DE BAKENS VERZETTEN Toekomstvisie Beroepsbinnenvisserij 2020
− 22 augustus 2011 −
Combinatie van Beroepsvissers
Inhoud 1. Inleiding
3
1.1. De beroepsbinnenvisserij anno 2011 1.2. De Combinatie van Beroepsvissers 1.3. Het doel van dit visiedocument
2. Visie
3 3 4
4
2.1. Vier thema’s
4
2.2. Ondernemerschap in transitie 2.2.1. Vergroten van de waarde van gevangen vis 2.2.2. Monitoring visstand 2.2.3. Watergebonden agrotoerisme en kennisoverdracht 2.2.4. Beroepsvisser als beheerder 2.2.5. Beroepsvisser als toezichthouder 2.2.6. Verbetering arbeidsorganisatie en bedrijfsvoering 2.2.7. Verjonging van de sector
5
2.3. Organisatie en samenwerking 2.3.1. Samenwerking binnen de Nederlandse sector 2.3.2. Samenwerking met andere visserijbelanghebbenden in VBC-verband 2.3.3. Samenwerking met overheid, onderzoekers en wetenschappers 2.3.4. Samenwerking met sectorgenoten in de EU 2.3.5. Relatie met de samenleving
6
2.4. Beroepsbinnenvisserij als producent van hoogwaardig voedsel 2.4.1. Vis afkomstig uit de visserij 2.4.2. Verantwoord, duurzaam en diervriendelijke productie 2.4.3. Gezond voedsel
7
2.5. Werken aan maatschappelijk waardering
7
3. Actieplan voor uitvoering van de visie BIJLAGE Voorgestelde organisatiestructuur
2
8
1 Inleiding 1.1 De beroepsbinnenvisserij anno 2011 De beroepsbinnenvisserij in Nederland wordt anno 2011 nog uitgevoerd door ongeveer 200 bedrijven. Ze vissen op meren, rivieren, polders, kanalen en enkele zoute wateren in Zeeland. Het betreft over het algemeen familiebedrijven, waarin twee − vaak man en vrouw, of vader en zoon/dochter − of meer familieleden samenwerken. Sommige visserijbedrijven vissen al sinds eeuwen op dezelfde wateren. Veel bedrijven verwerken en verkopen de vis aan huis. De beroepsbinnenvisserij draagt bij aan het behoud van het visserijkarakter van plaatsen als Volendam, Urk, Spakenburg, Wieringen, Genemuiden en Tholen evenals het Hollandse polder en Friese merengebied. De regeling Grote Vistuigen beperkt het gebruik van beroepsvistuigen tot bedrijven met een bruto omzet van minimaal 8500 euro en een visareaal van minimaal 250 hectare. De belangrijkste commerciële vissoorten voor de beroepsbinnenvisserij zijn paling, snoekbaars en wolhandkrab. Daar waar mogelijk worden ook andere soorten bevist, zoals karper, spiering, krab, kreeft, voorn en brasem. De directe omzet van de beroepsbinnenvisserij bedraagt ca. Euro 10 miljoen1. De toegevoegde waarde in de keten bij handel en verwerkers is ongeveer eenzelfde bedrag. Verder draagt de beroepsbinnenvisserij bij aan de inkomsten van toeleveranciers, nettenmakers, botenbouwers, etc. Ook de nevenactiviteiten van de binnenvisserijbedrijven (bemonstering, lokaal toerisme, recreatieve visserij) genereren een nog niet nader in kaart gebrachte bijdrage aan de economie. Indirect is ook de aalkweek en de verwerking afhankelijk van de beroepsbinnenvisserij vanwege de wildgevangen glasaal (Frankrijk) en het daarvoor noodzakelijke Europese beheer van de aalstand. De glasaalvisserij is alleen toegestaan als 65% van de gevangen glasaal gebruikt wordt voor uitzet in goed beheerde gebieden. De Nederlandse binnenvisserij vervult een voortrekkersrol in dit beheer. De kweek, handel en verwerking van in Nederland gekweekte paling heeft een totale handelswaarde van bijna 100 miljoen euro2. Het totale beheergebied van de Nederlandse binnenvisserij bedraagt 360.000 hectare en het behoud van de beroepsbinnenvisserij is van groot belang voor de uitvoer van een effectief visserijbeheer. Kenmerkend voor de binnenvisserij is de verscheidenheid en de grote lokale verschillen in de uitvoering van de visserij. De beroepsbinnenvisserij is vaak kleinschalig en iedere watergang heeft zijn eigen beheermogelijkheden. Passend daarbij is dat het visserijbeheer decentraal is geregeld binnen VisstandBeheerCommissie (VBCs). Elke VBC bestaat uit de beroepsvisserij, de sportvisserij en de waterbeheerder, soms aangevuld met terreinbeheerders zoals Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten. Door menselijk ingrijpen zijn veel viswateren in Nederland onbereikbaar geworden voor de paling, of ongeschikt geworden als leefgebied. In vele afgesloten en niet-afgesloten wateren zet de beroepsvisserij al decennia lang glas- en pootaal uit. Dankzij deze uitzettingen werd de palingstand in vele binnenwateren op peil gehouden.
1
Op basis van het rapport Economische en maatschappelijke betekenis van de beroepsbinnenvisserij en haar toekomstperspectieven van EIM, 2004 (toen nog een besomming van 17 miljoen) en een extrapolatie naar 2011 in verband met verminderde inkomsten uit aal. 2 Op basis van een totale productie van 3000 ton vermeld in het IMARES rapport uit 2007: Duurzaam beheer van de aal in Nederland, onderbouwing van een beheerplan. Rekening is gehouden met verliespercentages bij verwerking en roken. Gerekend is met een retailprijs van 40 Euro per kilo.
3
Voor veel bedrijven in de beroepsbinnenvisserij zijn het economische zware tijden. Tot voor enkele jaren bestond het inkomen van het gemiddelde binnenvisserijbedrijf nog voor ongeveer 70 procent uit de inkomsten uit de verkoop van paling. Sinds 2009 staat de palingvisserij echter sterk onder druk door maatregelen uit het Nederlands Aalherstelplan. Daarbovenop werd in april 2011 een vangstverbod op de grote rivieren ingesteld vanwege de Europese normstelling inzake dioxine en PCBs. Nu de palingvisserij deels is weggevallen, zullen andere activiteiten de bedrijfsinkomsten moeten aanvullen. Door het vangstverbod op de rivieren hebben sommige bedrijven hun visserijactiviteiten moeten stoppen. Door de negatieve ontwikkelingen en beperkte mogelijkheden in de binnenvisserij kampen veel bedrijven met het probleem van bedrijfsopvolging en is de sector aan het vergrijzen.
1.2 De Combinatie van Beroepsvissers De Combinatie van Beroepsvissers (CvB) is de grootste landelijke binnenvisserijorganisatie, die de belangen behartigt van haar ruim 100 leden. De IJsselmeervissers zijn georganiseerd in de PO IJsselmeer. Daarnaast is er nog een kleine groep binnenvissers die niet georganiseerd zijn. De missie van de CvB luidt: “Het omvormen van de Nederlandse beroepsbinnenvisserij tot een maatschappelijk gewaardeerde beroepsgroep die in samenspraak en samenwerking met anderen op duurzame wijze de visstand van de binnenwateren beheert en daarbij een inkomen verwerft door de duurzame productie van een hoogwaardig voedselproduct, het verlenen van Blauwe Diensten en andere visserijgerelateerde activiteiten.”
1.3 Het doel van dit visiedocument In de huidige maatschappij is er plek voor de Nederlandse beroepsbinnenvisserij − mits deze zich aanpast aan de veranderende samenleving. Binnen deze context wil de CvB, als grootste organisatie in de beroepsbinnenvisserij, in dit document vastleggen hoe zij haar visie in de komende jaren gestalte wil geven.
2 Visie 2.1 Vier thema's De visie op de toekomst van de beroepsbinnenvisserij en de manier waarop de CvB die visie denkt te gaan realiseren, zijn geconcentreerd rond vier thema’s. -
-
Ondernemerschap in transitie De beroepsbinnenvisserij wil zich aanpassen aan een veranderende maatschappij. Het zich beperken tot vangst en verkoop van de vis biedt onvoldoende continuïteit voor de bedrijfsvoering. Versterking van ondernemerschap, verbreding van activiteiten en invulling van niches in de markt bieden kansen voor het visserijbedrijf. Erkende opleidingsmogelijkheden voor de binnenvisserij zijn van essentieel belang om de trend van vergrijzing in de binnenvisserij te keren. Organisatie en samenwerking De beroepsbinnenvisserij heeft te maken met afnemende bedrijfsaantallen; veel overblijvende bedrijven zullen hun bedrijfsactiviteiten verbreden. De CvB zal zich daarom (naast belangenbehartiging) ook bezig gaan houden met zaken als sanering en herstructurering. Daarbij past een nieuwe organisatie, waarbij bundeling van krachten kan zorgen voor een betere belangenbehartiging. 4
-
-
Samenwerken met collega-vissers − ook die van de kleinschalige kustvisserij −, met handel en viskweek, als ook met bedrijven buiten de sector, is van essentieel belang om de sector van een stevige economische fundering te kunnen voorzien. De CvB heeft hiermee al een start gemaakt door deelname aan de Stichting Duurzame Palingsector Nederland (DUPAN). Beroepsbinnenvisserij als producent van hoogwaardig voedsel Het ambacht van de beroepsbinnenvisser heeft met haar eeuwenoude traditie ruimschoots bewezen duurzaam uitgeoefend te kunnen worden. Een binnenvisserij van voldoende omvang dient een maatschappelijk belang op cultureel-historisch vlak, maar de sector is vooral van belang als producent van gezond, eiwitrijk en lekker voedsel. Werken aan maatschappelijke waardering Om maatschappelijk gewaardeerd te worden, zal de beroepsbinnenvisserij een breed gedragen basis creëren van waaruit ze zich kan presenteren als een transparante en betrouwbare partner voor partijen zoals overheid, onderzoekers en wetenschappers, NGO’s en sportvisserij.
2.2 Ondernemerschap in transitie Door teruglopende inkomsten uit de vangst van paling en schubvis zal een deel van de sector verdwijnen. De toekomstige beroepsvisser zal zich profileren als een ‘Blauwe Ondernemer’ met meer inkomensbronnen dan het vangen en verkopen van paling, schubvis en wolhandkrab alleen. Hieronder staan zeven mogelijke aspecten van dit nieuwe ‘Blauwe Ondernemen’. 2.2.1
Vergroten van de waarde van gevangen vis Waarde toevoegen aan de door de beroepsvisserij gevangen vis kan bijvoorbeeld door: (1) visserij op tot nog toe weinig beviste soorten vis, schelp- en schaaldieren; zoute binnenwateren bieden kansen voor de kweek van mosselen (MZI en hangcultuur) en oesters; (2) ketenverkorting door zelf verwerken en verkoop aan de consument; (3) samenwerken in de keten, en zorgen voor een transparante keten van vangstgebied tot aan het etensbord; (4) promotie van vis als streekproduct; (5) duurzaamheidscertificering.
2.2.2
Monitoring visstand De (lagere) overheden zijn via de Kaderrichtlijn Water (KRW) verplicht om de visstand in hun water te monitoren. Hier liggen kansen voor de beroepsbinnenvisserij. Inzet van praktijk- en gebiedskennis is onmisbaar in het visstandbeheer. Ook het Nederlandse Aalherstelplan, Natura 2000 en het exotenbeleid bieden kansen voor monitoring door beroepsbinnenvissers.
2.2.3
Watergebonden vormen van agrotoerisme en kennisoverdracht Belangrijke inkomstenbronnen kunnen zijn het verkopen van machtigingen en schriftelijke toestemmingen aan de sportvisserij, het begeleiden van sportvissers (visgids), en het verzorgen van bedrijfsuitjes op en aan het water. Het ambacht van visserij en het intrigerende verhaal van de paling lenen zich voor lezingen en voorlichting over beroep, cultuur en ecologie.
2.2.4
Beroepsvisser als beheerder In de toekomst ligt er een belangrijke taak voor de beroepsbinnenvisser binnen het waterbeheer. Waterbeheerders gaan steeds gerichter te werk; dat vraagt soms om ingrepen in de visstand, zoals het uitdunnen van te grote schubvisbestanden, het “over de dijk zetten” van schieraal, en het beteugelen van de bestanden exotische soorten. De beroepsbinnenvisserij kan dit werk in VBC-verband verrichten. Vissers met het keurmerk Visstandbemonstering kunnen daarover ook rapportages leveren. 5
2.2.5
Beroepsvisser als toezichthouder Voor natuurorganisaties en beroeps- en sportvisserij zorgt de beroepsbinnenvisser voor “ogen en oren” op het water. Eventueel kunnen vissers een opleiding tot BOA volgen.
2.2.6
Verbetering arbeidsorganisatie en bedrijfsvoering Verbeterde arbeidsorganisatie en bedrijfsvoering zijn onderdeel van ondernemerschap in transitie. Ze kunnen gerealiseerd worden door toepassing van innovatieve technologie, samenwerking en transparante besluitvorming binnen het bedrijf, en versterking van netwerken die van belang zijn voor het bedrijf.
2.2.7
Verjonging ondernemerschap in de sector Een erkende (brede) beroepsopleiding, afgestemd op de nieuwe eisen voor de binnenvisserij en geïntegreerd in het bestaande visserijonderwijs, is van essentieel belang om bedrijfsopvolging en verjonging van het ondernemerschap te stimuleren.
2.3 Organisatie en samenwerking 2.3.1
Samenwerking binnen de Nederlandse sector De huidige ontwikkelingen in de gehele beroepsbinnenvisserij maken een herstructurering van deze sector noodzakelijk. Hiervoor is het van groot belang om te komen tot één sectororganisatie. De verwachte afname van het aantal beroepsvisserijbedrijven, de toenemende regelgeving en de veranderde maatschappelijke verwachtingen t.a.v. de beroepsbinnenvisserij nopen tot een professionaliseringsslag in de belangenbehartiging. Alleen een krachtige, breed gedragen organisatie kan komen tot een aanpassing van de sector en een vuist maken richting derden. De CvB streeft naar één landelijke organisatie door samen te gaan met de PO IJsselmeer (en eventueel de organisatie van kleinschalige kustvisserij). De organisatie zal een beleid voeren ter bevordering van de deelname van vrouwen in bestuur en commissies. Voor de nieuwe organisatiestructuur wordt verwezen naar de bijlage. Daarnaast wordt de gehele palingsector − visserij, handel, kweek − georganiseerd in DUPAN.
2.3.2
Samenwerking beroepsbinnenvisserij met andere visserijbelanghebbenden in VBC-verband Voor het (blijven) uitoefenen van de binnenvisserij is het noodzakelijk dat op een verantwoorde en duurzame manier gevist wordt, en dat dit ook aangetoond kan worden. Dat geldt voor zowel sport als beroepsvisserij. Het ministerie van EL&I schrijft voor dat voor elk VBC-gebied een visplan gemaakt wordt. De waterbeheerder toetst het visplan aan het beleid vanuit de KRW. Daarnaast zal de sector het visplan en de visserij in VBC-verband toetsen op duurzaamheid. Indien er verschillen van inzicht bestaan binnen een VBC, zal de Kamer voor de Binnenvisserij bemiddelen. Om KRW-eisen en duurzaamheid te kunnen toetsen, is registratie van de gehele visserij op cruciale punten als visserij-inspanning en -onttrekking een absolute noodzaak. Innovatieve methodes en nieuwe technieken kunnen helpen het visplan transparant uit te voeren. Goede informatie is de basis voor gezamenlijk visserijbeheer en verbeterde relaties binnen de VBC’s.
2.3.3
Samenwerking met overheid, onderzoekers en wetenschappers Beleidsmatig worden de mogelijkheden voor de Nederlandse binnenvisserij in 2011 bepaald door velerlei regelgeving: (1) het Europese aalherstel; (2) de regels met 6
betrekking tot de grote trekvissen; (3) de Natura 2000-regelgeving; (4) de regelgeving beschermde vissoorten; (5) de Kaderrichtlijn Water (KRW); (6) de normstelling voor vervuiling in vis, krab en kreeft; (7) de Visserijwet; (8) de hygiëne-regelgeving; (9) de mededingingsregelgeving; (10) de Europese PO-regelgeving. Om binnen al die regels tot een verantwoord en breed gedragen visserijbeheer te komen, zal nauw samengewerkt worden met overheid, onderzoekers en wetenschappers.
2.4
2.3.4
Samenwerking met sectorgenoten in de EU De implementatie van EU-regelgeving heeft grote gevolgen voor de sector. Omdat de implementatie van deze regelgeving tussen landen kan verschillen (vanwege bijvoorbeeld de nationale aalherstelplannen en de implementatie van regels voor voedselveiligheid) kan het 'level playing field' worden verstoord. Internationale contacten met organisaties van kust- en binnenvissers in Europa zullen aangehaald en onderhouden worden. Dit is ook belangrijk om bij toekomstige Europese wetgeving en subsidieregelingen de praktijkkennis vanuit de visserijbedrijven te kunnen laten horen en mee te laten wegen.
2.3.5
Relatie met de samenleving De CvB zal zich actief inzetten voor het onderhouden van goede contacten met 'de buitenwereld', zoals NGO’s, nationale politici, WGEEL (Werkgroep Aal van ICES), Europarlement, landelijke en lokale sportvisserijorganisaties, en de samenleving in het algemeen (consument, natuurliefhebber, scholen).
Beroepsbinnenvisserij als producent van hoogwaardig voedsel Onder hoogwaardig voedsel wordt hier verstaan: vis, schelp- of schaaldieren die afkomstig zijn uit de visserij, die op een verantwoorde, duurzame en diervriendelijke manier gevangen en behandeld zijn, en die als voedsel(producten) bijdragen aan een lekker en gezond dieet.
2.5
2.4.1
Afkomstig uit de visserij De beroepsbinnenvisserij ontleent sinds de oudheid haar bestaansrecht aan het vangen van vis voor menselijke consumptie. Ondanks alle veranderingen in de visserij en de maatschappij zal de sector óók in de toekomst een substantieel deel van haar inkomen verkrijgen uit de visvangst.
2.4.2
Verantwoorde, duurzame en diervriendelijke productie Belangrijk voor de toekomst van de beroepsbinnenvisserij is dat de consument ervan overtuigd kan worden dat vis uit de Nederlandse beroepsbinnenvisserij een natuurlijk, wild en gezond product is, dat is geproduceerd op verantwoorde, ambachtelijke en zo diervriendelijk mogelijke wijze. De CvB zorgt voor breed gedragen standaards voor een verantwoorde beroepsbinnenvisserij en stimuleert innovatie.
2.4.3
Gezond voedsel Vis wordt steeds meer gewaardeerd als lekker en gezond voedsel. De beroepsvisserij brengt uitsluitend producten op de markt die voldoen aan de hoogste eisen.
Werken aan maatschappelijke waardering De beroepsbinnenvisserij wil een inhaalslag maken op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Belangrijk zijn daarbij het neerleggen van deze visie, het zorgen voor een breed draagvlak binnen de sector, en het effectief uitdragen van de visie buiten de sector. Pas wanneer de sector met één mond (bestuurlijk) spreekt, kan de maatschappelijke waardering van de beroepsbinnenvisserij effectief verhoogd worden. 7
Het uitdragen van deze visie betekent dat de CvB breed maatschappelijk draagvlak zal zoeken voor een nieuwe, transparante vorm van visserijbeheer, op lokaal niveau afgestemd en op landelijk en EU-niveau geaccordeerd.
3 Actieplan voor uitvoering van de visie De invulling van het actieplan volgt later.
−−−−−−−−−−−−−−−−− BIJLAGE −−−−−−−−−−−−−−−−−− ORGANISATIESTRUCTUUR SECTORORGANISATIE BINNENVISSERIJ 2015 ALGEMENE LEDENVERGADERING (ALV) 2 keer per jaar, eventueel vaker
VISIE • • • • • • •
DAGELIJKS BESTUUR (DB)
•
Proactief Communicatief Betrouwbaar Maatschappelijk verantwoord Politiek bewust Deskundig Flexibel Transparant
DIVERSE COMMISSIES
TEAM RIJSWIJK (TR)
PARTNERS • DUPAN • Pvis • Etc. 8
