Dagelijkse activiteiten van ouder wordende echtparen: veranderingen bij achteruitgang van de gezondheid

Samenvatting

R1 R2 R3 R4 R5 R6 R7 R8 R9

R10

R11

R12

R13

R14

R15

R16

R17

R18

R19

R20

R21

R22

R23

R24

R25

R26

R27

R28

R29

R30

R31

R32

R33

R34

Samenvatting

Dagelijkse activiteiten van ouder wordende echtparen: veranderingen bij achteruitgang van de gezondheid

R1 R2 R3

In de komende jaren zullen meer echtgenoten samen oud worden en zelfstandig thuis

R4

blijven wonen. Veel van deze zelfstandig wonende ouderen krijgen te maken met een

R5

achteruitgang van hun gezondheid met als gevolg dat dagelijkse activiteiten anders

R6

of niet meer uitgevoerd kunnen worden. Problemen in de uitvoering van activiteiten

R7

zijn vooral belangrijk als het gaat om activiteiten die een essentiële persoonlijke

R8

betekenis hebben. Het valt te verwachten dat echtgenoten elkaar beïnvloeden in het

R9

omgaan met dergelijke beperkingen in het dagelijks functioneren. Tot nu toe is kennis

R10

over de wijze waarop ouder wordende echtparen hun persoonlijke en gezamenlijke

R11

dagelijkse activiteiten uitvoeren beperkt. Ook ontbreekt kennis over de betekenis

R12

die zij aan hun persoonlijke en gezamenlijke activiteiten geven. Daardoor is het nog

R13

onvoldoende duidelijk op welke wijze ouder wordende echtparen ondersteund

R14

zouden kunnen worden in samen ‘goed’ ouder worden.

R15

R16 Het hoofddoel van dit proefschrift is bij te dragen aan de kennis over dagelijkse

R17

activiteiten van zelfstandig wonende oudere echtparen met een toenemende

R18

achteruitgang van de gezondheid. In vier empirische en één methodologische

R19

studie werden drie hoofdonderwerpen onderzocht: (1) Het veranderingsproces

R20

van dagelijkse activiteiten van echtparen; (2) Betekenis van dagelijkse activiteiten

R21

van echtparen en (3) Wederzijdse invloeden van echtgenoten op hun dagelijkse

R22

activiteiten.

R23

R24 Hoofdstuk 2 beschrijft een tweejarig onderzoek met acht zelfstandig wonende

R25

oudere echtparen naar veranderingen in hun dagelijkse activiteiten. De deelnemende

R26

echtparen werden geselecteerd uit de respondenten van de Longitudinal Aging

R27

Study Amsterdam (LASA) op basis van gegevens over een recente achteruitgang in de

R28

gezondheid van één van de echtgenoten. De resultaten van het onderzoek laten zien

R29

dat het veranderen van dagelijkse activiteiten bestond uit een geleidelijk tweezijdig

R30

proces van: (1) convergeren (converging) en (2) bij blijven (keeping up). In dit proces

R31

waren drie geleidelijk in elkaar overgaande fases te onderscheiden. Convergeren

R32

R33

R34 173

R1

bestond uit een langzame binnenwaartse beweging met een vermindering van

R2

dagelijkse activiteiten in een kleiner wordende leefwereld. Bij blijven was een

R3

buitenwaartse beweging om het convergeren tegen te houden door dagelijkse

R4

activiteiten te gebruiken als een middel om lichamelijk en cognitief fit te blijven

R5

en de verbinding met de wijdere sociale wereld te behouden. In de eerste fase van

R6

veranderen behielden de echtparen hun eigen activiteitenpatroon met de voor hen

R7

kenmerkende wijze waarop de activiteiten van beiden aan elkaar gekoppeld waren.

R8

In de tweede fase boden echtgenoten weerstand aan convergeren door activiteiten

R9

uit te voeren die bijdroegen aan bij blijven. In de derde fase werden dagelijkse

R10

activiteiten in nauwe samenwerking gezamenlijk uitgevoerd in een kleiner wordende

R11

leefwereld. In deze fase vond een herschikking van betekenissen plaats, waarbij in

R12

een kleiner aantal dagelijkse activiteiten belangrijke betekenissen behouden konden

R13

blijven.

R14

R15

Hoofdstuk 3 beschrijft een narratieve case study waarin de ervaringen werden

R16

onderzocht van één 80+ echtpaar met de veranderingen in hun dagelijkse activiteiten

R17

na het CVA van de vrouw. De belangrijkste bevinding was dat de activiteiten van beide

R18

echtgenoten volledig met elkaar verweven waren. Zij functioneerden als een op

R19

elkaar afgestemde eenheid in al hun dagelijks handelen, als ‘one body, three hands,

R20

and two minds’. De ‘three hands’ in de metafoor liet zien dat beide echtgenoten hun

R21

handelen beleefden alsof zij drie handen hadden ingelijfd waarmee zij gezamenlijk

R22

als één organisme (‘one body’) hun dagelijkse activiteiten uitvoerden. Met de ‘two

R23

minds’ werd aangegeven dat elk van de echtgenoten met het eigen denkvermogen

R24

bijdroeg aan het functioneren van het echtpaar als geheel.

R25

R26

Hoofdstuk 4 is gericht op de betekenis van gezamenlijke activiteiten vanuit het

R27

perspectief van één ouder wordend echtpaar. In deze studie met een 80+ echtpaar

R28

werd een combinatie van interviews en foto’s gebruikt met een Interpretative

R29

Phenemenological Analysis (IPA) methode. Het echtpaar werd gefotografeerd terwijl

R30

zij aan het wandelen waren, één van de voor hen waardevolle activiteiten. Twintig

R31

foto’s van deze wandeling werden door het echtpaar uitgebreid besproken om die

R32

foto’s te selecteren die de beste weergave waren van de betekenis die zij aan het

R33

R34 174

Samenvatting

wandelen gaven. Tenslotte maakten zij een fotoverhaal dat uit acht foto’s bestond.

R1

Het fotoverhaal representeerde samen met vier thema’s de betekenissen die het

R2

echtpaar aan deze gezamenlijke activiteit gaf. De thema’s waren: (1) Samen maar ook

R3

afzonderlijk; (2) Zo is het altijd geweest; (3) Vrijheid ervaren en (4) Nieuwsgierig zijn

R4

om iets nieuws tegen te komen. Elk thema kende een gezamenlijk en een persoonlijk

R5

betekenis element. Beide betekenis elementen werden door de echtgenoten

R6

samen gecreëerd, waarbij zowel hun gezamenlijke als persoonlijke waarden een rol

R7

speelden.

R8 R9

In hoofdstuk 5 wordt het onderwerp betekenis vanuit methodologisch perspectief

R10

beschreven. De vraag werd gesteld in hoeverre de validiteit van kwalitatief

R11

onderzoek in het geding is, als interview data afkomstig van niet-Engelse interviews

R12

geanalyseerd, vertaald en gepubliceerd worden in het Engels. Aan de hand van

R13

de vertaalstappen in de case studie over de ervaringen van een echtpaar met de

R14

veranderingen in hun dagelijkse activiteiten na een CVA (hoofdstuk 3) betoogden we

R15

dat betekenissen in het vertaalproces verloren kunnen gaan of veranderen, omdat

R16

interpreteren de kern van kwalitatief onderzoek is en vertalen eveneens bestaat

R17

uit het interpreteren van betekenissen. De aanbeveling werd gedaan om zo lang

R18

en zo veel mogelijk in de originele taal te blijven, het gebruik van vaste één-woord

R19

vertalingen uit te stellen en om de belangrijkste bevindingen en citaten te vertalen

R20

in nauwe samenspraak met een professionele vertaler. Deze aanbevelingen hadden

R21

tot doel bij te dragen aan de validiteit van kwalitatief onderzoek en in publicaties in

R22

internationale tijdschriften te komen tot een zo getrouw mogelijke weergave van de

R23

interpretaties van de ervaringen van de deelnemers aan het onderzoek.

R24

R25 Hoofdstuk 6 beschrijft een kwantitatief onderzoek onder 50+ echtparen, waarin de

R26

relatie tussen het fysiek functioneren en de sociale participatie van beide echtgenoten

R27

werd onderzocht met het echtpaar als eenheid van analyse. De data waren afkomstig

R28

van 582 Nederlandse echtparen waarbij beide partners deel hadden genomen aan

R29

de ‘Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe’ (SHARE). Het niveau van

R30

sociale participatie werd gemeten als deelname aan en frequentie van vijf sociale

R31

activiteiten. Het niveau van sociale participatie van zowel mannen als vrouwen

R32

R33

R34 175

R1

was lager bij echtparen waarin beide echtgenoten fysieke beperkingen hadden

R2

dan bij echtparen waarin beide echtgenoten geen fysieke beperkingen hadden. In

R3

tegenstelling tot de verwachting verschilde de mate van sociale participatie van

R4

mannen met fysieke beperkingen van wie de vrouw geen fysieke beperkingen had

R5

niet significant van de sociale participatie bij echtparen waarin zowel de man als de

R6

vrouw geen fysieke beperkingen had. De sociale participatie van vrouwen zonder

R7

fysieke beperkingen met een man met fysieke beperkingen was significant lager dan

R8

de sociale participatie van vrouwen bij echtparen waarin zowel de vrouw als de man

R9

geen fysieke beperkingen had. Deze resultaten toonden sekseverschillen aan in de

R10

wijze waarop fysieke beperkingen van de ene echtgenoot samen hangen met de

R11

sociale participatie van de andere echtgenoot.

R12

R13

In hoofdstuk 7 worden de belangrijkste resultaten van dit proefschrift geïnterpreteerd

R14

aan de hand van de drie hoofdonderwerpen. Daarnaast wordt een methodologische

R15

beschouwing gegeven, gevolgd door implicaties voor onderzoek en praktijk.

R16

R17

Conclusies en implicaties

R18

R19

Het veranderingsproces van de dagelijkse activiteiten van ouder wordende echtparen

R20

met een toenemende achteruitgang van de gezondheid was een geleidelijk

R21

tweezijdig proces van enerzijds convergeren en anderzijds bij blijven. Bij blijven

R22

werd geïnterpreteerd als een proactieve wijze van optimaliseren. Het in nauwe

R23

samenwerking gezamenlijk uitvoeren van dagelijkse activiteiten werd opgevat als

R24

een dyadische vorm van compenseren. We suggereerden dat de herschikking van

R25

betekenissen over een kleiner aantal dagelijkse activiteiten een manier was om

R26

belangrijke betekenissen te behouden. Dit proces droeg bij aan het behoud van

R27

interne continuïteit en aan het behoud van de persoonlijke en gezamenlijke identiteit.

R28

Echtgenoten behielden en ontwikkelden gezamenlijke en persoonlijke betekenissen

R29

door elkaar op dynamische wijze wederzijds te beïnvloeden. In het onderzoek bij

R30

echtparen met en zonder fysieke beperkingen werden sekseverschillen in de relatie

R31

tussen het fysiek functioneren en de sociale participatie van echtgenoten zichtbaar

R32

waarbij mannen met fysieke beperkingen voordeel leken te hebben van de invloed

R33

van hun vrouw.

R34 176

Samenvatting

Vervolgonderzoek is nodig om nader inzicht te krijgen in de compensatoire en

R1

adaptieve veranderingen in dagelijkse activiteiten van oudere partners, al dan

R2

niet gehuwd. We bevelen een dyadische aanpak aan, waarbij het paar de eenheid

R3

van analyse is. Onderwerpen voor vervolg onderzoek kunnen zijn: (1) de fases van

R4

verandering van dagelijkse activiteiten; (2) de specifieke invloed van gezamenlijke

R5

activiteiten op goed ouder worden; (3) de rol van persoonlijke en gezamenlijke

R6

betekenisgeving en (4) sekseverschillen in de beïnvloeding van partners van elkaars

R7

functioneren. Met dergelijk onderzoek kan bijgedragen worden aan de ontwikkeling

R8

van interventies voor oudere paren met een toenemende achteruitgang in de

R9

gezondheid om hen te ondersteunen samen goed ouder te worden.

R10

R11

R12

R13

R14

R15

R16

R17

R18

R19

R20

R21

R22

R23

R24

R25

R26

R27

R28

R29

R30

R31

R32

R33

R34 177