Samen de Boer op voor Duurzame Landbouw

Samen de Boer op

voor Duurzame Landbouw

Lokaal Campagneboek Landbouw 2015

Colofon Deze handleiding is een uitgave van het Steunpunt Lokale Agenda 21(Vlaams Overleg Duurzame Ontwikkeling), 11.11.11 en de campagne “landbouw 2015”. Redactieteam: Thomas Ducheyne, Nicolas De Baere, Jacques Mevis, Paul Beghin, Karin Hanus Volgende organisaties werkten mee: VODO, 11.11.11, Bond Beter Leefmilieu, Broederlijk Delen, Greenpeace, JNM, Natuurpunt, Netwerk Bewust Verbruiken, Oxfam-Solidariteit, Oxfam Wereldwinkels, Trias, Velt, Vredeseilanden en Wervel.

De Vlaamse Overheid kan niet verantwoordelijk gesteld worden voor de inhoud van deze brochure Verantwoordelijke uitgever: Guido Van Steenbergen Vlasfabriekstraat 11 1060 Brussel Foto’s cover: Wervel en 11.11.11 Foto’s tekst: Wervel, 11.11.11 en VODO

2

Even Vooraf Op 16 oktober 2006 –Wereldvoedseldag – werd in Vlaanderen het startsignaal gegeven voor een campagne die opkomt voor een duurzame landbouw en meer voedselzekerheid. Initiatiefnemers zijn de partners van het samenwerkingsverband ‘2015 – de tijd loopt’, de Vlaamse milieu- en natuurverenigingen, landbouworganisaties en consumentenverenigingen. Met deze campagne willen zij het recht op voedsel op de politieke en publieke agenda zetten en opkomen voor een duurzame landbouw. De deelnemers willen die boodschap kracht bijzetten in hun eigen campagnes. Maar ze willen ook gedurende twee jaar duurzame samenwerkingsverbanden en gemeenschappelijke acties opzetten. Eind 2005 werden er in het kader van de campagne ‘kiezen voor een duurzame gemeente’ kadervormingen georganiseerd voor lokale milieuverenigingen en NoordZuidgroepen als voorbereiding op de gemeenteraadsverkiezingen. Deze vormingen werden positief onthaald maar de vraag kwam naar meer concrete handvaten voor samenwerking. De keuze viel op het thema landbouw, een thema waarmee beide sectoren – elk vanuit hun eigen invalshoek- ervaringen mee hebben. Want landbouw is een sleuteldomein voor het overleven van deze planeet en haar bewoners, en mag niet uitsluitend vanuit economisch oogpunt bekeken worden. We willen een landbouw die tegemoet komt aan de behoeften van de huidige generaties maar ook de ontwikkelings- en overlevingskansen van toekomstige generaties waarborgt: een landbouw die sociaal en ecologische vol te houden is, veilig is en voedselzekerheid voor iedereen biedt. En dat in Noord en in Zuid. Een rechtvaardige en duurzame landbouwpolitiek is één van de speerpunten van een duurzaam milieubeleid en ontwikkelingsamenwerking of een beleid voor duurzame ontwikkeling. Die inspanningen moeten niet alleen op internationaal, Belgisch of Vlaams niveau geleverd worden. Ook lokaal kan er heel wat gebeuren. En daarover gaat dit actieboek. Vrijwilligers, lokale groepen en besturen kunnen er ideeën, adressen en veel andere tips vinden om lokaal eigen acties te ontwikkelen, samenwerkingsverbanden op te zetten of landbouw een plaats te geven in een lokaal beleid voor duurzame ontwikkeling. Lokale besturen kunnen er inspiratie opdoen voor samenwerking met middenveld. Maar het wiel – of in dit geval de ploeg - moet niet telkens opnieuw worden uitgevonden. Deze brochure doet dan ook hoofdzakelijk beroep op campagnes, projecten en modellen die nu al door de partners worden gedragen of ontwikkeld zijn. Of nu al een plaats hebben in lokale strategieën voor duurzame ontwikkeling. Lokale groepen en verenigingen kunnen hier hun eigen ploegscharen aan hangen, hun eigen modellen aan toetsen. We hopen dat deze brochure jullie inspiratie zal bieden, tot duurzame samenwerkingsverbanden zal leiden en mensen uit de lokale milieu, noord-zuid en consumentenbeweging dichter bij elkaar zal brengen om samen te ploegen voor een betere wereld.

3

Inhoud Even Vooraf

...........................................................................................................................

3

Landbouw 2015: Samen de boer op! ................................................... 5 Waarover gaat het?

....................................................................................................

8

Duurzame Landbouw in je eigen Achtertuin......................... 10 Landbouw…. Plannen ! Welke Campagnes?

....................................................................................

14

.................................................................................................

19

Modelacties .......................................................................................................................... 26 Wie boert mee? .............................................................................................................. 35

4

Landbouw 2015: Samen de Boer op! Waarom Landbouw? Wereldwijd lijden ruim 850 miljoen mensen honger. De overgrote meerderheid daarvan zijn boeren. En dat terwijl ze juist voedsel produceren! Vaak hebben kleine boeren onvoldoende toegang tot vruchtbare gronden, water, financiële kredieten en zaden. En vaak kunnen ze niet concurreren met de geïmporteerde landbouwproducten die soms aan dumpingprijzen op hun lokale markten terechtkomen. Zo belanden ze in een spiraal van honger en armoede. En dat terwijl voedsel toch een mensenrecht is! Terwijl iedereen toch het recht heeft op een goede en gezonde voeding. Maar té veel mensen blijven van dit basisrecht verstoken. En het wordt er niet beter op door blindelings alles aan de vrije markt over te laten. Ook het milieu is er de dupe van. De grootschalige en nog steeds toenemende industrialisering van de landbouw weegt zwaar op het eeuwenoude evenwicht tussen mens en milieu. De natuur krijgt hiervan de vervuilde rekening voorgeschoteld. Dit kan zo niet langer! Maar het kan anders! Gezamenlijk moeten we groeien naar een duurzame landbouw die aangepast is aan de lokale omstandigheden zonder de bodem uit te putten. Dergelijke landbouw is in de eerste plaats gericht op de regionale voedselvoorziening én respecteert tegelijk de natuur. Met duurzame landbouw kunnen de boeren de wereld voeden, niet alleen vandaag, maar ook in de toekomst. Ook onze kinderen en kleinkinderen moeten zich goed, gezond en veilig kunnen voeden.

5

Daarom eisen we vanuit de Noord-Zuidbeweging, consumentenverenigingen, de milieu- en landbouworganisaties, meer aandacht voor duurzame landbouw in Zuid én Noord. En dit om iedereen wereldwijd van voedsel te voorzien. Onze actiepunten omvatten niet alleen steun aan duurzame landbouw, maar ook aandacht voor betere handelsregels. En zélf kunnen we er ook iets aan doen. In onze actiepunten hebben we het ook over handel. Landbouw en handel zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Boeren produceren voedsel voor zichzelf, maar ze verkopen hun producten ook om inkomsten te krijgen. De prijs die ze voor een product krijgen, bepaalt dus in grote mate de welvaart van het gezin. Lokale markten in het Zuiden worden op veel plaatsen ontwricht door goedkope invoer van bijvoorbeeld kippen, ajuinen, maïs, rijst en melkpoeder. Als die ingevoerde producten ook nog eens gesubsidieerd werden, dan hebben we te maken met dumping, wat gelijk staat met het uitvoeren onder de kostprijs. Dumping is oneerlijke concurrentie en doet de prijzen kelderen. Hierdoor zakt het gezinsinkomen van de lokale boerenfamilies als een pudding in elkaar. We kunnen daarom de productie, de verdeling en de toegang tot voedsel niet aan de grillen van de vrije markt overlaten. Alle regio’s (en vooral de armste landen) moeten het recht krijgen om hun eigen markten af te schermen tegen deze goedkope invoer en ecologische dumping. Veel kleine boeren zijn ook afhankelijk van exportlandbouw zoals koffie en cacao. Schommelingen en te lage prijzen van deze grondstoffen hebben miljoenen gezinnen getroffen. Een eerlijke en stabiele prijs voor de landbouwproducten is de beste manier om de boeren een waardig bestaan te garanderen. Maar ook de milieukost moet in de prijs verrekend worden. Het gaat bovendien niet op dat zwakkere milieuregels gelden voor ingevoerde producten dan voor de binnenlandse productie.

Steun kleinschalige duurzame landbouw Anno 2006 is landbouw big business. Een handjevol gigantische landbouwmultinationals bepalen momenteel de wereldmarkt en gaan met het grootste deel van het geld lopen. Om meer winst te maken, zoeken de multinationale ondernemingen steeds goedkopere productieomstandigheden. Er moeten maatregelen genomen worden om de macht van de multinationals in te perken en de positie van de landbouwers te versterken. Boeren overal ter wereld kunnen de gemeenschap voeden. Maar dan is er wel nood aan toegang tot gronden, water, … en tot markten met stabiele en lonende prijzen. En er is ook nood aan meer onderzoek rond duurzame landbouw en steun aan sterke boerenorganisaties. In de meeste delen van de wereld is landbouw een vrouwenzaak. Afrikaanse vrouwen bijvoorbeeld staan in voor tachtig procent van de voedselproductie. Zij trekken ook naar de lokale markt om hun producten aan de man te brengen. Toch worden plattelandsvrouwen nog op veel gebieden achtergesteld. Zo bezitten ze zelden het land dat ze bewerken, en mogen ze hun geldpotje niet altijd zelf beheren. Duurzame landbouw kan enkel een toekomst hebben als we de obstakels uit de weg ruimen die boerinnen ervan verhinderen te leven van hun landbouw. Overheden moeten ook een milieuvriendelijke landbouw stimuleren, die rekening houdt met de draagkracht van de aarde. Daarbij is het promoten van regionale markten zeer belangrijk. Het is toch al te gek dat landbouwproducten de halve wereld moeten afreizen, als ze ook ter plaatse kunnen geteeld worden.

In het winkelwagentje Het is duidelijk dat veel van onze eisen gericht zijn aan overheden op diverse beleidsniveaus en internationale instanties. Maar zelf zijn we ook consumenten en dus beschikken we over een behoorlijke portie macht. Elke dag krijgen we landbouwproducten op ons bord. Dat maakt dat we zelf keuzes kunnen maken. Door producten te kopen die op een duurzame manier zijn voortgebracht, die in eigen streek geproduceerd zijn, bij een Wereldwinkel, door je aan te sluiten bij een voedselteam of door af en toe wat minder vlees te eten, tonen we een bewust consumptiegedrag. Zo steunen we de boeren en het milieu in het Zuiden én het Noorden met een eerlijke prijs. En daarvoor hoeven we niet op beleidsveranderingen te wachten.

Surf ook eens naar de campagnewebsite: www.landbouw2015.be

6

7

Waarover gaat het? De deelnemers aan de campagne hebben afgesproken te werken rond een tiental actiepunten. We stellen ze hier beknopt aan je voor. In een volgend hoofdstuk lees je hoe deze punten een lokale vertaling kunnen krijgen.

Lokale markten beschermen De overlevingskansen van boeren hangen af van de prijzen die zij voor hun producten krijgen. Maar die kansen worden bedreigd door internationale handelsmechanismen die het evenwicht op de lokale markten verstoren. Wanneer de import van goedkope landbouwproducten de prijzen op de lokale markten doet dalen, putten lokale boeren niet langer een levensvatbaar inkomen uit hun arbeid. De armere landen moeten het recht krijgen hun eigen markt hiertegen te beschermen. Nu kunnen ze dat nog door invoerheffingen. Maar net deze maatregel staat onder druk in de Wereldhandelsorganisatie.

Een kwaliteitsvolle handel zonder sociale of ecologische dumping Landbouw heeft niet alleen een economische prijs maar ook een ecologische en sociale. En die wordt meestal niet betaald aan de kassa van het grootwarenhuis. Landbouwproducten die wel geproduceerd werden met respect voor mens en milieu worden hierdoor benadeeld. En ook dat is een vorm van concurrentievervalsing. Want ecologische en sociale dumping en uitbuiting mogen geen verlagend effect hebben op de prijzen. Daarom moeten internationale en nationale handels- en milieuregels dat soort prijseffecten uit de wereld bannen.

Geen economische dumping van landbouwproducten Landbouwoverschotten worden vaak met subsidies en soms onder het mom van voedselhulp gedumpt op de lokale markten. De boeren op die markten kunnen hier niet tegen concurreren. Aan dat soort verstorende dumpingspraktijken moet een einde worden gemaakt.

Eerlijke en stabiele landbouwprijzen De wereldmarktprijzen voor landbouwproducten als koffie en cacao zijn erg aan schommelingen onderhevig. De economische vooruitzichten van de producenten zijn erg slecht. We hebben maatregelen nodig die dat soort mechanismen aan banden leggen zodat de inkomens van de boeren en de economieën van de producerende landen niet in het gedrang komen.

De greep van de multinationals beperken De toenemende industrialisering en concentratie van de landbouw –en voedselproductie hebben ernstige gevolgen voor het sociale en ecologische welzijn van landbouwers. Om de familiale landbouw en de biodiversiteit te bewaken moeten er maatregelen genomen worden zoals anti-trustmaatregelen of een octrooiverbod op planten en dieren.

Kleinschalige duurzame landbouw als wapen tegen honger en armoede Om de spiraal van honger en armoede te breken moeten familiale boeren en kleinschalige landbouw meer steun krijgen. Die steun moet o.m. de toegankelijkheid van gronden, water, kredieten, grondstoffen en ecologisch verantwoorde productietechnieken inhouden. Dat impliceert een ommezwaai in het internationale landbouwbeleid.

8

Een betere positie en versterkte rechten voor vrouwen in de landbouw In de landbouw in de Derde Wereld zijn het vaak vrouwen die instaan voor de voedselproductie en de gezinszorg. En toch hebben ze minder toegang tot land, grondstoffen en andere productiefactoren. Ze zijn dan ook vaker het slachtoffer van honger en armoede en dat wordt nog versterkt door ongelijke handelsverhoudingen en de liberalisering van de markt. Er moet voldoende beleidsruimte zijn voor een sociaal beleid dat de rechten van de vrouw en gelijke kansen in de landbouw garandeert.

Stimuleren van lokale en regionale landbouwmarkten Lokale en regionale markten hebben heel wat voordelen. Zo is er meer mogelijkheid tot informatie- en kennisuitwisseling en lokaal geproduceerde goederen hebben ook een ecologische meerwaarde omdat er minder transport- of andere milieukosten aan te pas komen. Meestal is er ook meer afstemming van het aanbod op lokale behoeften. Landen moeten daarom ruimte krijgen voor een eigen beleid en voor voedselsoevereiniteit.

Milieuvriendelijke landbouw in Noord en Zuid Elk landbouwbeleid moet kansen bieden voor een milieuvriendelijke en ecologische landbouw. Milieu- en duurzaamheidsprincipes zoals gesloten kringlopen, het voorzorgsprincipe, de-vervuiler-betaalt,… moeten voorrang krijgen. Het landbouwbeleid moet bestaande ecosystemen en aaneengesloten natuurgebieden respecteren en stimuleren. Biologische landbouw, ecologische productiemethoden en het onderzoek ernaar moeten aangemoedigd en ondersteund worden. Milieumaatregelen moeten daarom een integraal deel zijn van elk landbouwbeleid.

Duurzaam consumentengedrag voor een duurzame landbouw wereldwijd Onze eigen consumptiepatronen, hoe wij eten en wat wij kopen bepalen voor een deel het duurzaam of niet-duurzaam zijn van de landbouw. En we consumeren teveel vlees en niet-seizoensgebonden groenten. We hebben te weinig aandacht voor waar ons voedsel vandaan komt en voor de sociale, economische en ecologische omstandigheden waarin het geproduceerd werd. Hier is het de consument die zijn verantwoordelijkheid moet opnemen. Ook de overheid kan het voorbeeld geven door haar aankoop- en uitbestedingsbeleid aan te passen, door de bevolking te sensibiliseren of door educatie te steunen.

Enkele Begrippen Voedselzekerheid: voedsel moet steeds beschikbaar zijn, de toegang moet voor iedereen verzekerd zijn en het moet voldoende voedzaam zijn. Dat zijn de drie criteria die de Wereldvoedseltop van Rome hanteerde om voedselzekerheid te definiëren. Voedselsoevereiniteit: volkeren, gemeenschappen en landen hebben het recht om een duurzaam beleid te definiëren voor landbouw, visserij, werkgelegenheid, voeding en land, zonder dumping in andere regio’s en zonder schade voor toekomstige generaties. Landen hebben de beleidsruimte nodig om zelf hun verantwoordelijkheid op te nemen en te beslissen in welke mate ze beroep doen op internationale handel voor hun voedselvoorziening- en –distributie. De term werd ontwikkeld door de ngo-conferentie “Forum for Food Sovereignty”. Duurzame landbouw: is een landbouw die niet alleen ecologisch rendabel is maar ook ecologisch verantwoord, sociaal aanvaardbaar en cultureel ingebed is. Ze voorziet huidige en toekomstige generaties van voedsel op een manier die de draagkracht van de aarde en haar ecosytemen niet te boven gaat en is gebaseerd op solidariteit tussen landbouwers en consumenten in Noord en Zuid. Duurzame voedselproductie wil ook zeggen dat we het platteland economisch leefbaar houden, het landschapspatrimonium bewaken en natuurlijke hulpbronnen beschermen. Duurzame Landbouw is daarom een strategische voorwaarde voor voedselzekerheid.

9

Duurzame Landbouw in je eigen Achtertuin De gemeenteraadsverkiezingen van 2006 zijn al een tijdje achter de rug. Vermoedelijk hebben weinig partijen je proberen te verleiden met standpunten of slogans over duurzame landbouw. Ook uit de duurzaamheidsspiegel die het Steunpunt Lokale Agenda 21 (VODO) in 2006 uitvoerde bleek dat landbouw geen hot item is op de agenda van het lokale beleid. Vreemd is dat. Want landbouw speelt een belangrijke rol in ons leven: als voedselleverancier, als deel van de open ruimte, als oorzaak en oplossing van sommige milieuproblemen, als economische sector, als hefboom voor integratie en solidariteit. Ook als lokale groep of vereniging, als landbouwer, als milieuvrijwilliger, als lid van een derdewereldgroep of bewuste consument kun je lokaal acties opzetten voor een duurzame landbouw of het thema op de agenda van de lokale politiek zetten. Zeker in 2007, want dat is het eerste jaar van de nieuwe gemeentebesturen. En dat is het jaar waarin lokale beleidsplannen worden geschreven. Landbouw 2015 kun je ook vertalen in een aantal lokale thema’s die een basis vormen voor verdere acties, een lokaal memorandum of beleidsvoorstellen,... Enkele van de mogelijkheden zijn:

10

Eerlijke Landbouwproducten. In de wereldwinkel en in stijgende mate ook in de zeldzaam wordende kruidenier om de hoek of de supermarkt vind je heel wat voedingsproducten geproduceerd door landbouwers uit de derde wereld en dat aan een eerlijke prijs. De prijs van de producten is zo samengesteld dat een rechtmatig deel van wat je betaalt naar de producent (de boer of de coöperatie) in het land van herkomst gaat. In het huidige marktregime is dat niet zo evident. Dankzij Eerlijke Handel krijgt de landbouwproducent de mogelijkheid te investeren in nieuwe technieken en producten. Het maakt de boer ook minder afhankelijk van tussenhandelaars. Behalve het betalen van een eerlijke prijs (de wereldmarktprijs is vanuit humanitair oogpunt vaak te laag) betekent rechtvaardige handel ook mogelijkheid tot langetermijncontracten, vorming of inkomenszekerheid. Eerlijke handel op de politieke agenda, dat betekent ook een behoorlijk aandeel van eerlijke producten in het aankoopbeleid van de gemeente, het stimuleren en ondersteunen van verkooppunten, het sensibiliseren van de bevolking, actieve promotie van eerlijke handelsproducten op recepties en feestelijkheden,…

Korte Voedselketen. Er zijn heel wat redenen om als consument je eten rechtsreeks bij de producent te verhalen. Eerst en vooral weet je wat je op je bord krijgt. En een goed geïnformeerde consument is er twee waard. Door allerlei tussenstappen in de distributie uit te schakelen en te kiezen voor lokale afzetmarkten, bespaar je op voedselkilometers en versterk je de lokale economie. De bewuste consument organiseert zich in voedselteams die zelf hun voedsel zoeken bij één of meerdere lokale producenten of neemt een groenteabonnement. Andere mogelijkheden zijn het organiseren van boerenmarkten waar producent en consument elkaar ontmoeten of verkoopsactiviteiten op de boerderij zelf. Nog een voordeel is dat er bij lokale producten ook minder energiekosten (bijvoorbeeld serrekosten) aan te pas komen.

Boerenwijsheid: voedselkilometers Een voedselkilometer geeft de afstand weer die ons voedsel aflegt van het veld tot op ons bord. Ongeveer 30% van wat over de weg wordt getransporteerd is voedsel en levert een belangrijke bijdrage tot de uitstoot van CO2 en dus de opwarming van de aarde. Het PIME berekende dat een blikje tomatensoep met balletjes er niet minder dan 32.000 kilometer heeft op zitten voor het in onze soepkom belandt. Niet alles wordt afgerekend aan de kassa. Maar een gratis lunch bestaat niet want op termijn betalen we de prijs. Een Brits onderzoek van Pretty en Lang wees uit dat miljarden ponden kunnen bespaard worden als elke consument voortaan verse producten uit eigen streek koopt en dus zijn voedselkilometers beperkt.

Gesloten en korte Kringlopen Een korte kringloop betekent dat landbouwbedrijven geen overschotten produceren en geen mest of veevoer importeren. Ideaal is hier het gemengde bedrijf dat met zelf gewonnen voer eigen dieren voedt die mest leveren. Die mest vindt haar weg naar de eigen akkers zonder overschotten te creëren. Mest en veevoer mogen elkaar in elk geval niet kruisen op schepen op de oceaan. Ook op het vlak van energie wordt er gekozen voor landbouwproducten die zonder extra verwarming kunnen of wordt er gekozen voor alternatieve energiebronnen. Zo krijgen we een gesloten kringloop. De kringloop kan ook gesloten worden door samen te werken met andere landbouwers. Lokaal kan dit soort kringloopboerderijen actief gestimuleerd worden door ruimte te voorzien in structurele plannen voor gemengde bedrijven, voldoende diversiteit in het gebruik van de landbouwgrond te stimuleren, door actief samenwerkingsverbanden tussen landbouwers te stimuleren en energie- en watervriendelijke landbouw te stimuleren. De rol van middenveld en gemeente is hier vooral landbouwers te informeren te sensibiliseren en modelacties actief te ondersteunen.

11

Een hefboom voor natuurbeheer Landbouw en natuur zijn de belangrijkste onderdelen van de open ruimte maar de verstandhouding is niet altijd even vriendschappelijk. Er kan op landbouwgrond heel wat ondernomen worden om de natuur te beschermen en te stimuleren. Landschapselementen en verbindingen tussen natuurgebieden, maatregelen om flora en fauna te beschermen of ecologisch bermbeheer zijn allemaal zaken die een basis zijn voor een samenwerking tussen boer en middenveld. De gemeente kan dat soort samenwerking actief stimuleren of sensibiliserend en ondersteunend optreden.

Biologische landbouw Biolandbouw besteedt veel aandacht aan de samenhang tussen plant, dier, mens en omgeving. Het behoud van de bodemvruchtbaarheid staat centraal. Een ruimere vruchtwisseling, gebruik van groenbemesters en organische bemesting zijn enkele van de technieken. Er worden geen chemische bestrijdingsmiddelen of kunstmest gebruikt. Het bestrijden van onkruid gebeurt mechanisch. De veeteelt is grondgebonden en hecht zeer veel belang aan dierenwelzijn. Lokaal zijn er mogelijkheden om met bioboeren samen te werken en het grote publiek te sensibiliseren rond ecologische thema’s en duurzame ontwikkeling. Biobedrijven kunnen in landbouwplannen en het ruimtelijk beleid een voorkeursbehandeling krijgen.

Zorgzame Landbouw Boerderijen en landbouw hebben niet alleen een economische of ecologische functie maar vertolken ook een sociale functie. Het mooiste voorbeeld zijn zorgboerderijen waar mensen met een handicap, medisch of psychische problemen,… terecht kunnen. Sinds 2005 wordt deze werkvorm door de overheid erkend. Andere boerderijen doen dienst als sociale of beschutte werkplaats, werkervaringsproject of opleidingsplaats voor werklozen,… Voor boeren bieden die werkvormen nieuwe perspectieven en de landbouw krijgt een bredere maatschappelijke invulling, zeker als het gebeurt in combinatie met een ecologische aanpak.

Lerende Boeren! Boerderijen zijn ideale locaties voor educatieve activiteiten. Het aantal boerderijen waar vormingen, tentoonstellingen, activiteiten rond natuurstudie … plaatsvinden stijgt. Sommige boerderijen stellen zich open als kijkof leerboerderij. Nu de campagnes van de derdewereldsector en milieu in 2007 op landbouw inzoomen, vormen dat soort boerderijen een ideale locatie voor campagneactiviteiten.

12

Tip Op de website van VILT, het informatiecentrum voor land- en tuinbouw, vind je een handige kaart van Vlaanderen. Klik op de provincie van je keuze en je vindt er een overzicht van de kijk- of leerboerderijen in jouw buurt. http://www.vilt.be/imago/kijkboerderijen

Nieuwe Economische Invalshoeken Dat kleine boeren het ook in Vlaanderen moeilijk hebben is een feit. Er wordt daarom gezocht naar een nieuwe economische invulling van de landbouw. Eén van de pistes is het inschakelen van landbouwbedrijven in duurzame vormen van toerisme, als verblijfshoeve, als pleisterplaats op fietsroutes enz. Andere boeren gaan creatief om met het soort gewassen dat ze aanbieden of zoeken nieuwe marktniches. Verkoop op de boerderij zorgt voor extra inkomsten en verkort de voedselketen.

Een Speerpunt van Lokale Agenda 21 Landbouw is het domein bij uitstek waar drie pijlers van duurzame ontwikkeling (economie, ecologie, economie) elkaar ontmoeten. Soms is die ontmoeting hartelijk, soms levert ze spanningen op. Dit gegeven maakt dat landbouw een prominente plaats verdient in elk lokale strategie rond Duurzame Ontwikkeling, zoals Lokale Agenda 21. Agenda 21 is het internationale actieplan dat goedgekeurd werd op de conferentie van Rio in 1992. Wereldwijd hebben duizenden steden en gemeenten sindsdien een eigen lokale agenda 21 opgestart. Je kunt van landbouw één van de hoofdthema’s maken in een lokaal proces rond Duurzame Ontwikkeling.

13

Landbouw…. Plannen ! Zonder goed plan valt er weinig te oogsten. Dat geldt voor landbouwers maar ook voor wie een actie wil opzetten of met anderen wil samenwerken rond duurzame landbouw. Hieronder vind je een voorbeeld van stappenplan met enkele tips. Dat plan geldt alleen als voorbeeld maar getuigt ook van de boerenwijsheid: bezin voor je begint. De campagne startte in oktober 2006 met een nationaal actiemoment. In 2007 worden er lokaal aanknopingspunten gezocht in verschillende lopende campagnes. In het volgende deel vind je een overzicht van een aantal van die campagnes. Het doel is dat mensen die lokaal actief zijn rond duurzame landbouw – en dat vanuit verschillende invalshoeken – de handen in elkaar slaan. Maar dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Dit hoofdstuk wil je een aantal tips geven hoe je te werk kunt gaan.

1. Een goede voorbereiding van de grond. Als je dit actiehandboek in je bus vindt wil dat zeggen dat jouw organisatie of vereniging op één of andere manier te maken heeft met het thema landbouw, in een internationale invalshoek of misschien op een meer lokale schaal. De eerste vraag is natuurlijk hoe jouw vereniging zich kan inzetten rond dit thema? Rond welke eisen of aandachtspunten wil jij in jouw gemeente werken? Je kunt je hiervoor baseren op de eisen van de nationale campagne en eigen lokale accenten leggen. Meerdere invalshoeken zijn natuurlijk ook mogelijk. Landbouw 2015 richt zich tot verschillende sectoren. Het is dan ook de bedoeling lokaal om andere organisaties voor de wagen te spannen. Specifiek richten we ons tot derde wereldgroepen, milieuverenigingen, landbouwers en consumentenverenigingen, maar ruimere samenwerking is mogelijk. Je kunt voor veel adressen terecht bij je gemeente of provincie of bij de nationale koepels. Heel wat adressen vind je gewoon op het internet.

14

Denk er ook aan minder evidente partners zoals jeugdverenigingen, seniorenverenigingen, vrouwenorganisaties, migrantenverenigingen, vluchtelingen,… uit te nodigen. Maak een kaart met de gegevens van de organisaties die je wilt of kan uitnodigen. Overweeg ook beleidsmakers uit te nodigen zoals schepenen en ambtenaren verantwoordelijk voor milieu, ontwikkelingssamenwerking, landbouw, aankoopbeleid, enz. Andere beleidsdomeinen zijn ook mogelijk, afhankelijk van de focus die je kiest. Zorg voor een degelijk adressenbestand. Gebruik daarvoor een database als Acces of een spreadsheet zoals Excel of de Open Sourcevarianten. Wil je uitnodigingen per e-mail versturen maak een adresboek aan. Maar vergeet niet dat zelfs anno 2007 nog niet iedereen is aangesloten op het internet. Zorg dat ook die mensen uitnodigingen krijgen . Ook Steunpunt Lokale Agenda 21 (VODO) en het verenigingensteunpunt voor duurzaam lokaal milieubeleid (Tandem) hebben een aanbod van methodieken, sprekers, projecten die in het kader van Landbouw 2015 passen. Meer info: www.sla21.be of www.tandemweb.be.

Adres gezocht? Adressen van Noord-Zuidorganisaties: Op de website van 11.11.11 vind je per gemeente een handig overzicht van alle Noord-Zuidgroepen en verenigingen in jouw gemeente. Kies daarvoor op de homepage www.11.be de knop ‘gemeenten’ in het snelmenu links. De lokale leden van de Bond Beter Leefmilieu vind je op www.bblv.be/page.php/11 Klik op de kaart van Vlaanderen op jouw gemeente of vul de gegevens in op het formulier onderaan. Opgelet: voor een aantal milieu- en natuurverenigingen moet je andere kanalen gebruiken. De lokale afdelingen van Natuurpunt vind je op www.natuurpunt.be. Klik in het menu links op ‘wie zijn wij’ en kies voor afdelingen/werkgroepen. Vul je gemeente in op het formulier onderaan. Voor afdelingen van VELT kun je op de website www.velt.be terecht. Hier kies je voor de knop ‘contacteer ons’ in het menu bovenaan. Kies vervolgens je provincie. Hier vind je een overzicht van alle afdelingen en een telefoonnummer. Voor meer gegevens klik je op de naam van de afdeling. Wie een lokale JNM-afdeling wil contacteren, gaat naar www.jnm.be/afdelingen.php. Ook hier een handig kaartsysteem dat je toelaat de gegevens van je gemeente direct te bekijken. De gegevens van de milieuraad vind je via www. milieuraad.be Gegevens over producenten en verdelers van biologische landbouwproducten zijn te vinden op de website www.biodichtbijhuis.be Adressen van wereldwinkels tenslotte vind je op www.oww.be

15

2. Informatie zaaien en ideeën sprokkelen Om de punten waarrond je wil werken te vertalen in een actie moet je mogelijke partners samenroepen om hen te informeren over de bedoelingen en mogelijkheden van de campagne en ideeën of invalshoeken te sprokkelen. Vergaderen dus. Enkele tips:

Voorstelling Je organiseert een vergadering met verenigingen en deelnemers waarvan sommigen elkaar niet kennen. Andere zijn misschien onvoldoende vertrouwd met het thema duurzame landbouw of de thema’s uit de andere sectoren. Begin met een voorstellingsronde. Ga na rond welke landbouwthema’s de aanwezigen werken of kunnen werken, waar de kruisverbanden zijn, of hoe je de verschillende thema’s in één actie kan gieten.

Een Goede Agenda Zorg voor een goede agenda. Je kunt best eens informeren bij de deelnemers of – als het om een grote groepen gaat - bij enkele sleutelfiguren welke punten zij op de agenda willen zien. Op die manier betrek je de deelnemers en voelen zij zich een beetje meer verplicht op te dagen. Maak een duidelijk onderscheid tussen agendapunten die louter informatief zijn en punten waarover beslist moet worden.

Achtergrondinfo Bezorg de deelnemers teksten die relevant zijn voor de agenda. Veel van die teksten vind je op www.landbouw2015.be of in deze handleiding. Verwijs niet alleen door naar de websites waarop de documenten te vinden zijn. Dat werkt drempelverhogend. Geef op voorhand al uitleg bij de verschillende agendapunten. Dat werkt tijdbesparend.

Vergaderritme Maak er geen marathonslag van. Zorg voor korte pauzes om het uur. En vergader niet langer dan 3 uur. Hou de tijd in het oog en grijp in als de discussies de verkeerde kant opgaan. Probeer op voorhand in te schatten hoeveel tijd elk agendapunt in beslag zal of moet nemen. Probeer je daaraan te houden.

Voorzitter of moderator Zorg voor een ervaren voorzitter die de vergadering in goede banen kan leiden. De voorzitter heeft de moeilijke taak ervoor te zorgen dat • discussies relevant blijven en niet ontsporen • iedereen aan het woord komt en verschillende visies aan bod komen • de timing wordt gerespecteerd • alle agendapunten aan bod komen • besluiten worden geformuleerd • afspraken voor opvolging worden geformuleerd.

Verslag Maak van de vergadering een verslag dat vooral grote lijnen en afspraken weergeeft. Geef die taak bij voorkeur aan een neutraal iemand of iemand die zich niet actief in de discussie moet mengen. Zo kan de verslaggever zich concentreren op zijn taak en vermijd je dat één visie iets te uitgebreid aan bod komt.

Opvolging Maak duidelijke afspraken voor opvolging en leg een volgende vergaderdatum vast. Zorg dat het verslag opgestuurd wordt binnen een termijn van 1 week.

Tip Je kunt de oefening maken op basis van het eisenpakket van de campagne Landbouw 2015. Schrijf de eisen op grote kaarten en laat elke deelnemer of organisatie opschrijven hoe hij of zij werkt rond dat thema en op welke doelgroep zij zich met die actie richten. Breng zo het deelnemersveld in kaart. Ga na welke de 16 gemeenschappelijke interessegebieden zijn.

3. Samen Ploegen Nu we elkaar kennen en weten rond welke thema’s we willen werken, kunnen we een actiemodel bedenken. Het is niet nodig om telkens weer het wiel uit te vinden. Heel wat organisaties stellen al een aantal actievormen voor (zie volgende hoofdstukken). Of je kunt je lokale actie aan de kar (of tractor) van een bestaande campagne hangen. Verder in dit handboek vind je een aantal campagnes die expliciet door partners van landbouw 2015 worden georganiseerd. In deze belangrijke fase beantwoord je de vraag: Wie doet wat, waarom, wanneer, waar en met welke middelen?

Waarom? Het ‘waarom’ van deze campagne werd al eerder in deze gids beantwoord. Maar wellicht wil je eigen accenten leggen, of lokale invalshoeken toevoegen. Samen met de partners kun je op papier zetten welke doelstellingen of resultaten je met je actie wil bereiken.

Wie? Wie slaat in de eerste plaats op de doelgroepen die je wil bereiken. Ook als je een vrij algemene doelgroep hebt zoals de lokale bevolking kan het interessant zijn om deelgroepen te onderscheiden. Je actie en de communicatie zal misschien moeten aangepast worden aan de interesses of mogelijkheden van bepaalde doelgroepen. Denk ook aan doelgroepen die we wel eens uit het oog verliezen zoals personen met een handicap of etnisch-culturele minderheden. In de tweede plaats slaat ‘wie’ op je eigen partners, de organisaties en mensen met wie je samenwerkt. Zet een taakverdeling en afspraken op papier. Maak hiervoor een checklist. Tenslotte hebben we ook over mensen of groepen die jouw actie een morele of materiële steun in de rug kunnen geven. In de eerste plaats het gemeentebestuur of de provincie, organisaties vertegenwoordigd in de adviesraden, sociale partners, socioculturele verenigingen,…

Wat? Wanneer je weet welke doelgroepen je wil bereiken en welke je doelstellingen zijn kun je de actie definitief vorm geven. Je kunt beroep doen op modellen of een activiteitenaanbod die op Vlaams niveau al aangeboden worden en die in het laatste hoofdstuk worden voorgesteld. Geef je actie een duidelijk herkenbare naam en plaats ze onder het logo van één van de campagnes die we verder voorstellen. Eigen actievormen bedenken kan natuurlijk ook.

Welke Middelen? We hebben het hier natuurlijk - maar niet uitsluitend - over financiële middelen. Misschien kun je beroep doen op de lokale overheid voor een projectsubsidiering. Op Vlaams niveau zijn er ook een aantal actoren waar je terecht kunt voor projectsubsidies zoals Kom Uit Uw Kot of – indien het om een samenwerking met het lokaal bestuur over een milieuthema gaat- Tandem. We hebben het ook over logistieke middelen zoals gebouwen, materiaal,… Controleer ook of je voor bepaalde activiteiten geen vergunning of toelating van de overheid nodig hebt.

17

En last but not least slaan de middelen ook op het communicatieplan. Al te vaak zien we dat een project tot in de puntjes is georganiseerd maar er uiteindelijk geen volk opdaagt omdat men is vergeten te communiceren. Zorg voor een gezonde mix van persoonlijke en massacommunicatie, actieve en passieve,… Denk aan: • • • • • • •

De lokale media Het gemeenteblad Media van lokale verenigingen Activiteitenagenda’s Brief- en e-mailcampagnes Affiches en flyers verspreid op zoveel mogelijk plaatsen Mensen persoonlijk aanspreken

Hou je communicatie zakelijk. In één oogopslag moet de lezer of kijker weten waarover het gaat (wie, wat, waarom, wanneer en waar). Filosofische uitweidingen of poëtische mijmeringen zijn uit den boze.

Tips Samenwerking tussen lokaal bestuur en middenveld Heel wat knowhow zit bij je gemeentebestuur. Deze acties zijn dan ook een gelegenheid om de samenwerking tussen gemeente en middenveld aan te halen. Gemeenten zijn met heel wat projecten bezig die raakvlakken hebben of kunnen hebben met het thema landbouw. Denken we aan de samenwerkingsovereenkomst ‘milieu als opstap naar duurzame ontwikkeling’ of de convenanten Internationale Samenwerking. Je actie gezamenlijk opzetten met het gemeentebestuur lijkt dan ook om meer dan één reden een goed idee.

Kom uit uw kot De Kom uit uw Kot campagne lanceerde een oproep voor samenwerking tussen partners uit diverse sectoren. Bijvoorbeeld een milieuvereniging met een seniorenvereniging, of een toneelvereniging met een noord-zuidvereniging, veel combinaties zijn mogelijk. Diversiteit werkt verruimend en daar gaat het om. Het doel is verenigingen samenbrengen met als leidraad het thema ‘goed samenleven’, in de ruime zin van het woord. Daarbij wordt gezocht naar bruggen tussen verschillende perspectieven en thema’s. Het is een zoektocht naar samenwerkingsmodellen om mekaar beter te kunnen begrijpen door aan een gezamenlijk project te werken. De belangrijkste criteria zijn het samenwerkingsverband en het innovatieve karakter van het project of activiteit. Uit de antwoorden van de projectoproep worden 30 samenwerkingsverbanden geselecteerd die per partner maximaal 600 euro krijgen voor het pilootproject (maximaal 1200 euro samen). Het project moet volledig zijn afgerond voor 1 september 2007. Meer informatie vind je op op www.komuituwkot.be.

18

Welke Campagnes? In Vlaanderen lopen verschillende jaarlijkse of meerjarencampagnes die raakvlakken hebben met het thema landbouw en waar verschillende partners hun schouders onder zetten. Landbouw 2015 wil geen nieuwe campagne in het leven roepen maar juist samenwerkingsverbanden binnen lopende campagnes versterken of nieuwe verbanden smeden. We stellen je een aantal campagnes voor die in 2007 speciaal of volledig aandacht besteden aan duurzame landbouw. Het zijn

• Dag van de Aarde • 2015: De Tijd Loopt • Ik ben verkocht en Fair Trade Gemeenten • Bioweek • Lokale Agenda 21 Die campagnes richten zich bij uitstek op lokale groepen of vrijwilligers. Hun thema’s en vooral het thema landbouw kunnen een hefboom zijn voor samenwerking tussen Noord-Zuid, milieu, consumentenorganisaties en landbouwverenigingen. Ook is er ruimte om een dialoog te starten met het lokale beleid. Geen onbelangrijk gegeven want in 2007 treden nieuwe gemeentebesturen aan en worden de beleidsplannen geschreven. Een ideale periode dus om goeie ideeën te lanceren en minder bekende thema’s in je gemeente te propageren.

19

DAG

AARDE 2007: ONTDEK DE INTIEME NATUUR, LANDBOUW EN EERLIJKE HANDEL

VAN DE

TUSSEN

RELATIE

Op zondag 22 april 2007, tijdens de Dag van de Aarde, zetten milieu- en natuurverenigingen in heel Vlaanderen hun deuren open. Iedereen is welkom om die dag kennis te maken met de activiteiten en werking van de lokale milieubeweging. Thema van Dag van de Aarde is dit maal ‘duurzame landbouw en consumentengedrag’. Dit past in de samenwerking die de milieu- en natuurverenigingen hebben opgezet met de Vlaamse Noord-Zuidbeweging. Twee jaar lang werkt men mee aan de campagne ‘Landbouw 2015’, waarin aandacht gevraagd wordt voor de Millenniumdoelstellingen. Landbouw 2015 pleit voor een radicale ommezwaai van het landbouwbeleid, zowel in de ontwikkelingslanden als bij ons. De impact van de landbouw op de kwaliteit van ons leven, ons milieu en onze natuur is niet te onderschatten en dat willen de milieubeweging tijdens de Dag van de Aarde 2007 volop in de schijnwerpers zetten. Daarnaast worden ook positieve acties onder de aandacht brengen: consumptie van lokaal gekweekt voedsel, natuurbescherming door landbouwers, bioproducten, enz. Lokale milieu- en natuuractiviteiten zijn ideaal om een ruim publiek kennis te laten maken met duurzame landbouw en consumptie. De drijvende kracht achter Dag van de Aarde zijn de lokale verenigingen van BBL en de lokale afdelingen van Natuurpunt, Velt en JNM. Voor de Dag van de Aarde 2007 willen deze verenigingen zo veel mogelijk samenwerken met lokale Noord-Zuidorganisaties en boeren. Een logische zaak, want heel wat lokale milieu- en natuurvrijwilligers werken nu reeds samen met Derdewereldorganisaties, zijn er lid van of zetten zich vrijwillig in. Ze hebben vaak goede contacten met plaatselijke boeren en werken samen met hen voor het onderhoud van natuurreservaten. Er zijn allerlei activiteiten gepland: gezinswandelingen, opendeurdagen bij boer en natuurbeschermer, zoektochten, spelletjes en buurtontbijten. Met deze activiteiten wil de milieubeweging duurzame landbouw- en natuurpraktijken in de kijker zetten en aantonen dat natuur, landbouw en eerlijke handel onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Contact en info: Campagnesecretariaat Dag van de Aarde: Sofie Van den Bogaert, Tweekerkenstraat 47, 1000 Brussel, Tel 02 282 17 46 , Fax 02 230 53 89, [email protected] Op het Web: www.dagvandeaarde.be

20

2015 DE TIJD LOOPT In 2000 ondertekenden 191 landen de millenniumdoelstellingen. Met hun handtekening beloofden ze maatregelen te nemen om tegen 2015 een aantal doelstellingen (zie kader) te realiseren, onder andere in de strijd tegen armoede en honger en voor een beter leefmilieu. Deze doelstellingen zijn haalbaar (onderzoek bewijst dat!), maar is er onvoldoende politieke wil om de armoede wereldwijd en op een structurele manier aan te pakken. Met 2015 DE TIJD LOOPT mobiliseert de Vlaamse Noord-Zuidbeweging dan ook zoveel mogelijk mensen om zich aan te sluiten bij deze strijd tegen de armoede. En om onze politici te blijven herinneren aan hun belofte! Intussen wordt in meer dan 80 landen campagne gevoerd voor de millenniumdoelstellingen. Want dit is een historische kans om het tij te keren en niemand aan de kant te laten staan. In Vlaanderen vertolkt 2015 DE TIJD LOOPT de stem van deze wereldwijde coalitie: een samenwerking van 20 Vlaamse Noord-Zuidorganisaties. In 2006 - 2008 ligt de focus op de eerste millenniumdoelstelling: het halveren van de honger en armoede in de wereld. Van de 850 miljoen mensen in de wereld die honger lijden, zijn 70% boeren. Zonder een eerlijk en duurzaam landbouwbeleid dat de boeren een kans geeft om te leven van hun landbouw, zal deze doelstelling dus nooit gerealiseerd kunnen worden tegen 2015 Noord-Zuidorganisaties voeren samen met landbouw-, milieu- en consumentenorganisaties twee jaar lang campagne rond het recht op voedsel. Kleine boeren moeten een eerlijke kans krijgen op de markt en hebben recht op een eerlijke prijs voor hun producten. Landen moeten het recht behouden om lokale markten af te schermen tegen goedkope import. En alle vormen van dumping en exportsubsidie vanuit het Noorden horen te stoppen. En de boeren in het Zuiden verdienen onze steun in hun strijd voor een leefbare en duurzame landbouw, met een betere toegang tot zaad, kredieten, opslagmogelijkheden, enz. In 2007 en 2008 richten de opeenvolgende campagnes de schijnwerpers op de nood aan eerlijke marktwerking. Het begint al in januari, met de campagne van Vredeseilanden. In februari en maart volgt Broederlijk Delen. De campagne “Afrika heeft ook talent” laat zien hoe boeren in het droge noorden van Burkina Faso er in slagen de woestijnvorming te stoppen met duurzame landbouwmethoden, maar getroffen worden door lage voedselprijzen als 8 millenniumdoelstellingen gevolg van import van goedkoop voedsel. voor 2015 In april is ‘duurzame landbouw en consumentengedrag’ het thema van deDag van de Aarde. In het najaar start een actie tegen de Europese Partnerschaps1. Extreme armoede en honger halveren akkoorden (EPA’s), waarmee de Europese Unie de Zuiderse tegen 2015. landen onder druk zetten om hun landbouwmarkten nog verder 2. Alle kinderen op de wereld volgen open te stellen. In een tweede fase zal deze campagne pleiten basisonderwijs voor een herstel van de grondstofakkoorden die exporterende 3. Gelijke kansen voor jongens en boeren een eerlijk minimumprijs voor hun producten waarbormeisjes in het onderwijs. gen. 4. Het sterftecijfer van kinderen onder de 5 jaar met twee derde verminderen. In het voorjaar van 2008 brengt Broederlijk Delen het verhaal 5. De moedersterfte met driekwart van de boeren in Haïti. Hun voedsellandbouw staat zwaar onder terugbrengen. druk van de onbelemmerde invoer van vooral Amerikaanse rijst 6. Een halt toeroepen aan de verspreiding en tarwe. van AIDS, malaria en andere ziektes 7. Een duurzaam milieubeleid en het Op www.detijdloopt.be vind je alle informatie over de inhoud van aantal mensen zonder toegang tot de campagne over de millenniumdoelstellingen en een uitgebreid veilig drinkwater halveren. aanbod van materiaal (video’s, lesmappen, sprekers, workshops, 8. Een wereldwijd partnerschap ontwiktentoonstellingen, …) waarmee je iets kan doen rond millennikeling: goed bestuur, eerlijke handel umdoelstellingen in je gemeente. en rechtvaardige handelsrelaties met het Zuiden, een eerlijk financieel Contact en info: systeem, aanpak van het schuldenCampagnedienst 11.11.11, Vlasfabriekstraat 11, 1060 Brussel, probleem, gelijk toegang tot moderne 02 536 11 56. [email protected] technologieën en geneesmiddelen, Op het Web: www.detijdloopt.be recht op werk voor jongeren.

21

FAIRTRADEGEMEENTE. FairTradeGemeente is een titel die aangeeft dat die bepaalde gemeente én haar inwoners eerlijke handel een warm hart toedragen én er ook effectief werk van maken. Dat wil zeggen dat het niet alleen bij mooie woorden mag blijven maar dat er ook resultaten moeten behaald worden op basis van 6 criteria. FairTradeGemeente is een concreet model vanuit de campagne Ik ben verkocht van Oxfam-Wereldwinkels, Vredeseilanden en Max Havelaar. Met Ik ben verkocht pleiten zij voor eerlijke handel, duurzame landbouw en markttoegang voor iedereen. Vredeseilanden legt de nadruk op duurzame landbouw en voedselzekerheid en werkt daarvoor samen met lokale boerenorganisaties. Die zoeken voor hun duurzaam verbouwde producten een afzetmarkt. Lokaal en internationaal. Voor dat laatste komen Oxfam-Wereldwinkels en Max Havelaar in beeld. Bij FairTradeGemeente gaat niet enkel over de gemeentelijke overheid die fair trade belangrijk vindt. Het is wel degelijk de ganse gemeenschap die zich achter eerlijke handel schaart. Zo zullen meer mensen het verhaal achter eerlijke handel kennen. Ze zullen de producten gemakkelijker vinden en kunnen kopen. Meer bedrijven, organisaties, verenigingen en ook de overheid zullen elk vanuit hun eigen maatschappelijke rol bijdragen. Naast fair trade worden ook andere vormen van duurzaam produceren en consumeren gepromoot. De doelstelling is een bewuster consumeren door overheid en bevolking. Om de titel van FairTradeGemeente te krijgen, moet aan de volgende zes criteria voldaan worden: 1. Het lokale bestuur Het lokale bestuur keurt een resolutie goed die fairtrade steunt en beslist om koffie en nog minstens één ander product dat gecertificeerd is door Max Havelaar aan te kopen voor vergaderingen, op kantoor en in de cafetaria’s. Verder verplichten ze zichzelf om het bewustzijn rond fairtrade op regelmatige basis te promoten via hun eigen informatiekanalen en andere lokale media 2. Winkels en Horeca Minstens twee fairtradeproducten moeten duidelijk beschikbaar zijn in de plaatselijke winkels. Fairtradeproducten moeten ook geserveerd worden in de plaatselijke horeca. Er zijn objectieven vooropgesteld per aantal inwoners. De winkels en horecazaken moeten communiceren over het feit dat zij fairtradeproducten verkopen of serveren. 3. Bedrijven en organisaties Fairtradeproducten worden gebruikt door een aantal lokale bedrijven en in organisaties (scholen, verenigingen, kerken, enz). Hier worden educatieve campagnes georganiseerd om de kennis over en de betrokkenheid met fairtrade te vergroten. 4. Media-aandacht Het verkrijgen van media-aandacht voor de campagne. Telkens er een nieuw criterium bereikt is, wordt de pers opnieuw ingelicht, een evenement kan georganiseerd worden bij het behalen van de titel, en een strategie moet ontwikkeld worden om het lang in het nieuws te houden. Hierdoor bereikt men een groot deel van de bevolking en voelen lokale handelaars en organisaties zich gewaardeerd voor hun engagement. 5. Trekkersgroep Er is een lokale trekkersgroep actief die de nodige initiatieven neemt om de titel te behalen. Nadien zorgt hij voor de continuïteit van de FairTradeGemeente. De groep is verantwoordelijk voor een jaarlijkse beoordeling waaruit moet blijken dat de gemeente nog steeds aan de zes criteria voldoet.

22

6. Duurzame productie en consumptie Om FairTradeGemeente te worden, wordt in de gemeente een nieuw initiatief gelanceerd dat duurzaam consumeren en produceren thuis, op de werkvloer en op openbare plaatsen aanmoedigt. Het gaat om een initiatief rond duurzaam consumeren op lokaal niveau. Er wordt over dit initiatief duidelijk gecommuniceerd. Om de titel te behalen én te behouden wordt ofwel een meerjareninitiatief opgestart, ofwel een kortlopend project met garanties dat er jaarlijks een nieuw initiatief genomen zal worden dat duurzaam consumeren en produceren aanmoedigt. Voor elk van die criteria en vooral het zesde zijn samenwerkingsverbanden aangewezen tussen milieu, Noord-Zuid en consumentenorganisaties en kan het thema duurzame landbouw een centrale rol spelen. Contact en info: FairTradeGemeente, Troonstraat 173, 1050 Brussel, 02 500 10 69, [email protected] Op het Web: www.ikbenverkocht.be

23

LOKALE AGENDA 21 Lokale Agenda 21 is een actieplan voor duurzame steden en gemeenten, dat groeide uit het internationale actieplan Agenda 21. Tientallen landen keurden dat plan goed op de VN-Conferentie van Rio in 1992.

Agenda 21 is een mijlpaal in de geschiedenis: • •

Het erkent de samenhang tussen de sociale, economische en ecologische uitdagingen die we deze eeuw moeten aanpakken. Het erkent de verantwoordelijkheden en rol van ngo’s en lokale besturen. Lokale besturen worden er opgeroepen een eigen Agenda 21 op te stellen.

Hoe zo’n Lokale Agenda eruit moet zien, hangt sterk af van de lokale omstandigheden. Maar een aantal principes of leidraden komen telkens terug. Een brongerichte aanpak: het lokale beleid wordt zich bewust worden van de mogelijke gevolgen van zijn beslissingen (of niet-beslissingen). Het beleid houdt dan ook constant rekening met die gevolgen. Beleidsdomeinen zoals economie, ruimtelijk ordening, bouwen en wonen, het eigen aankoopbeleid … omvatten maatregelen of processen die een mogelijk negatieve impact voor mens en milieu tot een minimum beperken (integratie). Mijn Gemeente, mijn planeet: het lokale beleid is geen eiland maar houdt rekening met belangen van anderen, binnen en buiten de gemeentegrenzen, inclusief de belangen van de Derde Wereld. Klimaatverandering, voedselveiligheid, duurzaam bosbeheer,… zijn maar enkele van de punten op de Lokale Agenda. Een Visie op Termijn: de impact en verantwoordelijkheden van het lokale beleid stoppen niet bij de verkiezingen. Daarom wordt er een visie ontwikkeld op lange termijn. Een visie die bovendien rekening houdt met de behoeften van toekomstige generaties Iedereen doet mee: Duurzame Ontwikkeling en Ivoren Torens zijn geen goede combinatie. Voor een Lokale Agenda 21 is een maatschappelijk draagvlak nodig. En dus moeten bevolking, middenveld en andere stakeholders actief en in alle fasen van het proces betrokken zijn. Samenwerking met en tussen mensen en organisaties uit de milieusector, het welzijnswerk, de derdewereldbeweging, gemeentelijke diensten, adviesraden, … zijn nodig om de Agenda 21 tot een goed einde te brengen. Een Plan: Lokale Agenda 21 is een plan voor een duurzame gemeente, een veranderingsproces. Een stapsgewijze, planmatige aanpak is dan ook nodig. De nadruk wordt dan ook gelegd op de ontwikkeling van strategieën, het gebruik van resultaats- en procesindicatoren,…. Welk resultaat willen we bereiken en hoe tekenen we de weg er naartoe uit? In Vlaanderen wordt de campagne rond Lokale Agenda 21 getrokken door het Steunpunt Lokale Agenda 21 van VODO. Contact en info: Steunpunt Lokale Agenda 21 (SLA 21), Vlasfabriekstraat 11, 1060 Brussel 02 536 19 63 [email protected] Op het web: www.sla21.be

24

BIOWEEK: LEER BIO

KENNEN

Biomarkten, bioproeverijen, boerderijbezoeken, fietstochten, wereldfeesten, biobabbels, ... Van 2 tot 10 juni 2007 nodigen bioboeren, -bedrijven en -winkels jong en oud uit om te genieten van de natuurlijke smaak, authentieke kleuren en geuren van de biologische landbouw en voeding. Je kan bio proeven, lekkere gerechten leren klaarmaken en nog veel meer... Allemaal in jouw buurt. Bio heeft in België een overwegend positief imago bij de consument. Ondanks dit positieve imago blijft het marktaandeel eerder beperkt. Daarom wil de sector biologische producten beter bekend maken. Biologische landbouw is een landbouwsysteem dat is ontstaan vanuit de toenemende belangstelling voor het milieu en naar een duurzame landbouw streeft. Bij biologische landbouw wordt geen gebruik gemaakt van chemisch-synthetische meststoffen, pesticiden, groeipromotoren en dergelijke. Het systeem wil werken als een evenwichtig landbouwecosysteem en berust op vruchtwisseling, het bemesten met dierlijke en plantaardige mest en het gebruik van sterke en resistente rassen. Biologische producten herken je aan het EG-logo of het Biogarantie®-label. Vaak gebruiken winkelketens daarnaast nog een eigen biomerk of vind je het woord ‘bio(logisch)’ op de verpakking. Die term is wettelijk beschermd: hij mag alleen voorkomen als het echt om bio gaat. Wat met “natuurlijke”, “scharrel”-, “hoeve”- of andere producten? Alleen de aanwezigheid van een biolabel verzekert je dat het echt bio is. Er wordt nauwgezet toegekeken op de naleving van de biovereisten en misbruiken worden opgespoord. Alleen officieel erkende organisaties mogen biolabels toekennen. Geen biolabel dus voor melk die wordt vervoerd in een tank die ook voor nietbio-melk wordt gebruikt. Of voor brood met rozijnen die niet biologisch zijn. De Bioweek biedt een uitgelezen kans om meer te weten te komen over bio. Naast tal van activiteiten wordt ook de prestigieuze “bio-award” uitgereikt aan een biobedrijf of bio-organisatie. Het publiek zelf beslist uiteindelijk wie deze “bio-award” wint. Op de Bioweek-website kan je je stem uitbrengen voor de genomineerde die volgens jou “bio” het best in de kijker heeft gezet of vooruit heeft geholpen. Wie stemt, maakt bovendien kans op een weekendverblijf op een bioboerderij! Contact en Info: Bioweek, Uitbreidingstraat 470 2600 Berchem 03/2869278 [email protected] Op het web: www.bioweek.be

25

Modelacties Je kunt je eigen lokale actie voor duurzame landbouw of duurzaam consumeren niet alleen onder een bestaande campagne schuiven. Er zijn ook al heel wat modellen uitgewerkt van acties of je kunt beroep doen op acties van één van de partners van de campagne.

De AFZET-markten Video Van de ruim 850 miljoen mensen die wereldwijd honger lijden, is de overgrote meerderheid boer. Boeren en boerinnen uit het zuiden kunnen niet opboksen tegen de invoer van goedkope producten op hun lokale markten. De campagnevideo van 11.11.11 schetst deze problematiek en focust op het recht op het afschermen van de plaatselijke markten. Het voorbeeld van de Nederlandse uien in Senegal maakt het probleem concreet. Duur: 11 minuten. Aan te kopen (€8) of te ontlenen via 11.11.11 Info: Campagnedienst-11.11.11, Vlasfabriekstraat 11, 1060 Brussel 02 536 11 42 www.11.be [email protected]

Biobabbel: een avondje proeven en praten Werkwinkel Biologische producten vind je steeds meer: op de markt, bij de boer, in de supermarkt maar er blijven vele vragen: Hoe herken je zo’n product en waarom zou je het kopen? Biologische producten zijn vaak duurder, maar wel gezonder. Hoe kan dat? Hoe zit het met de controle en waarom mogen bedrijven niet zomaar het woord ‘bio’ gebruiken? We kijken met een powerpointpresentatie achter de schermen bij de bioboer en op het veld. Via de boodschappentas met biologische producten maken we kennis met

26

verschillende producten. Een deel daarvan is om te proeven. Er is ook de formule ‘biobabbel op de markt’ Markt- of evenementenbezoekers worden op een speelse wijze in contact gebracht met biovoeding. Ze krijgen proevertjes aangeboden en worden uitgenodigd om deel te nemen aan een korte “bioquiz”. De antwoorden op deze quiz zijn te vinden aan de infostand (via uitgestalde producten, een powerpointpresentatie, affiches..) Info: Velt, Uitbreidingstraat 392c, 2600 Berchem. 03 281 74 75 www.velt.be [email protected]

Boeren uit het Zuiden in de kijker Diverse Organiseer je een wandeling, een brunch, een info-avond, … dan is dat een uitgelezen gelegenheid om ook de situatie van boeren in het Zuiden in de kijker te plaatsen. Overleg met de vrijwilligers van 11.11.11, Broederlijk Delen, Vredeseilanden of de Wereldwinkel in je gemeente hoe je hier aandacht aan kan besteden. Of contacteer de Gemeentelijk Raad voor Ontwikkelingssamenwerking om samen iets uit te werken. Zo kan je, bijvoorbeeld, • wereldwinkelproducten gebruiken op je activiteit. • deelnemen aan petities en andere acties die de noord-zuidorganisaties organiseren zoals de voorbije ‘uiendag’ van 11.11.11 in 2006) • een boer uit het Zuiden voor een bezoek uitnodigen in je gemeente • een spreker op je activiteit uitnodigen voor een korte toelichting • samen een video bekijken • een workshop of spel rond dit thema organiseren Op www.detijdloopt.be en www.11.be vind je een uitgebreid aanbod waarmee je aan de slag kan: video’s, tentoonstellingen, sprekers die je gratis kan uitnodigen, workshops voor de scholen, een leuk aanbod voor scholen en jeugdbewegingen, …

Boerenmarkten/ Fair Trademarkten Evenement Op een boerenmarkt verkopen landbouwers hun eigen producten rechtstreeks aan de verbruikers. Verschillende gemeenten organiseren nu al één of meerder keren per jaar een boerenmarkt. De producten die je er vindt zijn grotendeels afkomstig van en verwerkt op hun eigen bedrijf en worden soms beperkt aangevuld met producten van collega’s. De boerenmarktformule maakt duurzame landbouw in zelfstandige gezinsbedrijven leefbaar, door de korte ketenafzet ‘van boer tot bord’ lokaal te organiseren. Rechtstreekse verkoop is economisch voordelig voor boer én consument, en is minder milieubelastend. Binnen de formule van boerenmarkt kan vanzelfsprekend gemikt worden op biologische boeren en de markt kan uitgebreid worden naar fair tradeproducten. Ook andere duurzame producten kunnen er een plaats krijgen. Vanzelfsprekend is goedkeuring of samenwerking met de gemeente vereist.

Boerentoeren Rondleiding Wervel organiseert jaarlijks een aantal uitstappen om consumenten kennis te laten maken met het landbouwleven en platteland. Je kunt er letterlijk en figuurlijk proeven van het boerenleven en alle facetten van de boerenstiel. Deelnemers maken van die uitstap gebruik om hoeveproducten te kopen. Doel is het platteland met zijn boerenbedrijven beter te ontsluiten voor mensen uit de stad. De producenten leren de vragen van de consumenten direct kennen en die consument leert wat er voor zijn dagelijks voedsel gepresteerd moet worden. Jaarlijks worden er verschillende dagreizen georganiseerd. Info: Wervel, Vooruitgangstraat 333 bus 9, 1030 Brussel 02 203 60 29 www.boerentoeren.be [email protected]

27

De Boer op- De natuur in (Formule 1) Rondleiding Op de Dag van de Aarde roept de milieu- en natuurbeweging zijn lokale verenigingen op voor het organiseren van begeleide bezoeken aan landbouwbedrijven die duurzaam en milieuvriendelijk produceren of inspanningen leveren voor de bescherming van de natuur. Een eerste formule focust op natuurbescherming. Met de boerderij als uitvalsbasis maken de deelnemers kennis met de maatregelen die in landbouwgebied kunnen ondernomen worden om de biodiversiteit te beschermen of de kwaliteit van de natuur te verbeteren: maatregelen zoals nestkasten in of rond de stal, kleine landschapselementen als hagen, poelen, knotwilgenrijen, natuurlijke perceelsranden, kleinschalige waterzuivering,…. Info: de lokale afdeling van Natuurpunt of BBL-vereniging in je gemeente. Website: www.dagvandeaarde.be www.natuurpunt.be www.bblv.be

De Boer op – de natuur in (Formule 2) Rondleiding Een tweede formule voor Dag van de Aarde mikt op landbouwbedrijven die investeren in duurzame productie- of teeltechnieken. Voorbeelden zijn boeren die hun producten rechtstreeks of via voedselteams aan de consument slijten, aan thuisverwerking doen en hun gewassen en vee biologisch telen. In uitbreiding kan men ook op zoek gaan naar boerderijen die investeren in milieu- en mensvriendelijke energie- en watervoorzieningen, bouwen,… Info: de lokale afdeling van Natuurpunt of BBL-vereniging in je gemeente. Website: www.bblv.be www.dagvandeaarde.be

Buurtontbijt Mondial Evenement In campagnes zoals Kom uit uw Kot worden Buurtontbijten aangeprezen als methodiek om buren en wijkbewoners dichter bij elkaar te brengen. Op Dag van de aarde kan men deze formule uitbreiden naar een ontbijt met ecologisch en ethisch verantwoorde producten. Het kan ook gecombineerd worden met een andere methodiek , zoals ontbijten op een biologische boerderij. Info: de BBL-vereniging in je gemeente. Website: www.dagvandeaarde.be www.bblv.be

28

Denk Globaal Eet Lokaal Lesmateriaal Met de campagne “Denk globaal – Eet lokaal” ondersteunt WERVEL lokale acties die vanuit een globale analyse ijveren voor lokale voedselproductie en consumptie. Naast inhoudelijke inbreng, biedt WERVEL informatie- en animatiemateriaal aan zoals audiovisuele programma’s, borden en soepkommen Een van de invalshoeken is de gewogen berekening van voedselkilometers van voedselproducten en menu’s, maar WERVEL stoot door naar ecologische, economische sociale en culturele redenen om, precies vanuit globale inspiratie, lokaal te eten. Info: Wervel, Vooruitgangstraat 333 bus 9, 1030 Brussel 02 203 60 29 [email protected] www.wervel.be

Discussiespel (h)eerlijk duurt het langst! Spel Het spel (h)eerlijk duurt het langst! is een levendig discussiespel over bewuster omgaan met voeding. Tijdens het spel buigen de deelnemers zich over de criteria van duurzame voeding en bespreken ze in hoeverre die criteria wenselijk en realistisch zijn. Zo ontdekken de spelers hoe de eigen consumptiegewoontes kunnen bijdragen aan een duurzamere samenleving. (H)eerlijk duurt het langst! werd ontwikkeld door medewerkers van Kleur Bekennen, Milieuzorg Op School, het PIME, VELT en Oxfam-Wereldwinkels. Handleiding, spelbord, fiches en oplossingen zijn te verkrijgen via het PIME, e-mail [email protected] of tel. 015/30 61 28. Je kan een versie aanvragen via e-mail (gratis – 4,4 MB) of op cd-rom (tegen onkostenvergoeding € 3).

Duurzaamheidsspiegel Beleidsactie De duurzaamheidsspiegel is een checklist die nagaat hoe duurzaam (of net niet) het beleid in jouw gemeente is. Verschillende lijsten hebben betrekking op duurzame landbouw en duurzaam consumeren. Doel van de spiegel is een dialoog op gang te zetten. Enerzijds tussen sectoren. Zo kun je milieuverenigingen, noord-zuidorganisaties, landbouwverenigingen maar ook andere actoren uitnodigen om deel te nemen aan de oefening. Anderzijds tussen middenveld en lokaal bestuur. Info: SLA 21, Vlasfabriekstraat 11, 1060 Brussel 02 536 19 62 [email protected] www.duurzaamheidsspiegel.be

Ecologische kookles Werkwinkel Genieten van een ecologische maaltijd, staat borg voor gezond en milieuvriendelijk eten. Je kiest voor veel verse groenten en fruit van het seizoen en liefst van biologische teelt. Als je al eens exotische producten koopt, dan zijn die van eerlijke handel. Hoe je een ecologische maaltijd bereidt met eenvoudige ingrediënten, leer je van een deskundige Velt-kok. Die geeft je informatie over de principes van ecologische voeding naast heel wat praktische tips. Info: Velt, Uitbreidingstraat 392c, 2600 Berchem. 03 281 74 75 - [email protected] www.velt.be

Fair Trade Gemeente Fair Trade Gemeente is een concreet actiemodel waarin gemeentebestuur en verschillende actoren zoals middenveld, handelaars,… concrete engagementen nemen om Fair Tradeproducten lokaal een plaats te geven. Meer info vind je in het vorige hoofdstuk onder de gelijknamige campagne.

29

Films Bij een aantal organisaties kun je films huren over landbouw in relatie tot Noord-Zuid of het milieu. We geven hier een aantal voorbeelden : Afrika heeft ook talent De beklijvende campagnefilm van Broederlijk Delen voert ons naar de Unie van Naamgroepen in Koumbri, Burkina Faso. We maken kennis met ‘manager van het jaar’ Salif en zijn familie. Zij brengen ons naar de verschillende initiatieven waarmee de boeren de woestijn bestrijden, de honger aanpakken en de armoede terugdringen. Het is een indringend portret van hardwerkende mensen die hun talenten ten volle inzetten. Hun strijd tegen de oprukkende woestijn kunnen de boeren nog wel aan. Met hun Naamgroepen hebben ze niet voor niets 30 jaar lang deskundigheid en ervaring opgebouwd. Maar kunnen ze ook een dijk opwerpen tegen de nefaste gevolgen van vrijhandel? De invoer van goedkope buitenlandse voedseloverschotten knaagt aan hun inkomen. Hun duurzame landbouw wordt niet beloond. Kan het lobbywerk dat hun organisaties met de steun van Broederlijk Delen doen, leiden tot een eerlijker wereldhandel en eerlijker levenskansen voor boeren? Deze DVD kan je bij Broederlijk Delen kopen voor €15. In het bijhorend dvd-boekje staan enkele ideeën voor verwerking of nabespreking www.broederlijkdelen.be Bevrijdingsfilms Bij bevrijdingsfilms kun je terecht voor heel wat films en documentaires over de globale thema’s rond zoals Noord-Zuid, milieu, enz. Ze hebben ook een beperkt aanbod rond het thema landbouw www.bevrijdingsfilms.be Koe nr 80 heeft een probleem Deze film toont hoe de massale sojateelt in Brazilië het oerwoud vernietigt en geen plaats voor mensen laat. Het rad draait verder en voert veel van die soja naar Europa. De agro-industrie voedert er haar koeien mee, ze produceert melk- en graanoverschotten. Het rad draait nog verder. Die overschotten dumpt de agro-industrie in Afrika ten koste van de lokale landbouw en economie. Je zal maar boerin zijn in West-Afrika en jouw melk en gierst niet verkocht krijgen. En weet je wat het gevolg is? nog minder inkomen, nog meer werkloosheid, armoede en migratie. ‘Koe nr 80 heeft een probleem’is het verhaal van de mensen die zorgen voor ons eten. Ze aanvaarden niet dat de welvaart van een paar miljard mensen op het platteland kapot gaat en 850 miljoen mensen honger hebben waarvan 600 miljoen zelf boer zijn. Deze documentaire volgt Altemir, Ndiougou, Awa en René en vele anderen op hun boerderijen in Brazilië, Senegal en Frankrijk, in hun bewegingen en coöperaties, op markten en manifestaties en tot op de top van de Wereldhandelsorganisatie. Overal voeren ze hun strijd voor een andere landbouw. Je kunt deze film (52 minuten) voor 10 Euro aanschaffen bij Vredeseilanden. www.vredeseilanden.be en www.globalsociety.be We Feed The World De bekroonde documentaire We Feed the World brengt het bizarre verhaal van ons voedsel, alvorens het in de schappen van de supermarkt belandt. Regisseur Erwin Wagenhofer onderzoekt de marktmechanismen die ten grondslag liggen aan onze voedselindustrie en roept verschillende interessante vragen op. Waarom is strooizout bijvoorbeeld meer waard dan graan? En hoe kan het dat dagelijks 100.000 mensen omkomen van de honger terwijl er wereldwijd genoeg voedsel wordt geproduceerd voor 12 miljard mensen? De film laat zien dat in Wenen elke dag evenveel vers brood wordt weggegooid als dat er in de tweede stad van het land wordt geconsumeerd. Brazilië offert duizenden hectares regenwoud op om soja te verbouwen - niet voor de honger lijdende bevolking, maar voor Europese pluimveehouders die er vleeskuikens mee vetmesten. Ondertussen subsidiëren we in het westen 349 miljard dollar aan landbouwsubsidies. De overschotten worden in Afrika gedumpt en aangeboden voor slechts een derde van de lokale marktwaarde. Vanaf maart 2007 in de bioscopen. Distributie gebeurt door Imagine Films: www.imaginefilms.be Het Zuiden wil groeien We maken kennis met Annie, haar man en haar vier kinderen. Zij zijn boeren in Sibulan, een dorp op de hellingen van Mount Apo, de hoogste berg van de Filippijnen. Samen met de andere boerengezinnen beslisten ze om niet in te gaan op het aanbod van multinationals. Die wilden hun grond voor jaren huren om er export-

30

bananen te produceren. De boerengroep van Sibulan koos ervoor om zelfstandige boeren te blijven. Samen richtten ze de coöperatieve Sobagromco op, en startten ze zelf met de productie van organische bananen. Ze laten zich hiervoor bijstaan door Broederlijk Delen-partner Farmcoop, gespecialiseerd in de begeleiding en vorming van boerengroepen. Samen met Farmcoop en andere boerengroepen richtten ze een eigen exportbedrijf op. Zo kunnen ze hun eigen bananen via een Fairtradenetwerk uitvoeren naar Japan. Een hele stap vooruit. Het gezinsinkomen stijgt, en de eerste verbeteringen in het dorp zijn na een jaar duidelijk zichtbaar. Een duidelijk voorbeeld hoe groepen mensen in het Zuiden hun eigen plannen waarmaken. En hoe ze zich inschakelen in een internationale dynamiek voor een andere globalisering. Deze DVD kan je bij Broederlijk Delen kopen voor €15. In het bijhorend dvdboekje staan enkele ideeën voor verwerking of nabespreking www.broederlijkdelen.be

Landbouwnatuurgidsen Educatieve Rondleiding Bij CVN kun je beroep doen een pool landbouwnatuurgidsen. De bedoeling is de raakvlakken tussen landbouw en natuur(behoud) te verkennen tegen de achtergrond van het streven naar duurzame landbouw. Deelnemers maken kennis met de positie van de Vlaamse landbouw in Europees en mondiaal verband. De relatie tussen landbouw met natuur en milieu wordt onderzocht. Ook wordt aandacht besteed aan verbreding en verdieping van de landbouw en aan technieken van duurzame landbouw. Info: CVN Meir 44 A 2000 Antwerpen

03 226 02 91

[email protected]

Leven van Landbouw Tentoonstelling Fototentoonstelling bestaande uit 20 foto’s + 5 tekstpanelen waarin de problemen worden geschetst waarin de familiale landbouw uit Noord en Zuid mee af te rekenen krijgen. Eventueel te gebruiken met een korte dvd met zelfde titel. Info: Oxfam-Solidariteit Tineke D’haese [email protected] www.oxfamsol.be

02/501.6723

Memorandum of Petitie Beleidsactie In 2007 treden de nieuwe gemeentebesturen aan. Je kunt met een bundeltje eisen of voorstellen naar het nieuwe bestuur trekken en op die manier een dialoog aanzwengelen. Om deze activiteit uit te voeren, kan je best met meerdere (zo divers mogelijke) lokale verenigingen rond de tafel gaan zitten. Wat wil je als lokale vereniging veranderd zien en op welke punten heeft het beleid goed gescoord? De verzuchtingen van de verschillende verenigingen (milieu, noord-zuid, landbouw,…) kunnen besproken worden in een werkgroep. De resultaten worden in een document gegoten dat wordt voorgesteld aan het bestuur. Deze actie is te combineren met de duurzaamheidsspiegel van SLA21 (VODO).

Millenniumparcours Spel De interactieve tentoonstelling Millenniumparcours leid je letterlijk door een parcours dat is opgebouwd rond de 8 millenniumdoelstellingen. De tentoonstelling confronteert elke bezoeker met de dagelijkse realiteit in het Zuiden. Op een creatieve en interactieve manier ontdek je waarom het zo belangrijk is om de millenniumdoelstellingen te halen tegen 2015. Voor iedereen vanaf 10 jaar – huurprijs: - reservaties: campagnedienst 11.11.11, 02/536.11.42 – [email protected] Op www.detijdloopt.be vind je verder een overzicht van alle andere educatieve materialen die beschikbaar zijn rond de millenniumdoelstellingen.

31

Multimediawedstrijd Voedselsoevereiniteit Spel In het kader van haar campagne rond « voedselsoevereiniteit » die loopt van 2006 tot 2008, lanceert Oxfam-Solidariteit een multimediawedstrijd voor webtoepassingen, specifiek gericht op studenten van kunstscholen in gans België. De campagne wil een breed publiek sensibiliseren over de uitdagingen die bestaan rond het recht op voedsel. Om deze problematiek bekend te maken aan een groter publiek, wil Oxfam-Solidariteit graag een oproep doen aan de jonge talenten in die branche. We zijn op zoek naar een beeld (foto’s, illustraties etc.) of een animatie (spel, webfilm etc.) die een groot publiek bewuster maakt over voedselsoevereiniteit. Het uitgekozen werk wordt het op onze website verspreid tijdens de duur van de campagne en de laureaat wordt beloond met een solidariteitsreis van een week naar Mali. De wedstrijd duurt van december tot april en loopt zowel in Vlaanderen als in Wallonnië. www.oxfamsol.be/agro - [email protected] - 02/501 67 55

Reuzezandloper Toneel-materiaal De reuzenzandloper is het symbool van Landbouw2015. De Zandloper is gevuld met graan en groenten. En de tijd loopt, terwijl de boer ploetert en de vruchten van zijn arbeid tussen zijn handen voelt wegglippen. De Zandloper is een creatie van Theatergezelschap Tol en zal in 2007 en 2008 te zien zijn op diverse evenementen en wereldfeesten in Vlaanderen. Rond de zandloper brengen de acteurs van Theater Tol een animatievoorstelling die de strijd van boeren in Noord en Zuid evoceert en zo aandacht vraagt voor een boodschap van duurzame landbouw. De zandloper en de voorstelling van Theater Tol kunnen geboekt worden voor grotere activiteiten en evenementen. Meer informatie: Campagnedienst 11.11.11, Jacques Mevis, 02/536.11.56 – [email protected]

Rij Lokaal de Wereld Rond Spel Dé ideale activiteit voor jongeren op Dag van de Aarde is ‘Rij lokaal de wereld rond’: een spel en zoektocht rond duurzame landbouw. De deelnemers krijgen zo een beter zicht op duurzame landbouw en leren verbanden leggen tussen duurzame landbouw hier én in het zuiden en duurzaam consumeren. Om jongeren op een plezante manier duurzame landbouw te laten ontdekken is er ook een zoek- en spelelement ingebouwd. Zo moet men op basis van tips zelf deze locaties vinden. Tijdens de zoektocht verzamelt men ook op verschillende stopplaatsen voedselproducten van over de hele wereld. En om het extra spannend te maken zijn er voedselafpakkers, zoals de hygiëne-inspectie en EU-vertegenwoordigers. Of kunnen lobbyisten de deelnemers op het juiste of verkeerde pad sturen naar de volgende stopplaats. Op het einde van de zoektocht worden de ingezamelde producten uitgestald en geeft de JNM-begeleiding met behulp van een wereldkaart uitleg over ons voedingspatroon. En wordt er stil gestaan bij duurzame en onduurzame aspecten. Als afsluiter kan men een feestje of etentje organiseren met de ingezamelde producten. Info: lokale JNM-afdeling in de buurt. Website: www.jnm.be of www.dagvandeaarde.be

Smakelijk eten allemaal! Tentoonstelling Tentoonstelling met als thema toegang tot de markt voor kleinere boeren . De foto’s zijn van de hand van Patrick De Spiegelaere en kunnen worden opgehangen in je klas, in een cultureel centrum, ... Ze vertellen het verhaal van kleine boeren die een waardig inkomen willen voor hun werk en dit zowel door een verbeterde toegang op de lokale markt als op de internationale markt en zowel voor boeren in Uganda als voor boeren in Vlaanderen. Verkrijgbaar via Vredeseilanden, je plaatselijke Wereldwinkel of www.ikbenverkocht.be Info: Vredeseilanden, Moniek Geelen info@vredeseilanden. be 016/ 31 65 80 www.vredeseilanden.be

32

De sojaconnectie website De educatieve website: “de sojaconnectie” werd ontwikkeld door Wervel samen met PIME. Via www.sojaconnectie.be ontdek je de link tussen onze lokale voedselgewoontes en het leven van de Braziliaan. Nooit bij stilgestaan dat we via ons dagelijks stukje vlees (of vis of sojaburger) een stukje Brazilië in huis halen? Het grootste deel van de soja die we rechtstreeks en onrechtstreeks (via een omweg als vee- of visvoer) consumeren wordt immers geteeld op grote landbouwbedrijven in Brazilië en geëxporteerd naar Europa. Op deze site onderzoeken we de sojaconnectie en volgen we de weg van het eindproduct in België tot de sojaplant in Brazilië. De gevolgen van en de alternatieven voor de grootschalige sojateelt kan je ontdekken via vijf personages: Belgische jongere, Belgische boer, Braziliaanse ondernemer, Braziliaanse boer en Braziliaanse jongere. Info: Wervel, Vooruitgangstraat 333 bus 9, 1030 Brussel 02 203 60 29 [email protected]

Voedselvoetafdruk Werkwinkel e.a. De Voedselvoetafdruk werd ontwikkeld door Ecolife vzw in opdracht van Netwerk Bewust Verbruiken vzw (NBV) en met steun van 9 partners Via www.voedselvoetafdruk.be kan je via 15 eenvoudige vragen je Voedselvoetafdruk kan berekenen. Die afdruk geeft aan hoeveel energie en ruimte ons voedingspatroon van de aarde vergt. . Die impact kan je uitdrukken in grondgebruik of hectaren: bosgrond om de CO2-uitstoot van het energiegebruik voor de productie en het transport te absorberen, akkerland om groenten, fruit en veevoeder te telen, graasland om dieren te laten grazen en zee op te bevissen. De totale oppervlakte die je op deze manier nodig hebt voor je voeding, wordt de Voedselvoetafdruk genoemd. Je kunt allerlei acties organiseren rond de Voedselvoetafdruk. Velt organiseert bijvoorbeeld kooklessen en koppelt die aan de berekening van de voetafdruk. Maar er zijn ook andere opties mogelijk, zoals zelf een infostandje op je plaatselijke markt maken waar mensen hun Voedselvoetafdruk kunnen berekenen.. Info: Netwerk Bewust Verbruiken vzw (NBV), Vooruitgangstraat 323 bus 11, 1030 Schaarbeek, 02 204 09 75 of [email protected] www.bewustverbruiken.org ECOLIFE vzw, Valkerijgang 26, 3000 Leuven, 016/22.21.03 [email protected] www.ecolife.be

Voedselteams Project Je kunt met verschillende verenigingen ook de formule van voedselteams in je gemeente propageren of zelf voedselteams opzetten. Een voedselteam is een groep mensen uit een zelfde buurt die samen groenten, fruit, zuivel en eventueel andere producten rechtstreeks bij lokale producenten aankopen Met een voedselteaam draag je bij tot herstel van de band tussen mens en de herkomst van ons voedsel en tot het vreëren van een milieuvriendelijke lokale markt waarbij geen voedsel wordt gedumpt in het Zuiden en het Zuiden de kans krijgt om voor de eigen markt te produceren. In samenwerking met de vzw voedselteams kan er een informatieavond georganiseerd worden. Info: Voedselteams vzw, Blijde Inkomstraat 50, 3000 Leuven 016 31 65 99 [email protected] www.voedselteams.be

33

Zomercampagne Voedselsoevereiniteit Zoals elke zomer trekken campagneteams van Oxfam-Solidariteit naar festivals en grote evenementen in juni, juli en augustus om er een thema in het licht te zetten. Ook dit jaar trekken teams van vrijwilligers opnieuw straten en weides op om jeugd van 16 tot 66 te informeren en te mobiliseren rond voedselsoevereiniteit. Met een petitie, een ludieke stand en straattheater van de toneelgroep Passeurs des Rêves kan je ons tijdens de zomermaanden onder meer vinden op Rock Werchter, les Francofolies de Spa, Pukkelpop, Dranouter en Esperanzah om het recht op voedsel te verdedigen. Voor meer info of medewerking als vrijwilliger: www.oxfamsol.be/agro [email protected] - 02/501 67 67

En verder: • • • • • • • • •

34

Een gezamenlijke e-mailnieuwsbrief waarin je regelmatig nieuws van de natuur, milieu en noordzuidorganisaties uit je gemeente samenbrengt. Een wijn en/of bierproefavond met biowijnen, wijnen uit het Zuiden, enz.. Een brunch met een spreker Een kookavond met duurzame gerechten uit Noord en Zuid Een duurzaam receptenboekje (Lanceer een oproep naar mensen uit je gemeente om hun favoriet (duurzaam) gerecht uit noord of zuid in te sturen.) Een duurzame picknick De 11 werken van…: een uitdagingenspel met 11 opdrachten/uitdagingen die de burgemeester en schepenen van milieu en ontwikkelingssamenwerking op één week gerealiseerd moeten krijgen. Een uitdagingenspel voor de verenigingen. Een artikel in het gemeentelijke infoblad, op de website van de gemeente of in de lokale pers.

Wie boert mee? Heel wat organisaties gaan met ons de boer op. Een korte beschrijving vind je hieronder. Misschien kan je ze contacteren voor informatie, een spreker, lokale contacten in Noord of Zuid,…

Koepels en Overlegstructuren 11.11.11 11.11.11 is de koepel van de Vlaamse Noord-Zuidbeweging. Als koepel coördineert 11.11.11 de gemeenschappelijke campagne 2015 DE TIJD LOOPT rond de millenniumdoelstellingen en de samenwerking met de natuur-, milieu-, boeren- en consumentenorganisaties in het kader van Landbouw2015. Niet toevallig staan de levensomstandigheden van boeren in het Zuiden centraal tijdens de 11.11.11-campagnes van 2006 en 2007. 11.11.11 pleit voor het recht op voedsel en voor het recht van boeren in het zuiden om een waardig inkomen te verwerven uit hun landbouw. www.11.be

35

BOND BETER LEEFMILIEU (BBL) Bond Beter Leefmilieu is de pluralistische en onafhankelijke federatie van meer dan 140 landelijke, regionale en lokale natuur- en milieuverenigingen in Vlaanderen. Zij zetten zich vanuit het middenveld in voor een rijke natuur en een divers landschap, een groene en gezonde woonomgeving op het platteland en in de stad, productieen consumptiepatronen die de draagkracht van onze aarde respecteren,… www.bblv.be

VLAAMS

OVERLEG

DUURZAME ONTWIKKELING (VODO)

VODO is een samenwerkingsverband tussen een belangrijk deel van de nieuwe sociale bewegingen in Vlaanderen. Het overleg telt een twintigtal ngo’s afkomstig uit de Noord-Zuid beweging, de milieu- en de vredesbeweging en recentelijk aangevuld met partners uit sociale beweging (Jongeren, vrouwen, armen, etnisch culturele minderheden en vluchtelingen) Belangrijkst doel is het maatschappelijke debat over duurzame ontwikkeling te stimuleren en hier een kritische en progressieve invulling aan te geven. Lokaal is VODO actief met het Steunpunt Lokale Agenda 21 dat lokale groepen en besturen ondersteunt bij allerlei projecten rond duurzame ontwikkeling. Het accent ligt hierbij op de procesmatige aspecten. www.vodo.be www.sla21.be

NETWERK BEWUST VERBRUIKEN (NBV) Het NBV is een informatie- en actienetwerk dat mens- en milieubewust verbruiken wil stimuleren in Vlaanderen en waarvan heel wat consumenten-, derdewereld- en milieuorganisaties lid zijn. Het NBV vertrekt vanuit de visie dat de consument de macht heeft om iets aan het reilen en zeilen van de samenleving te veranderen. www.bewustverbruiken.org

BIOFORUM VLAANDEREN Als koepel vertegenwoordigt BioForum Vlaanderen de biologische sector. Ze zijn de spreekbuis van biologische boeren en verwerkers maar ook verkopers en consumenten. Doelstelling is biologische voedingsproducten een voorname plaats te geven in de maatschappij en dus –laten we zeggen– in onze koelkast. www.bioforum.be

VLAAMS AGRARISCH CENTRUM VAC ijvert sinds zijn oprichting voor de gezinslandbouw en de boerenlandbouw. De boer moet opnieuw de kans krijgen zijn eeuwenoude opdracht te vervullen: voedsel produceren met respect voor landschap en milieu. Naast een syndicale belangenverdediging, koos het VAC er ook voor een sterk dienstencentrum uit te bouwen. In dit dienstencentrum kan elke boer en tuinder terecht voor bijstand en advies over reglementeringen, administratieve verplichtingen,… www.vacvzw.be

36

Bewegingen en thematische organisaties BEVRIJDE WERELD Bevrijde Wereld is een niet-gouvernementele Organisatie (NGO) zonder partijpolitieke of confessionele bindingen. ze zijn van oordeel dat er moet gestreefd worden naar volledig zelfbeschikkingsrecht op politiek, economisch, militair en cultureel vlak zodat iedere bevolkingsgroep zelf de mogelijkheid krijgt te beslissen over de aard van de samenleving die ze wenst op te bouwen. De handelrelaties en de productie moeten gebaseerd zijn op de bevrediging van reële behoeften zoals die door de internationale gemeenschap erkend zijn. www.bevrijdewereld.be

BROEDERLIJK DELEN Broederlijk Delen is een NGO die zorgt dat groepen mensen in het Zuiden hun eigen plannen kunnen en mogen uitvoeren. Daarom zet Broederlijk Delen zelf geen projecten op in het Zuiden, maar vertrekt het van de mogelijkheden die ter plaatse aanwezig zijn en steunt het initiatieven die ‘in het veld’ groeien. Broederlijk Delen gelooft ook dat ontwikkeling in gemeenschap gebeurt. Daarom werkt de organisatie aan de opbouw van sociaal kapitaal als een efficiënte weg van armoedebestrijding. www.broederlijkdelen.be

FIAN-BELGIUM FIAN is de internationale mensenrechtenorganisatie die opkomt voor het ‘fundamentele recht van elke wereldburger om geen honger te lijden’. FIAN verdedigt dit recht om zich te voeden overal waar het bedreigd of geschonden wordt, en op vraag van de betrokken bevolkingsgroepen. www.fian.be

FOS FOS heeft haar wortels in de socialistische beweging in Vlaanderen. Ze organiseert en ondersteunt ontwikkelingsprogramma’s in ontwikkelingslanden. Deze programma’s hebben een sociaal, economisch of humanitair doel www.fos-socsol.be

GREENPEACE Greenpeace is een onafhankelijke internationale milieuorganisatie met kantoren in 40 landen. Wereldwijd stelt Greenpeace milieuproblemen aan de kaak en stimuleert oplossingen. Het doel: een gezond en duurzaam evenwicht tussen mens en milieu. www.greenpeace.be

JEUGDBOND

VOOR NATUUR EN MILIEU

(JNM)

JNM is een vereniging voor en door jongeren tussen 8 en 25 jaar die zich interesseren in natuur en milieu. Samen trekken ze de natuur in om deze intens te beleven, en verdiepen ze zich in de diversiteit van het planten- en dierenrijk. Er zijn 45 lokale afdelingen actief. www.jnm.be

NATUURPUNT Met 65.000 aangesloten gezinnen, 150 afdelingen en tientallen werkgroepen is Natuurpunt de grootste natuurorganisatie in Vlaanderen. Via talrijke educatieve en sensibiliserende activiteiten en door actief natuurbeheer ijvert ze voor meer kwaliteitsvolle natuur in Vlaanderen. En dit vanuit een bredere maatschappelijke context. www.natuurpunt.be

37

OXFAM-SOLIDARITEIT Oxfam-Solidariteit zet zich in voor het bestrijden van de onrechtvaardigheid die aan de basis ligt van armoede, door partners in het Zuiden te steunen in hun weerbaarheid, en door het wijzigen van bestaande machtsrelaties in de NoordZuidverhoudingen in het voordeel van solidariteit, rechtvaardigheid, bevrijding van de volkeren, vreedzaam samenleven, en gelijke kansen voor vrouwen en mannen. www.oxfamsol.be

OXFAM WERELDWINKELS Oxfam-Wereldwinkels is een democratische vrijwilligersbeweging die door haar strijd voor een rechtvaardige wereldhandel opkomt voor ieders recht op een menswaardig leven. Oxfam-Wereldwinkels is de voornaamste organisatie voor eerlijke handel in België. Via campagnes, acties en educatief materiaal sensibiliseert ze het publiek rond onrechtvaardige wereldhandel. Ze lobbyt bij overheden en bedrijven om iets aan die onrechtvaardigheid te doen en met Oxfam Fair Trade biedt ze consumenten een concreet alternatief. www.oww.be

TRIAS Trias is een Vlaamse ontwikkelings-ngo die ondernemers en boeren uit ontwikkelingslanden helpt hun eigen zaak te starten. Trias doet dat via kleine leningen en cursussen, zodat de deelnemers snel op eigen kracht verder kunnen. Trias werkt daarvoor samen met partnerorganisaties in de betrokken landen. Zo verhogen mensen in het Zuiden zelf de welvaart van hun gezin. En ze verstevigen hun eigen solidair netwerk en de plaatselijke, economische gemeenschap. TRIAS heeft momenteel programma´s in 14 landen en drie continenten www.triasngo.be

VELT Velt vzw is de Vereniging voor Ecologische Leef- en Teeltwijze. Velt gelooft dat de oplossing voor milieu- en natuurproblemen en voor de rechtvaardige wereldwijde verdeling van voedsel dichterbij komt, als mensen in hun dagelijks leven een duurzame levensstijl kunnen ontwikkelen. Velt telt een dergelijk 13.000 leden over 100 afdelingen in Vlaanderen en Nederland. Velt werd opgericht in 1974 en heeft sinds dat jaar een flinke evolutie doorgemaakt. www.velt.be

VOEDSELTEAMS Een voedselteam is een groep mensen uit een zelfde buurt die samen groenten, fruit, zuivel en eventueel andere producten rechtstreeks bij lokale producenten aankopen. Voedselteams zijn een onafhankelijke vzw waarvan de structuur is gebaseerd op verschillende principes van participatie.. Op lokaal niveau zijn er de teams zelf. Op regionaal niveau is er de regionale overleggroep samengesteld uit leden van de teams en beroepskrachten. www.voedselteams.be

VOOR MOEDER AARDE Voor Moeder Aarde is de Vlaamse afdeling van Friends of the Earth International, een internationale federatie van autonome milieuverenigingen. Ze promoot duurzame ontwikkeling, milieubescherming, publieke participatie en democratische besluitvorming, sociale, economisch en politieke rechtvaardigheid en conflictpreventie. www.motherearth.be

VREDESEILANDEN Vredeseilanden is een onafhankelijke en pluralistische Belgische niet-gouvernementele organisatie voor ontwikkelingssamenwerking en ondersteunt meer dan 150 ontwikkelingsprogramma’s in 14 landen, op vier continenten. Voor miljoenen boeren in het Zuiden is overleven nog altijd een dagelijkse strijd. Hun eerste doel is daarom voldoende voedsel te verbouwen voor elke dag en voor iedereen in hun gezin. Maar komen ze daarmee echt vooruit? U weet

38

dat dit niet zo is. Ontwikkeling is meer dan een gevulde maag. Het is ook onderwijs, gezondheidszorg, een dak boven je hoofd. Daarom helpt Vredeseilanden de armste boeren een waardig inkomen te verwerven met hun werk. www.vredeseilanden.be

WERELDSOLIDARITEIT Wereldsolidariteit is de derdewereldorganisatie van de christelijke arbeidersbeweging. Centraal in de werking staat de strijd voor menswaardig werk wereldwijd. Ze werken samen met 150 sociale bewegingen in 50 landen in Afrika, Latijns-Amerika en Azië: vakbonden, vrouwen- en jongerenorganisaties, mutualiteiten, coöperaties en organisaties die voor concrete tewerkstelling zorgen. In Vlaanderen en Brussel voeren ze sensibiliseringscampagnes en in het Zuiden steunen we onze partners www.wereldsolidariteit.be

WERVEL toekomst in de hele wereld. WERVEL heeft themagroepen en lokale basisgroepen en biedt vorming en begeleiding aan voor verscheidene doelgroepen zoals landbouwers, scholen, verenigingen, gemeenten, raden. Ook voor plaatselijke initiatieven die consumenten, verdelers, verkopers en producenten van voedsel op weg helpen naar korte voedselketen en korte landbouwkringloop. www.wervel.be

Verder wordt de campagne ondersteund door: • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Africa Europe Faith and Justice Network CDI-Bwamanda-België Dierenartsen zonder grenzen EHA! (EcoHuis Antwerpen) EVA (Ethisch Vegetarisch Alternatief) FIAN-Begium Globelink Intal KBA (Kadervorming voor Afrikanen vzw) KWIA Noë (Horizon-educatief, Alfa en Djapo) Plan België Protos Studio Globo Vlaams Guatemala-Comité Volens Wereldcentrum vzw Wereldmediatheek

39