Datum: 18 augustus 2015 Gezondheidsinformatie inwoners gemeente Vlagtwedde Portefeuillehouder: mevrouw L.A.M. Kompier

Toezeggingen Aan:

Raadsleden

CC:

Leden van het college, DT,

Van:

College van burgemeester en wethouders

Opsteller:

Jaap van der Zwaag

Datum:

18 augustus 2015

Betreft:

Gezondheidsinformatie inwoners gemeente Vlagtwedde

Portefeuillehouder: mevrouw L.A.M. Kompier

Afstemming: ja

Vraagsteller:

E. van der Horst (Partij voor de Dieren)

Vraag:

Is het mogelijk informatie te ontvangen over de gezondheidssituatie van inwoners van de gemeente Vlagtwedde.

Antwoord: Mevrouw Kompier zegt toe n.a.v. een vraag van mevrouw Van der Horst (PvdD) informatie van de Gezondheidsregio/GGD op te vragen over de gezondheidssituatie van inwoners van de gemeente Vlagtwedde. Bijgaand ontvangt u het meest recente gezondheidsprofiel van GGD Groningen.

Gezondheidsprofiel Groningen 2012

Eemsmond

De Marne Loppersum Win sum

Delfzijl Bedum Te n Boer

Zuidhorn

Slochteren Groningen

Grootegast

Oldambt Leek

Menterwolde Marum

HoogezandSappemeer H a ren Bellingwedde Vee nda m Pe ke la

Stadskanaal Vlagtwedde

Samen werken aan gezondheid

Appingedam

Colofon Gezondheidsprofiel Groningen 2012 is een uitgave van GGD Groningen Redactie epidemiologie Jan Broer, epidemioloog Jeroen Kuiper, onderzoeker

tel: 06 2706 4638 tel: 050 367 4318

Druk

Repro HVD, november 2013

Correspondentie

GGD Groningen epidemiologie Postbus 584 9700 AN Groningen

mail: [email protected] mail: [email protected]


2

Inhoudsopgave SAMENVATTING ................................................................................................................................... 5 INLEIDING .............................................................................................................................................. 7 1. WERKWIJZE ...................................................................................................................................... 8 1.1. Regio-indeling en steekproef........................................................................................................... 8 1.2. Deelname ......................................................................................................................................... 9 2. BEVOLKING ..................................................................................................................................... 11 2.1. Leeftijdsopbouw ............................................................................................................................ 11 2.2. Herkomstland ................................................................................................................................ 13 2.3. Sociaal-economische status ........................................................................................................... 14 2.3.1. Sociaal-economische status naar postcodegebied .................................................................. 15 2.3.2. Opleidingsniveau .................................................................................................................... 16 2.3.3. Moeite met rondkomen .......................................................................................................... 16 3. GEBOORTE EN STERFTE ............................................................................................................. 17 3.1. Geboorte en vruchtbaarheid .......................................................................................................... 17 3.2. Levensverwachting en gezonde levensverwachting ...................................................................... 19 3.3. Perinatale sterfte, zuigelingen en kindersterfte ............................................................................. 20 3.4. Oorzaken van sterfte...................................................................................................................... 22 3.4.1. Gestandaardiseerde sterfte per gemeente ............................................................................... 22 3.4.2. Doodsoorzaken ....................................................................................................................... 22 3.4.4. Levensbeëindigend handelen.................................................................................................. 24 4. LICHAMELIJKE EN PSYCHISCHE GEZONDHEID................................................................. 25 4.1. Chronische ziekten, aandoeningen en beperkingen....................................................................... 25 4.1.1. Chronische ziekten en aandoeningen ..................................................................................... 25 4.1.2. Beperkingen............................................................................................................................ 28 4.2. Subjectief ervaren gezondheid ...................................................................................................... 29 4.3. Psychische gezondheidszorg ......................................................................................................... 32 4.3.1. Psychosociale problemen bij jongeren ................................................................................... 32 4.3.2. Psychosociale problemen bij volwassenen ............................................................................. 34 4.3.3. Gevoelens van geluk .............................................................................................................. 36 4.3.4. Eenzaamheid .......................................................................................................................... 38 4.3.5. Huiselijk geweld ..................................................................................................................... 41 4.3.6. Kindermishandeling ............................................................................................................... 43 4.3.7. Suïcide .................................................................................................................................... 44 5. ZORG .................................................................................................................................................. 45 5.1. Mantelzorg .................................................................................................................................... 45 5.1.1. Mantelzorg geven ................................................................................................................... 45 5.1.2. Mantelzorg ontvangen ............................................................................................................ 50 5.2. Zorggebruik ................................................................................................................................... 51 5.2.1. Gebruik van zorg. ................................................................................................................... 51 5.2.2. Gebruik van en tevredenheid over de bereikbaarheid zorg. ................................................... 52 5.2.3. Bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker ........................................................................ 53 5.2.4. Bevolkingsonderzoek borstkanker ......................................................................................... 54 5.3. Langdurige zorg ............................................................................................................................ 55 5.3.1. Huishoudelijke hulp (Wmo) ................................................................................................... 55 5.3.2. Thuiszorg (AWBZ) ................................................................................................................ 56 5.4. Geestelijke gezondheidszorg (GGZ) ............................................................................................. 58 5.5. Ziekenhuisopnamen....................................................................................................................... 58 5.6. Ambulancevervoer ........................................................................................................................ 60 5.7. Verslavingszorg ............................................................................................................................. 60 Gezondheidsprofiel Groningen 2012

3

6. LEEFWIJZE....................................................................................................................................... 63 6.1. Alcoholgebruik .............................................................................................................................. 63 6.1.1. Alcohol drinken ...................................................................................................................... 64 6.1.2. Overmatig alcoholgebruik ...................................................................................................... 66 6.1.3. Zwaar alcoholgebruik ............................................................................................................. 69 6.1.4. Jongeren en alcohol drinken ................................................................................................... 72 6.2. Roken ............................................................................................................................................ 74 6.2.1. Volwassenen en roken ............................................................................................................ 74 6.2.2. Jongeren en roken ................................................................................................................... 78 6.3. Cannabis en harddrugs .................................................................................................................. 79 6.4. Overgewicht, lichaamsbeweging en voeding ................................................................................ 81 6.4.1. Overgewicht ........................................................................................................................... 81 6.4.2. Lichaamsbeweging ................................................................................................................. 86 7. OMGEVING EN SOCIALE RELATIES ........................................................................................ 93 7.1. Sociaal kapitaal.............................................................................................................................. 93 7.2. Tevredenheid woonomgeving ....................................................................................................... 95 7.3. Vrijwilligerswerk........................................................................................................................... 96 7.4. Ervaren milieuproblemen in de woonbuurt ................................................................................... 98 LITERATUURLIJST ............................................................................................................................ 99


4

SAMENVATTING Het Gezondheidsprofiel Groningen 2012 geeft inzicht in de staat van de publieke gezondheid in de provincie Groningen. Het gezondheidsprofiel levert de onderbouwing voor keuzes voor het preventief lokaal gezondheidsbeleid voor de 23 Groninger gemeenten. Het Gezondheidsprofiel 2012 bestaat uit gegevens van landelijke bronnen, de gezondheidsenquête voor volwassenen en de jeugdgezondheidsenquête. In totaal hebben ruim 4.300 volwassenen en bijna evenveel jongeren in de leeftijd van 12 tot en met 18 jaar deelgenomen aan dit onderzoek. Belangrijkste bevindingen Levensduur is licht toegenomen, maar de achterstand ten opzichte van Nederland neemt toe De levensduur bij geboorte van Groningers is bijna 80 jaar. Vergeleken met de vorige meting is de levensverwachting met 2 maanden toegenomen. Tussen 2005-2008 was het verschil tussen de provincie en Nederland 3 maanden, tussen 2007-2010 is het verschil in levensverwachting bij geboorte opgelopen tot 6 maanden. Kanker is sinds 2009 de belangrijkste doodsoorzaak; levensjaren gaan vooral verloren door longkanker, maar ook door coronaire hartziekten, suïcide en borstkanker. Tussen 2007-2010 stierven er in de provincie Groningen gemiddeld 1.600 mensen per jaar aan kanker. Bijna evenveel mensen stierven in deze periode gemiddeld per jaar aan ziekten aan hart en vaatstelsel (zoals een hartinfarct en beroerte). Zowel de sterfte aan kanker als aan ziekten aan hart en vaatstelsel zijn in de provincie significant verhoogd ten opzichte van Nederland en zijn sterk gerelateerd aan leefstijl. Bijna de helft van de volwassenen heeft een chronische ziekte Evenals in 2010 heeft 45% van de volwassenen in de provincie Groningen een chronische ziekte. 13% van de volwassenen heeft een beperking op het gebied van zicht, gehoor of mobiliteit (landelijk: 15%). De kans op een functiestoornis en een chronische ziekte neemt toe naarmate men ouder wordt. Met het oog op de vergrijzing zal het beroep op zorg om die reden sterk toenemen is de verwachting. Van de volwassenen heeft 5,2% een hoog risicoprofiel op het ontstaan van depressie of angststoornis. Daarbij voelt 7,5% van de volwassenen zich (zeer) eenzaam. Achttien procent van de jongeren op het voortgezet vertoont psychosociale problematiek. Dit is hoger in vergelijking met de meting in 2008 (13%). Bereidheid om een ander te helpen is groot Ten opzichte van 2012 is het percentage volwassenen dat afgelopen jaar mantelzorg heeft gegeven toegenomen. Sinds deze editie van het Gezondheidsprofiel hanteert de GGD een strengere landelijke definitie voor mantelzorg. Gebruikmakend van deze definitie blijkt dat 13% van de Groningers mantelzorg geeft tegenover 12% gemiddeld in Nederland. Drie op de tien van deze mantelzorgers in de provincie Groningen voelt zich zwaar belast. Van de volwassenen in de provincie Groningen die mantelzorg geven voelen zich vergeleken met het Nederlandse referentiecijfer veel belast. In 2010 bleek dat de bereidheid om een ander te helpen bij kleine huishoudelijk taken (zoals het doen van boodschappen) onder de Groningers groot is. 54% van de volwassenen was hiertoe bereid. Afgelopen twee jaar is deze bereidheid verder toegenomen tot 59%. In Noord-Oost Groningen is het gebruik van huishoudelijke hulp, ook na correctie voor leeftijd en geslacht, hoger dan gemiddeld in Nederland. Dit geldt nog in sterkere mate voor zorg zonder verblijf (thuiszorg). In sommige gemeenten in de provincie Groningen is het gebruik van zorg zonder verblijf, na correctie voor leeftijd en geslacht, 20 tot 60% hoger vergeleken met het landelijke gemiddelde. Tenslotte is het aantal cliënten in de provincie Groningen dat is ingeschreven bij de verslavingszorg (62 per 10.000 inwoners) beduidend hoger dan landelijk (42 per 10.000 inwoners). Het totaal aan ingeschrevenen ligt 42% hoger in vergelijking met landelijk. Vooral het aantal cliënten woonachtig in de gemeente Groningen is hoog (102 per 10.000 inwoners), ook in vergelijking met andere grote steden.


5

Positieve en negatieve ontwikkelingen ten aanzien van leefstijl In 2010 was de GGD gematigd optimistisch ten aanzien van de verbetering van leefwijze in de provincie Groningen. De alcoholconsumptie onder jongeren daalde tussen 2004 en 2008. Tussen 2008 en 2012 is de alcoholconsumptie vooral onder 16-minners verder gedaald. Ook binge drinken nam af onder jongeren op het voortgezet onderwijs (op het MBO niet!). Bij volwassenen is overmatig en zwaar alcoholgebruik hoger dan landelijk (vooral in de stad). Waar bij alcohol positieve ontwikkelingen te melden zijn, is de ontwikkeling in het rookgedrag minder gunstig. Tussen 2008 en 2012 zijn meer jongeren op het voortgezet onderwijs gaan roken. Vanaf de eerste meting van de gezondheidsenquête onder volwassenen daalde het percentage rokers in de provincie van 39% in 1990 tot 24% in 2010. Tussen 2010 en 2012 is de dalende trend gestopt en lijkt het percentage rokers in de provincie weer iets toe te nemen. Ook met betrekking tot het gebruik van cannabis is de ontwikkeling allerminst positief. Zowel onder volwassenen als onder jongeren neemt het gebruik toe. Vooral onder 19- tot en met 34-jarigen in de provincie Groningen is het gebruik van cannabis toegenomen. Het actuele cannabisgebruik in deze groep is bijna verdubbeld tussen 2006 en 2012. Van de jongeren in de leeftijd van 12 tot en met 18 jaar is het gebruik van cannabis in de voorafgaande maand 15%, dit was 12% in 2008. Overgewicht wordt veroorzaakt door een onbalans tussen (verkeerd en/of teveel) voeding en (te weinig) beweging. Tussen 1990 en 2006 steeg het percentage volwassenen met overgewicht van 37% naar 51%. Tussen 2006 en 2012 is de mate van overgewicht licht gedaald en gestabiliseerd op 49%. Op het eerste gezicht een gunstige ontwikkeling. Echter, buiten het feit dat de helft van de volwassenen overgewicht heeft, neemt overgewicht binnen bepaalde leeftijdscategorieën nog steeds toe (35- tot en met 49-jarigen). Goed nieuws is dat in vergelijking met 6 jaar geleden voldoen meer volwassenen aan de Nederlandse norm voor gezond bewegen. Er wordt vooral meer bewogen in ongeorganiseerd verband. Tussen 2006 en 2012 is het percentage volwassenen dat lid is van een sportvereniging afgenomen van 41% naar 31%. Kwaliteit van de leefomgeving sinds 2006 onveranderd Gemiddeld zijn Groningers al jaren tevreden met hun woonomgeving. Het rapportcijfer voor de woonomgeving is een 7,8. Hondenpoep wordt traditioneel het vaakst genoemd als grootste milieuprobleem, ook in 2012 (24%). Wel wordt dit milieuprobleem minder vaak genoemd vergeleken twee jaar geleden. Ook geluidsoverlast wordt vaak genoemd (23%). De resultaten over geluids-, geuren lichthinder zijn beschreven in een afzonderlijk rapport. Sociaal kapitaal kan omschreven worden als de hulpmiddelen die in een gemeenschap aanwezig zijn om gemeenschapsactiviteiten en sociale steun te organiseren en participatie te stimuleren. Veel Groningers wonen in een buurt met laag sociaal kapitaal. Wel is het sociaal kapitaal in veel buurten in de provincie de afgelopen zes jaar verbeterd. Woonde in 2006 meer dan de helft van de respondenten in een buurt met laag sociaal kapitaal, 6 jaar later is dit gedaald naar 44%. Tot slot Veel verschillen tussen regio’s in de provincie die in dit rapport zijn beschreven worden voor een groot deel verklaard door de sociaal-economische status van een regio en de mate van vergrijzing. Groepen met een lage sociaal-economische status hebben een minder gezonde leefwijze, bevinden zich in een minder gezonde fysieke en sociale omgeving en lopen daardoor meer gezondheidsrisico’s, hebben een slechtere gezondheid en een kortere (gezonde) levensverwachting. Zo hebben de inwoners uit de provincie Groningen een lagere sociaal-economische status dan landelijk. Dit in combinatie met de vergrijsde bevolking, zorgt er voor dat de provincie dubbel is ‘belast’.


6

INLEIDING De gemeente heeft allerlei taken en verantwoordelijkheden rond de volksgezondheid. Die staan in de Wet publieke gezondheid die aangeeft dat de gemeente de gezondheidstoestand van de burgers periodiek in kaart te brengen. Dit dient op basis van epidemiologische analyse te gebeuren. Dat doet GGD Groningen voor de gemeenten in de provincie Groningen. Om de gezondheid van burgers in kaart te brengen nam GGD Groningen in het najaar van 2012 deel aan een landelijk vragenlijstonderzoek. Bij dit grootschalige gezondheidsonderzoek werkten alle GGD’en in Nederland samen met het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). In totaal kregen ruim 750.000 inwoners van 19 jaar en ouder in Nederland een gezondheidsenquête van de GGD in de brievenbus. Hiervan waren ruim 9.700 inwoners woonachtig in de provincie Groningen. Door deze samenwerking leverde het onderzoek naast regionale cijfers ook gelijktijdig landelijke informatie op waarmee de provincie Groningen zich kan vergelijken. GGD Groningen verzamelde informatie via een vragenlijst over gezondheid, zorggebruik, leefwijze en woonomgeving. Met de gegevens kunnen gemeenten en GGD’en gerichte activiteiten organiseren om de leefwijze van inwoners te verbeteren. Zijn er veranderingen vergeleken met eerdere gezondheidsenquêtes? En hoe verhoudt de provincie Groningen zich tot het landelijke gemiddelde? Deze informatie is opgenomen in het Gezondheidsprofiel Groningen 2012. Naast de gegevens uit de gezondheidsenquête zijn diverse andere landelijke gegevensbronnen gebruikt en gepresenteerd in dit rapport. Verder zijn resultaten opgenomen van het jeugdgezondheidsonderzoek onder jongeren op het voortgezet onderwijs. Dit onderzoek is in het voorjaar van 2012 uitgevoerd. In hoofdstuk 1 wordt de onderzoeksopzet van het vragenlijstonderzoek onder volwassenen beschreven. Voor de onderzoeksopzet van het onderzoek onder jongeren op het voortgezet onderwijs verwijzen we naar het rapport “Jeugdgezondheidsonderzoek Groningen 2012”. U kunt dit rapport vinden op de website van GGD Groningen: http://ggd.groningen.nl/gezond-leven/gezondheidsenquete. Hoofdstuk 2 beschrijft kenmerken als leeftijd en opleidingsniveau van de volwassen populatie van de provincie Groningen. Met behulp van deze gegevens wordt bekeken in hoeverre de populatiekenmerken overeenkomen met die van de steekproef. Hoofdstuk 3 beschrijft de vruchtbaarheid, geboorte, levensverwachting en oorzaken van sterfte. Hoofdstuk 4 gaat in op de lichamelijke en psychische gezondheid van de Groningers. Hoofdstuk 5 geeft een beeld mantelzorg, zorggebruik, tevredenheid over zorgvoorzieningen en het bereik van zorgvoorzieningen. Ook gegevens over langdurige zorg (Wmo en thuiszorg), ziekenhuiszorg, geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg staan in dit hoofdstuk. Hoofdstuk 6 schetst een beeld van de leefwijze van jongeren en volwassenen: alcohol, cannabis, roken, lichaamsbeweging en overgewicht. In hoofdstuk 7 komen de leefomgeving en de sociale relaties aan de orde. Relevant omdat de leefomgeving en sociale relaties van invloed zijn op de (ervaren) gezondheid.


7

1. WERKWIJZE 1.1. Regio-indeling en steekproef In oktober 2012 viel er bij 9.720 inwoners van de provincie Groningen een enquête op de deurmat met een uitnodigingsbrief om een lange vragenlijst in te vullen. De maanden erop volgden nog twee herinneringen om niet-deelnemers te motiveren tot deelname. De uitgenodigde mensen zijn een representatieve steekproef van 2% van de bevolking van 19 jaar en ouder. Bij de verwerking zijn de 23 Groninger gemeenten geclusterd in negen regio’s (zie tabel 1). Op verzoek van de gemeente Eemsmond wijkt de indeling iets af van de regio-indeling in 2010: gemeente Eemsmond is nu onderdeel van de regio Noord-West in plaats van Noord-Oost. Voor het opstellen van de vragenlijsten is gebruik gemaakt van landelijk gestandaardiseerde vragenmodules uit de Monitor Volksgezondheid (GGD-NL, RIVM, TNO). GGD’en gebruiken in gezondheidsenquêtes, waar mogelijk, landelijk uniforme vraagstellingen. Daardoor kunnen gegevens vergeleken worden met gemeenten en regio’s. De Groninger gegevens zijn ook anoniem ter beschikking gesteld aan het RIVM ten behoeve van de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014 (VTV 2014). In de VTV rapporteert het RIVM elke vier jaar over de regionale en landelijke volksgezondheid. Daarmee is de VTV het landelijke equivalent van het provinciale Gezondheidsprofiel Groningen. De VTV 2014 is de zesde editie in de VTV-cyclus. Volwassenen van 19 tot en met 64 jaar en 65 jaar en ouder hebben verschillende vragenlijsten ontvangen. Beide vragenlijsten komen voor ongeveer 90% overeen. De vraag over het gebruik van (verdovende) middelen is enkel aan personen van 19 tot en met 64 jaar voorgelegd. Personen van 65 jaar en ouder kregen alleen aanvullende vragen over het ontvangen van mantelzorg. De reden is dat 19tot en met 64-jarigen nauwelijks mantelzorg ontvingen en ouderen nauwelijks verdovende middelen gebruiken. Zo is gebleken uit voorgaande edities van de gezondheidsenquête. Tabel 1.1.1. Indeling in regio’s en gemeenten Regio-indeling Stad Haren Westerkwartier Noord-West Noord-Oost Centrum-West Centrum-Oost Oldambt Zuid-Oost

Gemeente(n) Groningen Haren Leek, Marum, Grootegast, Zuidhorn De Marne, Winsum, Bedum, Ten Boer, Eemsmond Delfzijl, Appingedam, Loppersum Hoogezand-Sappemeer, Slochteren Veendam, Menterwolde, Pekela Bellingwedde, Oldambt Stadskanaal, Vlagtwedde


8

1.2. Deelname In totaal hebben 9.720 volwassenen in de provincie Groningen een vragenlijst ontvangen. Deze is door 4.357 ingevuld teruggestuurd. De respons op de gezondheidsenquête kent sinds de start in 1990 een dalende trend. In 1990 was de respons 65%, in 2006 was deze 55%, twee jaar geleden was de deelname aan de gezondheidsenquête verder afgenomen naar 50%. In 2012 heeft 45% deelgenomen. De absolute en relatieve respons naar regio is weergegeven in tabel 1.2.1. en 1.2.2. Tabel 1.2.1. Deelname naar regio, geslacht en leeftijd, 2012 (aantallen) Leeftijd Geslacht

Regio Stad Haren Westerkwartier Noord-West Noord-Oost Centrum-West Centrum-Oost Oldambt Zuid-Oost Provincie Groningen

19-34 jaar

35-49 jaar

50-64 jaar

65 en ouder

Totaal

♂

♀

♂

♀

♂

♀

♂

♀

♂

♀

Totaal

180 6 35 29 24 12 22 13 19 340

317 6 41 37 32 29 32 25 22 541

164 12 53 41 42 33 36 39 39 459

172 20 67 69 38 53 43 41 43 546

179 27 73 70 56 54 64 66 58 647

225 31 71 101 53 56 71 78 48 734

134 26 54 68 57 49 34 53 53 528

155 34 54 50 50 57 54 54 54 562

657 71 215 208 179 148 156 171 169 1974

869 91 233 257 173 195 200 198 167 2383

1526 162 448 465 352 343 356 369 336 4357

De deelname bij vrouwen ligt beduidend hoger dan bij mannen. Vooral onder jongere mannen is het bereik van dit onderzoek laag: slechts een kwart van de mannen in de jongste leeftijdscategorie stuurde de vragenlijst ingevuld terug. Tabel 1.2.2. Deelname naar regio, geslacht en leeftijd, 2012 (%) Leeftijd Geslacht

Regio Stad Haren Westerkwartier Noord-West Noord-Oost Centrum-West Centrum-Oost Oldambt Zuid-Oost Provincie Groningen

19-34 jaar

35-49 jaar

50-64 jaar

65 en ouder

Totaal

♂

♀

♂

♀

♂

♀

♂

♀

♂

♀

Totaal

24% 21% 36% 30% 31% 16% 26% 22% 23% 25%

42% 21% 42% 39% 41% 39% 37% 42% 27% 40%

38% 36% 37% 40% 36% 29% 29% 38% 35% 36%

40% 61% 47% 67% 33% 46% 35% 39% 39% 43%

45% 61% 54% 55% 53% 47% 52% 51% 46% 50%

56% 70% 53% 80% 50% 48% 58% 60% 38% 56%

60% 67% 58% 60% 59% 61% 46% 61% 58% 59%

69% 87% 58% 44% 52% 71% 73% 62% 59% 62%

36% 49% 46% 47% 45% 38% 38% 45% 41% 41%

48% 63% 50% 58% 44% 51% 49% 52% 41% 49%

42% 56% 49% 50% 45% 43% 42% 47% 43% 45%

Ruim 2% van de respondenten heeft een niet westerse achtergrond. Daarmee is deze groep slecht vertegenwoordigd in het vragenlijstonderzoek, gezien het feit dat 6% van de Groningse bevolking een niet-westerse achtergrond heeft (zie figuur 2.2.1.) op pagina 12. Het CBS heeft in het kader van het Permanent Onderzoek Leefsituatie (POLS) gelijktijdig met GGD Groningen vragen voorgelegd aan Groningers die identiek zijn aan de vragen in de gezondheidsenquête. Vanwege de samenwerking met het CBS hebben wij eveneens gebruik kunnen maken van de antwoorden van respondenten die het CBS heeft geïnterviewd. In totaal heeft het CBS 374 Groningers geïnterviewd. Voor de analyse hebben wij gebruik gemaakt van antwoorden van in totaal 4.731 respondenten.


9


10

2. BEVOLKING Leeftijd en etniciteit zijn belangrijke voorspellers van gezondheid en zorgbehoefte. Dit hoofdstuk besteedt aandacht aan de leeftijdsstructuur en het herkomstland van de inwoners van de provincie Groningen. Daarnaast is de sociaal-economische status van de bevolking van belang. Het opleidingsniveau en de inkomenssituatie zijn in hoge mate bepalend voor gezondheid en zorgbehoefte. Regionale gezondheidsverschillen worden voor een belangrijk deel verklaard door sociale en economische factoren. Sociaal-economische gezondheidsverschillen (SEGV) vormen daarom een belangrijk aanknopingspunt voor lokaal gezondheidsbeleid. Het verkleinen van SEGV overstijgt het beleidsterrein van de volksgezondheid. Daarvoor zijn ook andere beleidsterreinen van belang (arbeid, huisvesting, uitkeringen, onderwijs, welzijn, etc.).

2.1. Leeftijdsopbouw De bevolkingsopbouw van de provincie Groningen is vergelijkbaar met het Nederlandse patroon. Tussen regio’s in de provincie Groningen zijn er echter wel verschillen. In het Westerkwartier en in Noord-West Groningen wonen relatief veel jongeren. In de stad Groningen zijn de 19- tot en met 34jarigen, voornamelijk studenten, oververtegenwoordigd. In de regio’s Haren, Noord-Oost, Oldambt en Zuid-Oost wonen verhoudingsgewijs veel ouderen. Tabel 2.1.1. Leeftijdsopbouw bevolking naar regio, provincie Groningen en Nederland in 2012 (%) Leeftijd

0-18 jaar

19-34 jaar

35-49 jaar

50-64 jaar

65-74 jaar

75+

Stad Haren Westerkwartier Noord-West Noord-Oost Centrum-West Centrum-Oost Oldambt Zuid-Oost

17% 22% 25% 23% 21% 22% 21% 20% 21%

38% 10% 15% 15% 15% 16% 16% 15% 15%

18% 19% 23% 21% 21% 23% 22% 21% 21%

16% 22% 21% 23% 23% 22% 22% 23% 22%

6% 13% 10% 10% 11% 10% 10% 12% 12%

5% 13% 7% 7% 9% 8% 8% 9% 10%

Provincie Groningen

20%

23%

21%

20%

9%

7%

Nederland

22%

20%

22%

20%

9%

7%

Regio


11

De demografische druk is een maat voor de verhouding tussen ‘groene druk’ en ‘grijze druk’. Beide elementen van demografische druk geven inzicht in de verhouding van het niet-werkende deel van de bevolking tot het werkende deel van de bevolking. ‘Groen’ staat voor jong: het aantal personen in de niet-productieve leeftijdsgroep van 0 tot en met 19 jaar als percentage van de leeftijdsgroep 20 tot en met 64 jaar. ‘Grijs’ zijn de mensen van 65 jaar en ouder als percentage van de 20- tot en met 64-jarigen. De groene druk in Haren en het Westerkwartier is verhoudingsgewijs hoog. De grijze druk is hoog in Haren, Oldambt en Zuid-Oost Groningen. In de gemeente Haren is het werkende deel van de bevolking relatief klein. In het kader van zorg is vooral de grijze druk van belang. Met het ouder worden nemen functiestoornissen toe en ontstaat vaker ziekte. Met name in de laatste levensfase wordt de zorgbehoefte groter. Figuur 2.1.1. Groene en grijze druk naar regio’s in provincie Groningen en Nederland, 2012 (%) groene druk Stad

16

grijze druk 28

Haren

45 29

Westerkwartier

46

30

Noord-West

42 36

Noord-Oost

39

30

Centrum-Oost

37 35 35

Oldambt

38 38

Zuid-Oost Provincie Groningen

27

Nederland

27


38

31

Centrum-West

50

35 38

12

2.2. Herkomstland Door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) wordt iemand tot de groep allochtonen gerekend indien een of beide ouders niet in Nederland geboren is. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen de eerste en tweede generatie allochtonen. De eerste generatie bestaat uit personen die zelf in het buitenland geboren zijn en de tweede generatie uit personen die in Nederland zijn geboren met tenminste één in het buitenland geboren ouder. Van belang is ook het onderscheid tussen niet-westerse en westerse allochtonen: tot niet-westerse allochtonen worden gerekend personen die hun herkomst hebben in Turkije, Afrika, Azië en Latijns-Amerika. De gezondheidstoestand van niet-westerse allochtonen is anders dan die van de westerse allochtonen en autochtonen. De leeftijdsopbouw van deze bevolkingsgroepen is relatief jong. Door de emigratie, belaste voorgeschiedenis (geweldservaringen), de nieuwe omgeving, een andere levenswijze, culturele verschillen en maatschappelijke achterstand staat de gezondheidstoestand van deze allochtonen onder druk. Om voorgenoemde redenen vergt de medische zorg voor allochtonen en niet-Nederlanders meer inspanning. In figuur 2.2.1. is de omvang van de groep niet-westerse allochtonen ten opzichte van de totale bevolking weergegeven. Het percentage niet-westerse allochtonen in de provincie Groningen is lager dan het landelijk gemiddelde (6,0% versus 11,5%). De hoogste concentraties niet-westerse allochtonen zijn te vinden in de regio’s Centrum-West (vooral gemeente Hoogezand-Sappemeer) en Stad (gemeente Groningen). Het aandeel inwoners van Marokkaanse en Turkse afkomst is in de provincie Groningen beduidend lager in vergelijking met landelijke referentiecijfers. Figuur 2.2.1. Niet-westerse allochtonen naar regio en Nederland, CBS, 2012 (%) Turkije Stad

Marokko

Suriname & Antillen

3,5

Haren

0,7 0,5

1,3

Noord-West

0,5

1,3 1,9

Centrum-West

5,1

2,3

Westerkwartier

Noord-Oost

overig niet-westers

2,1

2,2

2,2

3,7

Centrum-Oost

0,9

Oldambt

1,9

1,8

1,8

Zuid-Oost

0,5

Provincie Groningen

2,2

0,8 0,3

Nederland

1,9

2,3 0


3 2,2

2

2,9 4

6

4,1 8

10

12

14

13

2.3. Sociaal-economische status De sociaal-economische status (SES) van personen wordt bepaald door de positie die mensen innemen in de maatschappij. Daarbij kan een klasse- en statuscomponent worden onderscheiden. De klassecomponent laat zien over welke materiële hulpbronnen iemand beschikt (inkomen, woning, bezit). De statuscomponent gaat over de verschillen in kennis, houding en gedrag (leefwijze, risicofactoren). In dit profiel hanteren wij de statuscomponent voor een indeling naar SES. Er bestaan in Nederland aanzienlijke verschillen in gezondheid naar sociaal-economische status, gemeten naar opleiding, inkomen of beroepsniveau. Iemand met alleen basisonderwijs leeft gemiddeld zes tot zeven jaar korter dan iemand met een hbo- of universitaire opleiding. Het gemiddelde verschil tussen hoog- en laagopgeleiden in het aantal jaren dat in minder goed ervaren gezondheid wordt doorgebracht, is zelfs zeventien jaar. Deze verschillen zijn de afgelopen jaren niet afgenomen. De minder goede gezondheid van mensen met een lage sociaal-economische status komt voor een deel doordat ze ongezonder gedrag vertonen. Daarnaast kan er ook sprake zijn van gezondheidsselectie; dat wil zeggen dat gezondheidsproblemen hebben geleid tot een lagere sociale positie. Veel ziekten en aandoeningen komen vaker voor bij mensen met een lage sociale status dan bij mensen met een hoge sociale status. De sociaal-economische verschillen in ziekten en aandoeningen bestaan zowel onder mannen als onder vrouwen. De sociaal-economische positie van de bevolking weerspiegelt zich ook in de ziekte- en sterftecijfers. Het gebruik van zorg wordt vooral bepaald door leeftijd, geslacht, sociaal-economische status en herkomstland. Ouderen en vrouwen gebruiken meer zorgvoorzieningen. Daarnaast hebben groepen met een lage sociaal-economische status een minder gezonde leefwijze (meer risicogedrag) en een hogere medische consumptie. Binnen sociale klassen bestaan weer verschillen naar geboorteland (CBS, 2013). Dit hogere gebruik van medische voorzieningen wordt vooral verklaard doordat betreffende groepen meer functiestoornissen hebben, zich zieker voelen, meer chronische ziekten hebben en een slechtere kwaliteit van leven hebben. Uit onderzoek van het RIVM blijkt dat de zorgconsumptie van lager opgeleide mensen beduidend hoger is dan van hoger opgeleide mensen (Nationaal kompas, 2013). Alleen tandartsbezoek is lager bij personen met een lagere sociaal-economische status.


14

2.3.1. Sociaal-economische status naar postcodegebied Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) heeft voor elk vierpositie postcodegebied een sociaaleconomische statusscore berekend (Knol, 1998). Voor deze score worden vier variabelen gebruikt: • gemiddeld inkomen; • percentage huishoudens met een laag inkomen; • percentage inwoners zonder betaalde baan; • percentage huishoudens met gemiddeld een lage opleiding. In onderstaande figuur zijn de postcodegebieden ingedeeld in kwintielen. 20% (1e kwintiel) van de postcode gebieden in Nederland heeft een zeer hoge sociaal-economische status. Deze gebieden komen vooral centraal in de provincie voor. De 20% (5e kwintiel) van de postcodegebieden in Nederland met een zeer lage sociaal-economische status komen vooral in het noorden en oosten van de provincie voor. De provincie Groningen kenmerkt zich vooral door relatief veel ‘rode’ postcodegebieden (lage sociaaleconomische status). Figuur 2.3.1. Sociaal-economische status per postcodegebied, SCP/ bew. GGD Groningen, 2010 (%)


15

2.3.2. Opleidingsniveau In figuur 2.3.2. is de sociaal-economische status per regio en naar leeftijd weergegeven aan de hand van het zelf gerapporteerde hoogst voltooide opleidingsniveau. Vooral in de gemeente Haren en in de stad Groningen wonen naar verhouding veel hoog opgeleiden (ook t.o.v. het landelijk gemiddelde). Figuur 2.3.2. Opleidingsniveau (hoogst voltooide opleiding) naar regio en naar leeftijd, 2012 (%) lager onderwijs 6,4

16

Haren 4,6

18

Stad

Westerkwartier

7,5

Noord-West

9

Noord-Oost

10

Centrum-West

7,7

havo, vwo, mbo

43

24

53 44

31

24 35

Oldambt

12

Zuid-Oost

11 8,5

25

35

39

34

13

hbo, wo

35

25

Centrum-Oost

Provincie Groningen

mavo, lbo

16

36 30

23

36

37

21 33

36

18

38

26

15

36

30

2.3.3. Moeite met rondkomen Het inkomen van Groningers is gemiddeld lager dan landelijke. In het tabellenboek staat voor de deelnemers aan de gezondheidsenquête 2012 de verdeling van inkomens per gemeente (tabel 2.3.1.). Uit de gezondheidsenquête 2012 blijkt dat 24% van de respondenten enige tot grote moeite ervaart met rondkomen. Dit was twee jaar geleden 21%. Vooral in het noordoosten van de provincie en de stad Groningen hebben inwoners meer moeite gekregen met rondkomen de afgelopen twee jaar. Moeite met rondkomen komt beduidend minder voor bij personen van 65 jaar en ouder. Het landelijke referentiecijfer voor enige tot grote moeite met rondkomen bedraagt 23%. Tabel 2.3.1. Deel van de bevolking dat moeite heeft met rondkomen naar regio, 2012 (%) Leeftijd 19-34 jaar 2012

35-49 jaar 2012

50-64 jaar 2012

65-plus 2012

Totaal 2012


32 26 28 17 30 13 21 32 27

33 22 23 22 30 29 31 25 29

23 19 23 25 23 18 31 25 25

16 2 8 8 14 17 21 16 17

29 15 21 19 24 20 27 24 24

Totaal 2010 24 19 20 21 24 19 19 21 18

Provincie Groningen

28

29

24

14

24

21

Regio


16

3. GEBOORTE EN STERFTE In de laatste decennia is het aantal geboorten afgenomen en de levensverwachting sterk toegenomen. Dit wordt verklaard door een combinatie van factoren waarvan een verbetering in leefomstandigheden, hoger opleidingsniveau, hoger inkomen, verbeterde verkeersveiligheid en gezondere leefwijze de belangrijkste zijn. De sterfte rond de geboorte is in Nederland, in vergelijking met andere Europese landen, verhoudingsgewijs hoog en daalt ook langzamer dan in andere landen. De levensverwachting is een maat voor de lengte van het leven. De impact van infectieziekten op jonge en middelbare leeftijd is afgenomen. Chronische ziekten spelen een grotere rol in de levensloop hetgeen deels wordt verklaard door vroegere signalering (bijvoorbeeld diabetes). Daarom is informatie over alleen de levensverwachting niet meer voldoende. De gezonde levensverwachting is het aantal jaren dat de gemiddelde persoon kan verwachten te leven in een goede gezondheid.

3.1. Geboorte en vruchtbaarheid Er bestaan in Nederland regionale verschillen in vruchtbaarheid. In de provincie Groningen was en is de vruchtbaarheid van oudsher laag (figuur 3.1.1.). Na het beschikbaar komen van betrouwbare anticonceptie in de jaren zestig daalde het kindertal in heel Nederland snel tot gemiddeld 1,6 kind per vrouw. Dit is beduidend lager dan het benodigde niveau waarmee de bevolkingsomvang op termijn gelijk zou blijven (gemiddeld 2,1 kind). Na 1995 is de vruchtbaarheid weer toegenomen tot 1,8 in het jaar 2012 (tabellenboek tabel 3.1.1.). De gemiddelde leeftijd van de moeder bij de geboorte van het eerste kind is de afgelopen decennia toegenomen van 24,5 jaar in 1970 naar 29,5 jaar in 2010 (figuur 3.1.2). De gemiddelde leeftijd van moeders in Groningen is iets lager dan landelijk. Binnen de provincie Groningen is de leeftijd van de moeder in de stad Groningen hoger en in Oost-Groningen lager (figuur 3.1.2.). Een hoge leeftijd van de moeder geeft ook risico’s. Oudere vrouwen lopen meer risico op complicaties tijdens de zwangerschap. Figuur 3.1.1. Vruchtbaarheid per provincie 1988-2010

Figuur 3.1.2. Leeftijd moeder 1e kind

In Nederland zijn er weinig tienermoeders. Jong moederschap is overigens niet per definitie een probleem. In sommige gemeenschappen is het geaccepteerd om al op jonge leeftijd moeder te worden. Sinds 2004 is een daling te zien in het aantal tienermoeders, vanaf 2008 blijft het aantal stabiel. Landelijk is het percentage in 2010: 0,65% (aantal moeders van 15 t/m 19 ten opzichte van het totaal aantal 15 t/m 19-jarige vrouwen). Dit komt overeen met 3.207 tienermoeders. Binnen de provincie Groningen zijn er in noordoost Groningen iets meer tienerzwangerschappen.


17

De groei van de bevolking is ongelijk verdeeld zowel binnen Nederland als in de provincie Groningen. Met name in noordoost Groningen neemt de bevolkingsomvang af. Het aantal inwoners van de stad Groningen nam het afgelopen decennium sterk toe (deels door ontgroening van de omliggende gemeenten en deels door de aanwas van buitenlandse studenten). Het voor leeftijd gestandaardiseerde vruchtbaarheidscijfers van de inwoners van de stad Groningen ligt echter beduidend lager dan elders in de provincie en Nederland (tabellenboek tabel 3.1.1.). Het gestandaardiseerde vruchtbaarheidscijfer (berekend op het aantal vrouwen van 15 tot 50 jaar) in de provincie Groningen is 43 per 1.000 inwoners vergeleken met 47 per 1000 als landelijk referentiecijfer. Het aantal geboorten in de gemeente Groningen is de afgelopen jaren toegenomen (figuur 3.1.3). Dit komt deels door de bevolkingsgroei van jong volwassenen in de stad (figuur 3.14). Deels ook doordat meer vrouwen uit het ommeland voor een bevalling naar een ziekenhuis in de stad worden verwezen voor een (poli)klinische bevalling. In het tabellenboek (figuur 3.1.1.) staan cijfers over het aantal geboorten per gemeente. Figuur 3.1.3. Geboorten 2012 t.o.v. 2000 (verhoudingsgetal) 120

stad Groningen

provincie Groningen

Nederland

109

100

86 80 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Figuur 3.1.4.Bevolkingsgroei en krimp


18

3.2. Levensverwachting en gezonde levensverwachting De levensverwachting bij geboorte is het aantal jaren dat iemand verwacht te leven als de huidige sterftekansen gelijk blijven. De levensverwachting is voor Nederlandse mannen 2 jaar hoger en voor Nederlandse vrouwen 0,1 jaar hoger dan het Europese gemiddelde. De gemiddelde levensverwachting bij geboorte in de periode 2007-2010 in Nederland is 80,5 jaar en in de provincie Groningen 79,9 jaar (figuur 3.2.1.). De levensverwachting van Groningers bij geboorte is gemiddeld 6 maanden lager dan het Nederlandse referentiecijfer (tabel 3.2.). In de afgelopen 15 jaar is de levensverwachting met 3 jaar toegenomen. Binnen de provincie Groningen bestaat een spreiding in de levensverwachting. In het tabellenboek (tabel 3.2.1.) staat de levensverwachting per gemeente weergegeven. Figuur 3.2.1. Levensverwachting 2007-2010 Een gezonde levensverwachting is het gemiddeld aantal ‘in gezonde gezondheid’ doorgebrachte levensjaren. Hierbij wordt de lengte en kwaliteit van leven in één getal gecombineerd. Er zijn meerdere maten: (i) in goede ervaren gezondheid (goed tot zeer goed), (ii) in goede geestelijke gezondheid (iii ) zonder beperkingen en (iv) zonder chronische ziekten In tabel 3.2. zijn deze voor de provincie Groningen weergegeven. De levensverwachting in goede ervaren gezondheid is in de provincie Groningen significant lager dan het landelijk gemiddelde. In Groningen worden de laatste 17 jaren in minder goede gezondheid doorgebracht.

Mensen met een hogere opleiding hebben, dit geldt zowel voor mannen als voor vrouwen, een hogere levensverwachting. Het verschil in levensverwachting tussen mensen met als opleiding alleen basisonderwijs en mensen die hbo of universiteit hebben afgerond, is bij mannen 7,3 en bij vrouwen 6,4 jaar (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2013). De extra levensjaren die er in de afgelopen jaren zijn bijgekomen worden grotendeels in goede gezondheid en zonder lichamelijke beperkingen doorgebracht. Wel blijken steeds meer mensen meerdere ziekten te hebben en ook in de toekomst zal het aantal chronische ziekten toenemen. Dit gegeven heeft niet geleid tot een minder goed ervaren gezondheid. De toename van het aantal ziekten is het gevolg van vroegere opsporing en van een betere overleving. De toename van de levensverwachting komt ook door een toename van de welvaart, een meer gezonde leefwijze (minder rokers, stabilisatie overgewicht, afname alcoholgebruik), een veilige leefomgeving en een goede gezondheidszorg (vroege opsporing, preventieve medicatie, aandacht voor gezonde leefwijze door zorgverleners). Tabel 3.2.1. Levensverwachting bij geboorte naar geslacht periode 2007-2010 (%) provincie Groningen

♂ Totaal 77,5 ** op 65-jarige leeftijd 17,0 * In goede ervaren gezondheid 64,9 ** In goede geestelijke gezondheid 73,5 Zonder beperkingen 68,4 Zonder chronische ziekte(n) 46,3 * significant lager >> ** 99% zeker; * 95% zeker


Nederland

♀

totaal

♂

♀

totaal

81,9 ** 20,3 ** 60,7 ** 72,7 69 38,3

79,9 ** 18,8 ** 62,7 ** 73,2 68,7 42,1

78,3 17,3 63,7

82,5 20,7 63,5

80,5 19,2 63,4

48,4

42,5

45,5

19

3.3. Perinatale sterfte, zuigelingen en kindersterfte Al decennia daalt de sterfte rond en na de geboorte. Deze dalende trend in de perinatale sterfte (doodgeboren en sterfte 1e week) en sterfte eerste levensjaar (zuigelingensterfte) zijn in de tweede helft van de jaren negentig afgevlakt. In andere Europese landen is de perinatale sterfte sterker gedaald dan in Nederland. Daardoor heeft Nederland nu een relatief hoge perinatale sterfte in vergelijking met andere landen in Europa. In Nederland daalde de perinatale sterfte van 2004 en 2010 van 10,5 naar 9 per duizend zwangerschappen (zwangerschapsduur 22 weken of langer). Dat betekent de 24e plaats binnen een lijst van 29 Europese landen. Bij een berekening vanaf 28 weken zwangerschapsduur (waarmee verschillen in registratie tussen landen recht getrokken worden) is het Nederlandse cijfer 5,1 per 1.000 (en dan staat Nederland op 18e plaats). De daling van de perinatale sterfte in Nederland komt onder andere door minder roken door zwangeren en de invoering van de 20 weken echo en de combinatietest in 2007. Nederland was laat met het invoeren van deze testen (waarmee aangeboren afwijkingen eerder worden vastgesteld) waarna ouders kunnen besluiten tot onderbreking tot 24 weken zwangerschapsduur. De perinatale sterfte in de provincie Groningen (2006-2009) was 11 per 1.000 vergeleken met 9 per 1.000 in Nederland (zie figuur 3.3.1.). In de provincie Groningen overleden per jaar 65 kinderen (43 doodgeboren en 22 baby’s in de 1e week na de geboorte). In het tabellenboek (tabel 3.3.1.) staan per regio een aantal kengetallen van de perinatale zorg opgesomd. Daaruit blijkt dat Groninger vrouwen vroeg starten met prenatale zorg. In noordoost Groningen zijn er meer premature bevallingen. In de hele provincie Groningen zijn baby’s gemiddeld zwaar voor de zwangerschapsduur. In de stad Groningen zijn verhoudingsgewijs veel vrouwen die na 35 jaar van hun eerste kind bevallen en ook veel vrouwen die tijdens de bevalling naar een ziekenhuis worden verwezen. Figuur 3.3.1 Perinatale sterfte per regio gemiddeld 2006-2009 (aantal/ 1000 geboorten 22+ weken)

4 4 3

3

6

6

7

Nederland

Noord-West Groningen

Stad

4

9

7

Noord-Oost Groningen Provincie Groningen

Binnen Nederland is de perinatale sterfte hoger in (achterstandswijken van) de 4 grote steden en daarnaast ook in enkele wijken in de stad Groningen en enkele gemeenten in noordoost Groningen. Uit landelijk onderzoek in 2010 blijkt dat 82% van de perinatale sterfte te maken heeft met 3 situaties: aangeboren afwijkingen, vroeggeboorte en groeivertraging (te laag gewicht van het kind voor de duur van de zwangerschap). Daarbij zijn onder andere de volgende risicofactoren van invloed: roken voor en tijdens de zwangerschap, hoge bloeddruk, onder- en overgewicht en een late start van de verloskundige zorg. De perinatale sterfte kan onder andere verder teruggedrongen worden door: (1) tijdige signalering van groeivertraging tijdens prenatale controles en (2) meer doelmatige ondersteuning van stoppen met roken. In 2012 is een samenwerkingsverband ‘Zwangerschap en Geboorte Noord Nederland’ gestart waarin alle partijen in de keten van perinatale zorg deelnemen. GGD Groningen participeert actief in de stuurgroep. De doelstelling is de perinatale sterfte te verminderen door goede samenwerking in de keten van verloskundige zorg en betere risicosignalering. Hierdoor kunnen kwetsbare vrouwen betere begeleiding krijgen voor, tijdens en na de zwangerschap. Zorgdragen voor prenatale voorlichting is ook een verantwoordelijkheid van gemeenten. Mede vanwege de hogere perinatale sterfte in de provincie Groningen worden er preventieve interventieprojecten uitgevoerd. Om er enkele te noemen: ontwikkelen van een goede methode van prenatale voorlichting (centering pregnancy), doelmatige risicoselectie bij zwangeren (Healthy Pregnancy for All) en betere kwaliteit van perinatale zorg door het invoeren van verbeterpunten uit de perinatale auditbijeenkomsten. Gezondheidsprofiel Groningen 2012

20

De zuigelingensterfte (kinderen 0-1 jaar) was in de periode 2004-2009 in de provincie Groningen 4,7 per 1.000 levendgeborenen, dit is vergelijkbaar met het Nederlandse referentiecijfer (CBS, 2013). Figuur 3.3.2. Zuigelingensterfte in Nederland 1950-2011 (aantal/ 1000 levendgeborenen)

27 18 13

1950

1960

1970


8,6 1980

7,1

5,1

4,8

3,8

3,6

1990

2000

2005

2010

2011

21

3.4. Oorzaken van sterfte 3.4.1. Gestandaardiseerde sterfte per gemeente Na correctie voor leeftijd is de totale sterfte in de provincie Groningen significant hoger dan het landelijke referentiecijfer. De totale sterfte per gemeente is significant hoger in de stad Groningen en een aantal gemeenten in Oost-Groningen. In twee gemeenten (Bedum, Eemsmond) is de totale sterfte significant lager dan het Nederlands gemiddelde (zie figuur 3.4.1. en in het tabellenboek tabel 3.4.1.). Figuur 3.4.1. Totale sterfte per gemeente gemiddelde 2007-2010, referentiecijfer Nederland=100 (met 95% betrouwbaarheidsintervallen)

provincie Groningen

Zuidhorn

Winsum

Vlagtwedde

Veendam

Stadskanaal

Slochteren

Pekela

Oldambt

Menterwolde

Marum

de Marne

Loppersum

Leek

Hoogezand

Haren

Grootegast

Groningen

Eemsmond

Delfzijl

ten Boer

Bellingwedde

50

Bedum

100

Appingedam

Verhoudingsgetal (SMR)

150

3.4.2. Doodsoorzaken In de provincie Groningen overleden in de periode 2007-2010 gemiddeld 5.214 mensen per jaar. Kanker is de belangrijkste doodsoorzaak (1.604 overledenen; 31%) gevolgd door hart- en vaatziekten (1.594 overledenen, 31%). Dan volgen ziekten aan de ademhalingswegen (497 overledenen, 10%) en uitwendige doodsoorzaken (205 overledenen, 4%). In de provincie Groningen was de sterfte na standaardisatie voor leeftijdsopbouw 5% hoger dan landelijk. In het tabellenboek is het aantal overledenen naar afzonderlijke doodsoorzaak weergegeven evenals het voor leeftijd gestandaardiseerd verhoudingsgetal (tabel 3.4.2.). De hogere sterfte in de provincie Groningen doet zich voor bij kanker (long, slokdarm, maag) en hartvaatziekten (hartinfarct, hartfalen). Deze doodsoorzaken worden mede veroorzaakt door roken. De sterfte is significant lager voor longontsteking, AIDS en accidentele val.


22

De top-10 van belangrijkste doodsoorzaken is hieronder weergegeven (figuur 3.4.2.). Figuur 3.4.2. Top-10 doodsoorzaken provincie Groningen 2007-2010 (aantal doden per jaar) coronaire hartziekten (waaronder hartinfarct)

480 376

longkanker 325

beroerte

305

psychische ziekten (waaronder dementie) 256

cara darmkanker

176

longontsteking

174

diabetes

140 126

borstkanker prostaatkanker

96

In de provincie Groningen is de sterfte door coronaire hartziekten al sinds 1980 de belangrijkste doodsoorzaak. Vanaf het hoogtepunt van de epidemie van deze welvaartziekte, halverwege de jaren zeventig, is de sterfte aan coronaire hartziekten in Nederland en ook in Groningen met meer dan 50% gedaald. Erkende risicofactoren voor coronaire hartziekten zijn roken, hoge bloeddruk, verhoogd cholesterolgehalte in het bloed, overgewicht en te weinig lichaamsbeweging. De sterfte door diabetes is in de provincie Groningen significant hoger dan landelijk. De meest voorkomende vorm van diabetes wordt veroorzaakt door een te hoge energie-inname met als gevolg overgewicht (de helft van de volwassen Groningers heeft overgewicht; zie hoofdstuk 6.4.). De hoge sterfte door longkanker is in eerdere gezondheidsprofielen gesignaleerd. De belangrijkste oorzaak is roken. Het percentage rokers in de provincie Groningen is al decennia hoger dan het landelijk gemiddelde. Kanker door roken wordt 30 tot 40 jaar na het beginnen met roken zichtbaar en enkele jaren later in de sterftestatistieken. De daling in het aantal rokers zal zich op termijn in gezondheidswinst vertalen. Groningers roken anno 2012 meer dan gemiddeld in Nederland (zie figuur 6.2.1. en 6.2.2.). De hogere maagkankersterfte in de provincie Groningen is al vele decennia bekend. De landelijke trend, ook in Groningen, is dat het aantal nieuwe gevallen van maagkanker geleidelijk afneemt waardoor ook de sterfte door maagkanker daalt. Per jaar overlijden in de provincie Groningen 8 vrouwen aan baarmoederhalskanker. Dat is conform het landelijke referentiecijfer. De sterfte door melanoom (de meest voorkomende vorm van kwaadaardige huidkanker) is vanaf 1980 sterk toegenomen. Melanoom komt vaker voor in Noord-Europa doordat mensen met een lichtere huidskleur, door de ultraviolette straling in het zonlicht, meer risico lopen. Nederland behoort tot de top3 landen binnen Europa waar deze kanker het meest voorkomt. Binnen Nederland komt melanoom vaker voor in de provincie Groningen. Een andere manier om de sterfte in beeld te brengen is door vroegtijdig verloren levensjaren te berekenen. Uitgaande van de bovengrens van 80 jaar wordt het aantal levensjaren geteld per doodsoorzaak. De impact van sterfte die zich op jonge leeftijd voordoet wordt dan zichtbaar (zie tabellenboek tabel 3.4.5.). De rangorde van doodsoorzaken verandert aanzienlijk. Hoe jonger sterfte gemiddeld optreedt hoe zwaarder dat meetelt. De vijf belangrijkste doodsoorzaken zijn dan longkanker, coronaire hartziekten, overige hartziekten, zelfdoding en borstkanker. Dit illustreert bijvoorbeeld dat de sterfte bij zelfdoding zich vaak op middelbare leeftijd manifesteert.


23

3.4.3. Uitwendige doodsoorzaken Per jaar overlijden in de provincie Groningen (2007-2010) gemiddeld 205 personen door een uitwendige doodsoorzaak en dat is vergelijkbaar met het landelijke referentiecijfer. Deze doodsoorzaak wordt niet door een behandelend arts vastgesteld, maar door een forensisch arts van de GGD. Per jaar gaat het om 124 gevallen (ongeval, suïcide, moord; zie tabellenboek tabel 3.4.2. voor details). In de provincie Groningen overlijden (in de periode 2007-2010) per jaar gemiddeld 60 personen aan zelfdoding. Het voor leeftijd gestandaardiseerde verhoudingsgetal is 16% hoger dan landelijk (SMR 116). Vooral in de gemeente Groningen (SMR=159) en Oldambt (SMR=168) is de sterfte door zelfdoding significant hoger dan landelijk. De hogere suïcidesterfte manifesteert zich vooral bij mannen. Personen met een langdurige psychiatrische ziekte hebben een hoger suïciderisico. Risicogroepen wonen vaker in een stedelijke omgeving. De toegepaste zelfdodingsmethode (afkomstig uit de registratie van Groninger forensisch artsen van de GGD) in de afgelopen jaren was: verhanging (51%), vergiftiging (13%), sprong van hoogte (9%), verdrinking (6%), vuurwapen of stekend voorwerp (5%) en overig (15%). 3.4.4. Levensbeëindigend handelen In Nederland is het wettelijk toegestaan aan artsen om levensbeëindigend te handelen bij ondraaglijk en uitzichtloos lijden. Daarvoor is een vrijwillige weloverwogen wilsverklaring van een patiënt nodig. Voordat tot euthanasie mag worden overgegaan krijgt de patiënt bezoek van een onafhankelijk scenarts. Nadat deze arts heeft vastgesteld of aan de nodige zorgvuldigheidseisen is voldaan, kan de euthanasie worden uitgevoerd. Na het overlijden wordt de forensisch arts van de GGD geïnformeerd. Deze komt ter plekke voor de lijkschouw en beoordeelt of de levensbeëindiging zorgvuldig is uitgevoerd en welke middelen gebruikt zijn. De beschikbare documentatie wordt meegenomen en door de GGD verzonden naar de onafhankelijke regionale toetsingscommissie voor Noord-Nederland. In verreweg de meeste gevallen is er zorgvuldig gehandeld. In 2012 zijn er in Nederland 4.188 euthanasiemeldingen gedaan (3.965 keer actieve levensbeëindiging door een arts, 185 keer hulp bij zelfdoding (waarbij de patiënt zelf een sterk slaapmiddel drinkt) en 38 gevallen van een combinatie van beide). Het aantal gevallen van euthanasie was in Noord-Nederland (2,7%) en is iets lager dan het landelijk referentiecijfer (3%). In Noord-Nederland (Groningen, Friesland, Drenthe gecombineerd) was de toetsingscommissie in 2012 slechts in 1 geval van mening dat niet aan de benodigde zorgvuldigheidseisen was voldaan. In Noord-Nederland werd in 2012 in 94% van de gevallen de melding gedaan door een huisarts. In de meeste gevallen ging het om patiënten met kanker (80%), hartvaatziekte (4%), zenuwstelsel (6%) en in 10% om een combinatie van aandoeningen. Meestal gebeurt euthanasie thuis (85%) en de overige gevallen deden zich voor in een ziekenhuis (3%), verzorgingshuis (5%), verpleeghuis (2%), hospice (3%) of bij familie (2%). Er is in het noorden sprake van een geleidelijke toename van gemelde euthanasie: van 1,5% (2006) naar 2,7% (2012) (zie figuur 3.4.3.). Dat is conform de landelijke trend. Figuur 3.4.3. Aantal meldingen van euthanasie in Noord-Nederland, 2006-2012 2012

433 373

2011 2010

327

2009

326

2008 2007 2006


280 234 229

24

4. LICHAMELIJKE EN PSYCHISCHE GEZONDHEID De gezondheidstoestand van de bevolking kan in beeld worden gebracht aan de hand van subjectieve en objectieve indicatoren. In het vorige hoofdstuk worden de objectieve indicatoren beschreven, zoals levensverwachting. In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van subjectieve zelfgerapporteerde (chronische) ziekten en aandoeningen, beperkingen, subjectief ervaren gezondheid en psychische gezondheid.

4.1. Chronische ziekten, aandoeningen en beperkingen 4.1.1. Chronische ziekten en aandoeningen Bij de term chronische ziekte hebben de meeste mensen wel een beeld (Nationaal Kompas, 2013). Mensen met een chronische ziekte zijn geen homogene en duidelijk omschreven categorie patiënten. Uit een opsomming van chronische ziekten blijkt dat het gaat om onomkeerbare aandoeningen zonder uitzicht op volledig herstel en met een relatief lange ziekteduur. Een chronische ziekte onderscheidt zich verder door een langdurig beroep op de zorg. Men is gevraagd om in een (niet uitputtende) lijst een of meer chronische ziekten aan te kruisen waarvoor men op dat moment of in de voorafgaande 12 maanden onder behandeling is geweest van een arts. Mensen met één of meer chronische ziekten hebben een verminderde kwaliteit van leven in vergelijking met mensen zonder een chronische ziekte (Nationaal Kompas, 2013). Gemiddeld heeft 47% van de volwassenen in Nederland een chronische ziekte, tegenover 45% van de Groningers. Het aandeel ouderen dat in de afgelopen 12 maanden een chronische ziekte had, ongeacht of men hiervoor onder behandeling is geweest, is in de provincie Groningen hoger. Van de volwassenen had 57% de afgelopen 12 maanden een chronische ziekte. Voor Nederland is dit percentage 58%. Leeftijd en geslacht zijn de belangrijkste voorspellers van het hebben van een chronische ziekte (figuur 4.1.1.). Naarmate men ouder wordt nemen de chronische ziekten toe, zo blijkt uit onderstaande figuur. Van de mannen geeft 40% aan in de afgelopen 12 maanden door een arts onder behandeling te zijn geweest voor een ziekte, voor vrouwen is dit 50%. In het tabellenboek (tabel 4.1.1.en figuur 4.1.1.) staat het voorkomen van chronische ziekte per regio en gemeente weergegeven. Figuur 4.1.1

Chronische ziekte (onder behandeling van arts) in voorafgaand jaar naar leeftijd en geslacht, provincie Groningen, 2012 wel chronische ziekte

Totaal Nederland

47

Totaal provincie

45

Vrouwen

53 55

50

50

Mannen

40

60

75-plus 77

50-64 jaar

23

55

35-49 jaar


14

86

65-74 jaar

19-34 jaar

geen chronische ziekte

45

36 21

64 79

25

In figuur 4.1.2. staan de gerapporteerde chronische ziekten in rangorde van voorkomen afgebeeld. Hoge bloeddruk, gewrichtsklachten en suikerziekte komen het meest voor onder volwassenen in de provincie Groningen. Figuur 4.1.2.

Chronische ziekten onder volwassenen waarbij men de afgelopen 12 maanden onder behandeling of controle van arts is geweest, provincie Groningen 2012 (%) hoge bloeddruk

15,8

gewrichtsslijtage

7,4

diabetes

6,8

astma of COPD

6,5

ernstige aandoening aan nek of schouder

6,3

ernstige aandoening aan de rug

5,9

een vorm van kanker

4,3

migraine

4,1

ernstige aandoening van elleboog, pols of hand

3,8

chronische gewrichtsontsteking

3

ernstige of hardnekkige darmstoornissen

3

chronisch eczeem

2,8

duizeligheid met vallen

2,5

onvrijwillig urine verlies

2,3

andere ernstige hartaandoening

2,3

vernauwing bloedvaten in buik of benen

2,1

hartinfarct

2

psoriasis

1,3

beroerte, hersenbloeding, herseninfarct

1,3

Figuur 4.1.3. Gebruik van medicatie voor diabetes naar regio in 2012 (bron CVZ/GIP 2012). Het gebruik van geneesmiddelen voor diabetes stijgt met 3% per jaar. Deze stijging hangt samen met de vergrijzing en het hoge aantal ouderen met overgewicht (64%). Het gebruik van bloedsuikerverlagende middelen is hoog in de provincie Groningen (figuur 4.1.3). Vijf procent van de Groninger gebruikt medicatie voor diabetes. Verder is ook het gebruik van medicatie voor het verlagen van cholesterol en medicatie voor astma en COPD in de provincie Groningen hoger dan landelijk.


26

Uit figuur 4.1.1. bleek dat, naarmate men ouder wordt, de kans op een chronische ziekte toeneemt. Hoge bloeddruk is bij ouderen een veel voorkomende chronische ziekte (tabel 4.1.1.). Maar liefst vier op de tien ouderen is hiervoor de afgelopen 12 maanden onder behandeling van een arts geweest. Bijna een op de vijf 65-plussers heeft te maken met gewrichtsslijtage. Tabel 4.1.1.

Belangrijkste chronische ziekten onder 65-plussers waarbij men onder behandeling of controle van arts is geweest provincie Groningen,2012 (%) Leeftijd

65-74 jaar

75-plus

65-plus

42 16 18 12 10 6,9 6,1 5,8 4,3 4,6 3,5 4,5 3,5 2,3 4,0

41 25 18 15 12 9,4 8,3 7,5 9,0 8,0 9,5 7,7 8,0 8,3 3,6

41 20 18 13 11 7,9 7,0 6,5 6,2 6,0 5,9 5,8 5,3 4,8 3,9

Chronische ziekten hoge bloeddruk gewrichtsslijtage diabetes kanker astma, chronische bronchitis, cara ernstige aandoening rug (hernia) ernstige aandoening nek en/of schouder hartinfarct vernauwing bloedvaten buik of benen andere ernstige hartaandoeningen onvrijwillig urineverlies ernstige aandoening pols, elle boog, hand chronische gewrichtsontsteking duizeligheid met vallen hersenbloeding, herseninfarct, beroerte

Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat, gemiddeld genomen, mensen met multi-morbiditeit de kwaliteit van leven slechter ervaren dan mensen die aan één chronische ziekte lijden (Gijssen et al. 2011). Multi-morbiditeit is de algemene term voor het tijdens een bepaalde periode optreden van meer dan één chronische ziekte in een individu (Nationaal Kompas, 2013). De multi-morbiditeit neemt met het ouder worden toe. Van de 19- tot en met 34-jarigen met een chronische ziekte heeft twee derde een chronische ziekte. Van de 75-plussers met een chronische ziekte heeft een derde één chronische ziekte (figuur 4.1.4). 5,5% van de 19- tot en met 34-jarigen met een chronische ziekte heeft vier chronische ziekten of meer. Vergeleken met de 75-plussers met een chronische ziekte is dit percentage bijna verzesvoudigd. Figuur 4.1.4.

Multi-morbiditeit onder chronische zieken in het voorafgaand jaar naar leeftijd, provincie Groningen, 2012 (%)

Totaal

75-plus

65-74 jaar

50-64 jaar

20

33

12

17

11

2 chronische aandoening

3 chronische aandoeningen

17 9,7

22

66


21

25

54

19-34 jaar

17 30

42

16 30

27

35

35-49 jaar

1 chronische aandoening

25

47

12 7,2

5,5

4 chronische aandoeningen of meer

27

4.1.2. Beperkingen Lichamelijk functioneren betreft het uitvoeren van lichamelijke en dagelijkse routine-activiteiten zoals lopen, eten, aan- en uitkleden en boodschappentassen dragen. Moeilijkheden hiermee worden aangeduid als 'beperkingen'. Beperkingen hebben onder andere te maken met horen, zien en mobiliteit. De respondenten hebben vragen ingevuld over of ze een gesprek kunnen volgen met 3 of meer personen, een gesprek kunnen voeren met 1 persoon, kleine letters kunnen lezen in een krant, iemand kunnen herkennen op 4 meter afstand, een voorwerp van 5 kilo 10 meter kunnen dragen, kunnen staan en buigen om iets van de grond op te pakken en of ze 400 meter kunnen lopen zonder stil te staan. Men kon aangeven of ze de hierboven beschreven vaardigheden zonder moeite, met enige moeite, met grote moeite of niet kunnen uitvoeren. Het gaat hier niet om problemen van voorbijgaande aard. Van de volwassenen in de provincie kampt 13% met een of meer beperkingen. Landelijk is dit 15%. Bijna een kwart van de 65-plussers kampt met mobiliteitsproblemen (tabel 4.1.2.). 45 procent van de 75-plussers heeft problemen met en/of het gehoor en/of het gezichtsvermogen en/of de mobiliteit. Tabel 4.1.2.

Beperkingen bij ouderen provincie Groningen en Nederland, 2012 (%) 65-74 jaar 2012

75-plus 2012

65-plus 2012

Mobiliteitsproblemen Gezichtsproblemen Gehoorproblemen

15 6,5 5,4

39 14 11

25 9,8 7,9

65-plus 2012 Nederland 23 8,9 8,4

Mobiliteit en/of gezicht en/of gehoor

21

45

31

30

Leeftijd Soort problemen:

In figuur 4.1.5. wordt het hebben van een chronische ziekte of beperking weergegeven naar 5-jaars leeftijdscategorieën. De aanwezigheid van een chronische ziekte neemt geleidelijk toe naargelang men ouder wordt. Vooral na het 75e levensjaar neemt de kans op een beperking sterk toe. Figuur 4.1.5.

Mensen met chronische ziekte of beperking naar 5-jaarscategorie, provincie Groningen, 2012 (%) 89 79

77

89

86

84

77 68

66 57

55 48

46 34 23

20

27

23

1,5

3,4

2,1

19-24 jaar

25-29 jaar

30-34 jaar

25

6,2

7,5

35-39 jaar

40-44 jaar

14

13

13

45-49 jaar

50-54 jaar

55-59 jaar

Minimaal 1 beperking


16

18

60-64 jaar

65-69 jaar

70-74 jaar

28

75-79 jaar

80-84 jaar

85-89 jaar

90-94 jaar

Minimaal 1 chronische ziekte

28

4.2. Subjectief ervaren gezondheid De indicator ervaren gezondheid (ook wel subjectieve gezondheid genoemd) weerspiegelt het oordeel over de eigen gezondheid. Ervaren gezondheid is een samenvattende gezondheidsmaat van alle gezondheidsaspecten die relevant zijn voor de persoon in kwestie. De uitkomst geeft een robuuste voorspelling van de algemene gezondheid. Hoe slechter iemand zijn eigen gezondheid ervaart, hoe hoger de kans op overlijden. Dit lijkt een open deur maar er zijn weinig maten die zo sterk voorspellend zijn voor sterfte. Een minder goede ervaren gezondheid hangt samen met leeftijd, geslacht, sociaaleconomische status en een voorgeschiedenis als asielzoeker of vluchteling. Figuur 4.2.1. Goed ervaren gezondheid naar GGD-regio in 2012 (%) Groningers blijken zich net zo (on)gezond te voelen als gemiddeld in Nederland. 77 procent van de Groningers versus 76 procent van de Nederlanders ervaren hun gezondheid als (zeer) goed. De figuren 4.2.1. en 4.2.2. illustreren dit. In de GGD-regio’s Friesland, Gooi & Vechtstreek, Hollands Midden en IJsselland ervaart meer dan 80% van de bevolking zijn of haar gezondheid als (zeer) goed. Het minst positief over hun gezondheid is de bevolking in Zuid-Limburg; hoewel in deze regio nog steeds 70,4% van de volwassenen zijn of haar gezondheid (zeer) goed vindt.


29

Regionaal ervaren naar verhouding veel inwoners uit de regio Westerkwartier hun gezondheid als (zeer) goed. Centrum-West en Zuid-Oost kenmerken zich juist door een vrij hoog percentage volwassen inwoners dat hun gezondheid als slecht ervaart. De resultaten worden vertekend door verschillen in leeftijdsverdeling per regio. Ouderen beoordelen over het algemeen hun gezondheid als minder goed vergeleken met jongeren. De oostelijke regio’s zijn meer vergrijst dan het Westerkwartier en de gemeente Groningen. Een uitzondering hierop is de gemeente Haren. In deze gemeente wonen juist vrij veel ouderen, maar hebben relatief veel mensen een goed ervaren gezondheid. In het tabellenboek (figuur 4.2.1.) staan cijfers per gemeente. Figuur 4.2.2. Ervaren gezondheid naar regio, provincie Groningen, 2012 (%)

24

23

24

Pr ov inc ie

Ol

da m

-O os t

Erv aren gezondheid (gaat w el-zeer slecht)

30

76

de rla nd

28

77

Ne

31

70

Zu idOo st Gr on ing en

76

bt

72

Ce ntr um

No

69

-W es t

25

W

es te rkw ar tie r

23

Oo st

18

Ce ntr um

20

75

No or d-

20

77

or dW es t

82

Ha re n

80

Gr on ing en

80

Erv aren gezondheid (goed - zeer goed)

In onderstaande figuur is een patroon herkenbaar dat minder goed ervaren gezondheid toeneemt naarmate men ouder wordt. Van de jongeren op het voortgezet onderwijs ervaart 98% een (zeer) goede gezondheid, van de 80-plussers ervaart nog maar de helft (of minder) een (zeer) goede gezondheid. Figuur 4.2.3. Ervaren gezondheid naar geslacht en leeftijd provincie Groningen, 2012 (%)

32

98

90

89

85

86

83

76

74

71

72

67

63

59

51

52

68

2 12-18 jaar*

10

11

15

19-24 jaar

25-29 jaar

30-34 jaar

14

17

35-39 jaar

40-44 jaar

24

26

28

29

33

45-49 jaar

50-54 jaar

55-59 jaar

60-64 jaar

65-69 jaar

Ervaren gezondheid (gaat wel-zeer slecht)

37

41

70-74 jaar

75-79 jaar

49

48

80-84 jaar

85-89 jaar

90-94 jaar

Ervaren gezondheid (goed - zeer goed)

* De antwoordcategorieën van de vraag over ervaren gezondheid van jongeren verschilt met die van volwassenen. De antwoordcategorieën van de jeugdgezondheidsenquête waren: heel goed, goed, gaat wel, niet zo best en slecht. De antwoordcategorieën van de volwassenenenquête is zeer goed, goed, gaat wel, slecht en zeer slecht. In deze figuur gaan we ervan uit dat de categorieën zeer goed (volwassenen) en heel goed (jongeren) vergelijkbaar. Gezondheidsprofiel Groningen 2012

30

Mensen met een lage opleiding hebben over het algemeen een minder goede ervaren gezondheid (gaat wel – zeer slecht) dan hoog opgeleiden. Van de mensen met de hoogste opleiding (hbo en universiteit) ervaart 12% hun gezondheid als minder goed en van de mensen met de laagste opleiding (alleen basisonderwijs) is dit 46%. Deze cijfers zijn niet ‘gecorrigeerd’ voor leeftijd. Voor de interpretatie is dit belangrijk omdat de groep mensen met een laag opleidingsniveau voor een groot deel bestaat uit ouderen. Figuur 4.2.4. geeft per leeftijdscategorie en opleidingsniveau de mate van minder goed ervaren gezondheid weer. Door ervaren gezondheid uit te splitsen naar leeftijd én opleidingsniveau wordt duidelijk hoe belangrijk het opleidingsniveau is (rekening houdend met de vertekening door leeftijd) voor de ervaren gezondheid. Wat opvalt is dat de ervaren gezondheid beter wordt naarmate het opleidingsniveau hoger wordt. Figuur 4.2.4. Minder goede ervaren gezondheid naar opleidingsniveau en leeftijd in 2012 (%) laag

midden-laag

midden-hoog

51

hoog

46 39

37

32

32 24 18 13

15

11

7,7

19-34 jaar*

24

23 18

26-49 jaar

50-64 jaar

65 en ouder

** De respons onder laag opgeleide 19- tot en met 34 jarigen is laag (n=11).


31

4.3. Psychische gezondheidszorg Volgens de World Health Organisation (WHO) hebben psychisch gezonde personen een subjectieve beleving van welzijn, autonomie en competentie (Nationaal Kompas, 2013). Ze voelen zich in staat de eigen intellectuele en emotionele mogelijkheden te verwezenlijken. Psychisch ongezonde mensen hebben last van psychische klachten of zelfs van psychische stoornissen. Bij een optimale psychische gezondheid is er sprake van succesvol functioneren wat resulteert in productieve activiteiten, bevredigende relaties met anderen en de mogelijkheid tot aanpassen en omgaan met tegenslagen (Nationaal Kompas, 2013). Psychische klachten omvatten gevoelens van psychische verstoring, zoals gevoelens van angst, depressie, slaapverstoring en stress. Dit kan leiden tot zichtbaar leed, een (gedeeltelijk) onvermogen tot functioneren en een verhoogd risico op sterfte, pijn en beperkingen. Psychische stoornissen zijn onder andere dementie, schizofrenie, depressie, angststoornissen, stoornissen in het middelengebruik en verstandelijke handicap. Wanneer heftige angstklachten optreden zonder een reële bedreiging, is er mogelijk sprake van een angststoornis. Het ontbreken van een reële dreiging onderscheidt angststoornissen van normale gevoelens van vrees of angst. De symptomen zijn in beide gevallen hetzelfde: hartkloppingen, een droge mond, een beklemd gevoel, nerveuze spanning, prikkelbaarheid, rusteloosheid, verhoogde spierspanning of slaap- en concentratieproblemen. Depressie is een stemmingsstoornis. Iemand met een depressieve stoornis heeft last van een hevige neerslachtigheid. Die neerslachtigheid klaart niet na een paar dagen vanzelf op, maar duurt minimaal twee weken. Bij een depressieve stoornis is de neerslachtigheid hevig en tast het dagelijks functioneren aan. 4.3.1. Psychosociale problemen bij jongeren Een veel gebruikte vragenlijst om de psychosociale gezondheid bij de jeugd te meten is de ‘Strenghts and Difficulties Questionnaire’ (SDQ) (Goodman, 1997). Met behulp van deze vragenlijst kunnen psychosociale problemen bij jeugdigen worden gesignaleerd. Daarnaast komen ook de sterke kanten van het kind naar voren, evenals de invloed van eventueel aanwezige psychosociale problemen op het dagelijks functioneren. Psychosociale problemen wordt als overkoepelend begrip gebruikt voor emotionele problemen, gedragsproblemen, sociale problemen en aandachtsproblemen. De SDQ-vragenlijst bestaat uit 25 vragen die betrekking hebben op de volgende subschalen: hyperactiviteit/aandachttekort, emotionele problemen, problemen met leeftijdsgenoten, gedragsproblemen en pro-sociaalgedrag. De SDQ is bedoeld om kinderen met een hoog risico op psychosociale problemen te signaleren. Daarnaast meet de SDQ ook een aantal sterke kanten van de jongeren. De score ‘verhoogd’ op de SDQ geeft een indicatie van psychosociale problematiek. De totaalscore ‘grensgebied’ geeft een indicatie van mogelijke aanwezigheid van lichtere problematiek.


32

Bijna 8 procent van de jongeren op het voortgezet onderwijs en ruim 5 procent op het middelbaar beroepsonderwijs heeft psychosociale problemen (gele balkjes in figuur 4.3.1.). Voor de jongeren op het voortgezet onderwijs betreft dit een toename van 4 procentpunten in vier jaar. Figuur 4.3.1.

Milde of ernstige psychosociale problemen in het voortgezet onderwijs per geslacht, leeftijd, schooltype in 2012/2008 (%)

De psychosociale problemen zijn het grootst op het vmbo en praktijkonderwijs: een op de tien jongeren heeft psychosociale problemen (figuur 4.3.2). Figuur 4.3.2.

Milde of ernstige psychosociale problemen in het voortgezet onderwijs naar opleidingsniveau in 2012 (%)


33

4.3.2. Psychosociale problemen bij volwassenen Aan de respondenten die deelnamen aan de gezondheidsenquête voor volwassenen is de ‘Kessler psychological distress scale’ (K10) voorgelegd. De K10 brengt het risico op een angststoornis of depressie in beeld. De K10 bestaat uit tien vragen naar de mate waarin bepaalde gevoelens in de afgelopen maand zijn voorgekomen. Er wordt gevraagd naar vermoeidheid, zenuwachtigheid, rusteloosheid, hopeloosheid, onrust, somberheid, depressiviteit en eigenwaarde. Figuur 4.3.3. Risico op angst- of depressiestoornis naar opleiding, provincie Groningen, 2012 (%)

54 67 81

88

46 33 19 Lager Onderwijs

mavo, lbo

12

havo, vwo, MBO

Ervaren gezondheid (gaat wel-zeer slecht)

HBO, wo

Ervaren gezondheid (goed - zeer goed)

In de provincie Groningen heeft 5,2% van de volwassenen een hoog risico op angst en depressie. In de provincie zijn de volwassenen daarmee psychisch iets gezonder vergeleken met het Nederlandse referentiecijfer. In de gemeente Groningen hebben vergeleken het provinciale gemiddelde minder mensen een laag of geen risico op angst en depressie stoornissen (figuur 4.3.4.). In het tabellenboek (tabel 4.3.3.) staan cijfers per gemeente. Vaak wordt verondersteld dat er in de grote steden meer psychische ongezondheid voorkomt dan in rurale gebieden, omdat het leven in de stad stressvoller zou zijn (Nationaal Kompas, 2013). Dat is maar een deel van het verhaal. Stadsbewoners verschillen van plattelandsbewoners op meerdere factoren: zo hebben ze gemiddeld een lagere sociaal-economische status en ze wonen in slechtere huizen. Een derde verklaring voor het verschil is dat mensen met psychische stoornissen, of een verhoogde kans daarop, vaak naar de stad trekken. Figuur 4.3.4. Mate van risico op een angst- of depressie naar regio en Nederland in 2012 (%)


Matig risico

34

33

34

60

62

60

Ne de

en ing

rla nd

5,7

st

68

idOo

62

5,2

Gr on

Ce n

or dOo st No

No ord -W

Laag of geen risico

58

Zu

65

5,6

Pr ov inc ie

67

26

bt

66

30

5,3

Ol da m

66

38

st

31

tru mOo

29

8

es t

31

4,8

Ce n

30

tru mW

4,4

es t

4,2

rkw ar t ie r

Gr on i ng

en

58

2,1

W es te

36

4,1

Ha re n

6

Hoog risico

34

Vrouwen hebben meer last van angst- en depressiestoornissen dan mannen. Tussen de verschillende leeftijdscategorieën zijn er geen grote verschillen met betrekking tot het risico op angst- en depressiestoornissen. Figuur 4.3.5. Risico op angst- of depressie stoornissen naar geslacht en leeftijd provincie Groningen, 2012 (%) 4,2

6,2

5,1

6,4

4,9

4,2

36

30

32

31

37

57

59

63

63

65

Vrouw

19-34 jaar

35-49 jaar

50-64 jaar

65-74 jaar

28

67

Man

Laag of geen risico

Matig risico

4,6

37

59

75-plus

Hoog risico

Uit de literatuur blijkt dat de psychische gezondheid samenhangt met de sociaal-economische status (Reijneveld en Schene, 1998). Hetzelfde beeld komt ook naar voren in figuur 4.3.6. Hoog risico op angst- en depressiestoornissen komt onder laag opgeleiden (lager onderwijs) drie keer vaker voor dan onder hoogopgeleiden (hbo en wo). Figuur 4.3.6. Risico op angst- of depressiestoornis naar opleiding, provincie Groningen, 2012 (%) 8,9

6,4

35

5,2

32

2,8

31

39

52

Lager Onderwijs Laag of geen risico


59

62

67

mavo, lbo

havo, vwo, MBO

HBO, wo

Matig risico

Hoog risico

35

4.3.3. Gevoelens van geluk Geluk heeft betrekking op hoe mensen het leven ervaren (SCP, 2013). Veelal heeft geluk in de spreektaal die betekenis van een enkele kortstondige gebeurtenis die ervoor zorgt dat iemand zich (tijdelijk) blij voelt. Daarnaast heeft geluk ook betekenis als evaluatie van het leven als geheel. In plaats van geluk kan ook gesproken worden van levenstevredenheid. De vraag in de gezondheidsenquête over gevoelens van geluk heeft betrekking op die laatste betekenis. Respondenten hebben de vraag voorgelegd gekregen hoe vaak men de afgelopen vier weken gelukkig was. 18 procent van de volwassenen in de provincie is soms, zelden of nooit gelukkig. Dit percentage is onveranderd vergeleken met twee jaar geleden. Er zijn grote verschillen tussen de regio’s gevonden. In het Westerkwartier wonen de meeste gelukkige mensen. Twee derde van de volwassenen is altijd of meestal gelukkig. In de regio’s Centrum-West en Centrum-Oost is het percentage volwassenen dat soms, zelden of nooit gelukkig het hoogst. Voor cijfers per gemeente zie tabellenboek (tabel 4.3.5.). Figuur 4.3.7. Mate van geluk naar regio, 2012 (%)

22

24

26

26

26

52

55

57

58

56

Vaak

in g en

Pr ov in c ie

Gr on

mb t Ol da

t -O os tru m Ce n

rd -O os t No o

es t No or dW

rtie r rkw a es te


18

62

56

Altijd en meestal

16

-W es t

65

59

19

23

30

W

Gr on

ing

en

53

Ha re n

28

22

st

24 25

22

idOo

15

Zu

14

rum

12

16

Ce nt

19

Soms, zelden en nooit

36

Mannen zijn even gelukkig (of ongelukkig) als vrouwen. Voor de mate van geluk naar leeftijd is het beeld diffuus. Er zijn meer ouderen soms, zelden of nooit gelukkig dan jongeren. Daarentegen zijn (ook) ouderen het vaakst altijd/meestal gelukkig. Binnen de groep 75-plussers is men uitgesprokener over de mate van geluk die men ervaart. Figuur 4.3.8. Mate van geluk naar geslacht en leeftijd provincie Groningen, 2012 (%) 12

18

17

25

27

57

56

Man

Vrouw

17

21

28

25

58

54

54

19-34 jaar

35-49 jaar

50-64 jaar

19

30

Altijd en meestal

Vaak

22

25

15

59

60

65-74 jaar

75-plus

Soms, zelden en nooit

Vooral lager opgeleiden zijn minder vaak gelukkig. Het deel van de bevolking dat soms, zelden of nooit gelukkig is neemt af naarmate het opleidingsniveau hoger is. Figuur 4.3.9. Mate van geluk naar opleiding, provincie Groningen, 2012 (%)

30

22

15

12

27

30

23 17

54

55

58

58

Lager Onderwijs

mavo, lbo

havo, vwo, MBO

HBO, wo

Altijd en meestal


Vaak

Soms, zelden of nooit

37

4.3.4. Eenzaamheid Eenzaamheid is een negatieve situatie, gekenmerkt door gemis en teleurstelling (Nationaal Kompas, 2013). Het is de uitkomst van een persoonlijke waardering van een situatie waarin iemand zijn bestaande relaties afweegt tegen zijn eigen wensen of verwachtingen ten aanzien van relaties. Eenzaamheid is dus een persoonlijke, subjectieve ervaring. Het is moeilijk van buitenaf waar te nemen (De Jong Gierveld & Tilburg, 2007). Gevoelens van eenzaamheid hebben vooral betrekking op gebreken in de kwaliteit van relaties. Maar iemand kan zich ook eenzaam voelen doordat het aantal contacten lager is dan gewenst. Eenzaamheid is een onvrijwillige situatie in het leven die korter of langer kan duren. Tijdelijke eenzaamheid ontstaat bijvoorbeeld na een levensgebeurtenis zoals verhuizing. Na verloop van tijd went de persoon die eenzaam is aan de nieuwe situatie en verdwijnt de eenzaamheid. Het overlijden van de partner is een ingrijpende levensgebeurtenis die vaak tot langdurige eenzaamheid leidt. Het duurt een aantal jaren voordat men deze gebeurtenis heeft verwerkt (Guiaux, 2010). Chronische eenzaamheid komt meestal door duurzame problemen zoals het onvermogen zich open te stellen voor anderen. Deze vorm van eenzaamheid gaat niet gemakkelijk vanzelf over (De Jong Gierveld & Tilburg, 2007). Er zijn twee soorten eenzaamheid (Van Tilburg, 2007): Emotionele eenzaamheid: Als iemand een sterk gemis ervaart van een intieme relatie, een emotioneel hechte band met een partner of vriend(in), dan is er sprake van emotionele eenzaamheid. Sociale eenzaamheid: Van sociale eenzaamheid is sprake als iemand betekenisvolle relaties met een bredere groep mensen zoals kennissen, collega’s, buurtgenoten of mensen met dezelfde belangstelling mist. Een intieme partnerrelatie kan sociale eenzaamheid niet opheffen. De meest bekende Nederlandse vragenlijst om eenzaamheid te meten is de eenzaamheidsschaal (schaal van de Jong-Gierveld). Deze bestaat uit elf uitspraken over emotionele eenzaamheid en sociale eenzaamheid. Voorafgaand aan de uitspraken staat de vraag: 'Wilt u van elk van de volgende uitspraken aangeven in hoeverre die op u, zoals u de laatste tijd bent, van toepassing is?', met de toelichting 'U kunt antwoorden met nee, min of meer, ja'. Een uitspraak voor het meten van emotionele eenzaamheid is bijvoorbeeld ‘Ik mis een echte goede vriend of vriendin’. Sociale eenzaamheid wordt gemeten met onder andere de uitspraak: ‘Wanneer ik daar behoefte aan heb, kan ik altijd bij mijn vrienden terecht’. Tussen 2006 en 2012 is het percentage (zeer) ernstig eenzame volwassenen vrijwel stabiel gebleven. In 2012 was 7,5% van de volwassenen (zeer) ernstig eenzaam. Het percentage niet eenzame volwassenen stijgt ligt. Het gaat vooral om sociale eenzaamheid. 39% van de volwassenen is in bepaalde mate sociaal eenzaam, terwijl een kwart emotioneel eenzaam is. Figuur 4.3.10. Mate van eenzaamheid 2006-2012 (%) Niet eenzaam

Matig eenzaam

(Zeer) ernstig eenzaam

2012

63

30

7,5

2010

62

32

6,8

2006


56

37

7,2

38

Voor wat betreft eenzaamheid zijn er grote verschillen tussen regio’s. In het Westerkwartier is 69 procent niet eenzaam, terwijl dit in Centrum-Oost 58 procent is. Een verschil van meer dan 10 procentpunten. Zie tabellenboek voor cijfers per gemeente (tabel 4.3.6.) Figuur 4.3.11. Mate van eenzaamheid naar regio, 2012 (%)

32

63

61

59

58

Niet eenzaam

tru mOo

Ce n

ntr um -W

Ce

Matig eenzaam

5,6

7,5

8,4

29

30

30

30

63

65

63

61

Zu i dPr Oo ov st i nc ie Gr on ing en Ne de rla nd

32

8

mb t

33

Ol da

31

st

9,9

es t

8,9

rd -O os t

rtie r

W

es ter kw a

6,2

es t

69

5,6

No o

26

Ha re n

ge n

27

67

62

Gr on in

4,9

rd -W

29

6,3

No o

8,6


Vrouwen zijn over het algemeen iets eenzamer dan mannen. Ouderen zijn vaker eenzaam dan jongeren. Naarmate de leeftijd toeneemt, neemt de kans op eenzaamheid eveneens toe. Meer dan 10 procent van de 75-plussers is (zeer) ernstig eenzaam. Figuur 4.3.12. Mate van eenzaamheid naar geslacht en leeftijd provincie Groningen,2012(%) 6,8

8,3

31

29

5 25

8,2

8,5

8

29

31

33

11

39

62

Man

63

Vrouw Niet eenzaam


70

63

60

59

19-34 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar 65-74 jaar Matig eenzaam

50

75-plus


39

Lager opgeleiden zijn vaker (zeer) ernstig eenzaam dan hoger opgeleiden. Slechts de helft van de lager opgeleiden is niet eenzaam, terwijl dit onder hoogopgeleiden bijna 70% is. Figuur 4.3.13. Mate van eenzaamheid naar opleiding, provincie Groningen, 2012 (%) 15

5,6

4,7

28

27

66

68

havo, vwo, MBO

HBO, wo

11

33 35

50

Lager Onderwijs Niet eenzaam


56

mavo, lbo

Matig eenzaam


40

4.3.5. Huiselijk geweld Huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke kring wordt gepleegd, zoals gezinsleden, familieleden, (ex)partners en vrienden. Slachtoffers en daders van geweld kunnen zowel vrouwen, kinderen als mannen zijn. Het kan gaan om: • Psychisch of emotioneel geweld (getreiterd, gekleineerd of uitgescholden worden, etc.); • Lichamelijk geweld (mishandeld, schoppen, slaan, etc.); • Ongewenste seksuele toenadering (seksueel getinte opmerkingen, ongewenst aangeraakt, etc.); • Seksueel misbruik (aanranding of verkrachting). In de provincie Groningen heeft 8,9% van de volwassenen ooit met één van bovengenoemde vormen van huiselijk geweld te maken gehad (in 2010 betrof dit 6,2% en in 2006 rapporteerden wij 8,2%). Van diegene die ooit slachtoffer is geweest van huiselijk geweld, is dat in 11% korter dan een jaar geleden. Voor bijna 70% van de slachtoffers van huiselijk geweld is het langer dan 5 jaar geleden. Figuur 4.3.14.Ooit slachtoffer van huiselijk geweld (%)

Figuur 4.3.15. Hoe lang geleden (%)

11

8,9

20

Slachtoffer ja

1 jaar geleden of korter Tussen 1 en 5 jaar geleden

Slachtoffer nee

Langer dan v ijf jaar geleden

69

91

Vooral vrouwen en 35- tot en met 64-jarigen zijn (ooit) in aanraking gekomen met huiselijk geweld. Figuur 4.3.16. Slachtoffer huiselijk geweld naar geslacht en leeftijd provincie Groningen, 2012 (%) 5,2

95

Man

13

9,1

87

91

Vrouw

12

10

5

2,2

88

90

95

98

19-34 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar 65-74 jaar

Slachtoffer ja Slachtoffer nee

75-plus

In de gezondheidsenquête is, als onderdeel van de vraag over huiselijk geweld, gevraagd naar het soort geweld waarmee het slachtoffer te maken heeft gehad. Driekwart van de slachtoffers heeft te maken gehad met psychisch of emotioneel geweld en bijna 60 procent met lichamelijk geweld. Seksueel misbruik en ongewenste seksuele toenadering komt (gelukkig) minder voor.


41

Echter, omdat het om gevoelige informatie gaat is het mogelijk (en aannemelijk) dat er sprake is van onderrapportage. Wat gemeld wordt vormt de ondergrens van een frequenter fenomeen (zie verder). Figuur 4.3.17. Type huiselijk geweld waar slachtoffer mee te maken had prov. Groningen, 2012 (%) Seksueel misbruik

13

Ongewenste seksuele toenadering

87

16

84

Lichamelijk geweld

58

Psychisch of emotioneel geweld

42

74 Ja

26 Nee

Het vaakst is de dader de (inmiddels) ex-partner of de ouders van het slachtoffers. In 17% van de gevallen is de (huidige) partner van het slachtoffer de dader. Figuur 4.3.18. Wie is de dader bij het huiselijk geweld provincie Groningen, 2012 (%) Dader is ex-partner

36

64

Dader is (stief) ouders

36

64

17

Dader is partner

83

Andere dader

10

90

Dader is (stief) broers zussen

10

90

Dader is ander familielid

8,9

91

Dader is huisvriend

6

Dader is (stief) kind

3,8

94 96 Ja

Nee

In 2012 werden bij de politie 3.300 meldingen gedaan van huiselijk geweld en dat resulteerde in 948 aangiften en 112 huisverboden. Bij het Steunpunt Huiselijk Geweld kwamen 537 meldingen binnen (zie tabellenboek tabel 4.3.7. en tabel 4.3.8.). In de periode 2006-2012 is dat gemiddeld 1 geval per 1.000 inwoners per jaar.


42

4.3.6. Kindermishandeling Kindermishandeling in de gezinssituatie wordt vaak veroorzaakt door problematiek bij de ouders. Bij het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) kunnen vermoedens van kindermishandeling door burgers en professionals worden voorgelegd. Nederland heeft per provincie een AMK. Iemand die zich zorgen maakt over een kind in zijn of haar omgeving kan contact opnemen met een AMK voor advies of een melding. De woonplaats van het kind is bepalend voor welk AMK de zaak behandelt. De bekendheid van het AMK en de wijze waarop instellingen in de regio samenwerken is van invloed op het aantal meldingen. AMK's registreren alle contacten. Deze contacten kunnen worden onderverdeeld in adviezen, consulten en meldingen. Bij een advies maakt de AMK-medewerker samen met de beller een inschatting van de situatie. De verantwoordelijkheid voor het ondernemen van verdere stappen ten aanzien van de gesignaleerde situatie over mishandeling blijft bij de adviesvrager. Figuur 4.3.19. AMK contacten in 2011 per 1000 kinderen 0-17 jaar.

Een advies kan leiden tot een vervolgcontact of een melding. Een professional die een melding doet wordt geacht de ouders hierover te informeren. Er is sprake van een melding wanneer de AMKmedewerker besluit om de verantwoordelijkheid op zich te nemen en te onderzoeken of er inderdaad sprake is van kindermishandeling en welke hulp geboden kan worden. Uit figuur 4.3.6. blijkt dat in de provincie Groningen verhoudingsgewijs vaak contact gezocht wordt met het AMK. Een hoger aantal contacten kan zowel wijzen op een grotere alertheid, een grotere aangiftebereidheid als op het vaker voorkomen van kindermishandeling. In de provincie Groningen was in 2012 het aantal bevestigde gevallen van kindermishandeling 409. Dat betekent 3,7 per 1.000 kinderen. In de periode 2006 t/m 2012 varieerde dit aantal tussen 3,0 en 3,8 per 1.000 jongeren van 0-17 jaar. In het tabellenboek staat in tabel 4.3.9. het aantal gevallen per gemeente.


43

4.3.7. Suïcide De sterfte door zelfdoding was in 2007-2010 na standaardisatie voor leeftijd 16% hoger in de provincie Groningen. Met name in de gemeenten Groningen en Oldambt was de sterfte hoger. Zelfdoding komt vaker voor bij mannen en neemt toe met de leeftijd. Acht procent van de bevolking heeft ooit serieus aan zelfdoding gedacht. Het risico op suïcide is verhoogd bij psychiatrische problemen (depressie, schizofrenie, alcohol- en drugsverslaving), relatieproblemen en sociaal-economische tegenslag (financieel, werk). Suïcidaal gedrag wordt verklaard door verlieservaringen en hoe een persoonlijkheid daarmee omgaat. Mensen die gevoelig zijn voor verlieservaringen, beperkte probleemoplossende vaardigheden hebben en neigen tot hopeloosheid, zijn kwetsbaarder voor suïcide. De neiging tot suïcidaal gedrag wordt geleidelijk ingebed in de persoonlijkheid. Uit onderzoek onder jongeren blijkt dat het gemiddeld 30 maanden duurt van de 1e gedachte aan suïcide tot de 1e poging. De omgeving merkt suïcidale gedachten vaak in een laat stadium op en pas na een 1e poging wordt suïcidaal gedrag bespreekbaar. Na een 1e poging neemt suïcidaal gedrag meestal af maar bij een deel van deze mensen eindigt een suïcidaal proces met een geslaagde suïcide. Op lange termijn overlijdt ongeveer 10% van de suïcidepogers door een geslaagde zelfdoding. Professionele begeleiding van suïcidepogers kan het suïcidaal proces gunstig beïnvloeden. In de meeste gevallen van zelfdoding is sprake van voorafgaande contacten met de geestelijke gezondheidszorg. Bij diegenen die vlak voor de zelfdoding onder behandeling waren in de Geestelijke Gezondheidszorg, heeft meer dan de helft ruchtbaarheid gegeven aan de wens er een einde aan te willen maken. De meesten mensen die overlijden door suïcide zijn op dat moment niet in behandeling bij de GGZ (58%). In 2011 werden in de provincie Groningen 465 personen voor een suïcidepoging in een ziekenhuis opgenomen (9% meer dan landelijk). Vanaf begin tachtiger jaren daalde de sterfte door suïcide in Nederland tot aan 2007 waarna er weer een toename optrad. In de provincie Groningen deden zich van 2005-2007 54 suïcides per jaar voor en dat nam toe in de periode 2010-212 tot 69 personen per jaar. De daling tot 2007 hangt samen met de toename van de welvaart en toegenomen alertheid (binnen de gezondheidszorg) op signalering en behandeling van depressie (Kerkhof & van Gemert, 2013). Vergeleken met andere Europese landen is de Nederlandse suïcidesterfte relatief laag. Suïcidepreventie kan worden onderscheiden in universele preventie, selectieve en geïndiceerde preventie (Trimbos instituut 2007). Universele preventie omvat onder andere publieksvoorlichting en verlagen van drempel om hulp te zoeken bij psychische problemen. Ook het versterken van beschermende factoren (familieverbanden, bevorderen zelfbeeld, integratie, deelname sociale leven, culturele waarden) vermindert de kans op zelfdoding. Het verminderen van toegang tot bepaalde middelen (vuurwapens, gevaarlijke medicatie) is een belangrijke universele maatregel. Selectieve preventie richt zich op het ondersteunen van risicogroepen (jeugdtrauma, psychiatrische problemen, alcohol- en druggebruik). Een belangrijke voorwaarde is het trainen van intermediairs (docenten, zorgverleners) in identificatie en signalering van personen met een hoog risico. Geïndiceerde preventie richt zich op het verlenen van zorg na een zelfmoordpoging. Het gaat om spoedeisende hulpverlening na een suïcidepoging. In Nederland werd in 2012 de richtlijn ‘Diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag’ gepresenteerd evenals een kwaliteitsdocument voor ketenzorg. In de provincie Groningen wordt deze richtlijn geïmplementeerd door betrokken zorginstanties. Omdat de meeste mensen die overlijden door suïcide op dat moment niet in behandeling zijn moeten ook familieleden, vrienden en andere (bij risicogroepen betrokken personen) betrokken worden bij suïcidepreventie. Door het betrekken van familie en kennissen kan de toeleiding naar zorg verbeterd worden.


44

5. ZORG 5.1. Mantelzorg In ons land is zorgen voor iemand uit het sociale netwerk een vanzelfsprekende, onbetaalde en vrijwillige zaak. Deze zorg wordt ook wel informele hulp of mantelzorg genoemd. Meestal gaat het om de hulp aan zieken of gehandicapten. Schattingen van het aantal mantelzorgers lopen sterk uiteen. Bij een brede definitie waren er in 2001 3,7 miljoen helpers en bij een strenge definitie 750.000. Uit recent onderzoek blijkt dat er 1,5 miljoen actieve mantelzorgers waren in 2012. Dit blijkt uit de landelijke cijfers van de eerste gezamenlijke Gezondheidsmonitor van GGD’en, Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Mantelzorg is de zorg die men geeft aan een bekende (partner, familie, buren of vrienden) als deze persoon voor langere tijd ziek, hulpbehoevend of gehandicapt is. Deze zorg kan bestaan uit helpen bij het huishouden, wassen/aankleden, gezelschap houden, vervoer, geldzaken regelen, enzovoort. Informele zorgverleners betalen een hoge prijs voor hun hulp, in de vorm van tekort aan vrije tijd, een tekortschieten in het nakomen van verplichtingen en vermoeidheid (Nationaal Kompas, 2012). Als zij bijvoorbeeld door ziekte onverhoopt uitvallen denkt 80% dat andere familieleden, huisgenoten of vrienden hun taken zullen overnemen. Een op de tien denkt dat als zij hun hulpverplichtingen niet meer kunnen nakomen, opname in verpleeg- of verzorgingshuis onvermijdelijk is. Ook ervaringen van verzorgingshuisbewoners duiden hierop: een derde geeft aan dat de informele zorg onvoldoende was en (mede) aanleiding vormde voor de opname. Een goed functionerend sociaal netwerk kan dus een verhuizing naar een intramurale instelling uitstellen of zelfs voorkomen. 5.1.1. Mantelzorg geven Schattingen van het aantal mantelzorgers lopen afhankelijk van de definitie, zoals gezegd, sterk uiteen. Bij de voorgaande edities van de gezondheidsenquête was de definitie het geven van mantelzorg in de afgelopen 12 maanden. De nieuwe definitie komt overeen met die van het SCP/CBS, te weten: de mantelzorger geeft op dit moment minimaal drie maanden of minsten 8 uur per week mantelzorg. Vanaf deze editie van het Gezondheidsprofiel committeert GGD Groningen zich aan de definitie van het SCP/CBS. Echter, voor de trendanalyse, gebruiken we ook de definitie van voorgaande edities. Onder de volwassenen in de provincie Groningen wordt meer mantelzorg gegeven dan in 2010 en 2006. Achttien procent van de volwassenen heeft het afgelopen jaar mantelzorg gegeven, 14% doet dat nu nog. Figuur 5.1.1. Afgelopen jaar mantelzorg gegeven (oude definitie), prov Groningen, 2006-2012 (%) 4,0 5,0 3,9

14

12 9

2006 2010 2012 Afgelopen jaar mantelzorg gegev en, op dit moment niet Geeft op dit moment mantelzorg


45

Onder de nieuwe definitie van mantelzorg is 13% van de volwassenen in de provincie mantelzorger tegenover 12% in Nederland. In de regio’s Zuid-Oost, Noord-Oost en Centrum-West wordt door relatief veel volwassenen mantelzorg gegeven. In de regio Oldambt wordt juist minder mantelzorg gegeven vergeleken met het provinciale gemiddelde. Figuur 5.1.2 Norm mantelzorg geven (>3 mnd. of > 8 uur per week) naar regio, 2012 (%)

85

86

90

Ol da

87

88

Pr ov inc ie

Ce nt

-W es t rum

Ce nt

or d-O o No

ing Gr on

Geen mantelzorger of voldoet niet aan norm

84

d

84

er lan

88

Ne d

86

12

en

86

13

ing

88

16

Gr on

9,7

st

14

Zu idOo

15

mb t

16

ru mOo st

12

st

14

Ha ren W es t er kw ar t ie r No or dW es t

14

en

12

Is mantelzorger volgens norm

Er zijn naar verhouding meer vrouwelijke mantelzorgers dan mannelijke. Meer dan een vijfde van de 50- t/m 64-jarigen is mantelzorger. Dit patroon is vergelijkbaar voor de Nederlandse populatie. Het opleidingsniveau speelt geen rol bij het geven van mantelzorg. Het verschil tussen hoog- en laagopgeleiden voor wat betreft het geven van mantelzorg is zeer klein. Figuur 5.1.3. Norm mantelzorg geven (>3 maanden of > 8 uur per week) naar geslacht en leeftijd provincie Groningen, 2012 (%) 10

90

Man

4,5 13

16

21

14

15

86

85

65-74 jaar

75-plus

96 87

84

Vrouw

19-34 jaar

35-49 jaar

Geen mantelzorger of voldoet niet aan norm


79

50-64 jaar

Is mantelzorger volgens norm

46


47

Aan wie wordt mantelzorg verleend Mantelzorgers kregen onder andere de vraag voorgelegd aan wie zij mantelzorg verlenen. Mantelzorg wordt vooral verleend aan (schoon) ouders en in mindere mate echtgeno(o)t(e) of partner. Tabel 5.1.6. Aan wie verleent men mantelzorg in de provincie Groningen 2012 (%) aan kinderen

17

aan andere familieleden

18

aan buren/vrienden/kennissen

18

aan echtgeno(o)t(te) of partner

24

Aan (schoon)ouders

43

Het is afhankelijk van de leeftijd van de mantelzorger aan wie men (voornamelijk) mantelzorg verleent. De 19- tot en met 34-jarige mantelzorgers geven vooral aan (schoon)ouders en andere familieleden mantelzorg. De 35- tot en met 64-jarigen geven eveneens vooral aan (schoon)ouders mantelzorg. Waar de meeste 65- tot en met 74-jarige mantelzorgers zorg verlenen aan buren, vrienden en kennissen, verlenen 75-jarige mantelzorgers vooral mantel zorg aan de echtgeno(o)t(e). Tabel 5.1.7. Aan wie verleent men mantelzorg naar leeftijd in de provincie Groningen 2012 (%) 64 56

56

45 38

37

34

21 14

17 12

15

19 15

19

17

19 14

12

13 13

13

11

15

2,5 19-34 jaar

35-49 jaar

50-64 jaar

Aan echtgeno(o)t(e)

aan kinderen

aan andere familieleden

aan buren, vrienden of kennissen


65-74 jaar

75-plus

aan (schoon)ouders

48

Behoefte aan ondersteuning van mantelzorgers Ruim 4 op de 5 mantelzorgers heeft geen behoefte aan hulp in verband met hun werkzaamheden als mantelzorger. Vergeleken met 2010 is er wat betreft behoefte aan ondersteuning niets veranderd. De rest heeft vooral behoefte aan praktische (informatie en advies) en emotionele ondersteuning. Tabel 5.1.8. Waar heeft de mantelzorger behoefte aan in de provincie Groningen 2012 (%)

aan belangenbehartiging

2,8

aan ontspannen activiteiten

4,1

aan vervangen i.v.m. vrije dagen vakantie

4,8

aan emotionele steun

5

aan informatie en advies

8

Bereidheid om een ander te helpen Bijna zes op de tien van de respondenten is, op basis van vrijwilligheid, bereid om een ander te helpen bij het doen van boodschappen of huishoudelijke activiteiten. In vergelijking met het landelijk gemiddelde is de bereidheid om een ander te helpen in de provincie Groningen groot. Deze bereidheid is in onze provincie bij jong en oud groot. De bereidheid om een ander te helpen is tussen 2010 en 2012 toegenomen met vijf procentpunten. Tabel 5.1.9. Bereidheid om een ander te helpen in de provincie Groningen 2012 (%)

59

59

62

58

62

61

59

54

42

Man

Vrouw


19-34 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar 65-74 jaar 75-plus

Totaal Totaal provincie provincie 2012 2010

49

. 5.1.2. Mantelzorg ontvangen Alle respondenten van 65 jaar en ouder kregen vragen voorgelegd over het ontvangen van mantelzorg. In 2010 werden alle respondenten gevraagd of men mantelzorg ontving, en daaruit bleek dat 1% van de 19- tot en met 34-jarigen, 1,5% van 35- tot en met 49-jarigen en 2,5% van de 50- tot en met 64- jarigen mantelzorg ontving. Vanwege deze zeer lage percentages hebben 65-minners tijdens deze meting geen vragen over mantelzorg ontvangen. Bewoners van verpleeghuizen kregen geen vragenlijst toegezonden; personen in verzorgingshuizen wel. Vanzelfsprekend ontvangt men met het ouder worden steeds vaker mantelzorg. 4,3 procent van de 65tot en met 74-jarigen ontving op het moment van invullen van de vragenlijst mantelzorg. Dit percentage is vergelijkbaar met twee jaar geleden. Bij de 75-plussers is het deel dat mantelzorg ontvangt sterk gestegen de afgelopen twee jaar van 15% naar 25%. Het is aannemelijk dat de feitelijk ontvangen mantelzorg nog hoger is omdat sommige vragenlijsten niet werden ingevuld vanwege de ‘te hoge leeftijd’ van mensen. Tabel 5.1.10 Heeft u het afgelopen jaar mantelzorg gegeven in 2010 en 2012 provincie Groningen

25 15

4,3

4,3

2

1,2

2010: 65-74 jaar 2012: 65-74 jaar Ik kreeg mantelzorg, nu niet meer

1,9

0,6

2010: 75-plus

2012: 75-plus

Ik krijg mantelzorg

Bijna driekwart van de mensen die mantelzorg ontvangt, krijgt hulp bij huishoudelijk werk. Dit is hulp in de huishouding en/of het klaarmaken van warme maaltijden. 28 procent van de mantelzorgers krijgt mantelzorg bij dagelijkse verzorging/ medische verzorging. 15% van de mensen die mantelzorg ontvangt, geeft aan dat het aantal uren niet voldoende is. Twee jaar geleden vond 14% van de mensen die mantelzorg ontving dat ze hiervan niet voldoende kregen.


50

5.2. Zorggebruik Het Rijk en de gemeenten geven jaarlijks miljarden uit aan de gezondheidszorg. De kosten zullen de komende jaren alleen maar toenemen omdat de vergrijzingsgolf in Nederland nog maar net op gang is gekomen en de dure medisch technische mogelijkheden toenemen. In 2010 bereikten de eerste babyboomers de pensioengerechtigde leeftijd van 65-jaar. Omdat de meeste ziekten bij ouderen voorkomen, zal de ziektelast toenemen en daarmee ook het zorggebruik. 5.2.1. Gebruik van zorg. De huisarts is het eerste aanspreekpunt voor mensen met vragen of problemen over gezondheid en ziekte (Nationaal Kompas, 2013). Om op een veelheid van vragen antwoord te kunnen geven, biedt de huisartsenzorg een breed pakket aan diagnostische, therapeutische en preventieve medische zorg. Daarnaast begeleidt en adviseert de huisarts mensen tijdens en na hun ziekte. Huisartsen verwijzen patiënten in 4% van alle contacten door naar andere hulpverleners en vervullen een belangrijke poortwachtersrol in het zorgsysteem (Cardol et al., 2004). Hierbij heeft de huisartsenzorg ook de functie van gids in de gezondheidszorg (NHG, 2002b). Ze helpen patiënten vaak op weg in de overige (eerstelijns)zorgverlening. De poortwachtersfunctie van de huisarts gaat versterkt worden door het onlangs afgesloten zorgakkoord basis-GGZ. Kort gezegd is afgesproken dat de huisarts meer taken overneemt van de (duurdere) tweedelijnszorg (zoals GGZ en de ouderenzorg). Veel GGZ-patiënten die nu nog in de tweede lijn behandeld worden, zullen behandeld gaan worden in de eerste lijn. Voor 2018 zal de GGZ 30% van de bedden opheffen. Dit zal gebeuren door een kortere opnameduur en sneller ontslag en begeleiding door praktijkverpleegkundigen in de huisartspraktijk en psychologen. De eerste lijn krijgt extra budget voor begeleiding van mensen met psychische problemen. De huisarts en praktijkverpleegkundigen gaan ook meer chronische zieken begeleiden die sneller zullen worden ontslagen uit specialistische zorg (diabetes, hartvaatziekten, chronische longziekten). Bijna 70% van de volwassen bevolking heeft het afgelopen jaar contact gehad met de huisarts. Vergeleken met 2010 is dit percentage niet gewijzigd. De verschillen naar leeftijd zijn beperkt. 19- tot en met 34-jarigen maken evenveel gebruik van de huisarts als 50- tot en met 64-jarigen. Vanaf 65 jaar begint het gebruik van huisartsenzorg te stijgen. Het bezoek aan een specialist is duidelijk sterker gerelateerd aan leeftijd. Het gebruik van dit type zorg stijgt gestaag tussen de leeftijdscategorieën van relatief weinig (19- tot en met 34-jarigen) tot relatief veel (75-plussers). 34% van de volwassenen heeft het afgelopen jaar een specialist bezocht. Ook dit percentage is vergelijkbaar met 2010. Figuur 5.2.1. Bezoek aan een huisarts / specialist afgelopen jaar, provincie Groningen, 2012 (%) 81

74 67

69

66

69

48

52

37

34

30 23

19-34 jaar

35-49 jaar

50-64 jaar

65-74 jaar

75-plus

Totaal prov incie 2012

Bezoek aan een huisarts (afgelopen jaar)


Bezoek aan specialist (afgelopen jaar)

51

Vrouwen hebben in een jaar vaker contact met de huisarts dan mannen (76% versus 62%). Ook bezoeken vrouwen vaker de specialist dan mannen (37% versus 30%). De tandarts wordt door veel 19- tot en met 64-jarigen bezocht, daarna neemt het gebruik af. Bijna 30% van de 75-plussers maakt gebruik van thuiszorg en 14% van diezelfde ouderen heeft het afgelopen jaar een bezoek gebracht aan de Doktersdienst Groningen (huisarts buiten kantooruren). Tabel 5.2.1. Type zorg waarvan gebruik is gemaakt naar leeftijd in het afgelopen jaar, provincie Groningen, 2012 (%)

Doktersdienst Groningen Tandarts Fysiotherapeut Thuiszorg Alternatieve behandelaar

19-34 jaar

35-49 jaar

50-64 jaar

65-74 jaar

75-plus

Provincie Groningen

11 75 16 1 5,2

10 81 23 2 6,9

7,1 71 22 3,1 6,4

8,9 52 22 7,2 4

14 35 23 29,4 3,1

9,9 69 21 5 5,6

5.2.2. Gebruik van en tevredenheid over de bereikbaarheid zorg. Aan personen die aangaven het afgelopen jaar gebruik te hebben gemaakt van een of meer hulpverlener(s) is de vraag voorgelegd ‘Hoe tevreden bent u over de bereikbaarheid van…’. In figuur 5.2.2. worden de resultaten weergegeven. De tandarts/mondhygiënist scoort na de fysiotherapeut het beste als het gaat om de bereikbaarheid volgens patiënten. De GGZ heeft de laagste score wat betreft de bereikbaarheid onder klanten. Figuur 5.2.2. Tevredenheid over dienstverlening door hulpverleners, provincie Groningen, 2012 (%) Tevreden

GGZ

Doktersdienst Groningen

Medisch Specialist

Huisartsen

Thuiszorg

Tandarts/ Mondhygiënist

Fysiotherapeut


Neutraal

57

Ontevreden

33

67

9,9

24

75

8,3

22

80

2,5

16

83

5

15

86

90

1,3

12

2,1

9

1,2

52

5.2.3. Bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker Door periodiek een uitstrijkje te maken van de baarmoederhals kunnen voorstadia van kanker vroegtijdig opgespoord worden. Daarom wordt vanaf 1990 het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker georganiseerd. Het onderzoek is voor vrouwen in de leeftijd van 30 t/m 60 jaar. Zij worden één keer per vijf jaar opgeroepen voor deelname aan dit bevolkingsonderzoek: op de leeftijd van 30, 35, 40, 45, 50, 55 en 60 jaar. Na de 1e schriftelijke oproep tot deelname aan dit bevolkingsonderzoek ontvangen vrouwen die niet verschijnen bij hun huisarts nog een herinneringsuitnodiging. Het uitstrijkje wordt gemaakt door de eigen huisarts(assistente), of indien gewenst in een andere huisartsenpraktijk. Sinds 2010 kent Nederland vijf screeningsorganisaties, die verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van de bevolkingsonderzoeken baarmoederhalskanker, borstkanker en (met ingang van 2014) darmkanker. Bevolkingsonderzoek Noord is werkzaam in de provincies Groningen, Friesland en Drenthe. Het percentage deelname aan het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker in de regio Noord lag in 2012 op 64%. Dit is vergelijkbaar met het landelijke gemiddelde. In onderstaande tabel is de ontwikkeling van de deelname in afgeronde percentages per geboortecohort te zien in de provincie Groningen (deelname in uitnodigingsjaren 2000, 2005, 2009 en 2012). De deelname van vrouwen van 35-45 jaar is de afgelopen jaren duidelijk toegenomen. De deelname van vrouwen van 30 en van 60 jaar is laag. In het tabellenboek staan de deelnamecijfers per gemeente (tabel 5.2.1). Figuur 5.2.3. Deelname bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker 2000-2012, provincie Groningen, (%)

In de opkomstcijfers is geen rekening gehouden met het zogenaamde na-ijleffect. Cliënten maken zelf een afspraak voor het bevolkingsonderzoek. Hieraan is geen termijn gebonden. Het kan dus zijn dat cliënten een jaar (of nog langer) na de uitnodigingsdatum alsnog een afspraak maken voor het onderzoek. Ervaring leert dat de uiteindelijke deelname ongeveer vijf tot zes procent hoger ligt dan de genoemde deelname (een jaar na de oproep).


53

5.2.4. Bevolkingsonderzoek borstkanker Borstkanker is de meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen en komt in Nederland vaak voor. Een op de acht vrouwen krijgt in de loop van haar leven borstkanker. Bekende risicofactoren voor borstkanker zijn: eerste menstruatie op jonge leeftijd, geboorte 1e kind op hoge leeftijd, kinderloosheid, gebruik van orale anticonceptie en borstkanker in de familie. Verder zijn belangrijke risicofactoren: (matig) overgewicht na de overgang, overmatig alcoholgebruik en weinig lichaamsbeweging. Bij matig overgewicht (BMI van 25-30) is er 30-50 % meer kans op het krijgen van borstkanker. Bij weinig lichaamsbeweging is er 20-40 % meer kans. In Nederland is in de jaren negentig van de vorige eeuw het bevolkingsonderzoek borstkanker ingevoerd. Door het bevolkingsonderzoek kan borstkanker in een vroeg stadium opgespoord worden. Uit onderzoek blijkt dat vrouwen die regelmatig deelnemen aan het bevolkingsonderzoek borstkanker (meer dan drie keer) de helft minder kans lopen om aan borstkanker te overlijden. Dankzij deze screening is de sterfte aan borstkanker met 30% gedaald. Om de twee jaar worden alle vrouwen van 50 t/m 75 jaar uitgenodigd om een mammografie te laten maken. Dit onderzoek wordt uitgevoerd door Bevolkingsonderzoek Noord. Het gemiddelde opkomstpercentage in 2011-2012 voor de provincie Groningen is 82% (voor gemeentelijke cijfers zie tabellenboek tabel 5.2.2). In 2011-2012 zijn er in totaal 1.241 vrouwen doorverwezen met een verdacht screeningsmammogram (16,6 per 1.000). Bij 41% van deze vrouwen werd een mammacarcinoom gediagnosticeerd. Bevolkingsonderzoek darmkanker Vanaf 2014 wordt het bevolkingsonderzoek darmkanker ingevoerd. Dit bevolkingsonderzoek is bedoeld voor mannen en vrouwen in de leeftijd van 55 tot en met 75 jaar. Gezien de grote omvang van de doelgroep (132.000 personen in de provincie Groningen) wordt het bevolkingsonderzoek gefaseerd over enkele jaren ingevoerd. Darmkanker is een veel voorkomende kanker (zie figuur 3.4.2.). Met het geplande bevolkingsonderzoek kan darmkanker eerder opgespoord worden (via een test op bloed in de ontlasting) en kunnen op langere termijn sterfgevallen worden voorkomen.


54

5.3. Langdurige zorg 5.3.1. Huishoudelijke hulp (Wmo) De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) bestaat sinds 1 januari 2007. Het doel van deze wet om ervoor te zorgen dat mensen zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen en mee kunnen doen in de samenleving. Als meedoen of zelfstandig wonen niet lukt zonder hulp, kan iemand de gemeente vragen om ondersteuning, zoals hulp in de huishouding of een rolstoel. Gemeenten voeren de Wmo uit en iedere gemeente legt andere accenten. Voordat een zorgvrager voor hulp in het huishouden in aanmerking komt, beoordeelt de gemeente of deze persoon hier recht op heeft. Vaak loopt dit via het Wmo-loket van een gemeente. Met de invoering van de Wmo in 2007 is de gehele huishoudelijke verzorging uit de AWBZ onder verantwoordelijkheid van de gemeente gekomen. Gegevens over het gebruik van huishoudelijke hulp en Thuiszorg zijn afkomstig van het Centraal Administratiekantoor (CAK). Voor bepaalde voorzieningen (zoals huishoudelijke hulp in het kader van de Wmo) moeten mensen een eigen bijdrage betalen die wordt geïnd door het CAK. De hoogte van de eigen bijdrage is afhankelijk van het aantal personen binnen een huishouden, leeftijd en gezinsinkomen en het Wmo-beleid van de gemeente waar men woont. Hierbij is geen zicht op: 1. hulp die door personen zelf bekostigd wordt, niet via de Wmo; 2. hulp die via een persoonsgebonden budget (pgb) loopt (persoon regelt alle hulp zelf); 3. hulp die via informele zorg en mantelzorg wordt verleend. Figuur 5.3.1. Gebruik huishoudelijke hulp in 2011 (aantal per 1.000 personen 18 jaar en ouder) In figuur 5.3.1. is weergegeven, per gemeente, hoeveel volwassenen huishoudelijke hulp ontvingen in 2011. Gemiddeld 42,7 personen per 1.000 inwoners van 18 jaar of ouder (in 2008 was dit nog 38,6 per 1.000 en dat betekent een toename van 11% in 3 jaar). Het gebruik van huishoudelijke hulp is hoger in noordoost Groningen maar dit kan deels door de vergrijzing verklaard worden.

Figuur 5.3.2. Gebruik huishoudelijke hulp in 2011 gecorrigeerd voor leeftijd (verhoudingsgetal) Het gebruik van huishoudelijke hulp in heel Nederland is als indexcijfer gesteld op 100. Een gestandaardiseerd gebruik boven 100 (paarse kleur) of onder 100 (groene kleur) duidt op respectievelijk een hoger of lager gebruik dan gemiddeld in Nederland. In figuur 5.3.2. is te zien dat, na correctie voor leeftijdsopbouw, het gebruik van huishoudelijke hulp beduidend hoger ligt in Bellingwedde, Pekela, Stadskanaal en Vlagtwedde. Een hoger gebruik, zij het in mindere mate, doet zich voor in Appingedam, Eemsmond, gemeente Groningen, Hoogezand-Sappemeer, Menterwolde, Oldambt en Veendam (zie ook tabel 5.3.1. in het tabellenboek).


55

5.3.2. Thuiszorg (AWBZ) Figuur 5.3.3. Aanspraak AWBZ 2013 per gemeente Voordat een burger voor zorg zonder verblijf in aanmerking komt, beoordeelt het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) eerst of deze persoon hier recht op heeft. Het CIZ beoordeelt de vraag naar zorg en stelt vast hoeveel en welke zorg noodzakelijk is. Het aantal cliënten met een geldige indicatie voor AWBZ-zorg op 1 januari 2013 is per gemeente in de afbeelding links in kaart gebracht. In totaal hadden in Nederland 802.065 cliënten een indicatie door het CIZ geïndiceerd (4,8%). In totaal hebben 443.040 cliënten (2,6%) een geldige indicatie op AWBZ-zorg zonder verblijf en 359.020 met verblijf (2,1%). In figuur 5.3.3. staat het aantal personen dat in 2013 aanspraak kan maken op langdurige zorg per gemeente vermeld (CIZindicatie). Dit hoeft niet overeen te komen met het aantal cliënten dat daadwerkelijk zorg gebruikt. Iemand kan een indicatie hebben zonder die te verzilveren bij een zorgaanbieder. In het noordoosten van Nederland kan meer dan gemiddeld aanspraak gemaakt worden op AWBZ-zorg. De gemeenten waar meer ouderen wonen hebben veelal hoger percentage langdurige zorg. Er zijn zes grondslagen voor een CIZ-indicatie voor langdurige zorg. De landelijke verdeling van deze categorieën is: somatische aandoeningen (44%), verstandelijke handicap (20%), psychiatrische aandoeningen (16%), psychogeriatrische aandoeningen (13% ), lichamelijke aandoeningen/beperkingen (6%), en zintuiglijke handicap (1%). De totale AWBZzorg kan onderverdeeld worden in aanspraak op extramurale (zonder verblijf) en intramurale (met verblijf) zorg. In de provincie Groningen is in Appingedam, Hoogezand-Sappemeer en Stadskanaal het aantal CIZ-indicaties het hoogst en in ten Boer het laagst. Figuur 5.3.4. Aanspraak AWBZ zorg zonder verblijf per gemeente in 2013 Een burger kan alleen aanspraak maken op AWBZ-zorg als een grondslag kan worden vastgesteld. Een grondslag is een aandoening, beperking of handicap waardoor de verzekerde kan zijn aangewezen op zorg. Voordat een zorgvrager voor Zorg zonder verblijf (ZZV) in aanmerking komt, beoordeelt het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) eerst of deze persoon hier recht op heeft en stelt daarna vast hoeveel en welke zorg wenselijk/noodzakelijk is. Zorg zonder verblijf (ZZV) wordt meestal door Thuiszorg geleverd maar kan ook via een verpleeg/verzorgingshuis geleverd worden. Het doel van ZZV is om de hulpvrager in staat te stellen zich te handhaven in de thuissituatie. ZZV omvat zowel kort- als langdurende verpleging en verzorging. Intensieve zorg thuis vervangt soms een langere opname in een ziekenhuis of opname in een verpleeghuis. Oudere mensen met chronische ziekten vormen de grootste doelgroep van de ZZV. Leeftijd en gezondheidstoestand zijn belangrijke voorspellers van de vraag naar langdurige zorg. Gemeenten met een vergrijsde bevolking krijgen te maken met een hogere vraag naar langdurige zorg en dat is in de meeste Groninger gemeenten het geval. Deze vraag is mede afhankelijk van de beschikbaarheid van mantelzorg. In de figuur 5.3.4. is het aantal cliënten per gemeente te zien met een geldige indicatie voor AWBZ-zorg zonder verblijf. Gemiddeld heeft in Nederland 2,6% van de totale bevolking een geldige indicatie voor extramurale AWBZ-zorg. In noordoost Groningen wordt gemiddeld meer aanspraak gedaan op AWBZ-zorg zonder verblijf. In Nederland heeft gemeente Stadskanaal met 5,3% het hoogste percentage (zie tabellenboek tabel 5.3.2.). Hoewel de gemeente Groningen weinig vergrijsd is zijn er in 2013 veel CIZ-indicaties. Dit kan samenhangen met de aanwezigheid van andere risicogroepen die zorg Gezondheidsprofiel Groningen 2012

56

nodig hebben (zoals chronisch psychiatrische aandoeningen). De gemeente Winsum heeft ondanks een vergrijsde bevolking weinig CIZ-indicaties. Figuur 5.3.5. Budgethouders PGB per gemeente in 2012(bron CVZ, Nationale Atlas VGZ) Iedereen die door een ziekte, handicap of door ouderdom AWBZ-zorg nodig heeft, kan in aanmerking komen voor een persoon gebonden budget (PGB). Dit PGB stelt cliënten in staat zelf hun hulpverlener te kiezen en te bepalen op welk moment de zorg wordt verleend. Ook bepalen cliënten zelf welke AWBZ-functies zij inkopen. Figuur 5.3.5. toont de regionale verschillen in het aantal budgethouders van een PGB per 100.000 inwoners per zorgkantoorregio. Het aantal PGB-houders in de provincie Groningen valt in de hoogste categorie. In de periode 2006-2012 is het aantal budgethouders met meer dan 35% gestegen.

Figuur 5.3.6. Gebruik zorg zonder verblijf niet gecorrigeerd voor leeftijd 2011 (verhoudingsgetallen)

In figuur 5.3.6. staat het aantal personen met ZZV (aantal per 1.000 inwoners 18+) zonder correctie voor leeftijdsopbouw. De donkergroen gekleurde gemeenten in Noord-Oost Groningen betekenen een hoger gebruik van ZZV. Leeftijd is een belangrijke voorspeller van de vraag en gebruik van ZZV/thuiszorg. In gemeenten met een vergrijsde bevolking is deze zorgvraag hoger. De vraag naar professionele ZZV kan lager zijn als er voldoende mantelzorg beschikbaar is.


57

Figuur 5.3.7. Gebruik zorg zonder verblijf gecorrigeerd voor leeftijd 2011 (verhoudingsgetallen) In afbeelding 5.3.7. staan de verhoudingsgetallen van ZZV na correctie voor leeftijdsopbouw. Het landelijke referentiecijfers is ‘100’. Een paarse kleur betekent een hoger ZZV gebruik. Duidelijk wordt dat in 2011 in de gemeenten in Noord-Oost Groningen en in de stad meer ZZV werd gebruikt vergeleken met landelijke referentiecijfers (zie ook tabel 5.3.2. in het tabellenboek), ook als er rekening wordt gehouden met leeftijd en geslacht. Naast ZZV is er ook zorg met verblijf die in verzorgings- en verpleeghuizen wordt geleverd (voor patiënten met grotere zorgzwaarte). In Nederland kregen in 2011 bijna 516.000 personen ZZV (39,2 per 1.000 inwoners 18 + jaar). Dat is een toename van 30% t.o.v. 2008 (30,2 per 1000 18+). In tabel 5.3.2. (tabellenboek) staan aantallen per afzonderlijke Groninger gemeente.

5.4. Geestelijke gezondheidszorg (GGZ) De productiecijfers over specialistische, op genezing gerichte, geestelijke gezondheidszorg zijn geanalyseerd door de GGD. Het gaat om cijfers over diagnose behandelcombinaties (DBC van lopende behandelingen) voor het jaar 2010 voor de provincie Groningen. Daaruit blijkt dat in de provincie Groningen 14% meer personen in de curatieve GGZ behandeld zijn dan landelijk (Groningen 10% versus 9% landelijk). Uitgesplitst naar diagnosegroep blijkt dat de hoge productie vooral herleidbaar is ‘stoornissen in de kindertijd’ (39% hoger), cognitieve stoornissen (38% hoger), ‘ander probleem als reden voor zorg’ en ‘niet-duidelijk omschreven diagnosen’ (zie tabel 5.4.1 in het tabellenboek). Het hogere aantal DBC’s in Groningen in niet gelijk voor leeftijdsgroepen zie tabel 5.4.2 in het tabellenboek). Uitgesplitst naar leeftijd 0-17 jaar (50% meer DBC’s), 18-41 jaar (6% meer), 42-64 jaar (3% meer) en 65 jaar en ouder (16% meer).

5.5. Ziekenhuisopnamen Het aantal ziekenhuisopnames is de afgelopen jaren fors toegenomen maar de gemiddelde verpleegduur per opname is juist afgenomen naar gemiddeld 5,5 dagen per opname (tabel 5.5.1.). Hoewel de bevolking van de provincie Groningen verder vergrijsd is (15,9% 65-plussers in 2011 vergeleken met 15, 6% in Nederland) is het aantal ziekenhuisopnames 5% lager dan het landelijk referentiecijfer. Het aantal verpleegdagen in Groningen was in 2011 wel iets lager dan landelijk. In het tabellenboek is in tabel 5.5.1. per diagnosegroep weergegeven. In Groningen werden in vergelijking met landelijk meer personen opgenomen voor kanker, diabetes mellitus, COPD en poging tot zelfdoding. Dit zijn ook de diagnosen waarbij sprake is van een verhoogd sterftecijfer. Het aantal ziekenhuisopnames voor coronaire hartziekten (hartinfarct) was vergelijkbaar met het landelijke maar het sterftecijfers voor deze diagnose is significant hoger dan landelijk. Het is aannemelijk dat meer Groningers buiten het ziekenhuis overlijden door een hartinfarct wat in de jaren negentig al werd vastgesteld in GGDonderzoek. Tabel 5.5.1. Ziekenhuisopnames (klinisch) Groningen en Nederland 2011* (bron CBS/LMR)

2000

Opnamen Per 1000 inwoners Nederland Groningen 148 146

779

775

8,4

8,2

2005 2011

192 255

707 643

740 693

6,8 5,3

7 5,5

Jaar

184 242


Verpleegdagen per 1000 inwoners Groningen Nederland

Gemiddelde verpleegduur per klinische opname Groningen Nederland

58

De ziekenhuisopnamen betreffen zowel klinische opnamen en dagopnames en het totale aantal ziekenhuisopnamen. Dagopnames worden gebruikt voor geplande ingrepen, behandelingen of onderzoeken die binnen één dag kunnen worden afgerond. In de provincie Groningen is het aantal dagopnames 13% lager dan het landelijke referentiecijfer (figuur 5.5.1). Het aantal dagopnames neemt vooral toe vanaf de leeftijd van 65 jaar. Figuur 5.5.1. Dagopname ziekenhuis in 2011 naar leeftijd (aantal per 1000 inwoners) Nederland

Groningen

299

296 264

134

160 116

Totaal

85

75

0 jaar

60

58

1-19 jaar

84

273

141

62

20-44 jaar

45-64 jaar

65-79 jaar

80+

Klinische opnamen betreffen de overige ziekenhuisopnamen en duren meestal langer dan één dag. Jaarlijks wordt 12% Groningers in een ziekenhuis opgenomen (opnames en heropnames). Nuljarigen worden het meest opgenomen en van de personen van 80 jaar en ouder 360 opnames per 1.000 personen. Het aantal klinische opnames is 3% hoger dan het landelijke referentiecijfer (figuur 5.5.2). In Groningen worden kinderen iets vaker in een ziekenhuis opgenomen dan elders in Nederland. Figuur 5.5.2. Klinische opname ziekenhuis in 2011 naar leeftijd (aantal per 1000 inwoners) 974

Nederland

991

Groningen

249 122

126

totaal

35

0 jaar

43

1-19 jaar

83

79

20-44 jaar

114

257

358

360

122

45-64 jaar

65-79 jaar

80+

Het ziekenhuisbezoek in Nederland kan in kaart gebracht worden met behulp van Diagnose Behandeling Combinaties (DBC-trajecten). Een DBC is een zorgpakket met alle informatie over de diagnose en behandeling die een patiënt in een ziekenhuis krijgt voor een aandoening. In 2010 zijn er gemiddeld ongeveer 90 trajecten per 100 inwoners geleverd. Op het niveau van gemeenten varieert dit cijfer van ongeveer 50 tot 130. Met name in Oost-Groningen zijn er meer DBC’s toegekend (figuur 5.3.5.3). Deze gemeentelijke verschillen kunnen deels verklaard worden door verschillen in bevolkingssamenstelling (leeftijdsopbouw). Vooral bij 0-jarigen en ouderen is het aantal DBC’s per inwoner hoger. Ook na correctie voor leeftijd en geslacht blijven er verschillen bestaan tussen gemeenten. Er zijn kennelijk andere redenen voor deze variatie (slechtere gezondheidstoestand waardoor hoger zorggebruik en/of andere administratieve werkwijze zorgaanbieders). In figuur 5.3.5.4. zijn de voor leeftijd gecorrigeerde waarden weergegeven als indexcijfers (waarbij het Nederlandse gemiddelde is gesteld op 100). Een cijfer boven of onder de 100 duidt op respectievelijk hoger of lager aantal DBC-trajecten per inwoner dan Nederland (gecorrigeerd voor bevolkingssamenstelling). Het hogere ziekenhuisgebruik wordt vooral verklaard door het hoge aantal DBC’s in Oost-Groningen. Dit hogere zorggebruik heeft betrekking op een breed scala van aandoeningen (interne geneeskunde, cardiologie, heelkunde). De kosten van ziekenhuisbezoek zijn gemiddeld ongeveer 900 euro per inwoner. De gemeentelijke verschillen in kosten per inwoner komen overeen met die van het aantal DBC-trajecten (RIVM, 2013).


59

Figuur 5.5.3. DBC per gemeente in 2010.

Figuur 5.5.4. DBC per gemeente in 2010 . na correctie voor leeftijd en geslacht

5.6. Ambulancevervoer Figuur 5.6.1. Aantal spoedeisende ritten per 1000 inwoners In 2012 zijn er in Nederland meer dan 1,1 miljoen ambulanceinzetten uitgevoerd waarvan 46% met urgentie klasse A1. Bij deze inzetten is er sprake van een levensbedreigende situatie of is er kans op blijvende invaliditeit. Een ambulance rijdt dan met sirene en zwaailichten en moet binnen 15 minuten na melding ter plaatse zijn. Van de A1- ritten was in de provincie Groningen 96% binnen 15 minuten ter plaatse. Naast A1-inzetten zijn er ook A2- (25%; binnen 30 minuten ter plaatse; zonder zwaailicht/sirene) en B-inzetten (30%; niet spoedeisend gepland vervoer). Het aantal A1- ritten verschilt sterk per regio. Deze regionale verschillen worden niet veroorzaakt door de ernst van de meldingen, maar door een andere beoordeling van urgentie op de meldkamer. In de provincie Groningen wordt vaker dan landelijk gebruik gemaakt van een A1- ritten per ambulance. In 2012 was per 1.000 inwoners het aantal A1-, A2- en B-ritten in de provincie Groningen respectievelijk 35, 18 en 27.

5.7. Verslavingszorg Het gebruik van alcohol is eerder norm dan uitzondering en veel jongeren experimenteren met drugs. Bij de meeste mensen is het gebruik van genotsmiddelen verantwoord. Echter bij een deel ontwikkelt overmatig gebruik tot een verslaving en worden mensen afhankelijk van genotsmiddelen. Bij verslaving heeft de gebruiker de controle over het gebruik van het middel verloren. Tegenwoordig wordt verslaving gezien als een chronische ziekte die mede verklaard wordt door een biologische kwetsbaarheid. Er is sprake van een verstoord beloningssysteem in de hersenen, waarbij mensen steeds meer afhankelijk worden van een middel. Door een wisselwerking van biologische, psychische en sociale factoren ontwikkelt een verslaving zich geleidelijk tot een chronische ziekte met steeds meer verlies van de zelfstandigheid. Dit heeft vaak negatieve gevolgen voor de sociale omgeving (relatieproblemen, ontremd gedrag, werk). Het gevolg is gevaar voor eigen gezondheid en voor anderen (bijvoorbeeld bij deelname aan het verkeer). Het duurt vaak jaren voordat problematisch gebruik wordt onderkend en men hulp zoekt. Verslavingszorg bestaat uit hulp aan mensen die problemen ervaren met het gebruik van drugs, tabak, alcohol, slaapmiddelen en kansspelen. De ondersteuning van verslavingszorg betreft vooral drugs en alcohol. Hulp aan mensen die verslaafd zijn aan tabak en/of geneesmiddelen wordt ook gegeven door andere hulpverleners. Verslavingszorg wordt ingedeeld naar Gezondheidsprofiel Groningen 2012 60

primaire problematiek. Echter bij 40% van de cliënten is sprake van meervoudige problematiek (d.w.z. gebruik van 2 of meer soorten middelen). Vooral harddrugsgebruikers hebben bijkomende afhankelijkheid van alcohol en tabak. Het overgrote deel van de verslavingszorg betreft ambulante contacten die gericht zijn op het verminderen van schade en niet op ontwennen of afkicken. Figuur 5.7.1. Ingeschreven cliënten in de verslavingszorg (2012) Het aantal cliënten in de verslavingszorg is in Groningen hoger dan landelijk (figuur 5.7.1.). Dit wordt vooral verklaard door het aantal ingeschreven hulpvragers in de gemeente Groningen. Het aantal cliënten in de verslavingszorg is in de gemeente Groningen meer dan twee keer zo hoog als het landelijke gemiddelde. Dit geldt ook voor het aantal nieuwe hulpvragers voor de verslavingszorg (figuur 5.7.2). De meeste hulpvragers zijn in zorg bij Verslavingszorg Noord-Nederland (95% van de cliënten) en de overige cliënten zijn in zorg bij kleinere aanbieders. In de provincie Groningen is de verdeling naar primaire verslaving als volgt: alcohol (45%), opiaten (22%), cannabis (16%), cocaïne (9%) en overige verslavingen (8%). In 2012 is het aantal cliënten in de verslavingszorg gedaald na een aantal jaren van toename. Mogelijk is er sprake van een trendbreuk.

Figuur 5.7.2. Ingeschreven cliënten in de verslavingszorg in 2012 (Ladis, 2012) nieuw ingeschreven per 10.000 inwoners

aantal ingeschreven per 10.000 inwoners

102

68

62

55 46 37 15

19

25 15

49

43

35 27

20

48

23

29

25 13

30 14

39

45

31 24 13

10

41

23 16

23 15

21

17 8

42

38

30

24 13

46

42

25 22

22 14

17

10

0

In de provincie Groningen is 12% van de volwassenen zware drinker (zie hoofdstuk 6.1.) en op termijn vertaalt zich dat in problemen (gezondheid, sociale relaties). Slechts een klein deel van de problematische alcoholgebruikers is in contact bij de verslavingszorg (0,3% van de volwassenen). In het tabellenboek is het aantal cliënten naar type verslaving per gemeente weergegeven (tabel 5.7.3.). Bij opiaten is het beeld omgekeerd. Een groot deel van de groep die harddrugs gebruikt is in behandeling in de verslavingszorg (ongeveer 80%). De meeste cliënten (65%) waren in voorgaande jaren reeds in behandeling. Driekwart van de cliënten is man en de gemiddelde leeftijd is 41 jaar. De leeftijd wisselt naar type verslaving en ligt hoger voor alcohol en opiaten. Niet-westerse allochtonen in de verslavingszorg zijn oververtegenwoordigd (17% van de cliënten is niet-westerse allochtoon, terwijl binnen de bevolking 11% niet-westerse allochtoon is.


61

Figuur 5.7.3. Aantal hulpvragers verslavingszorg 2011 naar leeftijd per 1000 inwoners (bron Ladis) provincie Groningen

Nederland

12 8,8 7,5

8,4

8 5,1

2,3

6

6

6,2 4,2

1,6

12-18 jaar

19-24 jaar

25-39 jaar

40-64 jaar

65+ jaar

Totaal

In de afgelopen jaren is het aantal cliënten in de verslavingszorg sterk toegenomen. Vooral doordat meer personen met problematisch gebruik van alcohol en cannabis in zorg zijn gekomen (tabellenboek tabel 5.7.1 t/m 5.7.3.). Het aantal hulpvragers in de provincie Groningen (6,2 per duizend) is beduidend hoger dan het landelijke referentiecijfer (4,2 per 1000). Dit kan komen doordat het bereik van de verslavingszorg hoger is in Groningen maar ook dat er meer mensen verslaafd zijn. In de provincie Groningen (vooral in de stad Groningen) zijn verhoudingsgewijs veel mensen verslaafd aan opiaten. Het ging in 2011in de provincie Groningen om 700 opiaatverslaafde personen. Figuur 5.7.4. Aantal hulpvragers opiaten per 100.000 inwoners in 2003 (links) en 2012 (rechts)

Sinds enkele jaren zijn problematische GHB-gebruikers in beeld gekomen bij de politie en op afdelingen voor spoedeisende hulp van ziekenhuizen. Verder hebben zich ook personen met GHBverslaving aangemeld bij de verslavingszorg. In 2011 waren in de provincie Groningen 39 personen met GHB-verslaving in zorg.


62

6. LEEFWIJZE Gedrag is een belangrijke voorspeller van gezondheid en ziekte in de toekomst. Gezond gedrag kenmerkt zich door matig alcoholgebruik, niet-roken en voldoende lichaamsbeweging. Met name een combinatie van risicofactoren verhoogt het risico op het ontstaan van ziekte. Ongezond gedrag is soms te herleiden tot een gebrek aan feitenkennis, soms tot een vertekend zicht op het eigen gedrag en soms tot het ontbreken van gedragsalternatieven. Door doelmatig preventief beleid kan gezond gedrag gestimuleerd worden. Gezond gedrag leidt in de toekomst tot gezondheidswinst voor mensen en bespaart de maatschappij op lange termijn vermijdbare kosten.

6.1. Alcoholgebruik Het risico op gezondheidsschade door alcohol hangt af van het totale alcoholgebruik van de drinker, maar ook van het drinkpatroon dat iemand heeft (Nationaal Kompas, 2013). Het drinkpatroon houdt in hoeveel alcohol iemand per keer drinkt en hoe vaak. In het algemeen geldt: • Hoe hoger de totale consumptie van alcohol, hoe groter het risico op schade. • Hoe meer alcohol per keer wordt gedronken, des te ernstiger de schade (de aandoening of verwonding). Alcoholgebruik heeft invloed op bijna alle organen in het lichaam en hangt samen met ongeveer zestig verschillende aandoeningen (Cargiulo, 2007; Anderson & Baumberg, 2006; Room et al., 2005). Hieronder vallen zowel chronische aandoeningen als acute aandoeningen en verwondingen. Voor de meeste aandoeningen geldt: hoe meer alcohol gedronken wordt, des te groter het risico op die aandoening. Voor een aantal aandoeningen geldt dat vooral langdurig hoog alcoholgebruik bijdraagt aan een hoger risico. In vergelijking tot andere leefstijlfactoren draagt alcoholgebruik relatief sterk bij aan de totale ziektelast. Met ziektelast wordt bedoeld de hoeveelheid gezondheidsverlies in een populatie die veroorzaakt wordt door een bepaalde leefstijl. Na roken (13%), overgewicht (9,7%) en verhoogde bloeddruk (7,8%) komt alcoholgebruik namelijk op de vierde plaats van determinanten van ziekten, met een bijdrage van 4,5%. Mensen die teveel alcohol drinken verliezen gemiddeld genomen 0,6 levensjaren en 0,9 gezonde levensjaren. Dat is minder dan het verlies aan levensjaren en gezonde levensjaren voor rokers en mensen die te zwaar zijn (Hoeymans et al., 2010). Overigens is bij de berekening van de ziektelast in DALY's1 niet alle alcoholgerelateerde gezondheidsschade meegerekend. De berekeningen zijn gedaan op basis van 56 ziekten. De bijdrage van ongevallen is niet meegeteld.

1

Disability-Adjusted Life Years (DALY) is een maat voor de totale last die ontstaat door ziektes. De DALY meet niet alleen het aantal mensen dat vroegtijdig sterft door ziekte, maar ook het aantal jaren dat mensen leven met beperkingen door ziekte. Gezondheidsprofiel Groningen 2012 63

6.1.1. Alcohol drinken In de provincie Groningen drinkt, in het voorafgaande jaar, 84% van de volwassenen alcohol. Dit is vergelijkbaar met het Nederlandse referentiecijfer (82%). Figuur 6.1.1. Volwassenen die alcohol drinken, provincie Groningen naar regio, 2012 (%)

82

80

83

78

79

84

82

13

12

16

15

18

20

17

22

21

16

18

an Ne de rl

Ol da mb t

Drinkt niet (afg. jaar) of heeft nooit gedronken

d

85

Zu idPr Oo ov i nc st ie Gr on in g en

84

Ha re n W es t er kw art ier No or dW es t No or dOo st Ce ntr um -W es t Ce nt rum -O os t

87

St ad

87

Drinkt alcohol

Meer mannen dan vrouwen drinken alcohol (89% versus 78%), daarbij neemt het aandeel geheelonthouders toe naarmate de leeftijd toeneemt. Van de 19- tot en met 34-jarigen is een op de tien een geheelonthouder, van de 75-plussers drinkt een derde van de mensen geen alcohol. Figuur 6.1,2. Volwassenen die alcohol drinken naar geslacht, leeftijd provincie Groningen, 2012 (%)

65

67

78 89

90

84

83

16

17

78

35

33

22 11 Man

10 Vrouw

12-18 jaar 19-34 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar 65-74 jaar

Drinkt niet (afgelopen jaar) of heeft nooit gedronken


22

75-plus

Drinkt alcohol

64

Nog geen 10% van de hoger opgeleiden is geheelonthouder. Van de lager opgeleiden drinkt ongeveer 40% niet. De lager opgeleiden worden echter voor een groot deel vertegenwoordigd door 75-plussers, waardoor het verschil tussen hoger opgeleiden en lager opgeleiden deels door leeftijd wordt verklaard. Figuur 6.1.3. Volwassenen die alcohol drinken naar opleiding, provincie Groningen, 2012 (%)

62 79

87

90

13

10

havo, vwo, MBO

HBO, wo

38 21

Lager Onderwijs

mavo, lbo

Drinkt niet (afgelopen jaar) of heeft nooit gedronken

Drinkt alcohol

In de provincie Groningen is het deel van de volwassenen dat alcohol drinkt tussen 2006 – 2012 licht gestegen. Een stijging van het percentage volwassenen dat alcohol heeft gedronken heeft zich ook voorgedaan in de regio’s Centrum-Oost, Noord-Oost, Noord-West en Stad. Figuur 6.1.4. Volwassenen die alcohol drinken in afgelopen jaar, naar regio, 2006 - 2012 (%) 2006

2010

2012 88

87 82

85

8384

83

82 79 79

82

81

80

79

78 78

85 84

87

85

8180

78

ad St

Ha re n

art ier es te

rkw

es t

W

No or d-W

ord -O os t No

-W es t um

Ce n tr

mOo st

bt

Ce ntr u

Ol da m

Zu id Oo st

Pr

ov inc ie

Gr on in

ge n

72


65

6.1.2. Overmatig alcoholgebruik Overmatig alcoholgebruik betekent voor vrouwen meer dan 14 drankjes per week en voor mannen meer dan 21 drankjes per week. In deze hoeveelheden verhoogt alcoholconsumptie de kans op verschillende ziekten. Gemiddeld is landelijk het aandeel overmatige drinkers lager (8,4%) dan in de provincie Groningen (9,9%). In de gemeente Groningen drinken er, vergeleken met het provinciale gemiddelde, veel volwassenen overmatig. Cijfers per gemeente: zie tabellenboek 6.1.1. Figuur 6.1.5. Volwassenen die overmatig alcohol drinken naar regio, provincie Groningen, 2012 (%) 7,4

9,9

8,4

92

91

91

94

90

92

94

93

90

92

Ce

d rla n Ne

de

Gr on in

Pr ov in c ie

Ol

-W es t rum

Ce nt

or d-O o No

No or dW

es ter kw a

re n

ge n

6,1

Zu id Oo st

8,3

da mb t

10

ntr um -O os t

5,7

st

9,4

es t

9,1

W

Ha

St ad

87

7,9

rtie r

13

Geen overmatige drinker, of drinkt niet

Overmatige drinker

Vooral veel mannen en jongeren (19 tot en met 34 jaar) drinken overmatig alcohol. Figuur 6.1.6. Volwassenen die overmatig alcohol drinken naar geslacht en leeftijd, provincie Groningen 2012 (%) 13

87

Man

7,1

93

Vrouw

13

87

19-34 jaar


8,5

10

8,1

5,5

92

90

92

94

35-49 jaar

50-64 jaar

65-74 jaar

75-plus

Overmatige drinker

Er zijn kleine verschillen tussen de diverse opleidingsniveaus wat betreft overmatig alcoholgebruik. Van de laagopgeleiden drinkt 11% procent overmatig alcohol en van de hoogopgeleiden 9,5%. Gezondheidsprofiel Groningen 2012

66

Figuur 6.1.7. Volwassen die overmatig alcohol drinken naar opleiding, provincie Groningen, 2012 (%) 11

7,6

12

9,5

89

84

88

90

Lager Onderwijs

mavo, lbo

havo, vwo, MBO

HBO, wo


Overmatige drinker

In onderstaande figuur wordt overmatig drinken weergegeven naar leeftijd en opleidingsniveau. Wat opvallend is, is dat binnen de ene leeftijdscategorie overmatig alcohol gebruik afneemt naarmate het opleidingsniveau hoger wordt (34 t/m 49 jaar), terwijl bij een andere leeftijdscategorie het overmatige alcoholgebruik juist toeneemt, naarmate het opleidingsniveau hoger is (65-plussers). Onder hoog opgeleide ouderen komt overmatig alcoholgebruik ruim twee keer zo vaak voor als onder laag opgeleide ouderen. Figuur 6.1.8. Overmatig alcoholgebruik naar opleidingsniveau en leeftijd in 2012 (%) laag

midden-laag

midden-hoog

19

hoog

17

16

13 9,7 6,8

9

8,1

6,4

7,7

9,1 6,7

8,1

10

4

19-34 jaar


35-49 jaar

50-64 jaar

65 en ouder

67

In de provincie wordt weliswaar meer overmatig alcohol gedronken dan landelijk, maar er wordt minder overmatig gedronken door Groningers in de periode 2006-2012. Dit geldt voor alle regio’s. Figuur 6.1.9. Overmatig alcoholgebruik afgelopen vier weken 19+ naar regio, 2006 - 2012 (%) 2006

2010

2012 1313

12 11

10

10

10 9

9,1

9

7,9

7,4 6,1

Ha re n

es ter kw a

es t

or dOo st No

es t tru mW

Ce n

tru mOo st

Ce n

Ol

da m

bt

st -O o Zu id

i ng en Pr ov i nc ie


rtie r

5,7

5

Gr on

9,1

8,3

No or dW

8

11 10 9,4

St ad

12

1414 13

W

12 11 10

13 12

68

6.1.3. Zwaar alcoholgebruik Bij vorige metingen, onder andere in 2006 en 2010, was de definitie voor zwaar alcoholgebruik voor mannen en vrouwen gelijk: minstens 1 dag per week 6 glazen of meer. Op basis van landelijke afspraken is deze definitie bij de meting voor 2012 aangepast voor vrouwen. De aangepaste definitie van zwaar drinken voor vrouwen luidt als volgt: minstens 1 dag per week 4 glazen of meer. Het is niet mogelijk om deze definitie met terugwerkende kracht voor de metingen in 2006 en 2010 te wijzigen door een veranderende vraagstelling. Voor een vergelijking in de tijd van het zware alcoholgebruik maken we nog gebruik van de oude definitie (zie figuur 6.1.15). Evenals bij overmatig drinken zijn er, vergeleken met het landelijke gemiddelde, veel Groningers die zwaar drinken. In Nederland is 1 op de 10 een zware drinker in de provincie Groningen is dat bijna 1 op de 8. Figuur 6.1.10.Volwassen met zwaar alcoholgebruik naar regio provincie Groningen, 2012 (%) 11

12

10

92

90

92

89

93

91

92

89

88

90

de rla n

en

Ne

ing Gr on

Pr ov inc ie

Ol da

tru m

-O os t

es t Ce n

mW nt r u Ce

No or dOo

No

Geen zware drinker, of drinkt niet

d

7,8

Zu i dOo st

9,1

mb t

7,3

st

11

or dW es t

8,1

rkw art ier

10

W es te

St ad

83

8,3

Ha re n

17

Zware drinker

Figuur 6.1.11. Volwassenen die zwaar drinken naar GGD regio (RIVM, CBS, 2012) In Nederland is 10,4% van de bevolking van 19 jaar en ouder een zware drinker: minstens één keer per week ten minste vier (voor vrouwen) of zes (voor mannen) glazen per dag. Het percentage zware drinkers is het laagst in Flevoland en de ‘Bible Belt’. In andere regio’s, waaronder de provincie Groningen, zijn er twee keer zo veel zware drinkers.


69

Vooral mannen zijn zware drinkers. Zestien procent van de mannen drinkt wekelijks, minimaal 1 dag in de week, 6 glazen of meer. Van de vrouwen drinkt acht procent zwaar. De mate van zwaar drinken onder 19- tot en met 34-jarigen is hoog vergeleken met de andere leeftijdscategorieën. Bijna 1 op de 5 van deze groep is een zware drinker. Figuur 6.1.12. Volwassen die zwaar drinken naar geslacht en leeftijd, provincie Groningen, 2012 (%) 8

16

84

Man

19

92

Vrouw

81

11

9,4

6,3

6

89

91

94

94

19-34 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar 65-74 jaar


75-plus

Zware drinker

Alleen het percentage hoger opgeleiden dat zwaar drinkt is zichtbaar lager in vergelijking met overige inwoners. Voor het overige zijn de verschillen klein. Figuur 6.1.13. Volwassen die zwaar drinken naar opleiding, provincie Groningen, 2012 (%) 14

11

14

10

86

89

86

90

Lager Onderwijs

mavo, lbo

havo, vwo, MBO

HBO, wo



Zware drinker

70

Uit figuur 6.1.14. komt naar voren dat, met uitzondering van de 19- tot en met 34-jarigen, naarmate het opleidingsniveau hoger is er minder Groningers zwaar drinken. Jong volwassenen (19-34 jaar) vormen een uitzondering hierop omdat relatief veel studenten met een (midden tot hoge) afgeronde opleiding zwaar drinken. Figuur 6.1.14. Zwaar drinken naar opleidingsniveau en leeftijd in 2012 (%) laag

midden-laag

22

15

midden-hoog 18

17

15

hoog

13

11

10 7

8,4

8,9

7,1

7,6 3,6

3,3

35-49 jaar

19-34 jaar

50-64 jaar

65 en ouder

In de trendanalyse in figuur 6.1.15. wordt, zoals eerder vermeld, gebruik gemaakt van de oude definitie van zwaar drinken (waarbij zowel mannen als vrouwen zware drinkers zijn zodra ze ten minste op 1 dag in de week 6 glazen of meer drinken). Uit deze analyse blijkt dat zwaar drinken licht is toegenomen tussen 2006 en 2012. Vooral in de stad is de trend stijgend. Zie voor de gemeentelijke cijfers tabellenboek tabel 6.1.3. Figuur 6.1.15. Zwaar drinken door volwassenen in de afgelopen vier weken naar regio, 2006-2012 (%) 2006

2010

2012 14

13 12 10 9,1 7,9 7,3

8,8 8

5,7


8,1 7,2

7,8 6,5

9,3

10

7,4

7 7 6

re n

St ad

rkw a

Ha

rtie r

t es

es te W

or dW No

or d-

Oo s

t

t No

ru mW es

t nt

ru mOo s nt

Ce

Ol

da

mb t

st Zu i dOo

9,9 9,8 9

8,6

4,9

Pr ov i nc ie

Gr on in g

en

5,3

6,4

Ce

9,79,8 8,8

71

6.1.4. Jongeren en alcohol drinken Het alcoholgebruik stijgt navenant met de leeftijd van de jongeren op het voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs. In vergelijking met vier jaar geleden hebben binnen elke afzonderlijke leeftijdsgroep minder jongeren afgelopen maand alcohol gedronken. Vooral jongeren die jonger zijn dan 16 jaar drinken in vergelijking met vier jaar geleden minder. Figuur 6.1.16. Alcoholgebruik in de afgelopen 4 weken in het VO/MBO, 2008-2012 (%) 81

79 73

77

60 49 40 26

23 18 11

9,3

12 jaar

13 jaar

14 jaar

15 jaar 2008

16 jaar

17 jaar

2012

Binge drinken is het drinken van 5 glazen alcohol of meer bij één gelegenheid in de afgelopen 4 weken. Drie op de tien jongeren op het voortgezet onderwijs heeft afgelopen maand binge gedronken (zie figuur 6.1.17.). Het provinciale percentage voor binge drinken, binnen het voortgezet onderwijs, is gelijk aan het landelijke percentage. Sociaal-economische status speelt een duidelijke rol bij het binge drinken. Het aandeel scholieren op het Vmbo dat binge drinkt is vijf procent hoger dan op Havo/Vwo. Binnen elke onderwijssoort op het voortgezet onderwijs is het aandeel scholieren dat binge drinkt afgenomen tussen 2008 en 2012. Op het middelbaar beroepsonderwijs daarentegen is het percentage binge drinkers toegenomen. Figuur 6.1.17. Binge drinken door jongeren in de voorafgaande vier weken, naar geslacht, leeftijd en opleiding, provincie Groningen 2012 (%)


72

In figuur 6.1.18. wordt op het voortgezet onderwijs het percentage binge drinkende jongeren per regio weergegeven. In Haren hebben veel 16-plussers de afgelopen maand binge gedronken. Dit terwijl relatief weinig jongeren onder de zestien in Haren binge drinken. In Centrum-Oost heeft meer dan een kwart van de 16-minners op het voortgezet onderwijs afgelopen maand binge gedronken. Dit is vergeleken met de rest van de provincie veel. Figuur 6.1.18. Binge drinken door jongeren in de voorafgaande vier weken naar regio in 2012 (%)


73

6.2. Roken In 2011 overleden in totaal bijna 19.000 mensen ten gevolge van een aan roken gerelateerde aandoening (Nationaal Kompas, 2013). Roken is bij mensen boven de twintig jaar verantwoordelijk voor een groot deel van de sterfgevallen door longkanker (85% van de sterfgevallen door roken), COPD (80%) en een aantal vormen van kanker in het hoofdhalsgebied (54% tot 85%). Daarnaast is circa 17% van de sterfte aan coronaire hartziekten, 7% van de sterfte aan beroerte en 12% van de sterfte aan hartfalen te wijten aan roken (CBS Doodsoorzakenstatistiek, bewerkt door het RIVM). Roken verhoogt vooral het risico op longkanker, strottenhoofdkanker, COPD, mondholte- en keelkanker en slokdarmkanker. Daarnaast is door roken het risico op veel andere aandoeningen verhoogd. Rokers hebben bovendien een grotere kans op postoperatieve complicaties aan de ademhalingswegen en verminderde heling van wonden. Ook is bij rokers het risico op allerlei luchtwegklachten groter, zoals verminderde longgroei, respiratoire symptomen (hoesten, slijm, piepen en ademnood), vroege achteruitgang in longfunctie en (moeite met het onder controle houden van) astma gerelateerde symptomen (Surgeon General, 2004). Tot slot kan roken het beloop van een ziekte ongunstig beïnvloeden; roken versnelt bijvoorbeeld bij patiënten met multiple sclerose de overgang naar een volgende ziektefase. Roken gaat ook gepaard met een slechtere kwaliteit van leven, meer ziekteverzuim en een hoger zorggebruik (Surgeon General, 2004). In vergelijking met andere leefstijlfactoren is de bijdrage aan de totale ziektelast bij roken hoog. Ten opzichte van niet-rokers verliezen rokers in Nederland gemiddeld 4,1 levensjaren en 4,6 gezonde levensjaren (Hoeymans et al., 2010). In vergelijking met andere risicofactoren is het verlies aan levensjaren voor roken het grootst. 6.2.1. Volwassenen en roken In 2010 werd geconstateerd dat de dalende trend in roken voor Nederland is gestopt. Echter nu blijkt dat tussen 2010 en 2012 het percentage rokende volwassenen sterk is gedaald in Nederland. Het percentage rokers in de provincie Groningen is gestabiliseerd rond 25 procent. Figuur 6.2.1. Trend in roken volwassenen, provincie Groningen en Nederland, 1990 - 2012 (%) Nederland 36

39

1990

34 35

1994


35 35

1998

provincie Groningen

31

34

2002

27 28

2006

28

24

2010

23 25

2012

74

Figuur 6.2.2. Deel van de volwassenen dat rookt naar GGD-regio, GGD’en, RIVM, CBS, 2012, Gemiddeld rookt 22,8% van de Nederlandse bevolking van 12 jaar en ouder (Nationaal Kompas, 2013). Vooral in de meest verstedelijkte gebieden in de Randstad (waaronder Haaglanden, GGD Rotterdam-Rijnmond en de GGD regio's Amsterdam en Utrecht) en de landelijke GGD-regio’s in het noorden (Groningen, Friesland en Drenthe), oosten (Twente) en zuiden (Zuid-Limburg) van het land wordt het veel gerookt. Het percentage rokers is het hoogst in de GGDregio Amsterdam (26,1%). In de GGD-regio's LimburgNoord, Zuid-Holland-Zuid en Noord- en Oost-Gelderland wordt het minst gerookt (ongeveer één op de vijf).

Het percentage rokers is onder volwassenen Groningers vanaf 1990 geleidelijk gedaald. Deze trend heeft zich voortgezet tussen 2006 en 2010. De afgelopen twee jaar is het percentage rokers gestabiliseerd. Onder 19- tot en met 49-jarigen en onder jongeren is het percentage rokers zelfs gestegen de afgelopen 2 jaar. Alleen bij de 65-plussers zet de dalende trend door. Figuur 6.2.3. Roken van volwassenen naar leeftijd provincie Groningen in de periode, 1990-2012 (%) 1990

1994

1998

2002

2006

2010

2012

48 42

43 41

42 39 41 34 28

20

17

12-18 jaar*

31

39

39 32 26

29

39

36 36 34 28

25 26

20

19-34 jaar

35-49 jaar

50-64 jaar

35 36 34 28

22

18 18

24 25

15 15 14 13

65 en ouder

totaal (20+)

* De gegevens voor de jongeren op het voortgezet onderwijs in de leeftijd van 12 tot en met 18 jaar zijn afkomstig uit het jeugdgezondheidsonderzoek uit 2004, 2008 en 2012.


75

In de regio’s Oldambt en Zuid-Oost roken naar verhouding veel mensen. In Haren wordt door volwassenen naar verhouding weinig gerookt. Zie voor de gemeentelijke cijfers tabellenboek tabel 6.2.1.). Figuur 6.2.4. Roken van volwassenen naar regio, provincie Groningen, 2012 (%)

23

77

76

76

77

75

71

71

75

77

d rla n de Ne

Gr on in

Pr ov in c ie

Ce

Ol

-W es t

Ce nt

rum

or d-O o No

es ter kw a

re n

Rookt niet

ge n

25

Zu id Oo st

29

da mb t

29

ntr um -O os t

25

st

23

rtie r

24

W

Ha

St ad

24

es t

84 74

23

No or dW

16 26

Rookt

Er wordt vooral onder mannen en 19- tot en met 34-jarigen veel gerookt. Bijna 30% van de mannen en meer dan 30% van de 19- tot en met 34-jarigen rookt. Onder 65-plussers wordt relatief weinig gerookt. Figuur 6.2.5. Roken naar geslacht en leeftijd, provincie Groningen, 2012 (%)

29

71

Man

16

20

21

31

69

71

92

74

12-18 jaar 19-34 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar 65-74 jaar Rookt niet


26

84

80

79

Vrouw

29

8,2

75-plus

Rookt

76

Onder hoog opgeleiden (HBO en wo) wordt minder gerookt dan onder niet-hoog opgeleiden. Het verschil tussen beide groepen is om en nabij 10 procentpunten. Figuur 6.2.6. Roken volwassenen naar opleiding, provincie Groningen, 2012 (%)

17 27

28

28

73

72

72

Lager Onderwijs

mavo, lbo

havo, vwo, MBO

83

HBO, wo

Rookt niet

Rookt

Roken is sterk afhankelijk van het opleidingsniveau. Alleen onder 65-plussers speelt opleidingsniveau geen rol. Bij de overige leeftijdscategorieën roken laag opgeleiden meer dan hoog opgeleiden. Figuur 6.2.7. Roken naar opleidingsniveau in 2010 (%) laag 50

midden-laag 55

midden-hoog

41

38

41 25

16

19-34 jaar


hoog

35-49 jaar

29 20

24 18

50-64 jaar

13

13

12

14

65 en ouder

77

6.2.2. Jongeren en roken In 2012 rookt 20 procent van de leerlingen in het voorgezet onderwijs in de provincie Groningen (vergeleken met 19% in Nederland). Jongeren roken in 2012 meer dan in 2008. Binnen het praktijkonderwijs roken jongeren het meest. Figuur 6.2.8 Roken door jongeren in de afgelopen maand naar leeftijd, geslacht en opleiding, provincie Groningen, 2012 (%)

Er wordt onder Groningse jongeren op het voortgezet onderwijs ongeveer evenveel gerookt als gemiddeld in Nederland. Naarmate de leeftijd van jongeren op het voortgezet onderwijs toeneemt, roken er meer jongeren. Vooral vanaf 14 jaar neemt het aandeel rokende jongeren sterk toe. Vanaf 18 jaar rookt 34 procent van de jongeren op het voortgezet onderwijs. Figuur 6.2.9 Roken door jongeren in de afgelopen maand naar leeftijd in provincie Groningen (2012) en Nederland (2011) (%) 34 31 26 27

28

30

19 20 16

Nederland (2011)

14 7,6

Groningen (2012)

9 9,4

3,6

12 jaar

13 jaar

14 jaar


15 jaar

16 jaar

17/ 18 jaar

Totaal VO

78

6.3. Cannabis en harddrugs Cannabisproducten (hasj, wiet/marihuana) zijn over het algemeen niet sterk verslavend, maar het risico van afhankelijkheid neemt wel toe bij langdurig frequent gebruik (Nationaal Kompas, 2013). Mogelijke gevolgen van cannabisgebruik zijn: • Vermindering van het reactie- en concentratievermogen en het korte termijn geheugen. Cannabisgebruik beïnvloedt school- en werkprestaties en het verkeersgedrag negatief. • Bij het roken van cannabis komen veel kankerverwekkende stoffen in het lichaam terecht, wat schadelijk is voor de longen. • Het cognitief functioneren gaat na langdurig en intensief gebruik achteruit. Dit verdwijnt meestal binnen een aantal dagen tot weken na stopzetting van het cannabisgebruik. • Er is een toenemend wetenschappelijk bewijs dat cannabis psychotische symptomen kan uitlokken, met name bij personen die veel gebruiken en een aanleg hebben voor psychosen. • Bij jongeren die regelmatig blowen ontwikkelt de intelligentie zich ongunstig. Naarmate ze langer blowen loopt het IQ verder terug. Gemiddeld is het IQ van mensen die regelmatig cannabis gebruiken op latere leeftijd 8 punten lager dan toen ze 13 waren. Drugsgebruikers lopen een verhoogd risico op aandoeningen die samenhangen met de wijze van drugsgebruik, de kwaliteit van de drug (zoals bij XTC) en de leefstijl van de gebruiker. Zo kunnen gebruikers in geval van intraveneus toedienen van drugs een besmetting met virussen (hepatitis B, hepatitis C of hiv) of een bloedvergiftiging oplopen. Ook bestaat er een verhoogd risico op het krijgen van longaandoeningen als gevolg van het roken van een rookbare vorm van cocaïne (‘crack’) en op het ontstaan van abcessen door het gebruik van niet-steriele spuiten. Volgens de laatste stand van de wetenschap leidt gebruik van XTC waarschijnlijk tot een langdurige verstoring van hersenfuncties, met name het geheugen, het concentratievermogen en de stemming, bij gebruikers en ex-gebruikers van XTC. Cannabisgebruik en volwassenen Vooral veel 19- tot en met 34-jarigen gebruiken cannabis. Dat was in 2012 het geval, maar dat was ook het beeld twee en zes jaar daarvoor. Onder deze leeftijdscategorie neemt het gebruik daarnaast sterk toe van 5,2% in 2006 tot 9,5% in 2012. Figuur 6.3.1. Trend in gebruik van cannabis naar leeftijd, 2006-2010-2012 (%) afgelopen 4 w eken

9,5

2012 19-34 jaar

2006 19-34 jaar

nooit

36

6,9

2010 19-34 jaar

> 4 w eken geleden

55

34

5,2

60

24

2012 35-49 jaar 2,1

71

21

2010 35-49 jaar 2,5

77

17

2006 35-49 jaar 2,5

81

14

83

2012 50-64 jaar 1,8

10

88

2010 50-64 jaar 1,1

10

89

2006 50-64 jaar 1,4 5,5


93

79

Gebruik cannabis en harddrugs door jongeren 16- tot en met 18-jarigen gebruiken nog meer cannabis dan 19- tot en met 34-jarigen (15% versus 9,8%). Ook hier is het recente gebruik, tussen 2008 en 2012, toegenomen. Het cannabisgebruik onder 12- tot en met 15-jarigen lijkt ook toe te nemen. Figuur 6.3.2. Trend in gebruik van cannabis naar leeftijd, 2008- 2012 (%) afgelopen 4 weken

15

2012 16-18 jaar

2008 16-18 jaar

12

2012 12-15 jaar

5,6 5,1

> 4 weken geleden

13

72

19

2008 12-15 jaar 4,5 3,4

nooit

69

89

92

Harddrugsgebruik en volwassenen Vooral veel 19- tot en met 34-jarigen hebben ooit harddrugs gebruikt. Onder harddrugs wordt hier verstaan: XTC, cocaïne, paddo’s, amfetaminen, methadon, heroïne, GHB en LSD. Het gebruik (ooit) lijkt onder alle leeftijdscategorieën, maar vooral onder 19- tot en met 34-jarigen, toe te nemen. Doordat het gebruik van harddrug een gevoelig onderwerp is, is onderrapportage aannemelijk. Zie voor de regionale cijfers tabellenboek tabel 6.2.2. en 6.2.3. Figuur 6.3.3. Trend in gebruik van harddrugs, 2006-2010-2012 (%) afgelopen 4 weken

2012 19-34 jaar

2

11

2010 19-34 jaar 1,9 2006 19-34 jaar 0,7

8,7 6,3

2012 35-49 jaar 1,4

5,8

> 4 weken geleden

87 89 93

93

2010 35-49 jaar 0,7 2,8

96

2006 35-49 jaar0,6 4,1

95

2012 50-64 jaar0,2 3,1

97

2010 50-64 jaar0,3 2,9

97

2006 50-64 jaar0,61,2

98


nooit

80

6.4. Overgewicht, lichaamsbeweging en voeding Er zijn diverse factoren die samenhangen met overgewicht: te hoge energie-inname, te weinig lichamelijke activiteit, psychosociale factoren en emoties, de fysieke en sociale omgeving en genetische aanleg. In deze paragraaf passeert naast overgewicht onder volwassenen en jongeren ook de lichaamsbeweging de revue. Overgewicht en ernstig overgewicht (obesitas) kunnen leiden tot verschillende ziekten en aandoeningen. Het risico wordt groter naarmate de body mass index (BMI) of de buikomvang toeneemt (Gezondheidsraad, 2003a). Volwassenen met een BMI hoger dan 30 hebben 5-12 keer zoveel kans op diabetes mellitus type 2, en een 2-4 keer zo hoge kans op hartziekten en een aantal vormen van kanker, dan volwassenen met een gezond gewicht (Van Kreijl et al., 2004). Daarbij is de hoeveelheid buikvet de belangrijkste risicofactor voor het optreden van diabetes mellitus type 2 en hart- en vaatziekten. Het gaat dan vooral om het vet aanwezig in de buikholte, rondom en in de organen (Gezondheidsraad, 2003a, CBO, 2007b). Geschat is dat ongeveer één op de zeven gevallen van hart- en vaatziekten in Nederland toegeschreven kan worden aan overgewicht (Van Dis et al., 2009). Andere aandoeningen die in verband staan met (ernstig) overgewicht zijn: aandoeningen van het bewegingsstelsel, waaronder artrose, aandoeningen van de ademhalingswegen en onvruchtbaarheid (Gezondheidsraad, 2003a). Voor mensen met klachten aan het bewegingsstelsel hangt (ernstig) overgewicht bovendien samen met het erger worden van de symptomen en het optreden van lichamelijke beperkingen (Visscher et al., 2003, Tukker et al., 2009). Mensen met overgewicht lopen meer risico op psychosociale problemen, stigmatisering en discriminatie dan mensen met een gezond gewicht (Stunkard & Wadden, 1992). Mensen met ernstig overgewicht hebben bijvoorbeeld vaker angststoornissen of een depressie (Jansen et al., 2008; Scott et al., 2008). Het is niet altijd duidelijk of het hebben van overgewicht hier een oorzaak of een gevolg van is. Zo kan overgewicht bij mensen met een depressie het gevolg zijn van gewichtsverhogende effecten van antidepressiva (Ouwens et al., 2009). 6.4.1. Overgewicht We spreken van overgewicht als iemand te zwaar is voor zijn of haar lengte. Als maat voor overgewicht is de Body Mass Index (BMI) gebruikt. De BMI, ook wel Quetelet Index genoemd, is een index voor het gewicht in verhouding tot lichaamslengte. De BMI wordt berekend door het lichaamsgewicht in kilo’s te delen door het kwadraat van de lichaamslengte (uitgedrukt in meters). De BMI geeft een schatting van het gezondheidsrisico van het lichaamsgewicht. De BMI vertoont een relatie met de hoeveelheid lichaamsvet, maar de BMI-waarden geven niet het percentage lichaamsvet aan. BMI-waarden voor volwassenen tussen de 25 en 30 duiden op matig overgewicht. Bij een BMIwaarde van 30 of hoger is sprake van ernstig overgewicht (obesitas). Voor jongeren zijn de grenzen (afkappunten) voor matig overgewicht en obesitas afhankelijk van de leeftijd en het geslacht van de jongere. Begin 1980 was landelijk een derde van de volwassenen te zwaar (VTV 2010). Sindsdien is het percentage Nederlanders dat te zwaar is, gestegen tot bijna de helft van alle volwassenen in 2008. Het valt op dat de laatste decennia matig overgewicht vooral bij mannen voorkwam en ernstig overgewicht vooral bij vrouwen.


81

Figuur 6.4.1. Overgewicht volwassenen naar GGD-regio, GGD’en, RIVM, CBS, 2012 In Nederland is 48% van de volwassenen te zwaar. Utrecht en Amsterdam kennen de laagste percentages volwassenen met overgewicht (respectievelijk 38 en 41%). Dat wil zeggen dat deze personen een BMI van 25 of hoger hebben. Het percentage volwassenen met overgewicht is het hoogst in Zuid-Holland Zuid, Twente, Drenthe en Zuid-Limburg. In de provincie Groningen heeft bijna 49% van de volwassenen overgewicht.

In de provincie Groningen is het percentage volwassenen met overgewicht tot 2006 sterk gestegen. Echter, tussen 2006 en 2010 daalde het percentage volwassenen met matig overgewicht licht en stabiliseerde het percentage met ernstig overgewicht. Daarmee volgt de provincie Groningen de landelijke trend: het aandeel volwassenen met overgewicht stabiliseert rond 50%. De laatste meting uit 2012 bevestigt dit beeld. Alleen bij de 35- tot en met 49-jarigen stijgt het aandeel volwassenen met overgewicht gestaag. Figuur 6.4.2. Trend in overgewicht naar leeftijd, 1990 – 2012 (%) 1990

48 48

27

30

33

37 38

1994

51 52

1998

2002

51 50

55

61 61 59

2006

56

2010

2012

58 54 56

62

65

61

64 49 51 49 49

42 37

40

43

28 29

17 19

19-34 jaar

35-49 jaar


50-64 jaar

65+ jaar

Totaal

82

Ook het gemiddelde Nederlandse referentiecijfer van overgewicht is bijna 50 procent. Binnen de provincie zijn er wel grote verschillen. In de Stad heeft 37% van de volwassenen overgewicht, vergeleken met Oldambt en Zuid-Oost is het verschil 24 procentpunten. Vooral de regio’s Oldambt en Centrum-Oost kenmerken zich door obesitas. Meer dan een vijfde van de volwassen bevolking kampt met obesitas. Het grote verschil tussen de gemeente Groningen en de oostelijke regio’s wordt voor een groot deel verklaard door de relatief jonge bevolking van de gemeente Groningen. Zie voor de gemeentelijke cijfers tabellenboek tabel 6.4.1. Figuur 6.4.3. Volwassenen met overgewicht en vetzucht naar regio, provincie Groningen, 2012 (%)

17 12

18

22

17 21

12

14

13

35

35

9,5 8,6

rla n

d

ge n

Pr ov i nc ie

Ne

de

Gr on in

da mb t

tru mOo st

Ce n

rum

-W es t

st Ce nt

or d-O o No

es t No or dW

rtie r es ter kw a

re n W

Ha

43

39

35

Zu i dOo st

40

31

28

St ad

42

37

Ol

40

Overgewicht

Obesitas

Vooral mannen hebben overgewicht. Meer dan de helft van de mannen is te zwaar. Obesitas daarentegen is omvangrijker onder vrouwen. Onder jongeren komt overgewicht minder frequent voor dan onder ouderen. Twee derde van de 65-74-jarigen is te zwaar. Figuur 6.4.4. Volwassenen met overgewicht en obesitas naar geslacht en leeftijd provincie Groningen, 2012 (%)

19 17 12

14

17

15

6,5 40

48 38

39

42

30 1,4

22

9,2 Man

Vrouw

12-18 jaar 19-34 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar 65-74 jaar Overgewicht


75-plus

Obesitas

83

Onder volwassenen met lager onderwijs als hoogst genoten opleiding komt overgewicht twee keer zo veel voor als onder hoger opgeleiden. Voor obesitas is het verschil nog groter. Obesitas komt onder laag opgeleiden 3,5 keer zo vaak voor als onder hoger opgeleiden. Figuur 6.4.5. Volwassenen met overgewicht of obesitas naar opleiding, provincie Groningen, 2012 (%)

30 18 11 8,6

42

40

36 29

Lager Onderwijs

mavo, lbo

havo, vwo, MBO

Overgewicht

HBO, wo Obesitas

De resultaten in figuur 6.4.5. zijn lastig te interpreteren. Lager opgeleiden zijn gemiddeld ouder dan hoger opgeleiden waardoor het effect van het opleidingsniveau versterkt wordt. Uit figuur 6.4.6. blijkt dat het opleidingsniveau een belangrijke rol speelt bij overgewicht. Figuur 6.4.6. Volwassenen met obesitas naar opleiding en leeftijd in 2012 (%) laag

midden-laag

midden-hoog

hoog

33 29

28 19

19 13

12 6,2

16

16 11

10

16 12

3,9

19-34 jaar*

35-49 jaar

50-64 jaar

65 en ouder

* Vanwege de representativiteit (n<30) is het % overgewicht onder laagopgeleide 19- tot en met 34-jarigen niet weergegeven.


84

In figuur 6.4.7. wordt het percentage scholieren met matig en extreem (obesitas) overgewicht weergegeven. Obesitas is het hoogst binnen het Praktijkonderwijs. Op Havo/Vwo is obesitas onder de jongeren minder vaak aanwezig volgens de zelfgerapporteerde informatie. In het schooljaar 2007-2008 heeft GGD Groningen in klas 2 op het voortgezet onderwijs de leerlingen gemeten en gewogen. Uit deze objectieve meting blijkt dat de zelf gerapporteerde BMI-scores een onderschatting zijn van de objectieve, door de GGD gemeten, BMI-scores. Vijf jaar geleden was het objectief gemeten overgewicht onder de leerlingen in klas 2 twintig procent. Figuur 6.4.7. Jongeren op het voortgezet onderwijs met overgewicht of obesitas (%), provincie Groningen, 2012


85

6.4.2. Lichaamsbeweging Matig intensieve activiteit heeft een gunstig effect op de gezondheid, mits deze activiteit regelmatig wordt verricht. Voorbeelden van matig intensieve activiteiten zijn sport, fietsen van en naar het werk of school, stevig wandelen en tuinieren. Ook kan men lichamelijk actief zijn op het werk of door het verrichten van huishoudelijke bezigheden. Onvoldoende beweging verhoogt de kans op vroegtijdig overlijden en op het ontstaan van ziekten. Het betreft ziekten zoals coronaire hartziekten (CHZ), diabetes, beroerte, botontkalking, dikke darmkanker en borstkanker. Ook zijn er steeds meer aanwijzingen dat onvoldoende beweging meer risico geeft op dementie en depressie. Voldoende lichamelijke activiteit zorgt behalve voor het behoud van gezondheid ook voor een gunstiger beloop van ziekten. Dit laatste is vooral het geval voor CHZ, beroerte, diabetes, botontkalking en depressie. Het lichaamsgewicht wordt bepaald door de inname van voeding en de hoeveelheid beweging. Wie te veel eet of te weinig beweegt, wordt dikker. En dat is precies wat er in Nederland in de afgelopen jaren is gebeurd. De Nederlandse norm gezond bewegen (NNGB) adviseert jongeren dagelijks één uur matig intensieve lichamelijke activiteit. Om fit te blijven moeten zij daarnaast ook minimaal twee keer per week kracht-, lenigheid- en coördinatieoefeningen uitvoeren. De beweegnorm voor volwassenen en ouderen is minimaal een half uur per dag matig intensief bewegen, gedurende minimaal 5 dagen per week. De norm om fit te blijven houdt in dat zij minstens drie keer per week minimaal 20 minuten zwaar intensieve lichamelijke activiteit moeten doen, zomers en ‘s winters. Mensen worden inactief genoemd als zij op geen enkele dag per week een half uur matig intensief bewegen. Afgelopen zes jaar zijn Groningers meer gaan bewegen. Zeventig procent van de volwassenen voldoet aan de NNGB norm in 2012. Dit is vijf procentpunten hoger vergeleken met 6 jaar geleden. Figuur 6.4.8. Trend volwassenen die voldoen aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen, 2006 en 2012 (%) Voldoet niet aan de NNGB

2012

2006


30

35

Voldoet aan de NNGB

70

65

86

In de regio Centrum-Oost wordt, vergeleken met het provinciale gemiddelde, weinig bewogen. Het meest wordt bewogen door volwassenen uit de gemeente Haren en Groningen. Zie voor de gemeentelijke cijfers tabellenboek tabel 6.4.2. Figuur 6.4.9. Volwassen die voldoen aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen naar regio, provincie Groningen, 2012 (%)

63

67

69

70

66

d rla n de Ne

Pr ov i nc ie

Ce n

Voldoet aan de NNGB

ge n

34

Gr on in

-W es t

Ce nt

rum

or d-O o No

es ter kw a

re n

30

Zu i dOo st

68

31

da mb t

67

33

Ol

70

37

tru mOo st

70

st

32

es t

33

W

Ha

St ad

30

rtie r

76

74

30

No or dW

24

26

Voldoet niet aan de NNGB

Mannen bewegen meer dan vrouwen, van de mannen voldoet 72% aan de NNGB norm, van de vrouwen voldoet 69% aan deze norm. Ouderen bewegen meer dan jongeren blijkt uit onderstaande figuur. Figuur 6.4.10. Volwassenen die voldoen aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen naar geslacht en leeftijd provincie Groningen, 2012 (%) 28

72

Man

31

29

69

71

Vrouw

71

25

19

36

39

75

81

64

61

12-18 jaar 19-34 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar 65-74 jaar

75-plus

Voldoet aan de NNGB


29


87

Het opleidingsniveau heeft geen of slechts een beperkte invloed. Er zijn slechts kleine verschillen naar opleidingsniveau. Figuur 6.4.11. Volwassenen die voldoen aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen naar opleiding, provincie Groningen, 2012 (%)

33

29

28

31

67

71

72

69

Lager Onderwijs

mavo, lbo

havo, vwo, MBO

HBO, wo

Voldoet aan de NNGB


Voor jongeren is de Nederlandse Norm Gezond Bewegen dagelijks ten minste 60 minuten matig intensieve lichamelijke activiteit. Veel jongeren op het voortgezet onderwijs voldoen aan de norm, dit komt vooral door de reisafstand met de fiets van school naar huis en vice versa. Verder valt op dat meisjes over het algemeen minder bewegen dan jongens. Tenslotte is de jonge scholier lichamelijk actiever dan de oudere scholier. Figuur 6.4.12. Jongeren op het voortgezet onderwijs die (niet) voldoen aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen naar geslacht, leeftijd en opleiding, provincie Groningen, 2012 (%)


88

Naast de NNGB die zich vooral richt op matig intensieve beweging wordt de Fitnorm gebruikt. De fitnorm is voor jong en oud gelijk en vereist ten minste drie keer per week gedurende minimaal 20 minuten zwaar intensieve lichamelijke activiteit. Een kwart van de volwassenen in de provincie Groningen voldoet aan de Fitnorm. Groningen wijkt hiermee niet af van het Nederlandse gemiddelde. Figuur 6.4.13. Volwassenen die voldoen aan de Fitnorm, provincie Groningen en Nederland, 2012 (%) Voldoet aan de fitnorm

Voldoet niet aan de fitnorm

provincie Groningen

25

75

Nederland

24

76

Door zowel de NNGB als de Fitnorm te combineren krijg je de combinorm. Deze norm geeft inzicht in het deel van de bevolking dat onvoldoende matig intensief of zwaar intensief beweegt. 28% van de Groningers voldoet niet aan de Combinorm, tegenover een derde gemiddeld in Nederland. Figuur 6.4.14. Volwassenen die voldoen aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen of de Fitnorm, provincie/ Nederland, 2012 (%) Voldoet niet aan een van beide normen

provincie

Nederland


28

33

Voldoet aan een van beide normen

72

67

89

Een manier om aan de norm voor bewegen te voldoen is door te sporten in georganiseerd verband. Ondanks dat Groningers de laatste jaren meer zijn gaan bewegen, zijn er minder Groningers lid van een sportvereniging. Groningers zijn blijkbaar meer gaan bewegen in ongeorganiseerd verband. Figuur 6.4.15. Volwassenen die lid zijn van een sportvereniging, 2006 en 2012 (%) Niet lid van een sportvereniging

2012

Lid van een sportvereniging

35

65

59

2006

41

Binnen de provincie Groningen zijn vooral in de gemeenten Groningen en Haren veel inwoners lid van een sportvereniging. Dit wordt, naast een breed aanbod van verenigingen, mede verklaard door een gemiddeld jonge en hoog opgeleide bevolking (gemeente Groningen) en naar verhouding hoge sociaaleconomische status (Haren). Figuur 6.4.16. Deel van de volwassen bevolking dat lid is van een sportvereniging naar regio, provincie Groningen, 2012 (%)

Niet lid van een sportvereniging


74 65

ing ro n

bt da m Ol

tru mOo

en

63

Ce n

tru mW Ce n

74

-O os t

67

35

Pr ov i nc ie G

70

24 37

Zu id

70

26

st

33

es t

30

No or dOo st

30

es t rd -W

64

No o

59

60

W es t er kw ar t ie r

36

Ha re n

40

St ad

41


90

Vooral jongeren zijn over het algemeen lid van een sportvereniging. Figuur 6.4.17. Lid sportvereniging naar geslacht en leeftijd provincie Groningen, 2012 (%) 35

35

25

35

26

17

13 24 39

44

61

56

50 64

65

65

75

65

74

83

87 76

50 36

Man

Vrouw

12-18 jaar

19-34 jaar

35-49 jaar

50-64 jaar

Niet lid van een sportvereniging

65-74 jaar

75-plus

LO

LBO mavo

havo- HBO-WO mbo-vwo


Hoger opgeleiden zijn relatief vaak lid van een sportvereniging. Naarmate het opleidingsniveau hoger is zijn er meer mensen lid van een sportvereniging. Zie voor de gemeentelijke cijfers tabellenboek tabel 6.4.3. Figuur 6.4.18. Lid sportvereniging naar opleiding, provincie Groningen, 2012 (%) Er zijn ook landelijke cijfers beschikbaar (NOCNSF). In 2011 zijn er in totaal 4,4 miljoen mensen lid van een of meer van de 76 bij NOCNSF aangesloten sportbonden. Gemiddeld heeft 27% een lidmaatschap. Personen kunnen meerdere keren voorkomen. Daardoor zijn de percentages in figuur 6.4.18. hoger dan de voorgaande staafdiagrammen. Het aantal sportlidmaatschappen is in de Groninger gemeenten lager dan elders in Nederland (m.u.v. gemeente Haren).


91


92

7. OMGEVING EN SOCIALE RELATIES Gemeenten zijn medeverantwoordelijk voor het inrichten van de leefomgeving met bedrijfsterreinen, wegen, woningen, scholen, speelterreinen en recreatiegebieden. Instrumenten die gemeenten daarvoor hebben zijn ruimtelijke planning, openbare werken, verlening van milieu- en bouwvergunningen, en handhaving. De leefomgeving en sociale relaties kunnen op verschillende manier de gezondheid beïnvloeden. Steun van sociale relaties kan leiden tot een betere psychische gezondheid omdat men zich meer gewaardeerd voelt en er meer hulp beschikbaar is in geval van nood. Weinig steun kan daarentegen leiden tot het ontstaan van een depressie, burnout en verhoging van het ziekteverzuim. Maar ook de fysieke omgeving is van grote invloed op de gezondheid, zowel rechtstreeks als via de beleving van omgevingsfactoren. Daarbij gaat het onder andere om ervaren veiligheid, geuren geluidhinder maar ook om de hoeveelheid groen (voorzieningen) in directe leefomgeving

7.1. Sociaal kapitaal Sociaal kapitaal gaat om de voordelen die je kunt halen uit contacten met andere mensen. Mensen maken deel uit van verschillende netwerken en zijn geneigd anderen in deze netwerken te vertrouwen en dezelfde normen en waarden te hanteren. Daardoor kunnen deze netwerken je toegang geven tot hulp, informatie en middelen (Kleinhans, 2005). Het sociaal kapitaal in de buurten van de provincie Groningen neemt de laatste zes jaar geleidelijk toe. Van alle buurten in de provincie heeft 44% een laag sociaal kapitaal, tegen 52% in 2006. Figuur 7.1.1. Sociaal kapitaal in de buurt, provincie Groningen, 2006 - 2012 (%) Laag sociaal kapitaal

2012

2010

2006

44

48

52


Gemiddeld sociaal kapitaal

Hoog sociaal kapitaal

39

16

40

12

38

9,8

93

Vooral in de gemeente Groningen hebben veel buurten een laag sociaal kapitaal, gevolgd door de oostelijke regio’s. Het Westerkwartier en Noord-West kenmerken zich door buurten met een naar verhouding hoog sociaal kapitaal. Zie voor de gemeentelijke cijfers tabellenboek tabel 7.1.1. Figuur 7.1.2. Sociaal kapitaal in de buurt naar regio, provincie Groningen, 2012 (%) 12

19

22

23

15

15

19

17

18

16

41

43

35

36

38

39

45

42

46

46

45

44


Gemiddeld sociaal kapitaal

i ng en Gr on

rum

-W es t

st Ce nt

or d-O o No

es t No or dW

es ter kw ar tie r

W

Ha re n

St ad

Laag sociaal kapitaal

Pr ov i nc ie

32

Zu i dOo st

30

34

51

da mb t

46

Ol

43

Ce n

51

tru mOo st

36

Hoog sociaal kapitaal

94

7.2. Tevredenheid woonomgeving Inwoners van de provincie Groningen geven de woonomgeving gemiddeld een 7,8. De gemeente Haren, scoort met gemiddeld een 8,3 het hoogst, maar ook regio’s als het Westerkwartier en Noord-West en het Oldambt scoren hoog. De inwoners van de Stad geven gemiddeld het laagste cijfer aan hun regio. Figuur 7.2.1. Trend tevredenheid met de woonomgeving naar regio, 2006 - 2012 (%) 2006

2010

2012 8,3

8,1

8,1 8

8

8,1

8,1

8

7,9 7,8

7,8 7,8

7,8

7,8

7,8

7,8

7,7 7,7

7,7

St ad

Ha r

en

rk wa rtie r

W

No ord

es te

-W es t

st No o

rd

-O o

es t um -W

Ce nt r

tru Ce n

Ol

da

mOo

st

mb t

st Oo Zu id -

Pr ov

inc ie G

ron

i ng

en

7,6

Het deel van de bewoners in de provincie dat vindt dat de buurt is achteruit is gegaan in balans met het percentage inwoners dat vindt dat zijn of haar buurt vooruit is gegaan. Vooral jongeren zijn positief over de ontwikkeling van de buurt, ouderen zijn over het algemeen negatiever. Figuur 7.2.2. Is uw woonbuurt vooruit of achteruit gegaan? naar geslacht en leeftijd, provincie Groningen, 2012 (%) 17

69

14

16

71

70

14

15

14

Man

Vrouw

Totaal

Achteruit gegaan


20

68

12

17

15

12

68

70

73

15

16

15

19-34 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar 65-74 jaar Gelijk gebleven

6,8

76

17

75-plus

Vooruit gegaan

95

7.3. Vrijwilligerswerk Voor de betrokkenheid bij de bredere samenleving wordt onder andere gekeken naar het verrichten van vrijwilligerswerk. Ten opzichte van 2006 is het percentage vrijwilligers vrijwel gelijk gebleven in de provincie Groningen. Vooral in Zuid-Oost is de deelname aan het vrijwilligerswerk toegenomen. In de regio Noord-West verrichten de meeste volwassenen vrijwilligerswerk. Zie voor de gemeentelijke cijfers tabellenboek tabel 7.3.1. Figuur 7.3.1. Volwassenen die vrijwilligerswerk verrichten naar regio, 2006 - 2012 (%) 2010

2012

38 39 38

36 36 36

34

34

26

St ad

kw ar

27 27

es ter

rd

n

tie

es t

r

25

-W

-O os

W mtru

27

t

es t

os t

W

ru

mO

t

Ce nt

Ol da mb

Zu

idO

os t

n on i ng e Pr ov inc ie

26

No ord

24

23

Gr

29 29

28 26 26

Ce n

29 30 29

36

30 31

No o

31 30

34

Ha re

2006

19- tot en met 34-jarigen en 75-plussers geven over het algemeen minder mantelzorg dan 35- tot en met 64-jarigen. Van de eerste groep doet ongeveer een kwart vrijwilligerswerk, van de 75-plussers is een vijfde vrijwilliger. Figuur 7.3.2. Deel van de volwassen bevolking dat vrijwilligerswerk verricht, geslacht en leeftijd provincie Groningen, 2012 (%) 29

28

26

71

72

74

Man

Vrouw

19-34 jaar Geen v rijw illiger


20 32

30

30

68

70

70

35-49 jaar

50-64 jaar

65-74 jaar

80

75-plus

Vrijw illiger

96

Naarmate het opleidingsniveau toeneemt wordt er meer vrijwilligerswerk gedaan. Er moet wel worden aangetekend dat onder lager opgeleiden relatief veel 75-plussers zitten, die over het algemeen minder vrijwilligerswerk verrichten. Figuur 7.3.3. Volwassenen die vrijwilligerswerk doen naar opleiding, provincie Groningen, 2012 (%) 13 24

30

36

87 76

Lager Onderwijs

mavo, lbo

Geen vrijwilliger


70

havo, vwo, MBO

64

HBO, wo Vrijwilliger

97

7.4. Ervaren milieuproblemen in de woonbuurt Respondenten konden uit 14 milieuproblemen een top drie grootste milieuproblemen in de buurt aankruisen. Het meest genoemde milieuprobleem in de provincie Groningen is nog steeds hondenpoep. Zonder uitzondering is dit probleem in elke regio wel minder geworden de afgelopen vier jaar. Ten opzichte van 2010 is geen enkel milieuprobleem toegenomen. Het percentage mensen dat geluidsoverlast ervaart is gestabiliseerd in de provincie Groningen. In de Stad en Zuid-Oost is dit milieuprobleem toegenomen. Tenslotte valt op dat slecht onderhouden wegen en rommel op straat minder worden genoemd in de top3 milieuproblemen. Tabel 7.4.1. Trend meest genoemde milieuproblemen in de buurt per regio in 2006 – 2012(%) Milieuproblemen

Hondenpoep

Geluidsoverlast

Rommel op straat

Slecht onderhouden wegen

Milieu belasting door verkeer

2012

2010

2006

2012

2010

2006

2012

2010

2006

2012

2010

2006

2012

2010

2006


21 18 24 23 27 27 30 25 25

33 33 33 38 34 34 37 36 30

38 25 33 43 40 34 38 40 28

39 18 13 11 14 18 14 13 18

36 21 18 13 16 22 14 14 15

28 20 16 11 13 18 16 15 18

27 9 8 9 17 18 11 12 12

32 17 17 16 16 21 21 15 20

30 15 17 15 17 20 16 17 16

11 7 16 14 21 12 15 25 15

13 10 16 22 27 16 17 27 16

12 10 11 19 23 14 18 23 19

9 8 6 4 5 4 4 4 6

11 5 7 7 4 8 4 4 5

10 8 8 5 3 4 4 4 4

Provincie Groningen

24

34

37

23

23

19

18

22

21

15

17

16

7

7

6


98

LITERATUURLIJST Anderson P, Baumberg B. Alcohol in Europe: a public health perspective. London: Institute of Alcohol Studies, 2006. Bos GAM van den, Danner S, Haan RJ de, Schadé E (red.). Chronisch zieken en gezondheidszorg. Maarssen: Elsevier, 2000. Cardol M, Dijk L van, Jong JD de, Bakker DH de, Westert GP. Tweede Nationale Studie naar Ziekten en Verrichtingen in de huisartspraktijk. Huisartsenzorg: wat doet de poortwachter? Utrecht: NIVEL, 2004. CBS 2013. Arme Surinamers en Antillianen maken hoogste zorgkosten. NRC 2013-09-20. CBS Doodsoorzakenstatistiek. Gegevens omtrent de doodsoorzaken van alle in Nederlandse bevolkingsregisters ingeschreven overledenen. Dis I van, Kromhout D, Geleijnse JM, Boer JM, Verschuren WM. Body mass index and waist circumference predict both 10-year nonfatal and fatal cardiovascular disease risk: study conducted in 20,000 Dutch men and women aged 20-65 years. Eur J Cardiovasc Prev Rehabil, 2009; 16: 729-34. Factsheet Psychosociale problemen: cijfers en risicogroepen in de regio Nijmegen, GGD Regio Nijmegen, 2012. Gezondheidsraad. Overgewicht en obesitas. Den Haag: Gezondheidsraad, 2003a; 07. Gijsen R, Hoeymans N, Schellevis FG, Ruwaard D, Satariano WA, Bos GAM van den. Causes and consequences of comorbidity: a review. J Clin Epidemiol, 2001; 54: 661-674. Goodman R. The Strengths and Difficulties Questionnaire: A Research note. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 1997a; 38: 581 – 586 Guiaux M.Social adjustment to widowhood: changes in personal relationships and loneliness before and after partner loss (PhD Dissertation). Amsterdam: Vrije Universiteit, 2010. Heijmans MJWM, Rijken PM, Schellevis FG, Bos GAM van den. Meer dan een ziekte. De gevolgen van comorbiditeit vanuit het perspectief van chronisch zieken en gehandicapten. Utrecht: NIVEL, 2003. Hoeymans N, Melse JM, Schoemaker CG (red.). Gezondheid en determinanten. Deelrapport van de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010 Van gezond naar beter. RIVM-rapport nr. 270061006. Bilthoven: RIVM, 2010. Jansen A, Havermans R, Nederkoorn C, Roefs A. Jolly fat or sad fat? Subtyping non-eating disordered overweight and obesity along an affect dimension. Appetite, 2008; 51: 635-640. Jong Gierveld J de, Tilburg T van Uitwerking en definitie van het begrip eenzaamheid. In: Tilburg T van, Jong Gierveld J de, editors. Zicht op eenzaamheid: achtergronden, oorzaken en aanpak. Assen: Van Gorcum, 2007a: 7-14. Kleinhans RJ. Sociale implicaties van herstructurering en herhuisvesting. Delft: Onderzoeksinstituut OTB, TU Delft, 2005. Kreijl CF van, Knaap AGAC, Busch MCM, Havelaar AH, Kramers PGN, Kromhout D, Leeuwen FXR van (eds), et al. Ons eten gemeten. Gezonde voeding en veilig voedsel in Nederland. RIVM-rapport nr. 270555007. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum, 2004. Gezondheidsprofiel Groningen 2012

99

Montrouge France: John Libbey Eurotext Ltd, 2003; 596-603. NHG, Nederlands Huisartsen Genootschap.Toekomstvisie Huisartsenzorg. Utrecht: NHG, 2002b. Cargiulo T. Understanding the health impact of alcohol dependence. Am J Health-Syst Pharm, 2007; 64(Supll 3): s5-s11. Ouwens MA, Strien T van, Leeuwe JF van. Possible pathways between depression, emotional and external eating. A structural equation model. Appetite, 2009; 53: 245-8. Reijneveld S, Schene AH. Higher prevalence of mental disorders in socioeconomically deprived urban areas in the Netherlands: community of personal disadvantage? J Epid Comm Health 1998; 52: 2-7. Room R, Babor T, Rehm J.Alcohol and public health. Lancet, 2005; 365: 519-530. Scott KM, Bruffaerts R, Simon GE, Alonso J, Angermeyer M, De Girolamo G, et al. Obesity and mental disorders in the general population: results from the world mental health surveys. Int J Obes (Lond), 2008; 32: 192-200. Struijs JN, Baan CA, Schellevis FG, Westert GP, Bos GAM van den. Comorbidity in patients with diabetes mellitus: impact on medical health care utilization. BMC Health Services Research, 2006; 6: 84. Stunkard AJ, Wadden TA. Psychological aspects of severe obesity. Am J Clin Nutr, 1992; 55(2 Suppl): 524S-532S. Surgeon General. Surgeon General's Health Report. The Health Consequences of Smoking: A report of the Surgeon General. Surgeon General, 2004. Tilburg T van.Typen van eenzaamheid. In: Tilburg T van, Jong Gierveld J de, editors. Zicht op eenzaamheid: achtergronden, oorzaken en aanpak. Assen: Van Gorcum, 2007a: 31-37. Tukker A, Visscher TLS, Picavet HS. Overweight and health problems of the lower extremities: osteoarthritis, pain and disability. Public Health Nutr, 2009; (12): 359-68. Visscher TLS, Heliövaara M, Picavet HSJ, Rissanen A, Seidell JC. Obesity and musculoskeletal disorders. In: Medeiros-Neto G, Halpern A, Bouchard C (eds.) Progress in obesity research: 9. Website van het Sociaal en Cultureel Planbureau: www.scp.nl/geluk. Westert GP, Satariano WA, Schellevis FG, Bos GAM van den. Patterns of comorbidity and the use of health services in the Dutch population. Eur J Publ Health, 2001; 11: 365-72.


100

Datum: 18 augustus 2015 Gezondheidsinformatie inwoners gemeente Vlagtwedde Portefeuillehouder: mevrouw L.A.M. Kompier

Recommend Documents