De fiscus wordt groen

hét magazine voor de overheid

N i e u w e D G M i l i e u : ‘ N a e e n jaar of v i e r m o e t e e n m a n a g e r ro uleren’ Zie pagina 32

30 augustus 2007

nr

14

derde jaargang

De fiscus wordt groen pagina 22

In gesprek:

Oud-ambtenaar en VVD’er Helma Neppérus interviewt bemiddelaar Arie Kraaijeveld pagina 26

Wijkbeleid in historisch perspectief pagina 12

Handdruk ambtenaar niet hoger dan in bedrijfsleven pagina 30

I.M.

Voormalig SG van EZ mist Kunstenaar Aernout Mik Den Haag niet over kunst en politiek pagina 8 pagina 16

inhoud

PM n ummer 14 30 augustus 2007

12 De evolutie van vijftig jaar wijkbeleid

Van krottenwijk tot krachtwijk

16 De politiek van de kunst

Nederland is te klein voor kunstenaar Aernout Mik

22 De valkuilen van fiscale vergroening

12

Leidt de vliegtaks wel tot gedragsverandering?

26 ‘Ik zou liever topambtenaar zijn dan Kamerlid’

Helma Neppérus interviewt bemiddelaar Arie Kraaijeveld

39 BM

Ab Klink neemt afscheid van wetenschappelijk bureau

NIEUWS 6 t/m 11

6 Sarkozy bemoeit zich met de financiële markten 7 Nederland wil WK voetbal in 2018 organiseren 8 Jan Willem Oosterwijk opent nieuw studiejaar 10 Wat is er mis met de partijcultuur van de SP? SPELERS 30 t/m 34

16

0 Handdruk ambtenaren niet hoger dan in 3 bedrijfsleven 31 Gegevens over de natuur komen in één database 32 Nieuwe DG Milieu Saskia Borgers stelt zich voor 34 Maarten Verweij (Financiën) terug op oude stek MENINGEN

7 Column Guikje Roethof: Het spel 19 Column Jorrit de Jong: De waarheid of de feiten?

SERVICE

39

5 Kameragenda 3 36 Et cetera: Taakstelling kan anders ‘Ik kocht een huis en bestond niet meer’

Omslagfoto: Rob Jongbloed

PM 30 / 8

3

lopende zaken > Algemene Zaken RALLY • Dinsdag 4 september woont premier Balkenende de opening bij

van een nieuwe campus en van het academisch jaar van Wageningen Universiteit en Researchcentrum. Vanwege het feestelijke tintje is ook koningin Beatrix hierbij aanwezig, Op donderdag 6 september is de premier met meerdere bewindslieden in de Tweede Kamer voor een debat over het WRR-rapport Dynamiek in islamitisch activisme. Het besluit over verlenging van de missie in Uruzgan blijft achter de schermen een belangrijk issue voor de premier, nu het definitieve besluit daarover niet voor eind september wordt genomen. Op zaterdag 8 september geeft Balken­ende het startschot voor de Rode Kruis Rally voor oldtimers in Olst.

BZK

POLITIEACADEMIE • Minister Ter Horst opent maandag 3 september het academisch jaar bij de Politieacademie. Tevens vindt die dag de officiële installatie van de nieuwe bestuursvoorzitter Ad van Baal plaats en wordt er afscheid genomen van zijn voorganger, Ineke Stam. VIERING • Dinsdag 4 september houdt minister Ter Horst een toespraak ter gelegenheid van het vijfjarig bestaan van de Stichting Meld Misdaad Anoniem, tegenwoordig: Stichting M. Samen met de overheid en private organisaties richt de stichting zich op criminaliteitsbestrijding. De meldlijn, waar burgers anoniem informatie kwijt kunnen over crimineel gedrag, is het bekendste initiatief. RAPPORT • Op woensdag 5 september wordt in sociëteit De Witte het rapport-Dijkstal V over de beloningen in de semipublieke sector gepresenteerd. Minister Ter Horst neemt het eerste exemplaar in ontvangst.

Buitenlandse Zaken HONGARIJE • Op maandag 3 september opent minister Verhagen voor het

eerst de jaarlijkse ambassadeursconferentie in Den Haag. Terwijl de ambassadeurs de rest van hun programma afwerken spreekt Verhagen ’s middags met Jip Samhoud, premier van het door collega Rouvoet opgerichte jeugdkabinet. Na een debat over de volgende Raad van Ministers van Buitenlandse Zaken in de Tweede Kamer op 5 september, spreekt Verhagen op 6 september het openingswoord op het seminar 100 jaar Tweede Haagse Vredesconferentie in Den Haag. Vrijdag en zaterdag is hij voor informeel overleg met de Europese collega’s in Porto. Op 11 september is Verhagen aanwezig bij de herdenking van 9/11 op de Amerikaanse ambassade in Den Haag. Een dag later is hij voor een bilateraal bezoek in Hongarije. Dit duurt maar een dag, want op 13 september krijgt hij in Den Haag zijn Slowaakse collega over de vloer. Ook is hij die dag met minister Koenders in de Tweede Kamer voor een debat voorafgaand aan de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. TWENTE • Staatssecretaris Timmermans zal bij een aantal activiteiten van de ambassadeursconferentie aanschuiven. Maandag 10 september opent de PvdA-bewindsman het academisch jaar op de Universiteit Twente.

Defensie DUINEN • Te midden van alle stress rondom de missie in Afghanistan is Defensie aanwezig bij een aantal culturele evenementen. Zo heeft de

4

PM 30 / 8

marine een flink aandeel bij de Wereldhavendagen van 7 tot 9 september. De landmacht helpt op haar beurt de organisatie van de Westland Beach Challenge, een triatlon in de duinen en aan het strand nabij het Westland. Deze vindt plaats op 8 september. HELIkOPTER • De militaire luchtvaart krijgt ook een cultureel tintje. Op zondag 2 september wordt in Flying Center van Militaire Luchtvaart Museum de voorstelling ‘Hollandse Heli Helden’ opgevoerd, waarin vlieger Moers en boordmonteur Vroom ‘in de zwoele zomer van 1976’ met hun helikopter een reddingsactie moeten uitvoeren boven de Noordzee.

Economische Zaken ERASMUS • Minister Van der Hoeven geeft maandag 3 september de af-

trap voor het academisch jaar aan de Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR), waar de voormalig SG van EZ, Jan Willem Oosterwijk, sinds enige maanden bestuursvoorzitter is (zie ook pagina 8). ‘De Rotterdamse universiteit heeft veel aandacht voor economie en management, wat mooi aansluit bij het beleidsterrein van de minister,’ aldus de woordvoerder van Van der Hoeven. STRIJD • Welke binnenstad is de beste? Staatssecretaris Heemskerk maakt op donderdag 6 september de winnaar van deze wedstrijd tussen grote en middelgrote steden bekend. Bereikbaarheid speelt een grote rol en het Platform Detailhandel, dat de strijd in gang zette, laat weten dat de genomineerde steden Eindhoven en Nijmegen ‘op dit gebied veel initiatieven ontplooien’. Maar vier andere steden – Arnhem, Bergen op Zoom, Hoorn en Meppel – maken ook kans op de eerste prijs dankzij hun organiserend vermogen, en hun aandacht voor uitstraling en de veiligheid.

Financiën VESTIGINGSKLIMAAT • Prinsjesdag heeft uiteraard de komende tijd de grootste prioriteit voor minister Bos van Financiën. Toch heeft hij nog een gaatje weten te vinden om op 6 september deel te nemen aan een conferentie over het Nederlandse vestigingsklimaat voor de financiële sector. Ook kopstukken uit de financiële wereld zoals Docters van Leeuwen, nu nog van de AFM, en Groenink van ABN Amro zullen van de partij zijn. Daarnaast staat voor 12 september een algemeen overleg met de Tweede Kamer gepland over de Ecofin, waar ook de staatssecretaris bij aanwezig is. Voor De Jager staan verder twee AO’s op het programma over administratieve lasten en grensarbeid.

Justitie

CONVENANT • Het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB) en de Neder-

landse Vereniging voor Volkskrediet (NVVK) gaan samenwerken bij de uitvoering van schuldregelingen. Afgelopen maandag werd in het bijzijn van minister Hirsch Ballin op het ministerie van Justitie een convenant tussen organisaties ondertekend. Voortaan zal het CJIB een incasso schorsen wanneer er een schuldregeling is getroffen. Op die manier heeft het schuldhulptraject meer kans van slagen. De samenwerking gaat per 1 september van start.

lopende zaken < LNV

11 september is hij aanwezig bij de presentatie van de website www.regelhulp.nl, die burgers moet helpen hun weg te vinden binnen de bureaucratie.

Verkeer en Waterstaat

WAGENINGEN • Minister Verbrurg is dinsdag 4 september de gehele dag

te vinden in Wageningen. ’s Ochtends geeft zij tijdens het seminar Building our future higher education haar visie op de relatie tussen de agro- en foodsector en Wageningen UR en ’s middags woont ze de openingsplechtigheid van het academisch jaar bij, alsmede de opening van de nieuwe campus door Hare Majesteit de Koningin. TOEKOMST • Op 10 september zal Eurocommissaris Mariann Fischer Boel voor de eerste maal een werkbezoek brengen aan Nederland. Naast een gesprek met minister Verburg en een bezoek aan enkele bedrijven, zullen de laatste resultaten worden gepresenteerd van de brede maatschappelijke consultatie naar de toekomst van het (gemeenschappelijke) landbouwbeleid. Dit zal ook het hoofdthema vormen van de informele Landbouw- en Visserijraad van 16 tot 18 september in Porto en het hieraan voorafgaande AO op woensdag 12 september.

OCW NIEUW JAAR • De bewindslieden van OCW zijn natuurlijk alle drie aanwezig bij openingen van het nieuwe school- danwel studiejaar. Minister Plasterk is maandag 3 september op de Universiteit Utrecht en dinsdag 4 september op de Saxion Hogescholen, locatie Enschede. Staatssecretaris Van Bijsterveldt woont de opening van het mbo-schooljaar bij in Amersfoort en staatssecretaris Dijksma gaat maandag 10 september naar de pabo in Hengelo. In haar speech zal ze ingaan op de kwaliteit van het basisonderwijs en de maatregelen die ze gaat nemen om die op te krikken. LERAREN • Alexander Rinnooy Kan, in het dagelijks leven voorzitter van de Ser, heeft er vaart achter gezet. Woensdag 12 september overhandigt hij de bewindslieden van OCW al zijn advies over de positie van de leraren. KINDEROPVANG • Women on Top, de club van columnist en publicist Heleen Mees, organiseert dinsdag 4 september een middagje alternatieve kinderopvang op het Plein in Den Haag. Staatssecretaris Dijksma krijgt een petitie overhandigd waarmee de ‘antideeltijdfeministes’ de aandacht willen vestigen op de gebrekkige kinderopvang die ‘volwaardige arbeidsparticatie van vrouwen’ in de weg staat.

RANDSTAD • Minister Camiel Eurlings van Verkeer en Waterstaat mag op donderdag 6 september in de Tweede Kamer opdraven voor twee AO’s achter elkaar. Van twaalf tot vier staat een overleg op de agenda over de positie van de Randstad. Hij treedt daarbij samen op met zijn collega Jacqueline Cramer van Vrom. Later op de dag wordt gedebatteerd over de aanleg van de A74 rond Venlo. Daarvoor bleken aanvankelijk verkeerde berekeningen te zijn gemaakt. Op grond van nieuwe cijfers hoopt de minister snel met plannen voor een ontwerptracé te kunnen komen. CHIPKAART • Staatssecretaris Tineke Huizinga geeft tijdens een AO op 13 september verdere uitleg over de invoering van de ov-chipkaart.

Vrom WRR • Minister Vogelaar is woensdag samen met de premier en de minis-

ter van Justitie aanwezig bij de Kamerbehandeling van het WRR-rapport Dynamiek in islamitisch activisme. De WRR pleit daarin voor beleid dat mensenrechten en democratie in moslimlanden moet ondersteunen. Vogelaar spreekt woensdag 5 september op de jaarconferentie van de 27 grote gemeenten over het omgaan met ruimte in stedelijk beleid. Een dag later buigt ze zich over een kleine ruimte: ze opent een opvanghuis in Madurodam. Op 12 september neemt ze in het Amsterdamse Olympisch Stadion een dvd in ontvangst van de Johan Cruyff Foundation over de rol die de trapveldjes van Cruyff in het wijkenbeleid kunnen spelen.

WATER • Minister Cramer is het weekend in Portugal voor de informele

Milieuraad van de Europese ministers. Over water en het gebrek daaraan, dit keer. Woensdag 5 september spreekt ze op de jaarlijkse ambassadeursconferentie van Buitenlandse Zaken over internationaal klimaatbeleid. Op 4 september heeft ze een Kamerdebat over het wetsvoorstel dat de milieuaansprakelijkheid beter moet regelen en op 5 september een AO over de Startnotitie Randstad in 2040.

SZW

VWS

MAATSCHAPPELIJK LEIDERSCHAP • Tussen de begrotingsbesprekingen

VOOGDIJ • Minister Rouvoet brengt maandag 3 september een werk­

door zal minister Donner vrijdag 31 augustus op het jaarlijkse congres van het Christelijk-Sociaal Congres in Doorn spreken over maatschappelijk leiderschap, waarbij hij ook in debat gaat met het publiek. Op 12 september heeft hij een AO in de Tweede Kamer over arbeidsmarktbeleid, waarbij langer doorwerken door ouderen staat geagendeerd. regelhulp • Staatssecretaris Aboutaleb praat woensdagmiddag 5 september op een Poortbijeenkomst van Nieuwspoort met probleemjongeren en hun kansen op de arbeidsmarkt. Verder is de administratieve rompslomp voor burgers een thema voor hem. ‘s Ochtends is hij in de Tweede Kamer voor de behandeling van de voorstellen die het hergebruik van burgergegevens moeten regelen tussen overheden. Dinsdag

bezoek aan stichting Nidos, de voogdijinstelling voor jonge vluchtelingen. Op 5 september opent hij een centrum voor jeugd en gezin in Eindhoven. Minister Klink houdt zich maandag 3 september bezig met zwaarlijvigheid en het heil van meer bewegen tijdens een werkbezoek in Rotterdam. VERZET • Staatssecretaris Bussemaker is zaterdag 1 september, op de Dag van het Verzet, aanwezig in Ermelo, op een bijeenkomst van de Stichting Samenwerkend Verzet 1940-1950. Verder spreekt ze op de conferentie Tussen ziek en gezond in De Rode Hoed te Amsterdam over solidariteit tussen gezonde en zieke mensen.

PM 30 / 8

5

nieuws >

Toezicht op financiële markten moet internationaler

Als de recente crisis op de financiële markten iets heeft aangetoond, dan is het wel dat het nationale toezicht niet toereikend is om de ­internationale markten in bedwang te houden. Half ­september, tijdens de komende Ecofin, de vergadering van de ­Europese ministers van Financiën en Economische Zaken, zal het onderwerp zeker aan de orde komen.

Minister Bos is van mening dat de ECB adequaat heeft gereageerd op de turbulentie op de markten. Het standpunt van De Nederlandsche Bank omlaag doordat grote onzekerheid was ontstaan over de vraag in hoe(DNB) is dat extra toezicht niet altijd de beste optie is als reactie op een verre financiële instellingen geraakt werden door de problemen op de crisis zoals we deze zomer hebben meegemaakt. Als de werking van Amerikaanse hypotheekmarkt. De Europese Centrale Bank (ECB) probepaalde onderdelen van de financiële markt voldoende transparant is, beerde de schade te beperken door zo’n 200 miljard euro extra de markt is daar, zo meent de bank, helemaal geen toezicht nodig. in te pompen. Maar in de praktijk kan transparantie alleen worden afgedwongen Daar bleef het niet bij. De Franse president Sarkozy riep halverwege door internationale overlegfora, zoals het IMF. Het initiatief van Sarkozy augustus, met veel gevoel voor timing, om maatregelen voor het verscheris uiteindelijk dus niet zo vreemd als het in eerste instantie misschien pen van het toezicht op de financiële markten. Hij deed dit door een brief lijkt. G7-voorzitter Duitsland probeerde in juni al tevergeefs een Code of te sturen aan de G7. Kennelijk vindt Sarkozy het eurogebied te beperkt Conduct voor hedgefondsen van de grond te krijgen. Wellicht dat de voor passende maatregelen. Zijn minister van Financiën, Lagarde, riep de afgelopen crisis voor de groep van zeven rijkste landen een geschikter ECB intussen op de rente te verlagen. aanleiding vormt om tot concrete aanbevelingen te komen. Buitenstaanders waarschuwden direct dat de politiek zich niet te veel moet bemoeien met het beleid van de centrale banken, een taak die Ontwrichtingen juist aan hen is gedelegeerd om te veel invloed van de – wisselvallige – politiek te voorkomen. Het thema was destijds de klassieke tegenstelOok minister Bos van Financiën is zich er terdege van bewust dat ­Nederland het probleem niet op eigen houtje aankan. ‘Het is onontkoomling tussen Fransen (veel staatsbemoeienis) en Duitsers (geen invloed baar dat we naar een toezichtsvorm gaan waarbij steeds meer wordt van de politiek). Maar de banken die als toezichthouder optreden hebben samengewerkt op Europees niveau,’ steken laten vallen, vindt Sweder verklaart Bos’ woordvoerder Willivan Wijnbergen, hoogleraar econoam Lelieveldt. Alleen op die manier mie en oud-SG van het ministerie Extra toezicht is niet altijd de beste optie, kan snel worden ingespeeld op van Economische Zaken. ‘De Duitse vindt de nederlandsche bank trends of ontwrichtingen die toezichthouder had behoren te voor­nationaal gesignaleerd worden. zien dat een aantal Landesbanken Volgens CDA-Kamerlid De Nerée tot Babberich is het aan de Europese zijn boeken niet op orde had. In Nederland kun je vragen stellen bij het Commissie om met voorstellen te komen. Maar voor toezicht op hedgegegeven dat een bank als NIBC een aanzienlijk deel van zijn vermogen in één bepaalde richting belegde. Ook dat is een toezichtskwestie.’ fondsen is de Europese schaal zelfs te beperkt. ‘Zo je al tot toezicht hierop zou willen komen, dan zou dat internationaal moeten,’ geeft de Hedgefondsen zegsman van Financiën toe. Minister Bos gaf in elk geval onlangs in een interview met het ANP De bevoegdheden die de toezichthouders hebben, zijn overigens beperkt. alvast een voorzetje voor meer openheid in de financiële sector: Zo is het toezicht op een grote groep ‘nieuwe spelers’ in de financiële ­‘Toezichthouders hebben blijkbaar niet dezelfde kennis over de nieuwe sector, zoals de hedgefondsen, uitsluitend indirect en nationaal geregeld. complexe producten als de mensen die erin handelen. Misschien Het toezicht wordt bovendien aanzienlijk bemoeilijkt doordat dergelijke moeten we mensen uit die wereld bij de toezichthouders zetten.’ < spelers over het algemeen niet vanuit een land, of zelfs vanuit een [Imre de Roo] continent opereren. FINANCIËN • Half juli stortten de koersen op de effectenbeurzen wereldwijd

6

PM 30 / 8

nieuws >

KNVB onderzoekt mogelijkheden wk voetbal 2008 Schmumacher. Maar de vicepresident van de Fifa, Jack Warner, heeft in augustus tegenover de BBC gezegd dat het toernooi wat hem betreft in Noord- en Midden-Amerika plaatsvindt. ‘Ik kan geen enkele reden bedenken waarom de Concacaf [Confederation of North, Central American en Caribbean Association Football, CC] de Als de Fifa, de internationale voetbalbond die kans om een WK te organiseren zomaar zou uitmaakt waar een toernooi plaatsvindt, zich laten schieten,’ aldus Warner. In 2011 wil de houdt aan het circulatiesysteem, dan gaat de Fifa een besluit nemen over het WK in 2018. organisatie van het wereldkampioenschap in Met het geld van WVS wordt de haalbaarheid 2018 naar Azië, Ocenanië of Noord- en Midden- van het WK onderzocht. Net als met het EuroAmerika. Op het ministerie van Volksgezondheid, pees kampioenschap in 2000 zou een duo-orWelzijn en Sport zijn ze er echter heilig van over- ganisatie met België voor de hand liggen. Ook tuigd dat Nederland de Belgische voetbaltoch een kans maakt. bond heeft 500.000 ‘Je weet nooit of je aan de ‘Engeland is ook al in beurt bent, kans heb je altijd’ euro van zijn overheid de race,’ zo luidt het ontvangen om onderverweer van VWS-woordvoerder Lilian Jansen. zoek naar de economische en maatschappelijke Frank Huizinga van de Koninklijke Nederlandse effecten van de organisatie van het evenement Voetbalbond (KNVB) erkent dat de Fifa een lo- te kunnen doen. Aan een van de Fifa-voorwaargische verdeling per continent hanteert. ‘Het is den dat de organisatoren over minstens twee niet zo dat Europa het toernooi vijf keer achter- stadions met een capaciteit van 60.000 toeeen kan organiseren.’ Toch bekijkt ook de KNVB schouwers moeten beschikken kan Nederland het van de zonnige kant. ‘Je weet nooit of je aan noch België momenteel voldoen. ‘Maar Rotterde beurt bent, kans heb je altijd,’ aldus Hui- dam heeft plannen,’ weet Huizinga. De half zinga. miljoen euro volstaat overigens niet, de KNVB Of de Fifa het roulatiesysteem blijft hanteren moet er geld op toeleggen. Dat de organisatie is onzeker. Woordvoerder John Schumacher laat van een groot toernooi als het WK voetbal gunvanuit het hoofdkantoor in Zwitserland weten stig is voor een land, werd vorig jaar wel bewedat het bestuur daarover nog een beslissing moet zen. De Duitse fiscus streek door het wereldnemen. Wanneer kan hij niet zeggen. ‘Het is te kampioenschap voetbal zo’n twee miljard euro prematuur om daarop vooruit te lopen,’ aldus op. < [Cindy Castricum] VWS • Staatssecretaris Bussemaker heeft de

Yvonne Kroese

KNVB 500.000 euro gegeven om onderzoek te doen naar de kandidaatstelling voor het WK voetbal in 2018. Maar het is nog helemaal niet zeker of Europa aan de beurt is om het toernooi in dat jaar te organiseren.

Het spel Nadat de eerste honderd dagen van het kabinet-Balkenende-Bos vooral ten goede waren gekomen aan de burger, waarbij veel tijd werd verdaan in bussen, langs snelwegen en voor camera’s, kwamen de bewindslieden in de tweede honderd dagen eindelijk aan zichzelf toe. Dat viel niet mee. Nieuwkomer Ronald Plasterk haalde bakzeil toen hij de welkomstpremie van Jo Ritzen wilde terugdraaien. Vervolgens kopte NRC Handelsblad, ten onrechte naar later bleek, dat hij wilde bezuinigen op het wetenschapsbeleid. ‘Wetenschapper bezuinigt niet op wetenschap,’ rectificeerde de kwaliteitskrant een dag later. Intussen had de minister zijn maagkrampen en daarmee zijn vuurdoop in de Haagse politiek ruimschoots gehad. Ook voor Ella Vogelaar was het even wennen aan het Haagse rollenspel. Zij had naar verluidt een mooie deal met de woningcorporaties gesloten, toen Wouter Bos ineens door haar porseleinkast stiefelde. De echt gemene streek kwam niet van haar partijleider die als minister van Financiën blijkbaar vindt dat de woningcorporaties genoeg respijt hebben gehad, maar van een van de betrokkenen bij het vertrouwelijk overleg. Deze vertelde de Volkskrant dat Vogelaar ‘het niet droog had gehouden’. Haar afschilderen als een huilende minister die binnenskamers dreigt met opstappen is een serieuze beschadiging van Vogelaars reputatie. Dit akkefietje zal haar nog maanden hinderen in haar functioneren als minister. De politieke cultuur is hardvochtig en het spel wordt meestal niet met open vizier gespeeld. Tot die conclusie zal ook minister Koenders voor Ontwikkelingssamenwerking deze zomer zijn gekomen. Zijn kwaliteiten op buitenlands terrein worden alom erkend. Ook op het departement vinden velen dat de PvdA’er inhoudelijk niet onderdoet voor CDA-minister Verhagen. Daarom werden door de CDA-fractie vragen gesteld over de aanbesteding van het Schokland-event, wat leidde tot een geslaagde actie ‘beschadiging Koenders’. Sindsdien vertoont het ministerschap van Koenders een vlekje. Verhagen, die in zijn vorige rol als fractievoorzitter en ausputzer van het CDA grossierde in politieke streken, heeft het spel nog niet verleerd. Dat bleek ook uit zijn reactie op het gedrag van SP-Kamerlid Van Bommel. ‘You look sensational,’ had deze per ongeluk tegen een ambassademedewerkster gezegd. Verhagen weet heel goed hoe hij zo’n foutje van de oppositie maximaal kan uitbuiten. Guikje Roethof [email protected] PM 30 / 8

7

nieuws > Oud-SG van Economische Zaken Jan Willem Oosterwijk:

‘Op een universiteit is het lastiger de krachten te bundelen’ In hoeverre verschilt een universiteit van een departement? ‘Het grootste verschil is het ontbreken van ­politieke leiding. Als SG heb je dagelijks te ­maken met de fall out van wat zich in de politieke arena afspeelt en de weerslag daarvan in EZ/OCW • Jan Willem Oosterwijk is op 1 maart de media. Er gebeurt iets, de Kamer gaat zich van dit jaar begonnen als voorzitter van het ermee bemoeien en dan begint het te koken. college van bestuur van de Erasmus Universi- Dat soort mechanismen heb je hier niet. Een teit. Er komt geen auto departement is gericht met chauffeur meer op de politieke top, ‘ik mis de geoliede beleids­ voorrijden om half acht machine die een departement is’ maar een universiteit ’s ochtends. Tegenis geen beleidsorganiwoordig fietst Oosterwijk vanuit zijn woon- satie die tot doel heeft om de voorzitter te laten plaats Oegstgeest naar het station in Leiden glanzen. Nee, het is hier de taak van de voorzitom daar de trein naar Rotterdam te nemen. ter om de organisatie te laten glanzen.’

­ epaalde elementen wil ik dan ook graag op B de universiteit realiseren.’

Toen bekend werd dat u de rijksdienst zou verlaten, zei u in PM dat u zich niet kon voorstellen dat u niet meer naar Den Haag zou gaan. Mist u Den Haag al? ‘Nee, eigenlijk niet. Het gaat me makkelijker af dan ik dacht. Ik heb nog wel contact met oud-collega’s en onderhoud mijn netwerk in Den Haag. Laatst was ik nog bij de DG Rijksbegroting en vorige week ben ik nog even binnengelopen bij mijn opvolger op Economische Zaken.’

Maandag gaat u in uw speech ter ere van de opening van het academisch jaar iets vertellen over de toekomst van de universiteit. Kunt u alvast een tipje van de sluier oplichten? ‘In mijn toespraak zal ik benadrukken dat een universiteit echt een andere wereld is dan een departement. Wat ik hier mis is de geoliede beleidsmachine die een departement is. De beleidskracht is op ministeries moderner en beter georganiseerd dan op de universiteit.

Als we de berichtgeving mogen geloven, krijgen universiteiten volgend jaar minder geld voor onderzoek. Althans, de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek gaat het budget verdelen onder onderzoekers. Vindt u dat een goede ontwikkeling? ‘We kijken met enige zorg naar de besluitvorming die momenteel in het kabinet plaatsvindt. Ik weet nog niet precies wat er gaat gebeuren, op Prinsjesdag wordt het duidelijk.

Zestig jaar arbeidsmigratie

Proef met internetconsultatie

Minder rompslomp?

SZW/JUSTITIE • Discussies over de toelating

FINANCIËN/JUSTITIE • Minister Hirsch Ballin

VWS/SZW • Een nieuw webloket, www.

van arbeidsmigranten vinden vooral plaats op interdepartementaal niveau. Dat stelt juriste Tesseltje de Lange op basis van haar studie naar de politieke, ambtelijke en maatschappelijke debatten over de ­regulering van arbeidsmigratie in Nederland tussen 1946 en 2006, waarop ze maandag 28 augustus promoveerde aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Verder nemen, zo concludeert De Lange, vooral werkgeversorganisaties en vakbonden deel aan de onderhandelingen. Arbeidsmigranten zelf worden zelden ­betrokken bij de debatten.

van Justitie wil een rijksbrede proef starten met internetconsultaties. Bij nieuwe ­wetsvoorstellen zal belanghebbenden om advies worden gevraagd. Het ministerie van Financiën liet onlangs weten er goede ervaringen mee te hebben, omdat ‘het leidt tot betere voorstellen en meer draagvlak’. Het departement heeft inmiddels voor enkele tientallen voorstellen het veld geraadpleegd via internet. De internetconsultaties maken een groot deel van de lobby via de Tweede Kamer overbodig, zo heeft Financiën gemerkt.

regelhulp.nl, een samenwerkingsproject van VWS en SZW, moet de toegankelijkheid van voorzieningen voor zorg en sociale zekerheid vergroten. De site, bedoeld om de administratieve lasten van burgers te verminderen, richt zich met name op chronisch zieken, ouderen en gehandicapten en bundelt informatie over beschikbare voorzieningen. De site stelt gegadigden in staat om aanvragen via de website in te dienen en deze beter te onderbouwen. De procedure zelf wordt door de site niet vereenvoudigd. Op 11 september gaat Regelhulp de lucht in.

Komende week opent minister Van der Hoeven van Economische Zaken het academisch jaar op de Erasmus Universiteit Rotterdam, waar voormalig EZ-secretaris-generaal Jan Willem Oosterwijk nu de baas is.

8

PM 30 / 8

Zoals? ‘We moeten op de universiteit beter met ingewikkelder beleidsvraagstukken omgaan. Niet alleen ideeën opperen, maar ze ook uitvoeren. Als een minister iets wil en de departementale top gaat ervoor, dan gebeurt het ook. Daarnaast is de organisatie van een universiteit veel minder transparant. Op een departement weet je precies wie wat doet, hier heb je te maken met allerlei faculteiten en netwerken. Daardoor heb je er minder kijk op en is het lastiger om de krachten te bundelen.’

nieuws > Jan Willem Oosterwijk (1951) verliet begin 2007 na dertig jaar de rijksdienst. Sinds 1 maart is hij voorzitter van het college van bestuur van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Oosterwijk studeerde, na zijn eindexamen ­gymnasium beta, Algemene ­Economie aan de Rijks Universiteit Groningen. In 1977 begon Oosterwijk zijn ambte­lijke loopbaan op het ministerie van ­Economische Zaken, waar hij na een onderbreking van acht jaar – tussen 1992 en 2000 was hij werkzaam op Verkeer en Waterstaat en Financiën – zijn carrière bij de rijksdienst als secretaris-generaal afsloot.

Er lijkt minder geld te komen uit de eerste geldstroom: dat zou een duidelijke minpost zijn. Dat kun je dan wel weer terugverdienen door toponderzoek, maar dat is een ongewis traject, zeker voor een gamma-universiteit.’

gen genoemd waarbij we ons niets konden voorstellen. Om die discussie een zinniger kant op te sturen, hebben we voorstellen gedaan die fors zijn, maar wel behapbaar. Ik heb de indruk dat het kabinet de handreiking op dit punt volledig heeft overgenomen. Een knappe timing van mijn voormalige collega’s, het stuk kwam precies op tijd.’

en Waterstaat, via de top van Financiën als SG op Economische Zaken terechtgekomen. Vooral in de interdepartementale ­samenwerking werkt het enorm goed als je ook op een ander departement hebt gewerkt.’

Met de auto of met de trein?

Blackberry voortaan onbelast

LNV toetst beleid via internet

VenW • Wie twijfelt of hij wel op tijd op een

FINANCIËN • Goed nieuws voor ambtenaren

LNV • Nederland formuleert zijn nieuwe

afspraak komt als hij met de auto gaat, kan vanaf deze zomer terecht bij een nieuwe dienst van het ministerie van Verkeer en Waterstaat en openbaarvervoeradviesdienst 9292. Zij hebben een website ­gelanceerd waar reisadvies voor openbaar vervoer én auto kan worden ingewonnen. In het advies over de snelste en slimste route worden ook de files meegenomen. De reisplanner geeft drie opties: met het openbaar vervoer, met de auto of met een combinatie van beide vervoersvormen. De informatie is te vinden op de site www.vananaarbeter.nl.

met een Blackberry ‘van de zaak’. Voortaan is het gebruik van de zogeheten smart­ phones onbelast, mits 10 procent van het gebruik voor zakelijke doeleinden is. De telefoonfunctie van de Blackberry – een mobieltje met een computerfunctie – werd als ondergeschikt gezien, waardoor het toestel onder de regeling voor computers viel met een belastingvrije vergoeding vanaf 90 procent zakelijk gebruik. De nieuwe regeling houdt in dat bezitters van een zakelijke smartphone de waarde van het apparaat niet langer bij hun inkomen hoeven op te tellen.

visie op het Gemeenschappelijke Landbouw Beleid (GLB) van de EU. Het ministerie wil belangstellenden en belanghebbenden laten meepraten over de verdeling van Europese landbouwgelden via internet. Ook zijn er zogeheten keukentafelgesprekken gevoerd met wetenschappers en vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties. De gesprekken gaan onder andere over de relatie tussen het Europese landbouwbeleid en klimaatverandering. Minister Verburg (LNV) presenteert de Nederlandse visie op 10 september aan Europees Landbouwcommissaris Fischer-Boel.

De departementen in Den Haag krijgen een forse taakstelling te verwerken. U bent nog betrokken geweest bij de SGnotitie In dienst van het rijk waarin de Vlak nadat u bent weggegaan heeft er een SG’s aangaven dat er 750 miljoen euro SG-carrousel plaatsgevonden. Is dat een bezuinigd kon worgoede manier om den. ‘vernieuwing’ van ‘het werkt enorm goed als ‘Dat klopt. Er zoemde de rijksdienst vorm je ook op een ander destijds een politieke te geven? departement hebt gewerkt’ ­discussie rond waar‘Het is altijd de bedoebij de ene partij tegen ling geweest om topde andere opbood als het ging om bezuini- ambtenaren na vijf of zeven jaar te laten gingen op de rijksdienst. Er werden bedra- ­rouleren. Ik ben zelf van de subtop van ­Verkeer

Uw opvolger op Economische Zaken, Chris Buijink, werkt al zijn hele leven op EZ. Is dat dan een nadeel wat u betreft? ‘Chris is een buitengewoon goede EZ-man. Hij heeft dan wel niet op andere departementen gewerkt, maar is wel een van de weinigen die topfuncties heeft gehad in zowel het beleid als de uitvoering. Ik ben blij dat hij op dit moment op EZ zit, hij zal zijn handen vol hebben aan de afslankingsoperatie. Er is nu meer behoefte aan iemand die dat kan, dan een SG die meer ­inhoudelijk economisch kan adviseren.’ < [Cindy Castricum]

PM 30 / 8

9

nieuws >

Weinig steun voor senator Yildirim

Opstandige SP’ers in het oosten des lands willen onder aanvoering van dwarsligger Düzgün Yildirim een ‘democratischer partij’. Andere SP-politici ergeren zich aan zijn optreden. ‘De lijnen zijn juist heel kort.’ Wat is er mis met de SP-partijcultuur? Er was niets aan de hand geweest, vindt Düzgün Yildirim, als de Statenleden die hem met voorkeurstemmen als senator hadden verkozen niet ‘zwaar onder druk’ waren gezet om hun excuses aan Marijnissen aan te bieden en hun stem alsnog uit te brengen op een kandidaat die hoger op de lijst stond. ‘Dat heeft mij strijdbaar gemaakt,’ vertelt de Zwolse politicus. Maar voor iemand als Yildirim, die al jaren actief is in de partij, en tot zijn senaatsverkiezing Statenlid was in Overijssel, moeten de regels van zijn partij toch zonneklaar zijn? De SP doet

tijtop de zaak afhandelde. Het was ‘de manier waarop het partijbestuur met mensen omgaat’, vertelt Joris de Koning, die als gevolg van de rel prompt aftrad als voorzitter van de afdeling Zwolle. ‘Ik ken Düzgün persoonlijk en ben daardoor meer betrokken. De zetel is slechts het symbool van het conflict.’

EERSTE KAMER •

‘Het is algemeen bekend dat een voorstel van het partijbestuur nooit wordt afgewezen’ niet aan voorkeurstemmen, net als een aantal andere partijen overigens. Yildirim, strijdbaar: ‘Maar de partij voert haar statuten met willekeur uit. De kandidaten voor het Europees Parlement worden wél met voorkeurstemmen gekozen. Het partijbestuur had de Provinciale Staten en de kandidaten op de lijst beter moeten voorlichten over de gang van zaken.’ Yildirim benadrukt bovendien dat de SP vindt dat de uitslag van provinciale verkiezingen direct moet worden vertaald naar de Eerste Kamer, zonder de extra ‘trap’ van de Eerste Kamerverkiezingen. Die hervorming zou dit soort commotie kunnen voorkomen. Yildirim vindt het onbegrijpelijk dat de SP wel roept om een gekozen burgemeester, maar nog nooit protesteerde tegen de kieswet die de senaatsverkiezing regelt. Tot zover het geruzie over de regeltjes. Yildirim en andere actieve SP’ers waren bovenal verontwaardigd over de manier waarop de par-

10

PM 30 / 8

Critici uitgejoeld Yildirim moest volgens zijn medestanders uit de pers vernemen dat hij zijn zetel moest afstaan. ‘Pijnlijk,’ aldus De Koning. Hij kan zich er erg over opwinden. ‘De democratie en de persoonlijke relaties met mensen moeten wijken voor wat het partijbestuur wil. In theorie is alles heel democratisch geregeld, maar het is algemeen bekend dat een voorstel van het partijbestuur nooit wordt afgewezen.’ De partijdiscipline binnen de SP gaat heel ver, aldus De Koning. In de partijraad steunen afdelingen onder alle omstandigheden het partijbestuur, zegt hij, en ‘tijdens partijcongressen worden critici uitgejoeld’. Yildirim richtte het Comité Democratiseer SP op, dat wordt gesteund door regionale (oud-)bestuurders. Dissidente leden uit Emmen willen een nieuwe partij oprichten, met dezelfde sociale standpunten, maar zonder de ‘interne partijpolitiek’. Hoewel problemen met opstandige SP’ers zich ook in andere regio’s voordeden lijkt de crisis voorlopig beperkt te blijven tot de oostelijke provincies. Hebben de critici een punt? ‘Ik heb deze verhalen vaker gehoord. De SP is niet ondemocratisch, maar de leiding kiest wel voor krachtige middelen,’ vindt hoogleraar geschiedenis Gerrit Voerman, die zich als hoofd van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen van de Rijksuniversiteit Groningen verdiepte in de partijstructuur. Voerman doelt op termen als ‘royement’ en ‘schorsing’ die de SP-top onlangs gebruikte om deze crisis en de problemen bij het partijblad Tribune te bezweren. Deze ‘stijl van opereren’ kan volgens de hoogleraar tot weerstand leiden. ‘Conflicten zullen zich voordoen en nieuwe leden zullen verbaasd zijn over hoe het er binnen de SP aan toegaat.’ Of de problemen zich ook onder de be-

nieuws <

roepspolitici van de SP in Den Haag zullen voordoen, betwijfelt Voerman. Voor de échte top is er immers het klasje van 30. Daarin worden de vertrouwelingen opgeleid tot SP-spreekbuis in parlement en senaat. Ook in de lagen daaronder weet de top vrij nauwgezet welk vlees men in de kuip heeft. Zelfs gemeenteraadsleden moeten vijf zaterdagen verplicht op cursus, zegt Voerman. ‘De SP heeft weinig op met vrijblijvendheid.’ Hiërarchisch beeld Arjan Vliegenthart, de jongste SP-senator van dit moment, herkent zich niet in deze beschrijving. Hij voelt zich juist heel erg vrij. Hij mag zijn eigen keuzes maken, zolang hij binnen de partijlijn blijft, en kan zich helemaal niet vinden in het hiërarchische beeld dat velen van de SP hebben. ‘Niet de partij die ik herken,’ aldus Vliegenthart, die straks in een fractie van 11 of van 12 SP-senatoren gaat functioneren. Er zijn meer SP’ers die zich verbazen over de kritiek op de partijstructuur en de partijtop, die naar aanleiding van de zaak-Yildirim is losgekomen. OudStatenlid in Overijssel Marjan Beldsnijder is boos over de manier waarop haar oud-collega Yildirim de partij ‘probeerde te gijzelen’ toen hij zijn senaatszetel niet wilde teruggeven. Beldsnijder: ‘Je moet de spelregels niet in je eigen voordeel willen veranderen. Je kunt niet eerst afspreken dat de partijraad een besluit neemt, en dan het functioneren van de raad in twijfel trekken.’ Met het democratisch gehalte van de partij is volgens haar niets mis. ‘De lijnen zijn juist heel kort. Natuurlijk wordt de partijraad goed geleid, maar dat moet ook wel met zo’n 120 man. De regels zijn heel helder en voor iedereen bekend. Als er een krachtig argument wordt ingebracht tijdens de partijraad, dan neemt het bestuur dat echt wel over.’ Nu is de partij de laatste jaren ook wel hard gegroeid. Niet zo gek dat er af en toe conflicten ontstaan. ‘Er wordt ontzettend veel geschoold bij de SP,’ aldus Beldsnijder. ‘Om de kaderfuncties te vervullen is heel hard gewerkt. Maar ik kan me voorstellen dat sommige mensen desondanks niet weten waar ze aan beginnen, dat ze niet voldoende zijn voor­

bereid.’ Partijsecretaris Hans van Heijningen: ‘Jarenlang was er niet veel te melden over de SP. Nu kan iedereen die een appeltje te schillen heeft met het partijbestuur morgen terecht bij een actualiteitenrubriek of in de krant. De kwestie-Yildirim geeft hun plotseling een podium om hun zegje te doen.’ Van de partijraad, waarin alle SP-afdelingen zijn vertegenwoordigd, vond 4 procent dat Yildirim zijn zetel moest kunnen behouden. Dat is volgens Van Heijningen ‘een goede weergave’ van het deel van de SP’ers dat er anders over denkt dan het bestuur. Tweede Kamerlid Jasper van Dijk wijst er fijntjes op dat ‘de ene groep aanmerkelijk groter is dan de andere’. Over de kritiek van het Comité Democratiseer SP kan hij kort zijn. ‘Als leden het niet eens zijn met de

Hoogleraar Voerman: ‘De SP heeft niet veel op met vrijblijvendheid’ partij is dat prima: doe dan maar voorstellen in de partijraad of tijdens het congres. Persoonlijk ben ik het niet eens met hoe Yildirim dit aanpakt. Dit is niet in overeenstemming met de partijpolitiek.’ De claim van Yildirim dat hij medestanders heeft in het parlement veegt Van Heijningen van tafel als ‘bluf’. De breuk die de Zwolse senator probeert te forceren tussen twee groepen SP’ers – zij die willen democratiseren en zij die de SP democratisch genoeg vinden – houdt vooralsnog op bij de grenzen van Overijssel en Gelderland. Saillant detail: in 1986 royeerde het partijbestuur de bestuursleden van de afdelingen Zwolle, Almelo en Enschede wegens opstandigheid. Tot zover niets nieuws onder de zon. Senator Vliegenthart belooft zijn collega Yildirim een hand te geven als hij deze in de senaat mocht tegenkomen. Maar daar blijft het dan ook bij: ‘Het is heel jammer, maar als zijn bezwaar is afgewezen is hij niet meer van dezelfde partij.’ < [Eefje Rammeloo]

PM 30 / 8

11

achtergrond >

De evolutie van vijftig jaar wijkbeleid

Niet bij stenen stapelen alleen In de geest van de legendarische staatssecretaris voor Volkshuisvesting Jan Schaefer is het wijkbeleid van Balkenende IV vooral gericht op de sociale structuur. De gêne voor de ‘spruitjeslucht van het paternalisme’ lijkt afgeworpen. Deskundigen pleiten voor een terugkeer naar oude waarden. Woningcorporaties krijgen steeds meer oog voor de begeleiding van bewoners. Of ligt er een nieuwe bevoogding op de loer? Een terugblik op vijf decennia wijkbeleid. Tekst Eefje Rammeloo Foto’s welmer keesmaat

‘We hebben een nieuwe Jan Schaefer nodig,’ riep Wouter Bos een paar maanden geleden. De Amsterdamse banketbakker in spijkerpak die het in de jaren zeventig onder Den Uyl tot staatssecretaris voor Volkshuisvesting schopte werd de laatste maanden door politiek Den Haag opgehemeld in een vlaag van nostalgie naar de barricaden. Schaefer hield van doorpakken, al verwoordde hij dat anders. Hij verzette zich uit alle macht tegen de kaalslag van de jaren zestig, toen hele binnensteden met de

woon gebouwd worden. Daarmee bracht hij twee werelden samen die toen nog mijlenver van elkaar af lagen. Bovendien moest hij knokken tegen zijn beleidsmakers.’ Ella Vogelaar daarentegen komt in minstens één opzicht in een ‘gespreid bedje’ terecht, aldus De Boer: ‘Beleidsmakers spelen tegenwoordig bijna een dienstverlenende rol. In allerlei wijken zijn redelijk functionerende professionele netwerken ontstaan waar ze goed op kunnen voortbouwen. Maar sinds de jaren

‘Vierhoog met een binnentuin. Dat was voor veel mensen toen echt de hemel op aarde’ grond gelijk werden gemaakt om plaats te maken voor moderne kantoorgebouwen. Minister Ella Vogelaar doet haar best om zijn imago over te nemen. Is zij de nieuwe Schaefer waar de PvdA – en eigenlijk het hele land – op zit te wachten? Een interessante vraag, vindt Nico de Boer, voormalig hoofdredacteur van het Tijdschrift voor de sociale sector. Hij benadrukt de verschillen tussen de twee politici. ‘Schaefer was een man van het volk die ook grootschalig kon denken. Hij behartigde de belangen van de bewoners, maar eiste ook ruimte voor grote plannen: er moest wel ge-

12

PM 5 / 7

negentig zitten de woningcorporaties op bulken geld en moet de minister nog maar zien dat ze doen wat zij wil.’ Volgens de Delftse hoogleraar volkshuisvesting Peter Boelhouwer zet Vogelaar, net als Schaefer destijds, in op het verbeteren en upgraden van buurten, kortweg wijkbeleid. Boelhouwer: ‘Het idee van ‘je zet even een paar nieuwe woningen neer’ is veel te simpel gebleken. Bovendien was de bevolking toen veel homogener en was er minder sociale problematiek.’ Vogelaar moet zich gaan bezighouden met

veel bredere problemen. Van haar wordt op z’n minst verwacht dat ze iets doet aan werkloosheid, schooluitval en taalachterstanden, terwijl Schaefer zich enkel druk maakte over sanering van oude panden. Maar de staatssecretaris had wel een visie, meent Jos Koffijberg van het Nicis-instituut voor stedelijk onderzoek. ‘Als Vogelaar niet alleen gaat luisteren maar ook visie toont en die uitdraagt, zal de broodnodige creativiteit en dynamiek ontstaan.’ Portiekflats In de eerste twee decennia na de Tweede Wereldoorlog worden twee miljoen woningen uit de grond gestampt. De heersende woningnood doet de emoties hoog oplopen. In 1960 struikelt het kabinet-De Quay over de wens van het parlement om vijfduizend extra woningen op te nemen in het bouwplan voor 1961. Minister Jan van Aartsen – de vader van Jozias – gaat niet akkoord vanwege de hoge kosten en een tekort aan bouwvakkers. De nieuwe wijken die in deze periode verrijzen, stemmen niet vrolijk. Ze zijn dogmatisch vormgegeven, ontberen identiteit, en missen ‘stedelijke historie, cultuur of voorzieningen’ (aldus het oordeel van de WRR in 2005). Toch vallen de typerende portiekflats van die tijd in

Schilderswijk

de smaak bij het publiek. Jos Koffijberg: ‘Vierhoog met een binnentuin. Dat was voor veel mensen toen echt de hemel op aarde.’ In de jaren zestig worden steeds rigoureuzere maatregelen getroffen om de woningnood te bestrijden. De flats worden hoger en groter. Het is de tijd van de Amsterdamse Bijlmermeer. De hoogbouwwijk wordt aanvankelijk met euforie begroet, maar krijgt al snel veel kritiek vanwege zijn anonimiteit en ‘het ontbreken van de menselijke maat’. Toch neemt de obsessie voor grote projecten in die tijd alleen maar toe. Megalomane bouwwerken vernietigen het authentieke karakter van steden. Snelwegen worden dwars door steden getrokken, in de centra van de steden stapelen de kantoren en winkelcentra zich op, met de wijken als ‘minisamenlevingen’ eromheen. Een van de meest sprekende voorbeelden is het winkelcentrum Hoog Catharijne in Utrecht. Gebouwd in de jaren zeventig ten koste van een wijk met veel historische waarde, die met de grond gelijk wordt gemaakt om de bouw van het kolossale complex mogelijk te maken. De kaalslag in de stadscentra is een gevolg van jarenlange verwaarlozing. De opeenvolgende kabinetten zijn zo in beslag genomen

door de woningnood dat de verkrotting in de vooroorlogse wijken hand over hand kan toenemen. In veel gevallen stammen de verwaarloosde wijken nog uit de 19e eeuw. Jos Koffijberg: ‘Toen ik opgroeide, in de jaren zeventig, zag ik her en der in oude wijken nog huizen staan waarvan de ramen waren dicht-

bewoners gericht’, aldus hoogleraar Boelhouwer. Het fysieke en het sociale aspect van ‘wonen’ worden in de periode-Schaefer bij elkaar gebracht. Verloederde Schilderswijk In de jaren zeventig reageert Nederland ge-

In de jaren zeventig reageert Nederland geschokt als KRO’s Brandpunt laat zien hoezeer de Haagse Schilderswijk inmiddels is verkrot getimmerd en waar een bordje hing: “onbewoonbaar verklaard”. Dat zag er niet uit en moest echt weg.’ De bewoners van de oude stadscentra geven hun woning echter niet zonder slag of stoot op voor sloop en stadsvernieuwing. ‘Het ging hard tegen hard,’ aldus Nico de Boer. ‘Bewoners barricadeerden hun straten en gooiden stenen naar de politie.’ De markante PvdA-staatssecretaris Schaefer luistert naar de actievoerders en krijgt voor elkaar dat de beleidsmakers in Den Haag inzien dat slopen niet altijd de beste oplossing is. Ook renovatie is een optie. Onder Schaefer is een duidelijke kentering in het huisvestingsbeleid zichtbaar. ‘De nieuwe huisvestingspolitiek was meer op de zittende

schokt als de camera’s van KRO’s Brandpunt vastleggen hoezeer de Haagse Schilderswijk inmiddels is verloederd. De wijk gaat massaal op de schop en wordt het grootste aaneengesloten nieuwbouwproject van Europa. MarieAnne Hartman Kok verhuist in 1975 naar Den Haag om de nieuwe bibliotheek in de Schilderswijk te leiden. Ze maakt de sociale gevolgen van het project van dichtbij mee. ‘Mensen raakten verspreid en de sociale verbanden gingen kapot,’ vertelt ze. ‘Herkenningspunten zoals de bakker en de slager verdwenen en kinderen wisten letterlijk de weg niet meer.’ Onder het motto ‘Bouwen voor de buurt’ wordt de Schilderswijk flink opgeknapt. Ruime PM 5 / 7

13

eengezinshuizen zijn dankzij de huursubsidie toch goed betaalbaar. Zo ontstaat een relatief goedkope woningvoorraad. Dit heeft echter consequenties voor de bevolkingssamenstelling. Mensen die zich in de loop der jaren meer kunnen veroorloven, voelen zich niet langer thuis in hun wijk. Nico de Boer: ‘De autochtone bevolking vertrok naar Vinex-locaties. De wijken met goedkope huurwoningen trokken lagere inkomens aan.’

verzanden in bureaucratische en technocratische rompslomp. Problemen moeten in de wijk worden aangepakt. Voorzichtig ontstaan professionele netwerken waarbinnen schoolhoofden, wijkagenten, corporaties en jeugdzorg samenwerken. Bejaarden hoeven niet meer te ‘verpieteren’ in tehuizen om plaats te maken voor jonge gezinnen. Dankzij ambulante begeleiding kunnen ze, evenals gehandicapten, thuis blijven wonen.

‘Mensen trekken zich aan elkaar op en dan helpt het als er rolmodellen in de buurt zijn’ Halverwege de jaren tachtig arriveren de ‘nieuwe Nederlanders’ in de Schilderswijk. MarieAnne Hartman Kok: ‘De Schilderswijk werd een soort opvangwijk. Werklozen en eenoudergezinnen konden zich een verhuizing niet permitteren. En ja, als je als enige blanke tussen zes buitenlandse families van verschillende nationaliteiten woont, kun je niet communiceren. Dan ga je weg.’ Anno 2007 staan de laatste arbeidershuisjes van de Schilderswijk, vlak bij de spoorlijn, op de nominatie om te worden gesloopt. Hartman Kok: ‘Daar ruik je nog de muffe lucht van die oude huizen.’ De verslechtering van de sociale samenhang legt meer druk op het wijkbeleid. ‘Er werd ook meer van verwacht,’ schreef de Vrom-raad in 2006 in het advies Stad en stijging. Begin jaren negentig introduceert het derde kabinet-Lubbers leefbaarheid als leidend beginsel van het wijkbeleid. De wijkaanpak mag niet langer

Volgens hoogleraar Boelhouwer is het voor de sociale structuur in een wijk essentieel om mensen die zich economisch ontwikkelen, te binden aan hun buurt. Hij is groot voorstander van de middeldure en zelfs dure woningen die in de jaren negentig worden gebouwd om bewoners ‘wooncarrière’ te laten maken. ‘Mensen trekken zich aan elkaar op en dan helpt het als er rolmodellen in de buurt zijn.’ ‘Sociale cohesie’ is het nieuwe sleutelwoord van het wijkbeleid. Daarbij hoeft geen gêne te bestaan om sturend op te treden, vinden de experts. Ook woningbouwverenigingen kunnen veel meer hun stempel zetten. De Harmoniehof in Amsterdam-Zuid is een succesvol voorbeeld. De begin twintigste eeuw gebouwde buurt, door schrijver Hans Münstermann beschreven in zijn roman De bekoring, is nog altijd het toonbeeld van saamhorigheid, juist door de actieve rol van de verantwoordelijke corporatie, Woningvereniging Samenwerking.

Transvaal De corporatie bemoeit zich nadrukkelijk met de buurt, bijvoorbeeld door bewoners met taken te belasten. In feite vloeit die benadering voort uit de traditie van vóór de Woningwet (1901). Corporaties nemen daarbij een sturende rol op zich. Sporen van die aanpak werkten tot in de jaren vijftig door, bijvoorbeeld in de aandacht voor ‘goed woongedrag’ en de huisvesting van ‘asocialen’. ‘In die tijd konden nog woonconsulenten worden ingeschakeld’, aldus Nico de Boer.

Plein bij Schalkstraat op de grens bij de Schilderswijk en Transvaal

14

PM 5 / 7

achtergrond <

Van krottenwijk tot krachtwijk Jaren ‘50 ‘Stenen stapelen’ heeft de hoogste prioriteit. Dat leidt tot slaapsteden met lage portiekflats. Aan de andere kant rijst de wijkgedachte. Wijken moeten hun inwoners beschermen tegen het geweld van de grote stad. Het ruim opgezette dorpje Nagele in de Noord-Oostpolder, vormgegeven door de legendarische Gerrit Rietveld, is daar een mooi voorbeeld van.

Jaren ‘60 Het aanhoudende woningtekort geeft de aanleiding tot megalomane projecten. De Tweede Nota Ruimtelijke Ordening (1966) opent de deur voor hoge flats buiten de groeikernen. De oude stadscentra zijn in veel gevallen sterk verwaarloosd. Door krotopruiming wordt ruimte gemaakt voor kantorencentra. Peter Boelhouwer: ‘Het klinkt paternalistisch, maar als mensen het goed deden op een “woonschool” dan mochten ze doorstromen naar een corporatiewoning. Na 1960 verdween die bevoogdende benadering van probleemgevallen. Dat was wat we tegenwoordig de spruitjeslucht noemen.’ Nico de Boer: ‘Steeds meer corporaties grijpen terug op deze aanpak. De wijken vormen immers hun kapitaal dat samen met de huizenprijzen in de jaren negentig aanzienlijk is ge-

‘We beseffen steeds meer dat de wereld niet maakbaar is’ stegen. Ze investeren nu flink in allerlei vormen van sociaal beleid, zoals buurthuizen. Denk niet te negatief over privatisering. Wordt het er beter van wanneer de overheid het zelf doet?’ Als het aan hoogleraar Boelhouwer ligt mag de overheid best sturen in de dynamiek van een wijk. ‘We gaan er wel van uit dat iedereen zelfredzaam is. Maar dat is natuurlijk niet zo.’ Nico de Boer: ‘We beseffen steeds meer dat de wereld niet maakbaar is. Wijken hebben met veel meer partijen te maken dan vroeger: winkeliersverenigingen, projectontwikkelaars, noem maar op. Iedereen heeft zijn eigen belang. De wijkbewoners zijn ondertussen erkende stemmen geworden, en daarmee een sociaal kapitaal dat niet te becijferen is.’ <

Jaren ‘70 In het kader van stadsvernieuwing worden de vooroorlogse stadscentra gerenoveerd. Relatief goedkope nieuwbouwprojecten moeten onder het motto ‘Bouwen voor de buurt’ voorzien in de behoeften van de huidige bewoners. Met de megalomanie is het afgelopen; de knusse woonerven zijn een reactie op het vorige decennium.

Jaren ‘80 Stadsvernieuwing maakt plaats voor stedelijke vernieuwing voor de langere termijn. De sociale structuur van de wijken krijgt steeds meer aandacht, en daarmee ook het sociale aspect van het wijkbeleid van de regering. In 1989 introduceert Lubbers III het motto ‘Sociale vernieuwing’.

Jaren ‘90 Het Grote Steden Beleid (GSB), in 1995 opgezet, belandt in 1998 in het takenpakket van minister Roger van Boxtel. Het moet een ‘tweedeling langs sociaaleconomische, maatschappelijke en etnische lijnen’ tegengaan. Later wijzen de dertig grote steden 56 ‘prioritaire’ wijken aan. Dankzij de stijgende huizenprijzen worden de woningcorporaties steenrijk.

Nu De ‘compacte stad’ wint rond 2000 aan populariteit: wonen, werken en recreëren worden gemengd. Maar daarmee zijn de problemen in de ‘oude wijken’ niet opgelost. Pieter Winsemius weet als terugkerende minister van Volkshuisvesting het onderwerp zo hoog op de politieke agenda te krijgen dat er een speciale minister voor Wonen, Wijken en Integratie wordt aangesteld. Ella Vogelaar vecht met woningcorporaties over de financiering van de ‘Krachtwijken’.

PM 5 / 7

15

interview >

16

PM 29 / 3

TEKST Guikje Roethof FOTO’S Bob Bronshoff

De politiek van de kunst Met twintig tentoonstellingen per jaar is Aernout Mik een van de succesvolste kunstenaars van Nederland. Dit jaar vertegenwoordigt hij Nederland op de Biënnale in Venetië. PM interviewde Mik over de politisering van kunst en het kunstbeleid van minister Plasterk. ‘In Nederland ziet men de kunstenaar niet als autoriteit maar als uitkeringstrekker.’ Het jaar 2007 zal een memorabel jaar worden voor de moderne kunst. Nog nooit waren er zoveel grote en belangrijke tentoonstellingen gelijktijdig te zien. Naast de Documenta in Kassel, die eens in de vijf jaar plaatsvindt, kan men nog steeds naar de beeldententoonstelling in Münster (eens in de tien jaar) en naar de Biënnale in Venetië, die zoals de naam al zegt, eens in de twee jaar wordt gehouden. Alle drie de grote tentoonstellingen tonen kunst met een politieke lading. De boodschap is feministisch of sociaal betrokken. Kennelijk is de kunstenaar van nu sterk sociaal geëngageerd. Ook in het werk van Aernout Mik, de kunstenaar die het Nederlandse paviljoen op de Biënnale heeft ingericht, klinkt grote maatschappelijke en politieke betrokkenheid door. In zijn atelier in Amsterdam poseert Mik voor

Het werk van Mik bestaat uit installaties met videobeelden. Voor zijn tentoonstelling in Venetië is het paviljoen van Rietveld aangepast en uitgebreid. De toeschouwers kunnen vanaf verschillende zit- en ligplaatsen (onder meer in stapelbedden) kijken naar beelden op acht grote videoschermen. Naast elkaar toont Mik door hem gemonteerd restmateriaal van persbureaus als Reuters en ITN over bijvoorbeeld de rellen in de Franse voorsteden, en video’s die hij zelf ensceneerde. Tezamen geven zij een vervreemdend effect en leveren ze commentaar op de journaalbeelden die wij dagelijks tot ons nemen. Mik: ‘Het paviljoen heeft een heel compacte vorm met een duidelijke binnen- en buitenkant. De grens tussen wat binnen en wat buiten is, heb ik door mijn installatie instabiel

‘Angst voor terreur en xenofobie zijn symptomen van een samenleving die haar stabiliteit heeft verloren’ de foto en serveert hij koffie. Is het niet een hele eer om het vaderland te mogen vertegenwoordigen? Voelt hij zich niet als een topsporter op de Olympische Spelen? Mik: ‘Nou, niet in de zin dat het gaat om een prestatie die ik heb moeten leveren. Ik zie de Biënnale niet als wedstrijd. Ik zie het wel als erkenning van mijn werk. En op je vraag of ik een Oranjegevoel heb: nee, daaraan ontbreekt het mij volledig.’ De installatie van Mik in het Rietveldpaviljoen maakt deel uit van het project Citizens and Subjects van de Basis voor actuele kunst (BAK) in Utrecht. Het zet vraagtekens bij het fenomeen van de natiestaat. Mik: ‘Juist door het gevoel van nationale representatie dat je hebt op de Biënnale, heb ik heel bewust beelden uit andere Europese landen het paviljoen binnengehaald. Zo heb ik ook in Frankrijk en Duitsland naar beeldmateriaal gezocht dat ik kon gebruiken. De sociaalpolitieke problemen die ik aan de orde stel beperken zich absoluut niet tot Nederland. Je moet ze in de bredere context van de westerse samenlevingen zien.’

gemaakt. Dat symboliseerde voor mij de angst die wij hebben voor mensen van buiten, of voor terreuraanslagen. Die angst is wat bij onszelf binnendringt. Alles wat wij als een afgesloten eenheid ervaren wordt bedreigd. Wij wapenen ons vervolgens tegen terreur of tegen iets dat we beschouwen als een stroom vluchtelingen. Vervolgens ontstaat er een krampachtigheid om die tegen te houden en het onvermogen om dat te doen, wat allemaal in het verlengde van elkaar blijkt te liggen.’ Moeten we de grenzen dan ruimhartiger openen? ‘Mijn werk zegt niet: dit deugt niet, we moeten iedereen toelaten. Ik wil voelbaar maken wat er gebeurt in de werkelijkheid maar ook in ons hoofd.’ Een politicus zal zeggen dat het probleem niet zozeer de natiestaat is, maar de verzorgingsstaat. Het probleem is dat we niet de hele wereld een uitkering kunnen aanbieden. ‘Daar kan ik je alleen maar gelijk in geven, al vind ik het onderscheid tussen de politieke

vluchteling en de economische vluchteling wel problematisch. Het woord “gelukszoeker” vind ik bijzonder pijnlijk. Bij mensen die uit arme landen naar het Westen komen, gaat het natuurlijk wel om extreme sociale ongelijkheid. Maar voor mij is de vluchteling ook een metafoor. Ik probeer een schets te geven van een staat van onthechtheid, omdat wij ook die vluchteling zijn. Mijn werk gaat ook over het onvermogen van mensen om een zelfstandige positie in te nemen.’ Wat bedoel je? ‘Er waart onzekerheid door de samenleving. Ik hoop dat mensen bij het zien van mijn werk iets van zichzelf herkennen, op een lichamelijke manier. In Venetië gaat het eerst over een vluchteling, maar het volgende moment zie je beelden van agenten die bijna in dezelfde staat van verlorenheid verkeren. In de weilanden in de buurt van Calais probeert een groep agenten een groep vluchtelingen te arresteren. Dat lukt, mede doordat er zoveel pers aanwezig is, niet en leidt tot een onhandig kat-en-muisspel waarbij niemand de baas lijkt te zijn.’ Je hebt ook beelden gebruikt van de rampenoefening Bonfire. Waarom? ‘Ja, dat komt er even in voor. Ik heb me nog afgevraagd of ik iets kon doen met videobeelden van echte aanslagen, maar die hebben zo’n overexposure gehad dat het heel moeilijk is om daar nog een mentale opening te vinden. Het interessante van een terreuroefening is, dat ze met ons voorstellingsvermogen te maken heeft. Het is een simulatie. Zo werk ik ook met acteurs. Door ze weinig informatie te geven en niet te repeteren, creëer je een kunstmatige situatie, een onhandige situatie. Dat heb ik altijd heel spannend gevonden.’ Zijn wij in onze westerse samenleving te angstig geworden? ‘Dat is een waardeoordeel.’ Ja, daar wil ik je graag toe verleiden. ‘Ik denk dat angst voor terreur en xenofobie

PM 29 / 3

17

interview < symptomen zijn van een samenleving die haar stabiliteit heeft verloren. Veel mensen maken mee dat de staat niet meer dezelfde sociaaleconomische zekerheden biedt als vroeger. Misschien is het garanderen van veiligheid daarvoor wel in de plaats gekomen als een nieuwe legitimatie voor de staat.’

werkelijk was en haalde hij de verontrustende normaliteit van de oorlog veel dichterbij. Het doet hem goed dat de politieke connotaties van zijn werk nu meer aandacht krijgen dan voorheen. In Nederland is het politieke engagement in de kunst nog maar ‘mondjesmaat’ aanwezig, terwijl het in het buitenland al jaren een trend is. Waarom dat zo is, vindt hij een goede vraag.

‘Het politieke debat heeft de neiging, ook in de pers, om zich steeds verder te versmallen’ De strijd tegen terreur heeft zich verplaatst naar Afghanistan. Vind je het goed dat Nederland aan die vredesmissie meedoet? ‘Hoe kun je daar nu iets van vinden? Ik kan niet zeggen “ik ben voor”, of “we moeten onmiddellijk terug”. Kijk, dat wij daar aan wederopbouw doen is natuurlijk lariekoek. Verder is Nederland een kleine speler. De grote plannen worden door andere landen gemaakt. En ik heb ernstige bedenkingen of dat de goede plannen zijn.’ Even een advies aan kabinet en Kamer tussendoor. Stel dat jij binnenkort zou moeten stemmen over verlenging van die missie. Wat deed je dan? ‘De kans dat ik voor zou stemmen is erg klein. Anderzijds, mijn werk heeft een politieke lading, maar dat betekent niet dat ik politieke standpunten inneem. Ik wil niet dezelfde discussie voeren die ook al in de Tweede Kamer of in de krant wordt gevoerd. Met het werk wil ik een omgeving creëren van waaruit je kunt denken. Pamflettistische kunst heeft wat mij betreft weinig met kunst te maken. Het politieke debat heeft de neiging, ook in de pers, om zich steeds verder te versmallen. De discussie over de vrijheid van meningsuiting gaat op het laatst alleen nog maar over de vraag over het recht iemand te mogen beledigen. Met kunst probeer je mensen juist weer een open omgeving te bieden, zodat de ervaring zich kan verbreden. Je kunt over mijn werk ook niet zeggen of je het ermee eens bent of niet. Het heeft meer met reflectie te maken.’ We praten verder over eerder werk van Mik, waarbij hij gebruikmaakte van oorlogsbeelden uit Joegoslavië. Door juist niet de spectaculaire, catastrofale, snel gemonteerde beelden te laten zien, maar het materiaal van voor en na die gebeurtenissen, toonde hij de situatie zoals ze

‘In ieder geval is er te weinig maatschappelijk onderricht op de opleiding en misschien heeft de horizontale subsidiëring te veel veiligheid geboden.’ Zo verlegt het gesprek zich van de inhoud van de kunst naar de randvoorwaarden. Met ‘horizontale subsidiëring’ bedoelt Mik dat relatief veel kunstenaars worden bediend. Hij ziet wel iets in het nieuwe beleid, verwoord in de notitie Kunst van leven die binnenkort in de Tweede Kamer wordt besproken. Het kabinet streeft naar het bevorderen van ‘excellentie’ en het versterken van de museale infrastructuur. Zo’n tien presentatie-instellingen verspreid over het land moeten volgens minister Plasterk op het terrein van de beeldende kunst een belangrijke rol gaan spelen. Deze instellingen moeten ‘een vrijhaven zijn voor experiment en vernieuwing en een kweekvijver voor talent’. De kans bestaat dat de plannen van Plasterk de macht van de curatoren alleen maar zullen vergroten. De individuele kunstenaar raakt nog meer uit zicht. ‘Dat laatste, daar ben ik niet voor,’ zegt Mik. ‘Maar ik vind het een goede zaak dat kunstenaars en instellingen intensiever gaan samenwerken, waarbij de instelling zich medeverantwoordelijk voor de productie van het werk maakt. Zo werk ik zelf al veel met instellingen samen, vooral ook in het buitenland. Mijn eigen werk blijft altijd lastig te financieren, ondanks mijn verkopen.’ Voor schilderijen van beroemde, eigentijdse kunstenaars worden tegenwoordig astronomische bedragen betaald. Kan hij niet beter schilderijen gaan maken? ‘Nee, ik heb nooit geschilderd. Voor veel mensen is dat het romantische beeld dat ze hebben: een kunstenaar schildert. Tegenwoordig leven wij in een extreme beeldcultuur. Vroeger bepaalde de schilder de beeldcultuur. Tegenwoordig geeft de kunst daar een reactie op.’

Aernout Mik, Citizens and Subjects, 2007, multichannel video-installatie, installatieoverzicht, Nederlands paviljoen, Biënnale van Venetië 2007 (details: Mock Up, Training Ground, Convergencies 2007). Foto’s: Victor Nieuwenhuijs

Nederland is allang te klein voor Mik. Hij werkt een groot deel van de tijd in het buitenland. ‘Iedereen werkt internationaal, dat is ook het leuke aan de beeldende kunst en het grote verschil met bijvoorbeeld literatuur of film, die taalgebonden zijn.’ Zo komt het dat hij merkt dat de status van de kunstenaar in Nederland veel lager is dan elders in de wereld. De verklaring daarvoor ligt volgens hem bij de Beeldende Kunst Regeling, de oude subsidieregeling waar elke kunstenaar voor in aanmerking kwam. ‘De BKR heeft ongelooflijk veel schade toegebracht aan de beeldvorming rond de kunstenaar. In Nederland ziet men de kunstenaar niet als autoriteit maar als uitkeringstrekker. Als je nagaat dat die regeling in 1987 is afgeschaft! Ongelooflijk, dat iedereen nog steeds denkt dat het zo riant in elkaar zit.’ <

Aernout Mik Aernout Mik (1962), geboren in ­Groningen, vertegenwoordigt ­Nederland voor de tweede keer op de Biënnale in Venetië. Precies tien jaar geleden verzorgde hij daar ­samen met vormgever Willem ­Oorebeek de Nederlandse bijdrage. Mik is een zoon van Gerrit Mik, de Groningse jeugdpsychiater die ­begin jaren tachtig Kamerlid was voor D66. Aernout Mik groeide op in Groningen en studeerde daar van 1983 tot 1988 aan de Academie Minerva. In 1997 ontving hij de ­Sandbergprijs voor zijn video’s Lick en Fluff. Drie jaar later had hij zijn eerste grote solotentoonstelling in het Van Abbemuseum in Eindhoven. In 2002 ontving hij de Dr. A.H. ­Heinekenprijs voor kunst.

Colofon PM is een uitgave van Politieke Pers BV Korte Poten 9 2511 EB Den Haag tel 070 - 31 22 777 fax 070 - 34 56 925 www.pm.nl [email protected] [email protected]

De Waarheid of de Feiten? De Amerikaanse fake-talkshowhost Stephen Colbert vindt het de uitvinding van de eeuw: Wikipedia. Colbert, een satirische kopie van de aartsconservatieve betweter Bill O’Reilly, is namelijk een groot voorstander van ‘waarheid, niet vertroebeld door feiten’. De waarheid is ­immers iets wat je voor waar aanneemt, waarvan je gelooft dat het waar is. Feiten zijn slechts toevallige snippertjes informatie, die een allerminst coherente afspiegeling van de werkelijkheid geven. De waarheid is volgens Colbert iets waar we over moeten beslissen, democratisch als het kan en autocratisch als het moet. ­Wikipedia is daarvoor een ideaal platform. De gedachte achter Wikipedia is dat iedere ­planeetbewoner gratis toegang zou kunnen hebben tot de som van alle menselijke kennis. Die kennis wordt bijeengebracht door diezelfde planeetbewoners, die hun kennis toevoegen aan de website. Er is een uitgekiend redactie­ systeem, waardoor de meer betrouwbare wikigebruikers verantwoordelijk zijn voor de kwaliteitszorg van de digitale encyclopedie. Maar het systeem blijft desondanks fundamenteel democratisch: iedereen kan en mag de inhoud van lemma’s ter discussie stellen en voorstellen voor verbetering doen. Iedereen kan en mag ook ­redacteur worden, althans totdat men dat recht ontnomen wordt wegens handelen in strijd met de beginselen van Wikipedia. In de zes jaar dat de site bestaat, zijn er al veel controverses rondom Wikipedia geweest. Het lemma ‘George W. Bush’ werd op slot gezet ­omdat tegenstanders van de Amerikaanse president voortdurend woorden als mass murderer toevoegden aan de tekst. Daartegenover stond weer dat een vooraanstaand wetenschappelijk tijdschrift beweerde dat Wikipedia even betrouwbaar was als de Brittannica, ’s werelds meest gewaardeerde encyclopedie. Oprichter van Wikipedia Jimmy werd zelf ook beschuldigd van verdraaiing of verfraaiing van de werkelijkheid. In het artikel over hemzelf had hij vermeld dat hij een bedrijf in digitale fotografie bezat.

Anderen zagen dat anders: het was softporno. De ‘redactiestrijd’ leidde uiteindelijk tot een compromis: erotische digitale fotografie. Onlangs laaiden de gemoederen weer op. Een jonge hacker had software ontwikkeld waarmee redactiepogingen teruggevoerd konden worden op IP-adressen van internetgebruikers. Zo werden het Vaticaan, de CIA en de Verenigde Naties betrapt op ‘edits’ met een duidelijke politieke lading. Zoveel is duidelijk: Wikipedia is de voortzetting van politiek met andere middelen. Hoe meer de digitale encyclopedie wordt gebruikt en vertrouwd als primaire bron van ­informatie, hoe belangrijker het wordt om te zorgen dat die overeenkomt met jouw voorstelling van de werkelijkheid. Een gevaarlijk idee? Niet gevaarlijker dan vroeger, toen de geleerde redacties van kranten en encyclopedieën voor het volk bepaalden wat waar en relevant was en wat niet. Wikipedia organiseert zijn eigen oppositie én maakt deze inzichtelijk en transparant. Nu krijgen we naast het al dan niet onderhandelde resultaat ook de weg daar naartoe te zien. Dat maakt meer dan ooit duidelijk hoe ­omstreden de waarheid soms is, wie er belang bij hebben en welke argumenten zij gebruiken. Stephen Colbert (www.colbertnation.com) doet daarom een prettig paradoxale uitspraak als hij zegt dat Wikipedia fantastisch is, omdat waarheid het er van feitelijkheid wint. In het geval van controversiële onderwerpen worden de ‘waarheden’ van de strijdende partijen inderdaad belangrijker dan de feiten. Anderzijds zijn ‘de feiten’ niets anders dan vanuit een bepaalde perceptie en opvatting geconstrueerde waar­ heden, meer of minder omstreden. Waar Colbert Wikipedia prijst omdat hij houdt van de waarheid, niet vertroebeld door feiten, zou hij evengoed kunnen zeggen dat hij houdt van feitelijkheid, door waarheden onderbouwd.

Hoofdredactie Guikje Roethof, Cindy Castricum (adjunct) Redactie Eefje Rammeloo, Imre de Roo, Jan Sanders, Maurice Swirc, Chris van de Wetering en Rianne Waterval (projecten) Eindredactie Johan Jansen, Nicoline Maarschalk Meijer en René Zwaap Medewerkers aan dit nummer Blinkfotografie, Bob Bronshoff en Yvonne Kroese Vormgeving Rob Jongbloed (artdirector), Welmer Keesmaat en Cindy Versteeg Uitgever Heleen Hupkens Directeur Willem Sijthoff Bladmanager Asha Narain Drukkerij UnitedGraphics, Zoetermeer Advertenties Asha Narain, 070 - 31 22 770, [email protected] Verschijning PM komt 22 maal per jaar uit in een oplage van ruim 13.500 exemplaren Abonnementen, opzeggingen en adreswijzigingen Uitsluitend via [email protected] Een jaarabonnement op PM kost € 135,- excl. 6% btw. Abonnementen kunnen uitsluitend schriftelijk tot uiterlijk drie maanden voor het einde van de abonnementsperiode worden opgezegd. Na deze datum wordt het abonnement stilzwijgend verlengd. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen in welke vorm dan ook zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever kan op generlei wijze aansprakelijk worden gesteld voor eventueel geleden schade door foutieve vermelding in het blad. © 2007, Politieke Pers BV

Jorrit de Jong is fellow aan de Kennedy School of Government van Harvard University

PM 5 /7

19

coverstory >

Milieumaatregelen

22

PM 5 / 7

Tekst Jan Sanders Foto’s rob jongbloed

De valkuilen van de fiscale vergroening

van Jan Kees de Jager nu al onder vuur Op Prinsjesdag moet duidelijkheid komen over maatregelen waarmee staatssecretaris De Jager van ­Financiën het belastingstelsel verder wil vergroenen, zoals de invoering van de vliegtaks. De bewindsman ligt nu al onder vuur. ´Hier gaat hier om ­ordinaire belastingmaatregelen,’ aldus de VVD. Schiphol vreest te worden weggeconcurreerd door buitenlandse luchthavens. Volgens milieueconoom Henk Folmer opereert het kabinet juist veel te voorzichtig. ‘De vliegtaks zou veel hoger moeten zijn, wil die effect hebben.’ In voorgaande jaren is er al een begin gemaakt met de vergroening van het fiscale stelsel. ­Inmiddels kan 11 procent van de belasting­ inkomsten als groen worden aangemerkt. Voor een groot deel zijn die afkomstig uit accijnzen op brandstoffen, autobelastingen en energiebelasting. Daarnaast bestaat er een aantal kleine milieubelastingen zoals de belastingen op leidingwater en op het storten van afval. Zoals is afgesproken in het regeerakkoord ­worden aan dit pakket in 2008 twee nieuwe ontmoedigingsmaatregelen toegevoegd: een vliegtaks en een belasting op verpakkingen, waarover na moeizame onderhandelingen deze maand een akkoord werd bereikt met het bedrijfsleven. Verder wil De Jager de belasting op milieuonvriendelijke energie, zoals diesel, verhogen en het verschil in registratiebelasting op de zuinigste en de minst zuinige auto, nu 1.500 euro, verdubbelen. Het is de vraag of de maatregelen voldoende zijn om gedragsverandering te kunnen

zwaarder inzet. Dat een ticketheffing van 25 euro leidt tot minder CO2-uitstoot door de Nederlandse luchtvaart in 2010, zoals ­o nderzoeksbureau CE voor het kabinet ­b ecijferde, lijkt hem een uitkomst die is ­gebaseerd op ‘heroïsche veronderstellingen’. Folmer: ‘Ik onderschrijf de doelstelling van het kabinet, maar van een heffing van 25 euro verwacht ik nauwelijks effect. Het gaat maar om een heel klein gedeelte van het totale reisbudget. De heffing zou veel hoger moeten zijn, wil ze effect hebben.’ Politiek compromis Aangezien de meeste Europese landen geen belasting op vliegen kennen, loopt Nederland bij een te hoge belastingdruk het risico van het ‘weglekeffect’. Reizigers kunnen uitwijken naar luchthavens net over de grens zoals Düsseldorf International of Brussel Zaventem. ‘Die beschouwen wij als serieuze concurrenten,’ zegt Kathelijne Vermeulen, woordvoerder van

Aangezien de meeste Europese landen geen belasting op vliegen kennen, loopt Nederland bij een te hoge belastingdruk het risico van het ‘weglekeffect’ ­ fdwingen. Van de vliegtaks en de accijnsvera hoging kan volgens Henk Folmer, hoogleraar algemene economie aan de Rijksuniversiteit Groningen en Wageningen Universiteit, op voorhand al worden gezegd dat die geen effect zullen hebben. ‘Mensen moeten nu eenmaal naar hun werk gaan en op vakantie. Als je bekijkt hoe slecht het is gesteld met het openbaar vervoer, dan zijn er eigenlijk geen alternatieven voor de auto,’ aldus de milieueconoom. Ook zal volgens Folmer het succes van de vliegtaks uitblijven, als het kabinet niet

Schiphol Group. Zelfs als andere landen eveneens overgaan tot aanpassingen in hun belastingstelsel, ­zouden daar nog vaak jaren overheen gaan. Zo heeft Duitsland pas dit jaar de BTW verhoogd, zes jaar nadat Nederland een verhoging ­invoerde. Een hogere vliegtaks zal het kabinet dan ook niet snel aandurven. ‘Dit lijkt me een politiek compromis,’ zegt Frank Köhler, ­directeur van Milieudefensie. Het kabinet ziet de groene belastingen als goede en stabiele inkomstenbronnen. Tot en

met 2011 is er in totaal een constante opbrengst van 1,1 miljard euro per jaar ingeboekt, zo blijkt uit het regeerakkoord. Daarbij zullen de ­heffingen ook nog eens de inkomsten uit de omzetbelasting opstuwen, aangezien ze tot het bedrag horen waarover ondernemers BTW moeten berekenen. Al met al kan het kabinet dus uitkijken naar een behoorlijke opbrengst. Maar gaat dat wel samen met de wens van het kabinet het milieuvervuilend gedrag terug te dringen? Als de maatregelen effect hebben zullen de belastinginkomsten door het teruglopend verbruik immers dalen. ‘Dat is ­nogal paradoxaal,’ weet Lans Bovenberg, Ser-lid en hoogleraar economie aan de ­Universiteit van Tilburg. ‘Het genereren van belasting­ opbrengsten en het af rem men van ­milieuvervuilend gedrag zijn twee doelen die op gespannen voet met elkaar staan. Het is moeilijk om die met een instrument te dienen,’ aldus de CDA-econoom. Volgens staatssecretaris De Jager gaan ­beide doelen goed samen. ‘Er hoeft geen sprake te zijn van een tegenstelling,’ betoogde de ­bewindsman tijdens een recent congres in Brussel. ‘Er zijn voldoende milieugrondslagen te vinden die niet zomaar opdrogen. Zo heeft in Nederland de energiebelasting er volgens ramingen voor gezorgd dat het energieverbruik 3,5 procent lager is geworden. Tegelijkertijd zorgt die ­energiebelasting voor een stabiele opbrengst van ongeveer 4 miljard euro.’ Zelfs al blijven de effecten beperkt, dan geldt voor de staatssecretaris nog altijd het adagium Tax our vices, not our virtues. Critici stellen dat die redenering nauwelijks opgaat omdat de milieuschade niet tot uitdrukking komt in de hoogte van de belasting. Het kabinet zou milieuvervuilend gedrag beter te lijf kunnen

PM 5 / 7

23

coverstory <

gaan met maatregelen die wel hout snijden, zoals het hanteren van emissie-eisen. ‘Ordinaire belastingmaatregelen’ Voorzitter Mart van de Ven van de belastingcommissie van de VVD is niet onder de indruk van het vergroenen van het belastingstelsel. ‘Het is een kreet die het goed doet in politiek opzicht. Maar het zou net zo goed ­“­het verblauwen” genoemd kunnen worden.­ Belasting­ heffing is in de eerste plaats een doel op zich, namelijk om geld te bemachtigen voor de uitgaven van de overheid. Het vergroenen wordt nu gebracht als het hoofddoel, maar het is hooguit een bijkomend effect. Je moet de zaken benoemen zoals ze zijn. Hier gaat het om ordinaire belastingmaatregelen. Niet meer en niet minder.’ De opbrengst van de nieuwe maatregelen zal ten goede komen aan de algemene middelen. Voor de vliegmaatschappijen is dat een van de redenen om fel te ageren tegen de voorgenomen maatregelen van De Jager. Vooral Martinair-topman Arie Verberk liet dit voorjaar zijn stem horen. Volgens milieueconoom Folmer, die een hogere vliegtaks dan het kabinet bepleit, hebben de vliegmaatschappijen een punt. ‘De belasting die wordt geheven vloeit naar de algemene middelen en ja, dan zijn er vele kapers op de kust. Je weet niet waar het geld uiteindelijk terechtkomt.’ Volgens Folmer zou daarom een duidelijk verband moeten wor-

den gelegd tussen milieubelastingen en investeringen ten behoeve van het milieu. Dat zou de draagkracht van de vergroening ten goede komen. Ook kan goed milieubeleid geld opleveren. Folmer: ‘De investeringen in waterzuivering hebben geleid tot veel onderzoek. Nu

eenvolgens hebben de kabinetten de tarieven van de inkomstenbelasting en de vennootschapsbelasting verlaagd. Om de inkomstenbronnen niet te laten opdrogen, zijn de grondslagen waarover belasting wordt geheven vervolgens verbreed. Maar de mogelijkheden

‘Als je bekijkt hoe slecht het is gesteld met het openbaar vervoer, dan zijn er eigenlijk geen alternatieven voor de auto’ zijn we in staat dit soort producten over de hele wereld te exporteren.’ Staatssecretaris De Jager wil een gedeelte van de opbrengst in ieder geval gebruiken om een verlichting te kunnen doorvoeren in de belasting op inkomen en winst. Zo wil hij de vennootschapsbelasting, die onder zijn voorganger Joop Wijn al werd verlaagd van 29,6 naar 25,5 procent, graag onder de 25 procent brengen. Dat past in de ontwikkeling die al in de jaren tachtig in gang werd gezet. Achter-

om de grondslagen nog verder te verbreden zijn volgens fiscalist Van de Ven wel zo’n ­beetje uitgeput. ‘Afgezien van de hypotheekrente­ aftrek bestaat er haast geen aftrekpost meer van gewicht die kan worden geschrapt. Als je de tarieven dan toch omlaag wilt brengen moet je op zoek naar andere oplossingen. De invoering van milieubelastingen is daar een voorbeeld van. Maar in feite voer je op die manier niet een milieubeleid, maar een inkomens­ beleid.’ <

Jaarlijkse opbrengst groene belastingmaatregelen Introductie vliegticketbelasting Introductie verpakkingsbelasting Verhoging registratiebelasting onzuinige auto’s Verhoging belasting milieuonvriendelijke energie

350 miljoen euro 250 miljoen euro 150 miljoen euro 350 miljoen euro

Bron: Regeerakkoord Balkenende IV

PM 5 / 7

25

in gesprek >

‘Veel p

VVD-Kamerlid Helma Neppérus interviewt bemiddelaar Arie Kraaijeveld PM draait de rollen om. In de serie ‘in gesprek’ verplaatst een politicus of ­bestuurder zich in de rol van interviewer. VVD-Kamerlid Helma Neppérus spreekt bemiddelaar en oud-voorzitter van ondernemersorganisatie FME Arie Kraaijeveld over de taal van ondernemers, het leraarschap en werken op het snijvlak van politiek, ondernemingen en ambtenaren.

26

PM 10 / 5

TEKST Rianne Waterval Foto’s BlinkFotografie

olitieke ambtsdragers zijn weinig ervaren’ ‘Zo komt mijn studie journalistiek toch nog van pas.’ Helma Neppérus laat deze kans niet aan haar neus voorbijgaan en neemt met plezier de rol van interviewer op zich. Enthousiast begroet ze haar gesprekspartner Arie Kraaijeveld in de hal van de Tweede Kamer. Voor hem is dit geen onbekend terrein. Vorige maand onderhandelde Kraaijeveld nog namens het bedrijfsleven over het akkoord tussen bedrijven en gemeenten over de inzameling van verpakkingen en de verpakkingstaks. ‘Ik neig altijd naar het bouwen van een systeem dat zou kunnen gaan werken. Daarom ben ik nu ook weer opgedoken bij het akkoord over de verpakkingsbelasting. Ik wil een systeem bouwen met de hoogst mogelijke kans van slagen.’ HELMA NEPPÉRUS: ‘Je bent je carrière begonnen als leraar. Als snel maakte je de overstap naar FME. Dat is toch geen gebruikelijke stap voor iemand die leraar is. Waarom koos je hiervoor?’ ARIE KRAAIJEVELD: ‘Ik werd op mijn 27e gevraagd om conrector te worden. Een tijdlang ben ik de jongste conrector van Nederland geweest. Op een gegeven moment beheers je alle processen die er in huis zijn en constateer je dat het wetenschappelijk niveau van je vak zakt. Dan kun je nog maar één ding doen binnen die organisatie en dat is verbreden. Ik ging op vrijdagmiddag met mijn leerlingen op excursie naar universiteiten en alle chemische bedrijven die er in Noord-Holland waren. Dat werd door mijn omgeving wel eens als vreemd ervaren. Jongeren op een middelbare school worden vaak alleen maar gezien als passanten. Maar wat is het maximale dat je eruit kunt halen als docent? Een tijdlang conducteur zijn, als je het goed doet machinist, en de trein laten rijden naar z’n bestemming.’ NEPPÉRUS: ‘Voelde jij je conducteur of machinist?’ KRAAIJEVELD: ‘Ik voelde mij wel machinist. Maar ik had tegelijkertijd ook aandacht voor het kritisch maken van jongeren. Ik wilde ze leren beargumenteren waarom de machinist mogelijkerwijs de verkeerde ideeën of bestemming in het hoofd had. Het leuke was dat ik op die manier in netwerken van ondernemers kwam. Toen heb ik de overstap naar FME gemaakt. Als stafmedewerker onderwijsarbeidsmarkt heb ik

gewaarschuwd dat het de verkeerde kant op ging met het onderwijs. Ik voorzag de gevolgen van het liquideren van de ambachtschool. Dat was erg onverstandig. We hebben niet tien keer zo veel ingenieurs nodig als vaklieden. Het is eerder andersom. Nu hebben we hier dagelijks mensen uit Polen aan het werk. Dat is de consequentie van dertig jaar dit proces gewoon door laten lopen zonder adequaat in te grijpen.’ NEPPÉRUS: ‘Zit bestuurlijke ervaring bij jou in de genen?’ KRAAIJEVELD: ‘Mijn vader was hoofduitvoerder van een weg- en waterbouwbedrijf. Ik denk inderdaad dat het wel iets genetisch is. Want wat is het markante aan het runnen van een weg- en waterbouwbedrijf? Dat je ook moet realiseren wat je bedenkt en wilt. Dus na een jaar moet je kunnen zeggen “dat stuk weg is klaar en dat ziet er goed uit”.’ NEPPÉRUS: ‘Op de Bilderbergconferentie [jaarlijkse conferentie van VNO-NCW, RW] heb je als FME-voorzitter eens een erg kritisch verhaal afgestoken over politici. Hoe kijk je nu aan tegen politici?’ KRAAIJEVELD: ‘Volgens mij bestaan er twee categorieën. Je hebt volksvertegenwoordigers en politieke ambtsdragers. Ik ervaar veel politieke ambtsdragers als weinig ervaren. Ze hebben weinig dingen gedaan in hun leven. Dat betekent dat ze wankelmoedig zijn als ze bepaalde zaken moeten verdedigen. Ze kunnen de brokstukjes van een complex proces niet goed naast elkaar zetten. Dat wordt nu ook wel aangeduid met het begrip charisma, maar ik vind dit geen goede zaak. Dit gebrek aan ervaring uit zich in mechanistische benaderingen waar je snel doorheen prikt. In de trant van: “Ik moet spreken, maar ik weet er eigenlijk weinig van.” Dat is zeker een punt van zorg. Ik judge dan ook veel bewindslieden om mij heen. De leraar van heel lang geleden is een beetje ingebakken in mijn gedrag, alsof ik een proefwerk afneem. Geef ik die persoon een zes, een zeven of een acht? Ik vind ook dat politieke partijen slecht zijn in het selecteren van hun mensen. Daar zouden ze meer aandacht aan moeten besteden. Het is van belang dat men ervaring heeft opgedaan met de bestaande dossiers. Ook is het belangrijk dat men voldoende analytisch is als men een nieuw dossier krijgt. Ik snap best dat je niet alleen

dossiers kunt beheren waarmee je door studie of werkervaring te maken hebt gehad. Maar het Kamerlidmaatschap vereist toch een zekere kennis van zaken.’ NEPPÉRUS: ‘In mijn geval heb ik zelfs gezegd: geef mij maar niet mijn eigen dossiers waarop ik beslissingen heb genomen...’ KRAAIJEVELD: ‘Dan doet zich een essentieel ander punt voor. Zijn mensen intelligent genoeg om zaken vanuit een andere invalshoek te bekijken en signalen op te pikken van bui-

Helma Neppérus Helma Neppérus (1950) is sinds 30 november 2006 lid van de Tweede Kamerfractie van de VVD. Na de School voor de Journalistiek in Utrecht volgde ze een rechtenstudie in Leiden. Neppérus is actief in de roeiwereld, in de jaren zeventig maakte ze deel uit van het Nederlandse roeiteam. In 1978 begon ze als belastinginspecteur bij het ministerie van Financiën. Van 2000 tot 2005 was Neppérus als lid van het managementteam van de Belastingdienst verantwoordelijk voor de douane. Voordat ze de Kamer inging was ze hoofdinspecteur voor de burgerluchtvaart bij de Inspectie Verkeer en Waterstaat. In de Kamer houdt Neppérus zich bezig met ruimtelijke ordening en het milieubeleid.

PM 10 / 5

27

in gesprek < ten? Intelligentie en ervaring zijn in dit geval van belang. Als Kamerlid van onder de dertig is je rugzak nog zo leeg. Ik maak me dan ook zorgen over de mensen die heel jong in dit systeem stappen en langs de plint snel Kamerlid worden. Het is ontzettend belangrijk dat ze enthousiast zijn, maar laat ze eerst eens een tijd meedraaien als fractiemedewerker. Of laat ze in een lokaal bestuur verantwoordelijkheid dragen waarbij ze ook echt op de bok zitten.’ NEPPÉRUS: ‘Hoe vind je het om op het snijvlak van politiek, ondernemingen en ambtenaren te werken?’ KRAAIJEVELD: ‘Dat is een unieke positie. Je moet met alle drie de communicatie in stand kunnen houden. Ik bouw graag systemen, dus ik wil ook graag weten hoe andere systemen in elkaar zitten. Ik heb altijd goed contact onderhouden met topambtenaren. Maar dat betekent niet dat ik alleen maar Haags en Brussels ben. Ik heb de afgelopen jaren zo’n tweeduizend ondernemingen bezocht, dus ook de ondernemerskant is voor

onvoldoende. Je kunt best zeggen dat zo iemand er helemaal naast zit. Het werkt niet als men heel ingewikkelde zinnen gaat bouwen voor die ondernemer. Een Kamerlid mag gerust zeggen: “Je snapt toch wel dat ik daar niet over ga. Maar ik zal je uitleggen waar je wel moet zijn.” Die grondhouding kom ik veel te weinig tegen. Je krijgt veel eerder een schrikreactie.’ NEPPÉRUS: ‘Zou je zelf ambtenaar of politicus kunnen zijn?’ KRAAIJEVELD: ‘Ik zou wel aan de touwtjes willen trekken. Maar ik zie mezelf als een soort van molecuulbouwer. Ik zou daarom liever topambtenaar of bestuurder zijn en, met alle respect, minder snel kiezen voor het Kamerlidmaatschap.’

Arie Kraaijeveld NEPPÉRUS: ‘Hoe ben je betrokken geraakt bij het vluchtelingenwerk?’ KRAAIJEVELD: ‘Dat is ook zo’n aparte uitdaging waar ik vanzelf ben ingerold. Anderhalf

‘Politieke partijen zijn slecht in het selecteren van hun mensen’ mij zeker geen onbekend terrein.’ NEPPÉRUS: ‘Gaat de politiek wel goed om met ondernemers?’ KRAAIJEVELD: ‘Omdat veel politici weinig tijd hebben doorgebracht met ondernemers spreken ze vaak de taal van ondernemers niet. Kleine ondernemers weten relatief weinig van het politieke systeem en hebben slechts ervaring met de lokale politiek. Zo’n ondernemer heeft bijvoorbeeld een aanvaring gehad met iemand uit de gemeente en spreekt een Kamerlid hierop aan. Die ondernemer denkt dat er een hiërarchische verhouding bestaat tussen een Kamerlid en een lokale ambtenaar. Door dat gedrag zie je veel topambtenaren en bewindslieden in hun schulp kruipen. In Den Haag kent men de denkwereld van deze lieden

28

PM 10 / 5

jaar geleden ben ik hiervoor benaderd door de RWI [Raad voor Werk en Inkomen, RW]. Er was drie miljoen vrijgemaakt om legale vluchtelingen aan het werk te krijgen, maar er bestonden onvoldoende contacten met bedrijven. Dan begin ik als een razende te bellen. We hebben nu via dit programma de zestienhonderdste vluchteling aan het werk gekregen. Aan de ondernemerskant is de bereidheid groot. “Kom maar,” zeggen ondernemingen. Ik heb destijds ook tegen Henk van Hoof, toenmalig minister van SZW, gezegd: “Jij bent niet alleen minister maar ook werkgever, dus je mag het goede voorbeeld geven.” Op zijn ministerie zijn dus ook mensen aan de slag gegaan.’ NEPPÉRUS: ‘Wat drijft jou? Je komt jouw naam echt overal tegen…’

Arie Kraaijeveld (1943) is al zo’n dertig jaar actief op het snijvlak van ondernemen en politiek. Hij studeerde chemie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Kraaijeveld startte zijn loopbaan als docent aan het Eerste Christelijk Lyceum in Haarlem, waar hij in 1971 conrector werd. Acht jaar later trad hij in dienst van de toenmalige Vereniging FME, de werkgevers- en ondernemersorganisatie in de technologisch-industriële sector. Van 1998 tot 2005 was hij voorzitter en algemeen directeur van FME-CWM. Kraaijeveld is voorzitter van het Platform Bèta-Techniek Deltapunt en het Netherlands Water Partnership. Ook is hij ambassadeur van het Banenoffensief Vluchtelingen en commissaris bij een aantal ondernemingen.

KRAAIJEVELD: ‘Ik wil graag oplossingen vinden op plaatsen waar het vastzit. Met een exacte achtergrond en de ervaring die je hebt opgebouwd kun je mensen verder helpen. Een stukje maatschappelijke betrokkenheid kan je het ook wel noemen, maar dat klinkt zo ethisch. Ik word vaak geïnspireerd door iets heel simpels. Eind volgende maand vindt weer de diploma-uitreiking plaats aan driehonderd hbo’ers en universiteitstudenten die onder het Universitair Asielzoekerfonds zijn afgestudeerd. Fascinerend om te zien dat mensen, die huis en haard hebben verlaten, hier binnen drie jaar kunnen afstuderen. Als ik iets doe, moet er altijd de P van praktijk en practicum zitten. Een theoretische beschouwing vind ik interessant, maar dan zie je me na verloop van tijd toch afhaken. Ik moet iets concreets kunnen bereiken. Zodat iemand kan zeggen “verdomd, het schijnt hem nog te gaan lukken ook”. <

spelers >

Onderzoek weerspreekt hogere handdruk bedrijfsleven EZ, FINANCIËN, SZW • Ambtenaren die ontslagen worden krijgen een veel hogere vergoeding dan wie in het bedrijfsleven op straat wordt gezet. De resultaten van het onderzoek van het Amsterdamse Hugo Sinzheimer Instituut lijken bijna schokkend: waar een bouwvakker gemiddeld een vergoeding van 3.000 euro ontvangt, krijgt een leraar of ambtenaar makkelijk meer dan het vijfvoudige mee naar huis. De verklaring dat de overheid meer geld in

huis zou hebben en dus makkelijker naar de de kosten van de WW, die wellicht voor enige buidel grijpt om iemand te ontslaan dan een vertekening van de onderzoekscijfers zorgen. bouwbedrijf, is echter onjuist, aldus onderzoeker ‘Wij hebben expliciet gevraagd naar eenmalige Robert Knegt, die in opdracht van de ministeries vergoedingen die mensen meekrijgen,’ legt van Financiën, EZ en SZW onderzocht hoe hoog Knegt uit. ‘Het zou mij niets verbazen als deze de ontslagkosten voor werkgevers in verschil- kosten hier en daar ook in de antwoorden zijn lende sectoren eigenlijk zijn. Knegt: ‘Allereerst meegenomen. Dat kun je niet uitsluiten.’ Er verschillen de arbeidsis nog een logische regelingen voor ambteverklaring voor het ‘wij hebben expliciet naren en werknemers verschil, zegt Knegt. ‘In gevraagd naar eenmalige op een paar belangrijke het bedrijfsleven is de vergoedingen die mensen meekrijgen’ punten. Als een ambteduur van het dienstvernaar weg moet, bijband gemiddeld korter voorbeeld in verband met een reorganisatie, op het moment van ontslag (negen jaar) dan bij krijgt hij doorgaans een tot anderhalf jaar de tijd de overheid, waar een ambtenaar bij ontslag om op zoek te gaan naar iets anders. In het be- gemiddeld twaalf jaar in dienst is. Dat werkt ook drijfsleven komt dit veel minder vaak voor.’ Daar- door in de vergoeding.’ Het beeld dat ambtenanaast is het ontslag van een ambtenaar, net als ren een hogere ontslagvergoeding krijgen dan zijn aanstelling, een besluit van de overheid, ‘gewone’ werknemers, is dus relatief. waartegen uiteindelijk bezwaar moet worden gemaakt bij de bestuursrechter. Zo’n proces kan Vooroordeel jaren duren, terwijl iemand uit het bedrijfsleven Vooral hogere ambtenaren kijken afgunstig naar de kantonrechter kan stappen en meteen naar hun collega’s in het bedrijfsleven, die met weet waar hij aan toe is. ‘De totale kosten die miljoenen euro’s aan de haal gaan als zij worsamenhangen met het ontslag komen hierdoor den afgeschreven, zoals onlangs ceo Jan Benvoor de overheid hoger uit, wat al ongeveer de nink, die van voedingsmiddelenconcern Numico een afscheidspremie van maar liefst 87 helft van het verschil verklaart,’ aldus Knegt. Knegt en zijn onderzoeksteam ondervroegen miljoen mocht ontvangen. Maar, zo zeggen in totaal meer dan tweeduizend werkgevers en deskundigen, ook dit beeld is vertekend. Naruim tienduizend werknemers over ontslagkos- tuurlijk is het, volgens Knegt, in de publieke ten. Uit de berekeningen bleek dat de totale sector moeilijker te accepteren dat iemand erimproductiviteitskosten bij de overheid zo’n uit gaat met veel geld. Maar keer op keer blijkt 13.000 euro bedragen. In het bedrijfsleven zijn uit onderzoek dat het niet waar is dat het madeze aanzienlijk lager. Om bij de bouw te blijven: nagement in het bedrijfsleven meer krijgt bij daar bedragen de kosten voor iemand die be- het einde van de arbeidsrelatie dan bij de overtaald thuiszit gemiddeld 5.700 euro. Daar komt heid. De Groot: ‘Dat is een hardnekkig voorbij dat de overheid zelf verantwoordelijk is voor oordeel.’ < [Imre de Roo]

Ambtenarenstatus behoeft eigen regelgeving BZK • Afschaffen van het ambtenarenrecht is een telkens weerkerend onderwerp. Ook afgelopen zomer kwam de vraag weer aan de orde, die doorgaans wordt ingegeven door de gedachte dat een beleidsmedewerker of de receptioniste in het bedrijfsleven precies hetzelfde werk doet. Volgens advocaat Arthur de Groot, verbonden aan het Haagse kantoor GMW en gespecialiseerd in ambtenarenrecht, gaat die gedachte echter niet helemaal op: ‘Natuurlijk lijkt het takenpakket van een ambtenaar in sommige gevallen sterk op dat van een werknemer

30

PM 30/ 30 / 88

uit het ­bedrijfsleven. Maar bepaalde beroepen, zoals politieagent, commandant van een duikboot of leraar, zijn wel degelijk onvergelijkbaar, al was het maar omdat zij zo duidelijk het algemeen belang dienen.’ ­ Daarnaast verdient een aantal functies dat dicht tegen de politiek aanleunt extra bescherming­. Als een minister ergens voor ­verantwoordelijk wordt gehouden en niet zelf opstapt, moet de verantwoordelijke ambtenaar meestal het veld ruimen. Ook het fenomeen ambtsdelict – het gegeven dat ­bepaalde mis-

stappen zoals schending van ­integriteit strenger worden gestraft als zij door een ambtenaar zijn begaan – geeft aan dat overheidsdienst een aparte status met zich meebrengt. In Duitsland, waar het anders is geregeld dan in Nederland, bestaan twee soorten ambtenaren: met een gewoon contract en met een aparte ambtenarenovereenkomst, zo weet De Groot. Italië is weer op zijn schreden teruggekeerd: nadat het ambtenarenrecht was afgeschaft geldt voor sommige politiek gevoelige banen nu weer een aparte regeling. < [Imre de Roo]

spelers >

‘Ik zie nu hoe beleid wordt ontwikkeld’ LNV • Een leger van tienduizenden mensen ving jarenlang libellen en zocht naar bijzondere vogels en planten. Op die manier zijn miljoenen gegevens verzameld over de natuur. Die moeten nu in één database onder worden gebracht. Aan de hand van die database brengt Jan van Groenendael (61), hoogleraar in de aquatische ecologie, onafhankelijk advies uit aan minister Verburg (LNV) over zaken die de spanning tussen ecologie en economie op scherp zetten. Hij is per 10 juli benoemd tot Gegevensautoriteit Natuur en verwacht de achteruitgang van de Nederlandse biodiversiteit te kunnen keren. Van Groenendael heeft goede moed: ‘De problemen op het gebied van ecologie groeien, maar tegelijkertijd groeit ook de bereidheid van projectontwikkelaars en bedrijven om er iets aan te doen.’ In de jaren negentig werd al eens geprobeerd om de verschillende bestanden met gegevens over de Nederlandse flora en fauna

advertentie

samen te voegen. Maar er bleken toen te veel hobbels op de weg, op het gebied van de technologie, maar ook vanwege een gebrek aan urgentie. Beide aspecten zijn inmiddels veranderd. Van Groenendael: ‘Nu loop je zo met je pda naar buiten en als je iets ziet kun je het meteen doorgeven aan een database.’ Van Groenendael is verbonden aan de ­Radboud Universiteit in Nijmegen en is vanuit die positie benoemd door de minister van LNV. Dat brengt een nieuwe manier van werken met zich mee. ‘Ik zie nu hoe beleid wordt ontwikkeld. Wetenschappers doen ­onderzoek en ontwikkelen methodes om de gegevens te verwerken. Hier moet ik consolideren, de gegevens klaarmaken voor het beleid. Op de universiteit doe je onderzoek voor de wetenschap, nu zit er een maatschappelijke component aan. Er moeten huizen worden gebouwd en wegen worden aan­gelegd terwijl we rekening houden met de natuur. Dat is een interessante opgave.’ < [Eefje Rammeloo]

spelers > Nieuwe DG Milieu Saskia Borgers:

‘Onzekerheid is niet goed voor een ambtelijke organisatie’ Met de benoeming van Saskia Borgers als directeur-generaal Milieu heeft het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer weer een vrouw in de top. Een jonge vrouw bovendien, want Borgers telt nog maar 38 lentes. ‘Mijn leeftijd is nooit een belemmering geweest, integendeel.’ Vrom • Het is even zoeken, maar daar doemt de boerderij van

Saskia Borgers op, midden in de West-Friese landerijen. Drie hoge bomen staan statig voor de woning waar de kersverse DG net naartoe is verhuisd, getuige de tientallen onuitgepakte dozen. ‘Het is altijd mijn droom geweest om in een boerderij te wonen,’ zegt Borgers, terwijl ze in de gezellige keuken een cappuccino inschenkt. Ze had dit huis net gekocht toen haar nieuwe functie in het vizier kwam. Als secretaris en algemeen directeur van de gemeente Purmerend zou ze op kleine afstand van haar werk wonen, maar dat wordt nu wel anders. Den Haag ligt ongeveer 100 kilometer verderop. Hoe reist een DG Milieu naar haar werk? ‘Ik hoop dat er straks een energiezuinige auto komt voorrijden. Jarenlang heb ik met de trein van Hoorn naar Den Haag gereisd, maar tegenwoordig heb je vaak geen zitplaats meer waardoor je er niet goed kunt werken. Het is fijn dat ik straks achterin kan gaan zitten en nergens aan hoef te denken. Ik ben een echte workaholic, dus ik kan de reistijd mooi gebruiken om te werken. Als ik dan ’s avonds thuis uitstap, ben ik ook echt klaar.’ Uw benoeming is tot stand gekomen via de ABD-procedure. Was u op zoek naar een nieuwe baan? ‘Nee, eigenlijk niet, althans niet urgent. Als ik eerlijk ben had ik als gemeentesecretaris nog een paar jaar in Purmerend moeten blijven. Ik heb daar een behoorlijk verandertraject in werking gezet.’ Door uw nominatie voor de titel Overheidsmanager van het Jaar 2006 bent u wellicht in the picture gekomen van de Algemene Bestuursdienst?

‘Dat denk ik wel. In januari heb ik een gesprek gehad met Jan Willem Weck, waarin ik aangaf dat ik de stap naar Den Haag wel wilde maken. De gemeentepolitiek is boeiend, maar wel erg lokaal. Ik vind het leuker om mee te werken aan een visie en strategisch gerichte producten die er landelijk toe doen.’ BZK leek Borgers wel wat, zo vertelde ze Weck in het gesprek dat ze in januari met hem had. Waarop hij zei dat ze wel vanuit de inhoud moest redeneren, vanuit haar vakgebied. ‘Dat verbaasde me nogal,’ zegt de van huis uit milieukundige. ‘Ik ben jaren geleden uit mijn vak gestapt en manager geworden, waardoor ik net zo goed beslissingen kan nemen over sociale zaken en de Wmo als over milieuvraagstukken. Het doet er voor mij niet toe, ‘Na vier of vijf jaar is een leidinggevende wel klaar, dan is het goed om te rouleren’ ik ben toch integraal manager? Maar nee, dat was volgens Weck niet zo. Zo werkt het niet bij het rijk, zei hij. Maar ik ben nu nota bene aangenomen door BZK, dat vind ik bijzonder. Iedereen heeft het over mobiliteit en rouleren, maar in de topmanagementgroep worden we in eerste instantie vanuit ons vakgebied aangenomen.’ Maar over zeven jaar moet u toch rouleren, dan kunt u als manager op een heel andere plek terechtkomen? ‘Zeven jaar, dat is veel te lang. Managers moeten onbevangen kunnen kijken, ruimte laten aan de medewerkers en verantwoordelijkheid geven. Als je je langere tijd identificeert met een eigen eenheid, dan word je een van hen en verlies je het zicht op de mogelijkheden en kansen. Na vier of vijf jaar is een leidinggevende wel klaar, dan

spelers > is het goed om te rouleren.’

ben een frisse blik, maar passen zich na verloop van tijd volledig aan, dat is gewoon zo.’

U heeft niet alleen in Purmerend gewerkt, maar eerder ook in Hoorn en tussendoor nog bij de provincie Zuid-Holland. Heeft u in deze functies wel eens in de clinch gelegen met het rijk? ‘Natuurlijk. Tussen de verschillende overheidsniveaus zit altijd ruis, spanning, onbekendheid en onwetendheid. In Den Haag wordt het allemaal bedacht, maar gemeenten en provincies voeren het uit. Op het lokale niveau treft men het ongemak, daar manifesteren zich ‘Nieuwkomers in een organisatie hebben een frisse blik, maar passen zich na verloop van tijd volledig aan’ de kinderziekten van beleid. Daarom moet je met elkaar in gesprek blijven. Om de verschillende niveaus elke keer weer op één lijn te brengen, is een hele kunst.’ Uw ervaring bij gemeenten en provincie zal dan wel van pas komen. U weet tenslotte precies waarmee lagere overheden te maken hebben. ‘Mmm, in het begin misschien wel, maar dat verwatert snel. De eerste tijd zal ik nog heel slim roepen dat het zo niet werkt in gemeenten, maar na een jaartje is dat weg. Dat is altijd de pest van mensen die nieuw binnenkomen in een organisatie. Zij hebadvertentie

Als de leeftijd van Borgers ter sprake komt, slaakt ze een zucht. ‘Voor een DG ben ik heel jong ja. Maar dat ben ik ook voor een gemeentesecretaris. Ik heb mijn leeftijd nooit als belemmering ervaren, integendeel. Sterker nog, het is soms juist handig. Je kunt heel erg onbevangen tegen iets aankijken, dat is een kracht.’ Met uw komst heeft Vrom weer een vrouw in de top. Heeft dit meegespeeld bij uw benoeming? ‘Los van mijn eigen situatie vind ik dat dit moet meespelen. In alle teams zouden evenveel mannen als vrouwen moeten zitten, dat is goed voor de sfeer, voor de besluitvorming en voor de cultuur. Vrouwen kijken anders dan mannen en mannen kijken anders dan vrouwen. Dat maakt het ook leuk om met elkaar samen te werken.’ Het aantal mannen en vrouwen moet in balans zijn, zegt u. Hoe is uw team op Vrom samengesteld? ‘Niet goed. Er zit maar één vrouw in mijn managementteam en ik ben de enige vrouw in de bestuursraad. Dat is jammer, maar niet tragisch of zo.’ Wat gaat u het eerste doen als u op 17 september bij Vrom begint? ‘Naast inhoudelijke zaken zoals het programma Schoon en zuinig, wil ik op zeer korte termijn met mijn team in gesprek om verbeterpunten vast te stellen. Daarnaast moeten we goed kijken naar de taakstelling. Wat is er allemaal nodig om daaraan te voldoen?’ U heeft al kennisgenomen van de plannen die Vrom heeft om aan de taakstelling te kunnen voldoen? ‘Ja, ik heb alle stukken doorgelezen. De taakstelling van Vrom is fors. Met efficiëntere bedrijfsvoering, minder inhuur van externen en projectmatiger werken alleen red je het niet. We zullen een groot traject moeten ingaan, daar ga ik naar op zoek. We moeten niet te lang wachten met het doorvoeren van veranderingen. Er is een aantal zaken dat het ambtelijk leven prettig maakt. Dat je weet wat voor werk je gaat doen en wie je leidinggevende is. Dat met een druk op de knop alles werkt. Als dat niet meer goed functioneert, lopen de goede ambtenaren weg, dat is zonde en dat risico wil ik niet lopen.’ ‘Met efficiëntere bedrijfsvoering, minder inhuur van externen en projectmatiger werken alleen red je het niet’ Is dat op dit moment niet juist een risico? Ambtenaren weten niet waar ze aan toe zijn, dus gaan ze op zoek naar een andere baan? ‘Onzekerheid is niet goed voor een ambtelijke organisatie. Een ambtenaar is niet voor niets ambtenaar geworden. Een ambtenaar wordt ambtenaar omdat hij op zekerheid zit. Hij functioneert goed door die zekerheid. Als je onzeker wordt, kun je niet goed nadenken. Een ambtenaar denkt na en gaat daarna doen. Mijn stelregel is dus dat het snel moet, zodat ambtenaren hun zekerheid weer terugkrijgen. Ik ben benieuwd of dat kan bij Vrom, voor deze taakstelling hebben we immers wel vier jaar de tijd.’ < [Cindy Castricum]

spelers >

Verweij weer terug op zijn oude directie FINANCIËN • Het voelt een beetje als thuis- bent, ook heel leuk.’ komen, moet Maarten Verweij (37) erkenDe functie van directeur brengt ongetwijnen. Hij is vanaf 1 september directeur feld een flink aantal reisjes met zich mee. ­Buitenlandse Financiële Betrekkingen (BFB) Terwijl hij thuiszit met ouderschapsverlof bij ­het ministerie van Financiën, waar hij al vertelt hij dat hij daar, hoe leuk hij het reizen eerder werkzaam was. Verweij verlaat de di- ook vindt, wel even goed over na heeft rectie Algemene Financiële en Economische ­gedacht. ‘Maar er zijn meer collega’s in het Politiek, waar hij plaatsvervangend directeur managementteam die kinderen hebben dus was. Dit is een ‘heel we verdelen de Haagse directie’ waar ­r eislast. Niet alle ‘We hebben afgesproken de de m i ljoenen nota ­r ei zen hoeven op reislast te verdelen’ deels wordt geschre­d irecteursniveau te ven en waar men zich worden gem aa k t . buigt over de veranderingen in de sociale ­M isschien biedt dit voor medewerkers een sector. kans om op pad te gaan.’ Omdat hij er al eerder heeft gewerkt, weet De directie waar Verweij leiding aan gaat Verweij dat hij zich thuis voelt bij BFB, de geven wacht een flinke organisatorische uit­d irectie die de betrekkingen met de Europese daging. ‘Onze directie wordt behoorlijk aanCommissie, het IMF en de Wereldbank onder- geslagen door de taakstelling. Dat betekent houdt. Hij verbleef destijds enige tijd in voor sommige afdelingen een verzwaring, dus ­Manilla: ‘Ik heb ervaren hoe mensen vanuit we moeten de directie anders gaan inrichten een ander perspectief naar Nederland kijken. om de taken zo efficiënt mogelijk neer te legDat kan lastig zijn, maar als je je ervan bewust gen.’ < [Eefje Rammeloo] advertentie

service Kameragenda

4 t/m 13 september

Plenaire vergaderingen

Vijfde voortgangsrapportage e-overheid

Vanaf volgende week is Den Haag weer volop in beweging. De Tweede Kamer is terug van reces en op de agenda staat direct een groot aantal uiteenlopende onderwerpen. Zoals in week 36 de wijziging van de Wet op de rechtsbijstand en de wijziging van de Rijkswet Nederlanderschap. Maar de Kamer debatteert deze week ook over de Wet eenmalige gegevensuitvraag werk en inkomen, het geregistreerd partnerschap en het rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid Dynamiek in islamitisch activisme. Bovendien staat een evaluatie van de in 2001 doorgevoerde belastingherziening op het programma. Op de agenda van week 37 vooralsnog onder meer de evaluatie van de dualisering van het gemeente- en provinciebestuur en de Wet rechtspositie rechterlijke ambtenaren.

15.00-17.00

 NV, Vrom, VenW, L Algemeen Overleg Aanwijzing TOP-gebieden (verdrogingsbeleid)

6 september 11.15-13.15 BZK, Justitie, Algemeen Overleg Politie

12.00-16.00 VenW, Vrom, Algemeen Overleg Urgentieprogramma Randstad OCW, Buitenlandse Zaken, Vrom, Algemeen Overleg Hoofdlijnennotitie cultuurbeleid Kunst van leven 14.00-16.00 BZK, Algemeen Overleg Strategie Nationale Veiligheid 14.30-16.30 Jeugd en gezin, Justitie, Algemeen Overleg Prep camps

13.30-17.00

Commissievergaderingen

16.30-18.30 VenW, Algemeen Overleg A74

5 september

11 september

10.00-12.00 BZK, Algemeen Overleg

16.00-19.00 Buitenlandse Zaken,

Jaarverslag AIVD 2006 en het jaarplan 2007 13.00-15.00 Financiën, Algemeen Overleg Heffingsrente bij grensarbeiders 14.00-16.00 Buitenlandse Zaken, Europese Zaken, Algemeen Overleg Verslag Raad Algemene Zaken en Externe Betrekkingen 23 en 24 juli; agenda Razeb 7 en 8 september 14.30-16.30 Justitie, Algemeen Overleg Modernisering van het reclasseringstoezicht 15.00-17.00 VROM, Algemeen Overleg Nota Ruimte 15.00-17.00 BZK, Algemeen Overleg

Algemeen Overleg Algemene Vergadering van de Verenigde Naties op 18 september 2007 en de hervorming van de VN op het gebied van ontwikkelingssamenwerking 18.00-21.00 SZW, OCW, Algemeen Overleg Arbeidsmarktbeleid

12 september 10.00-13.00 Justitie, Algemeen Overleg Zedelijkheidswetgeving en bestrijding van kinderporno op internet 13.00-15.00 LNV, Europese Zaken,

Algemeen Overleg Terugblik Landbouw- en Visserijraden juni en juli, vooruitblik Raad van 18 t/m 20 september 2007 14.00-17.30 Financiën, BZK, Economische Zaken, Algemeen Overleg Beleidsprogramma reductie administratieve lasten en evaluatie Actal

13 september 10.00-11.30 SZW, OCW, Algemeen Overleg Eindrapportage visitatiecommissie Emancipatie 10.00-12.00 VenW, Algemeen Overleg Outputsturing 10.00-13.00 VWS, Algemeen Overleg Ict in de zorg 11.30-13.30 Justitie, BZK, Algemeen Overleg Agenda JBZ Raad op 17 en 19 september 2007 12.00-14.00 VenW, Algemeen Overleg Ov-chipkaart 12.00-14.00 LNV, Algemeen Overleg Cites-handhaving 13.00-16.00 SZW, Algemeen Overleg ESF-programma 2007-2013 (en voorgaande programma’s) 14.00-16.30 OCW, Algemeen Overleg Plan van scholen 14.00-16.00 Justitie, Algemeen Overleg Huiselijk geweld 14.00-16.00 Financiën, Algemeen Overleg Agenda voor de informele Ecofin Raad op 14 september 14.00-16.00 Buitenlandse Zaken, Algemeen Overleg Informele vergadering ministers voor Ontwikkelingssamenwerking op 21 en 22 september 2007

evenementen 4 september

12 en 13 september

20 september

Werkconferentie Tussen ziek en gezond Nederlands Gesprekscentrum De Rode Hoed, Amsterdam www.nederlandsgesprekscentrum.nl

Nationale conferentie Waterbeheer Studiecentrum voor Bedrijf en Overheid De Doelen, Rotterdam www.watercongres.nl

Slotconferentie Nationale debatcyclus Water, aarde en samenleven 2007 Blomberg Instituut Slot Zeist, Zeist www.wateraardesamenleven.nl

12 en 13 september Internationale conferentie Climate changes spatial planning BSIK Programma Klimaat voor Ruimte World Forum Convention Centre, Den Haag, www.klimaatvoorruimte.nl

13 september Top Bestuurders Meeting Nationale debatcyclus Water, aarde en samenleven 2007 Blomberg Instituut Slot Zeist, Zeist www.wateraardesamenleven.nl

20 september Nationaal Congres Gezondheidszorg European Business Studies Hotel Okura, Amsterdam www.gezondheidszorgcongres.nl

PM 30 / 8

35

et cetera >

Geef richting aan de rijksdienst

door Christiaan Ruppert

- Vergroot de maatschappelijke gerichtheid van ambtenaren. - Stimuleer in ambtelijke organisaties de aandacht voor het werk zelf. - Stel echte leiders als topambtenaren aan. - Maak de cultuurverschillen binnen ambtelijke organisaties bespreekbaar.

Prinsjesdag nadert en op de Haagse werkvloer stijgt de spanning. Wat heeft programma-SG Roel Bekker voor ons in petto? De media schilderen Bekker af als ‘een puinruimer met een weergevoelig humeur’. Op Prinsjesdag maakt hij zijn afslankingsplannen bekend. De vraag is: worden het cijfers, als resultaat van een ouderwetse kaasschaafoperatie, of is er nagedacht over de inrichting van de rijksdienst en de relatie tussen de departementen en de samenleving? Zal de burger er ook iets mee opschieten? Het zou mooi zijn als Tjeenk Willink na dertig jaar eindelijk eens een wat minder somber verhaal over de rijksdienst kan afsteken. Aangezien ik de plannen niet ken, kan ik alleen maar de punten behandelen die in dit verband wat mij betreft om aandacht vragen. Ten eerste moet de maatschappelijke gerichtheid van ambtenaren worden vergroot. De meeste ambtenaren zien hun bewindspersoon of hun ambtelijke baas als belangrijkste ‘klant’. Dat is een eenzijdige benadering. Ministeries moeten zich juist laten uitdagen door de buitenwereld. Beleid en uitvoering liggen nog steeds te ver uit elkaar. Werkbezoeken zijn goed. Nodig de buitenwacht eens uit op het departement. Niet alleen als verplicht nummer, of in het kader van een 100 dagenplan, maar als onderdeel van het normale werk. Door ons meer te richten op doelmatige en geïntegreerde dienstverlening, wordt het makkelijker te denken uit het perspectief van de burger of het bedrijfsleven. Zo valt naar mijn idee veel te besparen op de omvang van de overheid, als men daar de moed voor heeft. Als ambtenaar moet men het zich overigens ook meer aantrekken als zaken niet goed verlopen. Vraag maar eens een persoonsgebonden budget aan. U weet niet wat u meemaakt! Ineens blijkt de repressieve kant van de overheid veel beter ontwikkeld dan de dienstverlening die de burger op zijn of haar rechten wijst. Zelf mocht ik enkele jaren geleden met enkele jonge ABD-directeuren in de praktijk kennismaken met de bureaucratie rondom de Haagse verslaafden- en daklozenproblematiek. Zeer leerzaam! Beroepseer en bezieling De beoogde gedragsverandering valt te bereiken door in de opleidingen tot topambtenaar de maatschappelijke gerichtheid meer aan bod te laten komen, wat heel goed mogelijk is, want de aandacht voor de persoonlijke ontwikkeling van de aankomende topambtenaren in deze programma’s kan beslist een schepje minder. Dat brengt mij op het volgend punt: in de ambtelijke organisaties moet meer aandacht komen voor het werk zelf. Als die er niet is, liggen normvervaging en vervreemding op de loer. Op ministeries moet geregeld in afdelingen en directies over de inhoud van het werk zelf worden gesproken. En over de gevolgen die het beleid

36

PM 30 / 8

voor de samenleving heeft. Het is een bekend fenomeen dat leraren, dokters en verplegers zich niet begrepen voelen. Zij kampen met al die managers die hen niet afrekenen op de kwaliteit van hun werk en de betekenis die zij hebben voor de buitenwacht. Men stuurt procesmatig of houdt zich bezig met de volgende (tot mislukken gedoemde) reorganisatie. Dit leerstuk is ook van toepassing op ministeries. Beroepseer en bezieling moeten beslist terugkeren op de departementen. Kwaliteit moet de norm zijn en de discussie daarover moet niet een keer per jaar in het kader van een jaarplan of een functioneringsgesprek worden gevoerd, maar het hele jaar door. Ambtenaren moeten hard op de inhoud zijn en hard op het resultaat. De samenleving en de politiek vragen op dit moment om een presterende overheid. Met deze werkbenadering kunnen ambtenaren iets laten zien waar zij trots op zijn. Natuurlijk zijn hiervoor wel topambtenaren nodig die zich als echte leiders gedragen. Ik doel op leiderschap in de zin van eerlijk en authentiek, lef hebben, je kwetsbaar opstellen, dingen bespreekbaar maken, ruimte geven aan medewerkers, handelen naar wat je zegt. Ik zie het in Den Haag nog te weinig. Topambtenaren hebben het misschien niet makkelijk. Ze worden nog wel eens gemangeld door de politiek. Ambtenaren en politici zitten te veel op elkaars stoel. Na één schram te hebben opgelopen gaan topambtenaren risicomijdend gedrag vertonen (ze duiken weg) en dat voorbeeld wordt weer doorgegeven aan de eigen organisatie. Ik pleit voor een situatie waarin ambtelijke leiders de nodige ruimte krijgen van hun politieke bazen. Niet om zelf politicus te spelen, maar vooral om goed te adviseren. Deze topambtenaren zijn de verkokering voorbij en voelen zich in dienst van het rijk. Ze hebben goede contacten met bewindspersonen en de eigen medewerkers, ze zijn goed op hun beleidsterrein (inclusief uitvoering) en ze onderhouden goede contacten met andere departementen en niet in de laatste plaats met de samenleving. En nu we het toch over de ene rijksdienst hebben: maak de cultuurverschillen bespreekbaar en niet onaantastbaar. Er wordt binnen en tussen ministeries verschillend gewerkt. Het kan soms per gang verschillen. Sommige eenheden zijn erg op samenwerking of op de buitenwereld gericht. Anderen zijn meer georiënteerd op macht en functioneren als een commandocentrum zodra de leiding ergens opdracht toe heeft gegeven. Al die cultuurverschillen hebben een eigen logica en zijn meestal te rechtvaardigen. Maar maak ze bespreekbaar en stel ook op dat niveau goede leiders aan die in staat zijn de verschillen te overbruggen. < Christiaan Ruppert is programmadirecteur op het ministerie van Financiën

et cetera < door Eefje Rammeloo

Opeens bestond ik niet meer Mijn tweepersoonshuishouden verhuisde begin dit jaar van het ene naar het andere koophuis. Over het traject dat zich na de ondertekening van het voorlopige koopcontract zou aandienen maakte ik me geen zorgen. Ik was er vast van overtuigd dat bedrijven en instanties er baat bij hebben om de zaken zo eenvoudig mogelijk te maken. Als trotse bezitter van een DigiD wilde ik mijn adres bij de Belastingdienst online veranderen. Op de website van de dienst las ik hoe ik een auto kan importeren en een bedrijf kan opzetten, maar nergens was een formulier te vinden om een adreswijziging door te geven. Een medewerker van de klantenservice wist mij telefonisch te vertellen dat de gemeente mijn adreswijziging zou doorgeven. O, lachte ik, maar daar hebben ze mijn nieuwe adres gelukkig al. Op het gemeentehuis houden ze nauwkeurig bij wie welk huis koopt. Tussen de stapels papieren die ik had getekend voorafgaand aan de verhuizing zaten immers ook formulieren van het Kadaster. Mooi, dacht ik nog. De gemeente weet nu dat ik ga verhuizen. Toch maar even navragen voor de zekerheid. Mijn verbazing was groot toen bleek dat de gemeente van mij een afzonderlijk adreswijzigingformulier verwachtte. ‘Tja,’ antwoordde een gemeentefunctionaris op vanzelfsprekende toon: ‘De Dienst Burgerzaken zit op een andere afdeling dan het Kadaster.’ Ik was even stil van deze logica. ‘Maar jullie kunnen toch samenwerken, in het kader van lastenverlichting en efficiëntie…?’ stamelde ik. ‘Daar hebben jullie het toch altijd over?’

gemeente en belastingdienst gingen ervan uit dat ik nie tmeer voor mijzelf kan zorgen en handelingsonbekwaam ben geworden De lasten bleken niet zo verlicht als mij altijd was voorgehouden in de Postbus 51-spotjes. Mijn adres veranderen via internet kon niet: een DigiD was niet voldoende, ik had ook een digitale handtekening nodig. Aan het loket kon het wel. Na een uur wachten in de hal van het gemeentehuis mocht ik mijn adres wijzigen. Het adres van mijn partner, hetzelfde adres als dat van mij, mocht ik niet wijzigen, ondanks het feit dat ik zowel het koopcontract als zijn paspoort had meegenomen. Als fatsoenlijk burger kon ik mij niet voorstellen wat er onder deze omstandigheden mis kon gaan. Maar de medewerker aan de balie verzekerde mij met een samenzweerderige blik dat ‘de goeden onder de kwaden moeten lijden’.

Na deze drempel van frustratie te zijn gepasseerd verkeerde ik in de rustgevende veronderstelling dat nu alles was geregeld. De Belastingdienst, de gemeente en andere belangrijke organisaties wisten weer waar ik woonde. Maar opeens bleek dat niet meer belangrijk. Ik bestond niet meer. Verouderd De gemeente wilde het net aangeschafte huis opnieuw taxeren, zo schreef ze in een brief die was gericht aan mijn partner. Verontwaardigd belde ik de betreffende afdeling. Ik ben immers voor de helft eigenaar van mijn huis, en wil daarop worden aangesproken. De mevrouw aan de andere kant van de lijn was hoorbaar gegeneerd. ‘Ik moet eerlijk bekennen dat we een nogal verouderd computersysteem hebben,’ zei ze. ‘Dat kiest altijd maar één huiseigenaar, en dat is meestal de man.’ Hoewel ik blij was dat ze erkende dat het systeem was verouderd, was ik niet gerustgesteld. Feminisme vond ik altijd overbodig. Als vrouw was ik toch gelijk aan alle mannen om mij heen? Zo ben ik opgevoed, opgeleid en niemand heeft ooit het tegendeel beweerd. Tot nu. De gemeente én de Belastingdienst gingen ervan uit, zo leek het, dat ik, nu ik samenwoon, niet meer voor mijzelf kan zorgen en handelingsonbekwaam ben geworden. De Belastingdienst bleek meedogenlozer dan de gemeente en is tot op heden hopeloos ouderwets zonder zich daarvoor te excuseren. Toeslagen worden aan mijn partner toegekend en onze post wordt op zijn naam geadresseerd. Omdat ik weiger mij daarbij neer te leggen val ik de klantenservice regelmatig lastig. ‘Maar mevrouw, u bent toch partners?’, is het veelgehoorde niet-begrijpende antwoord op mijn klacht. Het is te moeilijk om twee namen in de gecomputeriseerde aanhef te noemen, net zoals het te moeilijk bleek voor de overheidsdiensten om samen te werken bij het doorvoeren van een adreswijziging. Vreemd, want als ik mij verplaats in de medewerker achter de balie, dan zie ik ook winst voor ambtenaren wanneer ze meer samenwerken. Kortere rijen aan de balie, minder klachten bij de klantenservice en niet te vergeten een geloofwaardiger verhaal over lastenverlichting. Vooralsnog blijven lastenverlichting, vereenvoudiging en efficiëntie voor de burger niet meer dan ambtelijke, abstracte termen. <

PM 30 / 8

37

beau monde Ab Klink verliet het Wetenschappelijk Instituut van het CDA om minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport te worden. Zijn afscheid als directeur werd gevierd met een sympsium over innovatie en integratie. Klink: ‘Ik hoor eigenlijk nu pas dat we het over innovatie en integratie gaan hebben....’

Afscheid van Ab Wat: Afscheidssymposium Ab Klink Waar: Wetenschappelijk Instituut CDA, Den Haag Wanneer: Dinsdag 28 augustus 2007

Een gedegen mens, die Ab, vindt Hanny van Leeuwen, grand old lady van het CDA. Ook Yvonne Timmerman (links), voorzitter van de Eerste Kamer, prijst de integriteit, belezenheid en intelligentie van haar partijgenoot over wie ze als senator overigens geen uitspraken wil doen.

Burgemeester Kees-Jan de Vet (links) en econoom André Kolodriejak (rechts), ambtenaar bij het directoraat-generaal Landbouw in Brussel vonden de verhalen over innovatie prachtig, maar ze vinden vooral dat er in Nederland slimmer, harder en langer gewerkt moet worden. Zelf moeten ze er niet aan denken ooit te moeten stoppen met werken.

Ad Havermans, oudburgemeester van Den Haag (van 1985 tot 1996) en oud-lid van de Algemene Rekenkamer, vond de verhalen over integratie ‘heel erg mooi’ , maar hij hoopt wel dat lokale besturen het beleid mogen bepalen. Ook Gelderland had een delegatie afgevaardigd naar het Haagse. De Gelderse gedeputeerde Marijke van Haaren (links) en het Kamerlid Henk Jan Ormel die in Hengelo woont hadden elkaar snel gevonden. Ormel kwam eigenlijk vooral uit erkentelijkheid. Hij zei in zijn eigen verkiezingscampagne rijkelijk uit de rapporten van het WI te hebben geput.

Warme banden met partijgenoten weet Ab Klink wel te smeden. Kamerlid Antoinette Vietsch (links) en hij kenden elkaar van de achterste rijen op partijcongressen. Murielle Fraanje-van Diepen, adviseur districtscommandant , moest alweer snel weg om haar dochtertje op te pikken.

Klink is er niet rouwig om dat hij minister is geworden. Over zijn werk bij het WI: ‘Of je de juiste maatschappelijke ontwikkelingen volgde was altijd een gok.’ CDA-Kamerlid Eddy van Hijum uit Zwolle, ondermeer woordvoerder verkeer in de Tweede Kamer kwam uit Zwolle en was te laat. Brainstormde vroeger vaak met Klink over een andere overheid. Doet nu ook arbeidsmarktbeleid. Over zijn eerste Kamerdebat met Klink en Donner. ‘Ab deed het keurig, Donner wat minder.’

Innoveren om te innoveren, kan de bedoeling niet zijn, vond het panel. Ebel Kemeling, directeur Spring Associates, Kees Koedijk, hoogleraar financieel management van de Erasmus Universiteit en Jaap Maljers, directeur van Plexus Medical Group, vertellen wat er met innoveren te winnen valt. Wim van de Donk, voorzitter van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, heeft niets dan lovende woorden voor het Wetenschappelijk Instituut van het CDA én Klink. ‘Hier durven mensen na te denken en worden taboes doorbroken,’ zegt hij.

Wethouder Geluk uit Rotterdam vertelt in het panel hoe integratie in de havenstad wordt aangepakt. Normen en waarden zijn heel belangrijk, vindt hij. Wat hem betreft komt er voor iedereen een Rotterdamcode. ‘Als je het over basisregels eens bent, hoef je niet meer te integreren.’

Staatssecretaris Marja van Bijsterveldt heeft ‘veel met Klink te maken gehad in een pittige periode voor het CDA’. Zij was in die jaren partijvoorzitter van het CDA, Klink directeur van het WI.

Gerrit de Jong (links), lid van de Algemene Rekenkamer en het CDA-Tweede Kamerlid Jan ten Hoopen, hebben een advies. ‘Als ik Ab was zou ik de zorginstellingen aanpakken, want die houden de vooruitgang tegen en kunnen 40 procent meer doen.’ PM 30 / 8

39