DE EUROCRISIS Marcel de Ruiter
Beste bezoeker van Haagsch College.
Fijn dat u naar het college van Martin Visser over de eurocrisis bent gekomen. Als dank voor uw komst bieden wij u, in samenwerking met het Montesquieu Instituut, dit handige overzicht van Marcel de Ruiter over de eurocrisis aan. Marcel de Ruiter is verbonden aan het Montesquieu Instituut en adviseur bij Adviesbureau Public Affairs en Communicatie Van Oort en Van Oort. Hij was senior beleidsmedewerker van de directie algemene economische politiek van het ministerie van Economische Zaken. Meer informatie over Europa en de eurocrisis vindt u op de website van het Montesquieu Instituut en natuurlijk in het boek De Eurocrisis van Martin Visser.
Haagsch College in Nieuwspoort is een initiatief van NewsCollege, opgericht door Vincent Rietbergen en Freek Ewals.
De eurocrisis Verschillende eurolanden zijn sinds de kredietcrisis in financieel zwaar weer geraakt. Vooral landen in Zuid-Europa, zoals Cyprus, Griekenland, Spanje, Portugal en Italië, maar ook Ierland, hebben een enorm begrotingstekort en een staatsschuld die onbeheersbaar dreigt te worden. Daardoor dreigen ze hun financiële verplichtingen niet meer te kunnen nakomen. De eurocrisis heeft verschillende oorzaken. Zo is er in het verleden in Griekenland sprake geweest van een gebrekkige discipline in de overheidsfinanciën. In andere landen (zoals Spanje) kwam de overheid in financiële problemen omdat deze de financiële sector te hulp moest schieten. Ook in Nederland is de staatsschuld sterk gestegen door de reddingsoperaties voor de financiële sector. Daarnaast zijn de overheidsfinanciën verslechterd door de economische crisis. Een meer structureel probleem voor de eurozone is de uiteenlopende ontwikkeling van economisch sterke landen zoals Duitsland, en zwakkere landen in het zuiden. Doordat alle eurolanden dezelfde munt hebben, kunnen macro-economische onevenwichtigheden (overschotten op de lopende rekening van de betalingsbalans van de sterke landen versus tekorten bij de zwakkere landen) niet meer rechtgetrokken worden via een aanpassing van de wisselkoers. Devaluatie of depreciatie van de valuta van de zwakkere landen is niet meer mogelijk.
Om het tij te keren zijn op opeenvolgende Europese toppen noodmaatregelen genomen om een faillissement van eurolanden te voorkomen en zijn afspraken gemaakt om problemen in de toekomst te vermijden. De eurolanden hebben een noodfonds ingesteld om eurolanden met financiële problemen bij te staan. Aanvankelijk is er een tijdelijk noodfonds, het EFSF, ingesteld, maar dit is later vervangen door een permanent noodfonds, het Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM). Ook is een strenger toezicht op het begrotingsbeleid van eurolanden ingesteld. Momenteel wordt de aandacht in toenemende mate op de banken gericht, om te voorkomen dat problemen bij de banken de economie (en de overheidsfinanciën) in de toekomst wederom kunnen destabiliseren.
Stand van zaken Op 1 januari 2013 is het begrotingspact in werking getreden. Hierin zijn regels vastgelegd waar nationale begrotingen aan moeten voldoen. De landen die instemden met de ratificatie hebben tot 1 januari 2014 de tijd om de maatregelen in het verdrag om te zetten in nationale wetgeving. In november 2013 beslist de Eurogroep over de uittreding van Ierland en Spanje uit het leningenprogramma. Het huidige steunprogramma voor Griekenland loop eind 2014 af. In november of december 2013 maakt de Eurogroep de balans op over Griekenland. Per 1 januari 2014 treedt Letland toe tot de eurozone. Nieuwe leningenpakketten kunnen sinds 1 juli 2013 alleen nog via het permanente noodfonds ESM verlopen. Het tijdelijke noodfonds handelt alleen de reeds gestarte programma's nog af. De Eurogroep heeft in juni 2013 een akkoord bereikt over directe steun aan noodlijdende banken uit het Europese noodfonds ESM, zodat wordt voorkomen dat een bankencrisis leidt tot een nationale schuldencrisis. Besloten is in het ESM maximaal €60 mrd te reserveren voor directe bankensteun in de eurozone. Het akkoord wordt de komende maanden verder uitgewerkt. De nationale parlementen van de eurolanden moeten het akkoord nog goedkeuren. Op 10 juli 2013 heeft de Europese Commissie een voorstel gepresenteerd voor de oprichting van een Europees resolutiemechanisme (Single Resolution Mechanism, SRM). Dit bestaat uit een Europese resolutieautoriteit en een gemeenschappelijk resolutiefonds. De resolutieautoriteit moet een systeembank die in grote problemen verkeert, ordelijk kunnen afwikkelen. Verliezen zullen in de eerste plaats privaat worden geleden. Uit het resolutiefonds kan tijdelijke financiering worden verstrekt, dat de Europese banken vooraf financieren. De Raad onderhandelt de komende maanden onderhandelen over het SRM-voorstel van de Europese Commissie. De Europese Raad van 13 december 2012 heeft de Raad, het Europees Parlement en de Europese Commissie opgeroepen voor het eind van de zittingsduur van het huidige Europees Parlement in 2014 een definitief akkoord te bereiken over een SRM. De Eurogroep en de Ecofin Raad praten de komende maanden door over de vormgeving van de bankenunie. De Ecofin Raad van 15 oktober 2013 heeft de verordeningen voor een Single Supervisory Mechanism (SSM) formeel aangenomen, waarover in maart 2013 reeds een politiek akkoord was bereikt. De ECB start dit najaar met een doorlichting van de balansen van banken die onder direct ECB toezicht komen.
Voorgeschiedenis Februari 1992: EG-landen ondertekenen het Verdrag van Maastricht, dat de basis legt voor de Economische en Monetaire Unie en de euro. Door dit verdrag behoren ook andere terreinen dan economische aangelegenheden en kernenergie tot het gemeenschappelijke Europese beleid. De bestaande EG-Verdragen werden uitgebreid met bepalingen over buitenlands en veiligheidsbeleid, sociaal beleid en onderdelen van de beleidsterreinen van justitie en binnenlandse zaken. Juni 1997: Nadat eind 1996 al politieke overeenstemming is bereikt, maakt de Europese Raad in 1997 formele afspraken over begrotimngsdiscipline in het Stabiliteits- en Groeipact. Hierin spreken de landen die lid zijn van de Europese Unie af dat hun begrotingen in evenwicht zijn of een overschot hebben. Dat betekent dat de regeringen niet meer geld uitgeven dan dat ze ontvangen. Dat doel hoeft nog niet meteen bereikt te worden, maar de EU-landen moeten er wel naartoe werken. De eisen van het Stabiliteits- en groeipact zijn: - Het begrotingstekort mag niet boven de 3 procent van het BBP komen - De staatsschuld mag niet meer dan 60 procent van het BBP bedragen Mei 1998: Europese Raad besluit unaniem dat Oostenrijk, België, Finland, Frankrijk, Duitsland, Ierland, Italië, Luxemburg, Nederland en Spanje in 1999 zullen toetreden tot de euro. Januari 2001: Griekenland treedt toe tot de euro. Januari 2002: Euro vervangt nationale valuta en wordt wettig betaalmiddel in 12 eurolanden (België, Duitsland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Ierland, Italië, Luxemburg, Nederland, Oostenrijk, Portugal en Spanje). November 2003: Ecofin Raad besluit geen buitensporigtekortprocedure te ondernemen tegen Frankrijk en Duitsland en verwerpt een aanbeveling daartoe van de Europese Commissie. Februari 2005: Ecofin Raad geeft aan dat Griekenland verdere maatregelen moet nemen om zijn buitensporige tekort te verminderen. Maart 2005: Europese Raad besluit onder druk van Frankrijk en Duitsland het Stabiliteits en Groei Pact te flexibiliseren en de nadruk meer op structurele in plaats van nominale budgettaire ontwikkelingen te leggen. Eurostat geeft aan dat het de door de Griekse overheid verstrekte tekortcijfers niet kan valideren. Januari 2007: Slovenië treedt toe tot de euro. Januari 2008: Cyprus en Malta treden toe tot de euro.
2008 September 2008: Na het omvallen van de Amerikaanse investeringsbank Lehman Brothers verspreidt de kredietcrisis zich. Ierland besluit alle deposito's en schulden van zes grote Ierse banken te garanderen. Oktober 2008: ECB kondigt nieuwe procedure aan voor verstrekking van liquiditeit aan Europese banken. Eurolanden besluiten financiële instellingen waar nodig te ondersteunen met kapitaal. November 2008: Europees Herstelplan van de Europese Commissie bevat plan voor een tijdelijk economisch stimuleringspakket van €200 miljard, waarvan €170 miljard in 2009 door de EU-lidstaten en €30 miljard door de Europese Investeringsbank. De Europese raad neemt het plan in december over.
2009 Januari 2009: Slowakije treedt toe tot de euro. Oktober 2009: Net na het aantreden van een nieuwe Griekse regering onthult de minister van Financiën dat zijn voorgangers stelselmatig veel te rooskleurige cijfers over het Griekse begrotingstekort hebben gepresenteerd. Griekenland heeft jarenlang gelogen over zijn financiële positie. Het begrotingstekort in 2009 wordt eerst geraamd boven de 10% BBP, en vervolgens op 12,7% BBP. December 2009: De Europese ministers van Financiën besluiten tot de oprichting van drie toezichthouders voor de financiële markten. Er komt een Europese toezichthouder voor de banken, een voor verzekeraars en pensioenfondsen en een Europees toezichthouder voor leningen en aandelenmarkten.
2010 Januari 2010: Verschillende lidstaten oefenen druk uit op Griekenland om het tekort terug te dringen. Daarom stelt de Europese Commissie verscherpt toezicht in op Griekenland. Februari/maart 2010: De zorgen over de financiële stabiliteit van Griekenland groeien. In Europa vinden de eerste gesprekken plaats over de situatie in Griekenland. De eurolanden zijn bereid tot acties om de stabiliteit van de eurozone te waarborgen. Nederland maakt zich sterk voor een belangrijke rol voor het IMF. Maart 2010: Europese regeringsleiders kondigen aan dat ze in het uiterste geval een financieel steunpakket voor Griekenland willen voorbereiden in samenwerking met het IMF. De steun zal verstrekt worden tegen een hoge rente om een snelle terugkeer naar marktfinanciering te bevorderen. April 2010: Het vertrouwen op de financiële markten in Griekenland is zo ver gedaald dat de Grieken geen leningen meer kunnen aangaan om het begrotingstekort en de staatsschuld te financieren. Griekenland vraagt daarom financiële steun aan.
Mei 2010: De Eurolanden en het IMF maken bekend Griekenland te steunen met een lening van €110 miljard. Deze lening moet de stabiliteit in Griekenland en in de rest van de eurozone herstellen.Het Nederlandse aandeel in deze lening bedraagt €4,7 miljard.
Mei/juni 2010: Europese ministers van Financiën besluiten tot de oprichting van twee tijdelijke noodfondsen. De European Financial Stability Facility (EFSF) krijgt een omvang van €500 miljard, en het European Financial Stability mechanism (EFSM) met een omvang van €60 miljard. Juli 2010: Inwerkingtreding EFSF: op 15 juli 2010 keurt Slowakije als laatste EU-land het akkoord voor het noodfonds goed. Hierdoor kan het tijdelijke noodfonds in werking treden. September 2010: Europese Commissie stelt pakket van zes EU-wetsvoorstellen voor om het Groei- en stabiliteitspact te versterken. Six pack: - bevordering van verstandig begrotingsbeleid door de EU-lidstaten - versterking van de controlemogelijkheden van de Europese Commissie i op het begrotingsbeleid van de EU-lidstaten - de mogelijkheid van het opleggen van (automatische) sancties aan EU-lidstaten bij overtreding van de bepalingen van het Stabiliteits- en groeipact - nieuwe voorschriften waaraan de nationale begrotingskaders moeten voldoen - versterking van de controlemogelijkheden van de Europese Commissie op macroeconomische onevenwichtigheden tussen de EU-lidstaten - de mogelijkheid van het opleggen van sancties aan EU-lidstaten waar bij herhaling macro-economische onevenwichtigheden zijn vastgesteld Oktober 2010: De Franse president Sarkozy en de Duitse bondskanselier Merkel spreken in Deauville af dat er een permanent mechanisme (het latere ESM) moet komen om de crisis te bestrijden en schuld te kunnen herstructureren. Europese regeringsleiders bereiken overeenstemming over een permanent crisismechanisme, het European Stability Mechanism (ESM). Ook komen er meer automatische sancties voor landen die hun begroting niet op orde hebben. November 2010: Ierland is het tweede land dat in de problemen kwam door een forse staatsschuld en een begrotingskort. Aanvankelijk wijst Ierland Europese steun af, maar uiteindelijk bezwijkt het land onder de druk en vraagt het de EU en het IMF om steun. Europa en het IMF gaan akkoord met een lening van €67,5 miljard. Ierland is het eerste land dat een beroep doet op de tijdelijke Europese noodfondsen EFSF en EFSM. Eind november worden de hoofdlijnen van het permanente noodfonds (ESM) vastgesteld. December 2010: Europese Raad bevestigt het besluit om het Verdrag van Lissabon te wijzigen. De aanpassing van dit verdrag maakt de oprichting van het ESM mogelijk.
2011 Januari 2011: Vanaf 1 januari zijn er drie Europese financiële toezichthouders aan het werk: één voor banken, één voor verzekeraars en bedrijfspensioenen en één voor de effectenbeurzen. Maart 2011: Akkoord eurozone om rente op Griekse leningen te verlagen naar 5% en de looptijd van programmaleningen te verlengen naar 7,5 jaar, in ruil voor de snelle voltooiing van een privatiseringsplan ter waarde van €50 miljard. Euro Plus pact aangenomen. De landen van de eurozone nemen een pakket maatregelen aan voor betere coördinatie van de nationale economieën van de eurolanden. Ook een aantal niet-eurolanden sluit zich bij het pact aan. Akkoord EU-regeringsleiders voor oprichting van het Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM). Dit permanente financieel noodfonds kan leningen verstrekken aan EU-lidstaten die in financiële problemen verkeren. De drie belangrijkste rating agencies, Fitch, Moody's en Standard and Poor's, verlagen de rating van Portugal twee keer in één week nadat er nieuws over het ontwerp van het ESM naar buiten is gekomen. April 2011: Steunaanvraag Portugal. In april 2011 blijkt dat het begrotingstekort van Portugal groter is dan tot dan toe werd aangenomen. Kort daarna vraagt de Portugese regering officieel steun aan bij de Europese Commissie.
Mei 2011: Portugal krijgt een lening van €78 miljard van Europa en het IMF. Portugal is het tweede land dat een beroep doet op de tijdelijke noodfondsen EFSF en EFSM. Europese Commissie en Europees Parlement presenteren een pakket maatregelen om het Europees toezicht op de nationale economieën te versterken. Juni 2011: Samenwerking Europees Stabiliteitsmechanisame en IMF. In een overeenkomst in juni 2011 is vastgelegd dat het ESM zeer nauw gaat samenwerken met het IMF, zowel op technisch als op financieel gebied.
Instelling Europees Semester. Het Europees semester is het kader voor de afstemming van het economisch beleid van de lidstaten van de Europese Unie. Met het semester kan de EU de economische ontwikkelingen in de lidstaten scherper in de gaten houden om economische problemen in een lidstaat in de toekomst te voorkomen. Tweede Kamer debatteert over de brief minister De Jager over opties voor het aanpakken van de problemen in Griekenland en het eurogebied. Nederland vindt een aanvullend steunprogramma voor Griekenland alleen een optie als het land aan zeer strikte voorwaarden voldoet en als de banken een substantiële financiële bijdrage leveren.
Juli 2011: Eurolanden ondertekenen eerste ESM verdrag. Europese regeringsleiders besluiten om het EFSF de mogelijkheid te geven om ook landen bij te staan zonder dat ze in acute nood verkeren. Akkoord regeringsleiders eurolanden over een tweede steunpakket (van €109 miljard) aan Griekenland. In oktober 2011 wordt dit pakket vervangen. Voor het eerst wordt een afspraak gemaakt over de bijdrage van de financiële sector aan het oplossen van de problemen van Griekenland. Daarnaast wordt besloten het tijdelijke noodfonds EFSF flexibeler in te zetten. Augustus 2011: ECB koopt Italiaanse en Spaanse staatsobligaties op. Vanwege de oplopende schulden in de verschillende eurolanden, maakt de ECB bekend in te grijpen. Door het opkopen van staatsobligaties hoopt de ECB de rust op de financiële markten terug te brengen. Nieuwe voorstellen Merkel en Sarkozy op gebied van economisch toezicht. Als reactie op de tegenvallende beurzen presenteren Merkel en Sarkozy aanvullende voorstellen op het gebied van economisch toezicht.
Deze regels komen grotendeels overeen met het Six pack en het Euro Plus pact. Merkel en Sarkozy wijzen Eurobonds (euro-obligaties) af als oplossing voor de crisis op korte termijn. September 2011: Europese Commissie stemt in met staatssteun voor Spaanse banken. De eurocrisis bracht de zwakke positie van Spaanse banken aan het licht. De Spaanse overheid moet voorzien in tijdelijke noodkredieten aan verschillende Spaanse Banken. De Europese Commissie gaat akkoord met staatssteun voor deze banken. Akkoord over kwestie automatische sancties. De Europese Commissie bepaalt of een lidstaat het Groei- en stabiliteitspact heeft overtreden en welke sancties er moeten worden opgelegd. Deze sancties worden automatisch van kracht en kunnen alleen worden tegengegaan met een gekwalificeerde meerderheid van de lidstaten. Dit akkoord maakt onderdeel uit van het Six Pack. Nederlands kabinet komt met een visie op de aanpak van de schuldencrisis. Nederland legt de nadruk op handhaving van de Europese begrotingsregels en streng en onafhankelijk toezicht, eventueel afgedwongen.
Oktober 2011: Oplopende rente voor Italië en Spanje. Tijdens 2 eurotoppen eind oktober bereiken de eurolanden overeenstemming over een geïntegreerde aanpak van de schuldencrisis. Onder meer door het efficiënter inzetten van het EFSF, strengere begrotingsafspraken en kapitaalversterking van banken. Eurolanden maken afspraken over begrotingsdiscipline, de Griekse schulden en het versterken van het Europees noodfonds. Het tweede steunpakket voor Griekenland wordt vastgesteld op €130 miljard en vervangt het pakket van juli 2011. Onderdeel van dit steunpakket is dat de banken de helft van de Griekse schulden kwijtschelden. De Griekse premier Papandreou kondigt een referendum aan over een deal die op 6 oktober is gesloten. In november wordt het referendum afgelast.
Uitbreiding EFSF. Op de eurotop van eind oktober besluiten de regeringsleiders om twee extra mogelijkheden te creëren voor het EFSF om extra geld aan te trekken. Ophoging reserves banken. Europese banken moeten een buffer aan eigen vermogen hebben. Deze buffer moet 9 procent van het totale kapitaal zijn dat de bank risicovol uitleent. Dit wordt ook wel de tier 1-kernkapitaalratio genoemd. Deze maatregel moet het vertrouwen in de banken versterken. November 2011: Toezicht IMF op Italië. Het IMF gaat toezicht houden op de vooruitgang die Italië boekt met economische hervormingen en bezuinigingen. Voorstellen Europese Commissie voor Two Pack. De Europese Commissie komt eind november met een voorstel voor twee aanvullende verordeningen voor het vergroten van de begrotingsdiscipline. Deze verordeningen moeten samen met het ESM-verdrag de basis vormen voor versterking van het economische en nationale begrotingsbeleid binnen de EU. Op dezelfde dag start de Europese Commissie consultaties over de introductie van 'Stability Bonds'. Aanvraag financiële steun Hongarije. De regering van Hongarije dient een verzoek in voor financiële steun bij de Europese Commissie en het IMF. December 2011: Six Pack van kracht. Dit pakket aan wetgevingsvoorstellen moet het Groei- en stabiliteitspact versterken. Masterplan ter versterking van de eurozone. Op 6 december publiceert Herman Van Rompuy een masterplan om oplossingen te bieden voor de Europese schuldencrisis en om toekomstige crises te voorkomen. De Europese lidstaten bereiken tijdens eurotop overeenstemming over een nieuw verdrag over begrotingsdiscipline. Daarmee kan sneller en strenger ingegrepen kan worden bij landen die zich niet aan de afspraken houden. Er wordt besloten dat het permanente noodfonds ESM eerder in werking zal treden, namelijk in juli 2012. Tijdens de eurotop wordt overeenstemming bereikt over een nieuw verdrag over begrotingsdiscipline waarmee sneller en strenger ingegrepen kan worden bij landen die zich niet aan de afspraken houden (fiscal compact). Er wordt besloten dat het permanente noodfonds ESM eerder in werking zal treden, namelijk in juli 2012. De eurocommissaris voor economische en monetaire zaken krijgt extra bevoegdheden. ECB besluit tot twee longer term refinancing operations (LTRO) met een looptijd van 36 maanden om liquiditeit in de banken te pompen. De eerste LTRO heeft een omvang van €489,2 miljard. Alle eurolanden samen zeggen leningen van €150 miljard toe om de algemene middelen van het IMF te versterken. De Nederlandse lening aan het IMF bedraagt €13,61 miljard.
2012 Januari 2012: Aanpassing begroting België. Op verzoek van de eurocommissaris voor economische en monetaire zaken past België de begroting aan om zo een boete te voorkomen. Verdrag voor stabiliteit, coördinatie en governance in de EMU (begrotingspact). Eurolanden worden het eens over het begrotingspact (fiscal compact), waarin regels zijn vastgelegd waar nationale begrotingen aan moeten voldoen. Februari 2012: Verdrag Europees Stabiliteitsmechanisme ondertekend door de eurolanden. Op 2 februari zetten de vertegenwoordigers van de eurolanden hun handtekening onder het ESM-verdrag. Europese leiders bereiken overeenstemming over de voorwaarden voor een tweede steunprogramma voor Griekenland, met een iets hogere bijdrage van de particuliere sector. Akkoord Europese ministers van Financiën over het tweede steunpakket voor Griekenland. Nederland maakt zich met succes hard voor permanente aanwezigheid van de trojka (IMF, ECB en Europese Commissie) in Athene, en voor een speciale rekening waarop het geld gestort wordt voor afbetalingen van de schuld. Maart 2012: Akkoord verhogen lening tot 130 miljard euro aan Griekenland. Om de dreiging van een faillissement van Griekenland af te wenden, gaat het EFSF akkoord met een nieuw pakket noodleningen ter waarde van 130 miljard euro. IMF stelt 28 miljard euro beschikbaar aan Griekenland. Er zijn extra maatregelen nodig om een faillissement van Griekenland te voorkomen. Daarom stelt het IMF 28 miljard euro beschikbaar aan Griekenland.
Ondertekening Verdrag stabiliteit, coördinatie en governance in de EMU. Op 2 maart 2012 tekenen regeringsleiders (behalve die van het VK en Tsjechië) het begrotingspact (fiscal compact)verdrag tijdens een bijeenkomst van de Europese Raad. Als het verdrag door ten minste 12 eurolanden wordt geratificeerd, treedt het verdrag op 1 januari 2013 in werking. Eurogroep besluit het European Financial Stability Facility (EFSF) en het ESM te verhogen naar een gezamenlijke leencapaciteit van ruim €800 miljard. De gezamenlijke leencapaciteit van het EFSF en het ESM gaat vanaf juli 2012 van €500 miljard naar €700 miljard. Gecombineerd met eerdere verplichtingen geeft dit een totaal van 800 miljard euro. Het ESM wordt versneld opgebouwd en is vanaf juli 2012 het voornaamste noodfonds voor Europese landen met financiële problemen. April 2012: Kabinetscrisis 2012: de Catshuiscrisis. Op zaterdag 21 april 2012 kwam het kabinet-Rutte I ten val, nadat de besprekingen in het Catshuis over verdere bezuinigingen waren mislukt. Over de inhoudelijke redenen was strikt genomen niets bekend, omdat wekenlang in beslotenheid was vergaderd. Euro- en G20-landen versterken de kas van het IMF met ruim $430 miljard met het oog op de schuldencrisis. Mei 2012: Na mislukken van de Griekse kabinetsformatie benadrukken eurolanden dat Griekenland zich aan strenge voorwaarden moet houden om aanspraak te blijven maken op de leningen. Spaanse rente blijft stijgen. Tweede Kamer stemt in met het permanente noodfonds ESM. Juni 2012: Aanvraag bankensteun Spanje. Op 25 juni vraagt Spanje formeel om noodhulp om de problemen met de banken op te lossen. Griekenland krijgt een nieuwe regering. Deze gaat zich opnieuw buigen over de bezuinigingen en hervormingen die Europa heeft opgelegd. Cyprus vraagt als vierde land noodhulp aan. De eurolanden besluiten dat het permanente noodfonds voor landen ook banken direct financieel mag gaan ondersteunen. Voorwaarde is wel dat er eerst een sterke Europese toezichthouder op de financiële sector i komt. Juli 2012: Eurolanden keuren lening van maximaal €100 miljard aan de Spaanse overheid goed, die de lening kan gebruiken om kapitaalsteun te geven aan de bankensector. Spanje krijgt een jaar langer de tijd om het buitensporige tekort terug te dringen (onder de 3% BBP in 2014). Ierland leent weer zelfstandig op de financiële markt.
ECB-president Draghi zegt dat de ECB binnen zijn mandaat alles zal doen wat nodig is om de euro te behouden: “Believe me, it will be enough.”
September 2012: Het Duitse Constitutionele Hof oordeelt dat het permanente noodfonds Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM) niet in strijd is met de Duitse grondwet. Na deze uitspraak keurt Duitsland het verdrag goed. Europese Commissie presenteert voorstellen voor Europees bankentoezicht door de ECB. Oktober 2012: Portugal krijgt i.v.m. tegenvallende groeiprognoses een jaar extra de tijd om zijn buitensporige tekort te corrigeren. Europees Stabiliteitsmechanisme operationeel. Op 8 oktober treedt het ESM in werking. Dit permanent financieel noodfonds verstrekt leningen aan EU-lidstaten die in financiële problemen verkeren. Het ESM vervangt de tijdelijke Europese noodfondsen. Oprichting bankenunie. Tijdens de EU-top in oktober besluiten regeringsleiders dat er een gemeenschappelijk toezicht moet komen voor banken in de eurozone. November 2012: Versoepeling voorwaarden steun aan Griekenland. Griekenland kon niet voldoen aan de voorwaarden voor het verkrijgen van een nieuwe leningen van de EU. Daarom is afgesproken om de voorwaarden voor de leningen te versoepelen. De rente op de leningen wordt verlaagd en de looptijd verlengd. De winst die de ECB op Griekse obligaties maakt, wordt teruggegeven aan de Grieken. Door de
economische tegenwind krijgt Griekenland 2 jaar extra om het begrotingstekort terug te brengen. Akkoord nieuwe regelgeving kredietbeoordelaars. Kredietbeoordelaars spelen een grote rol op de financiële markten. Daarom is er een akkoord gesloten voor strengere regelgeving voor deze spelers. De strengere regels moeten de werkmethoden van de kredietbeoordelaars verduidelijken en de onderlinge competitie stimuleren. Visie kabinet-Rutte II op de toekomst van de economische en monetaire unie. December 2012: Herkapitalisatie Spaanse Banken. De bankensector van Spanje bleek tijdens de economische crisis zeer kwetsbaar. In december 2012 vraagt Spanje uiteindelijk de EU officieel om steun voor herkapitalisatie van de Spaanse banken.
Europese Centrale Bank als financieel toezichthouder op de Europese bankensector. Tijdens de EU-top in december 2012 besluiten de Europese regeringsleiders dat de Europese Centrale Bank een centrale rol krijgt als financieel toezichthouder op de Europese bankensector. Banken met meer dan €30 miljard op de balans of meer dan 20% van het BBP komen onder toezicht van de ECB. Ook de banken die al Europese staatssteun krijgen, vallen onder het Europese toezicht. De ECB kan daarnaast ingrijpen bij kleinere banken wanneer hiervoor aanleiding is. Het Europees toezicht start zodra de ECB er klaar voor is, waarschijnlijk in de eerste helft van 2014. De Europese Raad van 13 december 2012 heeft de Raad, het Europees Parlement en de Europese Commissie opgeroepen voor het eind van de zittingsduur van het huidige Europees Parlement in 2014 een definitief akkoord te bereiken over een Single Resolution Mechanism (SRM).
2013 Januari 2013: Verdrag voor Stabiliteit, coördinatie en governance in de EMU (begrotingspact/fiscal compact) treedt in werking. Jeroen Dijsselbloem volgt Jean-Claude Juncker op als voorzitter van de Eurogroep.
Maart 2013: Nieuw akkoord ministers van Financiën van de eurolanden over de voorwaarden voor een steunprogramma voor Cyprus. De lening van maximaal €10 miljard wordt verstrekt door het Europees noodfonds ESM en het IMF. Een eerder overeengekomen steunprogramma werd op 16 maart verworpen door het Cypriotische parlement. Juni 2013: Ministers van Financiën bereiken akkoord over regels voor het redden en afwikkelen van een bank. De kosten hiervan komen in eerste instantie voor rekening van degenen die eerder profiteerden van de risico's die de bank nam. Daarna betalen andere banken via een resolutiefonds mee. Pas in laatste instantie kan een beroep worden gedaan op een publieke achtervang. Via het depositogarantiestelsel blijven tegoeden tot €100.000 gegarandeerd. De Eurogroep besluit in het ESM maximaal €60 mrd te reserveren voor directe bankensteun in de eurozone. Het akkoord wordt de komende maanden verder uitgewerkt. De nationale parlementen van de eurolanden moeten het akkoord nog goedkeuren. Juli 2013: Op 10 juli 2013 heeft de Europese Commissie een voorstel gepresenteerd voor de oprichting van een Europees resolutiemechanisme (Single Resolution Mechanism, SRM). Dit bestaat uit een Europese resolutieautoriteit en een gemeenschappelijk resolutiefonds. De resolutieautoriteit moet een systeembank die in grote problemen verkeert, ordelijk kunnen afwikkelen. Verliezen zullen in de eerste plaats privaat worden geleden. Uit het resolutiefonds kan tijdelijke financiering worden verstrekt, dat de Europese banken vooraf financieren.
