De geschiedenis van de dorst en drinken biedt een veelzijdige en veelzeggende kijk op het dagelijkse leven van onze voorouders, hun materiële

DE NACHT VAN DE GESCHIEDENIS DINSDAG 20 MAART 2012 THEMA: DRANK

IDEEËNBUNDEL

‘De geschiedenis van de dorst en drinken biedt een veelzijdige en veelzeggende kijk op het dagelijkse leven van onze voorouders, hun materiële welstand en hun geesteswereld. Drinken en de gebruikte soorten drank waren inderdaad omhangen met tal van connotaties en gingen gepaard met diverse rituelen die de dorst in het verleden mee betekenis gaven en drinken tot een boodschap konden verheffen.’ (Raymond Van Uytven, Geschiedenis van de dorst, p. 7.)

2

INHOUD •

• •

•

•

•

• • •

IN VOGELVLUCHT……………………………………………… o Wat? o Wanneer? o Hoe? o Waarom? o Een keertje niet? EVEN WAT GESCHIEDENIS……………………………………… IDEEËN VOOR ACTIVITEITEN………………………..…………. o 1.Eigen activiteit
Bezoek
Beleef
Brouw
Beweeg
Bekijk
Beluister
Bijeenvoegen o 2.Combineer De Nacht met een Koffiestop o 3.Geen tijd voor een eigen activiteit? SAMENWERKEN......................................................... o Samen sterk bij de plaatselijke organisatie o Samen sterk bij de nationale coördinatie PROMOTIE | TIPS…………………………………………………… o Folders en affiches o Pers o Promotiecampagne o Tips voor de lokale pers- en promotiecampagne PROCEDURE | ALGEMENE VOORWAARDEN…………….…… o Thema of niet? o De bijzondere vermelding o Belangrijke data o Hoe blijft u op de hoogte? ZEKER LEZEN............................................................. DE NACHT IN 2011………………………………….…………….. COLOFON…………………………………………………………….

P. 4

P. 5 P. 8

P. 11

P. 12

P. 13

P.14 P.15 P.15

3

IN VOGELVLUCHT WAT? Elk jaar brengt De Nacht van de Geschiedenis meer dan 200 geschiedenisactiviteiten op één avond: van lezingen, tentoonstellingen, rondleidingen tot theatervoorstellingen. Davidsfonds afdelingen, heemkringen, erfgoedcellen, musea, scholen en bibliotheken steken de koppen bij elkaar en zorgen voor een boeiend en gevarieerd programma. In 2011 konden de verschillende geschiedenisactiviteiten in Vlaanderen en Brussel rekenen op meer dan 19.000 deelnemers. Het enthousiasme van de Davidsfonds afdelingen zorgt elk jaar opnieuw voor een onvergetelijke Nacht van de Geschiedenis. WANNEER? Op dinsdag 20 maart 2012 is het zover: de tiende Nacht van de Geschiedenis! De afgelopen jaren verwierf De Nacht van de Geschiedenis een vaste stek op de kalender, steeds de eerste dinsdag van de lente. Om planningsredenen zal dat De Nacht in 2012 niet op de eerste dinsdag van, maar wel op de laatste dinsdag vόόr de lente plaatsvinden. Goed noteren dus! HOE? Bedoeling is dat zoveel mogelijk Davidsfonds afdelingen hun beste, creatiefste of origineelste geschiedenis- of erfgoedactiviteit organiseren op dinsdag 20 maart 2012, tijdens De Nacht van de Geschiedenis dus. Dat zo’n activiteit héél breed kan gaan, leest u verder in deze bundel. U vindt er ook heel wat sprankelende ideeën. Uw afdeling zorgt dus voor de praktische en inhoudelijke organisatie van de activiteit. Met andere woorden: u bepaalt dus zelf wat er bij u in de afdeling aan bod zal komen op 20 maart 2012. U staat er als afdeling overigens niet alleen voor. Ook Davidsfonds Evenementen trekt mee aan de kar. We zorgen voor gratis promotiemateriaal om De Nacht van de Geschiedenis in uw stad of gemeente te promoten. Ook kan u rekenen op een nationale pers- en promotiecampagne, met enkele acties via de mediapartners. In 2010 konden we zo samen met De Standaard bv. een etentje in De Karmeliet in Brugge voor 30 personen wegschenken, ter waarde van 6.000 euro. Flinke promotie voor De Nacht was dat! WAAROM? Om één van de drie prioritaire werkdomeinen van het Davidsfonds – geschiedenis & erfgoed – extra in de kijker te plaatsen. Jaarlijks organiseren honderden Davidsfonds afdelingen duizenden geschiedenisactiviteiten. Tijdens De Nacht van de Geschiedenis worden de beste, creatiefste en origineelste geschiedenis- en erfgoedactiviteiten gebundeld op één avond om een krachtig signaal voor het grote publiek te geven. Het gebruik van een thema versterkt bovendien de aandacht voor én de focus op het prioritaire werkdomein ‘geschiedenis & erfgoed’. Of opgelijst in vijf puntjes: 1. Uw afdeling profiteert mee van een groots opgezette nationale pers- en promotiecampagne 2. Zowel leden als niet-leden kunnen een interessante activiteit in het rijke aanbod vinden zodat er meer mensen deelnemen 3. Uw afdeling laat zien dat ze op een moderne manier aan geschiedenis werkt 4. De Nacht biedt de mogelijkheid om binnen het centrale thema boeiende en creatieve activiteiten voor een breed publiek te ontwikkelen 5. De Nacht zorgt voor een interessante samenwerking tussen uw afdeling en andere cultuur- of erfgoedspelers. EEN JAARTJE NIET? Vindt u niet direct een link tussen het thema en uw gemeente/stad en/of werking? Misschien helpt deze ideeënbundel wel. Als dat niet het geval zou zijn, waarom dan geen jaartje overslaan? Alle begrip daarvoor. En dan kan u gewoon opnieuw deelnemen aan De Nacht in 2013 of 2014.

4

EVEN WAT GESCHIEDENIS Vooraleer we enkele ideeën aanreiken, moeten we natuurlijk eerst wat historische achtergrond meegeven. Een ideeënbundel voor De Nacht van de Geschiedenis kan niet zonder de nodige achtergrond, vandaar dat we graag hieronder in zevenmijlslaarzen de geschiedenis van de dorst in de Lage Landen voor u oplijsten. Lees en verrijk uzelf!1 Wijn werd toevallig ontdekt, zo’n 8.000 jaar v.o.t. (voor onze tijdrekening), en kwam via het Romeinse Rijk naar hier. In de eerste eeuwen (o.a. bij Romein en Franken) was wijn een luxedrank. Tot de 14de eeuw was wijn de koploper, hoewel hij vooral door rijken werd gedronken. 60% van die wijn kwam overigens uit de Nederlanden zelf (bv. het Hageland), om de hoge transportkosten te omzeilen. In die periode waren er ook enkele ‘tegenstanders’, zoals bv. bier (400 jaar v.o.t. in Mesopotamië ontstaan, maar ook hier onafhankelijk door Kelten gebrouwen), mede (honingdrank, relatief duur, drank van de goden uit de Ijslandse Edda-verhalen), cider, water (‘watre drinken de beesten’, aldus Maerlant, weinig op zichzelf gedronken) en wei/wrongel (melkproduct, verving vaak vlees op het brood bij de armen). Het duurt tot in de 14de eeuw vooraleer bier op het voorplan komt. Vooral de Noord-Duitse hopbieren kenden veel succes, wat een serieus probleem was voor de zwakkere Vlaamse en Brabantse brouwers. Het zou tot de tweede helft van de 16de eeuw duren voor hun gouden tijd aanbrak. Bier bleef de volksdrank bij uitstek. Zeelieden kregen in de 15de eeuw een rantsoen van 5 liter bier per dag, in een vrouwenklooster was dat 1,4 liter. Om bier betaalbaar te houden, kwamen de steden met de ‘pegel’ op de markt. Die bepaalde de hoeveelheid bier die uit een hoeveelheid mout mocht gemaakt worden, met als grootste gevolg dat het bier ‘verwaterde’. In die tijd kreeg men ook de eerste ‘monopoliecontracten’ tussen brouwerijen en tappers, hoewel steden zich daar fel tegen verzetten. De wijnmarkt stortte tegelijkertijd in, o.a. door de oorlogsverwoestingen van de wijngaarden en de houtschaarste. Wijn werd toen een drank voor het ‘lager’ personeel. Er kwam ook een nieuwe trend op: rijken die steeds meer wilden betalen voor kwaliteitswijnen, om zich opnieuw te onderscheiden. In de 17de en 18de eeuw deed de brandewijn (het ‘levend water’, ontstaan als medicijn) haast onopgemerkt zijn intrede in onze contreien. Door het gebruik van flessen had brandewijn een beperkter volume, wat een enorme troef voor de internationale handel was. Bovendien was hij door het hoge alcoholpercentage ook langer houdbaar. Ook de ‘likeur’ stamt uit die periode, eveneens met een medicinale achtergrond. Vanaf de 17de eeuw begon de opkomst van de ‘sterkedranken’ met een grote toename van het aantal inheemse stokerijen als gevolg. Eén van de sterkhouders uit die periode was de jenever. Jenever kende toen nochtans veel tegenkanting omdat kwaliteitsvol graan ‘verspild’ werd voor een roesdrank. Een ‘druppelke’ was overigens 1/3 goedkoper dan het goedkoopste biertje. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat jenever de nieuwe volksdrank zou worden. In diezelfde periode overspoelden ook koffie en thee de Zuid-Nederlandse markt. Koffie ontstond in de Arabische wereld, als ersatzwijn omdat alcohol verboden werd door de Koran. De eerste koffiehuizen dateren uit de 17de eeuw en waren oorspronkelijk typisch mannelijk. De vrouwen waren er zelfs tegen, omdat ze vonden dat de mannen daardoor hun viriliteit verloren. In die tijd was koffie overigens nog uitsluitend voor de hogere klassen bestemd, het duurde tot in de 18de eeuw vooraleer ook de lagere klassen koffie konden drinken. Thee was dan weer de vrouwelijke drank, die vanaf de 18de eeuw ingang vond in het Zuid-Nederlandse leven.

1

Dit hoofdstuk is een zeer beknopte samenvatting van het boek Geschiedenis van de dorst van Raymond Van Uytven. Meer info over het boek en andere interessante uitgaven vindt u in de rubriek ‘Zeker lezen’.

5

Het duurde tot de 17de eeuw voor mensen water op zichzelf dronken. De opkomst van de interregionale handel in mineraalwater was één van de oorzaken. De opkomst van bronwaters zoals Spa en Chaudfontaine stamt ook uit die periode. Zuiver water was duur en was dan ook een middel om zich sociaal te onderscheiden. Het was dus niet langer de drank van beesten en dompelaars. Wijn bleef klappen krijgen. Vanaf de 17de eeuw dronk men vooral oude wijnen of de nieuwe Champagnewijnen. Het bleef de drank van de rijken. In de 17de en 18de eeuw blijft bier evenwel de belangrijkste speler. Bier was het ‘vloeibaar brood’, omdat er evenveel graan voor de bier- als voor de broodproductie werd gebruikt. Of zoals men het zelf stelde: goedt bier eten en drinken te gelijck is. Vrije markten werden gecreëerd, ambachten werden afgeschaft… Met de Franse Revolutie en de industriële revolutie veranderde de materiële cultuur volledig. Wijn en champagne bleven de drank voor de rijken en machtigen, terwijl jenever steeds meer opkwam als de ‘troost van de werkmens’. In de 19de eeuw was er zelfs sprake van een ‘jeneverplaag’. Naast jenever dronk de gewone man nog altijd bier en ook steeds meer water en koffie. Koffie werd in die periode – onder andere door de massale invoer via de Nederlandse kolonies – goedkoper. Voor armen was er echter alleen maar chicoreikoffie. Door de opkomst van jenever en koffie daalde het bierverbruik. Bovendien kregen de Vlaamse brouwers klappen door de opkomst van de Duitse pilsbieren. Pas in de 19de eeuw sprong ook een aantal van die Vlaamse brouwers op de kar, zoals bv. De Coninck (Antwerpen), Rodenbach (Roeselare) en Maes (Waarloos). Bier werd een ‘gezelligheidsdrank’ voor de kroeg of het café. Cafés waren een onderdak voor velen, ze hadden een belangrijke economische rol (aanwerving matrozen, lonen werden er uitbetaald…) en ze boden bovendien ook vaak ontspanning (bv. wedstrijden ‘vogelpik’ of ‘om ter langst pijproken’). Op het einde van de 19de eeuw werd de impact van de industriële revolutie pas echt duidelijk in de dranksector. De mechanisatie was vrij traag op gang gekomen, maar door de stijgende vraag vanwege een stijgende koopkracht was het een logische stap. In die periode kende vooral het pilsbier een sterke opmars. De ontdekking van Pasteur liet toe lagegistingsbieren te brouwen, al bleef de warmte wel een probleem voor bacterievorming. Vanaf de 20ste eeuw konden Vlaamse brouwers, zoals bv. Haacht en Artois, de Duitse import een halt toeroepen. Uit die periode stammen ook vele brouwerijcafés. Ook de trappistenbieren kenden in die periode hun opmars, zoals bv. Chimay, Westmalle en Orval.

6

Wijn kreeg het steeds moeilijker in de 19de eeuw. De hoge eisen die aan de wijnbouw werden gesteld en de grillen van de natuur maakten het de wijnboeren knap lastig. Er werd ook steeds meer wijn vervalst en vermengd, met alle gevolgen vandien. Toen er na de Eerste Wereldoorlog een wijnoverschot bij de Franse producenten was, zagen de Fransen zich genoodzaakt om die zelf te gaan opdrinken. Koffie en thee verstevigden ondertussen hun positie in het dagelijkse leven en ook water kende zijn opgang via het kraantjeswater in de steden. Na de Tweede Wereldoorlog werd wijn gedemocratiseerd (door de stijgende koopkracht van de jaren ’50 tot ’80) en vond het stilaan ingang bij dagelijkse maaltijden of als dorstlesser. Vooral speciale biertjes kenden toen hun opmars. Vanaf de jaren ’70 werd pils dé dorstlesser bij uitstek voor hele hordes televisiekijkers. In diezelfde periode kwamen ook de frisdranken op het voorplan, zoals bv. Coca-Cola. Frisdrank was toen ‘heilzaam’ en frisdrankautomaten in scholen een must. Koffie en thee bleven sterk stijgen. Melk werd door de melkbrigades in de jaren ’50 gepromoot, zij het met weinig succes. Sterkedrank kende in de 20ste eeuw een terugval, met uitzondering van whisky, cognac en cocktails. De achteruitgang van bier – ten voordele van koffie, thee, water en frisdranken – was vooral een uiting van een mentaliteitswijziging en een verbetering van de sociale levensomstandigheden.

7

IDEEËN VOOR ACTIVITEITEN De tiende Nacht van de Geschiedenis staat volledig in het teken van ‘dranken’, niet alleen uit Vlaanderen, maar uit de hele wereld. Zolang er maar een geschiedenis aan vast hangt. De mogelijkheden om De Nacht in te vullen zijn dan ook legio. Denk aan de lokale brouwers en hun geschiedenis, of aan het verleden van de jeneverstokerij in de buurt. Misschien is er wel een heuse wijnmaker in uw regio of was er ooit wel een limonadebottelarij bij u in het dorp. En heeft u al gedacht aan een koffiebranderij of een zuivelbedrijf? (Geestrijke) drank is nauw verbonden met Vlaanderen en zijn inwoners – er zijn dus ongetwijfeld tientallen invalshoeken te bedenken. Hieronder vindt u een aantal mogelijkheden voor de uitwerking van uw activiteit. En als de inspiratie niet direct komt, drink er dan gerust eentje op. Prosit! 1.EIGEN ACTIVITEIT Bezoek Misschien is er in uw regio wel een bierbrouwerij, een limonadebottelarij, een wijnmaker, of misschien zelfs een ambachtelijke koffiebranderij of een zuivelbedrijf actief geweest? Of misschien is er wel een historische wijnkelder bij u in de buurt? Ideaal om tijdens De Nacht van de Geschiedenis een bezoek aan die plaatsen te brengen. En uiteraard kan u er ook altijd een proeverij aan koppelen. U kan natuurlijk ook de verschillende historische cafés, herbergen, staminees, enz. bezoeken. Elke dorp heeft wel minstens één café. In het verleden waren er bovendien vaak verschillende in dezelfde straat. Ook de volkscafés zijn hierbij een interessant gegeven (zie: Volkscafés in de rubriek ‘Zeker lezen’). Beleef Drank kan u natuurlijk ook in al zijn vormen en soorten ‘beleven’. Organiseer bijvoorbeeld een whisky-, bier-, wijn-, thee- of koffiedegustatie (zie: Gebrand op koffie in de rubriek ‘Zeker lezen’). Of waarom niet een avondje over de verschillende soorten water of limonades, in een historische context. U kan natuurlijk ook blinde proeverijen organiseren, om te kijken hoe sterk de waardering verschilt als mensen de merknaam niet zien. Of verschillende soorten thee proeven? En waarom niet een sessie over hoe de perfecte thee klaar te maken (zie: De stille kracht van thee in de rubriek ‘Zeker lezen’)? Misschien is het wel een origineel idee om een aantal oude volkscafés speciaal voor de gelegenheid opnieuw open te stellen. Of om bestaande eens te gaan bezoeken, vooraleer dat stukje erfgoed verloren gaat. Er is vast en zeker – de Bourgondische Vlaming kennende – ook wel een bier- of wijnclub in uw buurt, die zoiets mee kan organiseren. U kan bovendien ook breder kijken dan Vlaanderen alleen. De drankgewoonten in verschillende culturen zijn minstens even interessant om onder de loep te nemen. Zeker als het op een ‘belevende’ manier gebracht wordt. Brouw Vroeger brouwde, stookte of maakte bijna iedereen zelf zijn drank, al dan niet alcoholisch. Waarom dus niet zelf bier brouwen of laten brouwen, bijvoorbeeld via een workshop? U kan natuurlijk ook andere soorten geestrijke dranken brouwen en/of stoken, zoals bv. cocktails. Misschien bestonden er in uw streek wel typische dranken die u nu opnieuw kan maken, eventueel in groepsverband. En waarom niet enkele kenmerkende soepjes uit het verleden ‘brouwen’. Koken is immers een ‘hot item’ dezer dagen. En bovendien kan u op die manier een oude traditie nieuw leven in blazen. Even interessant in dit verhaal is water, want dat is toch één van de basisingrediënten van héél veel bereidingen (zie: Water volgens Winiefred in de rubriek ‘Zeker lezen’).

8

Beweeg Een wandeling of fietstocht is een sportieve manier om de deelnemers een leuk erfgoedevenement te presenteren. U kan bijvoorbeeld een historische kroegentocht organiseren, van tap tot tap gaan als het ware, om de oude, verdwenen (volks)cafés te laten herleven. Of u kan hier werken met volksverhalen over drankgebruik of cafébezoeken. U kan de kroegentocht altijd wat opvrolijken door er een zoektocht aan te koppelen die extra motiverend werkt. Naast kroegentochten kan u de wandeling of fietstocht natuurlijk ook gebruiken om verschillende (bedrijfs)bezoeken met elkaar te verbinden. Bekijk De drang om bepaalde gebeurtenissen vast te leggen is eeuwenoud. (Bewegende) beelden over oude brouwerijen, cafés, herbergen… zullen waarschijnlijk ook wel een plekje in dat rijke aanbod hebben. Ze zijn vaak onderdeel van de collectie van een archiefinstelling. Die beelden vertonen via een filmavond tijdens De Nacht kan een bijzondere blik op het verleden bieden. En wie weet ontdekken de aanwezigen wel beelden van hun (groot)ouders of henzelf. U kan met die (bewegende) beelden ook een tentoonstelling samenstellen, bv. over de verschillende brouwerijen, stokerijen, bottelarijen, cafés, enz. uit uw gemeente/stad uit lang of minder lang vervlogen tijden. Die tentoonstelling kan dan natuurlijk opgefrist worden met wat drankjes, dat spreekt voor zich. Vaak zijn er in archieven of bibliotheken ook notities over het drankgebruik terug te vinden. Of misschien bestaat er wel een roman of verhaal dat betrekking heeft op drank. Misschien is er wel een spannende moord ‘onder invloed’ gebeurd in een café in uw dorp, die u in een toneelstuk kan gieten. Bovendien kan u daar ook een stukje sociale geschiedenis aan koppelen. Allemaal elementen die inspiratie voor een theater- of toneelvoorstelling kunnen zijn. Met zo’n theater- of toneelstuk krijgen de deelnemers een rechtstreekse en unieke inkijk in het verleden. Beluister U kan natuurlijk ook de geschiedenis van de plaatselijke brouwerijen, stokerijen, branderijen… laten herleven tijdens een spitse lezing, bv. door een brouwer. Of waarom niet ingaan op het effect van drank op het lichaam, bijvoorbeeld bij ziekte of bij overmatig gebruik. Vaak ontstond drank vanuit een medicinale achtergrond, denk maar aan brandewijn, Coca-Cola, thee, enz. De invloed van drank op lijf en leden kan men vanuit verschillende hoek bekijken, bv. dokters, herboristen, homeopaten, enz. Er bestaan ook veel schoonheidsproducten op basis van drank, zoals bv. thee, paardenmelk, enz. Ook dat kan een interessante insteek zijn. Of nagaan wat het belang van water is voor de menselijke ontwikkeling, of voor drank tout court. Hoe gebeurde de waterbedeling vroeger? Wat dronken de mensen? En hoe zat het met de economische impact van drank? Misschien had uw gemeente/stad of streek wel een bepaalde drank als belangrijk exportproduct. Allemaal interessante vragen waarop uw activiteit een antwoord kan geven. Een andere interessante invalshoek is het gebruik van drank bij schrijvers en muzikanten in hun creatief proces, zoals bv. de befaamde absint. Ook de maatschappelijke impact van drank biedt heel wat mogelijkheden: hoe ging men om met dronkaards in het verleden? Met verslaafden? Misschien is er wel een ‘afkickcentrum’ in uw buurt of kende uw gemeente of stad merkwaardige regels of straffen in verband met drankverbruik. Drank op de werkvloer, in de privésfeer, tijdens sport: het zijn allemaal boeiende aspecten die met het verleden te maken hebben. Ook het drankgebruik bij verschillende volkeren en religies kan merkwaardige vergelijkingen opleveren. Of waarom niets over de ‘invloed’ van drank op taal? Spreekwoorden als ‘er uitzien als melk en bloed’ (gezond zijn); ‘het is een bierlaars’ (een

9

dronkaard), ‘het betert als scharbier op den tap’ (het gaat steeds slechter met hem) zijn lekker sappig. Om maar te zwijgen over volgende gezegden uit het (Anzegemse) dialect: ‘Ie’ ee ’n firm stik in zin voet’n’ (hij is dronken), ’t ês meziekske dust’ (de fanfare lust een glas), ‘moeilijk ’n kapêlleke pesseer’n zond’r ne keêr wijwaet’re te pakk’n’ (geen café kunnen passeren zonder te stoppen). Het zijn allemaal pareltjes uit de historische spreektaal. U leest het, drank kent een rijke en veelzijdige geschiedenis. Eentje die geboren vertellers in geuren en kleuren uit de doeken kunnen doen. Bijeenvoegen Diverse mogelijkheden combineren is natuurlijk ook een optie. Een filmavond kan bijvoorbeeld eerst een historische kadering hebben. Of een proeverij kan aangevuld worden met een tentoonstelling. En waarom een lezing niet afsluiten met een heuse proeverij? Combinaties maken de activiteit gevarieerder en misschien trekt ze daardoor wel verschillende soorten deelnemers aan.

2. COMBINEER DE NACHT VAN DE GESCHIEDENIS MET EEN KOFFIESTOP Elk jaar organiseert Broederlijk Delen de Koffiestop. Met dat initiatief steunt het groepen mensen in het zuiden in hun strijd tegen armoede en onrecht. Dit jaar haalde Davidsfonds Evenementen voor het eerst de thermoskannen uit de kast, uitgerekend tijdens De Nacht van de Geschiedenis. Met een thema als ‘drank’ kunnen we haast niet anders dan dat in 2012 te herhalen. Het concept is eenvoudig: voorzie in een plaats waar mensen even halt kunnen houden bij een gratis kopje koffie en een vrije bijdrage voor Broederlijk Delen kunnen geven. Meer houdt het niet in, dus waarom zou uw afdeling er niet op inspelen? Het kan bovendien een mooie meerwaarde betekenen voor de activiteiten die tijdens De Nacht van de Geschiedenis worden georganiseerd. Een rustmoment tijdens een lezing, een tentoonstelling of een andere activiteit. Concreet Het enige dat u moet doen is uw Koffiestop registeren. Dan kan via www.koffiestop.be of telefonisch bij een regionaal steun van Broederlijk Delen. Zodra u uw Koffiestop registreert, krijgt die een plaats op de webstek van Koffiestop. Iedere deelnemende afdeling krijgt gratis een Koffiestop-pakket toegestuurd dat bestaat uit Koffiestop-affiches en een campagneaffiche, een kartonnen collectebus, een handleiding met afspraken en tips, enkele Broederlijk Delen-hesjes en Koffiestop-klevers en een reductiebon van Oxfam Fairtrade. Alle info vindt u ook op www.koffiestop.be. 3.GEEN TIJD VOOR EEN EIGEN ACTIVITEIT? Geen enkel probleem. Uw afdeling kan perfect een groepsbezoek of een individueel bezoek aan een andere activiteit uit het aanbod van De Nacht van de Geschiedenis organiseren of promoten. Op die manier hebt u weinig tot geen werk, terwijl u uw leden wel een fijne geschiedenisavond kunt aanbieden.

10

SAMENWERKEN SAMEN STERK BIJ DE PLAATSELIJKE ORGANISATIE ‘Al wat je zelf doet, doe je beter’, zo zegt het spreekwoord. Dat is echter niet altijd waar, zeker niet op het vlak van organisatie. Samenwerken met andere culturele, heemkundige of erfgoedverenigingen loont vaak de moeite. Zo verdeelt u niet alleen het werk, maar ook het (eventuele) financiële risico over meerdere schouders. En u krijgt de kans om een nieuw publiek te bereiken. Nog voor uw activiteit vastligt, neemt u best contact op met een mogelijke partner. Voor een activiteit rond geschiedenis & erfgoed (met als thema ‘drank’) kunnen dat bv. bibliotheken, archieven, cultuurcentra, heemkundige kringen, erfgoedverenigingen, volkskundige verenigingen, scholen, gemeenten/steden, bierclubs, brouwers, drankhandelaars, cafés, drankproducenten (in de ruimste zin van het woord)… zijn. Denk goed na over de plaatselijke (of regionale) spelers als het op drank aankomt en bekijk hoe ze aan uw activiteit kunnen meewerken. Scholen en leerkrachten zijn gedroomde partners voor activiteiten met kinderen en jongeren, zeker met een thema als ‘drank’ (zij het beter niet-alcoholisch). Maar denk niet alleen aan scholen of leerkrachten, ook met de jeugdbeweging, de jeugdclub of de plaatselijke jeugddienst kan u samenwerken. Kijk ook verder dan inhoudelijke samenwerking alleen. Een activiteit kan flink wat geld kosten, zeker met een thema waarbij er al iets gedronken mag worden. Bedrijven die drank (bv. bier, jenever, koffie, thee, melkproducten, water, enz.) produceren, of cafés of restaurants die drank aanbieden, kunnen hun medewerking verlenen. Zij kunnen bijvoorbeeld (een deel van) de activiteit sponsoren of ondersteunen in natura. Een ideale partner dus, die misschien wel zijn ‘merk’ aan uw activiteit wil koppelen. SAMEN STERK BIJ DE NATIONALE COÖRDINATIE Het spreekwoord is ook voor de nationale coördinatie niet op zijn plaats. Vandaar dat Davidsfonds Evenementen zowel promotioneel als inhoudelijk met een aantal partners samenwerkt. In 2011 waren dat de mediapartners De Standaard, Acht en Radio2. Inhoudelijke partners waren dan weer Kinepolis (en Acht), Heemkunde Vlaanderen en Volkskunde Vlaanderen. Samen met die verschillende partners kunnen we het mogelijk maken om De Nacht van de Geschiedenis nationaal onder de aandacht te brengen of om een aantal lokale inhoudelijke spelers via hun nationale koepels bij het geschiedenisevenement te betrekken. Heemkunde Vlaanderen en Volkskunde Vlaanderen kunnen bv. ook voor de plaatselijke organisator interessant zijn. Heemkunde Vlaanderen promoot en stimuleert geschiedenis in Vlaanderen en maakt het zichtbaar voor het brede publiek. Bovendien is Heemkunde Vlaanderen de koepelorganisatie van alle heemkringen in Vlaanderen. [www.heemkunde-vlaanderen.be] Volkskunde Vlaanderen bestudeert de cultuur van het alledaagse leven van vroeger en nu en brengt daarbij het immaterieel erfgoed van alle groepen mensen in onze samenleving onder de aandacht. [www.volkskundevlaanderen.be] Volkskunde Vlaanderen heeft bv. enige tijd geleden het boeiende project ‘Hart voor volkscafés’ opgezet, met een zeer uitgebreide databank als gevolg. [www.volkscafés.be] Vergeet in dit verband ook zeker de erfgoedcellen niet. Via www.erfgoedcellen.be vindt u een lijst van alle Vlaamse erfgoedcellen, samen met hun werkgebied en contactgegevens.

11

PROMOTIE | TIPS FOLDERS EN AFFICHES Om de nationale campagne in de kijker te zetten, voorziet Davidsfonds Evenementen ook dit jaar in passe-partoutaffiches waarop elke afdeling haar activiteit kan aankondigen. Alle afdelingsactiviteiten die met het thema te maken hebben worden bovendien gebundeld in een nationale programmakrant. PERS Uiteraard is het van groot belang dat de nationale en regionale pers, van welke aard ook, op de hoogte zijn van De Nacht van de Geschiedenis. Zij zorgen er immers mee voor dat dit geschiedenisevenement bekend raakt bij het brede publiek. En dat zorgt dan weer voor meer deelnemers. Vandaar dat Davidsfonds Evenementen op cruciale momenten persberichten verstuurt naar de belangrijkste nationale en regionale pers. ‘Info Nacht’, de nieuwsbrief voor de organisatoren van De Nacht, houdt u daarvan op de hoogte. Maar ook de plaatselijke organisatoren kunnen de regionale pers informeren. Dat is heel belangrijk, want op die manier maakt u uw activiteit bekend in uw eigen gemeente/stad en/of streek. Vaak heeft een persbericht van een afdeling naar de lokale pers ook meer draagkracht dan eentje van Davidsfonds Evenementen. Het levert ongetwijfeld meer deelnemers én meer naambekendheid op. PROMOTIECAMPAGNE De promotiecampagne voor 2012 staat nog niet helemaal op poten. Waarschijnlijk ligt ze in de lijn van de campagne in 2011: de brochure meesturen met Omtrent, met De Standaard, advertenties in De Standaard, een unieke actie op poten zetten, affichecampagne in de grote steden, enz. Info Nacht houdt u daarvan verder op de hoogte, van zodra er meer nieuws is. TIPS VOOR DE LOKALE PERS- EN PROMOTIECAMPAGNE • Verspreid programmakranten en affiches in bibliotheken, stad- of gemeentehuizen, scholen, academies, stationsgebouwen, cultuurcentra, musea, lokale warenhuizen, wachtkamers van dokters, cafés, enz. Plaatsen waar mensen wat tijd doorbrengen. Verspreid het promotiemateriaal niet alleen in eigen gemeente, maar ook in de buurgemeenten waar geen Nacht-activiteit plaatsvindt. • Verdeel programmakranten onder uw leden/Cultuurkaarthouders, onder de leden van de medewerkende verenigingen, onder leden van heemkundige kringen, bij cafégangers, enz. • Stuur affiches en programmakranten naar de adressen van deelnemers van lokale en nationale Davidsfonds Evenementen uit uw gemeente (lijst via Leden&Besturen [[email protected]] op te vragen!), naar buurafdelingen die zelf geen activiteit organiseren, enz. • Contacteer de lokale kranten, tijdschriften, radio of televisie met een persbericht. Overtuig hen redactioneel aandacht aan uw activiteit te besteden. • Plaats een advertentie in uw leden- of cultuurblad, in het gemeentelijke infoblad, in een regionaal tijdschrift of dagblad, enz. • Maak gebruik van de digitale communicatiekanalen en sociale media. Ze zijn niet alleen gratis, maar ook bijzonder efficiënt. E-mail, digitale nieuwsbrieven, websites, Facebook, Twitter, Youtube… zijn allemaal kanalen die tot ieders beschikking staan. Ze bereiken vaak zeer snel een groot publiek en zijn dan ook erg efficiënt. • Plaats uw activiteit op uw afdelingspagina op www.davidsfonds.be. Of op MijnEvent.be of op de UiTdatabank. Eens daarop verschijnt uw aankondiging vrij snel in flink wat online agenda’s.

12

PROCEDURE | ALGEMENE VOORWAARDEN THEMA OF NIET? Elk jaar heeft De Nacht van de Geschiedenis een thema. Dat is belangrijk, want zo bouwen we een stevig argument in om elk jaar weer relevant te blijven tegenover het grote publiek en de pers. Het is ook dé manier om De Nacht elk jaar opnieuw opnieuw uit te vinden. Daarom vragen we met aandrang om uw activiteit binnen het thema te plannen: alleen zo kunnen we echt samen een vuist maken. Vanaf 2012 zal het thema nog belangrijker worden, zodat enkel activiteiten die in het thema zitten kunnen opgenomen worden in de brochure. Let wel: een thema als ‘drank’ kan zéér breed opgevat worden. Er kan dus zowel bij de afdeling als bij Davidsfonds Evenementen héél wat soepelheid aan de dag gelegd worden om een activiteit in het thema te laten passen! U mag bovendien ook steeds tips of raad aan de medewerkers van Davidsfonds Evenementen vragen (zie colofon). DE BIJZONDERE VERMELDING Elke Nacht van de Geschiedenis signaleren we wel enkele activiteiten die uit de band springen, die opvallen, die creatief zijn, die net dat tikkeltje meer hebben. Dat kan te maken hebben met invulling van de activiteit, de toepassing van het thema, een bijzondere samenwerking, het experimentele karakter, het interactieve karakter, enz. Omdat we ook aan die activiteiten dat tikkeltje meer willen geven, krijgen ze vanaf 2012 een ‘bijzondere vermelding’. Met andere woorden: originele activiteiten krijgen extra zichtbaarheid in de nationale programmakrant, op de website en in het persbericht. Veel succes! BELANGRIJKE DATA Als u graag heeft dat uw activiteit meegenomen wordt in de nationale promotiecampagne is het van groot belang dat u een aantal data respecteert. Inschrijven kan tot en met vrijdag 18 november 2011 en dat bij Davidsfonds Evenementen, Blijde-Inkomststraat 79-81, 3000 Leuven, [email protected], fax 016/310.608. Op 25 november 2011 ontvangt u van ons een ‘Info Nacht’, met de lijst van de ingeschreven activiteiten. U krijgt vervolgens tijd tot 5 december 2011 om uw verbeteringen aan ons door te geven. Of om uw activiteit – als die nog niet ingezonden was – door te sturen. Activiteiten waarbij de gegevens onvolledig zijn ná 5 december, worden niet in de programmakrant opgenomen. De gegevens voor de programmabrochure gaan midden december 2011 naar de vormgever, zodat ze eind december 2011/begin januari 2012 gedrukt kunnen worden. Op die manier zijn de programmakranten (en de affiches) vanaf midden januari 2012 beschikbaar. HOE BLIJFT U OP DE HOOGTE?

Behalve deze ideeënbundel krijgen de organisatoren van De Nacht van de Geschiedenis extra informatie via de nieuwsbrief ‘Info Nacht’. Info Nacht verschijnt vanaf november 2011 (de eerste op 25 november) een drietal keer per jaar en informeert de afdelingen over de stand van zaken van De Nacht van de Geschiedenis. In ‘Info Nacht’ mag u tips en suggesties verwachten in verband met de organisatie van én de communicatie rond De Nacht van de Geschiedenis. U krijgt er ook een gedetailleerd overzicht van de verschillende promotieacties die Davidsfonds Evenementen onderneemt, ter ondersteuning van uw lokale promotie. Kortom, u zal er de antwoorden in vinden op veel voorkomende praktische en inhoudelijke vragen. En als u nog vragen hebt, dan mag u altijd contact opnemen met de medewerkers Davidsfonds Evenementen.

13

ZEKER LEZEN?! Een ideeënbundel zonder beknopte boekenlijst is als een café zonder bier. Vandaar dus dat we enkele interessante (Davidsfonds) boeken over drank voor u oplijsten. Ze werden gebruikt voor de samenstelling van deze bundel en kunnen misschien ook bij u wel enkele ideeën laten rijpen. En in het andere geval, hebt u toch enkele zéér lezenswaardige boeken doorbladerd en/of bekeken. DEPREZ, Bart en Peter, Gebrand op koffie. Van boon tot barista, Davidsfonds Uitgeverij, Leuven. MINNEKEER, Bob, Whisky puur, Davidsfonds Uitgeverij, Leuven, 2009. VAN DEN STEEN, Jef, Trappist. Het bier en de monniken, Davidsfonds Uitgeverij, Leuven, 2003. VAN DEN STEEN, Jef, Abdijbieren. Geestrijk erfgoed, Davidsfonds Uitgeverij, Leuven, 2004. VAN DEN STEEN, Jef, De smaak van bier, Davidsfonds Uitgeverij, Leuven, 2006. VAN DEN STEEN, Jef, Geuze en kriek. De champagne onder de bieren, Davidsfonds Uitgeverij, Leuven, 2006. VAN DEN STEEN, Jef, Doe het eens met bier. Meer dan 150 verrassende cocktails, Davidsfonds Uitgeverij, Leuven, 2008. VAN DEN STEEN, Jef, Westmalle Trappist. Heerlijk koken met producten van het seizoen, Davidsfonds Uitgeverij, Leuven, 2008. VAN DEN STEEN, Jef, Belgian Family Brewers. Traditie. Passie. Creativiteit, Davidsfonds Uitgeverij, Leuven, 2009. VAN DEN STEEN, Jef, Trappist. De zeven hemelse bieren, Davidsfonds Uitgeverij, Leuven, 2010. VAN IMSCHOOT, Guido; VAN LAERE, Stefaan en DESEYN, Bart, Champagne, Davidsfonds Uitgeverij, Leuven, 2007. VAN IMSCHOOT, Guido, Welkom op ons domein. De passie van Belgische wijnboeren, Davidsfonds Uitgeverij, Leuven, 2009. VAN KILLIGEM, Winiefred, Water volgens Winiefred, Davidsfonds Uitgeverij, Leuven, 2010. VAN LAERE, Stefaan, Jenever van korrel tot borrel, Davidsfonds Uitgeverij, Leuven. VAN UYTVEN, Raymond, Geschiedenis van de dorst. Twintig eeuwen drinken in de Lage Landen, Davidsfonds Uitgeverij, Leuven, 2007. VANSTEENKISTE, Ann, De stille kracht van thee, Davidsfonds Uitgeverij, Leuven, 2010. VOLKSKUNDE VLAANDEREN, Volkscafés. Vrouwentongen en mannenpraat, Davidsfonds Uitgeverij, Leuven, 2009.

14

DE NACHT IN 2011 Uit de vele positieve reacties van de organisatoren op De Nacht van de Geschiedenis van 2011 hebben we er enkele voor u geselecteerd. Zo ziet u maar, De Nacht van de Geschiedenis is een geschiedenisevenement met impact. Eentje dat veel positieve reacties losmaakt. ‘De Nacht van de Geschiedenis is één van de hoogtepunten van het Davidsfonds programma omdat er weinig concurrerende activiteiten over geschiedkundige onderwerpen door andere verenigingen bestaan.’ ‘Als echte Bourgondiërs was het niet moeilijk om een programma samen te stellen’ (over het thema) ‘Het thema ‘Feest’ was een groot succes. We konden niet alleen een creatieve feestdis uitwerken, maar we hebben onze deelnemers ook uitgedaagd om feestelijk naar onze activiteit te komen!’ ‘Stilaan krijgen de mensen het gevoel dat ze op De Nacht één of andere historische activiteit moeten meemaken. Mooi!’ ‘Tevredenheid alom. De sterke mix tussen lokaal en nationaal biedt heel veel mogelijkheden.’ ‘We hopen dat de samenwerking van verschillende verenigingen een mooie stimulans is om ook in de toekomst de handen in elkaar te slaan.’ ‘Onze eerste Nacht van de Geschiedenis verliep zeer goed. Het publiek was erg tevreden. Opzet geslaagd!’ ‘Het nationale evenement ‘De Nacht van de Geschiedenis’ was terug een schot in de (cultuur)roos. Proficiat! We doen verder!’

COLOFON Hoofdredactie: Bert De Smet, stafmedewerker Davidsfonds Evenementen, 016/310.600, [email protected]. Foto’s: Marc Wauters (Gebrand op koffie, p. 57 én Water volgens Winiefred, p. 73); Philippe Debeerst (Jenever van korrel tot borrel, p. 151); De Nacht van de Geschiedenis is een initiatief van Davidsfonds Evenementen, Blijde-Inkomststraat 79-81, 3000 Leuven, 016/310.600, [email protected].

15