De crisis is van ons allemaal Leden van het hoogste orgaan van de gemeente Dordrecht, Op deze dag, waarin wij niet alleen onze parlementaire democratie vieren, maar haar ook in de praktijk beleven, is mij de eer deelgevallen, te onderstrepen welke zware verantwoordelijkheid U en de Regering samen dragen. Bezuinigen. Want dat gaat u sámen doen. Tenminste, als ‘het Rijk bezuinigt en U mag ze uitvoeren’ je definitie is van ‘samen— doen’.
Natuurlijk, óók de crisis is van ons allemaal. En we zullen, zoals dat in collegiaal bestuur hoort, er met z’n allen voor moeten zorgen dat we onszelf door een economisch moeilijke tijd heen slepen. En de pijn van weer een halfprocent koopkrachtverlies, een volhoudende nullijn op salarissen en de zwaarder wordende hypotheek op de toekomst met een groeiende staatsschuld dragen we ook allemaal. Er is 282 miljoen euro minder minder dan verwacht in het gemeentefonds. Afnemende werkgelegenheid, meer faillissementen, krimpende huizenprijzen, instortende pensioenen, dalende koopkracht — enfin Zijne Majesteit heeft U vast niet opgewekt gekregen voor de financiële stand van zaken en het bezuinigingsbeleid. Maar, de gezamenlijke verantwoordelijkheid de crisis te dragen verandert niets aan de feiten over hoe de bezuinigingen moeten worden uitgevoerd. Met de korting op het gemeentefonds, taakstellingen in de decentralisaties en het voorspelde groeiende aantal mensen wat door U aan een baan moet worden geholpen, heeft U de verantwoordelijkheid om voor een belangrijk deel de door het Rijk gekozen bezuinigingen uit te voeren. En dat ene lichtpuntje in de begroting, de investeringen die
Prinsjesdaglezing Dordrecht
1 van 7
private partners gaan doen, moeten voor een deel worden opgehoest door Woningcoöperaties: Uw natuurlijke partner in het verbeteren van de leefbaarheid. Dus daar hoeft u – denk ik zo – ook niet aan te kloppen voor een centje extra. Daar valt weinig aan te doen. Wellicht is uw lijntje naar Rutte of Samson of Buma of Pe c h t o l d k o r t , d a t l i j k e n i m m e r s d e s p e l e r s o p d i t s c h a a k b o r d v a n begrotingensbehandelingen en Kamerdebatten te zijn; ik acht de kans klein dat u, raad van Dordrecht, substantiële wijzigingen in de begroting voor elkaar gaat krijgen. Dat verzet is ook niet waar ik U toe op wil roepen. Niet dát verzet. Ik ben hier vandaag niet gevraagd om met U mee te rouwen dat het allemaal met minder moet. Ik ben hier ook niet gevraagd om U op te roepen zich aan te sluiten bij het inmiddels haast spreekwoordelijke optimisme van de premier, al vond ik ‘m vandaag verre van optimistisch. Ik zou u wel willen wijzen op de instrumenten of liever gezegd rollen waarmee U deze bezuinigingen uit gaat voeren. Ik wil U wijzen op Uw controlerende, kaderstellende en vertegenwoordigende taak. En daarmee de uitvoering van deze bezuinigingen niet als financiële taakstelling te zien.
Controle gaat niet om geld De lijn die dit kabinet inzet, is geen financiële. Voor de kenners van het werk van economie-professor Arnold Heertje zal dat geen verrassing zijn. Hij schreef in zijn boekje economie in een notendop als eerste deze twee regels: Er gaat een groot misverstand over de economie. Dat is dat economie over geld zou gaan. Beleid, dus ook bezuinigingen, gaan uiteindelijk over wat je ermee bewerkstelligt. Als er als zaterdag mensen gehoor geven aan de oproep van Geert Wilders om naar het
Prinsjesdaglezing Dordrecht
2 van 7
Malieveld te trekken, doen ze dat niet om 6 miljard, maar doen ze dat om waar die vandaan moet komen. Dat geldt ook voor deze Rijksbegroting. Het centrale begrip in de overigens verder saaie opsomming van bekende maatregelen die Zijne Majesteit vandaag heeft voorgelezen, is niet ‘bezuinigen’. Het is ‘hervormen’. En ik denk dat u zich niet teveel zorgen moet maken over de hoogte van de kortingen die U namens de inwoners van de gemeente Dordrecht voor u kiezen krijgt, maar zich meer druk moet maken wat U doet met de rest. Bezuinigingsdebatten gaan niet over wat er minder moet, maar over wat er overblijft. En die verantwoordelijkheid wordt alleen maar groter. Extra groot. Door de Grote Decentralisaties
— hoofdletter G, hoofdletter D — krijgt U er alleen maar
verantwoordelijkheid bij. Die ‘Decentralisaties’ noemen we niet voor niets ‘Transities’. Als in: we gaan van het één — naar het ánder. U wordt verantwoordelijk voor de AWBZ, de Jeugdzorg en de Wet Werken Naar Vermogen. Ik citeer ik de Troonrede, Dit leidt ertoe dat de klassieke verzorgingsstaat langzaam maar zeker verandert in een participatiesamenleving. Let U even goed op dié formulering. Van een Verzorgingsstaat naar een participatiesamenleving. Van staat naar samenleving. Niet alleen de manier van denken verandert – van verzorging naar participatie – maar ook degene die daar verantwoordelijkheid voor draagt! — van staat naar samenleving. Dat gaat U als nieuwe poortwachter én kadersteller van het sociale domein als eerste merken. De gemeentelijke volksvertegenwoordiging ís de samenleving. Van U wordt verwacht dat U ook verantwoording af gaat leggen over de maatschappelijke resultaten van het gevoerde beleid op de Jeugdzorg, op de AWBZ en op de Wet Werken Naar Vermogen. Over de controles op de euros hoeft U het niet te hebben. Want dáár gaat u niet over! U heeft nauwelijks zeggenschap over Uw inkomsten. Heel veel gemeentelijke euros – 60 miljoen aan OZB, afvalstoffenheffing, precariorechten enzo – zijn natuurlijk een
Prinsjesdaglezing Dordrecht
3 van 7
schijntje op het totaal van de 430 miljoen die U te verdelen heeft. U kunt niet uitleggen wat u met de euro van de Dortenaar heeft gedaan, want een deel daarvan is naar krimpgemeentes in Groningen, achterstandswijken in Rotterdam en eigenlijk de hele Rijksbegroting gegaan. Er bestaan geen gemeentelijke euros. Wel gemeentelijk beleid. Uw rol, ook in controle, zal steeds minder gaan over boekhoudkundige regels en meer gaan over maatschappelijk effect. Zijn de resultaten realistisch en genoeg meetbaar? Is het duidelijk genoeg dat effecten aan óns beleid te danken zijn — en niet aan toeval? Die rol wordt voornamer en gaat meer de toon zetten in Uw raadsdebat. Móet meer de toon gaan zetten. Steeds meer zal in het politieke debat het verschil tussen management en leiderschap te zien zijn. U kent de uitdrukking van Peter Drucker wel: Management is de dingen goed doen, leiderschap is de goede dingen doen. En politici zijn geen managers. Politici zijn leiders. De verantwoording die u hoort af te leggen, is niet het aflopen van een checklist of alles is gebeurd, maar of het voor de gewone Dortenaar een stukkie beter is geworden. En daar zouden U controlerende taken en verantwoordingsvergaderingen ook over moeten gaan.
Kaderstellen is vooruitzien Daar is wel iets anders voor nodig. Meer duidelijkheid over wat je wil bereiken. Ik doel dan op Uw kaderstellende rol. Er is ongelofelijk veel variatie over hoe je – om maar een voorbeeld te noemen – om kan gaan met zoiets als de Wet Werken Naar Vermogen. Ik denk – gezien de samenstelling van de gemeenteraden – dat ze over de invulling van het begrip participatie in Wassenaar anders denken dan in Nijmegen. Het is dan toch ondenkbaar dat het uiteindelijke beleid wél hetzelfde zou zijn. De AWBZ híer zou een Dortse AWBZ moeten zijn en die in Ede – ongeveer net zoveel inwoners – een Edense. Dat is waar het Kabinet U om vraagt: dichter bij de burger, passend bij de gemeente.
Prinsjesdaglezing Dordrecht
4 van 7
Het is al wrang om te moeten constateren, en elke lokale politicus kènt de frustratie, dat straks bij de verkiezingen in maart 90 procent van de Nederlandse kiezer haar lokale stem laat bepalen door Haagse politiek. Meer wrang zou het zijn, te moeten constateren dat 90 procent van het sociaal domein in een gemeente wordt verdeeld volgens Haagse ideologie.
Vertegenwoordigende taak in de knel Er wordt al spannend over gedaan. Het CPB waarschuwt voor verschillen. Ik denk dat U daar niet bang voor moet zijn. Wassenaar ís geen Nijmegen. Dordrecht ís geen Ede. Het is logisch dat het beleid dan anders is. Durf maar eens politiek te bedrijven! Ook met beleid wat voorheen altijd landelijk is geweest! Laat de boekhouders en economen maar eens zwijgen en geef de politici het woord. De stem van economen is steeds vaker leidend in een politiek besluit. Doorrekeningen van CPB, DNB, en milieubewegingen zijn een kwaliteitsstempel geworden. Hoe zinvol en redevol die keurmerken ook zijn, ze zijn niet het afschuiven van politieke verantwoordelijkheid. Ze gaan over de dingen goed doen — en niet over de goede dingen doen. En ze zijn zeker niet het enige keurmerk van politieke besluitvorming. Daarmee breng je politiek ook weer terug naar waar het hoort: de menselijke maat. Mensen zijn geen cijfers, maar begrotingen zijn dat ook niet. U doet dan misschien wel waar kiezers om vragen. Collega André Krouwel, die van het Kieskompas, concludeerde dat mensen snákken naar politiek leiderschap. “Iemand die zonder al te veel geneuzel besluiten neemt”. Ik lees daarin: iemand laten spreken die daadkracht uitstraalt. Iemand die je begrijpt. Iemand die je duidelijk kunt maken niet alleen wát er moet gebeuren, maar ook waaróm dat belangrijk is. En nu kun je gaan zitten wachten totdat je van de premier op je donder krijgt, zoals U laatst in zijn H.J. Schoolezing. Hij zal het niet zo bedoeld hebben, maar zo voelde het wel.
Prinsjesdaglezing Dordrecht
5 van 7
U kunt ook zelf duidelijke uitspraken doen. En het beleid terug pakken. Pak die decentralisatie en bezuinigingen aan door zelf aan de slag te gaan met kaderstellen en beleid. Laten we wel wezen, bestuurlijke lef is Dortse politici niet vreemd. Als U in 1572 niet gewoon een Statenvergadering had uitgeroepen, hadden we hier nu paella gegeten. Dat verzet wil ik u wél toe oproepen. Niet het verzet je af te zetten tegen een ander, maar op te komen voor je zelf. En in uw geval: ook Uw burgers. Het is aan politici eigen te denken in Haagse macht, terwijl er zoveel politiek in het eigen vaarwater valt te bedrijven. Bedrijf maar politiek. Doe het maar op je eigen manier. Breng de gevolgen voor de Dortenaar maar in de controlerende tak. Vraag U af of U de juiste dingen heeft gedaan. Maak maar eigen beleid. Maak het maar Dorts. Zodat we straks, als we van Den Haag, door Rotterdam, hiernaar toe rijden vol trots kunnen zeggen, hoe dichter bij Dordt, hoe Dortser het wordt. En dat lijkt me een mooi vooruitzicht. John Bijl
© Periklesinstituut / John Bijl Uitgesproken op dinsdag 17 september 2013 in de raadszaal van de gemeente Dordrecht. Alleen de uitgesproken tekst geldt
Prinsjesdaglezing Dordrecht
6 van 7
Over het Periklesinstituut Perikles was van 461 - 429 de onbetwiste leider van Athene. Onder zijn bewind groeide de cultuur, kunst, onderwijs, filosofie en uiteraard de democratie in de stadstaat uit tot waar wij haar nu nog om roemen. Door Perikles’ charismatisch optreden en verbale daadkracht wordt de bloeitijd van Athene ook wel ‘de Gouden Eeuw van Perikles’ genoemd. Het Periklesinstituut begeleidt gemeenteraden en Staten in het effectiever maken van het debat en het politieke proces, traint fracties en individuele politici en coacht wethouders, gedeputeerden en overige politiek bestuurders. Het instituut begeleidt gemeenteraden in het verbeteren van het debat en het politieke proces, verzorgt trainingen voor fracties en individuele politici en coacht wethouders en andere politiek bestuurders. Onze trainers delen jarenlange ervaring in het trainen en coachen met een ruime ervaring in de politiek. Ze waren raadslid, wethouder, griffier enzovoorts. De programma's van het Periklesinstituut verbeteren samen met de leden van de volksvertegenwoordiging de meningsvorming, scherpte van de afweging en de overzichtelijkheid van de vergaderingen. Met inwerkprogramma’s voor de nieuwe raad, raadsbijeenkomsten, trainingen en workshops helpen ze de raad effectiever te vergaderen en tot betere besluitvorming te komen. Onze trainingen helpen volksvertegenwoordigers en fracties met hun debat- en presentatievaardigheden en coacht hij politiek bestuurder op het debatteren in de raad of Staten en het spreken in het openbaar. Kijk voor meer informatie op www.periklesinstitituut.nl. Meer lezen over de kwaliteit van het debat en de prestaties van lokale politici? Lees de column de Mystery Burger in Binnenlands Bestuur: www.binnenlandsbestuur.nl/mysteryburger. In de column schrijven John Bijl, oprichter van het Periklesinstituut, en Kemal Rijken wekelijks over de kwaliteit van het raadsdebat!
