrichting harmogieinische strekking, die inrichting tot harmogieinische strekking, die aan aan de geest, moet moet toegekend toegekend worden. nische ontwikkeling ontwikkeling van van lichaam lichaam en geest, dehedendaagsche hedendaagsche school schoolslechts slechts een eenleerschool, leerschool, een een ininDie in de Die in de kinderen kinderen binnen een zeker aantal aantal jaren jaren gerichting waar de een zeker richting ziet, ziet, waar dresseerd worden, hun zekere hoeveelheid hoeveelheid kennis kennis wordt wordt toetoehun een een zekere wij volkomen volkomen toestemmen, toestemmen, dat datininhet hetvoorgaande voorgaande bedeeld, moeten moeten wij dat niet niet tot tot het hetgebied gebiedder derleerschool leerschool veel overdrijving ligt, veel o•erdrijving ligt, veel dat dat daar daar geen geen doel doel zal zal treffen. Maar benoort, Maar hij, hij, die die nog behoort, veel veel dat waarde leus der derouden, ouden,dat dateen eengezonde gezonde ziel bovenal waarde hecht hecht aan aan de leus kanhuisvesten, zalons onsmoeten moetentoestemmen, toestemmen, in een een gezond gezondlichaam lichaamkan huisvesten, zal
181 dat die die veelzijdige veelzijdige zorg wrg voor voor alles wat wat het het schoolkind betreft, slechts eengezond, gezond, krachtvol, krachtvol, harmonisch untwikkeld strekken kan, om omeen ontwikkeld strekken kan, dehygieinische hygieinische als de me· geslacht kweeken. Hij Hijzal zalzoowel zoowel de de megeslacht te kweeken. dische, de voorbehoedende voorbehoedende als de geneeskundige zorg Ian· de geneeskundige zorg in in die landische, de den prijzen. Misschien Misschien valt valt op op een een en en ander ander wel wei of af te te dingen; dingen ; den prijzen. maar tusschen hetgeen hetgeen daar daar en en hier geschiedt of niet niet geschiedt, geschiedt, is is geschiedt of maar tusschen het onderscheid onderscheid z66 z66 groot, groot, dat dat wij wij het hetaangevoerde aangevoerde slechts slechts als een ideaal, voor ons ons wellicht wellicht nimmer teteverwezenlijken, verwezenlijken, zullen zullen laten laten ideaal, voor wij het het stellen, gelden. Niet als voorbeeld tot navolging navolging durven durven wij voorbeeld tot Niet als dat men menons onsvoor vooridealist, idealist,voor vooronpractisch unpractischzal zalhouden houden; ; uit vrees, dat uit vrees, slechts als voorbeeld een land, Ian d, waar waar voorbeeld lOoals zooalshet het behoort behoort tete zijn zijn in in een hygieinische eischen school goed goed beberegeering regeering en en yolk yolk de de hygieinische eischen der der school grijpen zulk een een hooge hooge vlucht vlucht te te nemen, nemen, waardoor waardool' we we Maar Maar liever liever dan dan zulk den gewenschten gewenschten toestand in in eigen land in in het hetalaltetever vel' verwijderd verwijderd verschiet verbeelding zouden lOuden. aankhouwen, aanschouwen, willen we we de verschiet onzer onzer verbeelding gegevens ons land land zoo zoo goed goed mogelijk mogelijk trachten aan aan. te wente wengegevens voor voor ons den in het tegenwoordige tegenwoordige opkomende opkomende geslacht. geslacht. in het belang van van het 17 Augustus Augustus 1878 1878 draagt draagt de de zorg zorg vor vour de de schoolschoolDe wet van van 17 De wet hygieine twee ambtenaren ambtenaren op. op. Volgens Volgens art. art. 4 wordt, krachtens hygieine aan aan twee der wet wet van van 1I Juni 1865, .art. art. 5 der 1865, Stb1. Stbl. nO. n°. 58, 58, aan aan de de gg een n ee ees s kk uu ndig m b ten leden en en de deplaatsvervangende plaatsvervangende leden leden d i g ee aa m t e nare a r en,n, de leden van de geneeskundige raden, mits deze voorzien zijn van een mach. van de geneeskundige raden, mits deze voorzien zijn van een machtiging inspecteur der del' provincie, provincie, de bevoegdbevoegdtiging van van den den geneeskundigen inspecteur te treden, treden, ten ten einde einde zich zich zooveel zooveel heid gelaten, scholen scholen binnen te heid gelaten, mogelijk maken met met den den toestand toestand en en de deinrichting inrichting der del' mogelijk bekend bekend te te maken gebouwen het belang der gebouwen in in het der gezondheid. derlaatstgenoemde laat::;tgenoemde wet wet moeten moeten de de gemeentegemeenteVolgens art. 14 14der Volgens art, met den den geneeskundigen geneeskundigen inspecteur inspecteur in in overleg overleg treden treden besturen besturen met om trent alles wat tot dedevolksgezondheid "'volksgezondheidbetrekking betrekking heeft, heeft, dus dus omtrent wat tot den bouw bouwen enden dentoestand toestand vanscholen scholentot tothun hunressort ressort ook omtrent omtrent den van behoorende. Volgens art. 55der del'eerstgenoemde eerstgenoemde wet wet mag geen lager schoolschool. geen lager Volgens art. inspecteur onderwijs worden gegeven in lokalen, gegeven in door den inspecteur lokalen, welke door van het geneeskundig geneeskundig staatstoezicht staatstoezicht als schadelijk voor de de gezondgezondvan het schadelijk voor
ISZ I$2
heid zijn zijn afgekeurd. afgekeurd. Hij Hijgeeft geeftvan vandie dieafkeuring afkeuringeen eenschriftelijke schriftelijke heid metredenen redenenomkleede omkleedeverklaring verklaringenenzendt zendtdaarvan daarvanafschrift afschrift en met aan gedeputeerde staten, staten, het hetgemeentebestuur, gemeentebestuur,den dendistricts-schooldistricts· schoolaan opziener het hoofd hlJofd der del' school. school.DeDedistricts-schoolopziener districts-schoolopzienero. o. a. a. opziener en en het kan fegen fegen die dieuitspraak uitspraak in in hooger hooger beroep beroep komen. komen. Hangende de kan termijnen van eindbeslissing kan kan met met het het geven geven termijnen van beroep beroepen en tot tot de de eindbeslissing van onderwijs onderwijs in het afgekeurd afgekeurd lokaal lokaal worden voortgegaan, ten voortgegaan, ten van in het ware de de inspecteur inspecteur van vanhet hetgeneeskundig geneeskundigstaatstoezicht staatstoezicht om om drindrinware gende redenen, in zijne zijne verklaring verklaring uitdrukkelijk uitdrukkelijk te te vermelden, redenen , in Zijn aan aan het het afgekeurd afgekeurd lokaal lokaal de anders mocht mocht hebben hebben bevolen. bevolen. Zijn noodige verbeteringen aangebracht en deze door den inspecteur noodige verbeteringen aangebracht en deze door den inspecteur van het het geneeskundig geneeskundig staatstoezicht staatstoezicht schriftelijk schriftelijk goedgekeurd, goedgekeurd, dan dan van kan het onderwijs onderwijs in dat dat lokaal lokaal worden hervat. kan het 50derzelfde derzelfdewet wetmoeten moetende debestekken bestekkenvoor voor den den Volgens art. 5o Volgens art. bouw en verbouw verbouw van vanscholen scholenenen onderwijzerswoningen aan aan de de bouw en onderwijzerswoningen goedkeuring vanvan den den disdt roi c t s - s c h 00 lop z i e n e onderr ondergoedkeuring istricts-schoolopziener worpen worden. Ingeval deze bezwaar bezwaar maakt maakt zijne zijne goedkeuring goedkeuring te te Ingeval deze verleenen, de beslissing beslissing bij bij den den minister, minister, met met de deuitvoering uitvoering kan de verleenen kan dezer wet belast, beiast, worden ingeroepen. dezer wet In het Koninklijk Koninklijk besluit besluit van van 3o 30Augustus Augustus 188o, 1880, Stbl Stbl.. no nO 167, 167, In het wordt moeitevolle taak bewordt de de moeitevolle taak van van het het hygieinisch hygieinisch toezicht toezicht en en de beoordeeling van quaestien, quaestien, waarover waaroyer in besluit slechts slechts gewaagd gewaagd oordeeling van in dit besluit wordt de woorden woorden »voldoende," »voldoende," »doelmatig" »doelmatig"enen» behoorlijk", wordt met de »behoorlijk", enkel aIleen aan aan den den districts-schoolopziener districts-schoolopziener opgedragell. Hij enkel en alleen opgedragen. Hij moet deplannen plannenen enbestekken bestekkenvan vanschoolgebouwen schoolgebouwen en enonderwijonderwijmoet de zerswoningen of de de verlichting, verlichting, de de luchtluchtzerswoningen beoordeelen, beoordeelen, beslissen beslissen of verversching verwarming voldoende doelmatig zijn, zijn, of de de verversching en en verwarming voldoende en doelmatig schoolbanken dehygieinische hygieinische eischen eischen beantwoorden, beantwoorden, op op zijn zijn schoolbanken aan aan de voorstel kan de de minister minister ontheffing ontheffing 'I,lln sommigebepalingen bepalingen ververvoorstel kan an sommige leenen. Hij moet beslissen beslissen hoe hoe privaten en urinoirs in quaestieuse quaestieuse en urinoirs leenen. Hij den minister minister voorvoorgevallen moe ten ingericht ingericht worden. Hij moet den Hij moet gevallen moeten lichten, of het het raadzaam raadzaam isisdie dieplaatsen plaatsennict nictovereenkomstig overeenkomstig de de regelen Besluit in te te richten, in een woord, woord, bij bij hem hem berust berust in een regelen van van bet bet Besluit het toezicht op op den den aanleg, aanleg, den den bouw bouw en en het het onderhoud onderhoud van van het het het toezicht schoolgebouw zijne aanhangsels. aanhangsels. Van Van het hetgeneeskundig geneeskundigstaatsstaatsschoolgebouw met zijne ,
.
.
183
toezicht daar geen geen sprake sprake ;j dit dit wordt wordt ten teneenemale eenemale in in deze deze toezicht isis daar zuiver geignoreerd;; zelfs de wet wetspreekt spreektvolvolzuiver hygieinische hygieinische quaestie quaestie geignoreerd zeifs de strekt behoefte aan aan een een gemeen gemeen overleg overleg tusschen tusschen den den strekt niet niet van van de de behoefte hygieinischen paedagogischen ambtenaar. ambtenaar. hygieinischen en paedagogischen schoolGeschillen tusschen de deadministratieve administratieve machten Geschillen tusschen en den schoolmachten en opziener worden in instantie -uitgemaakt het advies adviesvan van in hooger instantie uitgemaakt op het den van State, State, wederom wederom personen personen van van wie hygieiden Raad van men een hygieiwie men nisch-wetenschappelijke kan verwachten. verwachten. nisch-wetenschappelijke opleiding opleiding niet kan Bij dien stand zaken rust rust op den den schoolopziener schoolopziener een eengroote groote stand van van zaken verantwoordelijkheid, den besten wil verantwoordelijkheid,waarvan waarvanhij hijzich zich met met den wil niet naar behooren is niet niet te te vergen, vergen, noch te te verwachten, verwachten, behooren kwijten kwijtenkan. kan. Ret Het is dat hij hij zich dat zich in in aIle hygieinische zijde zijde van van het het alle onderdeelen onderdeelen van van de hygieinische schoolwezen op de dehoogte hoogtebrenge, brenge, als noodig om noodig is, is, om schoolwezenzoo zoo goed goed op met van zaken zaken teteadviseeren, adviseeren,tetebeoordeelen beoordeelenen entetebeslissen• beslissen· met kennis van Ware ongelukkige art. art. 5o 50 1) in de de wet wet ingeslopen ingeslopen of ofniet niet Ware niet niet dat ongelukkige 1) in bij vergissing het het woord woord districts-schoolopziener districts-schoolopziener in plaats van van gegebij vergissing in plaats danzou zouniet niet de de geheele geheele neeskundige inspecteur daarin daarin opgenomen, opgenomen, dan neeskundige inspecteur de quaestie quaestie ininhanden handenvan vanonbevoegden onb.evoegdenzijn zijn hygieinische van de hygieinische zijde zijde van gesteld. Noch art. 67, noch art. den art. 76 spreken spreken van van een een toezicht door den districts-schoolopziener uit'te districts-schoolopziener oefenenop schoolgebouwen. In In beide uit te oefenen op de schoolgebouwen. slechts sprake sprake van toezicht toezichtdoor doorhem hemtetehouden hottdenover over»het »het artikelen isis slechts onderwijs j" ;" hij hij moet lager onderwijs moet trachten »voortdurend bekend te blijven »voortdurend bekend te blijven de patholomet den toestand toe stand van van het hetlager lagerschoolwezen." schoolwezen." Terwijl Terwijl de met den gische toe stand (het (het afkeuren) afkeuren) aan aan den denhygieinist hygieinist isisopgedragen, opgedragen, toestand ') Men Men make make den denwetsontwerper wetsontwerper daarvan daarvan echter geen Hij bracht %) geen verwijt. verwijt. Hij datdedevoor voorteteschrijven schrijvenmaatmaatartikel ininzijn zijnontwerp, ontwerp, inindedeverwachting verwachting dat dit artikel regel regel van van inwendig bestuur, bedoeld bij bij art. art. 4, voldoende voorzien in de de bestuur, bedoeld voldoende zou zou voorzien gebrekkige kennis kennis van van de deschoolhygieine schoolhygieine bij bijden dendistricts-schoolopziener districts-schoolopziener en en dat dat gebrekkige tevens voldoende voldoende gezorgd gezorgdzou zou worden voor het gemeen overover· daarin tevens het noodzakelijk noodzakelijk gemeen leg tusschen tusschen dien ambtenaar ambtenaar en den dengeneeskundigen geneeskundigen inspecteur. inspecteur. Dat Dat de de zaken zaken anders anders geloopen gc;,loopen zijn, hij verwacht verwacht heeft, heeft, strekke strekke weder tot waarschuwing, waarschuwing, zijn, dan dan hij om niet niet lichtvaardig, lichtvaardig, al met de de beste bedoelingen, bedoelingen, een artikel artikel inineen eenwet wet om al is is het het met op tetenemen, nemen,waarvan waarvan de degoede goedeuitvoering uitvoering niet niet verzekerd verzekerd is. Bij de degroote groote op is. Bij wisselvalligheid in onze ministrieele ministrieele zetels zetels gebeurt gebeurt het hetvaak, vaak,zooals zooals hier, dat wisselvalligheid in onze de opvoIger opvolger afbreekt, afbreekt, wat wat zijn zijn voorganger voorganger heeft heeftopgebouwd. opgebouwd. de
1 84
deleek leekwaken wakenvoor voorden dengoeden goedengang gangvan van den den physiologischen physiologischen moet de Het zou zou dus dus licht licht kunnen gebeuren, gebeuren, dat dat de de zaakkundige zaakkundige toestand. Het toestand. deniet nietzaakkundige zaakkundigebedorven bedorven heeft. heeft. Zoo Zoozullen zullen afkeuren, wat wat de moet afkeuren, tusschen dezen en ontstaan tusschen tusschen beide beide ambtenaren, ambtenaren, tusschen en conflicten ontstaan administratieve autoriteiten, autoriteiten, terwijl terwijl de beslissing beslissing ininhoogste hoogste de administratieve denleek leekblijft blijftovergelaten, overgelaten,die diebeoordeelt beoordeeltuit uit res sort wederom wederom aan aan den ressort stukken, niet niet na plaatselijk plaatselijk onderzoek en engehoord gehoordde dedeskundideskundide stukken, maar hoogstens hoogstens op op gronden gronden van van het hetadministratief administratief recht. gen, maar wij waarlijk waarlijk geen afafzulk een eenverwarden verwarden toestand toestand weten weten wij Tegen zulk dan een beroep doend middel. middel. Ons Ons rest rest niet niet anders, dan beroep te te doen doen op op doend de rechtschapenheid, rechtschapenheid, op het het gevoel gevoel van vaneigenwaarde eigenwaarde der der schoolschoolopzieners, om zich niet niet door dooreen eenwetsartikel wetsartikelof of een koninklijk opzieners, om zich een koninklijk zij niet niet bezitten bezitten en en die die besluit een kennis te laten laten aanleunen, aanleunen, die besluit een kennis die zij datzijzijzich zichinindie diemate mate eigen maken, men niet van van hen hen vergen vergenkan, kan,dat men niet naar behooren behooren te vervullen. vervullen. Gemeen Gemeen overleg overleg in in de de om hun taak taak naar om hun uitgebreidste van het het woord woord met met den dengeneeskundigen geneeskundigen uitgebreidste beteekenis beteekenis van dus hoogst hoogst wenschelijk. wenschelijk. Wij Wij houden houden ons ons ambtenaar achten wij wij dus dat alle mannen tot ambt toegelaten toegelaten hunne hunne gewichgewichovertuigd, tot dit ambt alle mannen overtuigd, dat taak in in dien zin zullen opvatten opvatten en uitvoeren. uitvoeren. Geen Geenvalsche valsche tige zin zullen tige taak aller dat allerschaamte, gemakzucht zullen zullen hen terughouden terughouden van van dat schaamte, geen geen gemakzucht noodzakelijkst overleg, dit te rade gaan bij den deskundige. Want-nodzakelijstvrg, adenbij skuge.Want Augustus 1878 imperatiefdedeschoolbesturen schoolbesturen nu de wet wetvan van17 17 nu de Augustus 1878 imperatief bestekken en plannen plannen aan aan den den districts-schoolopdistricts-schoo lopvoorschrijft voorschrijftde de bestekken dat ziener ter beoordeeling, beoordeeling, staat staat het te te vreezen, vreezen, dat ziener voor voor te te leggen, leggen, ter 1865, Stbl. n°. 58, in dit opzicht door art. 14 der wet van 1 Juni 1865, 8tb!. nO. 58, in dit opzicht door art. 14 der wet van i Juni die besturen nog nog minder minder zal zal opgevolgd opgevolgd worden tot dusver gedan tot worden dan die besturen schiedde; zal den den geneeskundigen geneeskundigen ambtenaar ambtenaar nu geheel geheelbuibuischiedde ; men men zal de verwachting, verwachting, ddat deleek leekhet hetzoo zoonauw nauwniet niet nemen nemen tensluiten, tensluiten, in in de at de zal. Wij vertrouwen, vertrouwen, dat zij genoeg zelfkennis zeltkennis zullen zullen bezitten, bezitten, om om zal. Wij dat zij zich geen kennis kennis aan aan te matigen, matigen, die die noch wetsartikel noch noch een wetsartikel noch een zich geen een Koninklijk Besluit, Besluit, maar maar alleen alleen een een langdurige langdurige en en degelijke degelijke een Koninklijk studie hun kan schenken. schenken. studie hun Dat overleg zal zal zich zich ook, ook,enenvoornamelijk, voornamelijk, moeten moe ten uitstrekken uitstrekken Dat overleg tot scholen, waarvan waarvan de de toestand toe standzoo zooongunstig ongunstigis, is,dat datsluiting sluiting tot die scholen, of geneeskundige verbeteringnoodig noodig wordt wordt geacht. geacht. De geneeskundige of gewichtige gewichtige verbetering
I85
inspecteur toch, inspecteur toch, zal zal slechts slechts als bij bij uitzondering met schoolgebouwen in algemeen en enmet metafkeurenswaardige afkeurenswaardige in in 't'tbijzonder bijzonder bekend bekend in 't'talgemeen Locaal onderzoek worden. Locaal onderzoek schijnt schijnt als bij uitzondering de taak taak van van bij uitzondering het geneeskundig Staatstoezicht Heeft zelden zelden op op eigen het geneeskundig Staatstoezichttetezijn. zijn. 't't Heeft initiatief meestal naar naaraanleiding aanleidingvan vandreigende dreigendeepidemieen epidemieen initiatief en en dan meestal of ernstige ernstige anti-hygieinsche anti-hygieinsche toestanden Bovendien, de gegetoestanden plaats. plaats. Bovendien, neeskundige slechts een adviseerende adviseerende autoriteit. autoriteit. En En neeskundige ambtenaar ambtenaar isis slechts de ervaring ervaring heft heeftmaar maaral altetevaak vaakgeleerd, geleerd,dat datzijne zijneadviezen adviezenin in den den wind worden geslagen, vooral als die ongevraagd worden vergeslagen , vooral die ongevraagd strekt. De districts·schoolopziener is dus de de man man,, die die door door zijn zijn actiact iDe districts-schoolopziener is dus viteit, en welwillendheid welwillendheid den den radeloozen radeloozentoestand toestandwaarin waarin viteit, doorzicht en de school-hygieine een ongelukkig ongelukkig wetsartikel wetsartikel en en een een nog nog school-hygieinedoor door een ongelukkiger Koninkliik Koninklijk Besluit Besluit is is gebracht tot een dragelijken kan ongelukkiger maken die voorkomen voorkomen kan kan dat dat de de hygieine hygieine niet niet nog nog meer meer in in maken en en die verkeerde adviezen, adviezen, die die veel veelgeld geld miscrediet gebracht wordt wordt door verkeerde doen verspillen en en de deschooljeugd schooljeugd inineven evenongunstige ongunstige omstandigomstandig-" doen verspillen heden als vroeger verkeeren. vroeger doen verkeeren. Wij begrijpe, dat dit dit harde harde oordeel oordeel noch Wij vertrouwen, vertrouwen, dat dat men men begrijpe, het ambt ambt noch de achtenswaardige achtenswaardige mannen, die er toe geroepen toe geroepen zijn of worden, treft. Onze grieven grieven gelden gelden niet niet hun, hun, maar maar den den zijn of treft. Onze ministers, die die zoo zoo lichtvaardig lichtvaardig dit dit gewichtige onderminister minister of of de ministers, deel van van ons onsschoolwezen schoolwezen hebben hebben behandeld, behandeld, moet moet het het treffen; deel treffen ; zij hebben meer dan een geslacht daardoor schade berokkend; berokkend ; zij hebben meer dan &&n geslacht daardoor zij hebben hebben ons onsland landdaardoor daardooreen eenreuzenstap reuzenstapachterwaarts achterwaarts gezet gezet zij de rij rij der derbeschaafde beschaafde natien natien; ;zij zij hebben hebbenaan aanhet hetgeneeskundig geneeskundig in de staatstoezicht Nederland daardoor daardooreen eendiepe diepewonde wondetoegebracht. toegeuracht. staatstoezicht in Nederland het geneeskundig geneeskundig staatstoezicht staatstoezicht ten deze deze nog nog kan kantoebrentoebrenWat het gen, om om in in dien chaos eenig licht te te scheppen scheppen,, we we weten weten het het gen, chaos eenig waarlijk niet. Machteloos Machteloos als het vroeger vroeger was was te te dezen dezen opzichte, opzichte, waarlijk nu genoegzaam genoegzaam geheel geheel verlamd. verlamd. De Debevoegdheid, bevoegdheid, om om een een is het nu school te doen doensluiten sluiten, mogehet het thansgeschonken geschonkenzijn zijn, maar school te , moge thans , maar van- die bevoegdheid bevoegdheid zal zal, zooals we we aantoonden, aantoonden, slechts slechts bij bij uituitvan , zooals gebruik gemaakt gemaakt kunnen kunnen worden. De geneeskundige ambzondering gebruik tenaren zullen zullen nogmaals nogmaals op op de de strikte toepassing meertenaren toepassing van van het meer-
186 genoemde artikel artikel 14 14wijzen wijzen bij bij de deplaatselijke plaatselijke besturen, besturen, maar maar of of genoemde het veel veel helpen help en zal, zal, blijft blijft de vraag. vraag. De Deonwilligen onwilligenzullen zullendoor door de de het Hier kun30 pct. pct. toelage toelage niets nietsbeter beterdan danvroeger vroegergestemd gestemd worden. Rier kun3o districts- en en dedearrondissements-schoolopzieners arrondissements-schoolopzienersononnen weder de districtsschatbare diensten diensten bewijzen, bewijzen, door door den den genees geneeskundigen kundigen ambtenaar schatbare opmerkzaam te maken op op bestaande bestaande leemten. leemten.Het Rettijdvak tijdvakvan vandrie drie opmerkzaam te maken periode van van overgang, overgang, kan kan daartoe daartoe zeer zeer vruchtbaar vruchtbaar bebejaren, als periode steed worden. beroep op op de de welwillendheid, welwillendheid, op op Wij wens chen ten slotte een beroep Wij wenschen ten slotte het inzicht, op op het het ware ware belang van de plaatselijke machten het goede inzicht, te doen doen,, om om alles aan te wenden wenden,, wat watstrekken strekken kan kan,, om om de de aan te te schoolhygieine te doen zijn zijn een een machtig machtig hulpmiddel hulpmiddel tot tot bevordebevordeschoolhygieine te doen ring bloei van van ons ons schoolwezen. schoolwezen. Wij Wij hopen, hopen, dat dat zij zij zich zich ring van van den den bioei niet angstig angstig aan aan de deminima minimavan vanhet hetKoninklijk KoninklijkBesluit Beslllitzullen zullenhouhouden, dat zij zij niet niet speculeeren speculeeren op op de de vage uitdrukkingen, uitdrukkingen, op op de den, dat gebrekkige kennis van van wetenschappelijk wetenschappelijk onbevoegden, zij niet niet gebrekkige kennis onbevoegden, dat dat zij •• door uitvluchten of verzet aanleiding aanleiding geven geven tot totconflicten, conflicten, die die door uitvluchten of verzet het goede goede werk te te vertragen en naamlooze naamlooze slechts strekken om slechts strekken om het schade aan de Nederlandsche Nederlandsche schooljeugd schooljeugd te te berokkenen. berokkenen. Wij Wij aan de zij uit uit eigen beweging bij de de wetenschappelijk wetenschappelijk en en vertrouwen, beweging bij vertrouwen, dat dat zij raad zullen zullen inwinnen inwinnen en endoor doorgemeen gemeenoverleg overleg ambtelijk ambtelijk bevoegden bevoegden raad de schoolhygieine veel veelhooger hoogeropvoeren, opvoeren, dan danbij bijKoninklijk Koninklijk BeBede schoolhygieine sluit vastgesteld. Daardoor Daardoor zullen zullen zij zij een t.!en der der hoogste hoogste gemeengemeensluit is is vastgesteld. tebelangen krachtigen stoot geven geven aan aande dewelvaart welvaart tebelangen bevorderen, bevorderen, een een krachtigen van kern der der natie, natie, die die hare hare kinderen kinderen in in volle vertrollwen vertrouwen naar van de kern die inrichtingen zendt om tot tot £linke, nllttige burgers burgers bekwame, nuttige die inrichtingen zendt om flinke, bekwame, van den staat staat gevormd gevormd te te worden. Om schoolhygieine naar paar Om de schoolhygieine van den behooren bevorderen, moeten offers te te groot groot worden gebehooren te te bevorderen, moeten geene offers acht: zij werpen werpen dubbele dubbele rente rente af. af. acht : zij Laat ons verder verder zien, zien,ininhoever hoeverwettelijke wettelijke bepalingen, bepalingen, koninklijke koninklijke Laat ons besluiten gemeentelijke verordeningen verordeningen kunnen kllnnen toebrengen, toebrengen, om om besluiten en gemeentelijke het hygieinisch toezicht school tetebevorderen. bevnrderen. het hygieinisch toezicht op op de school De wet van van 44 December December 1872, 1872, stbl. stb!. No. No. 134, 134, de de zoogen. zoogen. eepp i-iDe wet dd e m i ewe eenige bepalingen, bepalingen, die die or> e w e t,t, behelst eenige op de de schoolbevolking 17 bevat bevathet hetgoede goedevoorschrift, voorschrift, dat datleerleerbetrekking Art. 17 betrekking hebben. hebben. Art.
187 lingen, noch onderwijzers onderwijzers en onderwijzeressen, in de de scholen scholen mo-moen onderwijzeressen, gen worden worden toegelaten, toegelaten, zonder zonderverklaring verklaring van geneeskundige, van een geneeskundige, dat ze met metgoed goedgevolg gevolgofofmeer meerdan daneens eensdedeinenting inentingder derkoekoedat ze pokken hebben ondergaan ondergaan of of aan aandede natuurlijkekinderpokken kinderpokken pokken hebben natuurlijke hebben geleden. Sommige Sommigegemeentebesturen gemeentebesturen hebben hebben dit dit begrip begrip hebben geleden. )scholen" den ruimsten ruimsten zin zinopgevat opgevat en en die die bepaling bepaling ook ook op )scholen" in den bewaar-, gymnasia toegepast. Daardoorisis bewaar-, middelbare middelbare scholen scholen en en gymnasia toegepast. Daardoor evenwel geen waarborg waarborg geschonken, geschonken, dat een schoolkind schoolkind tegen tegen evenwel geen dat een ervaring heeft heeft geleerd, geleerd, dat dat de de vacvacbesmetting besmetting gevrijwaard gevrijwaardis.is. De ervaring cinatie niet voor voor het hetgeheele geheeleleven levenbeveiligt beveiligttegen tegenpokziekte pokziekte en en cinatie niet dat het wenschelijk wenschelijk is is tot totdederevaccinatie revaccinatie over over te te gaan gaan na dat het na een zekeren tijd, bijv. bijv. na na I° 10jaren. jaren. Kinderen Kinderen nu, nu, die die reeds reeds kort kort na de zekeren tijd, geboorte zijn ingeent, ingeent, kunnen kunnen toch tochtijdens tijdenshet hetschoolbezoek, schoolbezoek,vooral vooral geboorte zijn in tijden dat dat ernstige ernstige epidemieen epidemieen dreigen dreigen of of woeden woeden,, als slachtals slachtin tijden offers besmetting vallen. vallen. Gelukkig, Gelukkig, dat dat de devrees vrees hier van besmetting hier krachtiger offers van dan een eenwetsartikel wetsartikelwerkt werkt en gemoedsbezwaarden en en nietbezwaarden nietbezwaarden zich verdringen, verdringen, om om tegen tegenden dennaderenden naderendenvijand vijandzich zichtetebeveiligen. beveiligen. In sommige gemeenten gemeenten is is de degelegenheid gelegenheidtot totinenting inenting echter In sommige schaars en de gelegenheid gelegenheid om om goede goedekoepokstof koepokstof tetekrijgen krijgen evenevenen de weI als als een eenbelemmering belemmering voor voor de goede handhandzeer. Dit mag zeer. Dit mag wel de goede having dezer bepaling bepaling beschouwd beschouwd worden. Het te wenschen, wenschen, having dezer Het is te dat de staat, staat, die diehet hetimperatieve imperatievevoorschrift voorschriftvan vangevaccineerd gevaccineerdzijn zijn dat de v60r het betreden betreden der school school heeft heeft uitgevaardigd, uitgevaardigd, ook ook zorgt, zorgt, dat dat v6or het overal ten allen tijd voldoende voldoende voorraad voorraad van koepokstof overal en ten allen tijd van goede koepokstof zij. aanwezig zij. Het Koninkl. Besluit Besluit van van 28 28Februari Februari 1873, 1873, stbl. stb!. no. no. 37, 37, ter ter Het Koninkl. uitvoering art. 17 17 der derepidemiewet, epidemiewet, schijnt schijnttegenwoordig tegenwoordig tot tot uitvoering van van art. geen bedenkelijke bezwaren bezwaren aanleiding geven. De Decontröle contr61e geen bedenkelijke aanleiding te te geven. schijnt verzekerd te zijn. I)I) schijnt daardoor daardoorvoldoende voldoende verzekerd te zijn. I) Art. Art.I.I.De Deverklaringen verklaringenomtrent om trent verrichte koepokinenting omtrent koepokinenting en die omtrent de behandeling van van een een lijder lijder of of lijderes lijderes aan aan natuurlijke natuurlijkekinderpokken kinderpokken (vario(variode behandeling lae), vermeld in art. 17 17 van van de de wet wet van van44December December1872 r872 (Staatsbl. lae), vermeld in art. (Staatsbi. no. no. 134), moeten worden afgegeven gens de
188 188 school tegenover tegenover andere Minder Minder veilig veilig staat staat de school ziekten van van beandere ziekten Art. 2. Art. omtrent verrichte doorgestane nana· 2. Verklaringen koepokinenting of of doorgestane Verklaringen omtrent verrichte koepokinenting tuurlijke (variolae), niet opgemaakt volgens volgens een een der dermodellen modellenbij bij tuurlijke kinderpokken kinderpokken (variolae), niet opgemaakt vorig artikel het vorig vermeld, worden bewijsstukkendat dat aan aan de als bewijsstukken artikel vermeld, worden niet niet erkend als wet van 44 December 134) voldaan voldaan is is. wet December 1872 (Staatsbl. no. 134) (Staatsöl. no. Art. 3. Exemplaren Art. Exemplaren in modellen zijn zijn voor voor vermelde modellen in blanco blanco van van de de bij bij art. art. I1 vermelde geneeskundigen steeds kosteloos kosteloos verkrijgbaar verkrijgbaar bij den den burgemeester burgemeester van van hunne hunne geneeskundigen steeds woonplaats. Ook hel"lkundigen zijn zijn zbodanige zoodanige exemplaren exemplarenininblanco blancoalklaar algaarverkrijgverkrijgOok voor heelkundigen baar, doch uitsluitend bedoeld model model no. no. I.r. uitsluitendvan vandie die naar naar het het in art. II bedoeld Art. 4. I!e art. 17 17 van de de wet wet van van 44 December 1872 (Staatsbl. (Staatsöl. no. December 1872 no. 134) De in in art. 1 34) vermelde personen verklaringen, bedoeld vandit dit bebe· personen zijn zijn verplicht verplicht de de verklaringen, bedoeld in in art. I1 van shiit, ieder voor voor zooveel zoovee1 hem of of haar betreft, v66r of bij bij de de toelating toelating tot de de sluit, ieder betreft, vöör hoofd der der school school of af te te geven. geven. school, school, aan aan het het hoofd VOOl minderjarigen zijn ouders of ofvoogden voogden hiertoe hiertoeverplicht. verplicht. Voor minderjarigen zijn hunne ouders 5. Het Art. S. hoofd van van elke elkeschool school vormt, vormt, te te beginnen met aanvang met den aanvang Het hoofd van elk jaar, jaar, eene eenelijst, lijst,achtereenvolgens achtereenvolgens aanwijzende aanwijzende wie in den loop loop van van dat van elk in den jaar tot tot zijne zijncl school school toegelaten toegelaten zijn. zijn. Deze lijst ingerichtvolgens volgens onderstaand onderstaand lijst is ingericht model en wordt wordt bij bij bet ht:t einde einde des desjaars jaarsdoor doorhet hethoofd hoofdder derschool schoolafgesloten afgesloten model en en onderteekend. onderteel.end. 1.
2.
3.
4.
5.
6.
i. 7.
8.
9.
DAGTEEKENING VAN DAGITEEKENING VAN
voorhem, Aallwiizing Namen en voorvan hem, Naam Aanwijzing iN'amen Naam van an de de gemeente, namen van namen van van ontonderwijzers, onon wa&r . onderwijzers, die de verklaverkladie de waar de gevangst hunne ~;angst neesof heelknnderwijzere;sen derwijzeres sen heelkun- ~ er ververder b hunne toolatoela- klaring de verring hoeft heeft t en leerlingen, the ~n leerlingen, die bunne dige, dige, bedoeld in ~ . ge- ting ing tot to door he klaring kolom 7, .. ^ .Il tot totdedeschool school :S door het klaring. gevestigd is. ~ de onderteekend. l1I zUntoegelaten. toegelaten. boorte. a zijn ^ school. hoofd A der 0 N school. 0
i
j
;..
=
:.,. ^
""
Art. 6. 6. De Deovereenkomstig overeenkomstig art. art. 4 afgegeven afgegeven verklaringen verklaringen worden, wanneer Art. de daarin daarin vermelde personen personen de school vöor v60r of of op op 31 31 December December van van het hetjaar jaar de school der toelating toelating weder verlaten, verlaten, door het het hoofd hoofd der derschool schoolteruggegeven teruggegevenaan aanhen, hen, die ze hebben hebben ingeleverd. ingeleverd. Die Dieteruggave terugga....ewordt, wordt, met metvermelding vermelding van vandagteedagteedie ze kening, aangeteekend aangeteekend op op dedeverklaring verklaringzelve zelve en eninindedekolom kolom bijzonderheden bfjzonderkeden kening, de lijst, lijst, bedoeld bedoeld bij bij art. art. 5. S. van de
I 89
smettelijken De even evengenoemde genoemdewet wetbehelst behelst daaromtrent smettelijken aard. aard. De daaromtrent Art. Telkenjare, jare,vbör v66r1515Januari, Januari,zendt zendthet hethoofd hoofdvan vandedeschool schooldedeinin Art. 7. Telken bedoeld~ lijst lijst over over het het afgeloopen afgeloopen jaar, jaar, met met de de daarop daarop vermelde verklaart. art. 55 bedoelde ringen, zij niet niet ingevolge ingevolge art. art. 66 zijn zijn teruggegeven, teruggegeven, aän aan den denburburringen, voor voor zoo zoo ver ver zij Is het het hoofd hoofd van van de de gemeester gemeente, waar waar de de school school gevestigd gemeester der der gemeente, gevestigdis.is. Is school afgeloopen jaar voor voor het het eerst eerst als zoodanig gemeente opopschool in in het afgeloopen zoodanig in in de gemeente getreden, of haar betreffende betreffende verklaring omtrent ondergane ondergane verklaring omtrent getreden,dan dan wordt wordt de de hem of doorgestane natuurlijke natuurlijke kinderpokken kinderpokken daarbij daarbij gevoegd. gevoegd. koepokinenting koepokinenting of doorgestane Deburgemeester burgemeester vergelijkt vergelijkt de devolgens volgens het het vorig artikel ontvangen Art. Art. 8. De artikel ontvangen de daarbij daarbij behoorende behoorende lijst lijst ter ter contröle controle dat dat aan aanart. art. 1i van verklaringen verklaringen met met de dit besluit voldaan voldaan zij. zij. dit besluit Ontdekt overtreding van art. 17 17 der der wet wet van van4 December 4 December1872 1872 Ontdekt hij hij overtreding van art. vanditditbesluit, besluit,dan danmaakt maakthijhijdaarvan daarvanproces-verbaal proces-verbaal (Staatsbl. no. 134), ofofvan no. 134), enzendt zendtgelijktijdig gelijktljdigmet metdedetoezending toezendingaan aanhet hetopenbaar openbaarministerie ministerie of af· op op en aan den dengeneeskundigen geneeskundigen ambtenaar. ambtenaar. schrift daarvan aan schrift daarvan aanhetheteerste eerstelidlidvan vanart. art8.. voldaan 8 voldaanis,is,zendt zendtdedeburgeburgeAr!. Zoodra aan Art. 9. 9. Zoodra aande dehoofden hoofdender derscholen, scholen, die die meester de lijsten lijsten en ende deverklaringen verklaringen terug terug aan meester de ze ingeleverd. ze hebben ingeleverd. De hoorden der derscholen scholengeven geven verklaringenaan aandedebelanghebbenden belanghebbenden De hoofden dede verklaringen ter~g, daarin vermelde person en ophouden ophouden de de school school te te bezoeken. bezoeken. personen de daarin zoodry de terug, zoodre. deverklaring verklaring Die teruggave wordt, wordt, met metvermelding vermelding van vandagteekening, dagteekening, op op de Die teruggave aangeteekend. 10. Hoofden Roofden van vanscholen scholenzijn zijnverpligt verpligtdedeverklaringen, verklaringen, bij bij art. art.17 17 Art. Art. 1o. van doe wet wet van van 44December December1872 1872 (Staatsbl. no. 134) bedoeld, bedoeld, voor voor zoover zoover zij zij no. 134) van de de school school zijn zijn toegelaten, toegelaten, des des gevraagd, gevraagd, tetevertoovertooperson en betreffen, die tot de die tot personen nen aan den denburgemeester burgemeester of ofdie die hem hemvervangt, vervangt, de de leden leden van vanhet hetschooltoeschooltoenen aan de geneeskundige geneeskundige ambtenaren ambtenarenen endedeleden ledenof·ofplaatsvervangende plaatsvervangende leden ledenvan van zicht, zicht, de Raad. den geneeskundigen Raad. den geneeskundigen Art. Opdede lijst,volgens vol gensart. art.7 door 7 door hoofdenvan vanscholen scholenv66r v66r1515 Art. III.I. Op lijst, de de hoofden Januari te zenden, zenden, worden worden allen vermeld, vermeld, die na na i1 Mei Mei 1873 1873 de school Januari 1874 1874 in in te Hethoofd hoofdderder schoolvoegt voegt bezocht hebben of of daarin daarin werkzaam werkzaam zijn zijn geweest. geweest. Het bezocht hebben school verklaring hem hem of of haar zelve(n) betreffende. daarbij daarbij de de verklaring Mei 1873 1873 door door geneesgenees- of oflreelkundigen Ireelknndigen afafArt. 12. Verklaringen Verklaringen v66r vbör 1I Mei wor· gegeven, niet overeenkomende overeenkomende met modellen vermeld gegeven, niet met een een der der modellen vermeld in in art. 1,I, wor • datde dedaarbij daarbijaangeduide aangeduide den daarmede gelijkgesteld, gelijkgesteld, mits mits duidelijk duidelijk blijke, hlijke, dat den daarmede persoon de koepokinenting koepokinenting met metgoed goedgevolg gevolg ofofmeer meer dan daneens eensheeft heeftonderonderpersoon de gaan of dat dat hij hij(zij) (zij)aan aandedenatuurlijke natuurlijkekinderpokken kinderpokken(variolael (variolae)geleden geledenheeft. heeft. gaan of
I 90
()ok enkele bepalingen, bepalingen, die die goed goed zouden zouden werken, indien zij zij goed goed werken , indien ook enkele konden worden doorgevoerd. I) het gevaar, gevaar, waaraan waaraan de de i) Voor Voor het school die ziekten, deze wettelijke wettelijke bepalingen, bepalingen, blootblootondanks deze zielten, ondanks school door die vv. Hier Hierwenschen wenschenwij wijop optete staat, staat, verwijzen verwijzenwij wijnaar naarbIz. blz. 126 126 en en vv. de rijksrijks- en enplaatselijke plaatselijkeautoriteiten autoriteitenniet nietsneer meerkunnen kunnen merken, dat dat de doen, dan zij zij gedaan gedaan hebben, hebben,om omverspreiding verspreiding van van die die ziekten ziekten cloen, dan onder de schoolkinderen schoolkinderen en en de deoverige overigebevolking bevolking tetevoorkomen. voorkomen. onder de de bestaande bestaande maatregelen maatregelen gaven gaven tot totverzet verzet en en geven geven tot tot Reeds Reeds de ontduiking waar zulks zulks niet niet het hetgeval gevalisisenenmen menzich zich ontduiking aanleiding, aanleiding, en en waar streng binnen de bepalingen der del' wet wethoudt, hondt,daar daar isis de de school school toch toch de bepalingen streng binnen de meestal een middelpunt middelpunt van van besmetting. besmetting. InIngevallen, gevallen, waar waar de meestal een ziekte goedaardig karakter karakter is, wordt wordt de de hulp hulpvan vaneen eengege.ziekte van van een een goedaardig neesheer niet ingeroepen, ingeroepen, de deaangifte aangiftebij bijden denburgemeester burgemeester gegeneesheer niet de nog nogschijnbaar schijnbaar gezonde gezondekinderen kinderen worden naar schiedt niet, de schiedt niet, school gezonden en en zoo zoo isiseen eenvan vandedeaanleidingen aanleidingen gegeven gegeven om om school gezonden de verspreiding onder onder de d'e bevolking bevolking eener eener school school in in de de hand hand tete de verspreiding talrijk deze deze ontduikingen ontduikingen en en hoe hoe zwaar zwaar de de boeten boeten werken. Roe Hoe talrijk daarop zijn, gevallen gevallen van van vervolging vervolging vinden vinden hoogst hoogst zeldzaam zeldzaam daarop ook ook zijn, De ontsmetting ontsmetting der woning, bij art. art. 25 25voorgeschreven, voorgeschreven,heeft heeft plaats plaats... De woning, bij slechts bij bijuitzondering nitzondering plaats, plaats, eveneens eveneens de deonteigening onteigeningvan vanvoorwervoorwere e n e r schoo1, s c h 0 0 I, pen van besmetting besmetting verdacht. Ret pen van Het ss1lui u i ten t en eener als maatregel van beperking beperking der der ziekte, ziekte, kan kan dan danweinig weinig baten, maatregel van omdat buitendien buitendien de deaanrakingspunten aanrakingspunten der derschoolbevolking schoolbevolking met met omdat leden van besmette besmette gezinnen gezinnen zoo zootalrijk talrijk zijn, zijn, dat dat deze deze op opzich zich leden van I) Art. 14. 14.Bewoners Bewoners huizen of vaartuigen,waarin waarineen eenbesmettelijke besmetteJijkc I) Art. vanvan huizen of vaartuigen, dagen, ziekte voorkwam, mogen scholen bezoeken, bezoeken, dan dan na verloop ziekte voorkwam, mogen geen scholen verloop van 88 dagen, nadal ziekte, volgens volgens schriftelijke schrineliike verklaring verklaring van van eenen eenen geneeskundige, geneeskundige, uit uit nadat de ziekte, ·vaartuigen geweken gewekenis.is.—- Het Het verbodwordt wordtopgeheven, opgeheven, zoo zoo die huizen ofofvaartuigen die huizen verbod Opschoschoontsmetting plaats gehad. gehad. — - Op ontsmetting overeenkomstig overeenkomstigart. art.25 25 dezer dezer wet wet heeft plaats len, uitsluitend bezocht bezocht door door leerlingen leerlingen boven boven de de 12 is, bij bij het hetvoorkovoorkolen, uitsluitend 12 jaar, jaar, is, men van mazelen mazelen en en diphtheritis, diphtheritis, het het bepaalde bepaalde in in de deeerste eerste zinsnede zinsnede van van dit dit men van artikel van toepassing. toepassing. artikel niet van Art. IS. Hoofden Hoofden ofofbestuurders bestuurders van van de de in in het het vorig artikel Art. 15. artikel genoemde inrichtingen de daarbij daarbij vermelde personen, zoolang het verbod duurt, duurt, richtingen mogen mogen de het verbod niet tot die die inrichting inrichting toelaten. toelaten. niet tot
19 1
zelven, aanleidingen genoeg genoeg tot tot dedeverbreiding verbreidingder derziekte ziektezijn. zijn. zelven, aanleidingen Misschien kan die diesluiting sluitingzelfs zelfstot totmeer meerverspreiding verspreiding aanleiding aanleiding Misschien kan geven, omdat de dekinderen kinderen uit uit besmette besmette en en die die uit uitniet nietbesmette besmette geven, omdat huizen (vooral onder onder de de lagere volksklasse) door straat- of huizen (vooral lagere volksklasse) door het straathuiselijk aan meer meer met met elkaar elkaar in aanraking komen. De huiselijk verkeer verkeer dan in aanraking komen. De zorgeloosheid een deel deel der der bevolking bevolking te te dien opzichte isis7466 z66 zorgeloosheid 1;Jij bij een groot, deze zich zich niet niet meer meer stoort stoort aan aan het het kenmerk, kenmerk, dat dat voor voor groot, dat dat deze het besmette huis huis isis geplaatst, geplaatst, en endaar daarvrij vrijverkeert, verkeert,zoowel zoowelvolvolhet besmette wassenen als kinderen. En deze deze moeten moeten wel wei als de voornaamste kinderen. En de voornaamste brandpunten besmetting worden aangemerkt. brandpunten van besmetting De maatregel maatregel door doorsommige sommigegemeentebesturen gemeentebesturen genomen, genomen, orn om in geval geval aangifte aangifte van vaneen eenbesmettelijke besmettelijkeziekte ziektebijbijden denburgemeester burgemeester is gedaan, den den onderwijzer onderwijzer van school daarmede daarmede in in kennis kennis te te is gedaan, van de de school stellen en hetzelfde te te doen, doen,zoodra zoodradoor doorden dengeneesheer geneesheeraangifte aangifte en hetzelfde gedaan dat het het gevaar gevaar van vanbesmetting besmetting isisgeweken, geweken,isisvoor voorkleikleigedaan is, dat nere gemeenten niet niet moeielijk moeielijk vol vol tetehouden, houden, maar maar't'tzou zon voor voor nere gemeenten grootere vrij wat wat bezwaren bezwaren opleveren, opleveren, gebrekkig gebrekkig toegepast toegepast worden grootere vrij en dus dus doelloos doelloos zijn. zijn. Om deze en en andere redenen, die wij wij hier niet kunnen uiteenuiteenOm deze redenen, die niet kunnen zetten, werken de bepalingen van van de epidemiewet epidemiewet niet niet in in 't'toogoogde bepalingen loopend gunstig op de school. school. Deze vroeger loopend gunstig op de Deze was als zoodanig zoodanig vroeger zoowel als ze thans thans isiseen eenvan vandedevele velebrandpunten brandpuntenvan van besmetting. besmetting. Niet zoozeer van den aanvoer aanvoer der der smetstof smetstof van van buiten, buiten, als weI zoozeer van wel in zich moe! de de school school als een bron van vanbesmetting besmetti~g bebezelve moet zieh zelve een bron schouwd worden. De geheele inrichting en het onderhoud der De geheele inrichting en het onderhoud der school enharer harer aanhangsels aanhangsels geven geven daartoe daartoe aanleiding. aanleiding. Waar Waar de de school en kinderen hunne kleederen kleederen gansche gansche dagen dagen dicht opeengepakt kinderen en en hunne reinheid op op muren mm-en in een bedorven bedorven atmosfeer atmosfeer vertoeven, vertoeven, waar waar de reinheid in een en meubels, op op privaten en urinoirs, op op kinderen kinderen en en kleeren kleeren te te en urinoirs, en meubels, daar worden de kiemen tot tot besmetting besmetting veel vee I wenschen overlaten, daar de kiemen wenschen overlaten, sneller ontwikkeld, dan in het het tegenovergestelde tegenovergestelde geval. gevaL sneller ontwikkeld, De e v 0 r d e r i n van g van rei n h ealdaarisdaaromeenvan i d aldaar is daarom een van De bbevordering reinheid de voornaamste voornaamste plichten, plichten, die die op ophet hethoofd hoofdder derschool schoolrust. rust. Hij Hijbebehoort de daaromtrent daaromtrent door doorhet hetschoolbestuur schoolbestuurgegeven gegevenvoorschriften voorschriften hoort Tot dateinde eindebehoort behoorteen eengoede goede ininstrikt in acht tetenemen. nemen.Tot dat
192
structie vervaardigd, vervaardigd, maar gehandhaafd te te worden. Dastructie maar ook ook goed gehandhaafd gelijks behoort behoort het het gebouw gebouw stofschoon stofschoongehouden gehouden te te worden, waarbij gelijks schoolmeubelen niet niet vergeten vergeten moeten moeten worden. Minstens Minstens eende schoolmeubelen maal in in de deweek week(bij (bij. regenachtig weder en sneeuw, vooral vooral ten ten en sneeuw, maal . regenachtig lande, waar waar de kinderen kinderen langs langs kleiwegen kleiwegen de de school school bezoeken, bezoeken, platte lande, meermalen) moeten de de lokaliteiten lokaliteiten met metschoon schoonwater wat(lr opgedweild, opgedweild, meermalen) daarna behoorlijk behoorlijk gelucht gelucht en en verwarmd verwarmd worden, opdat de waterwateropdat de daarna damp de kilheid kilheidnit nitdie dieruimten ruimten verdwenen verdwenen zijn zijn, alvorens damp en de de kinderen daarvan daarvan gebruik te zegzegde kinderen gebruikmaken. maken. Wij Wij behoeven behoeven niet niet te dat bij bij die die natte natte schoonmaak, schoonmaak, de de wanden, kasten en en gorgor wanden , kasten gen, dat dijnen geraagd, en de glazen gereinigd moeten worden. De vava -dijnegra, lzneigdmot cantie moet gebruikt worden, om het het geheele geheele gebouw gebouw tete reinireini--cantiemogbruikt worden , om gen: de muren muren te te witten, witten, de de vloeren vloeren te te olien olienen endedemeubelen meubelendie die gen : de reparatie noodig hebben, geverfd of geolied moeten worden, die reparatie noodig hebben, geverfd of geolied moeten bewerking te doen doenondergaan. ondergaan. Bijzondere Bijzondere zorg zorg moet moet besteed be steed worden bewerking aan de reinheid reinheid op op de de privaten en urinoirs. In In de de eerste eerste plaats plaats en urinoirs, aan de op de omgeving omgeving er van: zitting der der privaten, privaten. vloer en zitting van : wanden, vloer op de de vloer onder onder en en de deruimte ruimteder derwaterbakken waterbakken zelve zelvemoeten moeten de vloer en,, als deze stank ververmeermalen weeks behoorlijk behoorlijk gereinigd gereinigd en deze stank meermalen 's weeks wekken, doorgespoeld en en gedesinfecteerd gedesinfecteerd worden. In tijden van van In tijden wekken, doorgespoeld Reepidemieen behoort zulks zulks dagelijks dagelijks te te geschieden volgens volgens de de Reepidemieen behoort gelen op tetevolgen volgenbijbij ontsmetting van verzamelingenvan vanvuil, vuil, gelen op ontsmetting van verzamelingen waarbij wordt voorgeschreven voorgeschreven privaten, urinoirs, priurinoirs, emmers emmers en en priwaarbij wordt privaattrechters met een eenruime ruime hoehoevaatputten van privaattrechters vaatputten en en de wanden van veelheid een mengsel mengselvan vanijzervitriool ijzervitriool en encarbolzuur carbolzllurdagelijks dagelijks veelheid van een (K. Bes!. van 17 April, nO. 14, Stb!. nO. 43). door te spoelen door te spoelen Besl. van 17 April, n°. 14, Stbl. no. 43). Is school wegens wegens het het heerschen heerschen van van een een epidemische ziekte Is een school onder de schoolbevolking schoolbevolking gesloten gesloten moeten moeten worden, dan dan is is het onder de wenschelijk de heropening heropening het gebouw gebouw te te laten laten reinigen en wenschelijk v66r v66r de ontsmetten. Boven behalve die moet de de Boven en en behalve die reiniging reiniging van van stof stofen envast vast vuil, vuil, moet meeste zorg gedragen gedragen worden voor zuiverheid van van de lucht lucht voor de zuiverheid meeste zorg in alle lokaliteiten. Tusschen aile wat gegeschooltijden moet moet al al wat alle schooltijden lokaliteiten. Tusschen kan worden, opengezet worden en openrl en blijven blijven tot tot weinige weinige oogenoogenopend kan blikken v66r dat dat de de school schoolaanvangt. aanvangt. Elke aanleiding aanleiding tot tot luchtblikken v66r .
,
193 1 93
bederf moet zooveel zooveel mogelijk mogelijk vermeden vermeden worden, want onwant deze onbederf moet moet bet zichtbare minst geacht, geacht, doch moet het meest meest zichtbare vijand vijand wordt wordt het minst gevreesd worden. Behalve het gebouw gebouw moet moet ook ook op op het het schoolkind schoolkind zelf zelf gelet gelet Behalve op op het worden. Vooral kostelooze scholen scholen dient gelet dat de de kindekindegelet dat Vooral op kostelooze dathun hun haar, gelaat handen en en ren rein ter ter schole schole komen, komen, dat gelaat en handen ren rein hunne kleederen behoorlijk behoorlijk rein rein zijn. zijn. Onzindelijken Onzindelijken moeten moe ten onhunne kleederen verbiddellijk geweerd worden. verbiddellijk geweerd Het spreekt spreekt van vanzelf, zelf,dat datdedezorg zorgvoor vooreen eenen enander anderaan aanhet hethoofd hoofd der school in in de de eerste eersteplaats plaatsen envervolgens vervolgens aan aan het hetoverige overige ononder school derwijzend Op den den eerste eerste derwijzend personeel personeelbehoort behoort opgedragen opgedragentete zijn. zijn. Op verantwoordelijkhe ididtete rusten, dat alles naar behooren dient de verantwoordelijkhe naar behooren rusten, dat volbracht word wordt. t. Tot voor weinige weinige jaren jaren liet liet een eenen enander andernog nogalaltetewenschen wenschen Tot voor Hetonderwijzend onderwijzend personeel personeel van van het hetancien ancienregime regi~ewas was over. over. Het Wat volstrekt opgeleid met met begrippen begrippenvan vanschoolhygieine. schoolhygieine. Wat volstrekt niet niet opgeleid men het later later dan dan ook ook gebood gebood tetedoen, doen,geschiedde geschiedde meer meer werkmen het werk luigelijk, dan uit overtuiging. overtuiging. Vandaar Vandaarzooveel lOoveel verkeerde verkeerde denktuigelijk, dan uit denk beelden onder hen van hetgeen noodig is om de gezondheid in-beldnorhvatgenodismzhen de school school tetebevorderen, bevorderen,vandaar vandaarzooveel zooveelonverschilligheid, onverschilligheid, niet niet zelden onwil om mede te werken tot het goede doe 1. Wij voeden tot goede doel. Wij voeden zelden onwil om mede te de hoop, dat dateen eenjonger jongergeslacht, geslacht, beter beteronderricht onderrichten enopgeleid, opgeleid, de hoop, uit overtuiging die die gewichtige taak zal volbrengen. volbrengen. Gelukkig Gelukkig is is taak zal uit overtuiging bij de oudere ouderevan vandagen dagenook ookhet hetdenkbeeld denkbeeldzoo zooniet nietgeheel geheel gegebij de weken dan toch toch verzwakt, verzwakt, dat de de »schoollucht," »schoollucht," een een product product van van weken dan de uitwasemingen van van jonge jonge kinderen, kinderen, een een gezonde gezonde lucht lucht om om inin de uitwasemingen te ademen ademen is, is, waarbij waarbij men men oud oud kan kan worden. Vat beweerden wel wei zij, zij, Dat beweerden jong onder onder die dieschoollucht schoollucht bezweken, bezweken, die oud werden, maar maar die jong die oud tegendeel betuigd Jamen velen, lOuden zouden het het tegendeel betuigd hebben. hebben. Jamen dat waren velen, slechts enkele enkele veteranen veteranen het hetwoord woordbehielden behielden! mer, mer, dat slechts ! Maar eigenbelang mag hier niet bovendrijven. De De onderwijzer onderwijzer moet moet hijbehoeft behoeftzich zich niet alleen aneen met, met,maar maarook ookvoor voorzijne zijneleerlingen leerlingenleven lev en; ; hij niet voor hen op te te offeren, offeren, maar maar hij hij mag ook niet de deoffers offers niet voor hen op ook hen niet doen worden. Er bestaat kans, kans, dat dit dit in in de de van laatdunkelldheid doen van laatdunkendheid Er bestaat toekomst worde, nu nu zij zij die dieaan aandederijksrijks-enenaan aansomrnige sommige toekomst beter beter worde,
-
13
194 1 94
gemeentelijke opgeleid worden, ook onderricht ontgemeentelijke kweekscholen kweekscholen opgeleid ook onderricht vangen ontleed- en en natuurkunde natuurkunde van in de de vangen in in de de ontleedvan den den mensch mensch en en in eischen der schoolhygieine. schoolhygieine. Maar Maar lang zich tot tot het het eischen der lang niet allen die die zich daar examen voor het hetlager lagerschoolonderwijs schoolonderwijs •aanmelden, hebben daar examen voor aanmelden, hebben hunne opleiding ontvangen. ontvangen. Aan Aanonze onzenormaalscholen normaalscholen ontbreekt ontbreekt hunne opleiding dit onderwijs nog geheel. Jammer Jammer echter, dat die vakken vakken geen geen dit onderwijs nog geheel. dat in die exam en wordt wordt afgenomen, afgenomen, althans althans aan aan hulponderwijzers hulponderwijzers en en onderonderexamen wijzeressen eenige vragen vragen worden gedaan 1). het wijzeressen hierover hierover niet niet eenige 1 ). En het blijft vraag, of dit wel wei het het geval gevalisisbij bijhet hetexamen exam ellvoor voorhoofdhoofdblijft de de vraag, onderwijzer onderwijzeres. Wel WeI schrijft schrijfthet hetprogramma programma voor voor onderwijzer en en onderwijzeres. het Ieveren van van bewijzen, bewijzen, dat dat dedecandidaten candidaten »bekend » bekend zijn zijn met met het leveren den bouw en endedeverrichtingen verrichtingenvan vanhet hetmenschelijk menschelijklichaam" lichaam" en enmet met den bouw de meest gepaste middelen, waardoor orde en tucht in de school de meest gepaste middelen, waardoor orde en tucht in de school worden gehandhaafd," daaruit blijkt dat over over de de gehandhaafd," maar maar daaruit blijkt nog nog niet, niet, dat eigenlijke schoolhygieine gehandeld dat is even even noonooeigenlijke schoolhygieine gehandeldwordt. wordt. En En dat dig als het bewijs te leveren, leveren, dat datzijzij»duidelijke »duidelijke begrippen begrippen bezitbezithet bewijs ten van de dewijze, wijze,waarop waarophet hetschoolonderwijs, schoolonderwijs,onder onderhet hetaanleeren aanleeren ten van van gepaste en ennuttige nuttigekundigheden, kundigheden, dienstbaar dienstbaar kan kan worden gevan gepaste maakt aan de deontwikkeling ontwikkelingvan vandedeverstandelijke verstandelijkevermogens vermogens der der maakt aan kinderen aau hunne hunne opleiding opleidingtot totchristelijke christelijkeenen.maatschappe.maatschappekinderen en aan lijke deugden." hebben hebben we we op op menige menigebladzijde bladzijdevan vandit ditboek boekaanaanlijke deugden," getoond. Ja, wij datdat diedie 0 pIe i din g wij gaan gaan verder verderenenbeweren, beweren, opleiding toezeer kan geschieden, zonder behoorlijke kennis zeer gebrekkig kan zonder behoorlijke kennis en toed eniet niet genoemde genoemde nuttige n i s der d erg dpassing van passing van de nuttigeken kennis g e ez zo 0nndh e ids lee r van van de des c h 0 0 len van het h e t schoolkind. s c h 0 0 I kin d. heidsleer school en van Men houde ons ons dan dan ook ook ten tengoede, goede,dat datwij wijniet nietgeheel geheelvrede vrede Men houde hebben met met de de slotphrase slotphrase van vandeze dezebepaling, bepaling,waarbij waarbijwordt wordtvoorvoorhebben decandidaten candidaten toonen toonen »eenige »eenigekennis kennis tetebezitten be zit ten geschreven, dat de geschreven, de gronden gronden der der anthropologie, anthropologie, voor voor zoover zoover die diekennis kennisnoodig noodig van de van voor den denonderwijzer onderwijzer der der lagere school, van de de klassikale klassikale ininis voor school, van der lagere school, algemeene leiding leiding van van het het onondeeling der deeling school, van van de algemeene derwijs en van van het hetklassikaal klassikaal onderwijs." onderwijs." Wij Wij weten weten hoe hoe dit ditinin derwijs den regel regel wordt wordt opgevat. opgevat. Men Menleest leesthet heteen eenofofander anderhandboek handboek den Ret K. K. B. B. van van 3 Februari Februari 1881 1881 behelst behelstdaaromtrent daaromtrent niets. niets. I) Het
195 1 95
voor examens ingericht ingericht eens eens door, door, prent preotdaarvan daarvan zooveel zooveelmen men voor die examens 1100dig de beantwoording beantwoording van van eenige eenigeoppervlakkige oppervlakkige vra• vratot de noodig acht tot gen in het geheugen geheugen en en als men is, laat Iaat men men aile alle verdere men geslaagd is, in het anthropologische studien rusten en en handelt vaak onmenschvaak zeer onmenschstudi e n rusten kundig. kundig, de grondslag grondslag van van het hetgansche gansche onderonderNaar onze 'peening meening moe! moet de Naar onze wijs in de de lagere berusten. Het kennis berusten. wijs in lagere school op anthropologische kennis zal bitter weinig weinig voor VOOl' de de ontwikkeling ontwikkeling der der jeugd jeugd afdoen, afdoen, of of de de zal bitter punten in in alle examen-vakken heeft behaald behaald onderwijzer onderwijzerde de meeste meeste punten en bij bij slot slot van vanrekening rekeningtoont toontzeer zeerweinig weinigkinderkennis kinderkennis te te bezitten. bezitten. Een grondige anthropologische studie eenige rationeele rationeele studie is als de Een grondige de eenige grondslag der der paedagogen-vorming paedagogen-vorming totebeschouwen. beschouwen. Want beWant dan dan bemeer van van den den geneesheer geneesheer teteleenen, Ieenen, deze deze hoeft p.aedagoog niet meer hoeft de paedagoog laatste niet meer meer toezicht toezicht op op het het schoolwezen schoolwezen tete houden, houden, hetgeen hetgeen laatste niet inderdaad, zoolang die tijd niet niet gekomen gekomenis,is,volstrekt voistrektniet nietververdie tijd smaad mag worden. mag worden. den paedagoogbijbijden dengeneesheer geneesheer isis Dit ter leen leen gaan gaanvan vanden Dit ter paedagoog echter ellendigste, onvolledigste, onvoIledigste, gevaarlijkste gevaarlijkste en en in in zijne zijne gegede ellendigste, echter de volgen verderfelijkste wijze wijze van van ontleenen, ontleenen, die die men men zich zich denken volgen verderfelijkste kan. Want wat wat alalonheil onheil kan kan er intusschen geschieden, zoo men kan. Want zoo men dat geneeskundige geneeskundige stemmen de in in het het schoolaltijd wachten moet, moet, dat wezen opgehoopte opgehoopte vergrijpen vergrijpen tegen de wetten ger wezen der natuur natuur aantoonen ; en in aIle bijzonderheden kan geneesheer toch nietindringen. indringen. bijzonderheden kan de geneesheer toch niet en in alle Ieder in zijn zijn eigen yak vooral in in de degrondbeginselen grondbeginselen er vak en vooral moet in Leder moet van zelfstandig oordeel oordeel bezitten. bezitten. De paedagoog paedagoog heeft heeft de de hier van een zelfstandig deralgemeene algemeene be doe Ide zelfstandigheid zelfstandigheid niet niet alleen aIleen ten tenopzichte opzichte der bedoelde schoolinrichting geneesheer nog nog voor voor schoolinrichtingnoodig noodig (want (want hierbij hierbij zou zou de de geneesheer hem kunnen optreden), optreden), maar maar hij hij behoeft behoeft ze ze bij bijde deonmiddellijke onmiddellijke hem kunnen uitoefening van zijn zijn ambt ambt in induizend duizendafzonderlijke, afzonderlijke, vooraf vooraf niet niet tete uitoefening van bepalen omstandigheden, voor voor de dejuiste juistebeoordeeling beoordeelingder deroneindig oneindig bepalen omstandigheden, mindel'individueele individueele verschillende, gewone en en ongewone, ongewone, meer meer ofofminder verschillende, gewone voorvallen van het het schoolleven, schoolleven,der derzeer zeeruiteenloopende uiteenioapende graden voorvallen van van lichamelijke enengeestelijke geesteIijke toerekenings-vatbaarheid zijner zijner van lichamelijke toerekenings-vatbaarheid leerlingen, enz. enz. leerlingen, enz. enz. Is' het niet nietvernederend vernederend voor voar den denonderwijzer, anderwijzer, als hij bij de hij bij Ig het
I96 beoordeeling inrichting of den verbouw verbouw eener eener school, school, beoordeelingvan vande de inrichting of den jarenlang de de jeugd jeugd moet moetopleiden, opleiden, geheel geheelvoorbij voorbij waarin waarin hij hij zelf jarenlang wordt gegaan gegaan of, als men wordt hem hoort, hoort, dat dat men men meestal meestal zijn zijn advies advies men hem niet opvolgt, maar maar wel weI dat dat van van een eenmr. mr.timmerman, timmerman, die zich zich als niet opvolgt, als architect mr. in de de rechten, die als architect opwerpt, opwerpt,of of van van een een mr. als schoolopschoolopziener weI van van een een mr. mr. hoedenmaker, hoedenmaker, die die als gezeten ziener fungeert, fungeert, of of wel als gezetert R. Katholiek lid der del' plaatselijke plaatselijke schoolcommissie is. Is Is het het niet niet treurig, treurig, schoolcommissie is. als een onderwijzer onder verontschuldigingen zich den een onderwijzer onder groote groote verontschuldigingen zich tot den geneesheer op op een eenafstand afstandwends, wendt, zooals zooals nog nog zoo zoo vaak vaak geschiedt, met met verzoek even te te willen zeggen lucht, welke verzoek hem hem even zeggen hoeveel licht en en lucht, schoolbanken zijn school noodig noodig heeft, heeft, hoe hoe de de privatcn schoolbanken hij hij in in zijn privaten zijner school moeten ingericht zijn, enz. Ik zeg dit niet, om dezevragers vragers school moeten ingericht zijn, enz. Ik zeg dit niet, om deze te laken, laken, integendeel, integendeeI, ik prijs prijs die die mannen, die, hun hun onwetendheid onwetendheid Maar ik belijdende, liever raad raad vragen, vragen, dan dan verkeerd verkeerd handelen. handelen. Maar belijdende, liever wijs er slechts op, op, hoe hoeonvolkomen onvolkomenzulke zulkevragen vragenen ende deantwoorden antwoorden daarop moe ten uitvallen. uitvallen. Niet aan hen ligt ligt echter de schuld, maar daarop moeten aan hen aan hunne gebrekkige onderaan hunne gebrekkige opleiding. opleiding,aan aan 't't wanbegrip, wanbegrip, dat dat de de onderwijzer van alles iets moet weten, weten, behalve behalve hoe hoe hij hij zijne school iets moet wijzer van omgaan buiten buiten het het nlOet inrichten, met met zijne kinderen moet inrichten, kinderen moet moet omgaan lesseboek. Hoe hooger hooger het hetleven levenmet metzijne zijneverhoudingen, verhoudingen,voorwaarden voorwaarden en en eischen stijgt, des te te meer meermoet moethet hetzich zichzelf zelf bewusten endoordacht doordacht eischen stijgt, bewust den mensch menschopopelken elk entrap trapzijner zijnerontwikkeling ontwikkeling tot tot zijn, teneinde den zijn, teneinde vraag in in staat staat te te stellen, of de de overeenstemming overeenstemming beslissing beslissing van van de de vraag tusschen den al al verder verder en enverder verdeI'voortgaanden voortgaanden levenstoestand levenstoestand en tusschen der natuur natuur en zoo niet, niet, op 0]) en wereldorde wereldorde nog nog besta-at, bestaat, en en zoo de wetten der wijze zij zij hersteld hersteld kan kan worden. En voor wien wien kan kan dit dit noodEn voor welke wijze zakelijker dan voor voor hem hem wiens wiens taak taak het het is, is,het hetopkomende opkomende zakelijker zijn, zijn, dan jonge leven leven zoo zoo te te vormen vormen en te te leiden, dat het tegelijkertijd tegelijkertijd bebejonge dat het antwoordende aan zijnen tijd tijd en enaan aandedenatuur, natuur, zijn zijn baan baan doordoorantwoordende aan zijnen kan;; voor voorwien wienmeer meerdan danden denopvoeder opvoederenen onderwijzer? loopen kan loopen onderwijzer ? Het is niet niet genoeg, genoeg, dat dat hij hij den den loop loop en en de de wetten van van het groote Het level1 kent, kent, het hetgebied gebiedvan vandede afgetrokkel1wetenschap wetenschap naar naar alle leven afgetrokken zijden doorkruist doorkruist; ; -— hij hij moet bovenal bovenal de deinrichting, inrichting, krachten en zijden dat hij hij vormen vormenmoet, moet, gronwetten van van het het menschelijk menschelijk organisme, organisme, dat
1 97
,kennen. Hii moet moet om om een een helder helder inzicht inzicht in in het het geheel geheel te te dig kennen. hebben, de de ontleedontleed- en en natuurkunde natuurkunde van vanhet hetkinderlijk kinderlijkorganisme organisme hebben, dezen grondslag psychologie van kindininzijne zijneverseliilverschilgrondslag de psyehologie van het kind en op dezen lende ontuikkelingstildperken ont'ltJikkelingsty'dperken grondig grondigbestudeeren. bestudeeren. Want Want de de wetten lende hij zich zich meer meer ononvan het het geestelijke geestelijke leven leven des des kinds, kinds, met met welke hij van middellijk moet moet bezighouden, bezighouden, zijn zijn op op organische voorwaarden voorwaarden en middellijk wetten gegrond. alleen uit uit de de boeken, boeken, noch uit afgetrokken afgetrokken philosofieen, philosofieen, Niet alleen put men men het het voedsel voedseldezer dezer' studie,maar maarhoofdzakelijk hoofdzakelijkuit uithet het put studie, leven zelf, zelf, uit uithet hetboek boek natuur,nituit beredeneerdewaarwaarleven derder natuur, hethet beredeneerde deeigenaardigheden eigenaardigheden des deskinderlijken kinderlijken levens, levens, nit uit de de nemen van de nemen van navorsching van haren haren oorzakelijken oorzakelijken samenhang samenhang en uit de dedaaruit daaruit navorsching van en uit af te leiden onbedriegelijke gevolgen. onbedriegelijke gevolgen. of te Hierdoor kan het onderwijs onderwijs en het het opvoedingswezen opvoedingswezen zich zich Hierdoor alleen alleen kan we gens hare hare ver ver uitgestrekte uitgestrekte gegevan onhoudbare, onrijpe onrijpe en wegens van een onhoudbare, volgen hoogst gevaarlijke gevaarlijke empirie empirie vrijmaken vrijmaken en tot een een volgen hoogst en zich zich tot exacte 0 p v 0 e din g sow c hap verheffen,, die diehet hetleven leven exacte opvoeding s-w e t ee ten n s cs h a p verheffen van den mensch mensch op opeen eenzegenrijke zegenrijkewijze wijzein in zijneontwikkeling ontwikkeling van den zijne zal leiden en vormen. Zulk Zulkeen eengrondslag grondslagzal zalden denonderwijzer onderwijzer en vormen. eerst den algemeenen algemeenen regel regelvoor voor de demethodiek methodiek der derbehandeling behandeling eerst den en opvoeding van van het het kind kind aan aan de de hand hand doen doen en en hem hem tevens tevens in in en opvoeding staat stellen, dezen de jeugd jeugd onontbeerlijken onontbeerlijken tak tak van van kennis kennis dezen voor de met daaruit voortvloeiende voortvloeiende diaetetiek diaetetiek haar mede mede te deelen. met de daaruit De paedagogen paedagogen moeten moeten echter geene geneesheeren worden, niet geene geneesheeren gelijk geneesheer, den den zieken zieken mensch mensch leeren kennen en en behanleeren kennen gelijk de geneesheer, del en, zooals zooals men menditditaan aanden den paedagooginin Frankrijk, DuitschDuitschdelen, paedagoog Frankrijk, land, in sommige sommige andere ,landen .landen heeft heeft voorgesteld, door land, Belgie Belgie en en in hem uit een een soort 800rt van van for mulier zekere kenteekenen van van ziekten ziekten zekere kenteekenen formulier hem uit en dienvoor houden, die diebijbijschoolkinderen schoolkinderenkunnen kunnenvoorkomen, voorkomen, en dien voor te houden, overeenkomstig een oordeel vellen over de al of niet toelating of-overnkmstig delvnorafietlngo het verblijf des Dit isis de de taak taak van van den clen gegehet verblijf des kinds kindsop op de de school. school. Dit neesheer en behoort dit te blijven. neesheer en behoort te blijven. Maar paedagoog mag dat hij hij heerschende men eischen, dat mag men Maar van van den den paedagoog en en krachten van den gezonden mensch leert wetten leert kennen en van den gezonden mensch wetten en behandelen. Ret menschelijk menschelijk organisme organisme laat behandelen. Het laat zich zich niet niet deelen. deelen. IsIs
198
het taak van van den den onderwijzer onderwijzer om eene helft te vormen, dan het de taak om de de eene moet hij moet hij ook ook de de andere (wortel-) helft kennen, want mensch helft kennen, want de de mensch kan niet bij helften, helften, maar maar slechts slechts als een geheel gekend behanniet bij gekend en behandeld worden. De paedagogen paedagogen moeten moeten ook ook niet niet in in dezelfde dezelfdebijzonderheden bijzonderheden als de geneesheer zulks zulks behoort behoort te te doen, doen, de deontleedontlt!ed-enennatuurkunde natuurkl1nde de geneesheer bestudeeren;; ook ook dit dit ware ware een eennauwelijks nallwelijks tete bebevan den mensch mensch bestudeeren van den zij moeten moetendedealgemeene algemeeneinrichting, inrichting,grondgrondvredigen Maar zij vredigen eisch. eisch. Maar voorwaarden, grondkrachten, op op welke het menvoorwaarden, grondwetten grondwetten en grondkrachten, het menschelijk organisme berust, berust, inzonderheid be trekking tot tot de de ververschelijk organisme inzonderheid met met betrekking de wetten van het ontwikkelingsleven ontwikkelingsleven leeren kennen. schijnselen schijnselen en en de van het weIte te bevredigenenennoodzakelijke noodzakelijke eisch eischvoor voorieder, ieder, Dat is een eenwel Dat is bevredigen die zich aan de opvoeding als levenstaak wil wijden. die zich aan de opvoeding levenstaak wil wijden. De regeering regeering zorge zorge er dus plaats, dat dat o0vveera dus voor, in de eerste plaats, r a 1I waar van harentwege harentwege paedagogen paedagogen worden gevormd, waar van gevormd, de gelegenheid en als tot het het verkrijgen verkrijgen dier dier kennis rr uu i m m s c hh 00 o o tt s,s, dd ee ggel e 1 ijij kk en in hetonderwijs onderwijs opensta. opensta. e r enndd.bbest e s tand a n ddee d e eI l van van het i n tt ee gg rreeere Door use u maan ann teteleggen leggen of of tete on oni s cc hh m museum Door een pp aa ee dd aago g o g is derstel1nen, moeten de deaspirant-onderwijzers aspirant-onderwijzers zoowel zoowel als de geexadersteunen, moeten de geexamineerden de gelegenheid gelegenheidzijn, zijn, zich ziehdoor doorteekeningen teekeningen en en mineerden steeds steeds in de vorderingen in in de de wewemodellen hoogte te te houden houden van van de vorderingen modellen op op de de hoogte tenschap sehoolhygieine, apdat o.pdat zij zij kunnen kunnen vergelijken vergelijken en desdestenschap der der schoolhygieine, noods het waargenomene waargenomene aan de de ervaring ervaring toetsen. toetsen. noods het Ook om zijne zijne kennis kennis van van de de harmonisehe der leleharmonische ontwikkeling . der Ook om vensfunetien bij het kind practiseh toe te passel'l, moet men hem passen, moet men hem vensfunctien bij het kind practisch toe te geval is, is, in in de degelegenheid gelegenheid op degelijker wijze op degelijker wijze dan dan tot tot nu nu toe toe het geval stellen. Wij hebben reeds reeds vroeger vroeger de dewenschelijkheid wensehelijkheid uitgesprouitgesproWij hebben dat de de schoolonderwijzer sehoolonderwijzer tevens leiding ken, ken, dat tevens belast belast worde worde met met de leiding van gronden daarvoor daarvoor hebben neb ben wij wij onderwijs ; de gronden gymnastisch onderwijs; van het gymnastlseh op bIz. r117 uiteengezet. Hier Hier wenschen wensehen wij wij op de de dringende beop blz. 17 uiteengezet. dat voor voor allen die zich aan aaD-het hetonderwijs onderwijswijden, wijden, hoefte te wijzen, wijzen, dat die zich hoefte te ook voor hen hen die diezich ziehalleen aileen gymnastiek-onderwijzerswenschen wensehen ook voor tottot gymnastiek-onderwijzers te vormen, een een ruime ruime gelegenheid gelegenheid opensta, opensta, om om zich zieh theoretiseh theoretisch te vormen, en praetisch tot tot dit ditgedeelte gedeeltederder opvoedingstaaktetebekwamen. bekwamen. en practisch opvoedingstaak WeI wordt op op onze onzekweekscholen kweekseholenvoor vooronderwijzers onderwijzers en enonderwijonderwijWel wordt
.
199 1 99
zeressen noodige onderwezen onderwezen om om een eenaanteekening aanteekening of ofeen een acte acta zeressen het noodige voor de gymnastiek gymnastiek te te erlangen, weI schrijft het programma programma een een voor de wel schrijft reeks van eischen eischen voor, voor, die die de decandidaten candidaten op opdedeexamens examenshebben hebben reeks van te vervullen;; maar niet zoozeer zoozeer aan aan op opde debewijzen, bewijzen, die die te vervullen maar het het komt komt niet de candidaten van hun kennis op een examen geven, als weI wel op de candidaten van hun kennis een examen geven, de zekerheid die die men men bezit, bezit, dat d;ltzezegoed goedzijn zijnopgeleid, opgeleid,dat datzezehun hun de zekerheid de ware ware bronnen bronnen hebben hebben geput. geput. kennis nit de kennis uit Ziedaar in in 't Ziedaar 't kort eenige wenschen van van de de vele veledie dievervuld vervuld moemoeeenige wenschen schoolhygieine in ons ons land land dien naam ten worden, zal naam mogen zal de schoolhygieine dragen, iets meer meer kunnen kunnen doen, dan bij bij de de bestaande bestaande bebedragen, zal zal ze ze iets doen, dan palingen zal ze iets iets meer meerdan daneen eenwanklank wanklankzijn. zijn. palingen mogelijk mogelijk is, is, zal Veel, ontzaglijk veel blijft blijft op dit dit gebied gebied nog te wenschen, nog nogVeel, ontzaglijk te wenschen, te doen over. over. Maar Maardedeondervinding ondervindingheeft heeftmij, mij,helaas helaas!1 geleerd geleerd te doen hier niet veel te te vragen, vragen, ja, liever het strikt noodige niet te veel liever beneden het te blijven. blijven. Ik vertrouw dan dan ook, ook, dat datdedetot totdusver dusverdoor doormij mijgeuite genitewenwenIk vertrouw wil en en goed goedoverleg, overleg, schen gegeven voorschriften, voorschriften, met goeden wil schen en gegeven met goeden binnen ieders bereik vallen. vallen. ieders bereik en een een helder helder inzicht inzicht ininde deware ware belangen onzer Goede Goede wil wil en slechtste wetten en schooljeugd en de schooljeugd kunnen, kunnen,ik ik herhaal herhaal het, het, met met de slechtste gebrekkig&te veel goeds goedsvoortbrengen. voortbrengen. gebrekkigste bepalingen, bepalingen, toch toch nog veel Ret practische Nederlandsche Nederlandsche yolk, YolK,dedeonafhankelijke onafhankelijke gemeentegemeenteHet practische besturen, opgeklaarde volkszin volkszin over over belangen van opkobesturen, de opgeklaarde van het opkomend geslacht, die die allen zijn zekerder waarborgen, waarborgen, machtiger machtiger hefmend geslacht, zijn zekerder hef wetten en die den den geest geest dooden dooden en en boomen, dan alle alle wetten en besluiten, besluiten, die den sleur voeden. voeden. den sleur Op dan mannen en vrouwen, die het het voorrecht voorrecht hebt uu aan aan die Op dan en vrouwen, om goed goed te te maken maken door door eeneenheilige belangen belangen te te. mogen mogen wijden, wijden, om en verstandig verstandig beleid, beleid,wat watbekrompen bekrompenpartijzucht partijzucht en en onedel onedel drachtig drachtig en Toont, dat dat gij gij egoIsme hebben bedorven bedorven 1I Toont, egoisme anders voor voor geslachten hebben beter dan uwe uwe wetgevers wetgevers begrijpt begrijpt wat om ons onsschoolschoolbeter dan wat noodig noodig is, is, om wezen doen zijn zijn het het plechtanker plechtanker van van de de welvaart welvaart van van den den NeNewezen te te doen kweekplaats van van een eeh krachtig krachtig en enverstanverstanderlandschen Staat, de de kweekplaats dig yolk volk! 1
AANHANG SEL. A ANHANG SEL.
DE BEWAARSCROOI,. BEWAARSCHOOIJ. Wij wenschen in dit gedeelte gedeeltevan vanonzen onzenarbeid arbeid in in 't't kort de Wij wenschen in dit eischen aan te te geven, geven,waaraan waaraan goed goedingerichte ingerichtebewaarscholen bewaarscholen bebeeischen aan hooren voldoen. hooren te voldoen. een blik blik te te werAlvorens gaan, wenschen wens chen we wer Alvorens daartoe daartoe over over te te gaan, we een pen op deb e tee ken i s, die deb e w a a r s c h 0 0 I voor de-penodbtkis,ewarcholvd harmonische ontwikkeling Om dit dit te te beter beter ontwikkeling van van het het kind bb ee zzit. i t. Om te doen uitkomen, uitkomen, moeten moeten wij stap terug terug doen, doen, naar naar de gegete doen wij een een stap hetbewaarschoolwezen. bewaarschoolwezen. schiedenis van het schiedenis van Reeds vroeg vroeg isis de debehoefte behoeftegevoeld, gevoeld,om omkinderen kinderenaan aanhet hetouderouderde bekrompen bekrompen omstandigheden omstandigheden der der ouders ouders lijk lijk toezicht, toezicht, dat dat door de veel wens chenoverliet, overliet, tijdelijk tijdelijk teteonttrekken onttrekken en en ze ze naar naar ininveel tete wenschen toevloed richtingen zenden, waar waar ze ze »bewaard" richtingen te te zenden, De toevloed »bewaard" werden. De dathet hetware warekinderpakhuikinderpakhuivan kinderen werd echter zoo groot, dat van kinderen werd echter zoo groot, de prille prillejeugd jeugd vaak vaak ininveel vt.elongunstiger ongunstiger omomzen werden, waar waar de standigheden dan in in de deellendigste ellendigsteenenbekrompenste bekrompenste standigheden verkeerde, verkeerde, dan gezinnen. De kinderen kinderen werden van straat gehouden, gehouden, maar maar opgegezinnen. De van straat pakt in ellendige, donkere, vochtige vuile kelders en vertrekken, pakt in ellendige, donkere, vochtige vuile kelders en vertrekken, waar, in een woord, alles werd aangetroffen, dat indruischte tegen indruischte tegen waar, in 66n woord, alles werd aangetroffen, zat daar daar op op smalle smalle banbaneen harmonische ontwikkeling. ontwikkeling. Ret Het kind kind zat ken of kroop kroop op op een eenvuilen vllilensteenen steen envloer vloerin in onzindelijkheidvoort' voort. ken of onzindelijkheid stond aan aan allerlei ongelukken werd mishandeld mishandeld en en stond ongelukken bloot.
201
In het eerste eerste vierendeel vierendeel dezer dezer eeuw, eeuw, toen toen het hetindustrialisme industrialisme en en In het de modezucht, modezucht, om het het kind kind naar naar die die pestholen pestholen te te zenden, zenden, tot toteen een ontzaggelijke hoogte was geklommen, hebben menschlieontzaggelijke hoogte was hebben eenige menschlievende en verlichte verlichte mannen en vrouwen in in Engeland, Engeland. Zwitserland, Zwitserland, vende en en vrouwen in Nederland, Nederland, zich zich het lot lot Duitschland, Duitschland, Frankrijk, Frankrijk,enen later later ook ook in van ongelukkige wichten wichten aangetrokken aangetrokken en begrepen, dat, dat, zoo zoo van die ongelukkige en begrepen, gevaarkwam• kwamvoortgaande, toekomst van van gansche ganschegeslachten geslachteniningevaar voortgaande, de de toekomst Zij hebben hebben daarom daarom pogingen pogingen aangewend, aangewend, om omhet hetbewaarschoolbewaarschoolZij wezen te hervormen hervormen en het het kind kind onder onder betere betere leiding leidinginingunstiger guns tiger wezen te omstandigheden plaatsen. De De lokaliteit lokaliteit werd beter ingericht en omstandigheden te te plaatsen. beter ingericht een beter toezicht toezicht op op de deleiding leidingder derkinderen kinderengehouden. gehouden. Van Vanbebeeen beter waarscholen werden ze leerscholen. De De vrome vrome zin zin en en de de warme ijver van de hervormers hervormers deden deden hen hen echter in een ander ander uiterste uiterste vallen. vallen. van de in een Men verschafte den den kleinen wel weI meer meer licht en weI eenige Men verschafte en lucht, lucht, ook ook wel meerdere toezicht ontaardde ontaardde in in strenge tucht. meerdere beweging, beweging, maar maar het het toezicht tucht, de leiding leiding in in ondoelmatig ondoelmatig ond men kweekte kweekte kleine ferne femeonderwijs: erwijs : men op-larsentuz make laars en treuzelaars en maakte er machine-menschen machine-menschen van, van, die die op het commando alles konden napraten, nadoen, nadoen, maar maar die die niet niet het commando konden napraten, hadden leeren denken, denken, niet wisteh te te handelen. handelen. De Dewerktuigelijkwerktuigelijkniet wisten heid was tot een uiterste gedreven en het kind tot eenautomaat automaat heid was tot een uiterste gedreven en het kind tot een vervormd. Ret beginsel van van den den grooten grootenkindervriend kindervriend en en waren hervormer Het beginsel het bewaarschoolwezen, bewaarschoolwezen, van van den denZwitserschen Zwitserschen opvoedkundige opvoedkundige van van het Friedrich »dat het het punt punt van vanuitgang uitgangvan vanalalhet hetwordende wordende Friedrich Froebel, »dat en bestaande, alzoo alzoo ook ook van van aIle wetenschap, en bestaande, alle wezenlijke kennis en wetenschap, de daad op handelen berust," niet gemeengoed gemeengoed daad is, is, op berust," was was toen toen nog niet geworden. Men meende enkel enkel met met woorden, woorden, en en dat dat nog nogwel weI met met Men meende woorden lOnder zin, zin, kinderen kinderen tot totmenschen menschentetekunnen kunnenvormen. vormen. woorden zonder der natuur, natuur, is is bij bij haar ter Froebel, ijverige beoefenaar beoefenaar der ter schole schole Froebel, die ijverige gegaan, om haar het geheim der opvoeding te ontwringen. Hij Rij der opvoeding te ontwringen. gegaan, om bracht met zijne kindertuinen kindertuinen en speelgaven een gansche gansche revolurevolt!met zijne en speelgaven toenmaligedenkbeelden denkbeeldenvan vanopvoeding opvoeding in in de de tie teweeg inindedetoenmalige tie teweeg zoogenaamde bewaarscholen. bewaarscholen. Het woord kin d e r t u i n e sluit n sluit reedsde de begrippenvan van Het woord kindertuinen reeds begrippen licht, lucht beweging ininzich ; het woord s pee I g a v e ndrukte drukte lucht en en beweging zich ; het woord speelgaven .
202
reeds denkbeeld uit, uit, dat dat de de kinderen kinderen daar daar spelen, spelen, dus duskinderkinderreeds het het denkbeeld Iijk woord: : naar naar lichaam ontlijk handelen handelen zouden, zouden,in in een een woord lichaam en en geest ontwikkelen. Het duurde duurde echter lang alvorens denkbeelden vorm kregen alvorens die die denkbeelden echter lang en in ons onshedendaagsch hedendaagschbewaarschoolwezen bewaarschoolwezen ingevoerd ingevoerd werden. en in Nog zijn het het uitzonderingen, uitzonderingen, waar waar men men zijn zijn stelsel stelsel in in allen deele Nog zijn begrepen toegepast aantreft. aantreft. Maar Maar genoeg, de de betere beterebegrippen begrippen begrepen en toegepast omtrent huiselijke en schoolopvoeding, die die gaandeweg gaandeweg begonbegon omtrent de de huiselijke en schoolopvoeding, het toenmalige toenmalige nen baan breken, werkten ook terug op op het baan te breken, ook gunstig terug bewaarschoolwezen. meer doelmatig doelmatigingerichte ingerichte bewaarschoolwezen. Er Er verrezen verrezen min min of meer gebouwen, voorzien van van meer meer doelmatige doelmatige meubelen meubelenen enhulpmiddeleir hulpmiddelen tot algemeene ontwikkeling, ontwikkeling, terwijl terwijl de hande leiding aan meer geschikte handen werd toevertrollwd toevertrouwd ; ze ze kregen meer het karakter van van opvoedingsopvoedingsgestichten, gezin en en de deeigenlijke eigenlijkeleerschool. leerschool. gestichten, schakels schakels tusschen het het gezin de belangstelling van meergegoede ouders, en het het Dit wekte Dit wekte de belangstelling van meergegoede ouders, en aantal inrichtingen, den naam van bewaarof voorbereidende, aantal inrichtingen, den naam van bewaar- of voorbereidende, ja soms den naam naam van van Froebelscholen Froebelscholen dragende, dragende, nam met den den dag dag soms den nam met onttoe en werd gaandeweg maatschappelijke behoefte. toe en gaandeweg een een maatschappelijke behoefte. Er ontstonden bewaarscholen van van liefdadige liefdadige vereenigingen, vereenigingen, van van particuparticustonden bewaarscholen lieren en gemeente-bewaarscholen. gemeente-bewaarscholen. Dat Dat deze deze allen, ondanks ondanks de lieren en laatste 5o 50 jaren jaren ononhervormingen hervormingenen enverbeteringen, verbeteringen,die die zij zij in in de de laatste dergaan hebben, nog niet niet zijn, zijn, wat wat zij zij wezen we zenmoeten moeten: vormingsdergaan hebben, : vormingsscholen voor den denjeugdigen jeugdigenwereldburger, wereldburger, wie die van nabij nabij die ze van scholen voor kent, dit verwonderen verwonderen?? Goede Goede bewaarscholen bewaarscholen te te stichten stich ten ververkent, zal dit eischt veel kennis, kennis, veel veel liefde, liefde, veel veel geld. geld. En, En,waarlijk, waarIijk, die diezaken zaken eischt veel En voor voor de de zijn altijd voorhanden, voorhanden, als men noodig heeft. zijn niet altijd men ze ze noodig heeft. En bewaarschool, als maatschappelijke telling, schijnt schijnt men men nog nog niet niet maatschappelijke ins instelling, Wij zijn zijn te kunnen besluiten, besluiten, afdoende afdoende maatregelen maatregelen te nemen. nemen. Wij te kunnen huiverig het woord wettelijke regeling uit te spreken, afgaande huiverig het woord wettelijke regeling uit te spreken, afgaande op devergeefsche vergeefsche pogingen pogingen in .in dien geest reeds reeds plaats plaats gevonden gevonden op de deverschillende verschillende ministerien schijnt en op de de aarzeling, aarzeling, die die bij bij de en op schijnt te dan bestaan, dit onderwerp onderwerp te te regelen, regelen,op opbetere beteregrondslagen grondslagendan bestaan, om om dit het bestaande bewaarschoolwezen. bewaarschoolwezen. het bestaande die Beter dan onvolledige wetten, met hare eeuwige eeuwige minima, minima, die dan onvolledige met hare voor jaren gebrekkige gebrekkige toestanden toestanden in in het hetleven levenkunnen kunnen roepen, roepen. voor jaren -
03 2 20
3
zouden wij wij verlangen genoegzame genoegzame opleidingsscholen opleidingsscholen voor voor leidsleidszouden vrOl1wen en leidsmannen, aan aan wie de toekomst toekomst der der bewaarschool bewaarschool vrouwen en leidsmannen, Ret licht, dat dat van van hen hen zou zou uitgaan, uitgaan, zal zal welwei· toevertrouwd. Het werd toevertrouwd. de departemendepartemenbepalingen in de dadiger werken, dan aile wettelijke bepalingen alle wettelijke bureaux uitgebroed. uitgebroed. tale bureaux bewaarschool aan aan hare hare bestemming bestemming beantwoorden, beantwoorden, dan dan Zal de bewaarschool Zal moeten de verblijfplaatsen, de leidslieden, de opvoedingsmiddelen moeten de verblijfplaatsen, de leidslieden, de opvoedingsmiddelen en de wijze wijzevan vanopvoeden opvoeden aile zich bevatten, bevatten, om om vereischten in in zich en de alle vereischten het beginsel ten ten uitvoer uitvoer te kunnen brengen, dat aan aan een een goede goede het beginsel te kunnen brengen, dat opvoeding grondslag ligt ligt:: eene eene harmonische en natuurlijke natuurlijke opvoeding ten ten grondslag lichamelijke en en geestelijke geestelijke vermogens vermogens van van den den ontwikkeling ontwikkeling der der lichamelijke jeugdigen mensch. mensch. jeugdigen deze beide voorwaarden voeden, Aileen voorwaarden kan kan men men hoop voeden, Alleen onder onder deze dat men met met vrucht vrtlcht aan aan de de opvoeding opvoeding des des menschen menschen zal zal kunnen kunnen dat men arbeiden. Aileen sluimerende vermogens, vermogens, langs langs den den meest meest door de sluimerende Alleen door natuurlijken weg tot ontwikkeling te brengen, brengen, ze zeiningelijke gelijke mate mate en tot ontwikkeling geleidelijk oefenen, te te versterken volmaken, zal zal men men het het en te volmaken, verstecken en geleidelijk te te oefenen, doel kunnen kunnen bereiken. bereiken. Laat ons zien zien ininhoever hoeverdedebewaarschool bewaarschool aan aan dat dat doel doel moet, moet, Laat ons kan en zal beantwoorden. kan en zal beantwoorden.
.
I. RETGEBOUW. GEBOUW. I. HET Is het reeds reeds uit uit een een paedagogisch paedagogisch oogpunt oogpunt niet niet aan aan te te bevelen beve1en Is het om groote groote schoolgebouwen schoolgebouwen te te hebben, hebben, uit uit een eensanitair sanitair oogpunt oogpunt isis het nog minder minder aan aan te te bevelen, bevelen, om omgroote grootebewaarscholen bewaarscholen te te boubouhetnog Retbeginsel beginselvan vanindividualiseeren individualiseeren moet moet hier toch meer op wen. toch meer wen. Het den voorgrond gesteld gesteld worden dan opvoeding in den voorgrond dan bij bij de de opvoeding in de lagere De klassen klassen behooren behooren kleiner, het toezicht nauwkeuriger nauwkeuriger school. het toezicht school. De en veelzijdiger te te zijn zijn en en zich zichteteregelen regelennaar naarde debehoeften behoeften der der en veelzijdiger verschillende standen. Bovendien gebouwen meer meer in in Bovendien moeten moeten deze deze gebouwen den krlng der bevolking zijn gelegen dan die de nabijheid van dan de nabijheid van den kring der bevolking zijn voor lagere scholen. tot 66jaren jaren kunnen kunnen toch tochniet niet scholen. Kinderen Kinderen van van 3 tot aitijd ongestraft door weer weer en enwind wind groote grooteafstanden afstanden sours soms langs langs altijd ongestraft Ret halen halen ongebaande wegen en druk bevolkte bevolkte buurten buurten afleggen, afleggen. Het en druk .
204
en brengen brengen wordt wordt daardoor daardoor toch toch bemoeielijkt bemoeielijkt en endedenoodzakelijknoodzakelijkgeboren, om heid geboren, om vele kinderen den in de de school school vele kinderen den ganschen ganschen dag dag in te houden, te houden, waardoor waardoor wederom wederom nieuwe nieuwe lasten op school worden op de school gelegd, die gelegd, die van van haar openstellen kunnen afschrikken. afschrikken. openstellen kunnen Wij daarom van dat hethet m maximum a x i mum dder e r bb eeWij zijn zijn daarom vanmeening, meening, dat k i n gg eener v o0 1I kin eener bewaarschool bewaarschool het het cijfer cijfervan van 15o ISOkinderen kinderen niet niet moet boven gaan. gaan. Onder Onderdeze dezeomstandigheden omstandigheden kan kan men men desdesmoet te boven noods volstaan met een een enkele enkele speelzaal speelzaal en en een een speelplaats, speelplaats, zoozoonoods volstaan dat deuitgestrektheid uitgestrektheid van van het het terrein, terrein, voor voor het hetgebouw gebouw en enzijne zijne dat de de grenzen te te boven boven gaat, gaat, welke in aanhangsels vereischt, -aanhangsels vereischt, niet niet de dicht bevolkte op de dedoelmatigste doelmatigsteplekken plekkengesteld gesteldkunnen kunnen bevolkte steden op lokaliteiteneener eenerbewaarschool bewaarschoolaltijd altijd worden. zal toch tochdedelokaliteiten worden. Men Men zal gelijkvloers moeten aanleggen, aanleggen, en ende deaanwezigheid aanwezigheidvan vanspeelzaal speelzaal gelijkvloers moeten ,en open speelplaats speelplaats kan kan hier niet buitengesloten buitengesloten worden. 'en open Hetgeen wij omtrent omtrent de keuze keuze van vanhet hetterrein, terrein,de degrondgesteldgrondgesteldHetgeen wij heid, de standplaats, standplaats, de de omgeving, omgeving, de de grootte grootte van van het hetterrein, terrein, de de heid, de richting, fundament, de muren, het dak, dak, de devloeren, vloeren, de dezolde2;olderichting, het het fundament, de muren, ring, deuren en en vensters, vensters, de de gangen gangen en en portalen en het spoelspoelen het ring, de de deuren en drinkwater, op IS en volgende volgende gezegd gezegd hebben, hebben, geldt geldt hier en drinkwater, op bIz. blz. 15 omdat hier sprake van een eeninstelling instelling voor voor in nog hoogere hoogere mate, mate, omdat sprake is is van in nog omdat de debewaarschool bewaarschool met metnog nogmeer meer zeer jeugdige kinderen, kinderen, omdat zeer jeugdige recht dan de lagere school een sanitaire sanitaire inrichting inrichting is is tot totharmoharmodan de school een nische ontwikkeling van aIle Riel' wordt wordt ontwikkeling van alle vermogens vermogens des des kinds. kinds. Hier 'vaak voor een een goed goeddeel deeldedegrondslag grondslaggelegd gelegdvoor vooreen eenmenigte menigte vaak voor gebreken van van physischen en zedelijken aard, aard, maar maar ook ook hier kan gebreken en zedelijken de vorming vorming strekken strekken om om veel veelgebrekkigs gebrekkigsenenverkeerds verkeerdsininhet hetgezin gezin neutraliseeren, ja, bij volharding geheel te heffen. te neutraliseeren, bij volharding geheel op te hellen. Ret eigenlijke eigenlijke doel doel en en het het karakter karakter van van de de bewaarschool bewaarschool moet moet Het zijn, om om kinderen kinderen uit uitden denbehoeftigen behoeftigenen enmin mingegoeden gegoedenstand, stand, toch zijn, die tehuis tehuis schier schier alles alles derven tot een eenbehoorlijke behoorlijkeontwikkeling, ontwikkeling, die derven tot vergoeding daarvoor daarvoor te te verschaffen en ze zoo zoo goed goed mogelijk mogelijk een vergoeding en ze metvrucht vruchthet hetlager la.geronderwijs onderwijs tetegenieten. genieten. voor te bereiden, bereiden, om om met voor ontwikkeling moet moet dus dus hie grondslag van van het het De physische ontwikkeling hierI' de grondslag En de dedrie driehoofdvereischten hoofdvereischtendaarvan daarvan opvoedingsstelsel uitmaken. uitmaken. En opvoedingsstelsel gelegenheid om omzuivere zuivere lucht Iucht in inteteademen, ademen, zich zich .zijn weder de gelegenheid
2 05
zooveel mogelijk in het hetzonlicht zonlicht te te baden en zoo ruim ruim mogelijk mogelijk zooveel mogelijk en zoo zich en reinheid. reinheid. zich te bewegen. Daaraan Daaraan paren paren zich zich droogte droogte en hier aangedrongen worden op absolute Daarom moet hieraangedrongen Daarom absolute gezondheid en vrijheid van van terrein, terrein, op de de afwezigheid afwezigheid van van stinkende slooten, en vrijheid en andere plaatsen de nabijheid, nabijheid, die die de delucht luchtbederven bederven en en plaatsen in in de kinderen een een schadelijke schadelijke uitwasemingen uitwasemingendoen doenontstaan. ontstaan. Daar Daar de kinderen goed van den den dag dag ininde deopen openlucht luchtmoeten moetenvertoeven, vertoeven,moet moet goed deel van het terrein het terrein zoo zoo worden gekozen, beschut tegen tegen scherpen scherpen gekozen, dat dat ze beschut wind gekoesterd door door de dezonnestralen zonnestralenvolop volopvan vande debuitenlucht buitenlucht wind en gekoesterd kunnen kunnen genieten. 1. De Vertrekken. 1. De Yertrekken.
A. He t sschoolvertrek. c h 0 0 I v e r t r e k. A. Het hetgeen wij wij omtrent om trent de deplaatsing plaatsingvan Van het het schoolschoolOok hier geldt hetgeen vertrek der lagere school op biz. 25 hebben aangevoerd. vertrek der school op blz. 25 hebben aangevoerd. Wat de ruimte ruimtebetreft, betTeft,zoo zoowordt wordtdeze dezeevenzeer evenzeerhoofdzakelijk hoofdzakelijk Wat de bepaald door de de ruimte ruimte die die de detafels tafels en enbanken bankenzullen zulleninnemen. innemen. bepaald door Op ervaringen van lateren lateren tijd tijd afgaande, afgaande, is is men mentot tothet hetbesluit besluit Op de ervaringen gekomen, ook hier tafels zitplaatsen het meest meest aanaangekomen, dat ook tafels van van twee twee zitplaatsen de woelige woelige kleinen kunnen hier beveling verdienen: verdienen : de hier. aan aan elkaar het minst minst bij bij hunne hunne werkzaamheden werkzaamheden in in den den weg staan, opeen· staan, het opeenpakken de orde orde beter betergehandhaafd. gehandhaafd. pakken wordt wordt vermeden vermeden en en de Op dezelfde gronden gronden als wij groote scholen scholen verlangen, wij niet niet te groote Op dezelfde Een wenschen wenschen wij wijoak ookgeen geen te te groote groote klassen klassen aangelegd aangelegd te te zien. zien. Een m a x i mum van 4.0 40 voor h 0hoogste 0 g s teen van 36 kin d ere n maximum voordede envan36 kinderen voor I ass ekomt komtons onshet hetmeest meestgewenscht gewenschtvoor. voor. voor de de 1I aaaaggs st te ekklasse Wij zullen derhalve derhalve op op denzelfden denzelfden grondslag grondslag als in in het eerste Wij zullen hoofdstuk onze ruimte • ruimte hier verdeelen. hoofdstuk onze Wij nemen aan aan een een vaste vaste breedte breedte van van 0,9 0,9 M. M. voor voor elke elkebank. bank. Wij nemen Nu achten wij goed onderscheiden onderscheiden der der kinderen kinderen bij bij het het wij voor voor het het goed aanschouwingsonderwijs, Jat hier hoofdzaak zal zijn, zijn, zoowel zoowel als hoofdzaak zal aanschouwingsonderwijs, dat voor goed overzien overzien van van de de klasse, dat hier nog noodig nog meer peer noodig voor het het goed is, dan in as der der school, geen geen grootere grooterebreedte breedte uit uit de de as is, dan in de lagere school,
'
206
dan van ldasse van 1,75 M.·• wenschelijk. wenschelijk. Deze nu verkregen klasse dan nu wordt verkregen 1,75 M. door niet meer meer dan dan drie drie rijen rijen tafels tafels inindedebreedte breedteteteplaatsen, plaatsen, met met door niet tusschenpaden van 0,4 0,4 M., M., 1) waardoor een. b r breedte e edt e van de tusschenpaden van waardoor een. van de wordt verkregen verkregen van I as s e wordt van 3,5 3,5 M. M. kklasse Stellen wij diepte der dertafels tafelsenenbanken bankenop op0,62 0,62 M. M. wij vervolgens vervolgens de de diepte tot 0,67 M., M., dan dan eriangen plaatsing van van 66 rijen rijen tafels tafels erlangen wij, wij, bij bij een plaatsing tot 0,67 van 3,72 3,72 M. pte van van de de kklasse 1 ass evan M. tot tot 4,02 4,02 M. M. een eendie diepte Aannemende afstand van van de de eerste eersterij rij banken banken tot tot den den Aannemende voor voor den den afstand werkmuur maximum van van 1,23 1,23 M. M. en voor voor den denafstand afstand van van de de ach· werkmuur een maximum achterste rij den achtermuur achtermuur een eenminimum minimum van van 0,75 0,75 M., M., dan dan erlangt rij tot den men pte van vanhet hetlokaal lokaal 5,70 M.of6M.Wordt Wordt eendie diepte vanvan 5,70 M.of6M. . meneen bij breedte der der klasse gevoegd breedte van van 1,2 gevoegd een breedte 1,2 M. bij de breedte M. voor de beide buiten-zijpaden, dandan wordt de de b r ebreedte edt e van he t buiten-zijpaden, wordt van het 10k a a I minstens minstens 4,7 4,7 M. M. Deze verhoudingen mogen gunstig lokaal verhoudingen mogen gunstig v~~r schoollokalen schoollokalen van van worden beschouwd, want algemeen wordt wordt voor beschouwd, want bewaarscholen ze omstreeks omstreeks % dieper dan breed zijn. bewaarscholen gesteld, gesteld, dat ze dieper dan breed zijn. 1/3 Hieruit vloeit voort voort een eeno 0p ppper vandde everschillende verschillende Hieruit vloeit e r vv1I aa kk tt ee van schoollokalen van26,79 26,79M. M.22 en en 28,2 28,2 M. M.22 of per kind 0,74 M. M.22 schoollokalen van en 0,78 M.II2 en0,78M. In aanmerking nemende nemende de debetrekkelijk betrekkelijk geringe die pte van van de In aanmerking diepte klasse en de omstandigheid omstandigheid dat dat de stem stern bij bij hooge hooge lokalen te te veel veel en de ingespannen worden, achten wij moet ingespannen wijeen een hoogte h o o g t van e vanhet het lokaal lokaal van 4 M. voldoende. voldoende. Men Menverkrijgt verkrijgt dan dan een cenkkuubieken b i e k en inhoud i n h o u d van 107,16 M. M.B3 tot tot 112,80 II2,80 M. M.B3 of of per per kind kind van van 2,97 2,97 M. M.&3 tot tot 3,13 3,13 M., M.,&3 voldoende onder de omstandigheden, die wij later bij het verblijfvolden rmstadighen,wjlrbtveif in het het lokaal lokaal en endedeluchtverversching luchtverversching nader nader zullen nullen opgeven. Er kunnen kunnen echter omstandigheden zich voordoen, men van van omstandigheden zich voordoen, dat dat men het goede goede beginsel, beginsel, om om slechts slechts een een kleine klasse in hetzelfde lokaal het kleine klasse houden, moet moet afwijken. afwijken. Vooral Vooral ten ten platten lande, waar te houden, platten lande, waar men kinderen beneden beneden de de 33jaren jaren soms soms moet moet toelaten toelaten en en men men niet niet over over voldoendpersoneel personeelkan kanbeschikken, beschikken,zou zouzulks zulkshet hetgeval gevalkunnen kunnel1 een voldoend zijl1. In Indit ditgeval gevalzouden zoudenwij wijvoorstellen voorstellen elke elke klasse van 30 kinkinzijn. van 36 i) Il De gangpaden gangpaden mogen mogen niet nietminder minderzijn, zijn,onidat ol11datdede onderwijzereszich zichveel• veel. onderwijzeres vUldig in die die paden paden moet moet bewegen. beweg,en. vuldig
2 07 20 7
=
B. Desspeelzalen. pee I z a len. B. De Ret door middel middel van van een eengang gangofofdubdubHet ss ppee e e 1I vv ee rr ttrreekk moet moet door belen muur van van de deleervertrekken leervertrekken gescheiden gescheiden zijn. zijn. Het Retbehoort behoort belen muur aan de open-speelplaats open-speelplaats te te grenzen grenzen en en tegen tegen het het oosten oosten of ofzuidzuidaan de oosten te liggen. liggen. Het Ret moet moet voldoende voldoende verlicht verlicht zijn zijn en en zoo zoo de deververoosten lichting niet niet voldoende voldoendevan vanter terzijde zijdekan kanverkregen verkregenworden, worden, kan kan men men van bovenlicht gebruik gebruik maken. De ruimte ruimte moet moet berekend berekend worden worden van bovenlicht maken. De minstens tegen M.22 per per kind. kind. Het Retis is wenschelijkniet nietmeer meerdan dan minstens tegen iI M. wenschelijk een klasse klasse van van 36 kinderen kinderen tegelijk tegelijk in in het het speellokaal speellokaal toe toetetelaten. laten. >en De verhouding verhouding van vanhet hetaantal aantalspeellokalen speellokalenwordt wordtberekend berekend naar naar maatstaf, dat dat twee tweederden derdender del'kinderen kinderendedehelft he 1ftvan vanden dentijd, tijd, dezen maatstaf, dien zij zij in in de de school school doorbrengen, doorbrengen, speelt sl'eelt en en het het overige overige deel deel een dien edn derde dee!. Het Retisisaan aantetebevelen bevelenvoor vooreen een schoolvan vanhoogstens hoogstens derde deel. school IS0 kinderen, kinderen, minstens minstens 2 speellokalen hebben, een een 150 speellokalen voorhanden voorhanden te te hebben, van 36 36 M. M.22 en en een een van van 72 72 M. M.22 oppervlakte. oppervlakte. van
208
Ten opzichte van v e n ttil war min g geldt heti 1 at a t i e en ve verw arming het zelfde, wij bij bij het leervertrek opgemerkt. zelfde, wat wij leervertrek hebben opgemerkt.
c. C.
K lee d ere n-b erg p I a a t sen. Kleederen-bergplaatse n.
Naast bevinde zichzich de kde lee d ere n·b erg p I a ats,,s,. Naast de despeelzaal speelzaal bevinde kleederen-bergp1aat die ruimte genoeg genoeg moet moet bezitten, bezitten, om om al al de deoverkleeren overkleeren goed goed uit uit die ruimte elkaar te hangen. Deze ruimte moet goed goedgelucht gelucht kunnen kunnen worden. hangen. Deze ruimte moet elkaar te Bij het verlaten verlaten der derschool school moeten moe ten de de kinderen kinderen in in de despeelzalen speelzalen Bij het hunne overkleederen aantrekken. aantrekken. hunne overkleederen
D.· S I a a p- een n was c h k a mer. waschkamer. D. SlaapIn de nabijheid van deze ruimten moet moet een eenvertrekje vertrekjeaanweaig aanweaig: deze ruimten In de zijn voor s s1I aa a pzestal w a s c h v e r t rree k dienende. Een zijn voor p- en was Een zestal lage kribben met met het noodige noodige beddegoed beddegoed er in dienen voor sommige lage kribben zwakke kinderen, die, vermoeid door loopen, daar door het spelen en loopen, zwakke kinderen, een half uurtje rust kunnen vinden. Men vinde hier ook het nookunnen vinden. dige waschgereedschap, om onzindelijke onzindelijke kinderen kinderen te te reinigen. Ook dige waschgereedschap, in dit vertrek moet moetgelegenheid gelegenheid tot luchtverversching en verwardit vertrek ming zijn. zijn. E.
Keuk e n. Keuken.
wenschelijk aan inrichting een een kkee uu kken te Eindelijk Eindelijk is is het wenschelijk aan de inrichting e n te verbinden, voorzien gelegenheid om het water water tete verwarverwarvoorzien van van een een gelegenheid om het men en zoo zoo noodig noodig warme spijs maken, kleederen kleederen te te men en spijs gereed gereed te maken, Ret spreekt spreekt van van zelf, dat hier een ruime ruime reinigen en drogen. Het en te drogen. zelf, dat voorraad spoel- en en drinkwater drinkwater aanwezig aanwezig moet moetzijn. zijn. voorraad van van spoel2. Privaten en en uriiioirs. urilloirlS. 2. Privaten
De pprivaten r i vat e n en uri n 0 irs moe ten nabij speel-enenslaapslaapen urinoirs moeten nabij dede speelevenwel daarvan daarvan door door een een ruime ruime gang gang gegevertrekken gelegen; gelegen ; evenwel scheid en zijn. Men neme neme daarbij daarbij in in acht, wat wij op biz. 22II hebscheiden zijn. Men wat wij op blz. heb-
2 09
ben meegedeeld. Men Mp.n make makededezittingen zittingen0,35 0,35 M. M. hoog hoog en en0,75 0,75 ben meegedeeld. M. 0,8 M. M. breed breed;; elk elk privaat privaat door door een een schot De M. ~ot tot o,8 Schot gescheiden. gescheiden. De ruimte v66r de genoeg zijn, zijn, om om een eenzeker zekeraanaanruimte vOOr de zitting zitting moet moet groot groot genoeg tal kinderen, bijv. te gelijk, gelijk, met met de de helpsters helpsters te te bergen. Men tal kinderen, bijv. 10 io te moet op elke elke 25 25kinderen kindereneen eenprivaat privaat en en op opelk elkiootal lootaljongens jongens moet op 33 urinoirs urinoirs voorhanden Men houde houde de de privaten en urinoirs voorhandenhebben. hebben. Men voor de de jongens voor jongens van van de de privaten der meisjes meisjes gescheiden. gescheiden.
s.3. Open Open speelplaats. speelplaats. De pen speelplaats s pee I p I a a tiss een is eenvan van de de gewichtigste onderDe 0open deelen van het schoolgebouw. schoolgebollw. Er Er moet moet aIle deelen van zorg besteed worden alle zorg aan hare inrichting. inrichting. Zij Zij moet moet naast naast de despeelzalen speelzalen gelegen zijn en aan hare met deze door door fiinke gemeenschap kunnen kllnnen openstaande deuren gemeenschap flinke openstaande met deze oefenen. Zij moet moet tegen tegenhet hetzuiden zuidenofofzuid-westen zuid-westenzijn zijn gelegen en oefenen. Zij een oppervlakte bezitten, bezitten, berekend berekend naar naar 44 M M2.2 per per kind, kind, in in ververeen oppervlakte houding het aantal aantal kinderen, kinderen, dat dat er gelijktijdig van houding tot tot het gelijktijdig gebruik gebruik van maakt. De grond grand moet moetdroog droogenenbedekt bedektzijn, zijn,deels deelsmet metpaden. paden_ maakt. De van rivierzand of deels met graszoden. graszoden. De De van grof rivierzand of fijn fijn gehort gehort grind, grind, deels afwatering snel genoeg genoeg kunnen kunnen plaats plaats hebben. hebben. afwatering moet moet behoorlijk behoorlijk en en snel Langs speelzaal worde worde een een weranda weranda aangelegd, aangelegd, minstens minstens 33 M. M. Langs de speelzaal breed, van een blokjesvloer blokjesvloer en aan aan de de open open zijde zijde van van schermen schermen van een voorzien. deel van van het hetterrein, terrein,verwijderd verwijderd van van de de lokalen, voorzien. Een Een deel moet met lommerrijk geboomte en heestergewas zijn beplant. Ligt moet lomr errijk geboomte en heestergewas zijn beplant. Ligt het terre in geheel geheel open, open, dan is is het het goed goedlangs langsde denoord-oostzijde noord-oostzijde het terrein hoogopgaand plaatsen, staat staathet hettusschen ttlsschen witte witte muren, muren, hoogopgaand geboomte geboomte te plaatsen, dan moeten deze deze met met klimop klimop — - of of andere klimplanten klimplanten bedekt dan moeten worden. Een ander deel deel van van het he~ terrein terrein kan kan,, voor voor den den handenhandenEen ander arbeid, verdeeld worden in kleine bedden, te zaaien, zaaien, enz. enz. bedden, om om op te arbeid, verdeeld Doelmatige inrichtingen voor voor gymnastische spelen spelen moeten moeten op op het Doelmatige inrichtingen terrein aanwez,ig zijn, een voldoend voldoend getal getal bankjes bankjes en en terrein aanwez,ig zijn, evenzeer evenzeer een eindelijk een drinkwater-fontein. drinkwater-fontein. eindelijk een Ziedaar zuiver hygieinische hygieinische eischen, men aan aan de zuiver eischen , die die men Ziedaar in in 't kort de den bouw bouw van van eene eene bewaarschool bewaarschool moet moet steIlen. stellen. Wat het o0 nn dd ee rrho betreft, zoo zoo wenschen wens chen wij wij weder te ververWat het h o u dd betreft, 14 I4
210 2I0
wijzen hetgeen wij wij omtrent omtrent de van reinheid, reinheid, enz. ten ten wijzen naar naar hetgeen de regels van opzichte van van de lagere opzichte hebben aangevoerd. aangevoerd. Maar Maar ook ook lagere school school hebben hierbij meer aandrang aandrang worden hierbij moet moet met met te meer worden gewezen gewezen op op de strikte strikte toepassing van die die voorschriften, voorschriften, omdat omdat het het hier kintoepassing van hier veelal veelal geldt kinderen uit uit de deren de behoeftige behoeftige volksklasse over 't't algemeen algemeen wezens, wezens, volksklasse en en over bij wie het begrip van van reinheid reinheid nog nog niet niet sterk ge· het begrip steck wortel wortel heeft heeft geschoten. Het behoud eener eenerzuivere zuiverelucht luchtinindedeonderscheidene onderscheideneruimten ruimten Het behoud is daarom een een eerste eerstevereischte, vereischte,hetgeen hetgeenverkregen verkregen kan kan worden is daarom worden van onreinheid onreinheid uit uit de deruimten ruimten zoo zoo spoedig deels deels door aIle alle bronnen bronnen van mogelijk verwijderen, deels door door een eengepaste gepasteluchtverversching. luchtvervel'sching. mogelijk te te verwijderen, Telkens na he! verwijderen der der kinderen kinderen uit uitleerleer-ofofspeelzalen speelzalm het verwijderen moet alles opengezet moe! lucht kan kan aangeaangeooengezet worden, waardoor waardoor versche versche lucht voerd worden. Men wake echter zorgvuldig de kinderen kinderen door Men wake zorgvuldig dat de ondoelmatig niet gevaarlijke gevaarlijke borstziekten borstziekten en en huidverhuidverondoelmatig luchten luchten zich niet koelingen op op den koelingen den hals halen, waarvan mij mij helaas helaas!! maar maar al te te halen, waarvan vaak gevallen zijn zijn voorgekomen. voorgekomen. Vooral Vooral in in de despeelzalen speelzalen moet moel vaak gevallen voor reinheid voor reinheid worden gezorgd. Meermalen daags moeten de de daags moeten -vloeren aldaar geveegd geveegd worden, want opdwarrelend stof stof van van vloeren aldaar want het opdwarrelend de dansende dansende en en zingende zingendekinderen kinderen zou zou schade kunnen veroorzaken. II. SCHOOLMEUBELEN. II. SCHOOLMEUBELEN. A. Desschoolhank. c h 0 0 1 ban k. A. De
. Uit Uiteen eensanitair samtalroogpunt oogpuntkomt komt van van het hetschoolmeubilair schoolmeubilair in in de de de sscchho0 o1 0 Ibban eerste plaats plaats in in aanmerking aanmerking de eerste an k.k. Deze heeft hare eigenaardige eischen, eischen, even even als die van van hetzelfde hetzelfde meubel meubel voor voor de de eigenaardige lagere school. school. Ook Ook hier gelden gelden de de beide stelregels wij op op stelregels die wij bIz. 65 65 voor voor eene eenegoede goedeschoolbank schoolbankhebben hebbenaangenomen aangenomen:: de de afafblz. metingen moeten moe ten overeenkomstig overeenkomstig die van van het hetkind kindzijn, zijn,dat dat er van metingen gebruik maakt maakt en kind moet moet er zijne zijne werkzaamheden werkzaamheden goed goed in in gebruik en het kind verrichten,, zonder zonder inin't 'toogloopende oogloopendeverandering verandering van van kunnen verrichten . houding. houdjng. bevoegden,inin-en enbuitenlands, buitenlands, onder onder welke mejuffr. Op gezag van bevoegden,
211
21I
direktrice van van de de kweekschool kweekschool voor voorbewaarbewaarLouise Hardenberg, direktrice school-houderessen te te Leiden en de de heer heer W. W.Haanstra Haanstra 1), onder1), onderschool-houderessen wijzer aan inrichting, hebben hebben wij wij ons onskunnen kunnenvereenigen vereenigen wijzer aan diezelfde inrichting, het denkbeeld, denkbeeld, om om ook ookvoor voordedebewaarschool bewaarschool schooltafels schooltafels en en met het banken van van twee twee plaatsen plaatsen aan aan te te bevelen. bevelen. Die Die beide deskundigen banken reeks van van proeven proeven gekomen gekomen tot tot het hetvaststellen vaststellen van vande de zijn na een reeks volgende afmetingen afmetingen der der modellen. modellen. volgende in centimeter. centimeter. Grootte der del' leerlingen leerlingen in Grootte
117 I04 II0 90 96 II tot! 9° I tot 96 It004t ItolOt Itot l t7 tot tot to tot j tot 125 104 II0 117 96 ij 10 196 4 110 117 U5 \11
II·
~~oo~;~-v~~-d-; ba~-k-boven de-;~~~plank-_ -1- 33 33 -25 -~8-!-3 28 31 1. Hoogte van de bank boven de voetplank. !1-2222-1-2~ 22 19 ; 2 I 2. »Verschil" hoogte van van tafel tafelenbank., 17! 19 21 i 23 »Verschil" in in hoogte en bank. ` 17 23 I 3. Hoogte van van het hetmidden middender derleuning leuningbobo- : : 14 :15.5 12.5 14 ven het laagste laagste punt punt der der zitbank. zitbank. i 12·51 ven het 15.511 17 17 18.5 4. Diepte Diepte van 4· van het het tafelblad. tafelblad. i 35 \ 35 35 I` 35 3 5 35 35 :35 . 5. Lengte van de geheele geheelebank bank voor voor 22 kindr.' 90 90 90 90 kindr. 90 90 I90 90 90 2I 6. Afstand tafelblad tot 16 I I7 19 ! 20 20 17 ; 19 Afstand van van het tafelblad tot de deleuning. leuning.I 16 7. der zitbank. zit bank. 20 20 I 21 21 23 7. Diepte Diepte der 24 25 23 24 25 8. Hoogte van het het leuninghout. leuninghout. 9 10 I O ; II II Hoogte van 12 i;' 13 De kanten van het tafelblad tafelblad worden van latje voorzien voorzien,, van een latje van het daar waar waar de de armen steun (Zie daarvan daarvan twee twee afafbehalve steun vinden. vinden. (Zie behalve daar beeldingen plaat. DeDevolgnommers volgnommersvan vanbovenstaande bovenstaande tabel tabel beeldingen op op de plaat, komeR Om deze deze tafels tafels zoo zoo komeR overeen overeenmet met de de cijfers cijfersop op de de plaat.) plaat.) Om min mogelijk gecompliceerd te doen doenzijn, zijn,heeft heeftmen mende de tafelbladen tafelbladen min mogelijk gecompliceerd te onbeweeglijk, doch met afstand gemaakt, gemaakt, hetgeen hetgeen hier met negatieven afstand geen bezwaar zal zal opleveren, opleveren, daar daar de dekinderen kinderen in in de debank bank niet niet geen bezwaar langer een half halftot totdriekwartier driekwartier achtereen achtereen zitten. zitten. Men Men zal zal dan een langer dan wij bij bij het het llatuurlijk ten te werk gaan als als wij natuurlijkhierbij hierbijook ook evenzoo evenzoo moe moeten de lagere aangegeven; plaatsen school hebben aangegeven lagere school plaatsen der der kinderen kinderen in in de men zal de de kinderen kinderen moeten moeten meten meten en en ze zeininhet hetovereenkomstig overeenkomstig men zal construire faut-il construire I)i) Zie Mile Louise Louise Hardenberg Haanstra:: Comment Comment faut-il et W. Haanstra Hardenberg et Zie Mile et amenager les les jardins jardins d'enfants d'enfants?? Rapport Rapport offert offert au au Congr Congres international de e s international et amenager l'Enseignement. Bruxelles 1880, 1880, pag. pag.118. 118. l'Enseignement. Bruxelles
212 2I2
model plaatsen. De Dehoogste hoogste bankenmoeten moetennatuurlijk natuurlijk de de achterste model plaatsen. banken achterste geplaatst worden. Men verlangt ze beschilderd met met een donkere donkere ze beschilderd kleur, omdat de de voorwerpen, voorwerpen, waarmede waarmede de dekinderen kinderen spelen spelen of of kleur, omdat werken, meest alle een lichte kleur en dus dus des te beter, betel', op 0[> kleur bezitten bezitten en het tafelblad liggende, liggende, zullen zullen uitkomen. uitkomen. het tafelblad B. S c h 0 0 I b 0 I'd en, enz. e n z. B. Schoolborden, Wat de inrichting inrichting en en plaatsing plaatsing van van het hets sc chho0o01Ibb o0 rr d betreft betreft,r pre aangaat, behoeven behoeven okwatde1 ook wat de lei, i, de i f f ee I1en de gg rr iff en de de p r e nn ten t en aangaat, wij slechts te te verwijzen verwijzen naar naar blz. biz. 82 82 en en volgg. Maar ook ook hier hier wij slechts volgg. Maar moet strenger worden worden opgevat, opgevat, omdat omdat hier hier hand hand en zinttligen zintuigen moet alles strenger vaak eerste' maal maal geoefend geoefend zullen zuIlen worden. vaak voor voor de de eerste AIle ~oorwerpen voor voor aanschouwelijk aanschouwelijk onderwijs onderwijs moeten moe ten door Alle voorwerpen grootte kleur er op zijn ingericht, ingericht, om goed onderscheiden onderscheiden te grootte en kleur op zijn om goed kunnen worden. HETSCHOOLKIND. SCHOOLKIND. III. III. HET Bij zenden van van kinderen kinneren naar naar de debewaarschool, bewaarschool,treden tredenvaak vaak Bij het zenden andere motieven op den voorgrond voorgrond dan bij de toetreding toetreding tot tot de de lagere school. Het zijn zijn meestal meestal motieven motieven van van zuiver ztliver economischen economischen aard aard :: school. Het men wil wil het kind »van den vloer" In die gevallen gevallenvraagt vraagtmen men vloer" hebben. hebben. In niet naar esc h i k tenle1eft e eft ij d, maarziet zietmen menhoe hoe niet naareen eenggeschikten ijd, maar eel' hoe beter betel' naar naar een eentoevluchtsoord toevltlchtsoord voor voorhet hetkind kindom, om, ten ten einde einde eer hoe het daar daar in in veiligheid veiligheid te te brengen. brengen. Andere otlders, die minder minder door door het ouders, die htliselijke bekrompenheid »zich ontdoen" ontdoen" van van het het kind kind gegehuiselijke bekrompenheidtot tot dit dit »zich worden gedreven door een een zekeren zekeren naijver, worden, worden noodzaakt worden, gedreven door opgewekt door door de debewonderenswaardige bewonderenswaardige vorderingen, vorderingen, die dit of of opgewekt die dit dat kind kind inindede bewaarschoolbeeft heeftopgedaan opgedaallenenwaarbij waarbij eigen dat bewaarschool kinderen in achteren staan. In den den regel kinderen in htlnne hunne oogen oogen ten ten achteren staan. In Tegel zijn het dus huiselijke motieven. Zijn deze ntl van overwegenden aard, dan dan dus huiselijke motieven. Zijn deze nu van overwegenden aard, hetwenschelijk, wenschelijk, het het kind kind hoe hoeeer eel'hoe hoe liever naareene eenebewaarbewaaris het liever naar school te te zenden. zenden. VOOr V66r het hetderde derdelevensjaar levensjaar is is dit dit echter niet school wenschelijk, zoowel het belang des kinds kinds als van van de school. school. wenschelijk, zoowel in in het
2 13 21 3
Meer ollders behooren behooren hunne hunne kinderen kinderen zoo zoo lang mogelijk Meer gegoede gegoede ouders te huis te te houden houden en enzwakke zwakke kinderen kinderen in in 't'tgeheel geheelniet nietdaarheen daarheen te huis te zenrlen, want want zelfs zelfs de de best bestingerichte ingerichte bewaarschool bewaarschool bevat bevat nog nog te zenden, schadelijke die nadeelig nadeeIig op op zulke zulkekinderen kinderen schadelijke momenten momenten genoeg, genoeg, die elk geval geval zende zen de men men de de zoodanigen zoodanigen terug kunnen werken. In terug kunnen In elk daar niet heen, alvOlens den huisarts geraadpleegd te hebben. daar niet heen, alvotens den huisarts geraadpleegd te hebben. In beide gevaIlen heeft men men hier dus kinderen te doen, gevallen heeft dus met met kinderen te doen, aan hunne hunnenatuurlijke natuurlijke plichten plichtenniet nietnaar naarbehooren behooren wier ouders aan wier ouders schou· voldoen. Die plichten plichten worden nu nu voor voor een een groot groot deel deel op op de schouvoldoen. Die ders van hen of haar gelegd, die zich zich in in staat staat achten het opvoegelegd, die ders van hen of ouders over over te nemen. nemen. OpOp den leeftijd,waarop waarop dingswerk dingswerk van van de de ouders den leeftijd, de individualiteit individualiteit van van het kind kind,, zijn zijn physische en psychische aanleg, nog de demeeste meeste aandacht, aandacht, de de volle opmerkzaamheid leg, nog opmerkzaamheid van van den opvoeder wordt het het kind kindovergeleverd overgeleverdaan aanpersonen, personen, opvoeder vereischt, vereischt, wordt '
.
214 214
vaak op eene eenewijze wijze beoefend beoefend wordt, wordt, dat dathet hetklankrijke klankrijke van van de vaak op kinderstem er geheel door verloren gaat. Ret kind moet moet in een een geheel door verloren gast. Het kind toon zingen, die die door door de denog nogniet nietgeheel geheel ontwikkeldestemorganen stemol'ganen toon zingen, ontwikkelde niet is houden; het hetmoet moetzijn zijn stem stem te te veel veel en en te te lang inspannen. is vol vol te houden; Na een verblijf verblijf van van een een jaar jaar wordt wordt het hetkind kindgedwongen gedwongentot totweer meer stelselmatig letters en en cijfers cijfers leeren, die tot stelselmatig onderwijs: onderwijs : het het moet letters die tot woorden samenvoegen en dan dan leeren lezen en cijferen woorden en en getallen samenvoegen lezen en cijferen geheel op op dezelfde dezelfdewerktuigelijke werktuigelijke wijze wijze als zulks zulks met met de voorgaande oefeningen En ware ware dit ditniet nietgenoeg genoeg: menmaakt maakt oefeningen bet het geval geval was. was. En : men het kind nu nu ook ookspoedig spoedig bekend bekend met met de demoraal mOl'aal van van den den bijbel, bijbel. het kind die vaak vaak volgens volgens de demeest meestbekrompen bekrompen zienswijzeverklaard verklaardwordt,. wordt •. zienswijze Hierbij worden Rierbij wedel' voorstellingen kinderlijk brein brein opopworden weder voorstellingen in in het kinderlijk gehoopt, waarvan het zich onmogelijk onmogeliJk een eenduidelijk duidelijk begrip begrip kan kan gehoopt, waarvan het zich vormen. Alles is er op aangelegd, om om het het geheugen geheugen te te overspanoverspanop aangelegd, nen. Die het het best bestkan kanonthouden, onthouden, wordt wordt het hetmeest meestgeprezen. geprezen. Men Men nen. Die vergeet echter, dat geheugen slechts slechts de de vrucht vrtlcht van van een een goede goede dat het geheugen bevatting een grondig grondig verwerken verwerken is. Spreekt van van zelf, zelf, dat dat bevatting en en een is. 't'tSpreekt daarvan echter, vooral bij de de methode methode op op de de bewaarschool bewaarschool gevolgd, vooral bij bij het kind kind nog nog geen geen sprake sprake kan kan zijn. Retgeen men men dus dus als de bij het zijn. Hetgeen uiting van het het nadenken nadenken beschouwt, slechts de vrucht vrucht van van een een citing van beschouwt, is is slechts eigen eigenschap vele diersoorten diersoorten van van een een hoogere hoogere orde orde eigen: eigenschap aan aan vele het nabootset1, nabootsen, het aanschouwde aanscbotlwde of of gehoorde gehoorde geheel gehee\werktuigelijk werktuigelijk teruggeven. I) . teruggeven. 1) Ret laat zich zich begrijpen, begrijpen, dat datkinderen kinderenonder onderzulke zulkeomstandigheomstandigheHet laat den geplaatst, geplaatst, niet niet evenredig evenredigontwikkeld ontwikkeldenenbehoorlijk behoorlijkvoorbereid: voorbereid. kunnen geacht worden, om een onderwijs onderwijs te dat met met kunnen geacht om een te genieten, genieten, dat den staat staat hunner hunner intellectueele intellectueele vermogens vermogens overeenstemt. overeenstemt. Het Retkind, kind, dat zijne eerste eerste levensjaren levensjaren zoo zooheeft heeftdoorgebracht, doorgebracht, lijdt lijdtveelal veelal dat zijne op den leeftijd, leeftijd, dat dat het het de de lagere school matop den Betreden, aan aan matschool zal betreden, heid van van den den geest, geest, die dieoverladen overladen isismet meteen eenreeks reeksvan vanindrukken indrukken en voorstellingen, voorstellingen, welke boven zijn zijn bevattingsvermogen bevattingsvermogen gaan. ZooZoo.
I) Zie Zie over een en ander uitvoeriger DeB uitvoeriger ons ons geschrift: geschrift : De B e ewwaaa ar rs sc chho0o01,1, haar verleden, tegenwoordige toestand toestand en hare toekomst, toekomst, Amsterdam, Amsterdam, P. en hare P. N. verleden, tegenwoordige Van Kampen. Van Kampen.
.
21 21
55
danige kinderen leggen leggen gewoonlijk gewoonlijk eene mate mate van van eigendunk eigendunk en en danige kinderen aanmatiging school aan aan den den dag, dag, die, die, gevoed gevoeddoor doorde deijdelijdelaanmatigingop op de de school der ouders, ouders, de detaak taakvan vanden denonderwijzer onderwijzerbemoeielijkt, bemoeielijkt,omdat omdat heid heid der deze zich vaak vaakgenoodzaakt genoodzaaktziet ziethet hetverwarde verwardesamenraapsel samenraapsel van van deze zich gewaarwordingen kinderlijke brein brein te te verwijderen verwijderen en en die die gewaarwordingenuit uit het kinderlijke voor andere tetedoen doenplaats plaatsmaken, maken, welke geschikt geschikt zijn zijn am om behoorlijk denkorgaan verwerkt verwerkt te te worden. hoorlijk door door het denkorgaan Om goed te te slagen slagenbij bijhet hetstelsel stelselvan vanontwikkeling ontwikkelingininde debewaarbewaarOm goed moet de deo 0ppvvo0 eedd ss tt ee rr of ofo0pPvvo0eedcleerr het het scholen volgen, moet scholen te te volgen, verband van de verschillende verschillendevermogens, vermogens,die diein inden denmensch menschsluimesluimevan de ren, zich eerst recht duidelijk den geest geest brengen brengen en en zich zich eerst recht ren, zich duidelijk voor voor den het meest meestmoeten moetenen enkunnen kunnen daarbij afvragen, welke het eerst en en het het eerst daarbij afvragen, ontwikkeld worden. Bij keuze der der hulpmiddelen hulpmiddelen zie zie men men toch toch Bij de keuze nietvoorbij, voorbij, waartoe waartoe men men ze zeaanwendt. aanwendt. Men Menkieze kieze vooral vooral het het doel niet eenvoudigste uit ga met met bedaardheid bedaardheid te te werk ;; want daarbij want daarbij de de eenvoudigste uit en en ga elke overijling schaadt schaadt hier dubbe!. Men neme neme daarbij daarbij in in acht, dubbel. Men elke overijling dat het meer meer op op de de goede goedekeus keusder dermiddelen middelen en en op opde degeschikte geschikte dat het de veelheid veelheid en en langwijze hunner aanwending wijze hunner aanwendingaankomt, aankomt, dan dan op op de lang durigheid. Overlading en vermoeienis moeten ten strengste ver--durighe.Ovlanrmoeistn meden worden_ die methode methode in in toepassing toepassing worden. Men trachte vooral vooral die de individuen, elk te brengen, waardoor men vruchtbaar op te brengen, waardoor men vruchtbaar op de individuen, op elk kind in 't bijzonder, kan werken. Men late zich niet verleiden, Men late zich niet kind in 't bijzonder, kan om van de de vlugsten vlugsten en en sterksten sterksten het het meeste meeste werk te te maken. maken. De De om van zwakken achterlijken hebben hulp der del' opvoeders opvoedershet hetmeest meest zwakken en en achterlijken hebben de de hulp noodig. Wat men menmet metde dekinderen kinderen aanvangt, aanvangt, moet moet van van tetevoren 'loren noodig. Wat goed doordacht doordacht en enberekend berekendzijn zijnvoor voorhunne hunne krachten en hevatting. be'latting. Op welk gebied men zich zich bewege, welk onderwerp onderwerp men men ook bewege, welk gebied men behandele, altijd men voor voor oogen oogen houden, houden, dat eo-sf dat het het kind eerst altijd moet moet men zaken moet leeren ke1men,, om om tot tot de begrippen, leibegrippen ,1£Jaartoe waartoe zyzij leileeren kennen zaken moet leeren den, kunnenopklimmen. opklimmen_ En om die die zaken zaken te te leer en kennen, kennell, En om den , tote kunnen moet het die dieeerst eerstdoor doormiddel middelzijner zijner zintuigen zintuigen in in zijn zijn geest geest opopinoet het Deaanschouwing aanschouwing moet moet dus dus de demededeeling mededeelingvoorafgaan, voorafgaan. nemen_ nemen. De En daarbij vange vange men men weder met eenvoudige aan, aan, om om tot tot het het met het eenvoudige En daarbij samengestelde, met met het hetnabijgelegene, nabijgelegene,om omtottot het meerverwijderde verwijderde het meer te kunnen kunnen opklimmen. opklimmen_
216 21
Heeft men het het kind kind zoover zoover gebracht, dat het een begrip begrip tot tot dat het Heeft men een denkbeeld kan kan verwerken, verwerken, en en verlangt men, het dit denkeen denkbeeld men, dat het denk beeld duidelijk door middel van de taal kenbaar maakt, dan moet-belduijkormelvandtkbrm,danoet men het leeren zich duidelijk verstaanbaar verstaanbaar uit drukken. DaarDaarmen het zich duidelijk uit te drukken. toe is de deoefening oefeningder derspraakorganen spraakorganeneen eennoodzakelijk noodzakelijkvereischte. vereischte. toe is Deze maakt aanschouwelijk onderricht ook, naar naar ons ons maakt met met het aanschouwelijk onderricht dan dan ook, geheeJemethode methodeuituit vanhethet verstandelijkonderwijs, onderwijs, inzien, inzien, de geheele van verstandelijk die op de de bewaarschool bewaarschool in in toepassing toepassing moet moet worden gebracht. worden gebracht. die op Om e fen i nen g emet n met vrucht bewaarschool Om de de ss pp rr aaaakk0oefening vrucht in in dede bewaarschool aan te wenden, moet men met metdezulken dezulken aanvangen, aanvangen, welke geschikt moet men zijn om de deverschillende verschillendedeelen deelender derspraakwerktuigen spraakwer ktuigengeleidelijk geleidelijk zijn om te ontwikkelen en tot het hetspreken sprekengeschikt geschikt te te maken. maken. Daartoe Daartoe te ontwikkelen en tot is het het klassikaal klassikaal onderwijs onderwijs en het opdreunen opdreunen van vanversjes versjes de deminst minst en het wil doeltreffende weg. Doch zoo men hiervan hiervan nog nog eenige eenige vrucht vrucht wil zoo men weg. Doch verwachten, bepale men men zich zichniet met deze dezeoefeningen oefeningen tot tot een een klein verwachten, dan dan bepale getal kinderen en tot die die versjes, versjes, welke een gepaste gepaste woordenkeus woordenkeus getal kinderen en tot behelzen. proza, bijv. bijv. algemeen algemeen bekende bekende spreekspreekbeheizen. Korte zinnen in in proza, woorden het kinderleven kinderleven toepasselijk, toepasselijk, zullen, zulien, naar naar ons ons oordeel, oordeel, woorden op het echter Beter betel' doel treffen. Men lette daarbij daarbij vooral vooral op het het duideduideMen lette de letters letters;; weldra weldra verbinde men daaraan lijk uitspreken van al de lijk uitspreken van al de welluidendheid welluidendheid en eneindelijk eindelijkde dewoordverklaring. woordverklaring. Hoeveel Hoeveelmoeite moeite die oefeningen ook ook mogen mogen kosten, hoe onderhoudends ze hoe weinig onderhoudends die oefeningen beook mogen aanbieden, aanbieden, men men verlieze verlieze toch toch vooral vooral hare hare hooge hooge beook mogen teekenis niet uit het oog en trachte door geleidelijken gang door een geleidelijken gang teekenis niet uit het oog en en afwisselende methode methode de deopgewektheid opgewektheidlevendig levendig tetehouden. houden. en afwisselende Eens goed en enmet metvolharding volhardingeenigen eenigentijd tijd voortgezet, voortgezet, zal zalmen men Eens goed treffende uitkomsten erlangen en een voornaam voornaam deel deel van van het hetververen een standelijk-opvoedkundig Men houde houde standelijk-opvoedkundigonderwijs onderwijsvolbracht volbrachthebben. hebben. Men daarbij niet genoeg genoegis, is,met metdedekinderen kindereneen een daarbij wei wel in in 't't oog, oog, dat dat het niet uur daags methodisch die oefeningen voort zetten, naar maar men men die oefeningen voort te te zetten, uur daags moet den tijd, tijd, dat dat de dekinderen kinderende debewaarschool bewaarschoolbezoeken, bezoeken,bij bij moet al den alle so orten van bezigheden, de spreektaal tot tot een een bijzonder bijzonder ononsoorten van bezigheden, de spreektaal derwerp maken. derwerp van van studie maken. Naast oefeningen moet moet aan aan die die veel veelzorg zorgwarden wordenbesteed, besteed, Naast deze deze oefeningen de de z i nzintuigelijke t u i gel ij k eon t wi kke eli n gten ten welke meer meerbepaald bepaald ontwikk ling
21
7
-doel hebben. Men Men zal zalhierbij hierbijgelegenheid gelegenheidvinden vindenop opmenige menigeonvolonvolJoel hebben. komenheid die ontwikkeling ontwikkeling teteletten, letten,veel veelgebrekkigs gebrekkigs te te recht te komenheid in die waarnemen, goed goedonderscheiden onderscheidenvormen vormen den den grondgrondbrengen. brengen. Goed waarnemen, slag tot goed goed denken en richtig besluiten. Die grondslagen grondslagen moeten moeten slag besluiten. Die in de bewaarschool bewaarschool worden gelegd, om in in de de lagere school daarop in gelegd, om voort bouwen. Geleidelijke Geleidelijke opklimming opklimming is is hier voort te bouwen. hier weder vereischte, juist onderscheiden hoofdvoorwaarde. hoofdvoorwaarde. juist onderscheiden Het le Iezzen, en rreeke e n, sScchhrrijij vv e n en k e nn ee nn als stelselmatige stelselmatige oefeningen op de bewaarschool bewaarschool te te bezigen, bezigen, verdient afkeuring. of keuring. Geheel Geheel iets is 't, anders is 't, als men het kind kindspelenderwijs, spelenderwijs, als 't men het 't ware ware ongemerkt, met deletterfiguren letterfiguren bekend bekend maakt maakt en en bij bij het hetsamenvoegen samenvoegen der der met de klanken woorden, die duidelijk duidelijk leert uitspreken. kan men men klanken tot tot woorden, uitspreken. Ook Ook kan het aanschouwingsonderwijs dienstbaar kennis van van het aanschouwingsonderwijs dienstbaarm1-ken mi.kenaan aan de de kennis Doordedebeteekenis beteekenisvan vaneeneen- en enveelheid veelheid eenen veelvouden. veelvouden. Door een- en aan andere eigenschappen voorwerp te te verbinden, leert eigenschappen van van een voorwerp verbinden, leert men dit veel veel gemakkelijker gemitkkelijker dan dan door door het hetaanhoudend aanhoudendlaten latenturen turen men dit op afgetrokken afgetrokken punten, pUnten, nullen en cijfers. In In dien geest kan men men en cijfers. geest kan ook te werk gaan bij de oefeningen oefeningen in in de de oogenmaat, oogenmaat, voor voor de de ook to gaan bij eenheid in in gelijke gelijke deelen. deelen. verdeeling verdeeling van van een eenheid Ook vinden wij het zeer zeer loffelijk, loffelijk, dat dat men menden denzin zin voor v~~r het het Ook vinden wij het schoone, in symmetrische lijnen en vormen, bij het kind tracht aan schoone, in lijnen en vormen, bij het kind tracht aan te kweeken, kweeken, maar maar aan aaneigenlijke eigenlijke vvorm 0 r m lee de 1 e er, r , zooals zooals die die in in de bewaarschool vaak onderwezen onderwezen wordt, wordt, hechten wij waarde. bewaarschool vaak wij weinig waarde. Meer gewicht hechten wij echter aan een geleidelijke geleidelijke en en oordeeloordeel· Meer gewicht aan een fen i n g e n,daar daar invoering van kundige invoering vandedeFro F r oe ebel b eslcshceh 0eeoefeningen, het ons ons voorkomt, voorkomt, dat dat het hetbeginsel, beginsel,waarvan waarvanFroebel Froebelhierbij hierbijisisuituitop menschkundige menschkundige gronden gronden steunt steunt en berekend is is gegaan, gegaan, op en geheel berekend naar bevatting des des kinds kinds en endedeontwikkeling ontwikkelingzijner zijner vermogens. vermogens. naar de bevatting Maar men men wachte zich hierbij hierbij weder voor uitersten, en en verwarre verwarre Maar voor uitersten, de middelen middelen niet niet met methet hetdoe.. doeloInIndat datgeval gevalzijn zijnalaldie dieoefeningen oefeningen en een eenonsamenhangend onsamenhangend treuslechts een gedachteloos gedachteloos nabootsen nabootsen en slechts een treu zelen. Zonder het levende woord zijn al de hulpmiddelen hier-zeln.Zodrhtvewzijnaldhupme dan elkander anderstelsel stelselvan vanonderwijs onderwijs van nog nog minder minderbeteekenis, beteekenis,dan van bijbij· • elk en opvoeding, opvoeding, waar waar de de hulpmiddelen hulpmiddelen niet niet van van de demethode methode gegeen kunnen worden. hulpmiddelen moeten hier strekken, scheid De hulpmiddelen moeten scheiden
218 2I8
om de methode methodeaanschouwelijk aanschouwelijk te maken. Wie Wie echter de hulpde hulpom de te maken. middelen van het het middelen gebruikt, gebruikt,zonder zondermet methet het denkbeeld denkbeeldbekend bekend of van leidend beginsel doordrongen te zijn, dat dat Froebel Froebel bij bij de de aanwenaanwenbeginsel doordrongen te zijn, der middelen middelen in in zijn zijnstelsel stelselvan vanopvoeding opvoedingen enontwikkeling ontwikkeling ding ding der voor den geest geest stond, stond, zal zal nimmer aanspraak maken op aanspraak mogen mogen maken voor den den titel van van ingewijde ingewijde in de de methode methode van van dien grooten grooten opvoedden titel kundige. Al die dienauwgezetheid nauwgezetheid in in de deopeenvolging opeenvolging der derspelen, spelen, e» en kundige. Al de meest mogelijke mogelijke bedrevenheid bedrevenheid om om alles sauren samen te te stellen en en te de meest vervaardigen, handleidingen opgeven, opgeven, beteekent beteekent luttel luttelweinig weinig vervaardigen, wat wat handleidingen als opvoedingsmiddel, als men buitendien geen geen begrip begrip van van opopmen buitendien voeden heeft. Men Men trachte daarom eerst zich rekenschap zieh goed rekenschap voeden heeft. daarom eerst te geven van van wat wat die die groote groote hervormer hen'ormer van van de debewaarschool bewaarschool met met te geven zijn om daarna daarna tot tot de detoepassing toepassingzijner zijner hulpmidhulpmidzijn stelsel stelsel bedoelde, om delen over te te gaan. gaan. delen over Onder karakter en veredelend op Onder de de middelen, die vormend op het karakter het gemoed des kinds kinds werken, kllnnen, kunnen, behalve behalve het het levende voorbeeld, vverhalen e r hal evan n van zedelijk-godsdienstigestrekking, strekking,zoomede zoomede de de eeneen zedelijk-godsdienstige aaanschouwing a n s c h 0 u win gvan vanhet h est choone s c h 0 0 door n e door natuur en de de de natuurende kunst aanbevolen worden. Van kunst gewrocht aanbevolen Van eigenlijk eigenlijk ggod o d s ddie i e n s ton natuurlijk geen geen sprake sprake zijn. zijn. Zelfs de zedeleer o n d er w ijij ss kan hier natullrlijk van den bijbel, bijbel, inindaaraan daaraanontleende ontleendeverhalen, verhalen,vinden vindenwij wij een een van den middel bevatting van van het kind in den den regel regel teteboven bovengaat, gaat, middel dat dat de bevatting het kind wijze waarop waaropdaarvan daarvan gebruik gebruikgemaakt gemaakt en en het het doel, vooral de wijze vooral door de waarmede zelden gebezigd gebezigd wordt. wordt. Niet door het opdreunen waarmede het het niet niet zelden van teksten en en spreuken, spreuken, wier wierbeteekenis beteekenishet hetkind kindvan van dien leeftijd, van teksten zelfs na een uitvoerige uitvoerige verklaring verklaring niet vatten kan, kan, stemt stemt men menzijn zijn niet vatten gem oed tot totvroomheid, vroomheid, noch door het aanhoudend aanhoudend moraliseeren, moraliseeren, gemoed door het door ellenlange gebeden, gezangen en enzoogenaamde zoogenaamdestichtelijke stichtelijke gebeden, gezangen liederen brengt men men het het tot tot den denVader Vader van van alalhet hetgoede goede; jmaar maar lied' ren brengt grootsche door kind te te wijzen wijzen op op en enrond rond te te leiden in in de grootsche door het het kind schepping, Zijne goedheid goedheid en engrootheid grootheidalom alomverkondigt. verkondigt. Door Door schepping, die Zijne het recht aanschouwelijk moet het het tot tot aanschouwelijkbeeld beeldvan vanhet het eindig eindig goede moet de oneindige oneindige Goedheid Goedheid worden opgevoerd. Endaaraan daaraan moet moe! het het opgevoerd. En geheele opvoedingsplan in in dedebewaarschool bewaarschooldienstbaar dienstbaargemaakt gemaakt geheele opvoedingsplan daad moet moetden denkinderen kinderendat datieder iederoogenoogenworden. Door woord en daad Door woord .
.
.
21 9
blik voor blik voor oogen oogen worden gehouden. Vooral door door het het levende levendegehouden. Vooral voorbeeld, dat de depersoonlijkheid persoonlijkheid van van den denopvoeder opvoederoplevert, oplevert, moet moet voorbeeld, dat het kinderlijk gemoed gemoed voor voorvroomheid vroomheid en endeugd deugdvatbaar vatbaar worden het kinderlijk gemaakt. Dogmatisch godsdienstonderwijs ewerkt juist het godsdienstonderwijs bbew erkt hier juist beoogt: hetverstompt verstompt den den tegenovergestelde men beoogt tegenovergestelde van van hetgeen hetgeen men : het ontvankelijken, reinen en natuurlijken natuurlijken kinderzin voor aile indrukken, ontvankelijken, reinen , indrukken alle die het op lateren leeftijd van Gods liefde en wijsheid verkrijgen diebtoplarnfjdvGoslienwjhdvrkge zal en kweekt kweektslechts slechtseen een vormelijkeoppervlakkigheid, oppervlakkigheid, die die den. den zal en vormelijke mensch in mensch in den den dienst van vormen ondergaan, maar maarzijn zijn hart hart vortuen doet doet ondergaan, koud laat. koud laat. Wij tot dusver dusver bewogen op gebied, dat dat opperopperWij hebben hebben ons tot op een gebied, vlakkig de paedagogiek paedagogiek gebracht zou worden. vlakkig beschouwd, beschouwd, meer meer tot tot de ervaring he eft ons ons geleerd, geleerd, dat datdeze dezepaedagogische paedagogischezijde zijde Maar Maar de de ervaring heeft van het vraagstuk vraagstuk zoo het psychische leven kinds inleven des des kinds van het zoo diep diep in het grijpt bij een een verkeerde verkeerde richting richting daaraan daaraan gegeven, gegeven, het het physisch physisch grijpt en en bij bestaan zoo ernstig ernstig aantast, aantast, dat datwij wijons onsniet nietkonden kondenonthouden, onthouden· bestaan zoo aan te te wijden. wijden. er enkele bladzijden aan enkele bladzijden Niet minder verheffend het gemoed gemoed als veredelend verhelfend op veredelend op op het op het karakter kind werken s pel Voo'r de debewaarbewaarkarakter van van het kind p e 1 en en zan z a ng.g. Voor school hebben beide dan ook een eenhooge hooge beteekenis. beteekenis. Beide moeten school hebben dan ook daar de hoofdbezigheid der kinderen uitmaken. altijd daar de hoofdbezigheid der kinderen uitmaken. Ais Als een altijd frissche bloemkrans moeten zang het hetgansche ganscheopvoedingsopvoedings· frissche bloemkrans moeten spel spel en zang stelsel der bewaarschool bewaarschool omstrengelen. In den den eigenlijken eigenlijken zin zin zal zal stelsel der omstrengelen. In het kind er door opgevoed moeten moeten worden. Maar het kind door opgevoed Maar juist juist wegens die groote groote beteekenis beteekenismoet moetmen mendedegrootste grootsteomzichtigheid omzichtigheidbij bijhunne hunne toepassing in acht nemen. Aan goede goede handen kan toepassing in toevertrouwd kan nemen. Aan banden toevertrouwd hun gunstige invloed invloedzeer zeerver verover overde debewaarschool bewaarschoolzich zichuitstrekken, uitstrekken, hun gunstige maar aan onervarene onervarene handen handenovergelaten overgelatenkunnen kunnen zij zij de debewaarbewaarmaar aan school veel van van hare hare goede strekking strekking doen verliezen. Men Men wijde wijde school veel doen verliezen. daarom meesten tijd tijd en endedemeeste meestezorg zorgaan aandedetoepassing toe passing daarom den den meesten meest dier veelvermogende hulpmiddelen. hulpmiddeJen. Beide moeten als de de meest dier veelvermogende natuurlijke het kind kind beschouwd beschouwd worden,. worden,, natuurlijke vormingsmiddelen vormingsmiddelen voor voor het die even veredelend veredelend op op het het gemoed, gem oed, ontwikkelend ontwikkelend op den den geest, geest, die even ·als lichaam zich zich doen doen gevoelen. gevoelen. Maar Maar om omaan aan 'als versterkend versterkend op op het het lichaam die eischen te voldoen, moeten ze in overeenstemming met de kin~ die eischen te voldoen, moeten ze in overeenstemming met de kin.
220
'
221 22I
Daarom moeten kinderen kinderen van van33tot tot55jaar jaar als bij en daze daIl> bij uitzondering en Daarom moeten slechts gedurende zeer zeer korten korten tijd slechts gedurende tijd met met gee gee s st teessaarb r b ee i d worden vierde van van den den schooltijd schooltijd moeten moe~enzij zijspelen, spelen, bezig bezig gehouden; gehouden ; drie drie vierde en het eigenlijke eigenlijke leeren moet ook zijn. Kinderen Kinderen ook niet meer dan spel zijn. en het van tot7 jaar 7 jaar kunnen reedsgedurende gedurendeeenigen eenigentijd tijd een een opopvan 55 tot kunnen reeds dengeest geestverduren. verduren. wekkende en gemakkelijke gemakkelijke werkzaamheid werkzaamheid van van den wekkende en dan wachte men te hoog hoog en en te te Maar men zich zich voor voor het het te te veel, veel, te Maar ook ook dan moe ten evenwel evenwel tweederden tweederden van van den den schooltijd schooltijd spelen. spelen. lang. Zij Zij moeten de eersten eerstenmoeten moetendedeverstandsoefeningen verstandsoefeningen niet niet langer dan Voor Voor de 1)2 uur 1/4 laatsten hoogstens hoogstens 1)2 uur achtereen duren. 1/4 uur, uur, voor voor de laatsten In dien geest het groote groote werk der opvoeding aangevat aangevaten envoortvoortgeest het der opvoeding naar wij wij vertrouwen, vertrouwen, ons onsbewaarschoolwezen bewaarschoolwezeneen eenbetere betere gezet, zal, naar gezet, zal, toekomst tegemoet gaan gaaneneneen eenzegen zegenvoor voorde demaatschappij maatschappij worden. toekomst tegemoet men verwachten verwachten kan, kan, dat dat"dit -dit doel doel bereikt bereikt zal zal Maar alvorens men Maar alvorens besturen, opvoeders en en ouders, ouders, samenwerken samenwerken worden, moeten allen: allen : besturen, eengezonder gezondergeest geestvan vanmenschenliefde menschenliefde bezield bezieldzijn, zijn, dan dan en met een en met thans nag zoo zoo vaak vaak het het geval geval is. is. Kennis Kennis van van de deware ware belangen thans nog goeden wil, wil, om om van van het het opkomend opkomendgeslacht geslachtzal zalzich zichaan aan liefde liefde en en goeden die belangen naar te vervullen, vervullen, moeten moeten paren. paren. Alvorens Alvorens aan aan naar eisch eisch te hervorming kunnen denken, om ons bewaarschoolwezen bewaarschoolwezen op op om ons hervorming te te kunnen hechter grondslagen te vestigen, moet moet men men op op eigen vorming vorming behechter grondslagen te vestigen, dacht zijn. Betere opleiding opleiding van vanonderwijzeressen, onder'Wijzeressen, betere betere inrichti inrichtillg ng van scholm,, beter beter toezicht toezicht op die inrichtingen:: ziedaar drie ziedaar de de drie die inrichtingen van scholen beteree toekomst toekomst te te geraken. geraken. hoofdvoorwaarden hoofdvoorwaardenom omtot tot een een betel IV.
HYGIEINISCH TOEZICHT OP BEW AARSCHOOL . OP DE BEWAARSCHOOL. HYGIEINISCH TOEZICHrI'
Waar andere landen een veelomvattend veelomvattend toezicht toezicht op op het hetbewaarbewaarandere landen hebben ingesteld ingesteld en en regelen regelen voor voor den den bouw, bouw, de deinin· schoolwezen schoolwezen hebben wendige inrichting beheer in in aile hebben alle onderdeelen onderdeelen hebben inrichtingen en het het beheer vastgesteld, 15 der der wet wet van van 17 17Augustus Augustus 1878, 1878, vastgesteld, bepaalt bepaalt slechts slechts art. art. 15 dat scholen, waarin waarin geene geene kinderen kinderen boven boven de dezes zesjaren jaren worden worden dat scholen, anderdan dan voorbereidendonderwijs onderwijs gegeven gegeven toegelaten en geen geenander toegelaten en voorbereidend toezicht van van den dengeneeskundigen geneeskundigen wordt, wordt, onderworpen onderworpen zijn zijn aan aan het het toezicht ambtenaarafgekeurd afgekeurden engesloten geslotenkunnen kunnen inspecteur door dezen dezenambtenaar inspecteur en door
222 222
worden, indien \Worden, hij daartoe daartoe uit uit een een sanitair Sal1ltalr oogpunt oogpunt termen termen meent meent indien hij te vinden. Voorts V oor~s hebben he b ben volgens volgens art. art. 73 73derzelfde derzelfdewet, wet,de deburgeburgete vinden. meester wethouders, de de voorzitters voorzitters en en de deleden ledender derplaatselijke plaatselijke meester en wethouders, de arrondissementsarrondissements- en districtsschoolopdistrictsschoolopcommissien commissien van van toezicht, de zieners de inspecteurs inspecteurs ieder ieder binnen de grenzen van zieners en en de van zijn zijn ambtsgebied tot aile scholen toegang toegang en en zijn zijn de hoofden hoofden dier scholen gebied tot alle deze scholen aan hen hen of of aan aanden den minister minister de en overige onderwijzers onderwijzers gehouden en overige gehouden aan verlangde inliehtingen omtrent omtrent de deschool schoolenenhet hetonderwijs onderwijs te te geven. geven. verlangde inlichtingen Die toe z i c hop t op deze inriehtingendoor door Die nu nu meent, meent, dat dat hh eett toezicht deze inrichtingen -de reeks van ambtenaren zoo even genoemd bij de wet gewaarde reeks van ambtenaren zoo even genoemd bij de wet gewaarborgd vergist zich zich schromelijk. sehromelijk. Van Van geregeld geregeld toezicht toezicht gal 7.al hier borgd is, vergist weI allerminst sprake Van geen geen der dergenoemde genoemderijksambterijksambtewel 't't allerminst sprake zijn. zijn. Van naren moet men men een een stelselmatig stelselmatig toezicht toezicht verwachten. verwachten. Zij Zij hebben hebben naren moet zooveel op eigen gebied na te te gaan, gaan, dat dat zij zij wel weI alles zullen verzooveel op zullen veris voorgeschreven. voorgeschreven. Het Hetallerminst allerminst mijden, wat niet niet streng hun hun is mijden, wat zullen inlaten met met een een gebied, ge bied, waar waar nog nogzoo zooweinig weinigvastvastzullen zij zij zieh zich inlaten staat, zoo weinig orde wordt wordt gevonden, zoo zoo weinig weinig eenheid eenheid heerscht heerseht weinig orde en waar waar ieder ieder zijn zijn eigen koning, zijn eigen rechter reehter meent zijn_ koning, zijn meent te zijn. Al die »machten" geheelmachteloos, maehteloos,want want genoegzaam geheel »machten" staan hier genoegzaam Al die ,aIleen geneeskundige ambtenaar ambtenaar isis bevoegd bevoegd de desluiting sluitingvoor voor -alleen de geneeskundige datkan kanhij hijslechts slechtsdoen doenbij bij»schriftelijke )sehriftelijke en en te schrijven. Maar Maar dat te schrijven. met redenen omkleede omkleede verklaring." verklaring." Die Die »omkleede" »omkleede" redenen redenenkunkun, met redenen hetgevolg gevolgzijn 7.ijnvan van een eennauwkeurig nauwkeurig onderzoek. onderzoek. Om Om nen sleehts het nen slechts daartoe te geraken gerakenbehoort behoortonvermijdelijk onvermijdelijk een een bezoek bezoek vooraf vooraf te te daartoe te En dat dat bezoek bezoek nu nu heeft heeft uiterst uiterst zeldzaam zeldzaam en meestal meestal geheel geheel gaan. En gaan. nudede arrondissements-en endistrictsdistricts, toevallig plaats. Aangezien Aangezien nu toevallig plaats. arrondissementsschoolopzieners nog minder minder occasioneel occasion eeldie dieinrichtingen inrichtingenzullen zullenbebeschoolopzieners nog dat een een toezicht toezichtvan vandie» dien zoeken, mag men gerustelijk aannemen, aannemen, dat men gerustelijk kant niets niets 'te beteekenen heeft. heeft. kant te beteekenen Al onze onze hoop hoop blijft blijft gevestigd gevestigd op op den den verlichten de welAl verlichten zin zin en en de daar willendheid van van bijzondere bijzondere personen person en en encorporatien, corporatien, hier en willendheid en daar op degemeentebesturen gemeentebesturen en endede plaatselijkecommissien eommissien van van toetoeop de plaatselijke zicht. Nochtans Nochtans met met den den besten wil kunnen deze niet niet alles volzicht. wil kunnen de eischen eischendezer dezerinrichtingen inrichtingen als opvoedingsplaatsen brengen, wat de brengen, voor de de prille prille jeugd jeugd vorderen. vOrderen. voor '
2 23 223
De bewaarschool is, wij hebben hJ!bben het het reeds reeds meermeerl^ e hedendaagsche bewaarschool is, wij malen opgemerkt, voor voor de de behoeftige behoeftige en enarbeidende arbeidel1deklassen klassen onzer onzel" malen opgemerkt, dagen een noodzakelijk noodzakelijk element element van van volksopvoeding. volksopvoeding. Zij Zij moet, moet, _. dagen een deel van van de deouderlijke ouderlijke opvoeding opvoedingen enverzorging verzorging ververhelaas! helaas ! een deel vangen; een toevluchtsoord toevluchtsoord zijn kinderen, die die vangen ; zij zij moel moet een zijn voor voor vele vele kinderen, in bekl'ompen woningen woningen onvoldoende onvoldoende gehuisvest, gehuisvest, ja in bekrompen ja veelal op straat verwaarloosd worden; moet de kweekschool kweekschool voor voor kinderlijke kinderlijke worden ; zij zij moet kinderen voor voor veel veel onheil onheil deugden, bewaarplaats zijn, deugden, een een bewaarplaats zijn, om om de de kinderen behoeden:: zij zij moet moet hun hun naar naar lichaam lichaam en en geest geest opvoeden, opvoeden, in in te te behoeden een woord:: een een gezondheidsoord gezondheidsoord bij bij uitnemendheid uitnemendheid zijn. zijn. Daarom Daarom een woord moet nietalleen alleenaan aanhet hetverblijf, verblijf,maar maarook ookaan aandedekinderen, kinderen,die die met niet daar opgenomen worden, de meeste zorg gewijd worden. Hier daar opgenomen de meeste zorg gewijd kunnen, ja moeten moe ten soms, soms, zwakken zwakken en achterlijken verpleegd, verpleegd, ververen achterlijken sterkt geschikt gemaakt gemaakt worden, om met vrucht van onsterkt en geschikt met vrucht van het onworden, om derwijs kUnnen genieten. genieten. Vindt Vindt dit dit beweren beweren derwijs der lagere school school te kunnen dan moet moet men men erkennen, dat er er meer meer noodig noodig geen tegenspraak, dan geen tegenspraak, erkennen, dat is, dan dan tot dusver voor voor deze deze kleinen daar geschiedt. geschiedt. is, tot dusver kleinen daar In de eerste eerste plaats plaats zal zal geen geenkind kinddaar daartoegelaten toegelaten mogen mogen worworIn de den, alvorens het het bbe geleverd tetehebben, hebben,dat dathet hetmet metvrucht vrucht den, alvorens e wwijij ss geleverd is in dat het het kinderpokken kinderpokken heeft heeft gehad. gehad. Vervolgens Vervolgens i n ggee e e n t of dat zal elk kind, kind,bijbijzijn zijn toetreden,door dooreen eengeneeskundige geneeskundigeonderonderzal elk toetreden, zocht en aanteekening aanteekening gehouden gehouden moeten moeten worden van staat zocht en van den staat zijner Kinderen aan ann sleepende sleependebesmettelijke besmettelijkehuidziekhllidziekzijner gezondheid. gezondheid. Kinderen ten lijdende, moeten moeten tijdelijk tijdelijk verwijdercl verwijderd en zoo zoo mogelijk mogelijkvanwege vanwege ten lijdende, de inrichting inrichting behandeld behandeld worden. De kinderen, kinderen, die aanleg aanleg tot tot tetering hebben, aan aanklierziekte, klierziekte,Engelsche Engelscheziekte, ziekte,bleekzucht, bleekzucht,spierspierring hebben, zwakte lijden, moeten moe ten met metde demeeste meestezorg zorgggeennee zwakte lijden, e e ssku k u nn ddig i g bbe-ehan door baden, geneesmiddelen en doeJh a n ddel e 1 d worden. Men Men zal door doelmatige lichaamsbewegingen Jichaamsbewegingen de de gestoorde gestoordeverrichtingen verrichtingen weder in matige normalen toestand toestand moeten moe ten trachten trachten te te brengen. brengen. den normalen gezonden -- enennatuurlijk natllllrlijk ook ook voor voor de deminder mindergezongezonVoor de gezonden den --- zal zal men men voorts door doe 1 mat i g vvoedsel 0 e d s e 1 en en ve v e rden voorts door doelmatig war men d ekk1lee moeten trachten trachten te voorzien voorzien in 't geen warm e n de e e ddin i n gg moeten goed brood met mel vele van van die die kinderen kinderen te te huis hllis missen. missen. Een vele Een snede goed boter en en kaas kaas des des zomers, zomers, een eenbord bordvoedzame voedzame soep soepdes deswinters winters boter
2 24 . 224
zijn voortreffelijke lafenis kinderen, die in het het midmidzijn een voortreffelijke lafenis voor voor vele vele kinderen, die in En dan dan's winters daguur tehuis dit dit moeielijk moeie1ijk kunnen kunnen bekumen. daguur tehuis bekomen. En 's winters een verwarmend verwarmend kleedingstuk kleedingstuk? ? Hoevelen die die er verlangend naar er verlangend uitzien, om hunne hunne naakte naakte leden te bedekken bedekken;; hoevelen hoevelen die die door door uitzien, om leden te het gemis gemis er van het bezoek bezoekder derbewaarschool bewaarschoolteruggehouden teruggehouden van van het worden. Gelukkig het gezond gezond verstand en de menschlievende menschlievend~ Gelukkig is is het en de zin van ons yolk yolk hierin reeds tegemoet gekornen. gekomen. Maar Maar oneindig oneindig reeds tegemoet zin van meer kon er gedaan worden, ware welware ieder ieder overtuigd overtuigd van van de de welmeer kon daad, men hiermede hiermede bewijst. bewijst. daad, die men de voortreffelijke voortreffelijke resultaten resultaten nagaat, nagaat, hierdoor hierdoor ververWanneer men de Wanneer men kregen de bewaarscholen bewaarscholen in vreemde, dan, dan, waarlijk, waarlijk, zou ZOll kregen in de in den vreemde, men oogenblik aarzelen aarzelen alles aan aan te wenden, om om deze krachmen geen oogenblik tige hulpmiddelen van van verpleging verpleging algemeen algemeeningang ingangtetedoen doenvinden. vinden. tige hulpmiddelen Een voortreffelijk mid del is ook, om om elk elkbehoeftig behoeftigkind kindvOÖr v66r of of Een voortreffelijk middel is ook, nade een flinke kroes onvervalschte melk te te geven. geven. Men Men heeft heeft kroes onvervalschte na de les een hier in een klein bestek eenvoortreffelijk voortreffelijk voedingsmiddel, voedingsmiddel, dat dat bestek een in een door begeerd en enverdragen verdragen wordt. wordt. door ieder begeerd Rei die eerste eerstelevensvoorwaarde levensvoorwaarde voor voor het gezond gezond bebed, die R e i n h e i d, uiterste staan het individu, individu, moet moet in in al1e opzichten met met de uiterste alle opzichten staan van van het de grootste grootste gestrengheid gestrengheid op op de debewaarschool bewaarschool in in acht gezorg zorg en en de nomen worden. Reinheid de eerste eerste plaats plaats op huid. Den Den Reinheid in in de op de de huid. ouders van onreine onreine kinderen kinderen moet moeternstig ernstig op op de devervulling vervulling van van ouders van den plicht der der reinheid reinheid worden gewezen gewezen en als zij dien blijven den plicht verzaken, kind op op de de school schoolonderhanden onderhanden genomen genomen verzaken, dan dan moet moet het het kind en zoo zoo den den ouders ouders er op gewezen worden, hoe zij zich zich van van dien op gewezen hoe zij plicht kwijten. Zij Zij moeten moeten alalzeer zeerlaag laaggezonken gezonkenzijn, zijn, plicht hebben hebben te te kwijten. naar zulk zulk een waarschuwing waarschuwing niet Hetzelfde kan kan als zij zij naar niet luisteren. luisteren. Hetzelfde een enkele maal maal met met de de kleeren kleeren geschieden. een enkele enkinderen kinderenmet metonhebbelijke onhebbelijkegewoonten gewoonten Zeer jonge kinderen kinderen en Leer jonge moeten door orde orde tot tot zelfbeheersching zelfbeheersching geleid geleid worden. Men moet Men moet moeten door be· hun leeren zindelijk zoowel bij bij het het be zindelijk op op hunne hunne kleeren kleeren tete zijn, zijn, zoowel vredigen hunner hunner natuurlijke natuurlijke behoeften behoeften als bij speJen. bij het spelen. In tijden, dat e s met t e J ij k e volksziekten v 0 I k s z i e k t e.n dreigen, In tijden, datb besmettelijke dreigen, wordt nauwlettende zorg vereischt zoowel zoowel op op de dereinheid reinheidvan van wordt een nauwlettende zorg vereischt het gebouw als van de kinderen. kinderen. Zoodra Zoodra in in een eengezin gezinwaarvan waarvan van de het gebouw .
225
het kind kind schoolgaat, schoolgaat, zoodanige zoodanige ziekte ziekte isisuitgebroken, uitgebroken, moet moet het het kind verwijderd verwijderd worden, totdat geneesheer verklaart, verklaart, dat dat geen geen totdat de geneesheer besmetting meer bestaat, be staat, hoe hoe moeielijk moeielijk zulk zulk een eenververgevaar va or besmetting gevaar voor klaring overigens is te geven. geven. klaring in in gemoede gemoede overigens is te Tot sluiting der der school school ga gamen men noode noode over, over, omdat omdat men men het het Tot sluiting gevaar onder de de kinderen kinderen der der school school gevaar van van verspreiding verspreiding der der ziekte ziekte onder er slechts door vermeerdert. vermeerdert. slechts door Ziedaar, we nog nog wenschen wenschen zouden, zouden, dat datingevoerd ingevoerd kort, wat Ziedaar, in in 't't kart, wat we of verbeterd verbeterd zal zal worden. Misschien sommigen van van oordeel oordeel Misschien zullen zullen sommigen zijn, dat onze onze wenschen wenschen nog nogalalver verreiken, reiken, maar maardeze dezevergeten vergeten zijn, dat dan niet, dat dat er op een. een· rationeelen rationeelen weg nog zoo weinig weinig op dit dit dan niet, nog zoo gebied gedaan is, is, en endat datbijbij eenigengoeden goedenwil wildedevervulling vervulling gebied gedaan eenigen daarvan zulke groote groote offers offers vereischt, vereischt, althans althans niet niet tete groot groot daarvan niet niet zulke in verhouding van resultaten die die er door te verkrijgen verkrijgen zijn. zijn. door te in verhouding van de resultaten Wat we wenschen wenschen en en verwachten verwachten grondt grondt zich zich geheel geheel op op het het Wat we particulier Wat onze onzeervaring ervaring gedurende gedurende meer meer dan dan 25 25 particulier initiatief. initiatief. Wat jaren op op dit dit gebied gebied heeft heeft geleerd, geleerd, doet doetons onsniet nietwanhopen, wanhopen, dat dat jaren deze zaak mettertijd mettertijd ten onzent zeer zeer goed goedterecht terechtzal zalkomen. komen. deze zaak ten onzent Indien men nlet te te hooge hoogeeischen eischenstelt steltenengeduld geduldwil wiloefenen, oefenen, men niet zal men van van het het particulier particulier initiatief initiatief oneindig oneindig meer meer te te hopen hopen hebzal men heb ben, dan ooit een Staatswet of Koninklijk Besluit kan uitwerken.-ben,daoitSswefKnklijButawerkn. Retgeen uit kracht van overtuiging door burgerij of door door gegeHetgeen nit van overtuiging door de de burgerij meente-initiatief wordt, steunt steunt op ophechteren hechterengrondslag, grondslag, meente-initiatief gewrocht gewrocht wordt, heeft meer kans kans van van in instand standgehouden gehouden en envolmaakt volmaakt te te worden, heeft meer dan ooit de dekoude koudebepaling bepalingvan vaneen eenwetsartikel wetsartikelininstaat staatisistetedoen. doen. dan ooit De wet van van het hetgezond gezond verstand en van een rein gemoedsleven De wet en van een rein gemoedsleven staat ons veel hooger, hooger, dan dan een eenwet wetuitgebroed uitgebroedininde dehersenpan hersenpan staat bij bij ons van staatsman en tot tot stand stand gebracht door van een staatsman door de combinatie van een meerderheid, die die meestal meestal door door egolstische zulk een meerderheid, motieven tot zulk egoIstische motieven een stemming is is gebracht. Gelukkig meeste onzer onzer een stemming Gelukkig hebben hebben de meeste staatslieden gewicht van van zulk zulk een eenregeling regelingbegrepen begrepen en en er staatslieden het het gewicht hunne krachten nag beproefd. De De enkele enkele die die het het deed, deed, nog niet niet op op beproefd. strekte exempel aan aan zijn zijn opvolgers opvolgers, , om om zich zich niet niet tete wagen strekte tot tot exempel aan zulk een een wetsontwerp. wetsontwerp. Het Ret zal zal dan dan ook oak vooreerst weI veraan zulk vooreerst wel geefs aankloppen bij Wij, van van onzen onzen kant, kant, zullen zullen geen geen geefs aankloppen bij hen hen zijn. zijn. Wij, 15 IS
226 226
poging daartoe doen en ook ook anderen toe opwekken. opwekken. Maar Maar poging daartoe doen en anderen er niet toe nogmaals een een beroep beroep doen doen op opden denpractischen practischen liever willen wij wij nogmaals en menschlievenden zin van ons ons volk, volk, om om de dehanden handen ineen ineen te te en menschlievenden zin van slaan tot verbetering verbetering van van ons onsbewaarschoolwezen, bewaarschoolwezen, vooral vooral· ten ten bebeslaan tot hoeve van de de lagere volksklasse en daarbij op op den den voorgrond voorgrond te te hoeve van lagere volksklasse en daarbij stellen het hooge hooge sanitair sanitair belang van van dit gewichtige vraagstuk.
HOOGERE BURGERSCHOOL EN GYMNASIUM. GYMNASIUM. HOOGERE BURGERSCHOOL Ons rest ten tenslotte slotteeenige eenigewenken wenkentetegeven gevenvoor voordedeinrichting inrichting Ons rest van schoolgebouwen, bestemd bestemd voor voor het hetmiddelbaar middelbaaren envoorbereivoorbereivan schoolgebouwen, dend hooger onderwijs, onderwijs, alsmede alsmede omtrent omtrent de deorganisatie organisatie van van dat dat dend hooger onderwijs, zoover het hetvan vaninvloed invloed kan kan zijn zijn op op de degezondheid gezondheid onderwijs, in in zoover der personen, personen, die diedaarvan daarvangebruik gebruikmmaken. aken.
1. DE GEBOUWEN. I. DE dewet wetvan van2828April April1876, 1876, Sibl. Sedert het gymnasiaalwezen gymnasiaalwezen door door de Stbl. Sedert het N0. behoeften en eneischen eischen,, aan aan gereorganiseerdis, is, loopen loopen de behoeften 102 , gereorganiseerd NO. 102, schoolgebouwen voor middelbaar middelbaar en en gymnasiaal gymnasiaal onderwijs onderwijs uit een een schoolgebouwen voor sanitair oogpunt te stell en , weinig weinig of niet niet uiteen. uiteen. Wij Wij kunnen kunnen ze ze stellen sanitair oogpunt dus gevoegelijk onder onder dezelfde dezelfderubrieken rubrieken brengen. brengen. dus gevoegelijk De voorschriften voorschriften omtrent omtrent de keuze en en de de gesteldheid gesteldheid van van het het de keuze t err komen op op dezelfde dezelfde neder, neder, als we voor de lagere school we voor e r r e i nn komen hebben gegeven. Ditzelfde Ditzelfde geldt geldtvoor voordede plaatsingder der1 e1 ee er-rhebben gegeven. plaatsing zzalen, ale n, hareafmetingen, hare afmetingen, ve nventilatie, til at i e, v verlichting e r Ii c h tin gen en verv e rwar Uit den denaard aarddezer dezerinrichtingen inrichtingenzullen zullende deminima minima der der w a rmin min g. Uit opperviakte ruimer genomen genom en worden dan voor de lag ere school. lagere oppervlakte weI wel ruimer De klassen zullen zullen het hetcijfer cijfervan van4040leerlingen leerlingen in inden denregel regel niet niet De klassen zal men men er allicht toe overgaan om om overschrijden, dan zal er allicht toe overgaan overschrijden, en en zoo ja, dan parallel-klassen vormen, zoodat zoodat men men gewoonlijk gewoonlijk over over meer meer parallel-klassentete vormen, dan M.22 oppervlakte oppervlakte per per leerling Ieerlingzal zaltetebeschikken beschikken hebben. hebben. dan II M.
227
Ook hetwenschelijk wenschelijk om om niet niet streng aan mInIma van van licht. 'Ook is het aan de minima licht oppervlakte vast te houden, daar het noodig zal zijn, dat de voor--opervlaktshudn,retoigzaljn,dvorwerpen bij dededemonstratieve demonstratievelessen lesseninindede natuurkundigewetenweten· werpen bij natuurkundige schappen en in het hetteekenen teekenengoed goedverlicht verlicht worden. Voor schappen en in Voor een goede verlichting van van de de lokalen del' middelbare scholen het goede verlichting der middelbare scholen is het opdat wellicht wenschelijk ze ze tegen tegen het hetnoord-westen noord-westen teteplaatsen, plaatsen,opdat wellicht wenschelijk men weinig hinder hinder van van het hetrechtstreeksche rechtstreeksche zonlicht De men weinig zonlicht hebbe. hebbe. De lokalen, waar letter- en en wiskundige wiskundige vakken vakken worden gedoceerd, waar de de letterkunnen naar de oostoost- of ofzuidzijde zuidzijde gericht gericht zijn. zijn. kunnen meer meer naar Ook ten opzichte opzichtevan vandedes cs hc oh o0 10 bI ban verwijzenwij wijnaar naar Ook ten a n k ken e n verwijzen hetgeen wij op op blz. biz.64 64enenvolgende volgende hebben hebben medegedeeld. medegedeeld. Men Men hetgeen wij deKunzeKunzeheeft voor gymnasia gymnasia in in den denlaatsten laatstentijd tijdaanbevolen aanbevolen de heeft voor Wij modellen, doch met vaststaand vaststaand tafelblad tafelblad op negatieven negatieven afstand. afstand. Wij zien geen red en, om hier wijziging te brengen, brengen, wijziging in in een een goed goed beginsel te zien geen reden, daar hier, even als op soms nog langer achach op de lagere scholen, ja, soms tereen in de schoolbanken vertoefd moet worden. De leerlingen leerlingen-ternidscholbakvertfdm l'ugleuning hier dus al dien tijd tusschen de enge ruimte tijd tusschen dus al ruimte van van de rugleuning en den den voorrand voorrand van van de tafel te te klemmen, klemmen, achten wij wij noodelooze kwelling. Zij moeten, moeten, even even als de scholieren van van de de lagere school, de scholieren kwelling. Zij bij aanschouwelijk onderwijs ondel'wijs hunne hunne leden leden kunnen kunnen strekken. strekken. bij het aanschouwelijk Bij gebou~behoort behool'teen een voldoend ruime gymnas k-zaal Bij elk gebouw voldoend ruime gym n a s ti tie e k-z aal aanwezig te zijn. Of schoon enkel de wet op het middelbaar ondel'wijs aanwezig te zijn. Ofschoon enkel de wet op het middelbaar onderwijs de gymnastiek gymnastiek als verplicht voorschrijft, zoo hebben hebben echter verplicht leervak voorschrijft, sommige gemeentebesturen de logische consequentie gehad, om dit sommige gemeentebesturen onderwijs aan de de leerlingen leerlingen der dergymnasia gymnasia niet niet teteonthouden. onthouden. onderwijs ook ook aan respectieve gebouwen gebouwen te te verbinden, is wenDeze lokaliteit lokaliteit aan aan de respectieve schelijk, omdat dit ditonderwijs onderwijs gewoonlijk gewoonlijktusschen tusschende deschooluren schooluren schelijk, omdat oppervlakte van M.22 per per leerling, leerling, die die wordt wordt verstrekt. verstrekt. Een Een oppervlakte van 4 M. daarvan gebruik zal zal maken, maken, isis wenschelijk. wenschelijk. Ze Zemoet moetvoldoende voldoende daarvan gebruik vel'licht des noods noods door door bovenlicht, bovenlicht. De Dehoogte hoogtewordt wordt gegeverlicht zijn, zijn, des woonlijk door de de inrichting inrichting der del' verschillende vel'schillende toestellen. toestellen. woonlijk bepaald bepaald door Ten opzichte van van de de privaten en urinoirs verwijzen verwijzen wij wij naar naar en urinoirs Ten opzichte hetgeen op blz. bIz. 21 en volgende daaromtrent daal'omtl'ent hebben gezegd. gezegd. en volgende hetgeen we we op Bet dagelijksch onderhoud onderhoud is gewoonlijk gewoonlijk aan aan een een concierge concierge toetoeHet dagelijksch vertl'ouwd, volgens zijn zijn instructie instructie heeft heeft te te handelen. handelen. vertrouwd, die die volgens
228
II. II . DE KWEEKELINGEN. De organisatie organisatie van van het middelbaar middelbaar onderwijs onderwijs heeft heeft een een gansche gansche revolutie schoolwezen teweeggebracht teweeggebracht en en belooft beloofteen eenmachmachrevolutie in in ons schoolwezen tigen intellectueele vorming vorming van van het opkomend opkomend gegetigen invloed invloed op op de intellectueele Wij hopen hopenen enverwachten, verwachten,dat datdie dieininslacht te •'zullen slacht te zullen uitoefenen. uitoefenen. Wij vloed gunstig zal zal iijn iijn;; maar maar het het mag niet ontkend worden, dat vloed gunstig niet ontkend hij aanvankelijk op op de delichamelijk-geestelijke lichamelijk-geestelijkesfeer sfeervan vande dejeugd jeugd hij aanvankelijk een geweldigen indruk indruk heeft heeft veroorzaakt. veroorzaakt. Tot Tot het het jaar jaar 1863 1863 of of een geweldigen wat later werd de schoolopvoeding schoolopvoeding volmaakt volmaakt in in scholen scholenvoor voor meer meer wat later uitgebreid onderwijs en en had had men men hier en daar in in 't 't land land enkele enkele uitgebreid onderwijs en daar inrichtingen, meer bepaald bepaald industrieel industrieel onderwijs onderwijs werd geinrichtingen, waar waar meer geven, doch waarvan een·betrekkelijk betrekkelijk gering gedeelte van van waarvan slechts eenhet opkomend geslacht geslacht gebruik gebruik maakte. maakte. Het Hetonderwijs onderwijs werd in het opkomend de hoogere hoogere volksscholen volksscholen klassikaal klassikaal gegeven, gegeven, de deleerlingen leerlingen gingen van klasse tot klasse over na een vormelijk vormelijk examen de school school examen en de werd verlaten hoogstens met meteen eenloffelijk loffelijkgetuigschrift, getuigschrift, doch zander verlaten hoogstens zonder eindexamen. Maar de invoering invoering van vanhet hetmiddelbaar middelbaaronderwijs onderwijs schreef schreefvoor, voor, Maar de toelatings-, eindexamens. Dit Dit bracht een geheel toelatings-, overgangsovergangs- en en eindexamens. een geheel anderen gang het leeren. Men werkt thans bepaald gang in in het thans voor voor een bepaald doel, zij zij 't't ook ook niet beoogde doel. doel. riet het het beoogde Vandaar dat er ongelijkmatig eerste Vandaar dat ongelijkmatigwordt wordtgearbeid: gearbeid :inin de de eerste maanden wordt door door velen velen met meteen eenzekere zekereorlverschilligheid onverschilligheid gegemaanden wordt werktj den tijd tijd van van het het examen examen worden krachten maar tegen tegen den worden aile alle krachten werkt; maar heteind-examen eind-examente te komen. komen. ingespannen, over te te gaan, gaan,om omdoor doorhet ingespannen, om om over en Die onevenredige werkzaamheid werkzaamheid grijpt grijpt sommige sommige prikkelbare prikkelbare en Die onevenredige niet sterke gestellen gestellen aan, aan, en envooral vooralbij bijmeisjes meisjeskan kanmen mensoms soms niet zeer sterke de nadeelige nadeelige gevolgen gevolgen daarvan daarvan gewaar gewaar worden. Daarbij dat bij bijde deinvoering invoeringvan vanhet hetmiddelbaar middelbaaronderonderDaarbij komt, komt, dat wijs, leerprogramma's eenerzijds eenerzijds te te omvattend omvattend waren en te hoog wijs, de leerprogramma's opgevoerd werden door sommige sommige minder minder paedagogisch paedagogischontwikkelde ontwikkelde docenten. De geringe ontwikkeling, ladocenten. De ontwikkeling,die die vele vele kinderen kinderenop op de de lagere scholen hadden hadden verkregen verkregen en en de debetrekkelijk betrekkelijk hooge hooge eischen, eischen, gere scholen
229
die in den denaanvang aanvangaan aandede toelatings·examens gesteld gesteld werden, die in toelatings-examens vele jongelieden, jongelieden, bij bij teleurstelling, teleurstelling, met met waren aanleidingen, aanleidingen, dat dat vele koortsachtige verzuimde trachtten trachtten in in tetehalen, halen, koortsachtige gejaagdheid gejaagdheid het het verzuimde gevolgen niet niet waarbij gestel zoo zoo overspannen overspannen werd, dat waarbij hun hun gestel dat de gevolgen uitbleven. het oog oog worden verJoren, dat Anderzijds mag niet uit het worden verloren, dat sommige niet uit ouders door een eenzekeren zekerennaijver naijvergedreven, gedreven, hunne hunne geestelijk geestehjk vlug vlug ouders door ontwikkelde, achterlijke kinderen, kill deren, al al zeer ontwikkelde, maar maar physiek physiek achterlijke teer vroeg vroeg van de lagere school naar de hoogere hoogere burgerschool burgerscbool of of het het gymnasium gymnasium school naar zonden, waar ze door dezelfde dezelfde ambitie ambitie der del' ouders ouders gedreven, gedreven, zich zich zonden, waar ze door meeste ollderwijsvakken met meer inspanning inspanning van van den den geest geestopopdede met meer meeste onderwijsvakken toelegden, dan hun hun zwak zwak gestel gestel kon kon volhouden. yolhouden. toelegden, dan betonderwijs onderwijsinindie dieinrichtingen inrichtingell De uren van van den den dag, dag,die dieaan aanhet De uren worden besteed, zijn in in verhouding verhouding tot tot het hetgewicht gewichtder derleervakken leervakken besteed, zijn vrij talrijk. Komt daar daar nu nu bij bijeen eenopeenstapeling opeenstapelingvan vanhuiswerk, huiswerk, dan dan vrij talrijk. moet niet verwonderen, verwonderen, dat dat sommige sommige niet niet alaltetevlugge vluggeen en pbyphymoet het niet daaronder lijden. lijden. sisch niet goed ontwikkelde ontwikkelde jongelieden jongeliedell daaronder niet goed Of dit nu nuininzulk zulkeen eengraad graad en enininzulk zulkeen eenomvang omvang het betgeval geval Of dit is, als vele geneeskundigen in Duitschland bij de leerlingen dier vele geneeskundigen in Duitschland bij de leerlingen dier scholen aldaar voorgeven, dit feit oak bij ons zoo algemeen scholen aldaar voorgeven, en en of dit ook bij ons zoo algemeen voorkomend durven 't't waarlijk waarlijk niet Wei zijn zijn ons ons voorkomend is, is, we we durven niet beslissen. beslissen. Wel eenige treurige treurige feiten van dien aard aard bekend geworden, maar daarnit tot dedemassa massate besluiten, te besluiten, onrechtvaardigen enongegrond ongegrond uit tot zouzou onrechtvaardig Er wordt wordtvrij vrijwat watnauwkeuriger nauwkeurigerenenveelzijdiger veelzijdigeronderzoek onderzoek zijn. zijn. Er vereischt, deze quaestie quaestie grondig grondig en enonpartijdig onpartijdig na te gaan, dan vereischt, om om deze wij oogenblik in staat staat zijn zijn te doen. doen. Deze aangelegenheid is wij op op dit oogenblik echter van zoov~el belang, dat d.ateen een onderzoek onderzoek op nitgebreide uitgebreide schaal van zoovgel gewenscht mag worden geacht. Hetlaat laatzich zichverwachten, verwacbten,dat datdie die mag worden geacht. Het wensch vervuld zal zal worden. Altbans door een een der der geneesgeneeswensch spoedig vervuld Althans door kundige Raden in ons onsland landis isditdit onderwerpcommissoriaal commissoriaal gegeRaden in onderwerp maakt, zal een eencommissie, commissie,bestaande bestaandeuit uitgeneeskundigen geneeskundigen en en maakt, en zal paedagogen, daaromtrent daaromtrent baar uitbrengen. haar gevoelen uitbrengen.
230 0 23
III. HYGIEINISCH TOEZICHT. TOEZICHT. III. HYGIEINISCH Wij hebben hier het zonderlinge zonderlinge verschijnsel, verschijnsel, dat dat twee twee soorter soorten Wij hebben van inrichtingen, uit sanitair oogpunt oogpunt in in alle opzichten gelijk, opzichten gelijk, van inrichtingen, uit een sanitair en voor voor jongelieden jongelieden van van denzelfden denzelfden leeftijd leeftijd bestemd, bestemd, ongelijk ongelijk zijn zijn Bij de de wet wetvan van bedeeld met wettelijke wettelijke voorschriften voorschriften op bouw. Bij bedeeld met op den bouw. en 55 dier 25 April 1879 1879 (Stb. (8tb. N°. N°. 87) 87) isis bepaald, bepaald, dat dat artt. artt. 4 en dier wet wet 25 April I7 Augustus Augustus 1878 1878(Stbl. (8tb!.N°. N°.12127) toepasselijk zijn zijn op op de de ininvan van 17 7) toepasselijk daar art. art. 87 87 dier dier wet wet richtingen middelbaar onderwijs onderwijs en, en, daar richtingen voor voor middelbaar is,, dus dus slechts slechts voor voor nieuw nieuw totebouwen bouwen daarbij geciteerd is daarbij niet niet geciteerd geldende zijn, zijn, Nochtans Nochtans mag men inrichtingen van dien aard aard geldende inrichtingen van verwachten, het getal getaldier dierinrichtingen inrichtingenniet nietaanzieniijk aanzieniijkverververwachten, dat dat het meerderd zal worden Maar, alsof de opvolger van den minister, meerderd zal worden Maar, alsof de opvolger van den minister, derwet wetvan van2525April April1879 1879(Stbl. (8tb!. N°. NO. 87) 87) maakte, maakte, de de die het het ontwerp ontwerp der omissie van de de toepassing toe passing van van art. art. 87 87 niet niet opmerkte opmerkte of of die die omissie van K. Besluit Besluit wilde herstellen, herstellen, zoo werden bij B. omissie bij K. bij het het K. K. B. omissie bij van 30 Augustus Augustus 1880 1880 (Stbl. (8tbl. N°. 167), de de meeste meeste bepalingen bepalingen die van 3o N°. 167), voor bestaande lagere scholen ook voor voor de be b est and voor bestaande scholen gelden, gelden, ook staa n dee middelbare verklaard. De Deconsequentie consequentieisiszelf zelfzoo zoo middelbare scholen scholen geldig geldig verklaard. bestaande lokalen, waarin sterk doorgevoerd, dat waarin openbaar openbaar midsterk doorgevoerd, dat in bestaande tot 18 delbaar onderwijs wordt jongelieden van van 12 i8 jaren, 12 tot delbaar onderwijs wordt gegeven, gegeven, jongelieden 0.65 M M2.2. per kunnen vlakteruimte van o.65 kunnen samengeperst worden in in een vlakteruimte hun een een »lichamelijke" »lichamelijke" inhoud inhoud lucht lucht van van 33 M M33 per leerling is hoofd en hun toegemeten. Daarbij isis voorgeschreven, voorgeschreven, dat datv66r v66r1 I Januari Januari 1884 1884 toegemeten. Daarbij de toestand zoodanig zoodanig moet moet gewijzigd gewijzigd worden, dat de afstand afstand dat de de toestand den werkmuur werkmuur tot tot de devoorste voorste rij rij banken banken ten ten minste minste 1.3 1.3 M., M., van van den de paden tusschen tusschen de banken ten M. en die die er buiten de paden de banken ten minste minste 0.4 0.4 M. M., dat dat de de achterste rij van den den werkmuur werkmuur ten minste 0.6 rij banken, van ten minste o.6 M., M. mag zijnj niet grooter dan 6.5 M. zijn; dat de wanden van het schoolvertrek dat het hetschoolbord schoolbord mat mat isisgeverfd geverfd;; licht en mat gekleurd gekleurd zijn zijn ;j dat en mat dat de vloer vloervan vanhet hetschoolvertrek schoolvertrek van van hout hout isis;; dat dat dit ditvertrek vertrek dat de de buitenlucht buitenlucht heeft heeft;; dat dat ganniet onmiddellijk gemeenschap met de Banniet onmiddellijk gemeenschap met gen en portalen behoorlijk verlicht verlicht zijn zijn ;; dat er voldoende middelen deschoolvertrekken schoolvertrekken aanaantot verwarming verwarming en enluchtverversching luchtverversching in in de geene kleederen kleederen inindedeschoolvertrekken schoolvertrekken geborgen wezig zijn j; dat wezig zijn dat geene .
.
.
23 1
worden. Overigens daarop al al de deoverige overigebepalingen, bepalingen, voor voor Overigens zijn zijn daarop den bouw van van lag ere scholen geldende, toepasselijk toepasselijk gemaakt, gemaakt, met met den bouw lagere scholen geldende, uitzondering afmetingen der derschoolbanken, schoolbanken, privaten en uitzondering van van de afmetingen waterbakken. De inrichtingen inrichtingen waar waarbijzonder bijzondermiddelbaar middelbaar onderwijs onderwijs wordt wordt gegeven, mogen zich zich in in dezelfde dezeltde »milde" bepalingen verheugen, gegeven, mogen bepalingen verheugen, als voor bijzondere lagere scholen zijn zijn vastgesteld. vastgesteld. voor de bijzondere Gelukkig dat hier natuur boven leer gaat, gaat, en en dat dat Gelukkig dat hier weder de de natuur boven de de leer noch de bestaande, bestaande, noch wellicht te bouwen bouwen openbare openbare en en bijbijwellicht de de te zondere inrichtingen van van dien aard aan deze deze»minima" »minima" beantwoorbeantwoorzondere inrichtingen aard aan den ofzullen zullen beantwoorden, beantwoorden, en en in in mildere mate en licht mate lucht lucht en den of zullen Deinspecteur inspecteurvoor voorhet hetmiddelbaar middelbaaronderwijs onderwijs zullen toebedeelen. toebedeelen. De heeft hier dezelfde rol tetevervullen vervullen,, die dieaan aanden dendistricts-schooldistricts-schooldezelfde rol opziener opgedragen. school is opgedragen. opziener in in de lagere school Van het voorrecht voorrechtvan vansanitaire sanitaire voorschriften voorschrifteI). zijn zijn de de gymnasia gymnasia Van het we dit dit ininde degegeven gegevenomstandigheden omstandigheden tot dusver verstoken. verstoken_ Mogen Mogen we tot dusver dat de degemeengemeenniet betreuren, het te hopen hopen en enteteverwachten, verwachten, dat niet betreuren, het is is te tebesturen, den bouw bouw ofofdedeuitbreiding uitbreidingvan van de demeeste meeste dier dier tebesturen, die die den inrichtingen, reorganisatie van van dit ditonderwerp onderwerp hebben hebben inrichtingen, sedert sedert de reorganisatie ondernomen, beter zullen zullen kwijten kwijten van van de deverplichtingen, verplichtingen, die ondernomen, zich beter de gemeentewet gemeentewet op op hen henrusten, rusten, dan dan de dehooge hoogeregeering, regeering, volgens volgens de aan welke de salus publica publica is toevertrouwd. toevertrouwd. Wat inrichting en en dedebedeeling bedeelingvan vanhet hetonderwijs onderwijs aan aan de de Wat de inrichting beide soorten van inrichtingen inrichtingen betreft, betreft, het is te te hopen, hopen, dat dat de de soorten van het is inspecteurs, de collegien leeraren co11egien van toezicht en de leeraren inspecteurs, in in overleg overleg met met de het mind ere practische der der leerprogramma's leerprogramma's door door een goede goederooster rooster mindere van werkzaamheden en goede methode methode van van onderwijs onderwijs zoozoovan werkzaamheden en eene eene goede danig zuHen te passen, dat studie aan aan deze dezeinrichinrichweten toe toe te dat de studie zullen weten tingen zoo weinig weinig mogelijk mogelijk schadelijke schadelijke momenten momenten voor voor de de tingen zoo gezondheid leerlingen oplevert. oplevert. gezondheid der leerlingen
232
TABEL, beheizende behelzende de voorschriften voorschriften in in acht te te nemen nemen bij bij de beoordeeling beoordeeling der der plannen plannen van vanschoolgebouwen, schoolgebouwen, in in de gevolge het Koninklijk Koninklijk Besluit Besluit van van 3o 30Augustus Augustus 188o, 188o. gevolge het No. 167 167 enendedevoornaamste voornaamstehygieinische hygieinischeeischen eischen in in Stbl. No. dit werk aangegeven.
Terreln. K. B. I), Art. Art. I. I. Binnen 200 M. straal omtrek omtrek zooveel zooveel doenlijk doenlijk B. I), M. straal Terrein. K. hinder kunnen kunnen veroorzaken veroorzaken (art. (art. II inrichtingen welke gevaar, schade of hinder geen inrichtingen der van 2 Juni 1875, Stb!. No. 95) 95); teekeningen van van den den platten grond, Stbl. No. ; teekeningen der wet van het schoolgebouw; schoolgebouw; schaal Art. 2. doorsnede uitwendige voor voor het doorsnede en en uitwendige schaal 11 : 100. zoo. --- Art. Schoolgebouw zooveel mogelijk mogelijk vrij vrij van van andere gebouwen. Art. 3. 3. GrondGrondgebouwen.--- Art. Schoolgebouw zooveel slag, zoo noodig, noodig, ten te~ minste minste 0.5 0.5M. M.boven boven normalen waterstand. - H. H. E. E. waterstand. slag, zoo Moerassige, minste o.5 0.5 M. M.uitgegraven. uitgegraven. Nabijgelegen Nabijgelegen Moerassige, vervuilde vervuildebodem bodem ten ten minste poelen dempen, mestvaalten mestvaalten op te te ruimen. ruimen. poelen te dempen, Richttng. E. Ten Tenminste minstedede breedstezijden zijdenvan vanbet hetgebouw gebouwvrij. vrij. H. E. breedste Richting. H. De lichtvlakten lichtvlakten der der schoolvertrekken schoolvertrekken tegen zuiden. Ingang Ingang niet niet tegenhet het oosten oosten of of zuiden. op het noorden. noorden. Hooge Hoogegebouwen gebouwentegenover tegenoverdede lichtvlaktender derschoolverschoolverop het lichtvlakten trekken mogelijk te vermijden. vermijden. Tegenoverliggende Tegenoverliggende gebouwen gebouwen minstens minstens trekken zooveel zooveel mogelijk op M. afstand afstand van van de delichtvlakten. lichtvlakten. op 88 M. Opstand. K. B. Art. Art. 9. 9. Gebouw Gebouw in in allen deele stevig en eneenvoudig eenvoudig;; deele stevig K. B. dikte. — - Art. Art. 4. Binnenshuis gemeenbuitenmuren minste 0.23 M. M. dikte. Binnenshuis geen geen gemeenbuitenmuren ten ten minste sChap tusschen schoolgebouwen en onderwijzerswoning. -- H. H.E.E.Vrijstaande Vrijstaande sp tusschen schoolgebouw onderwijzerswoning. beveiligend tegen tegen vocht. vocht. buitenmuren, als spouwmuren. Fundamenten hecht hecht en beveiligend Beuren, portalen, gangen, trappen. K. B. Art. Deurschoolvertrek schoolvertrek K. B. Art. 12. 12. Deur Rehren, portalen, en portalen behoorlijk verlicht, 22 geen gemeenschap met buitenlucht buitenlucht ;gangen behoorlijk verlicht, geen gemeenschap ; •gangen en M. M. hoog. H. E. E.Gangen Gangengoed goed geventileerd,zonder zonder tocht tocht;; geventileerd, M. breeg, Koog. -— H. breed, 2.5 2.5 M. trappen goed verlicht, verlicht, geen geen tocht. tocbt. mins tensI 1 M. M. breed, breed, goed trappen recht, minstens Overdekte B. Art. Art.18. 18.Terrein Terrein beschikbaareen eengedeeltegedeelte. K. B. beschikbaar Overdekte speelplaats. K. overdekte dubbeleoppervlak oppervlak lijk overdekte speelplaats. H. E.E.HetHet lijk overdekte speelplaats. -— H. overdekte hethet dubbele het schoolvertrek schoolvertrek; ; Egging ligging·• tegen oosten ofofzuid-oosten. zuid-oosten. Overdekt Overdekt van van het tegen het oosten hoog;; gelegenheid gelegenheid tot totafsluiting afsluiting; gelegenheidtot totverwarming. verwarming. gedeeJte M. hoog ; gelegenheid gedeelte 4.5 M. Houten vloer. Houten vloer.
=
I) B. = Koninklijk Koninklijk Besluit. Besluit. I) K. K. B.
Hygieinische eischen. eischen. H. H. E. = Hygieinische
233 2 33
Privaten en urinoirs. en urinoirs.
K. B. Art. Art.14. 14.ElkElk schoolvertrek voor voor j. j. en en m. m. K. B. schoolvertrek pro ur. j; elk elk vertrek vertrek voor Pl'. en en 11 ur., ur., voor voor meisjes melS)eS I I Pl'. Pl'. en en pr. en en 1I ur. voor j.j. II pr. pr. Pr. ur. uit dedeschoolvertrekken schoolvertrekkentoegankelijk, toegankelijk, gescheiden gescheiden door door portaal portaal II M. M. diep, diep, ur. uit 2.5 M. hoog. hoog. Pr. Pl'.I M. I M. diep,o.80.8 breed; jur. ur.o.6 0.6M., M.,een eenenenander ander volvol2.5 M. diep, M.M. breed doende verlicht en en geventileerd. geventileerd. Distr.-schoolopz. Distr.-schoolopz.kan kanwijziging wijzigingvoorstellen, voorstellen, doende verlicht minister H. E.E.Gemengde Gemengdescholen scholen I1 pr. pro en en I1 ur. ur. op op 50 50 ministerkan kan ontheffen. ontheffen.- - H. kinderen 100leerlingen leerlingen;j jongensscholen jongensscholen 22 Pl'. kinderenj ; meisjesscholen meisjesscholen33 pro pr: op op too pr. en en 3 100 leerl. leer!. Scheiding Scheidingvoor voor de degeslachten. geslachten. ur. ur. op op 100 Scboolvertrek. B. Art. Art. 5. 5. O. O. S. S. I) I) Niet meer roo leerlingen leerlingen ;j K. B. meer dan dan ioo Schoolvertrek. K. vertrekken 1. een een afscheiding. afscheiding. - - Art. Art. 6. 6. Minstens Minstens o.8 0.8 vertrekkenvoor voormeer meerdan dan 50 50 1. M2. en 3.6 3.6 M. M".per perleerl. leer!' ;j B. B. S. S. (art. (art. 22) 22) 0.65 0.65 M M2. en 3 3M M'.3. per per leerling leerling ;j M2. en 2. en O. en B. B. S.S.hoogte hoogte ten ten minste minste 4.5 Art. 8. 8. Wand en licht en mat en mat 0. en 4.5 M. M. -- Art. Wanden gekleurd. Art. to. 10.Ramen Ramenvoldoende voldoendeen endoelmatig doelmatigverlichten verlichten;; bovengedeelte bovengedeelte gekleurd.- - Art. sterkinvallend invallend zonder neerschuiven, niet in den den werkmuur werkmuur plaatsen plaatsen ;j tete sterk zonder moeite moeite neerschuiven, niet in licht temperen. Art. II1. I. Vloer Vloer van van hout. Art. 12. in onmidonmidDeur niet niet in temperen.- - Art. hout. -- Art. 12. Deur dellijke Art. 17. 17. Het Het bergen van kleederen dellijke gemeenschap gemeenschapmet met de de buitenlucht. buitenlucht. --- Art. Schoolvertrek liefst langs beganen grond. Gemiddeld I1 verboden. verboden.- - H.H.E. E. Schoolvertrek langs beganen grond. Gemiddeld M2. en 4.5 4.5 M Ma. per leerl. leer!. Bovenvlak Bovenvlakvloer vloer ten ten minste minste o.3 0.3 M. M.boven bovenbovenbovenM2. en 3. per kant terrein. Wanden lichl grijs en mat mat geverfd. geverfd. Zoldering Zoldering vlak, vlak, mat mat wit. wit. kant terrein. Wanden licht grijs en Lichtramen tegen het hetzuiden, zuiden, de de hoogte hoogte ten ten Lichtramenongeveer ongeveertegen tegenhet het oosten oosten of tegen 2/3 van hetlokaal, lokaal,lengte lengtelichtoppervlakte lichtoppervlakte ten ten minste minste 33 minste 2/. van de dediepte dieptevan vanhet M. vierk. oppervl. opperv!. van van het het glas 1/6 tot 1/4 der vloeroppervlakte vloeroppervlakte ;j onderdremonderdremM. j; vierk. 1/4 der 3/6 tot pel I van M. van vloer. groot raam boven verscheideneteteverkiezen verkiezen; pel I±M. den den vloer. EenEen groot raam boven verscheidene ; naar binnen openslaan. hoven derde gedeelte gedeeltetuimelraam, tuimelraam,beneden benedentweederde tweederde naar boven derde Licht van links links ;j breede breede lokalen wederzijdsch licht, rechts licht van halve kracht Licht van en hoog. en hoog. Scboolbank. B. Artt. Artt.7 7enen 8. S. O. Afstand S. Afstand werkmuurtot totvoorste voorsterij rij tafels tafels K. B. 8. O. werkmuur Sohoolbank. K. 1.3 M., achterste bankleuning ten hoogte hoogte6.5 6.5M. M.; jzijpaden zijpadeno.6 0.6M., M.,middenpaden middenpaden 1.3 M., bankleuning ten 0.4 ieder. -- Art. Art.13. 13.Schoolbank Schoolbank van van 22 zitplaatsen, I.I M. 0.4 M. zitplaatsen,1I -1.1 M.breed, breed,0.670.67M. ieder. 0.8 M.diep, diep,afstand afstandtusschen tusschentafelblad tafelbladen enbank bankwijzigbaar, wijzigbaar, rugrug- ofoflendeleulendeleuo.8 M. een grondoppervlak grondoppervlak ning. (Door deze dezeverschillende verschillende afmetingen afmetingen erlangt men men een ning. (Door van 45.56 M M2. of voor voor lokalen van hoogstens 50 50 leerlingen leerlingen 0.91 0.91 M M2. per 2. per van 45.56 2. of van hoogstens leerling). -- Een Eendeel deelderdel' tafels voor handwerken voor voor meisjes. meisjes. - - B. B. S.S. leerling). tafels voor handwerken Art. 22. Afstand werkmuur tot tot achterste bankleuning rug- of of bankleuning6.5 6.5 M.; M. ; rugAfstand werkmuur lendeleuning. H.E.E. Breedtevan van de de klasse ten hoogste 6.5 M. ;j afstand afstand ten hoogste 6.5 M. lendeleuning.- - H. Breedte
22
BijzondereSchool. School. I) O. S. S. ==Openbare Openbare School. School. B.B.S.S.= Bijzondere I) O.
234 2 34 tusschen lichtvlakte ten ten hoogste hoogste 77 M. Breedte van van de tusschen uiterste uiterste zitplaats zitplaats en en lichtvlakte M. Breedte bank van bank van 22 zitplaatsen M. Afmetingen Afmetingen tafel bank in in verhouding verhouding zitplaatsen1-1.2 1-1.2 M. tafel en en bank tot afmetingen der der leerlingen, leerlingen, tafelblad tafelblad veranderlijk veranderlijk (negatief (negatief en en positief). positief). tot de afmetingen Lqohtverver8ohing verwarming. K. B. 0.O.en enB. B.S.S.Artt. Artt. 15 15 en en-- 22. K. B. 22. Luchtverversching en en verwarming. E. MantelMantelVoldoen,de middelen tot tot luchtverversching luchtverversching en verwarming. verwarming. -— H. E. Voldoende middelen kachel met aanvoer van van versche Centrale verwarming verwarming door door warme met aanvoer versehe lucht. lucht. Centrale warme water;; vulkachels vulkachels ;j stelsel stelsel Levoir-Van Levoir-Van Bemmelen, Bemmelen, berekend berekend naar naar lucht heet water lucht of heet het getal personen personen in elk vertrek. vertrek. Ventilatie Ventilatie ten ten minste minste 20 het getal in elk 20 MS. M 3. versche versehe per hoofd hoofd j; instuwing instuwing van van versche opzuiging van van ververlucht lucht per per uur uur en en per versehe lucht, lucht, opzuiging per seconde. seconde. Minstens Minstens bruikte. Instroomingssnelheid ten hoogste Ii M. bruikte. Instroomingssnelheid ten hoogste M. lucht lucht per 22 maal het uur uur de de luclit lucht ververschen ververschen); geen tocht. znaal in in het geen tocht. Open B. Art. Art.16.16. De ·grond hard, behoorlijkeafwateafwateOpen speelplaats. K. K. B. De grond hard, behoorlijke ring. H. E. E.Minstens Minstens 22 M". per kind kind ;i op ophet hetzuiden zuiden; j beschaduwde beschaduwde ring. -— H. M 2. per plekken. Kleederen-bergplaats. K. B. Art. Art. 17. Buiten schoolvertrek ;j behoorlijk behoorlijk K. B. Buiten het schoolvertrek M. — H. H.E.E.Ruim, Ruim,goed goedverlicht verlichtenengeventileerd. geventileerd. verlicht, verlicht,niet niet lager lagerdan dan 2.5 2.5 M. Spoelen drinkwater. drinkwater. H. voorzien van H. E. Elke school school voorzien van zuiver zuiver spoelspoel- en Spoel- en drinkwater. dri nkwater.
T ABEL, behelzende voorschriften in in acht te nemen bij bij TABEL, beheizende de voorschriften to nemen de beoordeeling van van bestaande bestaande schoolgebouwen schoolgebouwen bij bij de de de beoordeeling invoering van 17 17 Augustus Augustus 1878, 1878, Stbl. No. 127, invoeringder der wet wet van No. 127, ingevolge het het Koninkl. Koninkl. Besluit Besluitvan van3o 30Augustus Augustus 188o, 1880, Stbl. No. No. 167. 167. O . S. Vbör 6emeenschap. V66r1 Januari I Januari-1884 -1884onderwijzerswoning onderwijzerswoning van van binnen üemeenscbnp. O. gemeenschap met schoolgebouw (ontheffing (ontheffing door door den den minister) minister) i; O. 0, geen gemeenschap met het schoolgebouw B. S.S.buitendeur buitendeur schoolgebouw schoolgebouw niet nietmet methet hetschoolvertrek schoolvertrekgemeenschap. gemeenschap. en B. Schoolvertrek. Art. en 23. 23. O. O. en en B. B. S.S.ten tenminste minste o.65 0.65 Mll. MS, Art. 18 18 en en 33 M M2. en 3. per leerling Januari 1883. O.en enB.B.S.S.vöör v66r1 Januari I Januari1884 1884vertrekken vertrekken per leerling op op 1I Januari 1883. O. voor meer meer dan dan5o50leerlingen leerlingengescheiden gescheiden(minister (ministerontheffing) ontheffing);; afstand afstandwerkwerkvoor muur muur voorste voorste tafel tafel i1.3 M. ;i achterste bank bank 6.5 6.5 M. M.;i zijpaden zijpaden 0.6 M. i; tusschen.3 M. o.6 M. tusschenpaden 0.4 M., wanden wanden licht licht en mat mat gekleurd, gekleurd, bovengedeelte bovengedeelte lichtramen lichtramen neerneerB.S.S.toepasselijk) toepasselijk); igeen geenlichtramen lichtramen ininden denwerkmuur werkmuur (niet (niet schuiven (niet op op B. schuiven B. S.S.toepasselijk) toepasselijk) i; vloer vlop.r van van hout. hout. op B. op Schoolbant. O. S. Art. Art. 18. 18.Vöör V66r1 Januari I Januari1884 1884rugleuning. rugleuning. Bij Bij aanaanSchoolbank. schaffing van van nieuwe nieuwe banken banken2 zitplaatsen, 2 zitplaatsen, veranderlijktafelbl., tafelb!., breedte breedte 1.1 schaffing veranderlijk i i ,
235 2 35 M., diepte 0.67 M. tot tot o.8 0.8 M. M. --- B. S. Art. Art. 22. V66r 0.67 M. 1884, Januari 1884, 22, B. S. Vöör It Januari rugleuning. O . en Vöbr I1 Januari Ventilatle S. V66r Januari 1884 voldoende voldoende en B. B. S. Ventilatie en verwarmtng. verWarming. o. middelen tot verwarming en luchtverversching van het schoolvertrek. van het O. S. Distr.-schoolopziener Prtvaten stelt, zoo noodig, verbeDistr.-schoolopziener stelt, noodig, verbenrinoirs. O. Privaten en urtnoirs. tering voor. tering voor. O. S. V66r Vöör It Januari i 884, indien Overdekte Januari 1884, beschikbaar Overdekte speelplaats. o. indien beschikbaar terrein.
I
I
I
-----
:-------...~
-l1-
,-- - I -'10
I
__ .,1,I
- -
i<---~-::: ~
! II
~--
I
I"
I
/::
Ii
I:; __ it'"
\
...,;j
...e~
:,i ,/- - - - - -or ';;:,j,
>!2_",.,~, ,. I
i
r;;:;;~
- = - _____ _ _
__
I
I
, ~-
""
r~----
------~
,
I
'
I II
I
I : I
i: 'I i I
, I
I
1:1 I I I I l.)
r
U2
IINHOUD. N H 0 U D.
VOORREDE EN OPDRACHT. EN OPDRACHT.
INLElDING. INLEIDING. De beteekenis van van bet het schoolbezoek schoolbezoek voor kind. — - De Debeteekenis beteekenisvan van de de De beteekenis voor het kind. schoolhygieine schooljengd. — - Het Hetgewicht gewicht van vandedeschoolhygieine schoolhygieineals als schoolhygieine voor voor de de schooljeugd. onderwerp Een blik blik op de geschiedenis van ons ons schoolschoolonderwerp van van staatszorg. staatszorg.-— Een de geschiedenis wezen schoolhygieine. -— Plan bewerking. Blz. Biz. i1 - 112. 2. wezen in in verband verband tot tot de schoolhygieine. Plan van van bewerking. —
1. n ESC II 0 0 L. I. DE SCHOOL.
1. Bet gebouw. gebonw. 1. Het De keuze van van het hetterrein. terrcin.—- DeDe gesteldheidvan vandedebouwplaats. bouwplaats. — - De De De keuze gesteldheid ligging. - De De grootte. grootte. — - De Deomgeving. omgeving. — - De De richting. richting. ----Het Het fundament.— ligging. — fundament. Het houwmateriaal. - — De dak. — - De De vloeren. vloeren. — - De DezoldezoldeHet bouwmateriaal. De muren. muren. -— Het Het dak. ring. - De Dedeuren deuren en envensters. vensters. — - Gangen, Gangen, portalen en trappen. -— VerdieVerdiering. — pingen. —. - Privaten en urinoirs. — Watervoorziening. Watervoorziening. — - Open Open speelplaats. speelplaats. — en urinoirs. Verplaatsbare schoolgebouwen . Biz. Blz i12-24. 2-24. Verplaatsbare schoolgebouwen
2. Devertrekken. vertrekken. 2. De a.
H e t schoolvertrek. s c h 0 0 I vert I' e k. Het
pervertrek. vertrek. — - Inhoud. Inhoud. — Ligging. Afmetingen. — - Getal Getal leerlingen leerlingen per Ligging. -— Afmetingen. Invloed van het het licht op Luchtbederf. — - Ventilatie. Ventilatie. — - VerwarVerwarop de klasse. -— Luchtbederf. Invloed van mingo - Dagverlichting. Dagverlichting. — - Kunstmatige Kunstmatige verlichting. verlichting. — - Invloed Invloedvan vanhet hetkunstkunstming. — Blz. 24-62. oogen. Biz. 24- 62 . licht de oogen op de licht op
23 8 b.
0Over,dekte v e r, d e k t e sspeelp pee I p laats. I a a t s.
Ligging. - Afmetingen. Afmetingen. —- Luchtverversching Luchtverversching en verwarming Biz. 62-63. verwarming Blz. Ligging. — c. K 1 e ere n b erg p I a a t s. Kleerenbergplaats. Ligging. - Afmetingen. Afmetingen. — - Ventilatie. Ventilatie. — - Verlichting Verlichting. Ligging. —
BIz. 63. Blz 63.
II. DESSCHOOLMEUBELEN. C H 0 0 L M E U BEL E N. II. DE
a· Deschoolbank. schoolbank. a. De De beteekenis beteekenis der der schoolbank. schoolbank. — - Blik Blik geschiedenisder derschoolbank. schoolbank. — opop dede geschiedenis De houding. houding. — -: Nadeelige Nadeelige gevolgen gevolgen van van een een slechte Paedagosiechte schoolbank. schoolbank. -— Paedagogische, hygieinische en en technische vereischten schoolbank. — - Tafels Tafels vereischten van van de de schoolbank. gische, hygieinische met verplaatsbaar blad. Banken met verplaatsbare zitting. - Vereischten Vereischten met verplaatsbare zitting. — met verplaatsbaar blad. — van een goede goede schoolbank. schoolbank. — - KunzeKunze· en enCommissiebank. Commissiebank. — - Tabel Tabel der der afmeafmevan een tingen der beide bankmodeJlen. Prijzen van van beide modeJlen. bankmodellen. -— Prijzen modellen. Biz. Blz.64-82. 64-82. tingen der
b. Andere schoolbehoeften. schoolbehoeften. Het schoolbord. schoolbord. — - Constructie Constructie en plaatsing. -— Lei Lei en en griffe!. griffet. -— Papier en en plaatsing. letterdruk. - Boeken en platen. BIz.82-87. 82-87. letterdruk. -- Boeken en platen . . . . . . . . . . . Blz. III. H E T SCHOOLKIND. S C H 0 0 L KIN D. III. HET
a. Inde deschool. school. a. In Hygieinische eischen van van den dengeestesarbeid. geestesarbeid. — - Hoeveelheid Hoeveelheidonderwerpen onderwerpen Hygieinische eischen v:m het onderwijs. onderwijs. — - Leeftijd Leeftijd van van toelating toelating tot school. — - Physieke Physieke en en van het tot de school. inteJlectueele Het leerplan. leerplan. — - Verdeeling Verdeelingen enduur duurder derwerkwerk· intellectueele ontwikkeling. ontwikkeling. -— Het zaamheden. van den den schooldag schooldag en en van vandedeschooltijden. schooltijd~n. -- HerhalingsHerhalings· zaamheden.-— Duur Duur van Het openender derschool. schoo!.—- Plaatsing Plaatsingder derkinderen. kinderen. -onderwijs. - Rusttijd. Rusttijd.—- Het onderwijs. -openers -De juiste juiste houding. houding. — - Psychologische Psychologischegrondregelen grondregelen van vanhet hetonderwijs. onderwijs.— - Orde Orde Stelselmatige lichaamsoefenin· en tucht. —- Schoolstraffen Schoolstraffenenenbelooningen. belooningen.—-en tucht. Stelselmatige lichaamsoefeningen. - Vacantien. Vacantien. — - Ziekelijke Ziekelijkeenenzieke ziekekinderen. kinderen.—- Plichten Plichten vanden denonderonder· gen. — van wijzer deze. — - Aandoeningen Aandoeningen waartoe waartoe de de school schoolzelve zelvebijdraagt. bijdraagt. — - OverOver· wijzer ten ten deze. prikkeling zenuwleven. -- Krankzinnigheid. Krankzinnigheid. — - St. St.Vitusdans. Vitusdans. — prikkelingvan van het het zenuwleven. VaJlende ziekte. — Zelfbevlekking. Zelfbevlekking.— -Ruggegraatsverkrommingen. Ruggegraatsverkrommingen. — - KortKorl· Vallende ziekte. BIz. 88---':" lSI. zichtigheid . . Blz. 88=-151.
b. In huis. huts. b. In Samenwerkillg De opvoeding opvoedillg v66r v66r den den schoolschool· Samenwerking tusschen tusschenschool schoolen en huis. huis. -— De leeftijd. Keuze van van de de school. school. — - Leefregel Leefregel ininhuis. huis.—- Voeding. Voeding. leeftijd. -— Keuze Kleeding. -— Slaap. Slaap. — - Zelfbevlekking. Zelfbevlekkillg.—- Huidcultuur. Huidcultuur.— - Zwakke Zwakkeconstitutie. constitutie. — -
—
239 2 39 Ret wel'kzaamheden. -— I-Iet Ret spel. - Huiswerkbank. Huiswerkbank. — - Vacantien. Vacantien. der werkzaamheden. spel. -Het leiden der Uitstapjes. Speeltuinen. — - Schoolfeesten. Schoolfeesten. — - Kolonien voor zwakke kinderen. Uitstapjes. -— Speeltuinen. BIz. Blz. 152-168.
—
IV. H Y G I E I N I S C H TOEZICHT TOE Z I C H TOP DES C H 0 0 L. IV. HYGIEINISCH OP DE SCHOOL. De gebreken gebreken van van het hetKoninklijk KoninklijkBesluit Besluitvan van3o 30Augustus Augustus 1880. 1880. — - Het Het schoolschooltoezicht. Hygieinisch toezicht toezicht op op de de school school ininFrankrijk Frankrijk en en in in Belgie. Belgie. — toezicht. -— Hygieinisch De werkkring werkkrlng van van den den geneeskundigen geneeskundigen ambtenaar ambtenaal' ten opzichte van de de schoolschoolten opzichte Debepalingen bepalingen der der hygieine. - Werkkring Werkkring van van den dendistricts-schoolopziener. districts-schoolopziener. — - De hygieine. — wet op het het geneeskundig geneeskundig staatstoezicht. staatstoezicht. — - De Debepalingen bepalingen der der epidemiewet. epidemiewet. — wet op Het sluiten eener eener school. school. — - Bevordering Bevordering van vanreinheid. reinheid. — - Opleiding Opleidingvan van Het sluiten c()nderwijzers. Anthropologischekennis kennisvoor voorden denonderwijzer onderwijzel'een eenvereischte. vereischte. .onderwijzers. -— Anthropologische 168-199. Onderwijs in de in gymnastiek. BIz.
—
AANHANGSEL. ÄA.NHANCrzSX L. DE BEWAARSCHOOL. BEWAARSCHOOL. De beteekenis van van de debewaarschool. bewaarschool. — - Blik BIik op opdedegeschiedenis geschiedenis van van ons ons De beteekenis BIz. 200-203. bewaal'schoolwezen. denkbeelden. — - Kindertuinen. Kindertuinen. Blz. 200-203. bewaarschoolwezen. -— Froebels Froebels denkbeelden.
I. Bet gebonw. I. Het gebouw. Maximum - —Algemeene vereischten • . . . Blz. BIz. 203-205. Maximumder derbevolking. bevolking. Algemeene vereischten I. D eeve schoolvertrek. — - Grootte Grootte der der klasse. klasse. — v e rrt trr eekk kken. e n. a. Het schoolvertrek. I. Afmetingen. Verlichting. — - Ventilatie. Ventilatie. — - Verwarming. Verwarming. — - Afscheiding Afscheiding der Afmetingen. -— Verlichting. BIz. 205-207. schoollokalen. schoollokalen Blz. b. De speelzalen. speelzalen. — - c.c. Kleederen-bergplaatsen. Kleederen-bergplaatsen. — - d. Slaap- en en waschkamer. -.e. BIz. 207-208. .c. Keuken. Keuken. .. • Blz. 2. r i vat e 11 een n urinoirs uri n 0 irs. 208-209. 2. PPrivaten „ 208-209. 3. 0Oppen s pee - Inrichting Inrichting en en onderhoud. onderhoud. 209-210. 10. en s p e e 1 1ppia 1 a aa t s. — „ 209-2 —
II. Schoolmeubelen. De schoolbank. Inrichtingenenafmetingen. afmetingen.— Schoolborden, Schoolborden, enz. enz. De sch o 01 b an k. — Inrichting Biz. Blz. 210-212. 210-212.
III. schoolkind. III. Bet Het sehoolkind. ·Geschikte vool' het hetzenden zendennaar naardedebewaarschooL bewaarschooL.VerkeerdebeginbeginGeschikte leeftijd leeftijd voor — Verkeerde ,
240
selen. - Vereischten Vereischten voor voor een een opvoedster opvoedster in de bewaarschool. bewaarschool. — - SpraakoefeSpraakoefeseien. — in de ningen. Zintuigelijke ontwikkeling. ontwikkeling. — - Lezen, Lezen, schrijven, schrijven, rekenen. rekenen. -- VormVormningen. --- Zintuigelijke het leer. - Froebelsche Froebelsche oefeningen. oefeningen. -— Verhalen. Verhalen. — - Aanschouwing Aanschouwing van van het leer. — schoone. - Godsdienstonderwijs. Godsdienstonderwijs. -— Spel Spel en en zang. zang. — - Handenarbeid. Handenarbeid.— - Orde Orde schoone. — en - Geestesarbeid BIz. 2212-221. I 2 - 221. enafwisseling. afwisseling. — Geestesarbeid . . Blz.
IV. Hygieinisch toezicht toezicht op bewaarschool. IY. Hygieinisch op de bewaarschool. Inentingsbewijs.— - Geneeskundige Geneeskundige De ambtenaar ambtenaar met met het het toezicht toezicht belast. belast. — Inentingsbewijs. BesmettelijkevolksvolksReinheid.—--Besmettelijke behandeling. Voedsel enenkleeding. kleeding.— Reinheid. behandeling. --- Voedsel BIz. 22 ziekten. - — Sluiting der school ziekten. Sluiting der school . . . . . . . . . . Blz. 22 II- - 226. 226 .
HOOGERE BURGERSCHOOL EN EN GYMNASIUM. GYMNASIUM. HOOGERE BURGERSCHOOL
I. Degebonwen. gebouwen. I. De Inrichting. -
—
Schoolmeubelen. -
—
Gymnastiekzaal
BIz. 226-227. . Blz. 226 227. —
II. De kweekelingen. De kweekelingen. De orgahisatie van van het het middelbaar middelbaar onderwijs. onderwijs. — Invloed Invloed op op dedeschoolschoolDe organisatie jeugd . 228 - 229. 229. .. Blz.BIz. 228— jeugd
III. Hygieiniscll toezicht. Hygieinisch toezlcht. Het onvoldoende onvoldoende der der bepalingen bepalingen van vanhet hetKoninklijk KoninklijkBesluit Besluitvan van3030Augustus Augustus 1880 BIz. 230-231. Blz 23o— 231. 188o Tab voorschriften,, in in acht te te nemen nemen bij bij de debeoordeeling beoordeeling behelzende de voorschriften Tabee I,1, behelzende der plannen van vanschoolgebouwen schoolgebouwen,, ingevolge ingevolge het hetKoninklijk Koninklijk Besluit Besluitvan van 30 3o der plannen Augustus 1880, Stbl. SIb!. n°. nO.167 167enen voornaamstehygieinische hygieinische eischen eischen in dit dit Augustus 188o, dede voornaamste BIz.— 232234. - 234. werk aangegeven aangegeven . . . . . . . . . . . . . . . Blz. 232 Tab voorschriften in acht te te nemen nemen bij bij de debeoordeeling beoordeeling de voorschriften Tabee I, beheizende de 1, behelzende _van bestaande schoolgebouwen schoolgebouwen bij invoering der der wet wet van van1717Augustus Augustus van bestaande bij de de invoering 9 • 127, Besluit van van 3o 30 Augustus Augustus 188o, 1880, 1878, Stb!. ingevolge het het Koninklijk Koninklijk Besluit 127 , ingevolge Stbl. nn°. Slbl. 167. BIz. 234-235. Blz 2 34 - 2 35. n°. 167 Stbl. nO. INHOUD. BIz. 237-24°. Blz 237-240. INHOUD
.
