De Boer Op met koeien enzo

De Boer Op met koeien enzo… Op excursie naar de melkveehouderij

Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna Afdeling Educatie

De Boer Op met koeien enzo… Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Leerdoelen, doelgroep, samenvatting 3. Lesschema 4. Inhoud en organisatie van de les 5. Achtergrondinformatie

Bijlagen Werkboekje ‘De Boer Op met koeien enzo…’ (met antwoorden) Verwerkingsblad 1 PoNyBiL Verwerkingsblad 2 Wat zit er in de melk? Verwerkingsblad 1 PoNyBiL (met antwoorden) Verwerkingsblad 2 Wat zit er in de melk? (met antwoorden) Kaasrecept

Gegevens Vorm:

Excursie

Locatie:

Boerderij ‘De Vooruitgang’ Familie Verduyn Achtermiddenweg 3, Aarlanderveen

Periode:

September / april

Duur:

2 uur

Doelgroep: Groep 7 Begeleider: Medewerker van de boerderij

1. Inleiding Melk komt van een…? Koe! Helemaal goed, maar helaas zijn er tegenwoordig genoeg kinderen voor wie dat niet meer zo vanzelfsprekend is. De boer gaat ook al lang niet meer met een krukje en een emmer de wei in om een koe te melken; vandaag de dag loopt een koe gewoon zelf naar de melkmachine! Al met al genoeg reden dus voor een ouderwets, maar reuze interessant bezoek aan de boerderij.

2. Leerdoelen, doelgroep, samenvatting Leerdoelen • Leerlingen kunnen uitleggen hoe op een boerderij door middel van melkveehouderij melk wordt geproduceerd. • Leerlingen kunnen vertellen wat er zoal van melk wordt gemaakt. • Leerlingen hebben inzicht wat er allemaal bij komt kijken om vee te houden: voedsel, landbeheer, mest, dierverzorging, hygiëne. • Leerlingen weten dat koeien twee keer per dag worden gemolken. • Leerlingen weten verschillende generaties van de koe te benoemen: kalf, pink, vaars, koe Doelgroep Deze excursie is bedoeld voor de groepen 7 van de basisschool. Samenvatting Tijdens deze excursie maken de leerlingen kennis met een bedrijfsmatig boerenbedrijf. Op dit boerenbedrijf is naast een koeien en kalfjesstal ook nog een schapenstal aanwezig. Op de boerderij zien de kinderen alle hoeken van het erf. Ze bekijken onder andere de dieren, de huisvesting van de dieren, de melkput, de tank en het leslokaal. Hoe het er aan toegaat op de boerderij. Wat er nodig is om de dieren goed te verzorgen, zodat ze melk produceren. Het programma bestaat uit 3 onderdelen: voorbereiding in de klas, uitvoering op boerderij met rondleiding & opdrachtencircuit en verwerkingsactiviteiten op school.

De Boer Op met koeien enzo… 3. Lesschema

Introductieles Klassikaal gesprek over zuivelproducten, koeien en het melkveehouderijbedrijfen maak een woordweb. Bekijk het SchoolTV filmpjes op het digitale schoolbord of de computer. Kernles Excursie ‘De Boer Op met koeien enzo…’ op boerderij ‘De Vooruitgang’ in Aarlanderveen. Verwerkingsles Bespreek de excursie, de ervaringen en opdrachten na in een klassikaal gesprek Bespreek vervolgens de werkboekjes na en de antwoorden Laat de kinderen in groepjes de verwerkingsbladeren maken en bespreek daarna klassikaal de antwoorden. Bespreek de thema’s duurzaamheid en biologisch en overleg hoe de excursieboerderij ook al iets ‘groener’ probeert te zijn. Geef de groepjes opdracht tips te bedenken wat ze nog meer kunnen doen.

20-30 min

- Digitaal schoolbord

Kringgesprek (klassikaal) Rondleiding over het bedrijf (klassikaal) Opdrachtencircuit (begeleide groepjes) Kringgesprek (klassikaal)

120 min.

60- 90 min

(Kring)gesprek (klassikaal) Kijken en bespreken filmpje (klassikaal)

- Werkboekjes (alle lln.) - Werkboekje met antwoorden (1x) - Verwerkingsbladeren (alle lln.) - Verwerkingsbladeren met antwoorden (1x) - Pen en kleurpotloden - A3 papier (6x) of computers met een PowerPoint programma

(Kring)gesprek (klassikaal) Werkboekje nabespreken (klassikaal) Verwerkingsbladeren maken (in groepjes) Verwerkingsbladeren nabespreken (klassikaal) Informatieposters of PowerPoint presentatie maken (in groepjes)

Extra Foto & plaatjes onderzoek Zuivel (spreek)woorden & gezegden Zelf kaas maken

Aandachtspunten

• Zorg dat u op tijd op de excursielocatie aanwezig bent met de groep. Excursies lopen toch vaak al wat uit, op tijd starten is dan ook belangrijk. • Let op! Trek kleding aan die eventueel vuil mag worden en tegen een stootje kan. Stevige schoenen of laarzen zijn ook erg praktisch.

• Maak eventueel een briefje voor de ouders. • Regel en maak afspraken over vervoer, hulpouders, fietsen, auto’s. • Laat de kinderen een fototoestel meenemen, zodat ze foto’s kunnen maken om hun presentatie van de verwerkingsopdracht mee te illusteren.

De Boer Op met koeien enzo…

4. Organisatie en inhoud van de les

Les 2 Excursie Avifauna

Les 1 Introductie

Voorbereiding: Regel het vervoer naar de boerderij ‘De Vooruitgang’ (fiets/ auto). Enkele hulpouders tijdens de excursie zijn wenselijk, maar niet absoluut noodzakelijk. Maak van te voren (maximaal) 6 groepjes. Laat de kinderen kleding dragen die tegen een stootje kan en vies mag worden. Stevige schoenen of laarzen zijn erg praktisch. De benodigde werkboekjes en andere materialen zullen verzorgd worden door boerderij De Vooruitgang en Stichting Vogelpark Avifauna.

Voorbereiding Zorg dat u het filmpjes eenvoudig kunt oproepen of al op het bord heeft staan. Wanneer u geen digitaal schoolbord heeft kunt u ze ook via de computer laten afspelen (http://www.schooltv.nl/beeldbank/ clip/20050525_bcmelkkoe01). Inleiding: Bekijk of bespreek eens met de kinderen wat ze mee hebben gekregen van thuis voor het tussendoortje. Wie heeft allemaal iets waar zuivelproducten in zitten. Maak een woordweb rondom zuivelproducten. Kern: Stel vervolgens de vraag: “Waar komt de melk vandaan?” Probeer alvast te achterhalen wat de kinderen al weten van melk, koeien en de melkveehouderij. Bespreek in de klas dat de leerlingen een bezoek gaan brengen aan een melkveehouderijbedrijf. Dat is een boerderij waar ze koeien en vaak ook kalfjes houden voor de productie van melk. Bekijk met elkaar een filmpje over de melkkoe van schooltv op een digitaal schoolbord (http://www. schooltv.nl/beeldbank/clip/20050525_bcmelkkoe01). Afsluiting: Hoe dat tegenwoordig gaat is een heel groot verschil met vroeger. Maar wat koeien nog steeds doen is de koeiendans. Als ze namelijk na een lange winter op stal weer naar buiten de wei in mogen, zijn ze door het dolle heen! Heel erg leuk om te zien en tegenwoordig is het een heel spektakel. Bekijk eens op het internet filmpjes met de kinderen. Hieronder staan twee leuke voorbeelden, maar er staan nog veel meer op het internet! http://upload.wikimedia. org/wikipedia/commons/0/02/Met_koeiensprongen_ het_voorjaar_in.ogv http://www.obio.nl/nij/nieuws/144-koeiendansfilm

Inleiding De kinderen worden opgewacht op het erf van de boerderij. Daar worden ze opgevangen door een medewerker van De Vooruitgang. De tijd die voor de excursie staat is ook echt nodig en het is daarom niet handig om alvast even rond te kijken op het erf. Na de ontvangst gaat de groep naar het ‘klaslokaal’ voor een gezamenlijke introductie en uitleg over het verloop van de excursie. Kern Daarna volgt een rondleiding over het boerenbedrijf. Na de rondleiding gaan de kinderen opdrachten maken op verschillende plekken waar ze tijdens de rondleiding geweest zijn. Dit in de vorm van een ster, waarbij de kinderen vanuit een vast punt steeds de opdrachten krijgen. Daarbij beantwoorden ze de vragen in een werkboekje. De opdrachten zijn verdeeld over verschillende thema’s, te weten: De koeienstal, Kalfjes, pinken en vaarsen, Melken, Voer, Mest, De schapenstal en Het klaslokaal. De groepjes maken niet alle opdrachten. Daarom is het belangrijk dat de opdrachten op school nog even goed met elkaar besproken worden. De antwoorden op de vragen uit het werkboekje staan in de bijlagen van deze handleiding.


Afsluiting Wanneer alle groepjes de opdrachten hebben gemaakt uit de werkboekjes, volgt nog een korte gezamenlijk afsluiting. De kinderen wisselen tijdens de afsluiting kort hun ervaringen uit en horen van elkaar wat ze hebben geleerd. Belangrijk is dat de kinderen hun werkboekjes bij de leerkracht inleveren zodat ze mee gaan naar school. Eventueel als er nog tijd is kunnen de kinderen nog even de hooiberg in duiken om te spelen!

pennen en kleurpotloden nodig of 6 computers met een PowerPoint programma om een presentatie te kunnen maken. Inleiding Bespreek met de kinderen de excursieles na. Wat zijn hun ervaringen, vonden ze het spannend en welke opdrachten hebben ze gedaan. Vraag ook naar wat ze hebben gehoord van de boerderijmedewerker tijdens de rondleiding. Deel de werkboekjes uit en bespreek met elkaar klassikaal de antwoorden. De goede antwoorden zijn te vinden in de bijlage van deze handleiding. Kern Deel daarna de verwerkingsbladeren uit. Laat de kinderen weer in de groepjes van de excursie werken. Voor het tweede verwerkingsblad over melk kunt u de kinderen naar de supermarkt in de buurt laten gaan. Ook kunt u de groepjes op internet laten zoeken natuurlijk. Als alle kinderen klaar zijn kunt u de verwerkingsbladeren gezamenlijk met de kinderen nabespreken. Ook van de verwerkingsbladeren staat een versie met antwoorden in de bijlagen van deze handleiding.

Les 3 Afsluiting op school Voorbereiding Lees voor de nabespreking van de excursieopdrachten op school de achtergrondinformatie goed door. Zorg dat de werkboekjes klaarliggen om uit te delen. De antwoorden op de vragen uit het werkboekje staan in de bijlagen van deze handleiding. Verder heeft u de verwerkingsbladeren voor alle leerlingen nodig en 1 x de verwerkingsbladeren met de antwoorden nodig. Verder zijn er 6 vellen A3 papier nodig voor de groepjes en hebben ze

Afsluiting Vertel de leerlingen dat er steeds meer mensen op de aarde zijn gekomen. We moeten oppassen dat we de aarde niet volledig uitputten. Want dan kan het zomaar gebeuren dat we niet genoeg grondstoffen meer hebben om bijvoorbeeld huizen van te bouwen en niet genoeg vruchtbare aarde om ons voedsel op te verbouwen. Het is belangrijk dat we beter gaan zorgen voor de aarde en duurzamer gaan leven, anders wordt het leven op aarde in de toekomst wel heel erg moeilijk. We moeten minder energie gebruiken, maar vooral niet verspillen. Ook moeten we andere energiebronnen gaan gebruiken. In plaats van vervuilende kolencentrales biogas van de mest van koeien en varkens of zon- en windenergie bijvoorbeeld. Vraag ook vooral de kinderen of ze nog meer voorbeelden weten. De boerderij waar de kinderen op bezoek zijn geweest is een ‘gewoon’ melkveehouderijbedrijf, maar


de boer doet wel al heel veel om de natuur een handje te helpen. Laat de kinderen voorbeelden noemen. Voorbeelden zijn: natuurlijk slootkantenbeheer, weidevogelbeheer, natuureducatie en –recreatie en de vlindertuin. Geef de kinderen de opdracht om, in dezelfde groepjes als tijdens de excursie, uit te gaan zoeken hoe de boer en de boerin boerderij De Vooruitgang nog ‘groener’ te kunnen maken. Laat ze op een groot A3 vel de tips en ideeën uitwerken of iets meer van deze tijd via een powerpoint presentatie. Natuurlijk vertellen/presenteren ze op het einde aan elkaar wat hun resultaten zijn. Zelfstandig werken Eventueel kunnen delen van deze lessen ook heel goed zelfstandig als taak worden gemaakt door de leerlingen. Bijvoorbeeld de opdracht van de tips voor de boer om De Vooruitgang ‘groener’ te maken. Extra activiteiten Foto & plaatjes onderzoek Laat de kinderen in de omgeving van school of thuis foto’s maken of plaatjes verzamelen van voorbeelden van duurzaam en biologisch. Natuurlijk is het wel verstandig dat de kinderen eerst uitzoeken wat die twee begrippen inhouden. Het is best ingewikkeld, maar juist met de voorbeelden krijgen de kinderen er een goed beeld van. Zuivel (spreek)woorden & gezegden Laat de leerlingen spreekwoorden en gezegden verzinnen, bedenken, opzoeken en verklaren over zuivel. Er zijn ook veel woorden waar een zuivelproduct aan gekoppeld is. Kaaskop, melktand, boterbloem etc. Weten de leerlingen nog meer te bedenken? Zelf kaas maken In de bijlagen is een recept te vinden hoe u zelf kaas kunt maken. Dat is een lastig klusje, maar ook een leuke uitdaging. Via een filmpje van SchoolTV kunnen ze eerst zien hoe ze in een fabriek kaas

maken. Dat is natuurlijk een goede introductie voordat de kinderen zelf aan de slag gaan (http://www. schooltv.nl/beeldbank/clip/20030331_kaas01).

5. Achtergrondinformatie 5.1 Melkveehouderij in Nederland Er zijn ongeveer 45.000 bedrijven met melkvee in Nederland. De Nederlandse melkveehouderij bestaat uit gespecialiseerde bedrijven. Een rundveebedrijf houdt alleen melkkoeien, een schapenhouderij alleen schapen en een geitenhouderij alleen geiten. Maar er zijn natuurlijk altijd uitzonderingen. De meeste schapen worden trouwens op rundveebedrijven gehouden. 5.2 Geschiedenis Op de wand van een grot bij Lascaux in Frankrijk is een oeros afgebeeld. Het is een schildering van drie meter lengte. Dat is de oudste afbeelding van de oeros. (Eigenlijk is de naam verkeerd, want een os is een stier die ‘gesneden’ is. Zijn teelballen zijn weggenomen.) De onbekende schilder maakte zijn portret tegen het einde van de laatste ijstijd, ongeveer tienduizend jaar geleden. De mensen in die tijd waren jagers en verzamelaars. Ze leefden van planten, vruchten en wortels, en van dieren die ze vingen.


De oeros zal veel indruk op hen hebben gemaakt want het dier was wel twee meter hoog. Van de oeros stamt een groot deel van het rundvee op de wereld af. De oerossen zwierven in kuddes door het landschap. Maar toen er meer mensen kwamen, raakten ze voortdurend ruimte kwijt. De mensen zagen ook kans om van oerossen huisdieren te maken. Geen dieren die je in huis kon laten, maar die je bij je in de buurt kon houden, die uitgezocht werden op hun meegaandheid, hun melkgift, de hoeveelheid vlees die ze konden aanzetten en om hun trekkracht. Dit tot huisdier maken van een wild dier, heet met een uit het Latijn afkomstig woord ‘domesticeren’. Tweeduizend jaar voor onze jaartelling waren er overal in Europa dorpen van boeren te vinden. Ze lagen op open plekken die de mensen hadden gemaakt in de bossen die Europa indertijd bedekten. Daar graasden ook hun runderen. Nu is het rund niet het eerste dier dat door de mens is gedomesticeerd. De hond is dat als eerste overkomen. Daarna kwamen schaap, geit en varken en toen pas het rund. De wilde oerossen bleven nog eeuwenlang de Europese bossen bewonen. Er werd veel op gejaagd. Natuurlijk omdat de mensen op hun vlees uit waren, maar waarschijnlijk ook omdat het een prestatie was wanneer je als jager zo’n machtig dier wist te doden. Op een kwade dag in de zeventiende eeuw is de laatste oeros doodgeschoten in een Pools bos. De runderen die huisdier waren geworden, ondergingen in de loop van de eeuwen allerlei veranderingen. In sommige streken werden ze kleiner. Waar voedsel in overvloed was ontwikkelden ze zich anders dan runderen die op schrale grond en in andere ongunstige omstandigheden aan de kost moesten zien te komen. Er zijn tegenwoordig koeien van allerlei afmetingen, van heel groot tot dwergjes. Hun vacht kan heel veel verschillende kleuren hebben. Er zijn runderrassen met geweldige hoorns en rassen die van nature helemaal geen hoorns hebben. Al veeteeltland in de prehistorie De eerste boeren in Nederland woonden 4500 jaar voor Christus in Zuid-Limburg. Ze waren

waarschijnlijk uit het Midden-Oosten afkomstig. Ze deden aan akkerbouw, maar ze hadden ook schapen, geiten, varkens en runderen. Hun boerderijen waren dus gemengde bedrijven: van alles wat. Specialisatie kwam veel later. Deze vroege Limburgers hadden rundveestapels van twintig dieren. Bij opgravingen op verschillende plaatsen in Nederland zijn sporen van oude nederzettingen aangetroffen. Steevast bleek dat de verre voorvaderen van ons die daar woonden runderen hebben gehouden. En vaak niet zo weinig ook. De prehistorische boeren van de brons- en ijzertijd hielden er soms wel vijftig stuks rundvee op na. Een Wageningse geleerde leidde hieruit af dat Nederland zes eeuwen voor onze jaartelling een veeteeltland is geworden. 5.3 Loopstal en grupstal Koeien blijven in de zomermaanden dag en nacht in het weiland. De wintermaanden brengen ze door in de stal. Hun hoorns zijn verwijderd om te voorkomen dat ze elkaar verwonden. Want meestal is hun stal een loopstal.

Ze staan daarin niet op een vaste plaats aangebonden zoals in een grupstal (een stal met een goot, grup, achter de koeien waarin mest en urine worden opgevangen). De dieren lopen in de loopstal vrij rond achter een voerhek. Ze kunnen gaan liggen in ligboxen. De stal heeft vaak een roostervloer.


Daaronder ligt een mestkelder. Mest en urine van de dieren vallen door het rooster in de kelder. Aan de stal is een ruimte gebouwd waarin de koeien worden gemolken. Dat gebeurt tweemaal per dag. Daarbij wordt een melkmachine gebruikt, waarmee een aantal koeien tegelijk kan worden gemolken. De melk gaat door leidingen naar een koeltank in weer een andere ruimte. Een paar keer per week komt een tankauto van de zuivelfabriek de melk ophalen. Door de melkmachine kan één persoon veel koeien melken. Een van de dingen die hij doet, is het aansluiten van de machine aan de spenen van de koe. Er zijn al bedrijven waar ook dat niet meer nodig is. Dan heeft de boer een melkrobot. De koeien hebben geleerd dat apparaat binnen te stappen. De robot zoekt met sensoren de spenen van de koe en sluit de melkmachine aan. Op deze bedrijven worden de koeien zo vaak als ze naar de robot komen, gemolken. 5.4 Vier magen Het rund is een herkauwer. Dat wil zeggen: hij graast snel, bijna zonder te kauwen en vult één van zijn vier magen, de pens. Later zoekt het dier een rustig plekje om te herkauwen. Het liefst doet hij dat liggend. Uit de pens boert het balletjes voedsel op naar zijn bek. Dat wordt uitvoerig gekauwd en als het voedsel daarna wordt doorgeslikt, gaan alle magen van het rund aan het werk. Het ene voedselballetje na het andere wordt zo bewerkt. Het is een

omslachtige manier van eten. Een rund graast vier tot negen uur per dag en heeft evenveel tijd nodig om te herkauwen. Gras is namelijk moeilijk te verteren. Heel vroeger, toen ze nog in het wild leefden, waren runderen bang dat ze bij het eten zouden worden aangevallen door roofdieren. Het was dus handig dat ze snel een voorraadje voedsel naar binnen konden werken. Op een veilige plaats konden ze dat daarna opnieuw eten, maar nu echt grondig. Bang voor roofdieren hoeven de runderen niet meer te zijn, maar ze herkauwen nog steeds. Er zijn nog andere herkauwers op de boerderij: schapen en geiten. 5.5 Zestig kilo gras per dag Een Nederlandse koe eet als ze ‘s zomers in de wei loopt een kilo of zestig gras per dag. Vers, sappig gras vindt ze lekker. Als een koe graast, pakt ze met haar tong een pluk gras en snijdt die met haar acht ondertanden af. Gras waar een koeienvlaai op is gevallen, lust ze niet. Die plek slaat ze over. In een weiland waar koeien lopen, zie je vaak hoge plukken gras staan. Als je zo’n pluk van dichtbij bekijkt, zie je een vlaai tussen de grassprieten. In de winter groeit het gras niet en de koeien staan op stal. Maar de boer zorgt ervoor dat ze voldoende te eten hebben. In de zomer maait hij gras en bewaart dat. Vroeger liet hij dat gras drogen en sloeg het op in een hooiberg. De dieren vinden hooi lekker, maar veel voeding zit er niet in. Daarom zijn de veehouders het gras voor de winter anders gaan bewaren, in een kuil die afgedekt werd. Daar komt de naam ‘ingekuild gras’ vandaan. Nu gaat het gras niet meer in kuilen maar in langwerpige hopen op de grond. Met de maaier snijdt de boer het gras dicht bij de grond af en legt het op de grond. De schudmachine husselt het gras goed door elkaar zodat het kan drogen. Als het gras goed droog is, wordt het met de harkmachine bij elkaar geveegd. Een opraapmachine laadt het in een wagen. De veehouder stort het gras op een berg en rijdt er met de trekker net zo vaak overheen tot er geen lucht meer in het gras zit. Dan dekt hij de hoop toe met plastic en legt er autobanden op zodat het plastic niet wegwaait.


De laatste jaren verpakken steeds meer veehouders het gras in plastic balen. Zo kan de melkveehouder partijen gras apart houden. Ook hoeft hij niet iedere dag de kuil open te maken. Melkkoeien eten niet alleen gras. Vaak krijgen ze ook maïs. En in elk geval brokken krachtvoer. Dat bevat veel voedingsstoffen die een melkgevende koe nodig heeft om in goede conditie te blijven. Dit voer wordt in een fabriek gemaakt van producten die overblijven bij het fabriceren van voedingsmiddelen voor mensen. 5.6 Ieder jaar een kalf Ieder jaar krijgt een koe een kalf en voor dat kalf maakt ze melk. Doorgaans moet de boer helpen bij de bevalling. Na de geboorte likt de koe haar kalf schoon. De eerste dagen na de geboorte blijft het

5.7 Melk en wat ervan wordt gemaakt Melk bevat veel waardevolle stoffen zoals eiwitten (die ook wel de bouwstoffen van ons lichaam worden genoemd). Verder zitten er vetten en vitamines in. En niet te vergeten kalk die we nodig hebben voor de opbouw van onze botten. De melk van de rundveebedrijven wordt voornamelijk verwerkt in de fabrieken van twee grote coöperatieve organisaties. Die maken er consumptiemelk van met verschillende vetgehaltes. Deze melk wordt gepasteuriseerd. Door verhitting worden bacteriën in de melk gedood. Ook veel andere melkproducten worden gemaakt. Een heleboel verschillende toetjes bijvoorbeeld. Andere belangrijke producten zijn boter, melkpoeder en vooral kaas. Veel van de producten van de Nederlandse zuivelindustrie worden geëxporteerd. 5.8 Schapen en geiten Schapen en geiten geven ook melk. Hun uiers zijn in tweeën verdeeld. Ze hebben twee spenen. Schapen en geiten lijken erg op elkaar. Zeker als de schapen nog niet zo lang geleden zijn geschoren. Maar geiten hebben altijd een baardje, een ‘sik’. Het schaap stamt af van de Aziatische moeﬂon.

kalf bij de moeder. Dan haalt de boer het kalf bij de koe weg. Hij leert het kalfje (kunst)melk uit een emmer te drinken. De koe blijft tien maanden melk geven tot ze bijna weer een kalf krijgt. Gemiddeld geeft een koe twintig liter per dag. Als een koe pas een kalf heeft gekregen, geeft ze de meeste melk (veertig liter). De koe maakt de melk in de uier. Die is in vier ‘kwartieren’ verdeeld. Elk kwartier heeft een speen.


De Nederlandse schapen worden vooral gehouden voor het vlees. Maar schapenmelk wordt ook veel gebruikt om er kaas van te maken. Het schapenvlees is voornamelijk voor de export bestemd. Tachtig procent van de uitvoer gaat naar Frankrijk. Op een kleine twintigduizend bedrijven worden schapen gehouden. In Nederland zijn in totaal ongeveer anderhalf miljoen schapen. De meeste schapen worden in de provincies Friesland, Noord-Holland, Zuid-Holland en Gelderland gehouden. Het houden van schapen was in deze provincies vaak nodig om de dijken te begrazen. Op de melkveehouderijbedrijven worden de schapen niet alleen gehouden omdat hun vlees geld opbrengt. Schapen verbeteren het weiland door de manier waarop ze het gras betreden en het afbijten. Ze hebben gouden bekjes en gouden hoefjes wordt er wel gezegd. Het belangrijkste schapenras is de Texelaar. Die is gefokt uit kruisingen van de Texelse pijlstaart met verschillende Engelse rassen. De vacht van het schaap is van lange, krullende wol. Die eigenschap is ergens tijdens de domesticatie ontstaan en door selectie en fokkerij verder ontwikkeld. De geit stamt af van een wilde geitensoort die in de bergen van Turkije en Iran leefde. Vroeger werd de geit wel ‘de koe van de werkman’ genoemd. Veel mensen op het platteland die het niet breed hadden, hielden een geit voor de melk. Toen na de Tweede Wereldoorlog de welvaart in Nederland toenam, werden steeds minder geiten gehouden. Maar daarin komt weer verandering. Slimme boeren merkten dat de welvarende Nederlanders wel wat geld over hadden voor bijzondere voedingsmiddelen, zoals geitenkaasjes. Er is een aantal bedrijven ontstaan waar geiten worden gehouden voor de melk. Die bedrijven maken daarvan kleine kazen. Voor de geitenhouderij zijn speciale melkmachines ontworpen. Op bijna vierduizend bedrijven in Nederland worden in totaal 130.000 geiten gehouden. 5.9 Boerenwerk De melkveehouder heeft het jaar rond zijn handen vol aan het verzorgen en gezond houden van zijn dieren, aan het werk op het grasland om voedsel

voor de winter te produceren, aan het zeven dagen per week twee keer per dag melken en aan het zorgen voor melk van uitstekende kwaliteit. De zorg voor de gezondheid van de dieren vraagt veel oplettendheid van de boer. Er zijn veel ziekten en kwalen waaraan ze kunnen lijden. Het is belangrijk dat de boer snel in de gaten heeft of een van zijn koeien zich niet helemaal in orde voelt. Tegen sommige ziekten worden ze voorbehoedend ingeënt. Maar het blijft opletten voor de boer. Ook al omdat de melk geen ziektekiemen mag bevatten. De melk wordt dan ook voortdurend gecontroleerd in een laboratorium. Samen met de zuivelondernemingen werken de melkveehouders aan een systeem om de kwaliteit van hun bedrijven en producten te waarborgen. Alle deelnemers aan het systeem moeten voldoen aan dezelfde kwaliteitseisen. Keten Kwaliteit Melk heet dit systeem. De melkveehouder moet bovendien aandacht hebben voor de wetgeving tegen overbemesting. Hij noteert de mineralen die het bedrijf binnenkomen (als kunstmest bijvoorbeeld) en de mineralen die het bedrijf verlaten (in melk en vlees). Het verschil moet zo klein mogelijk zijn. Want wat op het bedrijf blijft, verdwijnt in het milieu. Het kan het grondwater vervuilen en groei van algen veroorzaken in sloten en vaarten. Voor het uitrijden van de mest gebruikt


de veehouder een machine die de mest direct in de grond injecteert. Daardoor kan geen ammoniakdamp ontsnappen die zure regen veroorzaakt. Veel melkveehouders doen aan weidevogelbeheer. Ze beschermen de vogels die op hun grasland nestelen en proberen de omstandigheden op hun land zo aantrekkelijk mogelijk te houden voor deze vogels. Ook zorgen veehouders voor het onderhoud van stukjes natuur op hun bedrijf en vaak krijgen ze het voor elkaar dat op de slootkanten allerlei plantjes gaan bloeien. Bij het bemesten van het land moeten dan de slootkanten worden overgeslagen. Ook moeten plantenresten en modder die bij het schoonmaken van de sloten op het droge worden gehaald, niet op de slootkanten worden gedeponeerd. Er zijn ook bedrijven waar de boer andere opvattingen over zijn werk heeft dan gebruikelijk. Dat zijn bijvoorbeeld bedrijven waar de boer zich aan óf biologisch-dynamische óf ecologische regels houdt. Dat houdt onder meer in dat hij geen kunstmest gebruikt op zijn grasland. Ook chemische gewasbeschermingsmiddelen zijn taboe. De producten van deze boeren worden onder de merken Demeter, Biodyn en Eko-keur verkocht. 5.10 Wat is biologische landbouw? Even buiten Lelystad in Flevoland ligt een gebied van driehonderd hectare waar alleen biologische land- en tuinbouwbedrijven zijn gevestigd. Dit stuk drooggelegde zeebodem is het begin geweest van de grote bloei van de biologische landbouw in Flevoland. Daar begonnen in 1986 drie boeren. Die zijn er nog steeds, maar er zijn tientallen boeren bijgekomen. Negen als buren van die eerste drie en ongeveer honderd op andere plaatsen in Flevoland. In totaal wordt in Nederland op ruim zevenhonderd bedrijven ongeveer twintigduizend hectare landbouwgrond biologisch bewerkt. Dat gebeurt op ﬂinke bedrijven met moderne machines. Op het eerste gezicht is er weinig verschil tussen zoÕn biologische boerderij en de bedrijven waar de meer algemeen gebruikelijke landbouwmethoden worden toegepast. De ‘gangbare’ bedrijven worden ze door biologische boeren genoemd.

Wat is biologische landbouw? Het Centrum Biologische Landbouw Flevoland (CBL), ondergebracht in een modern gebouw middenin het gebied bij Lelystad, heeft het antwoord op die vraag op papier gezet voor de duizenden mensen die er elk jaar om informatie vragen en op excursie gaan. “Biologische landbouw is landbouw zonder gebruik van kunstmest en chemisch-synthetische bestrijdingsmiddelen, met respect voor mens, dier en natuur”. Het CBL geeft nog een andere definitie: “Biologische landbouw is de verzamelnaam voor de ecologische en biologischdynamische manier van produceren met als basis de EG-verordening nr. 2092/91 voor biologische productie.” Daaruit blijkt dat de Europese Unie zich ook met deze vorm van landbouw bemoeit. Het CBL geeft ook een aantal kenmerken van biologische landbouw. In de eerste plaats duurzaamheid. Ziekten en plagen worden voorkomen door te zorgen voor een gezonde en vruchtbare bodem. Dat doen de biologische boeren door een ruime vruchtwisseling toe te passen, meestal volgen zes verschillende gewassen elkaar op dezelfde akker op. Ze gebruiken met mate alleen organische mest (dierlijke mest, compost en groenbemesters). Bovendien is de manier van grondbewerking van belang en het tijdstip waarop dat gebeurt. De biologische boeren


vormen met erf en tuin van de boerderij. Voor het verkopen van hun producten hebben de biologische boeren de afzetorganisatie Nautilus opgericht. Het kantoor daarvan is in het gebouw van het CBL ondergebracht. Wat de zorg voor de natuur betreft hebben de boeren bij Lelystad zich ervoor ingespannen, dat een voormalig zanddepot van achttien hectare in hun omgeving tot natuurgebied werd verklaard. Het wordt bewoond door veel soorten vogels, insecten, ree’n en salamanders. Tussen Terra Nova, een van de eerste drie bedrijven, en het natuurgebied zijn bosjes geplant die voor de dieren een verbindingszone vormen met erf en tuin van de boerderij. Voor het verkopen van hun producten hebben de biologische boeren de afzetorganisatie Nautilus opgericht. Het kantoor daarvan is in het gebouw van het CBL ondergebracht. schenken speciale aandacht aan de tijdstippen van zaaien en planten. Dan stoppen ze alleen zaaizaad en pootgoed dat sterk en gezond is in hun akkers. Natuurlijk hebben ze ook last van onkruid, net als ‘gangbare’ boeren en tuinders. Ze bestrijden dat door vruchtwisseling, door aangepaste grondbewerking, door schoffelen en wieden met de hand en met machines; ook werken ze met onkruidbranders. In Flevoland bedrijven de biologische boeren voornamelijk akkerbouw en tuinbouw. Voorzover ze aan veehouderij doen, gebeurt dat diervriendelijk. Uiteraard besteden ze ook aandacht aan de natuur op en rondom het bedrijf. Wat de zorg voor de natuur betreft hebben de boeren bij Lelystad zich ervoor ingespannen, dat een voormalig zanddepot van achttien hectare in hun omgeving tot natuurgebied werd verklaard. Het wordt bewoond door veel soorten vogels, insecten, reeën en salamanders. Tussen Terra Nova, een van de eerste drie bedrijven, en het natuurgebied zijn bosjes geplant die voor de dieren een verbindingszone


Bijlagen Werkboekje ‘De Boer Op met koeien enzo…’ Verwerkingsblad 1 PoNyBiL Verwerkingsblad 2 Wat zit er in de melk? Verwerkingsblad 1 PoNyBiL (met antwoorden) Verwerkingsblad 2 Wat zit er in de melk? (met antwoorden) Kaasrecept

met antwoorden

De Boer Op met koeien enzo… Op excursie naar de melkveehouderij

Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna Afdeling Educatie

Inleiding

De Boer Op met koeien enzo… Vandaag ga je op bezoek bij een melkveehouderijbedrijf. Je krijgt een rondleiding en gaat in groepjes opdrachten maken. Via de rondleiding en de opdrachten leer je natuurlijk vanalles over hoe het er tegenwoordig op een boerderij aan toe gaat en dat is heel anders dan vroeger. Over de opdrachten: De opdrachten zijn op verschillende plaatsen op het hele erf van de boerderij. In het klaslokaal is het startpunt. Alle groepjes worden over de opdrachten verdeeld. Dan ga je naar jouw opdrachtlocatie en als je klaar bent kom je weer terug naar het klaslokaal. Daar hoor je welke opdracht je dan mag doen. Veel plezier!

2

Werkblad 1 Melken

Locatie: De melkrobot

Opdracht 3

Opdracht 1

Een gezonde koe geeft op één dag 30-40 liter melk. Als een koe minder melk geeft, kan de boer dat gelijk zien op een meter. Waardoor zou een koe minder melk geven? Koeien geven nadat ze een kalfje hebben gehad 10 maanden lang melk. Wanneer een koe minder melk gaat geven, wordt het tijd voor een nieuw kalfje. Ook kan het zijn dat de koe ziek is natuurlijk.

De boer gebruikt een melkrobot om de koeien te melken. Een koe kan dus helemaal zelf bepalen wanneer zij gemolken wil worden, zelfs midden in de nacht! Meestal gaan ze 2 keer per dag naar de melkrobot, maar sommige koeien zelf 3 keer. De koeien lopen zelf naar de melkstal, maar hoe gaat dat als de koeien in de wei staan? Als de koeien in de wei lopen kunnen ze ook gewoon zonder problemen naar de melkrobot toe. Dat doen ze helemaal uit zichzelf en hoeft de boer niet bij te helpen.

Als een koe ziek is, krijgt ze medicijnen. Die medicijnen komen dan ook in de melk. Is het gezond als wij die melk drinken met de medicijnen er in? Ja

Er kan1 koe tegelijk gemolken worden. Vinden de koeien het fijn om gemolken te worden?

X Nee

Wat doet de boer met de melk van een zieke koe? Deze wordt weggegooid. De medicijnen die een zieke koe krijgt zitten ook in de melk en dat is niet goed voor de mensen.

X Ja Nee Jazeker, de koeien vinden het heel fijn om gemolken te worden. (Als ze te lang niet gemolken worden gaat dat pijn doen en kunnen de koeien zelfs ziek worden.)

De melkrobot spuit elke keer nadat een koe is gemolken een middeltje over de tepelhouders. Ook de spenen worden eerst bespoten en geborsteld. Waarom zou de melkrobot dat doen? Zo wordt ervoor gezorgd dat er geen vuil en bacteriën in de melkrobot en de melk komen. Wanneer een koe een wondje heeft op een speen wordt deze ook meteen ontsmet.

Opdracht 2 Bij het melken zoekt de melkrobot zelf de spenen. Een speen is hetzelfde als een tepel. Kijk naar de uiers en zet een kruisje bij het goede plaatje.

Hoe gaat de melk van de melkrobot naar de melktank? De boer brengt de melk met emmers naar de melktank.

X De melk gaat door leidingen (buizen) naar de melktank.

X

3

Werkblad 2 Mest

Locatie: De koeienstal

Opdracht 2 Op het plaatje onderaan zie je een kringloop. Deze kringloop gaat één kant op. Teken pijltjes in de goede richting.

Opdracht 1 Koeien poepen en piesen natuurlijk ook. Hoe loopt dat allemaal weg? In de loopstal zit een roostervloer waardoor de poep en plas naar beneden loopt. Daar wordt het opgevangen in een mestput.

Opdracht 3 De boer gebruikt een speciale machine om de mest op het land te brengen. Op het erf staat zo’n machine. Hoe heet deze machine? Sleufvoetenmachine

Bij de stal zit een diepe mestput. Het duurt wel even voordat deze put helemaal vol zit met mest. Waarom zou de boer de mest hierin bewaren? De mest mag niet zomaar weglopen, want dat is slecht voor het milieu. Daarom wordt de mest opgeslagen in een afgesloten bak. Wat doet de boer met de mest? De mest wordt in een afgesloten mestput bewaard totdat de boer het over zijn land kan uitreiden of het wordt afgevoerd met speciale mestwagens. Deze boer heeft precies genoeg land om de mest van zijn koeien te kunnen gebruiken. Boeren met meer koeien en/of minder land moeten de mest laten afvoeren en dat kost geld.

Kringloop

➦

➦

➦

➦

➦

➦

➦ 4

Werkblad 3 De Koeienstal

Locatie: De koeienstal

Opdracht 2 In de stal hangen grote borstels. Wat kunnen koeien met deze borstels doen? Als ze jeuk hebben kunnen ze hieronder door lopen en worden ze lekker gekrabd.

Opdracht 1 De koeien in de stal: staan vast

X lopen los

Hoeveel koeien kunnen er gelijktijdig eten? 1 Koe tegelijk.

De ligplaatsen in de stal noem je ligboxen. Deze stal noem je een ligboxenstal. Hoeveel ligboxen tel je in de stal?

Wilde koeien hebben in de natuur vaak hoorns. Waarom hebben de koeien hier geen hoorns? De hoorns worden bij jonge kalfjes weggehaald. Anders kunnen ze er elkaar pijn mee doen en verwonden. Ook is het veiliger voor de boer zelf natuurlijk.

Ik tel 60 ligboxen. Tel de koeien in de stal. Ik tel koeien. Dit is lastig. Dat kan namelijk verschillen.

Sommige koeien hebben een ring door hun neus. Waarom zou dit zo zijn? Dat is omdat die koe bij andere koeien wilde drinken en dat is natuurlijk niet de bedoeling. De ring zorgt ervoor dat ze dat niet meer doen.

Er zijn meer / evenveel / minder koeien dan ligboxen. Dit is niet toevallig. Waarom zou dit zo zijn? Niet alle koeien willen tegelijk in de ligboxen liggen.

X Nee Zijn alle ligboxen bezet? Ja Dat kan verschillen, maar meestal zal dit niet het geval zijn. In de ligbox ligt de koe op: stro

X zaagsel

een rubber mat

Waarom zou de koe het fijner vinden om op dit materiaal te liggen dan op de betonnen vloer? Dat is lekker warm en zacht om op te liggen. Wat voor soort stal is dit? Een grubstal

X Een loopstal

5

Werkblad 4 Voer

Locatie: De voersilo en de koeienstal

Een koe drinkt op een dag 100 liter water. Dat heeft ze wel nodig om 30 - 40 liter melk te geven op één dag. Waar blijft de andere 60 liter water? Dat komt er aan de achterkant weer uit als poep en plas.

Opdracht 1 Buiten zie je de silo waar het krachtvoer in bewaard wordt. Vanuit de silo gaat het voer via buizen naar het voerstation. Teken hieronder een silo na.

Opdracht 3 Alle koeien hebben een zendertje om. De computer in het voerstation herkent de koe hieraan. In het voerstation krijgt de koe krachtvoer. Een voerstation is een apart gedeelte van de stal met daarin een voerbak. Wat kan de boer aan het einde van de dag op zijn computer zien?

X

Hij kan zien of de koeien krachtvoer hebben gegeten. Hij kan zien of de koeien genoeg gedronken hebben. Hij kan zien of een koe kiespijn heeft.

Hoeveel voerstations zijn er in de stal? Er staat 1 voerstation. Opdracht 2 In de zomer krijgen de koeien gras en in de winter krijgen de koeien kuilgras. Waarom krijgen de koeien in de winter kuilgras en geen gewoon gras? In de winter staan de koeien op stal en kunnen dus geen vers gras eten. Ook groeit het gras niet in de winter.

Staan er nu koeien te eten bij een voerstation? Ja nee Dat kan verschillen. Opdracht 4 Hoe komt het krachtvoer in de bak van het voerstation? De boer rijdt het met een kruiwagen naar het voerstation.

X Het voer gaat uit de silo via buizen die aan het plafond hangen, naar de voerbak. De boer houdt van toveren en tovert het zo in het voerstation.

6

Werkblad 5 Kalfjes, pinken en vaarsen

Locatie: De kalfjesstal

Als een koe voor het eerst een kalfje krijgt, noem je de moeder een pink/vaars.

Opdracht 1 Hoeveel kalfjes staan er in de hokken? Kan per bezoek verschillen.

Opdracht 4 Blijf even bij de kalfjes en pinken staan. Kijk goed naar ze. Kruis aan wat ze doen: Kan per bezoek verschillen.

Na de geboorte van het kalfje wordt het kalfje weggehaald bij de moederkoe en in een apart hokje gelegd. Als het kalfje wat ouder en sterker is geworden gaat het naar de ruimte met de andere kalfjes.

Eten

Plassen

Herkauwen

Bewegen met de oren

Waarom moeten de kalfjes eerst nog alleen staan? Zo kan de boer goed in de gaten houden hoeveel een kalfje drinkt.

Drinken

Bewegen met de neus

Springen

Hoesten

Loeien

Slaan met de staart

Opdracht 2 Pasgeboren kalfjes krijgen biest. Dit is de eerste melk van de koe na de geboorte van het kalfje. Biest is heel belangrijk. Er zitten veel stoffen die er voor zorgen dat het kalfje niet ziek wordt. Als het kalfje een paar dagen oud is, krijgt het kunstmelk.

Likken aan het vel

Staan

Likken aan de neus

Liggen

Poepen Opdracht 5 De kalfjes hebben ‘oorbellen’ in hun oren. De oormerken. Op het oormerk staat een nummer en een streepjescode. De boer slaat alle gegevens van de koe in de computer op. Elke koe heeft een eigen nummer. Zoek een kalfje uit. Schrijf het nummer van het kalfje in het plaatje van het oormerk hiernaast. Elk kalf heeft een eigen nummer en dat kan elk bezoek weer anders zijn.

Waar drinkt het kalfje de melk uit? Uit een emmer met een speen eraan. Waarom zou dat zo gedaan zijn? Normaal drinken kalfjes melk bij de moederkoe uit de uiers. De speenemmer lijkt daar op en dat is dus herkenbaar voor het kalfje. Opdracht 3 De kalfjes die bij elkaar staan zijn al wat ouder. Ze staan in de groepshuisvesting. In deze groepshuisvesting staan ‘pinken’ en ‘kalfjes’. Hoeveel staan er bij elkaar? Kan per bezoek verschillen.

Hoeveel kalfjes staan er in de hokken? Kan per bezoek verschillen.

Pink:

Als een kalf ongeveer 1 jaar is, heet het een pink. Vaars: Een pink die voor de eerste keer zwanger is, noem je een vaars Koe: Als een vaars voor de tweede keer een kalfje heeft gehad, heet het een koe.

7

Werkblad 6 Het klaslokaal

Locatie: De melkrobot

Opdracht 3

Opdracht 1 In het lokaal staat een koe die je kunt melken. Probeer dat eens? Ging het gemakkelijk? Kan per kind verschillen.

Koeienborden Herken jij de onderdelen van de koe? Probeer het maar eens met elkaar uit te vinden. Als je de twee goede knopjes bij elkaar zoekt gaat het lampje branden.

Opdracht 2 Hieronder staan in groepjes van drie, een aantal rijtjes met zuivelproducten. Eén hoort er niet bij. Schrijf die letter in een melkpak. Als je het goed doet, komt de naam van een zuivelproduct te voor schijn.

Op het ander bord staan leuke koeienweetjes. Welke vond jij het meest bijzonder? Schrijf die maar op! Kan per kind verschillen. Opdracht 4

K B L

boter – kaas – eieren kwark – vla – boter koffiemelk – slagroom – karnemelk

E O W

kaneelvla vanillevla koeienvlaai

G A P

yoghurt boterbloem halfvolle melk

J S R

kaas kwark karamel

H K I

chocoladeboter chocoladehagel chocolademelk

K

W

Campinaposter Waarom herkauwen koeien eigenlijk het gras dat ze eten? Dat doen ze omdat ze heel vroeger bang waren om aangevallen te worden door roofdieren. Daarom aten ze zo snel mogelijk hun buik/pens vol om het later op een veilige plaats te herkauwen. Hoeveel tijd besteden koeien gemiddeld aan eten en herkauwen samen? Aan eten en herkauwen besteden koeien dus gemiddeld 13 uur per dag. (Gemiddeld besteden koeien per dag tussen de 4 en 9 uur aan eten. Gemiddeld dus 6 ½ uur per dag. Dat geldt ook voor het herkauwen.)

A

R

K

8

Werkblad 7 De Schapenstal

Locatie: De schapenstal

Pak een plukje wol en draai het tussen je vingers tot een draad. Lukt dat? Het draadje mag je meenemen.

Opdracht 1 Hoeveel schapen zijn er in Nederland?

Wat kun je allemaal van wol maken? Je kunt natuurlijk heel veel dingen maken van wol, maar dit zijn een aantal voorbeelden.

X 500.000 (half miljoen) 1.000.000 (miljoen)

1. Gebreide wollen trui 2. Wollen sokken 3. Sjawl 4. Vilten jas 5. Deken 6. Bekleding van bankstel

1.500.000 (anderhalf miljoen) Wat eet een schaap? - gras - kuilgras - hooi - schapenbiks Opdracht 2 Hoe heet een mannetjes schaap? Ram En hoe noem je een vrouwtjes schaap? Ooi Hoe lang is een vrouwtjesschaap drachtig? 5 maanden min 5 dagen Opdracht 3 Voel aan de ongewassen wol en ruik het. Wat voel je? Ongewassen verse wol voelt vettig aan. Dat komt door de lanoline (=wolvet) Wat ruik je? Hooi, mest en lanoline (=wolvet)

9

Verwerkingsblad 1 PoNyBiL

Opdracht 1 Kun jij van gras, melk maken? Koeien kunnen dit wel. In haar lichaam zet ze gras en ander voedsel om in melk. De koe heeft een speciaal spijsverteringskanaal met vier magen! Dit is erg bijzonder, want de mens heeft maar één maag. Pens Het voer komt eerst in de pensmaag. In de pens wordt het voer weker gemaakt. Het wordt maar een klein beetje verteerd. Als de pens vol is, gaat de koe rustig liggen en herkauwen. Het voedsel komt in kleine porties weer in de bek van de koe. De koe gaat dan het voer echt goed kauwen. Netmaag Na het herkawuen wordt het voer voor de tweede keer doorgeslikt. Het komt weer in de pens, maar gaat door naar de tweede maag: de netmaag. Hier wordt het voedsel verder verteerd.

Kleur de magen van de koe: 1. Pens: rood 2. Netmaag: geel 3. Boekmaag: blauw 4. Lebmaag: groen

Boekmaag Dan gaat het voedsel naar de boekmaag. Deze knijpt het vocht uit het voedsel en stuwt de rest naar de laatste maag.

Opdracht 2 Koeien geven niet zo maar melk. Wat moet er eerst gebeuren voordat een koe melk geeft? Een koe moet eerst een kalfje krijgen.

Lebmaag De lebmaag lijkt nog het meeste op de maag van mensen. Hier wordt het voedsel zo klein gemaakt dat de darmen het in het bloed kunnen opnemen. Een handig ezelsbruggetje om de volgorde van de koeienmagen te onthouden is het woord PoNyBiL. (de P van pens, de N van netmaag, de B van boekmaag en de L van lebmaag)

10

Verwerkingsblad 2 Wat zit er in de melk?

Opdracht 1 Hieronder zie je wat er allemaal voor voedingsstoffen in een glas melk zitten.

Opdracht 2 Wat voor soorten melk zijn er tegenwoordig nog meer?

Kleur de verschillende voedingsstoffen in de volgende kleuren: • water: blauw • vet: geel • eiwitten: groen • melksuiker: rood • mineralen en vitaminen: oranje

Magere melk Chocolademelk Karnemelk Houdbare melk Verse melk Melk met extra calcium Biologische melk Koffiemelk

De verhoudingen van wat er in een glas melk zit, horen bij: half volle melk

X volle melk

11

Kaasrecept

Aan de slag: 1) Doe 100ml melk in een pannetje 2) Doe hier 2ml karnemelk bij 3) Voeg 2 druppels stremsel toe en meng dit zeer goed 4) Zet het mengsel in een waterbad van 35 graden 5) Snijd de verkregen neerslag in zeer fijne blokjes (gewoon nog in het pannetje) en wacht na het snijden 10 minuten 6) Giet het vocht zoveel mogelijk af (dat vocht heet wei) 7) Doe bij datgene wat je overhoudt (de wrongel) water van 70-80 graden totdat het mengsel 33 graden is. Laat dit 10 minuten staan. 8) Giet weer het vocht af en voeg nu weer het warme water toe tot de temperatuur 36 graden is 9) Dek nu het pannetje af en laat 15 minuten rijpen 10) Giet de wrongel in de kaasdoek en knijp voorzichtig uit 11) Pers het kaasje in een koffiebekertje (met een ander bekertje). Dek het af met de folie, zet het in de koelkast en laat het daar zo’n 3 weken rijpen. Je kan er natuurlijk ook nog lekkere kruiden doorheen doen. Eet smakelijk!

Heb je nu zin gekregen om zelf kaas te eten, dan kan je natuurlijk naar de koelkast lopen en een stukje kaas afsnijden, maar je kunt het ook proberen zelf te maken. Het duurt dan wel minstens drie weken voordat je het ook echt kunt eten. Dit is het recept: Benodigdheden: - 100ml melk - 2ml karnemelk - pannetje - 2 druppels stremsel (daar is lastig aan te komen, het slimst is het om te kijken of er een kaasboerderij bij jou in de buurt is en het daar te kopen) - waterbad (gootsteen) - mesje - kaasdoek (een oude theedoek mag ook) - huishoudfolie - 2 bekertjes - thermometer (Er word hier uitgegaan van 100ml melk waarmee je begint. Wil je meer dan moet je alles ook mee rekenen. Dus 100ml word 1L dan worden 2 druppels stremsel 20 druppels.)

12

COLOFON Handleiding excursie: De Boer Op met koeien enzo... Op excursie naar de melkveehouderij Uitgave Stichting Vogelpark Avifauna, Alphen aan den Rijn 2011 Bezoekadres Hoorn 65, 2404 HG Alphen aan den Rijn Postadres: Postbus 31, 2400 AA Alphen aan den Rijn Tel.: (0172) 487588 E-mail: [email protected] E-mail afd.: [email protected] Vormgeving oIC grafische communicatie Alphen aan den Rijn www.myoic.nl Illustraties Atelier De Roggelelie www.roggelelie.nl Teksten Bewerkt door Bart de Koning www.natuureducatie.com Copyright: Stichting Vogelpark Avifauna

Met dank aan en mede mogelijk gemaakt door:

De Boer Op met koeien enzo

Recommend Documents