Dagboeken over de oorlogsjaren

Dagboeken over de oorlogsjaren 1940-1945 Geschreven door J.H. Gerritse Samengesteld door Dim Gerritse

Voorwoord Met veel plezier heb ik de dagboeken van mijn vader, Han Gerritse, in dit boek bijeengebracht. Mijn vader was dertien toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak. Hij schreef vijf school­schriften vol en verzamelde talloze illustraties, postzegels, krantenknipsels, foto’s enz. Hij schreef in een overgangstijd van een oude naar een nieuwe spelling, waardoor soms variaties in de schrijfwijze voorkomen. In deze gedrukte versie is ervoor gekozen om de spelling en interpunctie zo veel mogelijk ongewijzigd over te nemen. Ook plaatsnamen zijn daardoor niet altijd consequent gespeld. De verslaggeving van de oorlogsgebeurtenissen is geografisch niet altijd correct, en een heel enkele keer heb ik tussen vierkante haken informatie ter verduidelijking toegevoegd. Ook de voetnoten zijn door mij aangebracht. Achtergrondinformatie: Rond 1925 kwam de vader van Han, Cees Gerritse (1882), met zijn tweede vrouw, Wimpkje Broersma (1885), vanuit Gorinchem naar Woerden. Wimpkje werkte als onderofficier in het Leger des Heils en raakte als hulpverlener betrokken bij Cees en zijn drie kinderen nadat zijn eerste vrouw, Teuntje Hak, aan tuberculose was overleden. Uit dat eerste huwelijk werden Koos (1907), Jos (1908) en Marie (1911) geboren. Bij de verhuizing naar Woerden bleef Koos achter bij vrienden in Gorinchem en Marie ging bij een tante in Epe wonen wegens onenigheid met haar stiefmoeder. Jos verhuisde als enige kind mee naar Woerden, waar in 1926 mijn vader werd geboren. Cees Gerritse werd directeur van ijzerhandel Wijbo in de Voorstraat, destijds een groot bedrijf. In 1928 kocht hij de schilderswinkel van de vader van kunstschilder Leo Gestel aan de Kruisstraat 1 in Woerden. Hij begon daar een zaak in ijzerwaren, gereedschappen en huishoudelijke artikelen. Marie trouwde in 1936 met de handschoen met Henk ter Haar, onderofficier in het KNIL in Nederlandsch-Indië. Iets later voegde zij zich bij hem. In de oorlog werden Marie en hun jonge kinderen Ali en Kees geïnterneerd in een concentratiekamp van de Japanners op Sumatra. Henk werd als dwangarbeider tewerkgesteld aan de beruchte dodenspoorlijn. Jos trouwde met Nel en was in de oorlog boekhouder bij de dakpannenfabriek. Hij woonde op de Leidsestraatweg. Gedurende de oorlog deed hij ondergronds werk. Koos trouwde met Truus en verhuisde in de oorlog van Gorinchem naar Velp. Hij was actief in het verzet en zijn huis werd gebruikt als doorgangshuis voor o.a. neergestorte Engelse en Amerikaanse piloten. Begin april 1945, tijdens de urenlange bombardementen op Arnhem e.o. door de Engelsen, werd Truus dodelijk getroffen door een granaatscherf. Zij werd in eerste instantie in de achtertuin begraven, maar kort na de bevrijding, in juni 1945, hielp Han zijn broer Koos om haar te herbegraven. Het is opmerkelijk dat Han hier niets over heeft geschreven, maar waarschijnlijk was deze gebeurtenis daarvoor te indrukwekkend voor hem. Andere (veel)genoemde personen: Tante Lol: een zus van Wimpkje Broersma. Zij kwam in 1940 als weduwe vanuit Rotterdam naar Woerden en woonde in de Leliestraat. Bareld, haar zoon, woonde in Rotterdam en werd bij de grote razzia in 1944 opgepakt. Hij ontsnapte en dook waarschijnlijk onder bij de familie Gerritse in de Kruisstraat. Tante Lien (Apeldoorn): een schoonzus van Wimpkje Broersma. Tante Jans (Utrecht): onbekend. Oom Koen (Gorinchem): een broer van Cees Gerritse. Tante Gees en oom Hendrik (Amsterdam): Hendrik was een broer van Wimpkje Broersma. Tante Riek en oom Sjaak (Amsterdam): Sjaak was een broer van Wimpkje Broersma. Hij had 4

twee grote slagerijen en een auto, wat heel bijzonder was in die tijd. Hun zoon Henny kwam in de oorlog in Woerden wonen. Tante Maai en oom Jacob (Schiedam): Maai was een zus van Wimpkje Broersma. Zij werkte ook bij het Leger des Heils. Dick Zuijderduijn: een vriend van Han, die woonde tegenover de familie Gerritse in de Kruisstraat, op de plek waar nu een opticien is gevestigd. Dicks vader had een drukkerij, die later gevestigd was in het gebouw Concordia op het Kerkplein. Wim van den Bosch: een vriend van Han, die woonde in de Voorstraat. Wim de Pater: een vriend van Han, die woonde op de Prins Bernhardlaan. Hij kwam in de oorlog vanuit Rotterdam naar Woerden. Jan van de Wijngaard: een vriend van Han. Het kaaspakhuis van Jans vader stond aan de Utrechtsestraatweg, De kaashandel bestaat nog steeds en wordt voorgezet door de zoons van Jan. Wim Breunesse: een vriend van Han, die woonde in de Julianastraat. Het veelgenoemde N.S.B.-café (Doremans) lag tegenover het huis van de familie Gerritse in de Kruisstraat; waarschijnlijk het pand waarin nu de vishandel is gevestigd. Woerden, 2013 Dim Gerritse

5

Stamboom

Cees Gerritse

Teuntje Hak*

Wimpje Boersma

1883

Koos

Truus Jansonius*

Johanna Meijst

Jos

1908

1907

1912

1908

Nel Blonk

Marie

Henk ter Haar

Han

1911

1910

1926

Nel

Kees

Truus

Ali

Kees

Teuntje (Liz)

Jos

Ted

1941

1943

1948

1939

1941

1947

1948

1953

* jong overleden 6

1886

Dim van der Heeden

Neeltje Sille

1897

Kees

Nerima Okondo

1957

1959

Abel 1990

Gerrit

Aad

Dim

Joke Kleinschmidt

Koen

Gonda de Goederen

1929

1930

1937

1940

1941

1942

Dick Hanneke Plagmeijer 1957

1959

Christine Esther Lynn 1990

1991

1900

1992

Dim 1963

Jody Thilly Marion de Hoog 1967

Julia

Sem

1994

1999

1966

1969

Kim

Dim

Fenny

1969

1969

1999 1970

7

8

de meidagen

9

10 tot 15 Mei 1940 Het is ’s ochtends half vier….. Ik word wakker. Ik kijk op de klok om te zien hoe laat het is en draai me weer om, om weer in te slapen. Plotseling dreunen de ruiten. In de lucht hoor ik geronk. Mijn raam was open. Ik vlieg uit bed en zie hoog in de lucht vliegmachines. Ze vliegen in groepjes van drie. Slaperige gezichten kijken uit de ramen. Weer dreunen de ramen. Ik ga me aankleden. Vader en Moeder zijn ook wakker. Wij gaan naar beneden. Buitengekomen is het al druk op straat. Militaire auto’s dreunen door de straten. Fantastische verhalen doen de ronde. Iemand kijkt door een verrekijker….. Het zijn Duitse vliegtuigen. We zetten de radio aan. Bericht na bericht komt door de aether: “Hier luchtwachtdienst Ypenburg (Dordrecht, Rotterdam enz. enz.). Tien Duitse Heinkels op grote hoogte vliegende van zuidwest naar noordoost.” “Hier luchtwachtdienst Rotterdam. Zes Duitse transporttoestellen laten parachutisten uit.” Hoog in de lucht zien we een oude Hollandse jager een Duitse aanvallen. Hij bestrijkt hem meermalen met de mitrailleur, doch hij is niet snel genoeg en draait om. Op straat: slaperige, zenuwachtige en angstige mensen. Soldaten worden gealarmeerd, krijgen patronen en bevel om op elk laagvliegend vliegtuig te schieten. Op het station staat een luchtdoelmitrailleur opgesteld. Ik ga met een stel jongens naar buiten, naar de grote verkeersweg. Tientallen vliegtuigen gaan over ons heen. Soms zoeken we dekking, als het jagers of bommenwerpers zijn. Een Duitser probeert in een weiland te landen. Angst grijpt ons aan. Het lukt niet en hij vliegt weer verder. De tijd kruipt voorbij, we gaan weer naar huis, doch als we bij het station komen, raken we zeer bevreesd. Twee vliegtuigen waren hoog in de lucht. Plotseling leek het alsof er een naar beneden kwam. Het viel als een dwarrelend blad. Wij allen zochten dekking onder de bomen, maar ook nu ging alles goed en was het slechts een schijnmanoeuvre. Thuisgekomen probeerden wij wat te eten, doch het lukte ons bijna niet. Deze dag was mijn moeder jarig….. Om 8 uur kwam het A.N.P. voor de radio: Duitse troepen zijn ons land binnengevallen. De inundaties verlopen normaal. Dagorder van H.M. de Koningin aan de troepen. Hulp aan Engeland gevraagd. Er zijn 4 Duitse pantsertreinen in de lucht gevlogen en vernietigd. Eén trein door het omzetten van een wissel. De wisselman deed zijn plicht, doch sneuvelde door een kogel voor zijn vaderland. Eén trein was juist op een brug, toen Hollandse genietroepen hem in de lucht lieten vliegen. Het vervoer per spoor ging niet door. Alles was voor de militairen. De Duitsers [die in Nederland woonden] en N.S.B.’ers werden gevangengenomen. Vader moest voor kranen, kommen enz. zorgen in het interneringshuis. Iedereen begon haastig de ruiten te beplakken met papier om de luchtdruk van inslaande bommen te bestrijden. Binnen een halfuur waren de boekhandelaren door hun voorraad van gegomde papierrollen en verduisteringspapier heen. Toen kwam de eerste verduisterings­ avond….. Donker. Guur weer. Angstig liepen de enkele mensen die nog buiten moesten zijn rond. Ik ben met Vader, die nog een boodschap doen moest voor het interneringsgebouw, mee geweest. Overal soldaten met lampen. Soms een vliegtuig, doch verder was de nacht rustig. Die avond riep het A.N.P. rond dat er op één dag 117 Duitse vliegtuigen waren vernield. De volgende dag begon met luchtalarm. De sirenes loeiden door de stad. Een angstig geluid. Er stond er een bij ons op de Visbrug, vlak bij ons huis. Ik meldde mij met nog meer jongens aan bij de luchtbescherming, als ordonnans. We hadden per dag 8 uur dienst. ’s Middags half één: luchtalarm. Mensen vluchtten van de straten, werden winkels en huizen ingestuurd. Zenuwachtige landstormers liepen door de straten. Plotseling een vliegtuig. 3, 4 explosies, de ruiten rinkelden. Het werden er 14. Hevig geschrokken. Toen het ‘alles veilig’signaal klonk, gingen we eropuit. Het was op de Nieuwe Weg 1 gemunt, doch later bleek dat 1  

De huidige A12.

10

slechts één doel had getroffen, waarvan ik nu nog een scherf bezit. Tijdens die dagen zijn zeer veel parachutisten gedaald op strategische punten, doch tegelijk rukte er een auto beladen met soldaten op verkenning uit, waarna de parachutisten gevangen werden genomen of gedood. Ze kwamen met fietsen, motoren, machinegeweren en voedsel en al uit de vliegtuigen. Velen waren vermomd als pastoor, non, boer, burger enz. en hebben als spionnen dienst gedaan. Wij hadden van de luchtbescherming een legitimatiebewijs en mochten door alle posten heen. ’s Avonds der derde dag plotseling bericht: de Voorstraat moet worden afgezet, vermoedelijk spionnen. Wie zich in de nabijheid waagt, loopt kans om de kogel te krijgen. Zelfs wij met ons legitimatiebewijs moesten onverrichter zake terugkeren. De soldaten zagen iedere auto na die passeerde. De vierde dag: De Duitsers rukten langzaam op. Het was een treurige dag. Eindeloze rijen van fietsers: zwaarbeladen, kleine kinderen voorop, grotere achterop. Hier een deken, daar een doos, daar een zeil enz. enz. Invaliden op een bakfiets met stoelen en al daarin. Auto’s volgepropt met mensen, achterop koffers, dozen, dekens….. Ze kwamen zonder te stoppen van Rhenen, Veenendaal en Borculo enz. Wij hebben ook nog 3 geëvacueerde vrouwen gehad en 2 soldaten die nu hier moesten zijn. Zij waren van de luchtdoeladministratie, en hun batterij alleen heeft 35 vliegtuigen neergeschoten. Toen kwam de vijde dag: de laatste, de droevigste, de verschrikkelijkste!! ’s Ochtends vroeg zo’n blijde sprank van vreugde: laag over de huizen scheerde Neerlands Glorie: de G.I 2, drie in formatie. Doch het was het laatste….. Om half negen kwamen er in de verte colonnes aan. Honderden en duizenden soldaten. Vermoeid en afgemat, somber gestemd. Licht en zwaar geschut voerden ze mee, mitrailleurs waar de trommels met kogels nog in zaten. Het was de terugtocht….. Zij kwamen van de grens en van de IJssel. De vijand was te groot. Met milde hand werd hun alles gegeven: koffie, thee, chocola, pepermunt, cigaretten enz. enz. Ze vertelden dat ze bij de Grebbelinie nog standhielden en dat daar het hevigst was gevochten. Toen kwam de middag, de treurigste dier dagen. Vroeg in de middag vlogen er zeer veel bommenwerpers over Woerden. Om 3 uur ’s middags zagen de mensen, die op de uitkijk voor de luchtbescherming stonden, in de verte reusachtige branden. Toen werd er slechts gegist. Een uur later was de lucht stampvol met verbrande stukjes papier. De zotste dingen hoorden we: “Er zit traangas in”, “Het is vergift” enz. Op enkele dier stukken stond: J. Janssen, Coolsingel, Rotterdam; Diaconessehuis Rotterdam enz. enz. Toen wisten wij het reeds. Het A.N.P. deelde mee: “Rotterdam is gebombardeerd”. Het was verschrikkelijk. Het was één brandende puinhoop. De hele Coolsingel was platgebrand; duizenden doden en gewonden. Er werden oproepen gedaan om brood, melk en andere producten te geven, benevens timmerhout, spaden, bijlen, rieken enz., want daaraan was gebrek. Toen kwam het. Het was ongeveer half zeven, de radio stond aan. Plotseling het A.N.P., een ernstige stem: “Nederland capituleert!” Generaal Winkelman had toen de leiding. De koninklijke familie was met de regering weg, iets wat we de eerste dagen veroordeelden, maar later begrepen we dat zij nog een andere taak hadden, nl. Indië! 65 millioen inwoners, daar moesten zij nog over regeren. Ook werden de Rijnsteden bedreigd met een bombardement. Rotterdam was puin. Daarom vond Generaal Winkelman het beter te capituleren, en ik ben het absoluut met hem eens. Het was voor hem de moeilijkste dag in zijn leven. Direct na de capitulatie: op straat huilende vrouwen, mannen met hun handen in de zakken, zich de nagels in hun handpalmen groevend, angstige kinderen… En de soldaten? Tranen liepen over hun wangen. De één bad, de ander vloekte. “Hebben we daar nu om gevochten?” was hun roep. Zij gooiden de geweren in stukken toen ze ze moesten inleveren. Het was het einde…..

2

De G.I was een aanvalsjager die in 1934 werd ontworpen door Fokker. 11

12

1940

13

Augustus 1940

Augustus 1940 Woensdag 21

Drukke dag in de winkel gehad, veel boodschappen bezorgd (inmaakglazen). Moeder is in Zutphen. Nel is nu in huis. 20 Augustus: Teruggekomen van mijn 23-daagse vacantie in Apeldoorn. 19 Augustus: Bruiloft van Truus en Koos. 11tot 14 Augustus: Fietstocht van Apeldoorn naar Woerden en omgekeerd met Truusje en Henk. Brief geschreven naar Apeldoorn (Truusje). Geschorst als secretaris van de N.J.V. 1 (wegens 4 x verzuiming). Fiets van de trein gehaald.

Donderdag 22

Zeer drukke dag in de winkel gehad. Moeder teruggekomen uit Zutphen. Brief gehad van Truusje. Verder niets bijzonders.

Vrijdag 23

Wederom zeer druk. ’s Middags voor zaken naar Utrecht geweest, doch onverrichter zake teruggekeerd. Truus en Koos uit Vlaardingen gekomen. Voor het eerst naar de tandarts geweest! Etui gehad voor pen en potlood.

Zaterdag 24

Koos en Truus weer vertrokken. Geruchten omtrent schijnvliegveld gehoord in de buurt van Achthoven. ’s Avonds voor het eerst naar de club geweest sedert vier weken. Donkere verduisteringsavonden. Nieuwe handtekening.

Zondag 25

’s Ochtends naar de kerk geweest. Eerste vrije Zondagmiddag zonder H. van Vliet. ’s Avonds naar tante Lol geweest. Brief naar Truus geschreven.

Maandag 26

Laatste dag der vacantie. ’s Middags naar de tandarts geweest, 2 kiezen geplombeerd. Naar film van Dik Trom geweest.

Dinsdag 27

Voor het eerst naar school geweest, in de 2e klas. Boeken gekaft. Weinig huiswerk. Brief van neef Frans gehad, en gewonnen potlood ener prijsvraag gekregen.

Woensdag 28

Niets bijzonders.

Donderdag 29

Brief van Truus gehad. Beslissingswedstrijd W.Z.C. 2– Forel in Gouda. Uitslag 2-1.

Vrijdag 30

Bij den tandarts kies getrokken. Van 11 tot 12 ’s avonds uit bed geweest vanwege de vele schijnwerpers, luchtafweer en vliegmachines.

Zaterdag 31

Verjaardag der koningin (anders feest). Nu zelfs verboden om oranje, een bloem of iets anders bijzonders te dragen. ’s Middags met de club naar de Nieuwkoopse Plassen geweest. Fijn geroeid. ’s Avonds naar de rede van Prinses Juliana en Prins Bernhard geluisterd over de Engelse zender. September 1940

Zondag 1

Eén jaar geleden sinds de Duitse troepen Polen binnenvielen. ’s Avonds ben ik naar de jeugdkerkdienst geweest van Prof.dr. J. de Groot. Brief naar neef Frans geschreven. Nederlandsch Jongelings Verbond. W.Z.C.: waterpoloclub met eigen zwembad en ‘zandstrandje’ aan de Nieuwendijk in Woerden. Het uitgegraven zandgat ligt nu nog achter de huizen. Forel was ook een Woerdense waterpoloclub, met een eigen zwembad in de Singel ter hoogte van het Joodse kerkhof.

 1   2 

14

September 1940 Maandag 2

Moeder heeft peren ingemaakt. Betrekkelijk veel huiswerk. ’s Avonds reportage gehoord van herdenking van de Koninginnedag in Londen.

Dinsdag 3

’s Middags naar den tandarts geweest, weer 2 kiezen gevuld. Er gaan hardnekkige geruchten dat Hitler nu zijn Grote Aanval [op Engeland] zal doen.

Woensdag 4

Zeer veel huiswerk voor Donderdag. Vader heeft een foto gekregen waarop een huis staat van een N.S.B.’er, die op zijn verduisteringsborden een groot blad had van de N.S.B. Onbekenden hebben daar in de nacht voor Koninginnedag op geschreven met oranje menie: Leve de koningin. Dit heb ik met eigen ogen aanschouwd.

Donderdag 5

Voor de tijd van het jaar zeer warm weer. We hebben aanzegging gehad voor inkwartiering van een Duitse soldaat, die morgen of overmorgen al komt.

Vrijdag 6

Deutsche Zeitung als reclame gekregen.

15

September 1940 Zondag 8

’s Nachts om half één is de Duitser gekomen voor inkwartiering. Aardig type, doch vast een echte Duitser. Kan hem al aardig verstaan.

Dinsdag 10

De hele stad is vol met Duitsers. Op school zijn ze in de Bestuurskamer. Strenge rantsoeneringen.

Vrijdag 13

Verboden om ’s avonds na elf en ’s ochtends voor vijf uur op straat te zijn. Bekendmaking van vleesdistributie. Er is al brood, meel, suiker, maïzena, schoenen, rijst, vermicelli, zeep, boter, vet, petroleum enz. enz. in de distributie. En textiel.

Zondag 15

Bekendmaking: Als een Duitse vlag wordt gehesen of gestreken, moet een Nederlander stilstaan en zijn hoofd ontbloten! Geweldige bombardementen der Engelse luchtmacht op de kuststreken waar de bijeengezamelde schepen voor de Grote Aanval liggen, die zoals iedereen verwacht deze week een aanvang zal nemen.

Vrijdag 20

Een paar dagen niet erg lekker geweest, nog niet naar school gegaan. De Grote Aanval is nog niet gekomen.

Maandag 23

Weer naar school gegaan. Grote verkoop van rode, witte, blauwe en oranje kippenringen.

Woensdag 25

Nog steeds grote verkoop van kippenringen. Eerste schoolcijfers gehad. Duits 9, Handelsrekenen 10. Mooi weer.

Donderdag 26

’s Ochtends: de Duitsers oefenden met geschut terwijl we op school zaten. Verduisteren der winkel. Voortaan de Jongensclub Zaterdags om 3 uur.

De ijzerhandel van C. Gerritse, met rechts het woonhuis aan de Kruisstraat 1. Zaterdag 28

16

Voortaan moeten we om 10 uur binnen zijn. Relletjes met N.S.B.’ers. Vader is naar Koos en Truus in Vlaardingen.

October 1940 Zondag 29

Er komen nieuwe postzegels. Deze verdwijnen:

De hele dag bij tante Lol geweest. Het hele Nederlandse volk boven 15 jaar moet een identiteitsbewijs met pasfoto hebben. Bestorming der fotografen. October 1940 Woensdag 2

Maandag is Vader teruggekomen uit Vlaardingen. Nog steeds kippenringenverkoop. Schitterend weer. Grote Aanval nog niet begonnen. Heinz [de ingekwartierde soldaat] heeft getracteerd omdat Moeder zijn goed heeft gewassen. Veel huiswerk voor morgen.

Donderdag 3

Prachtige film gezien van Charlie Chaplin voor de dierenbescherming. Zeer veel huiswerk. Record aan kippenringen verkocht: ƒ 2,75 op één dag. Anders ƒ 2,45, ƒ 2,50, ƒ 1,50 enz.

Zondag 6

Moeder is naar Den Haag en Vlaardingen. Vader en ik zijn de hele dag bij Jos en Nel geweest. Voor het eerst is de kerkdienst om 3 uur begonnen. ’s Avonds zeer donker. De mensen begeven zich alleen op straat als ze een lamp bij zich hebben.

Maandag 7

Moeder in Vlaardingen. Jos en Nel nu in huis. Zomertijd wordt voorlopig niet verzet. Hevige luchtaanvallen der Engelsen op ons land [op Duitse doelen]. Lichtkogels en ‘flak’ 3 in werking boven Amsterdam. Voor het eerst de kachel aan.

 3 

Afkorting van Flugabwehrkanone, de benaming voor het Duitse luchtafweergeschut. 17

October 1940

Gedicht zeer waarschijnlijk door Han Gerritse geschreven. Dinsdag 8

Moeder uit Vlaardingen teruggekomen. Prachtig weer.

Donderdag 10

Nieuwe regenjas en plusfour gehad. Een 9 voor mijn Franse repetitie. Nog nooit in verbinding met Marie in Indië geweest. De kippenringenverkoop is nog niet afgelopen.

Maandag 14

Heinz heeft 3 dagen schietverlof, omdat hij tijdens oefeningen 2 x 12 heeft geschoten. De ochtenden worden donkerder. Op school is het verboden om kippenringen, insignes van verenigingen, clubs enz. enz. te dragen.

Woensdag 16

Niet meer om half negen maar om negen uur naar school. Omdat de tijd niet verzet is, is het ’s ochtends nog te donker. Prachtige heldere nachten. Volle maan. Om tien uur is het leven uitgestorven.

Donderdag 17

Veel chauffeurs in de stad, die behoren bij Duitse auto’s. Ze rijden geregeld af en aan naar het Magazijn 4. Ze hebben een rood-witte band om hun arm.

Vrijdag 18

Druk in de winkel, nog steeds ringenverkoop. Heinz denkt dat hij gauw tot onderofficier bevorderd zal worden.

Zondag 20

’s Ochtends naar de kerk geweest. Heinz is ’s avonds met Vader, Moeder en mij naar tante Lol geweest, en we hebben daar fijn gebiljart.

Maandag 21

’s Avonds met Heinz poffertjes gegeten in de poffertjeskraam, die er altijd omstreeks de najaarsmarkt staat. ’s Ochtends is het zeer mistig.  4  Opslag en wasserij van het Nederlandse leger op het Defensie-eiland naast het kasteel in Woerden.

18

October 1940 Dinsdag 22

Kaas wordt gerantsoeneerd. Brood en melk worden 1 en 2 cent per brood en liter duurder. Boter wordt 40 cent per kilo duurder. En dan zitten we in het ‘land van boter en kaas’. Vanavond geen huiswerk omdat we morgen (Koeienmarkt) vrij hebben.

Woensdag 23

Vandaag op de najaarsmarkt geweest. Geen school gehad. Veel lol gehad. Heinz gaat morgen met verlof; hij is er vol van. Hij heeft veel inkopen gedaan: schoenen, pyama’s, zeep, allemaal om naar huis mee te nemen.

Donderdag 24

Heinz is met verlof gegaan om 7 uur ’s ochtends. Hij heeft mij een foto van hem gegeven. Vanmiddag op school verschillende dingen door de microscoop van V.d. Vring gezien.

Voor- en achterkant van de foto van Heinz. Vrijdag 25

’s Avonds naar tante Lol geweest, die jarig was. Mooi, koud, helder weer. Stil in de lucht.

Zaterdag 26

Naar de club geweest, weer 4 nieuwe leden. Bij mijnheer Luten een boek gehaald.

Zondag 27

’s Ochtends naar de kerk geweest. Van de kansel werd gezegd dat de Synode naar de Duitse regering in ons land een soort van ‘smeekbrief ’ voor de Joden zal sturen. ’s Middags zijn oome Bas, Marie en Jo hier geweest. ’s Avonds naar tante Lol geweest, waar tante Marie met Jo was.

Maandag 28

Alle Duitsers zijn uit Woerden vertrokken. Gisterenavond heeft de trompetter voor het laatst geblazen. Heinz is nog met verlof, maar we weten niet of hij nog terugkomt. Het is zeer koud maar prachtig weer. Italië heeft aan Griekenland de oorlog verklaard.

Dinsdag 29

’s Avonds een paar liedjes op cijfers gemaakt voor het orgel.

19

October 1940 Woensdag 30

Koud weer. ’s Avonds 20 briefjes getypt voor de zangvereniging van mijn vader, die secretaris is.

Donderdag 31

Bekendgemaakt dat we volgende week Woensdag de hele dag school en Zaterdags vrij hebben. Ook ga ik volgende week orgelles nemen. Er is in Haarlem een ‘anti-Duitse’ club opgepakt. Deze club bestond uit 40 jongens, die kabels doorbrandden en banden kapotsneden ten nadele van de Duitse Weermacht. De jongens waren allemaal leerlingen van U.L.O., gymnasium en H.B.S. Vier zijn er veroordeeld tot 4, 3 en 2 jaar tuchthuisschool. Nu is er de groet O.Z.O.: Oranje zal overwinnen!

Gedicht overgetypt door Han Gerritse.

20

November 1940

November 1940 Vrijdag 1

’s Middags voor het eerst naar orgelles geweest. In de stad heeft men noodverlichting aangebracht. Je kunt alleen de lamp zien, meer niet.

Zaterdag 2

Koek, beschuit, gebak enz. komen Maandag op de bon. Nu run op de winkels. Met blikken, bussen en zakken vol worden de winkels geplunderd.

Ook wordt een nieuw identiteitsbewijs ingevoerd voor mensen boven de 15 jaar, dat per stuk ƒ 1 kost. Het botert niet erg met de Italiaanse inval in Griekenland. Vanmiddag naar de club geweest. Weer twee nieuwe leden. Boek van de Jongensclubvereniging gehaald. Maandag 4

Herfstvacantie. Hele dag in de winkel geholpen en gewerkt. ’s Middags briefjes uitgeschreven en opgehaald. 5 Ruim 47 gulden bracht ik mee.

Dinsdag 5

Het hele pakhuis opgeruimd en uitgeveegd. Alles van zijn plaats gehaald. ’s Avonds liedje overgetypt dat toepasselijk was op deze tijd.

Woensdag 6

Rekeningen weggebracht. ’s Middags is Truus even hier geweest op doorreis naar Apeldoorn. Ik heb een gulden van haar gehad voor mijn verjaardag. Einde van mijn herfstvacantie.

Donderdag 7

Weer naar school geweest, doch om 10 uur vanwege de duisternis. Het leven ontwaakt nu ongeveer pas tussen half 9 en 9 uur. Van kwart over 12 tot kwart  5 

Rekeningen voor klanten, bij wie het geld thuis werd opgehaald. 21

November 1940

over 1 etenstijd en dan tot 4 uur school. Woensdagmiddag school. Zaterdag de hele dag vrij. ’s Avonds naar tante Lol geweest. Zeer helder weer met eerste kwartier. Roosevelt is voor de 3e keer met 3½ millioen stemmen meer gekozen als president van Amerika. Dit is een zeldzaamheid, dat hij tot driemaal toe gekozen werd. Engeland krijgt, en kreeg, ook volle militaire steun van Amerika. Vrijdag 8

Heinz is vanmiddag van zijn verlof teruggekomen, maar aangezien de troep vertrokken was naar Hilversum, moest hij direct weer weg. Ik heb hem niet gezien.

Zaterdag 9

Vanochtend vrij. Mooi boek van mijnheer Luten gehad om te lezen: Madame Curie.

Zondag 10

Heden mijn 14e verjaardag gevierd! Schaakbord met stukken, boek Bob en Ben bij Sorrasini van Dik Zuijderduijn, Een Piratenstreek en Een geschiedenis in Algebra gehad en een paar pantoffels. Fijne dag gehad. ’s Avonds waren hier Jos, Nel, tante Lol en ‘zus’ Henny, Jenny Greven en Dick Zuijderduijn. Toen hebben we geharingd en gesjoeld. Heden is Chamberlain, ex-president van Engeland, overleden, 72 jaar.

Maandag 11

Van Wim Breunesse een boek gehad: Het geheimzinnige Thibet. Het is echt Novemberweer: regen en storm. De Grieken hebben in Albanië de hele 3e divisie vernietigd (Italiaanse)!

Dinsdag 12

Tamelijk zware repetitie moeten leren van Algebra. Tegenwoordig heb ik mijn huiswerk voor het eten om 6 uur, kwart voor 6 al af. Dan kijk ik het ’s avonds meestal nog even na en ’s morgens ook, want de school begint pas om 10 uur. Het is guur, winderig weer, maar ’s avonds tamelijk licht vanwege de maan.

Donderdag 14

Slechte repetitie van Algebra gemaakt. Geweldige storm woedt over ons land. De Engelse marinevliegtuigen hebben de Italiaanse slagvloot in de Middellandse Zee gehalveerd. Van de 6 kruisers en slagschepen, zijn er 3 in de grond geboord (Torente).

Vrijdag 15

Vannacht was het zeer helder weer, want er was een onbewolkte lucht en volle maan. Tegen de avond heb ik 2 lichtkogels gezien (rode), en 1 groene seinkogel in het zuiden. Sinds enige tijd hebben we een wet dat we niet meer tot 10 uur, maar nu tot 12 uur op straat mogen blijven. Sedert de maand October zijn er 6000 doden in Engeland, vanwege de Duitse bombardementen, en 8000 gewonden volgens de Vlaamse (Engelse) zender, die wel te vertrouwen is. Ik heb in een schrift alle boeken opgeschreven die ik gelezen heb. Iedere keer als me een te binnen schiet, schrijf ik hem op. Ik heb met de orgelles niet de minste moeite.

Zaterdag 16

Drukke dag in de winkel gehad. Moeder is niet erg lekker. Voor Radio Oranje hebben ze een stuk opgevoerd ter gelegenheid van de onafhankelijkheid op 17 November 1813. Ook om 10 uur in de Duitse (Engelse) 6 uitzending hebben ze een stuk opgevoerd. Het handelde over een Duits eskader in Engelse dienst dat op 8 November een aanval op München zou doen, juist toen Hitler in een bierkelder een grote rede hield. Het was een prachtig stuk. ’s Avonds heeft er boven de stad nog een klein luchtgevecht plaatsgehad. Ik heb het niet gezien of gehoord.  6

22

De B.B.C. zond ook in het Duits uit tijdens de oorlog.

November 1940 Zondag 17

Veel activiteit in de lucht. ’s Zondags is er, op de Duitse en die van een enkele dokter na, geen enkele auto te zien op straat. Wat dat betreft is het zeer rustig. Het is wel op Zondag dat ik dit schrijf, maar in de sigarenwinkels zijn haast geen sigaretten of tabak meer verkrijgbaar, behalve dure sigaren. De meeste sigarenzaken zijn alleen Zaterdags geopend om hun enkele doosjes, die ze van een grossier krijgen, te verkopen. Dan stroomt het jongens en mannen, maar als de winkel een uur open is, kan hij weer worden gesloten want de voorraad is uitverkocht. Zo er soms een onbekende handelaar is, en een jongen weet dat deze sigaretten bezit, dan gaat hij eerst zelf een pakje halen om daarna al zijn broertjes, neefjes of vriendjes die niet roken, de opdracht te geven om daar een pakje sigaretten te halen! We kunnen in ’t geheel maar 21 mud brandstof krijgen voor de winter, doch we boffen, want Vader had extra aangevraagd voor de winkel en zodoende hebben we bonnen ontvangen voor 10 mud extra!

Er zijn in Den Haag, Amsterdam en nog meer grote steden een soort escortediensten opgericht, d.w.z. dames of oude dames die ’s avonds in het donker niet alleen willen lopen, kunnen een telefoontje geven aan een bureau: “Om zo en zo laat kom ik van een partijtje”, en het komt voor elkaar. Dan is er een heer die U voor een kwartje veilig en wel thuisbrengt. Regent het, dan geeft de dienst een paraplu mee, en nog veel meer gemakken. In Amsterdam heet de dienst Uw Leidsman. Woensdag 20

Vader heeft 2 kleine etalagekastjes in de voorkamer laten maken, die echter weer weg kunnen genomen worden. Veel huiswerk. Twee zakenbrieven getypt.

Donderdag 21

Er is afgekomen dat afval bewaard moet blijven. Nieuwe schilleboeren moeten een speciale vergunning hebben. Dode honden, katten, cadavers van paarden enz. moeten bij den Burgemeester ingeleverd worden. Men mag geen Duitse soldaten inkwartieren die geen bewijs van de hogere officieren hebben of wanneer er geen kwartiermakers zijn geweest, want het is gebleken dat er Engelse spionnen zijn die inkwartiering vragen en als Duitse (en Duits sprekende) soldaten vermomd zijn. 23

November 1940 Vrijdag 22

De Grieken hebben Koritza bezet. Deze stad is voor de Italianen van het grootse belang. Zij ligt ongeveer op de Grieks-Albanese (Italiaanse) grens en vormt voor de Italianen een zeer belangrijk steunpunt en voorraadbasis. Deze week hebben we verschillende repetities gemaakt, waarvan ik de uitslag nog niet weet. We hebben een Sint-Nicolaas in de etalage gemaakt. Hij is mooi geworden, maar het was veel werk.

Zaterdag 23

Het heeft vannacht voor het eerst een beetje gevroren. Orgelles gehad, het is tamelijk moeilijk. Ik ben als penningmeester van de Jongensclub benoemd. De club is in 2 afdelingen gesplitst. Ik ben nu bij de oudste afdeling. Er gaan geruchten dat er een bepaalde tijd is afgekondigd (waar Kerstmis tussenligt) dat er geen passagiers per trein mogen worden vervoerd.

Maandag 25

Met ons schrale vleesrantsoen moeten we nu niet 7 maar 10 dagen doen. Gelukkig krijgen we er nogal eens een bonnetje bij, maar anders is het niet veel. Het is zo sterk dat mensen uit Utrecht en andere omringende plaatsen ’s ochtends hiernaartoe komen en om 7 uur in de rij bij een exportslagerij wachten of ze, natuurlijk tegen inlevering van hun bonnen, een pondje vet (meestal reuzel) kunnen krijgen. We krijgen 5 bonnen: 1 voor worst en vleeswaren, 1 voor de benen en op de overige 3 kunnen we 3 ons vlees krijgen, en dan nog schreeuwend duur. Ook is men van vanochtend af begonnen met de melk af te romen. Ik heb veel huiswerk, doch kan me er wel doorheen slaan. Vanavond heb ik van 10 luciferdoosjes een kastje gemaakt voor de distributiebonnen.

Donderdag 28

Gisterenavond vier licht(sein)kogels gezien. Dat was een prachtig gezicht. Ze verlichtten de laaghangende wolken in een fantastische rosse gloed. In Leiden is de Hoogeschool gesloten, de studenten waren aan het staken gegaan. Ook in het buitenland – Parijs, Noorwegen, Tsjecho-Slowakije enz. – zijn de universiteiten gesloten en professoren op last der Duitsers gearresteerd. Er zijn zeer veel boeken in beslag genomen, ook van onze school. Mijn aardrijkskundeboek ook. Ik heb vanmiddag met Wim Breunesse geschaakt en gewonnen.

Vrijdag 29

Vandaag zijn alle slagers voor de eerste keer gesloten geweest. Het is om negen uur (’s ochtends) nog zo donker dat we alleen met electrisch licht kunnen lezen.

Zaterdag 30

Vanochtend orgelles gehad. Het heeft vannacht hard gevroren en het was de koudste dag die we tot nu toe hebben gehad. Toen ben ik voor een boodschap naar Kamerik geweest. ’s Middags ben ik naar de club geweest en hebben we speelmiddag gehad. Ik heb mijn sjoelbak meegenomen. Vanavond de 1e sigaret thuis gerookt in de kamer bij Va en Moe. Wij hebben al verscheidene schaatsen verkocht voor Sint-Nicolaassurprises. ’s Avonds om 10 uur het wekelijkse hoorspel gehoord van de B.B.C. (Engels) in het Duits, getiteld: Die Freiheit marschiert. Het was een zeer aangrijpend stuk van een vader, moeder en dochter die in een kamer zijn en wachten op hun zoon. De dochter speelt de melodie van het Wilhelmus, en de vader en moeder bespreken de moeilijke toestand die Hitler over hen gebracht heeft. Vader neuriet het 2e couplet van het Wilhelmus. Plotseling gaat de deur open en verschijnt een Duitse officier, die vertelt dat hun zoon gevangen is genomen omdat hij lichtsignalen aan Engelse vliegtuigen gaf. De doodstraf wordt geëist, maar de officier wil genade boven recht doen gelden. Het werd natuurlijk veel uitvoeriger voorgedragen dan het hierboven geschreven is. Doch het was prachtig.

24

December 1940

Vandaag is de Winterhulpcollecte 7 geweest, doch het is een fiasco geworden. Grote zaken krijgen schriftelijk bericht dat ze een zeker (hoog) bedrag moeten schenken.Dit is dan collecte! Het staat onder Duitse controle en men verwacht dat de grootste hoeveelheid wel naar Duitsland zal gaan. Men mag alleen aan de Winterhulp geven, andere collectes zijn verboden. De mensen die toch wat gaven, ‘liepen met molentjes’, omdat het speldje een molen was. December 1940 Maandag 2

Vanavond Sint-Nicolaaspuzzel van de krant opgelost. Grote meetkunderepetitie voor morgen geleerd.

Dinsdag 3

De Grieken vorderen nog steeds goed in Albanië. Thans zijn de slagerswinkels alleen Woensdags en Donderdags geopend, de overige dagen der week is er geen vlees te krijgen. Ik heb vanavond verschillende dingen voor Sint-Nicolaas gekocht voor de familie. Vader en Moeder zijn even naar tante Lol gegaan, toen heb ik er mooie pakjes van gemaakt en in een grotere doos gedaan.

Donderdag 5

Reuzefijne dag gehad! Onze klas heeft iedere onderwijzer een SintNicolaascadeautje gegeven. Druk in de winkel geweest. Ik heb een mooi boek van Nel gehad: Holland zo ben je! Vader heeft vanochtend nog vlees en twee pond vet gehad zonder bon en Moeder heeft ook nog een half pond koffie gehad van Sint- Nicolaas, want er was bijna geen koffie meer.

Vrijdag 6

Er woedt de hele dag een geweldige storm. Fietsen is bijna onmogelijk. De Grieken hebben Santi Quaranta bezet. Dit is de grootste haven van Zuid-Albanië, die de Italianen voor hun munitie en voedsel als invoerhaven gebruikten. Volgens geruchten moeten de bakkers gemalen bloembollen in hun deeg doen voor het brood.

Dinsdag 10

Gisterenavond naar de Sint-Nicolaasavond van W.Z.C. geweest. Het was een prachtige avond. Wij moesten tevoren allemaal een cadeautje voor een ander meebrengen met een gedichtje. Ik moest een pakje voor To Vonk doen. Ik heb een mooi potlood gehad met gedichtje van Elli. Op 9 December hebben de Engelsen in Egypte en Noord-Afrika een tegenoffensief ingezet tegen de Italianen, die (zoals ze zeiden in September) binnen een maand in Alexandrië zouden zijn. Ook krijgen ze nog steeds klappen in Albanië. Ze [het Griekse leger] zijn al 18 km ten noorden van Santi Quaranta, dat inderdaad gevallen is, en ze rukken nu naar Valona op, de grootste haven van Albanië op Durazzo na. Het is geen ‘Blitzkrieg’ die ze voeren, maar ze nemen eerst op het hele front stellingen in voor ze verder optrekken. Hitler heeft vandaag weer een rede gehouden om de moed er bij de Duitser in te houden. Hij was lang niet zo vol vuur als de vorige keren. Het is terecht zoals de Vlaam voor de Engelse zender zegt: “Hitler gaat de berg af.” Wij hebben op school een Duits boek dat verboden is, omdat er een regel verkeerd in staat. Daar hebben we nu een ander blad in geplakt, en het bewuste blad hebben we eruit moeten scheuren. De zin was deze (het was een los zinnetje van een oefening): “Het zijn dwazen die denken dat de oorlog zegenrijke gevolgen kan hebben”. Winterhulp was een nationaalsocialistische organisatie die tijdens de Tweede Wereldoorlog alle maatschappelijke hulpverlening zoals verleend door de overheid, particuliere en kerkelijke organisaties in Nederland moest overnemen.

 7 

25

December 1940

Vader is vandaag aan de jaarbalans begonnen. Ik zal hem deze keer niet behoeven te helpen, want Henny Koes helpt hem.

Op 10 december 1940 stortte Han Gerritse f 1 op zijn bankrekening. Donderdag 12

We weten in onze klas al verschillende kerstrapportcijfers en ze zijn heel mooi. De Engelsen hebben in Egypte reeds 20.000 krijgsgevangenen gemaakt. Ook in Albanië gaat het goed. We leven in een tijd dat we zeggen: “Alweer vandaag gegeten en een dag dichter naar de eindoverwinning”. Vader heeft gisteren vlees en vet gehaald zonder bonnen, en de hele familie heeft wat gekregen. Ook de familie in Utrecht, waar ze de hele week geen vet hebben gehad.

Zaterdag 14

Vandaag voor ongeveer ƒ 50 aan briefjes opgehaald. Het is zeer koud, doch ’s avonds helder weer, want het is volle maan. Wij krijgen op school met Januari gymnastiek. Tot gymnastiekleraar is benoemd G. Cast, die ik kende van het kamp van de Jongensclub in Leusden. Hij was daar de technisch leider. Ook was hij tijdens de mobilisatie hier korporaal en gaf hij gymnastiekles aan de soldaten. Hij is reusachtig lenig en sterk. Het was vanochtend om 9 uur nog volslagen donker. In Amsterdam hebben veel slagers geitenvlees en geitenvet verkocht. Voor de Winterhulpcollecte is in Woerden ƒ 800 opgebracht (1e collecte). Ze reiken aan de armen de zogenaamde Winterhulpbons uit, waarop die ze dan bij de winkeliers kunnen inwisselen en voor ƒ 0,50, ƒ 1 of ƒ 2,50 kunnen kopen. En dan moet de winkelier maar zien dat hij zijn geld krijgt, want met die waardeloze bonnen kan hij niets beginnen. Alweer een teken dat de Winterhulp geen zuivere koffie is, anders gaven ze de armen wel zilvergeld, of in ieder geval de waarde.

26

December 1940 Maandag 16

Ben vanmiddag met de hele school naar de schoolbioscoop geweest. De film ging over de mijnen in Limburg. Het is verschrikkelijk koud en sommige waaghalzen liepen reeds over het ijs in de gracht.

Dinsdag 17

De dooi is weer ingevallen, jammer genoeg! Ik heb een aanvang gemaakt om al mijn boeken te kaften en om deze in een catalogus te schrijven. Morgen krijgen wij vacantie.

Woensdag 18

Heden mijn kerstrapport gekregen en kerstvacantie tot 7 Januari. Ik heb twaalf achten op mijn rapport, twee zevens, één negen en een vijf voor mijn schrijven, wat zeer schandalig is. Ik heb vanavond op acht na al mijn ± 60 boeken gekaft. Het was een reuzewerk. Men kan thans alleen Donderdags vlees krijgen. Elke klant krijgt dan voor de hele week 2½ ons vlees en ½ ons vet. Gelukkig heeft Vader nog een goede ‘bekende’ die nogal eens wat vlees kan krijgen, dat we dan weer onder de hele familie verdelen.

Vrijdag 20

Ik ben een beetje verkouden, wat geen wonder is, want het is ontzettend koud weer. Nu help ik veel in de winkel en ik heb al 2 paar nikkelen schaatsen verkocht. Vandaag is er een feest gegeven door de Duitsers voor degenen die op het Magazijn werken. Ieder is verplicht erheen te gaan.

Zaterdag 21

Het is opnieuw gaan vriezen en wij hebben al verscheidene schaatsen verkocht. Het is vandaag de kortste dag met de langste nacht. Het was vanochtend om kwart over negen nog zo donker dat men niet op straat kon lezen, en de fietsers moesten hun licht nog op hebben. De verduistering zit in de winkel om negen uur nog voor de ramen, en in de kamer is het vroeg als om kwart voor tien de verduistering weg is. Vanmiddag naar kerstwijding van de Jongensclub geweest.

Maandag 23

Vandaag ben ik voor het eerst op de schaats geweest. Fijn gereden op de sloten en de zandgaten bij het nieuwe kerkhof. Mijn schaatsen zijn echter te bot en ik heb ze naar iemand gebracht die ze voor me zal slijpen. Wij hebben veel schaatsen verkocht. In Egypte hebben de Engelsen thans 36.000 krijgsgevangenen, onder wie 1704 officieren.

Dinsdag 24

Vandaag weer fijn schaatsengereden. Grote tocht door de polder gemaakt met een stuk of 6 jongens. Geweldig druk in de winkel met schaatsenverkoop. Hedenavond zou de koningin voor Radio Oranje komen met de kerstboodschap. Voor deze gelegenheid hadden we zolang een toestel geleend waarop we de ultrakorte golf konden krijgen, want op ons eigen toestel werden de zenders de laatste tijd geweldig gestoord. Ook waren er verscheidene mensen bij ons om te luisteren, en toen konden we geen ultrazenders krijgen. Dit was een geweldige strop. Op het laatste ogenblik hebben we ons eigen toestel weer klaargemaakt (waarbij ik de stroom door mijn lichaam kreeg), en toen was hij zo prachtig als we hem nog nooit gehad hebben, maar de koningin was al verdwenen.

Woensdag 25

1e Kerstdag Het is een witte Kerstmis. Toch is het niet zo als andere jaren. Er ligt een grote schaduw op: wij zijn niet vrij, we leven onder vreemde heersers. Vandaag in een reportage toch nog de kerstboodschap van onze koningin gehoord.

27

December 1940 Donderdag 26

2e Kerstdag Vandaag bijna de hele dag fijn geschaatst op de gracht bij het postkantoor. Het dooit iets, maar het zal vannacht wel weer opvriezen. Er zijn door de Engelsen en Duitsers geen bombardementen gehouden in de eerste kerstnacht. Wij zijn allen vol goede moed voor de toekomst.

Zaterdag 28

Met ingang van Januari verdwijnen alle omroepverenigingen. Nu komt de omroep van de staat en het hoofd ervan zal waarschijnlijk een N.S.B.’er wezen. Vanavond hebben we het boekje gehad: Wilt u de waarheid weten? Het handelt uitsluitend over Hitler, die op ongeveer 50 foto’s voorkomt. Overal toont hij zich van zijn goede kant. Hij is daar in één woord de beste, aardigste, vriendelijkste, vredelievendste man die op de aarde bestaat. Gisterenavond clubavond gehad van de Jongensclub. De vorst is toch nog uitgebleven en het dooit nog steeds flink. Maar het is vanavond nieuwe maan en..... moed verloren, al verloren.

Maandag 30

Vandaag heb ik voor Vader een stukje van de balans uitgerekend, nl. de slotschroeven en de machinebouten. Het is buitengewoon regenachtig weer. ’s Avonds bij Jos geweest, die jarig is. Vandaag heeft President Roosevelt, de president van Amerika, een rede gehouden die zo ontzettend tegen de Duitsers en Italianen is, dat men niet begrijpt dat Amerika nog niet in de oorlog betrokken is. De Engelsen hebben in Lybië reeds bijna 40.000 krijgsgevangenen.

Dinsdag 31

Oudejaarsdag De laatste dag van 1940, het jaar van oorlog en verwoesting, is kalm voorbijgegaan. Broer Koos en Truus zijn uit Vlaardingen gekomen om Oud en Nieuw te vieren. Jos en Nel waren er ook, maar die moesten om half twaalf al weg, want het was verboden om na twaalf uur op straat te komen. We hebben fijn geharingd en naar de Engelse radio geluisterd, die in het Duits een prachtig hoorspel over 1940 opvoerde. Er zijn veel mensen geweest die om elf uur pas begonnen te fuiven en om vier uur (dan mag men weer op straat) naar huis gingen. Nadat we elkaar een gelukkig Nieuwjaar hadden toegewenst, waarin we allen wensten een 1941 zoals 1939, vrij van Duitsers en N.S.B.’ers, en dat dit jaar vrede mag brengen, gingen we om één uur naar bed.

28

December 1940

29

1941

31

Januari 1941

Januari 1941 Woensdag 1

Nieuwjaarsdag Vol moed en vertrouwen in de toekomst gaan we een nieuw jaar tegemoet, een jaar dat, als het oorlog blijft, zeer moeilijk zal worden. Morgen ga ik met Koos en Truus mee terug naar Vlaardingen en daar blijf ik een paar dagen. Koos heeft schitterende oorlogsfoto’s en ik krijg er ook een paar voor mijn rapport. Ik heb vandaag Indië op de radio gekregen, op de ultragolf.

Maandag 6

Vandaag om half zes uit Vlaardingen teruggekeerd. Ik heb er reuzelol gehad. Bij de buren van Truus en Koos was een jongen van omstreeks mijn leeftijd, Jan Lagendijk, met wie ik vriendschap aangeknoopt heb. Ik ben er vaak in huis geweest en ’s avonds was zijn zuster er ook met een vriendin. Ik heb daar geen afweergeschut gehoord en ook geen schijnwerpers gezien. Het was al die dagen ontzettend koud en er stond gewoonweg een storm. Het enige nadeel is dat ik die tijd niet heb geschaatst, want ik had mijn schaatsen niet bij me. Overal kan men nu schaatsen. In het IJsselmeer zit al een schip vastgevroren. De trein had uit Rotterdam driekwartier vertraging. Overal staan in het verwoeste gebied van Rotterdam noodwinkeltjes, waarvan elk een of twee Hollandse vlaggen heeft uithangen. Het is een troosteloze aanblik als men kijkt over het verwoeste gebied. Het puin is nu allemaal opgeruimd en men kan enige kilometers ver kijken, midden in de binnenstad waar niets anders dan een kale ruimte te zien is. Ik heb een nieuwe pen gehad, die me beter bevalt dan de vorige die Moeder nu gebruikt. Bardia is gevallen!! Deze zwaar verdedigde havenplaats in Lybië met zijn 30.000 Italiaanse verdedigers is in bijna 2 uur (hoofdaanval) genomen, grootendeels door Australische troepen gedaan. Zij rukken nu op naar Tobroek, dat 100 km verder in Lybië ligt. In het geheel zijn er nu 70.000 Italiaanse krijgsgevangenen in Noord-Afrika gemaakt. Het vervoer van de laatste 30.000 krijgsgevangenen kan nu met schepen worden gedaan, omdat er geen Italiaans oorlogsschip meer te zien is. Dit is een geweldig voordeel. In veel steden in Nederland is thans ook gas en electriciteit in de distributie. Einde kerstvacantie.

Dinsdag 7

Vandaag voor het eerst naar school van dit nieuwe jaar. Nieuw rooster op school gehad. We krijgen nu Donderdags en Vrijdags gymnastiek. Vanmiddag heb ik weer fijn geschaatst. Aan het einde van 1940 is de 2e Winterhulpcollecte gehouden, die in Woerden ca. ƒ 200 heeft opgebracht. Diezelfde tijd is er de halfjaarlijkse collecte voor de diaconie (armen) gehouden in onze kerk (anders langs de huizen, maar vanwege de overheid is dat verboden), en deze collecte heeft de geweldige som van ƒ 1370 opgebracht. Dit is alleen van de Hervormde Kerk. Wel een bewijs dat als de Winterhulp echt was, men in de gehele gemeente Woerden makkelijk ƒ 3000 op kan brengen. President Roosevelt heeft dezer dagen een rede gehouden, waarin hij zei dat Amerika het arsenaal voor de democratie is.

Donderdag 9

Voor het eerst gymnastiek gehad op de U.L.O. Fijn geschaatst gisteren en vandaag. Het is prachtig helder vriesweer. Veel en moeilijk huiswerk. Vader heeft vandaag weer verschillende distributiebescheiden gehaald. De broodkaart is ongeveer een halve meter. Dit is niet overdreven! Verder zijn er ook nog andere bonboekjes, die alle van veel groter formaat zijn dan de vorige.

32

Januari 1941

Het is thans verboden voor Joden om naar een bioscoop te gaan. Ook hier is weer een smoes verzonnen, want ze zouden te oproerig zijn in de bioscoopzalen. Ook ons Franse leerboek was niet recht in de ogen der Duitsers: er moest een bladzijde uitgescheurd (geknipt) worden en een ander ingeplakt. Alweer één regeltje, dat als volgt luidt: “Ter gelegenheid van het huwelijk van Prinses Juliana en Prins Bernhard zijn overal feesten georganiseerd”. Duidelijk spreekt hieruit de grote kinderachtigheid die de Duitsers tentoonspreiden.

Zaterdag 11

Weer fijn geschaatst vanmiddag. We kunnen rond de hele stad rijden 8 en ik heb van één tot half zeven gereden; het ijs was goed. Het ziet er thans naar uit dat het zal gaan dooien, maar vast is het nog niet. Wij krijgen nu geregeld elke week  8 

De Oostdam was toen een brug en door de Rijnstraat stroomde de Oude Rijn. 33

Januari 1941

de Unie 9, die alleen in December al 45.000 nieuwe leden boekte. Op verscheidene plaatsen gooien N.S.B.’ers de ruiten van Unieleden of Uniewinkels kapot, met het gevolg dat diezelfde week weer enige honderden nieuwe leden geboekt worden. Zij noemen het dan ook: “Voor de N.S.B. de straat, voor de N.U. ons volk.” Maandag 13

Het is hoogstwaarschijnlijk wel uit met de vorst. Het dooit vandaag 5 of 6 graden en het regent pijpenstelen. Maar het werd, wat het vervoer betreft, ook wel tijd, want in Utrecht zijn er zeer veel huisgezinnen, ook tante Jans, die zonder kolen zitten. De kolenhandelaar heeft de bonnen al gekregen, maar zijn klanten kan hij geen kolen geven. De verloofde van tante Jans en oome Bas hun dochter, heeft in een papieren zak afgelopen Zondag wat kolen bij zijn thuis opgehaald. Ook met vlees is de toestand zeer treurig; ze krijgen daar met zijn zessen 6½ ons vlees en vet in de week! We hebben een nieuwe onderwijzer op school: Ten Hoeve. Hij noemt ons U. Het is U voor en U na, natuurlijk tot grote lachlust van ons. Vanmiddag heb ik een partijtje geschaakt met Wim Breunesse, dat ik heb gewonnen. Gisteren heb ik ook met Henny Koes geschaakt, maar hier moest ik het onderspit delven. Hedenavond ook weer de Belgische zender gehoord, die vanuit Engeland uitzendt, en altijd met deze zin besluit: “Wij zullen niet pochen, wij zullen niet boffen, maar krijgen zullen we ze.... de Moffen!!!”

Woensdag 15

 9  Blad van de Nederlandsche Unie (N.U.). De N.U. was opgericht ‘tegen’ de N.S.B, en werkte wel samen met de Duitsers, maar wilde eigen bestuur over Nederland en was tegen de Jodenvervolging. De N.U. was echter ook omstreden i.v.m. hun samenwerking met de Duitsers.

34

Januari 1941

Vanmiddag met Moeder naar Utrecht geweest om een pak te kopen. Ik had vrij van school gevraagd. In de eerste de beste winkel gelukte het ons al een mooi pak van oude kwaliteit voor nog geen ƒ 20 te kopen. In de grote zaken is geen pak van de oude kwaliteit meer te krijgen, en ook haast niet van de nieuwe, waarvan de stof zeer slecht is. Daarom zijn wij naar een kleine zaak gegaan, waar wij ook slaagden. Wij hadden voor tante Jans gelijk 3 pond vlees meegenomen, want zelf krijgt ze bijna niets. Het is voor de 6e keer opnieuw gaan vriezen. Er zijn thans Duitse vliegtuigen en piloten in Italië om in het Middellandse Zeegebied te opereren. Weer een teken van de zwakheid der Italianen. Donderdag 16

Voor het eerst in het nieuwe jaar strafwerk opgelopen. Het heeft vannacht zo hard gevroren dat we vanmiddag weer geschaatst hebben. Het ijs is ontzettend glad.

Zondag 19

Ik ben gisteren en vandaag niet buiten geweest, want ik ben zwaar verkouden en licht in mijn hoofd. Het heeft gisteren en vannacht zo ontzettend gesneeuwd dat wij de achterdeur niet open konden krijgen. Het lag op de stoep bijna 30 cm hoog. Grote hopen liggen midden op de straat. Het vriest niet meer. Nu schijnt de zon, dan regent het weer, dan sneeuwt of hagelt het. Gisterenavond is er een reportage door Radio Oranje gekomen van een zeemansfeest 10 in Londen. Prins Bernhard sprak het openingswoord, en nadat al de zeelui het Wilhelmus hadden gezongen en drie keer “Leve de Koningin” hadden geroepen, werd de avond besloten door een toneelstuk dat door de zeelui zelf werd opgevoerd en handelde over de overwintering op Nova Zembla. Er is thans door de Engelse zender bekendgemaakt dat er vanaf Juli van het vorige jaar Engelse officieren en onderofficieren-instructeurs 800 km in Abessinië zijn doorgedrongen, dat door de Italianen sinds 1936 is bezet. Deze Engelsen hebben enige duizenden Abessiniërs opgeleid en geoefend, en hen bekendgemaakt met de modernste wapens enz. enz. Tientallen malen hebben de Italianen getracht de plaats te vinden waar zij zich bevonden, maar zij zijn nooit gevonden. Ook de Negus, de keizer van Abessinië, die in Engeland vertoefde, is sedert lang naar zijn land teruggekeerd om het verzet dat daar al is tegen de fascisten zelf te leiden.De Engelse troepen in Lybië zijn Tobroek al meer dan 80 km gepasseerd, zodat deze stad nu helemaal ingesloten is en het nog slechts een kwestie van tijd is voordat hij zal vallen. Zaterdag heb ik de eerste brief van Jan Lagendijk uit Vlaardingen gehad. Wij zijn op de Spiegelserie geabonneerd, en het eerste boek was uit dezen oorlog. Het heet: Chauffeur Maas in het Vuur. Het handelt over de oorlog in De Peel en in Zeeland. Ook in de Spiegel 11 zelf staan prachtige vervolgverhalen over de vijf oorlogsdagen.

Maandag 20

Tot overmaat van ramp is er nu ook al slecht aan melk te komen en ze kost thans al 16 cent per liter. Het is al wel één maand geleden dat we voor het laatst volle melk zagen. De melk gaat van de boer via de melkfabriek (waar ze ontroomd wordt) naar de slijter. Dit geldt voor het hele land. Nu is de dooi voorgoed ingetreden. Het regent de hele dag en de sneeuw is bijna alweer weg. Aan de radio valt tegenwoordig ook al niet veel meer te beleven. Na 7 uur is er geen speciale zender meer, maar het heet dan Nederlands Programma. Van half 8 tot 10 uur wordt dat drie keer afgebroken voor een Duitse uitzending   Veel Nederlandse zeelieden waren op zee toen de oorlog uitbrak en kwamen soms pas na zes of zeven jaar terug in Nederland.  11   Geïllustreerd christelijk weekblad.  10

35

Januari 1941

in het Engels. Radio Hilversum wordt dan aangesloten op Radio Bremen en nog veel meer andere stations. Die omroeper praat zo vreselijk temig, en ik weet niet al wat meer. Dan is er iedere vijf minuten een gesein, dat zo sterk is en zo vervelend dat de muziek of de spreker er niet door te verstaan is. Veel plezier is daar dus niet aan. En natuurlijk niet te vergeten Adolfs Nieuwste Papegaai: het Amsterdamse A.N.P., dat ongeveer vijf of zes keer per dag zijn gekraai laat horen in de vorm van nieuws- of economische berichten. Ofwel….. een praatje over de Nieuwe Orde van Hitler. Het aantal bakken en moppen is legio! Ze handelen bijna uitsluitend over de Duitsers en N.S.B.’ers. Vooral in de trein en in de tram hoort men er vele. Tante Riek en oome Sjaak zijn gisteren hier geweest met een pakje voor tante Jans. Die vertelden dat er in Amsterdam een fluistercampagne op touw was gezet om Oud en Nieuw niet om 12 uur te vieren, maar om de eigenlijke Hollandse wintertijd: om 1.40 uur. Om klokslag 12 uur hoorde men niets bijzonders buiten, maar men moest toen ook al binnen zijn. En om 1.40 uur….. Nauwelijks was het zo laat of mensen maakten lawaai op toeters en botenfluiten of gilden. Alle mensen verschenen op de balkons en de meeste huisgezinnen zongen op het balkon het Wilhelmus!! Het leek precies alsof het 12 uur was. En dat was het in werkelijkheid ook. Woensdag 22

Engelse troepen zijn op het ogenblik bezig Tobroek in te nemen. Volgens de laatste Engelse berichten zijn zij door twee linies reeds heen gebroken. Ook in Abessinië, Eritrea en in Brits Oost-Afrika maken Britse troepen en patrouilles goede voortgang. Deze dagen is de minste activiteit in de lucht. Dit is een uitzondering, want er gaat anders bijna geen nacht of dag voorbij of de Duitsers komen boven Engeland, en de Engelsen boven Duitsland en (of ) bezet gebied. Thans gebruiken de Duitsers vliegtuigen die precies hetzelfde zijn als de Hollandse G.I, die in de oorlogsdagen een leeuwenaandeel in de luchtoorlog had. Ik heb er zelf 3 gezien toen ik op school zat. In Boekarest is een Duitse officier van de Generale Staf vermoord. Vader heeft van broer Jos een manier gekregen om naar Indië te schrijven. Hoe dit te werk gaat, weet ik niet, maar gisteren heeft Va dadelijk geschreven en hij bracht daarna de brief ergens. Er mocht geen afzender en ook geen adres op staan, het adres moest er los aan zitten. Verder weet ik hiervan niets, maar ik zal het later wel te weten komen.

Donderdag 23

Tobroek is thans helemaal gevallen. Er zijn tot nog toe 14.000 krijgsgevangenen, onder wie vier generaals en één admiraal. Ook is er zeer veel oorlogsbuit.

Vrijdag 24

Er zijn deze winter ontzettend veel zieken, meest door zware griep. De doktoren hebben het zo druk dat ze hun werk niet overal kunnen doen. Jos heeft ook bijna 40º koorts gehad, doch hij knapt nu alweer op. Wat de voedselschaarste hier betreft schrijft onze krant dat het onze eigen schuld is dat b.v. boter en vlees hier moeilijker te krijgen zijn dan in Duitsland. Het ontbreekt ons aan goede wil en aan organisatie, net alsof wij niet van goede wil zijn om te eten! Ook staat de krant weer vol met verontschuldigingen over de val van Tobroek. Hoe dapper zij zich verdedigd hebben (dit is een feit), maar ook dat het van weinig belang is en dat de Italianen vol goede moed zijn. De Negus, keizer van Abessinië, is nu definitief in zijn land! Veronderstel dat onze koningin hier zou zijn, nu met de Duitsers! Natuurlijk is Abessinië wel zeer groot, maar het is toch Italiaans gebied. In Roemenië is het vol met opstandelingen. Zij hebben in Boekarest het stadhuis en het politiebureau bezet.

36

Januari 1941

Er is tegenwoordig één keer per week contact met Nederlandsch-Indië, want dan komt er een spreker voor de Nirom 12, en met medewerking van de B.B.C. komt het over Radio Oranje. Indië is thans paraat! De bewapening is zeer ver doorgevoerd. De nieuwste vliegtuigen zijn in dienst gesteld. Engeland heeft thans het grootste, snelste en zwaarst bewapende slagschip in de vaart. Het heet King George 5th, meet 35.000 ton en is bewapend met 10 stuks 35 cm-kanonnen, die meer presteren dan de 38 cm, welke op de oudere schepen staan. Ook zijn er nog kanonnen van lichter kaliber. Er komen 3 vliegtuigen op. Er zullen binnen enkele maanden nog 4 andere komen, die van dezelfde klasse zijn. Verschillende burgemeesters in de grote steden hebben een stuk in de krant moeten zetten, waarin staat dat men niet moet saboteren, want Den Haag moet ƒ 60.000 boete opbrengen. Mensen die nergens van afweten, krijgen een briefje waarop staat dat ze zo of zoveel moeten opbrengen. (Dit was ook sabotage.) Zaterdag 25

Lord Halifax is als ambassadeur naar Amerika gegaan. President Roosevelt is hem persoonlijk 8 km buiten de kust tegemoetgekomen. Dit is de eerste keer dat een Amerikaanse president een vorst of een staatspersoon zo persoonlijk heeft begroet en verwelkomd. De Engelsen zetten hun opmars voort. Ze hebben Derma, dat 160 km westelijk van Tobroek ligt, bereikt. Ook worden verder in Afrika operaties uitgevoerd, alle ten nadele van de Italianen. De Grieken kunnen thans alleen kleine operaties ondernemen, want de winter heerst nu in Albanië op het hoogst. Vanaf Zondag zijn er haast geen vliegtuigen boven Engeland geweest.

Zondag 26

Italië gaat, nee snelt, vliegt bergafwaarts. Duitse troepen zijn in Noord-Italië! In Milaan hebben zij postkantoor, politiebureau en nog tal van andere gebouwen bezet. Ook moeten er opstootjes van groot formaat in Milaan en Turijn hebben plaatsgehad. Wij allen verwachten dat Duitsland van zijn vriend en bondgenoot een slaaf of knecht, of helemaal niets zal maken. In Afrika is het Engeland die Italië zware mokerslagen toebrengt, en in Albanië de Grieken! Vader heeft Vrijdag een bon gehad omdat hij toevallig zijn identiteitsbewijs niet bij zich had. Hoeveel de bon is weet ik nog niet.

 12

Nederlandsch-Indische Radio-omroepmaatschappij. 37

Januari 1941

Er zijn al een poosje twee nieuwe wetten, of niet nieuw maar zogenaamd verbeterd! De omzetbelasting is een kruiswoordpuzzel geworden, maar dan zo een die nooit op te lossen is. De zakenmensen weten haast niet hoe ze het moeten doen. Voor de ene klant moeten ze zo veel en voor de andere zo veel omzet in rekening brengen. Wat de voedselvoorziening betreft zijn wij hier nog in Abrahams schoot, tenminste ten opzichte van België en Noord-Frankrijk (het bezette deel). Er zijn enkele mensen die daar geweest zijn, die zeggen dat thee niet te krijgen is en dat theesurrogaat op de bon is, maar dat men daar maar heel weinig van krijgen kan. Er wordt veel geld geboden voor aardappelschillen, aangezien aardappels zelf niet of alleen maar op de bon te krijgen zijn. Boter is zeer streng gerantsoeneerd en meest krijgt men dan nog een weinig margarine. Dinsdag 28

Vader heeft een nieuw radiotoestel gekocht. Het is een nieuw model, heel klein, een Telefunken van ƒ 110. Er komt prachtige muziek uit. Ook zit er ultrakorte golf op. In Albanië hebben de Italianen een zeer zwaar tegenoffensief ontketend. Toch hebben de Grieken nog enkele stellingen veroverd, maar ze moeten nu zeer zwaar vechten, want het offensief is al vijf dagen bezig. De Grieken zijn echter nog geen duimbreed geweken. De Engelse troepen zijn thans voor Derma en zijn bezig met het te omsingelen. Ook in Erithrea, Oost-Afrika en Abessinië maken de Engelsen goede voortgang. Zoals thans door Radio Rome is omgeroepen, zijn er 5 Italiaanse ministers in Albanië (op het front). Ik heb vanavond om 10.15 uur voor het eerst Amerika (Radio Boston) gehad op 25.25 m. De uitzending is in het Hollands en tamelijk goed te horen.

Woensdag 29

Vader heeft het oude radiotoestel aan Zuijderduijn verkocht voor ƒ 47. (Er was ook een nieuwe lamp bij.) Het is nu met nieuwe maan voor de 6e keer gaan vriezen en wel zo dat we nu alweer op de gracht voor school kunnen. Ik heb niet meer geschaatst, want ik heb mijn schaatsen al opgeborgen. Op 3 Februari komt de 3e Winterhulpcollecte op lijsten, d.w.z. de collectanten (de meeste zijn N.S.B.’ers) komen huis aan huis met lijsten. Het staat nog niet vast of de naam erop komt te staan (gedrukt dan), maar het is wel zeker dat er de vorige twee keren te weinig is ingekomen. Op 1 Maart moeten alle Nederlanders boven 15 jaar een nieuw persoonsbewijs hebben met vingerafdruk! Men gelooft dat dit bewijs kosteloos wordt verstrekt, maar ik heb ook gehoord dat het ƒ 1 kost. In de krant stond gisteren dat er in Zeeland bijna ondervoeding is en dat het aantal tuberculosepatiënten met een ¼ deel is toegenomen. Dit sluit hoogstwaarschijnlijk wel aan bij België en Noord-Frankrijk, waar het in één woord verschrikkelijk moet zijn. Maar in de krant staat geen enkel bericht over België en Noord-Frankrijk. Men hoort hier ongelofelijke verhalen van de honger; Duitse soldaten vertellen ze hier wel. Maar vaststaat dat er werkelijk in die landen honger geleden wordt. Nu zijn chemische producten op de bon. De melk is nog niet gerantsoeneerd en ze is op het ogenblik ook wel weer te krijgen. Generaal Metaxas, de Griekse minister-president en generaal van het leger, is heden op 70-jarige leeftijd na een korte ziekte overleden. Hij heeft de overwinning niet mogen beleven. De Grieken en ook de Engelsen betreuren dit verlies ten zeerste. Er is inmiddels een nieuwe minister-president gekozen. Thans zijn ook de vrije Fransen actief in Afrika. Een colonne heeft in 4 dagen 500 km afgelegd en in Zuid-Lybië een stad ingenomen en een vliegveld verwoest. En even vlug zijn zij ook weer verdwenen, want het was een behoorlijke patrouille.

38

Januari 1941

Nu is de algemene opinie dat Hitler in het vroege voorjaar zijn aanval zal wagen. De Engelse zender heeft thans (ook al eerder) in een opsomming gezegd dat in September 1940 de meeste slachtoffers in Engeland zijn gevallen: ca. 8600 (het juiste getal ben ik vergeten) en 11.000 gewonden (licht en zwaar). Dit is toch in verhouding met Rotterdam in enkele uren (±33.000 13) niet veel. Maar het is zo, in Engeland en vooral in de grote steden heeft men zeer geriefelijke schuilkelders. De luchtbescherming is er in één woord buitengewoon. Men kan haast zeggen dat de bom nog niet gevallen is of de vrijwillige luchtbescherming is er al om hem te bestrijden. Dit is vooral met de brandbommen het geval. Dit vermindert het gevaar natuurlijk ontzettend. Ook ziet men bij luchtalarm geen sterveling meer op straat, behalve de politie en luchtbescherming. En vooral is het dodenaantal in Rotterdam zo groot, omdat het verwoeste gedeelte geweldig van brand heeft geleden. Dit komt in Londen nu bijna niet meer voor. Donderdag 30

De Engelsen hebben weer een overwinning! Derma, een havenstad 160 km ten westen van Tobroek is gevallen. Ze rukken nu op naar Bengazi, de voornaamste stad van Oost-Lybië. Ook in de andere delen, vooral in Erithrea, gaat het goed en maken de Engelsen goede voortgang. De Italianen hebben voorlopig de tegenaanval opgegeven, en zo het bericht zegt, zijn er veel Italianen gevallen. Hitler heeft vanmiddag weer een opzwepende rede gehouden tot de soldaten om de moed er wat in te houden. Koos en Truus gaan 1 Februari in Velp wonen, waar Koos beter werk heeft dan in Vlaardingen. Hij heeft me vandaag twee mooie oorlogsfoto’s gestuurd. Ook had ik er al twee gehad toen ik in Vlaardingen was. Ze hebben al een mooi huis en bij leven en welzijn hoop ik er van de zomer heen te gaan. Vanmiddag heb ik op gymnastiek het hoogst gesprongen van de klas, nl. 1.40 m!

Vrijdag 31

Verjaardag van H.K.H. Prinses Beatrix Ter gelegenheid van de verjaardag van Prinses Beatrix had Radio Oranje een speciaal programma, dat buitengewoon was!! Ons karige thee- of koffierantsoen wordt nog minder!!! Van 75 gram thee in de 6 weken krijgen we nu maar 50!! gram, óf van 2½ ons koffie nu slechts 150 gram!! in de 6 weken! In Utrecht heeft men vannacht een brug versierd, ook voor de verjaardag van Beatrix. We hebben vanavond Radio Boston weer gehad. Ze deelden mee dat Hitler in Februari hoogstwaarschijnlijk zijn aanval zal doen met 36.000 vliegmachines en 3.000.000 man! Dit zijn maar slechts gissingen, maar ja, men kan niet weten. Er is gisteren en vandaag veel activiteit in de lucht. Dat komt hoofdzakelijk omdat de Duitsers de benzine, die in Montfoort en het Linschoterbos opgeslagen lag, vervoeren. Ook zijn er ’s middags enkele bommen gevallen, niet ver van hier, maar waar weet ik nog niet. Ik ben lid geworden van Hou Vast, de christelijke gymnastiekvereniging, met nog meer jongens uit onze klas, ook Wim Breunesse, maar er moeten eerst voldoende leden zijn. Van het brood dat we vandaag hadden kon ik gewoon deeg maken, zoals een Javaan zijn rijstbal maakt en hem naar binnen gooit! Het is grauwgrijs en ontzettend klef. Als men acht sneetjes (flinke dikke) heeft, krijgt men nog een gevoel alsof het van binnen rammelt. Gelukkig is het tarwebrood wat beter. En ook de beschuiten, die schreeuwend duur zijn, eten we veel. Vanavond b.v. heeft Va zo’n honger dat we met zijn allen nog aan de rijst zitten.  13

  Dit aantal klopt niet; het juiste aantal doden in Rotterdam was ca 800. 39

Februari 1941

Februari 1941 Zaterdag 1

Het wordt hoe langer hoe slechter met het voedsel!! Er staan in de krant iedere avond nieuwe smoesjes en meer onzin wat de voedselvoorziening (ook wel andere dingen!) betreft. B.v.: Het brood van heden maakt de mens hongerig, omdat er die en die vitaminen in zitten. (Zo komt het dat we minstens 8 of 9 sneetjes moeten hebben en dat er dan nog steeds een gezonde eetlust overblijft!). Het tussen haakjes geschrevene is onze gevolgtrekking. Nog een ander voorbeeld. Vanavond staat er weer zoiets in de krant, nl. dat het gebruik van oude kaas thans bijzondere aanbeveling verdient, omdat er meer voedingswaarde in zit. Dit is inderdaad waar, maar het is goed op zijn plaats in een krant van 1939 en niet van Februari 1941, want de kaas is ontzettend duur, ongeveer 55 cent voor de jonge kaas en 70 cent voor de oude. Per pond natuurlijk. Dit is de eerste reden. De andere is dat het rantsoen 1 onsje in de week is, in het land van ‘boter en kaas’!! Op de kaasmarkt waren Woensdag acht partijen, terwijl er soms niets is. In normale tijden bereikte de aanvoer een maximum van 600 partijen!! Dit behoeft verder geen commentaar. Men kan nog steeds schaatsenrijden, want het dooit nog niet. Vandaag is de 3e Winterhulpcollecte gehouden. Tegen alle verwachtingen in zijn ze wel met lijsten gekomen, maar men hoefde het bedrag (zeer klein) er niet op te zetten. Toen Moeder de lijst zag, stonden er slechts drie namen op en het was reeds avond, d.w.z. dat men al de hele dag had gecollecteerd.

Zondag 2

Het is opnieuw gaan sneeuwen. Het is een stille dag, geen activiteit van Duitsers, en ook is het in de lucht buitengewoon rustig. Tenminste aan het westelijk front. Rond de Middellandse Zee is het tegendeel waar. De Grieken hebben weer nieuwe strategische heuvels bezet en verscheidene krijgsgevangenen gemaakt. Een Griekse onderzeeboot, die enige tijd geleden 3 Italiaanse koopvaarders, groot 30.000 ton, tot zinken bracht, is er opnieuw in geslaagd een vijandelijke koopvaarder van 10.000 ton in de grond te boren. Er gaat bijna geen dag voorbij dat de Engelsen niet een overwinning of zoiets behalen (in Afrika). Ook gisteren hebben zij Agordat, een belangrijke plaats in Erithrea, die aan de spoorlijn naar de Rode Zee ligt, bezet! Er zijn daar enige honderden krijgsgevangenen gemaakt, terwijl er ook veel oorlogsbuit in handen der Engelsen is gevallen.

40

Februari 1941

De textielzaken hebben bijna letterlijk geen draad wol, katoen of iets dergelijks meer in huis. Er is de laatste dagen van Januari gewoonweg een stormloop geweest op die zaken, want 1 Februari liep de textielkaart af en de mensen denken maar zo: binnen is binnen! Het N.S.B.-huis dat tegenover ons staat, heeft nog altijd de gewoonte op speciale dagen de oranje-blanje-bleu-vlag 14 en de N.S.B.-vlag uit te hangen. Een goede gelegenheid voor de jeugd om allerlei toepasselijke liederen te zingen, wat zij dan ook niet nalaten. Donderdag 30 en Zaterdag 1 hingen beide uit, maar Vrijdag 31, de verjaardag van Prinses Beatrix, hebben wij niets gezien. Hitler heeft een dezer dagen een rede gehouden in het Sportpaleis in Berlijn, waar hij onder andere zeide dat hij en de Duce mannen van eer waren en geen handelaren of Joden! Een Hollands spreekwoord zegt: eigen roem stinkt! Zonet is er nog een bericht gekomen dat Tripolis geweldig door de Engelsen is gebombardeerd. Dinsdag 4

Het vriest nog altijd en ijs en weder dienende zal a.s. Donderdag de Friese Elfstedentocht gehouden worden. Nu kan men bijna ook al geen cacao meer krijgen. In de winkels was nog iets te koop voor 40 cent per ons! Gelukkig heeft Moeder nog een aardige voorraad.

Woendag 5

Het wordt haast eentonig, het Engelse legerbericht uit Caïro. Er is alweer een stad gevallen! Nu ten westen van Derma in Lybië. Ik geloof dat het Cyrene is. De Engelse troepen rukken nu weer verder op naar Benghasi, dat 200 km verder ligt. Ook zijn de Engelsen al diep in Abessinië en Erithrea doorgedrongen! De R.A.F. begint nu, na ongeveer 3 weken van weinig betekenende activiteit, weer opnieuw om Duitsland (marinehavens, Ruhrgebied) maar vooral ook de Invasiehavens aan het Kanaal te bombarderen! Vader heeft 6 pond vet en een kleine ham op de kop kunnen tikken! Thans zijn er op het Centraal Kleedingmagazijn, dat vroeger van het Hollandse leger was en nu Wehrmacht Instandsetzungswerkstatt heet, allemaal verschillende clubjes opgericht, b.v. zwemmen, wandelen, voetballen, gymnastiek, zingen enz. enz. Dit wordt allemaal gedaan onder werktijd!! ’s Avonds worden er feestjes gegeven ten koste van het Magazijn. Er is bijna geen werk op het Magazijn en de lonen zijn zo hoog dat mijn neef Henny Feikema, die gewoon uitpluizer was, ƒ 11 verdient. Meisjes van 18 of 17 jaar verdienen ƒ 22! Dit is allemaal propaganda die moet laten zien hoe goed het op dit gebied in Duitsland is. Uitgezonderd enkele slobbermeiden is er bijna niemand die dit nu toejuicht. Allen voeren bijna niets uit en wensen de toestand zoals het hiervoor was, onder Hollandse leiding!

Donderdag 6

Vandaag is de Elfstedentocht gehouden. Dit is de eerste keer dat 2 jaar achter elkaar deze beroemde tocht wordt gehouden. Er waren een kleine 3000 deelnemers. Het weer was wisselend, ’s ochtends vroeg en ’s middags was het het best. Midden op de dag sneeuwde het, maar dat heeft de tocht niet mogen verhinderen. Om half 6 startte men en om 3 voor 4 was de eerste weer in Leeuwarden. Dit jaar was het Adema van Franeker, die het eerst over de eindstreep ging. Ook waren er nog verscheidene andere Friezen bij die tot de eersten behoorden. Het ijs was over het algemeen goed. Vannacht zijn er in de buurt 2 bommen gevallen, om half twaalf en om één uur. De eerste heb ik zelf gehoord. Maar we weten nog niet waar zij gevallen zijn.   De Nederlandse vlag uit de 17e eeuw, door de N.S.B. gebruikt als vaderlandslievende vlag in plaats van het rood-wit-blauw dat met het koningshuis verbonden is.

 14

41

Februari 1941

Vanochtend ben ik naar den dokter geweest, omdat Moeder dacht dat ik verkouden was. Ik heb een lekker drankje gehad. De luchtactiviteit van weerszijden is belangrijk toegenomen. Boven de Kanaalkust zijn enige Engelse vliegtuigen neergeschoten, maar het juiste getal weet ik niet zeker aangezien de Duitsers vier keer zo veel als de Engelsen opgeven. Omdat de Engelse berichten absoluut op waarheid berusten, mogen wij aannemen dat het aantal neergeschoten vliegtuigen veel en veel minder is dan de Duitsers beweren. Natuurlijk verliezen de Engelsen ook vliegtuigen bij hun aanvallen, dat is absoluut waar en dat geven de Engelsen dan zelf ook toe! Turkije heeft opnieuw verklaard dat, als de Duitsers van plan zijn om Bulgarije binnen te trekken (een dezer dagen deed dit gerucht de ronde), het aan Duitsland de oorlog zou verklaren. Zaterdag 8

Donderdagmiddag is Benghasi, de hoofdstad van Cyrenaica (Oost-Lybië) met een zeer goede haven en vliegtuigbasis, in Engelse handen gevallen!!! Deze Engelse Blitzkrieg heeft de hele wereld verstomd doen staan. In nog geen zestig dagen zijn de Engelsen 660 km in Lybië doorgedrongen. De laatste honderd km is in twee dagen afgelegd!! Wel een bewijs dat niet alleen Duitsland de kunst verstaat om een Blitzkrieg te voeren. Tot nog toe hebben de Engelsen 110.000 krijgsgevangenen in Afrika. Daar zijn nog niet de duizenden bij die zich bij Benghasi hebben overgegeven! Nu rukken de Engelsen op ten westen en zuiden van Benghasi. Ook aan de andere fronten maken de Engelsen vorderingen, hoewel de Italianen in Oost-Afrika krachtig tegenstand bieden. Ook was Benghasi heldhaftig verdedigd, maar de Engelsen hadden als het ware een muur van pantserwagens om de stad getrokken. Nu heeft Engeland een steunpunt gekregen dat Malta veel beter kan vervangen, want het ligt veiliger en er is een prachtige haven, die de Duce heeft laten bouwen. Bericht uit Indië Vanavond 8 Februari 1941 hebben wij via het Internationale Roode Kruis bericht gehad van Marie, Henk en Ali uit Indië!!!! Dit is voor het eerst sedert April 1940!! We zijn allen dolgelukkig en Vader heeft vanavond getracteerd.

42

Februari 1941

Het door Han Gerritse nauwkeurig overgeschreven telegram.

43

Februari 1941

We mogen het bericht niet houden, want op de achterzijde worden we in de gelegenheid gesteld om te antwoorden, wat we morgen zullen doen. Dit blad was natuurlijk rood gedrukt en is er in Genève natuurlijk op geschreven, en de datum zal ook wel de afzenddatum zijn uit Genève. In de loop van de week zal Vader naar Henks familie ook bericht zenden, en ook naar Koos en naar Gorkum. Ik heb getracht dit zo getrouw mogelijk weer te geven, maar het valt niet mee. Zondag 9

De dooi is nu al drie dagen definitief aan de gang en het is een stuk minder koud. Desondanks zijn er nog zeer veel zieken en ook zijn er deze, en de vorige maand, veel sterfgevallen. Vanochtend onder kerktijd is er een bom gevallen in de buurt. Het was een geweldige klap, en de deuren en ramen in de kerk dreunden verschrikkelijk. De bom is waarschijnlijk op de spoorlijn tussen Gouda en Woerden gevallen, want tante Gees en oome Hendrik, die toevallig hierheen kwamen, hebben 2 uur op het station in Utrecht moeten wachten. Volgens hen was er een losse locomotief de weg wezen verkennen. De Engelse troepen hebben een stelling, die 240 km zuidwestelijk van Benghasi ligt, veroverd!!

Maandag 10

Er is vandaag bekendgemaakt dat de Engelse vloot en luchtmacht in de Golf van Genua hebben geopereerd, Zondag of Zaterdag. Ze hebben zich daar dus in het hol van de leeuw gewaagd. Van de Italiaanse vloot was geen spoor te bekennen. Livorno en Pisa zijn door de Engelse luchtmacht gebombardeerd. Ze hebben maar twee Italiaanse vliegtuigen ontmoet, die ze hebben neergeschoten. De vloot zelf heeft Genua op een verschrikkelijke manier gebombardeerd. Ze hebben maar liefst 300 ton (300.000 kg) granaten op de stad afgeschoten. En dan noemt Mussolini de Middellandse Zee zijn mare nostrum (onze zee). Het is heerlijk lenteweer en de dooi houdt gelukkig aan. Churchill heeft gisterenavond een rede gehouden, bij wijze van een overzicht. Hij verklaarde dat Duitse troepen (bedieningsmanschappen) van vliegvelden reeds in Bulgarije zijn. Ook gaan er nog meer hardnekkige geruchten dat de Duitsers net zo te werk zouden gaan als in Roemenië: successievelijk troepen binnen Bulgarije sturen. Van andere zijden wordt dit weer ontkend, zodat er nog niets vaststaat. Vanochtend was er bij ons weer een [handels]reiziger, zoals er zo velen komen, maar reizen of verkopen is het niet meer, want ze kunnen ons hoogstens wat uit een prijsboek laten zien. Vraagt Vader dan: “Heb je dit of dat?”, dan is van de 10 gevallen 9 keer het antwoord: “Nee!” Wordt er soms “Ja” gezegd, dan is het maar per stuk of per tien verkrijgbaar, in één kleur en schreeuwend duur, en men kan weken op het beetje goed dat er dan nog komt, wachten!! Hier volgen enkele artikelen, waar al sinds enkele weken geen sprake van is dat men ze kan krijgen, tenminste in ons vak:

44

Februari 1941

Voor inmaakglazen (die we in het verleden bij honderden tegelijk hebben verkocht) heeft Vader een speciale vergunning moeten aanvragen, en hij heeft een opgave moeten geven van de verkoop van verleden jaar. En nu is het maar afwachten of wij wat krijgen, want het gaat niet alleen om de flessen maar vooral om de gummiringen die daarbij behoren. Daarvan is er bijna geen een meer bij gewone handelaren te krijgen. Ook geen goede tuin- of gasslangen meer. Vader heeft gelukkig nogal een aardige voorraad hiervan, maar toch hebben we ook al het ‘oorlogsgummi’. Dat is ook rood, maar alleen van buiten, en dan lopen er nog een hele hoop zwarte strepen door. Ook aan wringers met goede rubberrollen is absoluut geen aankomen meer. Deze worden van zwart rubber gemaakt, nl. van gesmolten auto- en fietsenbanden. Tevens is er ook aan goed paktouw, henneptouw, raamkoord en andere soorten niet meer te komen. Het zeep rantsoen dat we kregen, was al niet veel, maar nu is het met 25% verminderd! Vader heeft gisteren van een kennis nog vijf pond rijst en een half pond koffie gekocht! Dinsdag 11

We hebben de laatste tijd zeer veel huiswerk en vaak zit ik de hele avond te werken zonder dat ik iets anders kan doen. Daar komt dan ook nog de orgelles bij. Vannacht hebben de Engelsen zeer zware aanvallen op het hele bezette gebied, maar ook vooral in Duitsland gedaan. Bijna de hele nacht is Hannover gebombardeerd, ook hier te lande Amsterdam en Rotterdam en dan niet te vergeten de Kanaalhavens, die bijna iedere dag van Britse vliegtuigen bezoek krijgen. Er ligt echter een schaduw op deze aanval, nl. dat er 7 Engelse vliegtuigen zijn verloren 45

Februari 1941

gegaan (4 jacht- en 3 bombardementstoestellen). Hierbij moeten ook de aanvallen die gisteren op de dag zijn geweest, worden ingerekend. In de Jordaan is er tegenwoordig een ware terreur. N.S.B.’ers lopen bijna elk hotel af om te kijken of er Joden zijn. En dan is het spel gaande. Ook moeten nu alle dokters die Jood zijn tot in het 3e geslacht uit hun ambt ontheven worden. Dr. Schrijver in Woerden zal ook dus moeten verdwijnen (volgens Jos). Woensdag 12

Nu zijn ook in Utrecht op de hotels en bioscopen bordjes aangebracht, waarop staat dat de Joden hier niet binnen mogen komen! In Amsterdam rijden de overvalwagens van de marechaussee rond om eventuele N.S.B.’ers of andere oproermakers in te rekenen! En vaak vallen er doden! Weer is de Engelse R.A.F. zeer actief geweest. Hannover is wederom zwaar gebombardeerd en ook Bremen heeft weer een goede beurt gehad. Ook in Afrika blijven de Engelsen oprukken. Verder valt er weinig te melden.

Donderdag 13

Vanmiddag voor het eerst naar de gymvereniging geweest. Er gaan weer nieuwe berichten dat er in Amsterdam zeer veel doden zijn gevallen. Of eigenlijk niet in Amsterdam alleen, in bijna alle grote steden wordt de terreur hoe langer hoe heviger. Ook in Utrecht zijn doden gevallen. Ook moet er in de Jordaan in Amsterdam een gedeelte afgesloten zijn. Ook deze dag en nacht zijn de Engelsen weer zeer actief geweest. Hitler moet nikkel hebben! Al de stuivers gaan uit de omloop. Vader gaat ze opsparen. Ook guldens worden hoe langer hoe schaarser. Het zijn nu bijna alleen zilverbonnen 15 die men ontvangt. Er zijn al zeer veel mensen die hun gouden ringen en sieraden af hebben gedaan. Ook Va en Moe hebben dit gedaan, want er gaan geruchten (die op goede grond berusten) dat men bij het ontvangen van het nieuwe persoonsbewijs, dat voor 1 October in bezit van iedereen boven 15 jaar moet zijn, een vingerafdruk moet zetten, en dan zou worden opgeschreven wie of er gouden ringen had! Het is hier zeer rustig in de stad. Opstootjes of relletjes van ernstigen aard zijn hier nog niet voorgekomen. Enkele dagen geleden heb ik gezegd dat Dr. Schrijver zijn praktijk moest neerleggen. Dit is echter niet waar! Wel een echte Joodse dokter uit Kamerik, Dr. Elzas, moet zijn praktijk neerleggen.

Vrijdag 14

Vandaag en morgen wordt weer gecollecteerd voor de 3e Winterhulpcollecte gehouden. Nu zijn de brandweer en de politie de collectanten! Vader is naar Velp toe, waar Koos en Truus wonen. Koos is vandaag jarig en Va blijft waarschijnlijk tot Maandag. Het is heerlijk zacht weer. We hadden vandaag het eerste ei van de kippen. Op de kaasmarkt in Gouda is één partij kaas aangevoerd!! En dit is dan een van de grootste kaasmarkten in Nederland!  15

46

 Men kreeg een bon i.p.v. een zilveren gulden.

Februari 1941 Zaterdag 15

Gisterenavond is er om tien uur bij Doremans (het clubhuis der N.S.B.) tegenover ons een grote winkelruit ingegooid. Ik was vroeg naar bed gegaan en even voor 10 uur hoorde ik glasgerinkel. Eerst dacht ik dat het dakpannen waren, maar al gauw merkte ik dat de ruit stuk was. Er snelden enige N.S.B.’ers met grote zaklantaarns de straat op. Ik hing boven uit het raam en kon alles zien. Ook dat de politie kwam, maar van de dader geen spoor! Er was dien avond veel activiteit in de lucht: zoeklichten en veel vliegtuigen. Voor de ruit is hout gespijkerd en er is een briefje aan bevestigd, waarop staat dat degene die den dader aangeeft ƒ 25 als verradersloon krijgt. Doch wij geloven dat het niets anders dan een foef is. En er is ook bewijs voor, want de ochtend daarvoor, dus Vrijdagochtend, heeft Doremans een soort stellage, die als etalage diende en waarop wijn, advocaat en andere flessen stonden, afgebroken en weggehaald. En diezelfde ruit is vannacht vernield. Dit alles is natuurlijk maar een veronderstelling. De dagen beginnen gelukkig al wat te lengen. Het is nu buiten om half negen al behoorlijk licht. En thuis in de kamer kan bij helder weer de lamp om kwart over negen, half tien al uit! Ook kan men ’s avonds al wat opleving bespeuren, en is het om 7 uur nodig dat ik de verduistering voor de ramen hang. De Engelsen gebruiken thans ook parachutisten in Italië om een opdracht uit te voeren. Zij zijn gekleed als Engelse militairen en niet vermomd, zoals de Duitsers hier, als nonnen of boerinnen. Dit is natuurlijk niet op grote schaal gebeurd, maar wijst op iets dat nog kan komen, dus ook een bewijs dat niet de Italianen maar de Engelsen het initiatief hebben genomen in de Middellandse Zee en de aangrenzende landen! De Grieken hebben weer offensief ontketend in Albanië na het vruchtenloze tegenoffensief der Italianen. De eerste dagen van dit nieuwe offensief hebben de Grieken 7000 krijgsgevangenen gemaakt! De gemeente Heerlen heeft ten gevolge van enige anti-Duitse oorzaken een boete gehad van ƒ 100.000! Ook in Hilversum, waar ongeveer 60 personen (doctoren en meer vooraanstaanden) zijn opgepakt omdat er iemand een Duitse soldaat in zijn been heeft geschoten, wordt verwacht dat deze stad (met een N.S.B.-burgemeester) een zeer grote boete zal krijgen!! In het Oosten is de toestand erg kritiek. Japan en Amerika zijn het er beide over eens dat de toestand zeer slecht is, maar verder zegt men niets hierover. Japan werpt het oog op Malakka (Singapore) en Nederlandsch-Indië. 16 Enige weken geleden heeft de Nederlandse regering aan Japan een nota overhandigd, waarin staat dat Nederlandsch-Indië niet aan een Oost-Aziatische orde, van welken oorsprong ook, wenst deel te nemen!! Deze krasse maatregel heeft Japan ontstemd en zijn agressieve bedoelingen hebben gemaakt dat Nederlandsch-Indië op zijn hoede moet zijn. Indië is tot op de tanden bewapend. En ook Singapore, de sterke Engelse vlootbasis, is zwaar bewapend!! De Amerikaanse vloot is in de Stille Zuidzee.

Maandag 17

Gisteren ben ik met Moe de hele dag bij tante Lol geweest, omdat Va vandaag pas thuiskwam. Zodoende schrijf ik vandaag maar weer! Al enige dagen geleden hebben Zuid-Afrikaanse 17 troepen de belangrijke havenstad aan de Indische Oceaan, Kismayu, in Italiaans Somaliland aangevallen. Vooral omdat hierin de rivier de Juba uitstroomt, die tot nog toe goederen (wapens en munitie) voor de Italiaanse posten in het binnenland vervoerde. Ook zijn er weer zware aanvallen gedaan op Duitsland en in het bezette gebied. Japan wilde dat deze landen zich bij hen zouden aansluiten. Zuid-Afrika was een kolonie van Engeland, net als Nieuw-Zeeland, Australië, India etc., en er vochten veel soldaten uit die landen in het Engelse leger.

 16   17 

47

Februari 1941

Ik zal dit voortaan alleen maar vermelden bij aanvallen van bijzondere hevigheid, want anders zou ik iedere dag hetzelfde liedje op kunnen schrijven. Va is vanmiddag met de trein uit Velp aangekomen en tot mijn verbazing had hij geen oponthoud. Zaterdagavond heeft Va een bombardement meegemaakt, om half tien. Hij was met Koos en Truus in Arnhem en plotseling waren er zeer veel zoeklichten boven de stad; die stonden zeer dichtbij, zodat de hele omgeving in brede lichtstralen baadde. Toen verschenen er vliegtuigen die bommen lieten vallen. Het was wel toevallig dat Va juist nu daar was, want dit was de eerste keer dat in Arnhems omgeving bommen zijn gevallen. Dinsdag 18

Ik heb nog vergeten te schrijven dat Vrijdagavond onze dominee De Lange plotseling is overleden. Morgen wordt hij begraven, en omdat hij ook de voorzitter is van het schoolbestuur, moeten de leraren morgen naar de rouwdienst en begrafenis gaan en hebben wij morgenmiddag vrij.

Donderdag 20

Gisterenavond ben ik naar de feestavond van W.Z.C. geweest. De Engelsen maken in Italiaans Oost-Afrika nog steeds vorderingen. Ook de Grieken, die de laatste dagen een nieuw offensief begonnen, maken weer kleine vorderingen en krijgsgevangenen, en niet te vergeten de vele machinegeweren, patronen enz. enz. In Singapore en Malakka is een groot contingent van Australische troepen aangekomen om deze landen nog meer in staat van verdediging te brengen. In Bulgarije en omstreken is de situatie weer iets beter, en de Duitsers zouden daar toch nog niet zijn binnengedrongen. Vanavond is er voor Radio Oranje een vraaggesprek gehouden met twee Nederlanders die nog niet lang geleden uit Nederland zijn ontsnapt. Direct na de capitulatie hebben ze al plannen gesmeed om met een heel stel in een grote boot naar Engeland te gaan, maar dit mislukte. Naderhand heeft de ene, die een kleine zeilboot heeft, deze gerepareerd en waterdicht gemaakt. Langzamerhand hebben ze van alles bij elkaar weten te krijgen, zoals een compas, zwemvesten, wapens, noodrantsoen enz. De schuit lag op het strand, en alles wat mee moest lag in een hutje daar niet ver vandaan. Het was algemeen bekend geworden onder hun vrienden, maar iedereen haalde zijn schouders op of lachte ze uit. Het was, vertelden ze, de laatste dagen slecht weer, en ze wachtten slechts op een goede gelegenheid, die de Duitsers hun zelf gegeven hebben. Er kwam een verbod dat luidde dat alle boten die op het strand waren, daar vandaan moesten. Toen dachten ze: nu of nooit! ’s Avonds om 9 uur staken ze van wal. Een Duitser zag dat en vroeg waar ze heen moesten. Een van hen vertelde dat ze naar een haven gingen die iets zuidelijker lag. De Duitser vond dat goed en zo vertrokken ze. Ze waren nauwelijks 300 meter uit de kust of de Duitsers roken lont en begonnen op hen te schieten, maar gelukkig troffen de kogels niemand. Nu dachten ze dat spoedig wel een motorboot of watervliegtuig hen op zou komen pikken, en ja hoor, enige uren later kwamen er drie vliegtuigen laag over het water scherend naderbij. Uit alle macht hebben zij gezwaaid, als om hun te begroeten, en wonderlijk genoeg verdwenen ze weer in dezelfde richting vanwaar ze gekomen waren. Ze hebben toen meer dan 50 uur op de zee gezwalkt, totdat een Engelse patrouilleboot hen op 18 mijl van de Engelse kust bemerkte. Toen waren hun leed en zorg ten einde en de volgende dag waren ze weer (in Holland behoorden ze tot de Opbouwdienst) in het echte Hollandse leger 18! Om voor de vrijheid te vechten!! Ook hebben de moedige mannen een persoonlijk onderhoud met onze koningin gehad van meer dan een uur! Zij wenste alles te weten over de toestand in ons land.  18 

48

In Engeland werd een klein Nederlands leger opgebouwd.

Februari 1941

Na afloop van dit vraaggesprek had de omroeper nog een onderwerp dat over de N.S.B. ging. In de Völkischer Beobachter, een standaardkrant van den Führer, heeft op 22 December 1940 in een hoofdartikel gestaan dat de N.S.B.’ers ‘landverraders’ waren!! De omroeper zeide dat dit een van de hoogstzeldzame keren is dat de Duitse (en thans ook de Hollandse) kranten de waarheid spreken!! In die krant stond een heel verhaal over hoe de N.S.B.’ers de Hollandse soldaten in de rug aanvielen!! Zaterdag 22

Tante Marie en Jo zijn hier gelogeerd. Ik heb een fijne Engelse dictionaire gekregen van tante. Tante vertelde dat er van Hoek van Holland tot aan Rotterdam 1300 loopgraven worden gemaakt (schuilloopgraven), die waarschijnlijk voor de burgerbevolking bestemd zijn als de Grote Aanval begint. Melk, vlees en brandstof zijn de laatste tijd gelukkig weer voldoende te krijgen.

Zondag 23

Er gaan steeds meer nieuwe geruchten dat de Duitsers almaar vermomd als burgers Bulgarije binnenkomen. Er zouden in Sofia al verscheidene hoge Duitse officieren zijn.De Engelse vloot, die al maanden de baas is in de Middellandse Zee, heeft bijna de hele Straat van Sicilië afgesloten met mijnen en schepen. Ook hebben Engelse duikboten 8 Italiaanse koopvaarders uit een convooi tot zinken gebracht. Terwijl deze dingen zich afspeelden, hield Mussolini een rede waarin hij zeide dat de Italianen zich in Lybië enige dagen vergist hadden in het Engelse offensief. Zodoende konden de Engelsen Benghasi bereiken. Ook vertelde Mussolini dat Engeland liegt en dat alleen zij de waarheid spreken. En dat om 10 redenen (welke hij allemaal noemde) het onomstotelijk vaststond dat de As 19 de oorlog zou winnen!!

Dinsdag 25

Het schijnt alsof de winter weer helemaal opnieuw zal beginnen. Gisteren heeft het gesneeuwd en ook nog tamelijk gevroren, en vanochtend begint het weer te sneeuwen. Ik heb mijn fiets helemaal op laten knappen. Er zit een gevulcaniseerde (opnieuw dichtgemaakte en gesmolten) band omheen, omdat gewone banden niet meer verkocht mogen worden. Er is moeilijk meer aan cacao te komen, maar het is nog niet op de bon. Nu zijn er allerlei namaakproducten, zoals blokjes cacao en een soort bonbons dat ook cacao vormt enz. Ook zijn er jusblokjes in de handel en natuurlijk niet te vergeten de tientallen soorten van theeen koffiesurrogaat. Moeder heeft kleine ronde tabletjes voor de thee. Een half schepje thee en 1/3 deel van zo’n tabletje vormen werkelijk een smakelijke thee. Moeder houdt in het geheel niet van surrogaat, maar deze tabletten bevallen buitengewoon goed. Maar ook is er al moeilijk aan surrogaat te komen en lopen er geruchten dat het gedistribueerd wordt!!

 19 

Duitsland en Italië.

49

Februari 1941 Woensdag 26

Volgens geruchten (van verschillende kanten die te vertrouwen zijn) staat in Amsterdam de hele boel op zijn kop. De politie, trambestuurders, fabrieks arbeiders, melkboeren, alles moet aan het staken zijn!! Dit zou dan komen door de verschrikkelijke terreur van de N.S.B.’ers die op de Joden wordt uitgeoefend. De wildste verhalen hoort men hierover, die absoluut op goede bodem berusten. De Joden worden gewoon uit de huizen gesleurd of op straat, zonder aanleiding, opgepakt of geslagen, gestompt enz. enz.!! Ook zijn in andere steden weer tal van arrestaties verricht, omdat men lid was van geheime contra-Duitse organisaties. Of men wordt zonder enige beschuldiging meegenomen. De Zuid-Afrikaanse troepen hebben een stad (haven) 250 km noordelijk van Kismajoe bezet. Er is een bevel gekomen van Generaal Christiansen (bevelhebber van Nederland) dat morgenochtend de staking in Amsterdam moet afgelopen zijn!! En dat alle arbeid en werk weer normaal aan de gang moeten zijn. Op fabrieken die voor de Duitsers werken, staat voor stakers de doodstraf, en voor gewone fabrieken 15 jaar! Ook is er in heel Noord-Holland een uniformverbod, zowel van de W.A. 20 als van enige andere partij. Ook in Utrecht heerst er staking. Het Werkspoor, De Muinck Keizer en Jaffa staken!! Er heerst een grote spanning in het hele land, en we weten niet waar dat op uit zal lopen!

Donderdag 27

Omtrent de staking is nog niets naders bekend. Het zogenaamde A.N.P. heeft er nog met geen woord over gerept. (Dit schrijf ik om 12 uur ’s middags.) De Engelsen (of de Zuid-Afrikaners) hebben, nadat ze eergisteren Brava, een havenstad in Italiaans Somaliland hebben bezet, gisteren Mogadiscio, de hoofdstad, bezet!! Dit offensief kan vergeleken worden met dat in Lybië. Daar zijn het de Australiërs, hier de Afrikaners. In een dag zijn ze bijna 150 km opgerukt van Brava naar Mogadiscio!! Wat het weer betreft, vriest het nog en hebben kleine waaghalzen over de gracht voor onze school gelopen. Het ijs is er sinds December nog niet uit geweest! Ook sneeuwt het weer een beetje. ’s Avonds:Volgens berichten zou in Amsterdam het staken in de meeste fabrieken geëindigd zijn, maar er moet toch nog wel in de hoofdstad geschoten zijn. In Utrecht moet de Jaffa nog staken! Ook mijn oome, die bij Smulders (machine­ fabriek in Utrecht) werkt, is gisteren vanwege het staken thuisgekomen. De oorzaak is waarschijnlijk het feit dat er arbeiders uit alle verschillende fabrieken naar Duitsland zouden moeten, of ook misschien het optreden van de W.A. tegen de Joden in Amsterdam. Er moeten zeer veel Joden gevangengenomen zijn en volgens een bekendmaking van Generaal Christiansen moeten alle werkzaamheden vanochtend weer hervat zijn. Voorts is het in de provincie Noord-Holland verboden in een of ander uniform te lopen (ook niet van de N.S.B.) en om insignes te dragen. Wat de Joden betreft moet het zo verschrikkelijk zijn dat iemand die het zelf gezien heeft bij Zuijderduijn verteld heeft dat men op straat lopende Joden een geweer in de handen heeft gegeven om dan gauw een foto te maken. Dit is een werkelijke schurkenstreek. De foto’s gaan dan naar Duitsland met deze woorden: dat de Nederlandse Joden opstaan tegen het Duitse gezag!! In werkelijkheid is het tegengestelde waar: als ze niet noodzakelijk op straat moeten zijn, blijven ze thuis!! Het is ontzettend koud en het kolengebrek begint weer te komen. Vader had nog een kolenbon over, die wij aan mensen met vijf kinderen gegeven hebben. Weerbaarheidsafdeling, een afdeling van de N.S.B. die in zwarte uniformen liep. De afdeling ontpopte zich tot knokploegen die vooral Joden terroriseerden.

 20 

50

Maart 1941

Zij hadden in acht dagen geen kachel aan gehad en de kinderen waren al drie dagen bij familie in huis!! Maart 1941 Zaterdag 1

Maand der invasie van Duitsland? Amsterdam is een boete van 15 millioen gulden opgelegd voor de staking, Hilversum 2½ millioen en Zaandam ½ millioen. Dit moet binnen een week betaald zijn! Er komen nu nog veel meer verhalen over de behandeling der Joden in Amsterdam. Het is in één woord afgrijselijk en afschuwelijk. Het hele vervoerswezen is in Nederland (vooral in het zuiden en zuidoosten) in de war. De spoorwegen vervoeren haast geen vrachtgoed dat bestemd is voor particulieren en middenstanders. Het meeste vervoer is van de Duitsers, dat dag en nacht doorgaat. Ook het wegtransport, dat al zo gering was, ligt bijna stil (b.v. A.T.O. 21). Radio Oranje heeft een nieuwe uitzending. Eén keer per week (Zaterdags) wordt er een soort revue of hoorspel gehouden, getiteld: De Watergeus. Vanavond was de première. Het handelde over een jolig stel, dat in een bootje aan het zeilen is. De boot heet De Watergeus. Hierop tappen ze moppen en verhalen over Hitler, Seyss-Inquart, Mussert, de N.S.B.’ers en de Duitsers. Ook worden liedjes gezongen, b.v. allemaal varensliedjes, die natuurlijk het Duitse lied Wir fahren gegen England ten spot moeten stellen. Zoiets wordt er nu elke week gehouden. De Zuid-Afrikaanse troepen hebben Bardere, een stad aan de Juba in Italiaans Somaliland bezet!! Bulgarije heeft zich bij het drielandenpact van Duitsland, Italië en Japan aangesloten! Het heeft de ellende die dit pact en die de Duitsers in Roemenië gebracht hebben, met eigen ogen van nabij aanschouwd en nog halen zij de Duitsers in. Volgens een bericht zijn de Duitse troepen al Sofia binnengetrokken. Wat zal Turkije nu doen?? Dit is de grote vraag die ons nu allen bezighoudt. Eden, de Engelse minister van buitenlandse zaken, vertoeft momenteel in Turkije en heeft verscheidene besprekingen gevoerd met vooraanstaande Turkse legerautoriteiten.

Zondag 2

Vandaag mag er in Amsterdam niemand op straat komen. Tenminste, Va heeft dit gehoord en ook gisteren beweerde men het al. De Jodenbuurten moeten met prikkeldraad afgesloten zijn, met daarachter opgestelde mitrailleurs. De Engelse luchtmacht heeft gisteren voor de 77e keer Bologna aangevallen!! Het waait ontzettend en regent flink. Gisteren is de distributie van fietsbanden ingegaan. Iedere schooljongen die geen 5 km van school af woont, krijgt geen band. En transportfietsen moeten per dag 15 km afleggen, anders krijgen ook zij geen nieuwe. Fietsen voor het plezier krijgen vanzelfsprekend niets. Gelukkig heeft Va er nog een paar in voorraad.

Dinsdag 4

Zondag heb ik gezegd, dat er dien dag niemand op straat mocht komen. Dit bevel is ingetrokken, het hing van de Zaterdag af. Zij hebben zich in Amsterdam kalm gedragen, zodoende is dit bevel overgegaan! Wij hebben ook vandaag weer ontzettend veel huiswerk, zodat ik niet veel tijd heb voor andere dingen. Ook hebben we voor morgen 2 repetities! De gemeenteraden van Amsterdam, Zaandam en Hilversum zijn ontbonden!! Er gaan weer geruchten dat Donderdag heel Nederland zal gaan staken! Of dit waar is, weet ik niet, maar als de Duitsers niet van bepaalde eisen aan de Joden Algemeene Transport Onderneming, een dochteronderneming van de Nederlandse Spoor wegen, later gefuseerd met Van Gend en Loos.

 21 

51

Maart 1941

zouden afzien, dan zou de staking weer beginnen. Verder is er niet veel nieuws of belangrijks. Wat er in de Balkan zal gebeuren weten we nog niet! Woendag 5

Gisteren is Heck, een van Utrechts mooiste restaurants, afgebrand. De eigenaar is een N.S.B.’er, en het is wel toevallig dat er drie huizen staan, waarvan het middelste een zaak is waar een Jood woont, het derde is ook een N.S.B.’er en het eerste is Heck. Nu is het eerste (Heck) totaal afgebrand. Het 2e (de Jodenzaak) is ongedeerd, zelfs geen gebroken ruiten, en de 3e zaak (de N.S.B.’er) is ook totaal afgebrand!! Ook wordt dan wel gedacht dat dit moedwillig gedaan is. Voor Heck is het een grote strop, want volgende week begint de Jaarbeurs, die altijd veel buitenstadse mensen trekt. In de gebieden in Oost-Afrika waar de Italianen zijn verdwenen, is de verduistering opgeheven, maar in Bulgarije is de verduistering van de week ingegaan. Wat de verkrijging van vlees, melk en andere artikelen betreft gaat het nogal goed tegenwoordig. De aardappelen, tenminste de goede, zijn in de grote steden schaars. Er zijn alleen zandaardappelen te krijgen.

Donderdag 6

De Engelsen hebben twee dagen geleden een overval gedaan op een Noors eiland van de Lofotengroep. De Engelse en Noorse zeestrijdkrachten hebben op dit eilandje een belangrijke visoliefabriek vernietigd, die voor de Duitsers van het grootste belang is, want deze olie wordt voor een of ander oorlogsdoel gebruikt. Verder zijn er meer dan 200 Duitsers, een tiental Quisling-aanhangers 22 en een stel Noorse vaderlanders die in Engeland verder willen vechten, gevangen­ genomen. Ook was er in de haven 18.000 ton scheepsruimte, die in de grond geboord werd!! Er is voor zover bekend vandaag niet gestaakt. Wel zijn er voor fabrieken en andere gebouwen politiewachten en Duitse posten op wacht gezet. Maar verder is er nog niets bijzonders. Er is thans bekendgemaakt dat 18 burgers ter dood zijn veroordeeld wegens sabotage, terreur en spionageorganisatie, terwijl anderen gevangenis- en tuchthuisstraffen hebben gekregen.

Vrijdag 7

Vader en Moe zijn beiden half invalide. Va heeft zijn pols verzwikt en moet met zijn hand in een doek lopen. Moeder heeft vanochtend op straat een ge­sprongen aar met bloeduitstorting opgelopen en moet zitten. Zodoende zal ik nu de handen uit de mouwen moeten steken. Oome Koen uit Gorkum is hier en zal de hele gang opnieuw bemetselen en weet ik al wat meer. Verder gaat alles zijn gewone gang. Wij hebben vandaag van de werkster weer bonnen gehad en dat is een reuzebof; meestal een koffie- of theebon, vermicelli of maïzena, soms ook suiker en boter. Iedere aftredende burgemeester of die sterft, die vervangen moet worden, wordt vervangen door een N.S.B.’er!! In Hilversum, Haarlem en dergelijke plaatsen worden ze al vervangen door een N.S.B.’er. Ook zijn er drie nieuwe commissarissen benoemd; een in Limburg en de andere weet ik niet, maar ook deze drie zijn N.S.B.’ers.

Zaterdag 8

Met ingang van Maandag verdwijnt de N.C.R.V. uit de aether. In de radiogids van die week staat niets meer van de N.C.R.V. De Godsdienstige uurtjes staat op de voorgrond en daarboven staat: Uitzending voorbereid door de Christelijke Radio Stichting! Ook spreekt men niet meer van het Avro Amusementsorkest of het Vara Dansorkest! Noch het een, noch het ander! 2/3 deel is grammofoon 22 

52

Quisling was een Noor, die door Duitsland werd aangesteld als bestuurder van Noorwegen.

Maart 1941

muziek, meestal uitgevoerd door Duitse orkesten, en behalve een enkele keer Frans is het bijna zonder uitzondering Duitse muziek. Van de rest gaat nog af de [Duitse] nieuwsberichten in de Nederlandse, Duitse en Engelse taal. Vandaag heb ik hard moeten werken: thee en koffie zetten, vaatwassen, boodschappen doen enz. enz. Maandag 10

Gisteren en vandaag ben ik druk geweest. Gisteren heb ik zo’n beetje gekookt en de vaat gewassen. Vandaag is Nel hier en ik moest trouwens ook naar school. Het is echt zomerweer. We zijn vandaag bezig geweest om allerlei proeven met koffie-extracten en -surrogaten te nemen. We hebben enkele flessen koffieextract gekocht die heel goed bevalt, maar ze zijn bijna niet meer te krijgen. Ook zijn er verscheidene thee- en cacao-extracten te koop, maar dit is net vergift en zolang we nog gewone thee hebben, nemen we geen extract! Ook heb ik nog enkele potten stroop kunnen krijgen. Dit is waarlijk een buitenkans geweest. Bovendien heb ik een pakje slagroom gekocht voor de proef; het is poeder, en met water en suiker wordt het tot slagroom geklopt! Dit is buitengewoon goed bevallen. De uitzonderingstoestand in Noord-Holland is opgeheven en de rijkscommissaris heeft weer het bevel opgenomen. De Grieken hebben sinds Vrijdag een nieuw groot offensief in het midden van het front geopend en tot nog toe is dat zeer goed gegaan. Veel officieren en manschappen gevangengenomen!

Dinsdag 11

De grote oorlog in de Atlantische Oceaan is begonnen! Hitler heeft verklaard dat er in het voorjaar een geweldige duikbootoorlog zal beginnen, en de Engelsen zijn thans bezig tegenmaatregelen te treffen. De Engelse verliezen ter zee zijn verleden week veel groter geweest dan de laatste 5 maanden. In één week hebben de Engelsen 148.000 bruto registerton verloren! Dit is veel, maar de Duitsers vertelden dat er minstens 400.000 ton in de grond is geboord. Alweer een bewijs hoe de Duitse berichten te vertrouwen zijn. In Amerika heeft de Senaat het wetsontwerp inzake de hulpverlening aan Engeland aangenomen, zodat President Roosevelt thans over bijzondere volmachten heeft te beschikken. De Amerikaanse hulp kan thans ongehinderd doorgaan. Er zijn nu al ontzettend veel nieuwe types vliegtuigen aangekomen en nog tal van ander oorlogsmateriaal, zoals tanks, kanonnen en scheepsonderdelen. Enige dagen geleden heeft op de gevangenis in Scheveningen het volgende gedichtje gestaan:

In deze gevangenis zitten nl. alle Nederlanders die opgepakt werden, b.v. professoren, gijzelaars, saboteurs enz. enz. Deze gevangenis wordt daarom ook wel het Oranjehotel genoemd! De Hollandse uitzendingen uit Boston (Amerika) kunnen we verscheidene keren horen. Het is jammer dat de radio soms ontzettend gestoord wordt.

53

Maart 1941 Vrijdag 14

Gisteren heb ik een drukke dag gehad, wij hadden een hoop huiswerk. Moeder mag nu een beetje lopen en Va moet zijn hand nog niet gebruiken.De jaarbeurs, die dezer dagen in Utrecht wordt gehouden, is bijzonder aantrekkelijk, tenminste voor niet-kopers. Vader is er Woensdag geweest en alle stands waren stampvol met goederen, maar alleen om te zien. In een stand zag Vader wel 20 wringers staan (deze zijn bijna niet meer te krijgen, alleen met gesmolten zwarte rubber). Toen hij vroeg of hij ze kon krijgen, was het antwoord: “Nee mijnheer, alleen als u er een electrische wasmachine bij koopt!” Zo gaat het bijna met ieder artikel. De mensen moeten er gaan staan, omdat ze anders bang zijn uitgesloten te worden van nieuwe goederen, zodat de Duitsers net zoals overal weer de mensen pressen om te laten zien hoeveel er allemaal nog in Holland is! De oorlog is thans weer in volle gang. De Engelsen hebben twee nachten achter elkaar Hamburg, Bremen en Berlijn bestookt, op een zeer hevige wijze. Ook havens en vliegvelden in de bezette gebieden! Bovendien heeft de vijandelijke koopvaardijvloot (voor zover die nog vaart/alleen wat kustvaart) gevoelige verliezen geleden door aanvallen van de R.A.F. of de Engelse vloot. Vooral de Italianen hebben verscheidene schepen verloren. De Duitsers hebben Birmingham en Liverpool onder handen gehad! Zowel de Engelsen als de Duitsers hebben verscheidene vliegtuigen verloren. Het is prachtig lenteweer, hoewel toch een beetje fris.

Zondag 16

De Engelsen en Abessijnen zijn thans 160 km van Addis Abeba, de Abessijnse hoofdstad, genaderd. De Grieken hebben 3000 krijgsgevangenen gemaakt. Hitler is zijn aanval nog niet begonnen, en volgens de opinie op het ogenblik zal ook dit voorjaar geen aanval op Engeland gedaan worden! Op het land is er nu een stilte die de storm voorafgaat! De luchtoorlog is in alle hevigheid gaande. Gouden tientjes hebben al meer dan ƒ 40 opgebracht!! Rijksdaalders en guldens zijn een zeldzaamheid geworden. Zaterdag jl. hebben we er in het geheel 2 gebeurd! De rest zijn allemaal zilverbons, die vooral door de banken, postkantoor, rijksgebouwen, het Kleedingmagazijn enz. enz. worden uitgegeven. Ook is er haast geen kleingeld, zoals dubbeltjes, kwartjes en stuivers. Gisteren had ik enkele mensen in de winkel. De ene moest hebben 5 cent spijkers en betaalde met een zilverbon van ƒ 1. Een doosje punaises van 5 cent werd betaald met een papieren gulden. En voor één klompenband van 2 ½ cent werd betaald met een papieren gulden!! Zodoende is er zeer weinig kleingeld.

54

Maart 1941

Er wordt geen koffiebon meer uitgegeven waarop koffie is te krijgen; het wordt nu half koffie, half surrogaat (1¼ ons) of 50 gram thee!! Ook kan men op een boterbon geen vet of margarine meer krijgen. Vandaag waren Oom Sjaak en tante Riek hier, terwijl ook tante Marie hier op ziekenbezoek is, want tante Jans ligt ook in het ziekenhuis. Maandag 17

Berbera, de hoofdstad van Brits Somaliland, dat de Italianen 7 maanden geleden hebben veroverd, is door de Engelse zeestrijdkrachten en landingstroepen heroverd!! Weer hebben de Italianen een haven minder voor hun kaperschepen, en hebben de Engelsen weer een steunpunt om Italiës koloniale rijk van nog een andere kant aan te vallen. Mussolini, die een week in Albanië is geweest, is weer naar Italië teruggekeerd!! De doodvonnissen van 18 personen zijn op 13 Maart voltrokken!

Woensdag 19

Er zijn weer veel Duitsers in de stad, en bij verschillende mensen zijn weer soldaten en officieren ingekwartierd. Sedert enige tijd heeft de N.S.B. al een eigen persbureau! Vannacht is het in de buurt (Rotterdam en Amsterdam) weer aardig bal geweest. Soms schudde ik in mijn bed. De krant staat de laatste tijd vol van smokkelaffaires, kettinghandel, clandestine slachten, woekerwinsten, prijsopdrijving enz. enz!! Fabelachtige rijkdommen koffie, thee, cacao, tabak, specerijen, blikjes melk, stroop, vet enz. enz. zijn soms bij gewone particulieren. Doch hetgene dat in de krant staat, is nog maar slechts een klein gedeelte van wat gesnapt wordt. De grootste en meeste gevallen komen niet gauw in handen der politie, wat ook maar gelukkig is, want alles wordt verbeurd verklaard en gaat naar de Duitse Weermacht. Moeder is weer zo’n beetje op de been en Vader mag zijn hand alweer gebruiken, zodat ik nu niet meer zo druk ben. Het is al meer dan een week prachtig, helder en een beetje koud weer.

Donderdag 20

Er zijn veel Duitsers in de stad, en er trekken er nog meer door. Overal worden ze ingekwartierd; zij zijn gelukkig nog niet bij ons geweest. 55

Maart 1941

Het is tien uur ’s avonds als ik dit schrijf. Daar gaat de bel! Mijn eerste gedachte is: een soldaat. En al spoedig blijkt dat ik het bij het rechte eind heb en komt Vader, die naar de deur is gegaan, binnen met een inkwartieringspapier. Maar er staat gelukkig op dat het maar voor één nacht is. De Duitser kwam even de kamer binnen, vertelde dat zijn colonne pech heeft gehad en zodoende waren zij zo laat. Hij kwam uit Bremen en had de hele winter in Scheveningen gelegen.

Moeder had ondertussen zijn bed klaargemaakt en hij ging direct naar bed. Hij is vanochtend om 7 zeven uur alweer vertrokken. Moeder heeft nu weer erg de koorts en ligt in bed. 56

Maart 1941 Vrijdag 21

De Duitsers beginnen Londen weer te bombarderen. In Oost-Afrika maken de Engelsen nog steeds vorderingen, en is de aanval op Keren (in Erithrea, een sterke vesting), waarvan de voorbereiding 6 weken heeft geduurd, begonnen.

Zaterdag 22

Vanochtend ben ik niet naar school geweest, want Moeder ligt nog op bed en Va moest vanochtend ook naar den dokter. Verder heb ik een drukke dag gehad. De Engelse troepen hebben in Noord-Afrika de sterke vesting Dzjaraboel veroverd (in de Lybische woestijn). De Duits-Joegoslavische situatie is zeer gespannen. In Joegoslavië is een ernstige kabinetscrisis en het leger is gemobiliseerd. In Amerika worden thans proeven genomen met de grootste en zwaarste bommenwerper ter wereld. Hij weegt 82 ton, kan over den Atlantische Oceaan vliegen, 18 ton bommen laten vallen en dan zonder landen weer over de Atlantische Oceaan naar Amerika terugkeren! Hij kan als transportvliegtuig 125 uitgeruste en zwaarbewapende mannen meevoeren (natuurlijk zonder bommen), en hij kan door middel van zeer nauwkeurige instrumenten zijn bommen laten vallen buiten het bereik van luchtdoelgeschut!!

Dinsdag 25

Gisteren een drukke dag gehad, vooral veel huiswerk. Moeder knapt alweer wat op, maar moet toch nog in bed blijven. Er gaan nog steeds veel Duitse colonnes naar de grens. Zondagavond heb ik de herhaling van de rede van onze koningin gehoord, die ook al enkele dagen eerder uitgezonden was. De koningin was vol goede moed en zij zeide: “Aan de horizon verschijnt reeds de zon der overwinning!” Gisterenavond hebben wij een verslag gehoord door Radio Boston, waarin uitgelegd werd hoe Hitler (als hij het nog doet) zijn invasie hoogstwaarschijnlijk zal uitvoeren. Het zou op grote platte boten geschieden met twee propellers als motoren. (Dit is waar, want Koos heeft ze persoonlijk in de Rotterdamse haven gezien.) Op iedere boot zou niet meer dan 50 man gaan, maar wel een hoop bijzonder geconstrueerde tanks. De boten kunnen gemakkelijk het strand op lopen, en de tanks worden er afgereden. Het geheel (een vloot van honderden zulke schepen) zou beschermd worden in het water door onderzeeërs en torpedojagers, en in de lucht door een geweldige luchtmacht. Dit is zo in ’t kort de gedachte in Amerika over een invasie tegen Engeland. Natuurlijk alles zonder tegenstand! Ook moet Hitler natuurlijk alsmaar aan blijven voeren, want 10.000 man richten niets uit. Maar nu de tegenstand: 1. De schepen moeten door een geweldig mijnenveld. 2. De Engelse luchtmacht is bijna even groot in aantal als de Duitse, en de beroemde Spitfires en Hurricanes zullen boven het Kanaal nuttig werk doen. 3. De Engelse vloot met bijna 100 Amerikaanse torpedojagers! 4. Het gevaar van beschieting der eigen Duitse vloot, want als al de jagers en Duitse gevechtsvliegtuigen boven de Duitse invasievloot slaags raken, zullen er verscheidene vliegtuigen (neergeschoten) op die vloot vallen. 5. De beschieting uit de geweldige Engelse kustbatterijen zullen natuurlijk een geweldige verwarring stichten. 6. En als het enkele schepen mocht gelukken aan wal te komen, staan daar de geweldige geallieerde legers klaar, want de Hollanders, Belgen, Noren, Denen, Polen, Tsjecho-Slowaken en Canadeesen plus het Engelse home­ leger popelen om ze te ontvangen! Vanavond is bekendgemaakt dat Joegoslavië tot het driemogendhedenpact is toegetreden!! Het is precies hetzelfde als met Bulgarije: het ziet de ellende die 57

Maart 1941

van de Nazi’s komt aan alle kanten, maar ja, men kan zijn land beter verkopen dan ervoor vechten, dachten de Joegoslavische ministers. Vandaag zijn er Duitse oefeningen hier gehouden. Op verschillende punten van de stad lagen Duitse posten met geladen mitrailleurs, en onderling waren de posten met koper [telefoonlijnen] en koeriers verbonden. Ook van buiten de stad kwamen berichten en de hele ochtend raasden er colonnes met luchtdoel-, antitankgeschut enz. enz. door de stad. Donderdag 27

Zodra was het bericht dat Joegoslavië zich bij het driemogendhedenpact had aangesloten bekend, of er gingen al geruchten van hevige opstootjes en beto­ gingen in het hele land. In het eerst sloegen we er niet veel acht op, maar toen om kwart voor twee door de Engelse zender bekend was geworden dat de 17-jarigen koning Peter de ministers, die naar Wenen waren geweest om het pact te ondertekenen, gevangen had genomen en dat hij een heel ander, nieuw kabinet had gevormd, veranderde de opinie als sneeuw voor de zon!! Een geweldig enthousiasme gaat door heel Joegoslavië. 27.000 studenten hebben in de hoofdstad betogingen gehouden!! En zodoende heeft Hitler zich in dit land vergist en noemde de Engelse zender het: Hitlers grootste nederlaag!!!! Natuurlijk zal Peter dit op aanraden van Engelsen of vaderlandslievende Joegoslaven gedaan hebben en ongetwijfeld zit er meer achter, maar in ieder geval zal Hitler vannacht een slechte nacht hebben. Moeder is weer niet goed. Nadat ze van den dokter vanmorgen een poosje op mocht, heeft ze weer gebraakt en gaat het weer niet goed. De Leidse en Delftse hoogescholen zullen weer worden geopend, maar op het minste incident zullen ze weer gesloten worden. Er lopen geruchten dat de melk en cacao gedistribueerd zullen worden!! Boven de 14 jaar krijgt men één melkkaart en geen een cacaokaart of -bon, onder de 14: 2 melk en 1 cacao. Maar dit gerucht is nog niet bevestigd.

Zaterdag 29

Donderdagavond is bekendgemaakt dat Keren, Italiës grootste en machtigste bolwerk in Afrika, is gevallen!! De Engelsen vervolgen nu de Italianen, die zich op _____ 23 terugtrekken. Als deze stad bezet is, dan hebben de Engelsen schoon schip in de Roode zee. Ook is Harar, de tweede stad in Abessinië, gevallen. Koning Peter II (17 jaar) heeft de kroon aanvaard en de land-, zee- en luchtmacht hebben hem trouw gezworen. Allen wachten we nu in spanning wat of Hitler zal doen. Moeder moet nog op bed blijven, ofschoon het heel goed gaat. De melkdistributie treedt midden April in werking. Boven 14 jaar krijgt men ¼ liter per dag. Dit is bijna niets. Gelukkig hebben we verscheidene busjes gecondenseerde melk en melkpoeder.

Maandag 31

Donderdag, Vrijdag en Zaterdag heeft er in de Middellandse Zee een tamelijk grote zeeslag plaatsgehad. Daarbij zijn drie of vier kruisers getorpedeerd en twee torpedojagers, alle Italiaanse. De Engelsen verliezen bedragen tot nu toe enkele vliegmachines. Er zijn veel Italianen gevangengenomen en er bevonden zich ook 35 Duitsers bij, die officieren, manschappen enz. enz. aan boord der kruisers waren!! Het is mooi helder weer, maar koud. De helft van de twee maanden, waarin volgens Hitler de invasie van Engeland zou beginnen, is voorbij. En wacht hem, wanneer hij zijn woord houdt, slechts nog dertig dagen, maar dit is voor hem een slechte maand geweest!  23 

58

Lege plek in het dagboek.

April 1941

April 1941

59

April 1941 Dinsdag 1

Hitlers invasie is nog niet begonnen en zal de eerste maand ook nog wel geen aanvang nemen. Hij zit met de Balkan lelijk in zijn maag. Joegoslavië is geenszins van plan zijn land te verkopen en hun leger is reeds geheel gemobiliseerd. Er is nog een andere factor voor Hitlers moeilijkheden, nl. de Duce, oftewel Mussolini!! Hij kan zijn hoofd niet buiten de deur steken of zijn tegenslagen stromen hem tegemoet. In Afrika: één wanordelijke vlucht. Het hele koloniale rijk valt in elkaar. In Albanië heeft het hem al duizenden Italianen het leven gekost, alleen al om zich te verdedigen, van aanvallen dus nog niet gesproken. En ten slotte, in de Middellandse Zee (zijn zg. mare nostrum = onze zee) is de Britse vloot heer en meester. Bij de zeeslag die Vrijdag 28 Maart plaatshad, heeft het de Italianen 3 zware kruisers en 2 moderne torpedojagers gekost, die alle in de grond zijn getorpedeerd, uitgezonderd de onzekerheid van het feit dat misschien nog een vierde kruiser en een derde torpedojager in de grond zijn geboord en naar alle waarschijnlijkheid ook nog een slagschip!! Zojuist is bekendgemaakt dat alle Amerikaanse staten drie Duitse tankschepen en Italiaanse schepen in bewaring hebben gesteld. Ook zijn er 4 tankschepen door eigen bemanning in brand geschoten en 2 door Engelsen getorpedeerd. Daarentegen zijn de Engelse verliezen belangrijk minder dan in de 4 voorafgegane weken, nl. 11 Britse, 6 geallieerde en 1 neutraal schip met een tonnenmaat van nauwelijks 50.000 ton. Dit is een zeer verheugend feit ondanks Hitlers voorjaars-duikbootoffensief. Vooral op Mussolini is het volgend rijmpje van toepassing dat op een der uitzendingen van Radio Oranje ten gehore werd gegeven:

En op Hitler (hij was vroeger schilder):

Deze versjes, die op rijm zijn, hoort men op straat de hele dag zingen door groot en klein. Wel een bewijs dat Radio Londen grage luisteraars heeft, die zich aan geen Duitse wetten en luisterverboden storen. 60

April 1941 Woensdag 2

Asmara, de hoofdstad van Erithrea, is gevallen en de zegevierende Britse troepen rukken thans op naar Massawa, op Tripolis na Italiës laatste belangrijke haven in heel Afrika!! Nederlandsch-Indië heeft aan het Departement van Koloniën (in Engeland) 75.000 pakjes (7500 kg) thee beschikbaar gesteld met het doel om ze boven Nederland uit te gooien. De Engelse vliegtuigen hebben dit gedaan en menigeen zal verblijd zijn met het vinden van zo’n pakje, dat met rood, wit en blauw versierd is en waarop staat: “Houdt goede moed! Nederlandsch-Indië heeft nog thee”. In de omgeving van Montfoort zijn er verscheidene gevonden en tante Jans in Utrecht heeft er zelf een in handen gehad. De melkboer had het onder Achttienhoven in het weiland gevonden. De spanning in Joegoslavië neemt toe. Het hele leger is thans gemobiliseerd en wacht wat Hitler zal doen.

Donderdag 3

Vader heeft vandaag de melkkaarten gehaald. De mensen die kinderen onder 14 jaar hebben kregen ook cacaokaarten, dus wij kregen geen cacao meer! Gelukkig hebben we nogal wat, zodat we voorlopig wel vooruit kunnen.Nu Moeder ziek is, ben ik zo’n beetje boodschappenjongen en hamsteraar. Er gaat geen dag voorbij of ik ga naar enkele winkels om in te slaan. Vooral bij Albert Heijn kan ik nogal eens stroop, appelstroop, peper en nootmuskaat krijgen, maar dan moet alleen de baas in de winkel zijn en geen knechten of klanten. Ook ben ik limonade aan het hamsteren, want volgens geruchten komt er van de zomer geen limonade vanwege de suiker die erin moet. Verder haalt Vader nog een of twee keer per week vlees zonder bonnen bij een boerenslagertje, want anders hadden we geen vet en geen vlees. Wat eieren betreft boffen we dat we zelf nog 6 kippen hebben, die nu gemiddeld 2 eieren daags leggen. Voor degenen die geen kippen hebben, zij krijgen per bon 1 ei per week, en dan nog schreeuwend duur, nl. 8 cent per ei! Met Pasen zijn de Duitsers zo barmhartig, dat we één ei meer kunnen krijgen!!

Vrijdag 4

Er zijn al enige tijd geleden Duitse troepen in Lybië aangekomen. Vooral gemotoriseerde! In Italië zelf zijn er misschien meer Duitse dan Italiaanse troepen, zodat dit ook als bezet land kan worden beschouwd. Nu heeft Generaal Wavell, de opperbevelhebber der Britse troepen in Afrika, zijn meeste troepen uit Lybië gehaald en naar elders geplaatst. Waar of dit goed voor is weten we niet, maar dat zal later wel blijken. Zodoende komt het dat de Britse troepen in Lybië zich terug moesten trekken voor de Italiaanse en Duitse troepen. Reeds hadden zij zich in Bengazi teruggetrokken, toen vanavond door de Engelse zender bekend werd gemaakt dat de Engelse troepen Bengazi ontruimd hadden en dat de Duits-Italiaanse troepen nu waarschijnlijk al in Bengazi zijn! Waar dit goed voor is, weten we niet. Het is een compleet raadsel!! Doch het zal te zijner tijd wel blijken waarvoor dit de reden is. Want dat dit gebeurd is met een bedoeling of dat het van geen groot belang is, staat ontegenzeggelijk vast! Nu heel Italiës koloniën als sneeuw voor de zon bijna geheel verloren zijn, zal men zomaar niet het andere laten schieten. Zo zal ook dit wel niet zonder bedoeling zijn! We hebben een drukke dag gehad thuis. Nel en de werkster hebben de keuken schoongemaakt, terwijl de schilder in de gang zijn schepter zwaaide. Nu is de gang helemaal geverfd en geplastiekt. Van de werkster hebben we vandaag een theebon gehad, een buitenkansje dus. Ook heb ik vanochtend een pond stroop op de kop getikt.

Zondag 6

Gisteren is hier op de Voorstraat een Uniewinkel geopend! Hij is schitterend ingericht. Ook is er deze week een verordening afgekomen dat er niet meer met 61

April 1941

de Unie gecolporteerd mag worden. Wel met Volk en Vaderland 24! Zodoende had de Uniewinkel het geweldig druk. Heel Woerden liep letterlijk met een Unie. Ook zijn er veel speldjes en sluitzegels verkocht, terwijl er natuurlijk een heleboel mensen een abonnement nemen op de Unie. Tevens was er een winkelfonds 25 en op de schaal lagen de briefjes van ƒ 25 en zilverbons van ƒ 1 en ƒ 2,50 bij bosjes.

 24   25 

62

De krant van de N.S.B. Collecte in de winkel van de Unie; tegenhanger van de Winterhulpcollecte.

April 1941

Ook was er gisterenavond een relletje. Een colporteur van Volk en Vaderland, die bij ons op de hoek stond, trok bij een meisje een Uniekrant uit de zak en gaf haar daar nog een klap mee op de koop toe. Direct stond de hele Kruisstraat vol met mensen en de N.S.B.’er was genoodzaakt om zich in hun clubhuis terug te trekken. De politie had moeite om de rust te herstellen. Een nieuw tijdperk van deze oorlog is aangebroken!!! Vanochtend is er bekendgemaakt dat Hitler zijn Balkanoffensief is begonnen en de Duitse troepen Joegoslavië en Griekenland zijn binnengevallen!! Engeland en Amerika hebben deze landen direct alle hulp toegezegd en nu moeten we maar afwachten wat er zal gebeuren. Verwacht wordt evenwel dat Joegoslavië en Griekenland spoedig zullen vallen, maar ja, men weet niet wat er gebeuren kan. Wat het Duits-Italiaans offensief in Lybië betreft wordt er gemeld dat het offensief tot staan is gekomen. Wat OostAfrika betreft volgt het ene bericht van vordering op het andere. Wie weet wat het verschil is tussen Julius Caesar en Mussolini? Antwoord: Julius Caesar zeide: “Veni, vidi, vici. Ik kwam, zag en overwon”. En Mussolini zeide: “Veni, vidi, foetsie. Ik kwam, zag en ging foetsie”. Deze mop is gemaakt op de nederlaag die de Italiaanse vloot verleden week heeft geleden. 63

April 1941 Maandag 7

Gisterenavond is Addis-Abeba, de hoofdstad van Abessinië, Italiës laatste hoop in Oost-Afrika, door de Engelsen genomen!! Vandaaruit veroveren ze de steden die nog bezet zijn door de Italianen om de overwinning van heel Oost-Afrika te voltooien!! Aangaande de Balkan is nog niets bekend, alleen dat Belgrado Zondag drie keer is gebombardeerd en dat Engelse troepen al in Griekenland en Joegoslavië zijn. Moeder is vandaag weer zo’n beetje op en ik hoop dat het ook verder goed blijft gaan. Het is mooi weer, doch ontzettend veel wind. In de lucht is het tegenwoordig nogal rustig, maar toch komen er nog verscheidene ‘Beschermers’ per dag over. Ik heb aan Mat van Vliet, mijn vriend in Arnhem, met wie ik in het Leusder kamp van 1939 kennis heb gemaakt, geschreven of hij met Pasen bij ons wil komen.Al sinds enigen tijd krijg ik van Vader maand- in plaats van weekloon, dan lijkt het wat meer, vind ik. Ik krijg dan ƒ 2 en zodoende spaar ik dan aardig wat. Maar ongelukkig is én Vader én mijn schoonzuster Nel jarig in April en Moeder in Mei. Daardoor gaat mijn spaargeld weer naar de maan, maar dat mag hem niet hinderen. De Duitsers zeggen immers ook: “Geld spielt keine Rolle”!! Londen heeft in 16 nachten geen luchtalarm gehad!! Dit is geen wonder, want Duitslands luchtmacht, die helemaal voor de invasie van Engeland beschikbaar moest zijn, is nu over drie verafgelegen fronten verdeeld. Zodoende zullen ook dit jaar, althans dit voorjaar, slechts 1/3 of minder vliegtuigen der Duitse luchtmacht voor aanvallen op Engeland beschikbaar zijn!! Ik heb nu juist de B.B.C.-berichten in het Duits aan en men maakt bekend dat Debra-Marcos, een stad 160 km van Addis-Abeba, zojuist door de Abessijnse troepen genomen is, dus alweer een stad meer voor Engeland en één minder voor Mussolini.

Dinsdag 8

Over de toestand in de Balkan is nog niet veel meer nieuws dan dat de Duitsers in Zuid-Joegoslavië iets oprukken, maar dat de Grieken ontzettend taaie weerstand bieden en dat de luchtactiviteit in de Balkan van wederzijds zeer groot is. Er zijn al enkele staaltjes bekend der Grieken. Ze hebben sedert enige maanden een dodenregiment van 1500 man, dat enkele belangrijke voorposten aan de

64

April 1941

grens verdedigt. Zij hebben de Duitsers 35 uren achter elkaar tegengehouden, en toen de Duitsers van alle kanten zo’n fort binnentrokken, is in de onderaardse verbindingsgangen een strijd gevoerd die meer dan verschrikkelijk moet zijn geweest en die de Duitsers honderden soldaten het leven kostte. Verder is er niet veel nieuws. De Unie had een eigen vlag; ook hier in het nieuwe winkelpand van de Unie hing er een. Gisteren kwam er weer een berichtje: de Unievlag is verboden!! Hun wordt ook letterlijk alle propaganda en uitbreiding ontnomen. De padvinderij is ontbonden en al het geld dat de padvinders voor de zomerkampen verzameld hadden, is ingepikt door de Moffen. Dit is gedaan omdat de padvinderij van Engelse oorsprong is en Baden-Powell, een pasgestorven Engelse generaal, hoofdleider was. Ook de Oranjegarde is ontbonden. Woensdag 9

Vaders verjaardag Moeder is voor de derde keer naar bed gemoeten. Gisteren was Moe op en nu is ze weer in bed. Het zit hem in de ingewanden, denken we. Het was ook jammer, omdat Va vandaag jarig was. Vader had van Moe een radiotoestel gehad, in Februari geloof ik, en van Koos, Jos en Nel een mooi stel kussens in de stoel van Vader. Voorts nog een paar planten en 2 kop-en-schotels. Ik heb hem maar wat sigaren (echte) gegeven. Wij hebben als bijzondere uitzondering thee en koffie, géén surrogaat, gedronken!!! Alassawa, de Italiaanse haven in Erithrea aan de Roode zee, is gevallen!! Met deze stad is op enkele stadjes en dorpen na heel Erithrea Engels bezit geworden!! In Lybië schijnen de Duitsers nog op te rukken en ze hadden Derma al bezet. In de Balkan hebben de Duitsers Saloniki in Griekenland genomen, maar verder vorderen ze nog niet veel. Het is een onomstotelijk feit dat er ontzettend gevochten wordt en dat dit offensief aan den Duitser ontzettend veel kost!! De R.A.F. (Engelse luchtmacht) heeft vannacht Kiel zo hevig gebombardeerd als nog nooit een aanval, noch van Duitsen noch van Engelsen kant, ooit is geschied!! De Duitsers hebben voor de tweede maal Coventry aangevallen, en zelfs tamelijk ernstig!!

Vrijdag 11

Gisteren hebben wij vacantie gehad. Ik heb een mooi rapport, wel wat achteruit, maar met Engels een punt vooruit, en mijn schrijven is nog een vijf. Maar op het laatste rapport zal ook mijn schrijven beter zijn!! Saloniki, in Griekenland, is al enige dagen geleden door Duitse troepen gevallen! Maar toen de Duitsers de stad naderden, hebben de Engelse genietroepen de hele haven en alle haveninstallaties en alle benzine en olie (voor zover deze nog niet naar elders waren vervoerd) in de lucht laten springen, zodat ze geen voordeel van de haven zullen hebben. Verder is bekend dat ook de Hongaren, die al enige tijd tot de As behoorden, de Joegoslaven in de rug aanvallen, zodat Hitler nog een land in de oorlog gestort heeft.Maar de Joegoslaven en de Grieken houden nog steeds met goed gevolg stand, en de Joegoslaven hebben eergisteren Skutari, een belangrijke stad in Noord-Albanië, bezet!! Ook heeft gisterennacht Berlijn zijn hevigste aanval te verduren gehad!! Nel is vandaag jarig. Zij heeft van mij een bouquet bloemen gehad en een half ons thee, dat ik weer van de werkster had gehad. En juist deze geschenken worden het meest gewaardeerd. Moeder is nog in bed, maar komt er misschien vanmiddag uit. Gisteren hebben wij de paasboodschap van de koningin gehoord, en Moeder vanochtend de herhaling om half tien. Ik breng dan het radiotoestel naar boven, en dan speelt hij zonder antenne en zonder aardleiding. Vader heeft vandaag een aanhangwagen gekocht voor achter de fiets. Dat is een grote tijdsbesparing, want als ik anders twee of drie keer ergens naartoe moet 65

April 1941

(b.v. naar Den Oudsten of Domburg of de dakpannenfabriek), dan doe ik het nu in één keer. Hij kan alleen maar aan mijn fiets gekoppeld worden, want Vader rijdt er liever niet mee. Wat fietsen betreft, deze zijn zo ontzettend duur geworden dat een goede fiets ƒ 150 kost. De oorzaak ligt hoofdzakelijk in de banden. Voor echte banden van voor de oorlog heeft men in Utrecht ƒ 25 geboden per stuk! De fietsenverkoping der Nederlandsche Spoorwegen, die altijd enige keren per jaar gehouden wordt en waarbij de fietsen die in de stallingen niet opgehaald worden, verkocht worden, bracht de gemiddelde prijs van ƒ 80 op voor gebruikte, oude fietsen!! Zaterdag 12

Gisterenavond zijn Va en ik bij Nel op verjaardagsvisite geweest, terwijl juffr. van Wijk Moe gezelschap hield. Ik moet straks met mijn ‘ijzertaxi’ naar de Wierickerschans bij Bodegraven om 30 schoppen met steel te brengen.

Zondag 13

1e Paasdag Het is letterlijk en figuurlijk geen vrolijke Pasen. In de eerste plaats omdat het somber weer is, maar niet koud. In de tweede plaats door de omstandigheden waarin we Pasen vieren, onder Duitse bezetting, en we moeten terugkeren naar de Franse tijd om zo’n Pasen te vinden. Verleden jaar was er wel oorlog, maar toch niet in ons kleine landje. Toen konden we nog alles zeggen, alles horen en bijna alles krijgen. Nu kan dit alles niet meer en zijn we zo half en half gevangenen, want één woord te veel gezegd of de ‘Grüne Polizei’ komt je oppikken. Zonder bewijs, zonder aanklacht. Gisterenavond ben ik naar de club geweest, die nu het weer zomer begint te worden voor het eerst weer ’s avonds wordt gehouden. Ik heb daar de 2e prijs gehad voor een opstellenwedstrijd. De kerk was vanochtend stamp- en stampvol, het was een mooie preek. Wat de voedselvoorziening betreft wordt het hoe langer hoe slechter. Aan kaas is bijna niet meer te komen. Woerden is de grootste kaasmarkt in ons land en er is niets dan wat smeerkaas en komijnenkaas, terwijl gewone kaas alleen maar in verpakte kistjes is te verkrijgen. Dit is fabriekskaas en de kaas die nog komt, kost ƒ 0,95 per pond, terwijl het vroeger ƒ 0,25 kostte, en dan was het nog geitenkaas. En dan is het ook gerantsoeneerd: per hoofd 1 ons in de week. Van fruit is bijna niets te zien. Sinaasappelen zijn niet te krijgen en als ze dan eens in de week bij de groenteboer met één kistje aankomen, zijn ze direct weg en kosten ze 12½ cent per stuk. Goudreinetten kosten 85 cent een kilo. Andere appels zijn er niet, evenmin als peren. Wat textiel betreft, is ook dat allertreurigst. Japon- en mantelstoffen ziet men in de winkels niet meer. Vitrages moeten, evenals kapokdekens en beddegoed, aangevraagd worden. Ondergoed is ook niet meer te krijgen. Wat meubels betreft, die zijn zo schandelijk duur dat er haast geen aankomen aan is. 1 liter melk (afgeroomd): 16 cent. 1 pond boter kost nu ƒ 1,16. Specerijen en andere Indische artikelen zijn ook allang niet meer te krijgen. De kruideniers verwensen hun vak. Geen klant komt er in de winkel, of hij beklaagt zich dat hij te weinig bonnen heeft en vraagt of hij niet dit of dat zonder bon kan krijgen. De klanten proberen ze allemaal te bedriegen en fraude met bonnen te plegen. “Ik zal de bon zo wel even brengen”, is het middel van iedere klant die geen bonnen bij zich heeft, en dan moet de winkelier maar zien dat hij zijn bonnen krijgt! En allemaal doen we daaraan mee. Met de slagers is het al hetzelfde. Vlees is nu wel te krijgen, maar de portie is klein. Met vet is het uit. Al het vet dat de slagers hebben, moet ingeleverd worden. Ik heb gisteren het laatste gehad!! We moeten nu dus de voorraad opmaken, en dan moeten we op ons vet teren! Wat ons vak betreft is wel niets op de bon, maar alles krijgen we in 1/10 of

66

April 1941

1/100 delen geleverd. Vader maakt zich bijna arm aan al de telefoontjes en postzegels. Vader heeft b.v. bij 5 of 6 grote firma’s 100 kg draadnagels opgegeven, in verschillende maten. Van de ene kreeg Va 5 kg 1-duims, 5 kg 1½-duims, 5 kg 2-duims enz., van elke maat één pak. Van de andere in het geheel 20 kg en van de derde niets. En de prijs die vroeger ± ƒ 8,20 per 100 kg was, is nu ƒ 21 per 100 kg. En zo moeten we maar zien iets te krijgen. Vervolg Zondag In de Balkan woedt in Noord-Griekenland een geweldige strijd. De GrieksEngelse troepen vechten daar tegen de Duitsers. De Engelse luchtmacht bombardeert alle gemechaniseerde troepen op een ontzettende wijze. Ook de Joegoslavische troepen schijnen zich hersteld te hebben. Maar volgens de Moffen moet Belgrado gevallen zijn!! Dit is niet bevestigd. Ik schrijf hier weer Moffen, want bijna letterlijk gesproken is iedereen die Duitser zegt een N.S.B.’er en de rest van het volk zegt (rot)Mof. Maandag 14

2e Paasdag De Joegoslavische troepen hebben Albaniës grootste havenstad Durazzo bezet (in Noord-Albanië). De Duitsers hebben Belgrado bezet, omdat dit niet ver van de grens ligt. Daarentegen hebben de Joegoslaviërs weer een stad in ZuidJoegoslavië heroverd. De Grieks-Engelse troepen hebben alle Duitse aanvallen met grote verliezen voor de Duitsers afgeslagen! Duitse pantsertroepen hebben de Egyptische grens bereikt. Wij vinden dat allen bijzonder vreemd en stom van de Engelsen. Het maakt ons onrustig, en de bedreiging voor het Suezkanaal is er zeer door verergerd. President Roosevelt heeft Groenland (Deens bezit) onder bescherming genomen. Enige dagen geleden heeft men er Duitse vliegtuigen gesignaleerd, en nu legt Amerika er lucht- en vlootbases aan. Het is geen echt paasweer. Het is koud en guur zelfs, zodat ook deze factor tegenwerkte met Pasen. Moeder is vanmiddag even beneden geweest, d.w.z. in de ruststoel.

Woensdag 16

Het Engelse garnizoen in Tobroek houdt nog steeds stand. De hertog van Aosta (de Italiaanse onderkoning van Abessinië) heeft een geschrift aan de Engelse bevelhebbers gezonden, en daarna is er in Oost-Afrika geen bom meer gevallen. Vanavond verklaarde de Engelse zender dat heel Oost-Afrika nu in Engelse handen is. In de Balkan is de beslissende slag nog niet geleverd!! Ik heb wel vacantie van school, d.w.z. vrij van huiswerk, maar overdag werk ik drie keer zo veel. Het nieuwe wagentje dat Vader gekocht heeft, is al goed van pas gekomen. Vanmiddag ben ik ermee naar Den Oudsten en Domburg geweest met minstens 125 kg aan bouten, schroeven enz. Anders had ik het minstens drie keer per fiets moeten doen!! Vanavond is er een mars van de W.A. geweest. Dit is de eerste die hier is geweest. Verscheidene andere N.S.B.’ers die langs de weg stonden, groetten natuurlijk “Houzee” en met de rechterarm in de lucht, de stumpers. Maar we denken maar zo: hun kans is er nu, maar gaat voorbij, terwijl de onze spoedig zal komen!!

Donderdag 17

De Engelsen hebben een Duits-Italiaans convooi, dat op weg naar Tripolis was en bestond uit 5 grote voorraadschepen en 3 begeleidende torpedojagers, helemaal in de grond geboord. Ook de 3 torpedojagers!! Londen is vannacht zeer hevig gebombardeerd; er zijn vele slachtoffers te betreuren. Verder is de toestand niet veel veranderd. 67

April 1941

Vandaag heb ik het weer druk gehad en ik heb met mijn ijzertaxi veel boodschappen gedaan. Vrijdag 18

Het Joegoslavische leger heeft gecapituleerd, tenminste volgens Berlijn. Dat is waarschijnlijk wel waar, want de Duitsers vallen nu de Grieks-Engelse stellingen met dubbel zo veel materieel en manschappen aan. De verliezen die zij echter lijden zijn verschrikkelijk. Zij nemen dekking achter de lijken hunner eigen soldaten!! De Engelse luchtmacht heeft vanavond zijn 39e aanval op Berlijn gedaan! Ook is er een ‘vliegend fort’ boven het vliegveld van Soesterberg geweest, die het hele vliegveld in de brand heeft gestoken. De hei was namelijk droog en er was een hevige wind. De vele munitiedepots zijn in de lucht gesprongen, terwijl de mensen die in de buurt wonen, zich ergens anders moesten bergen! Maandag begint de melkdistributie. Wij krijgen per dag ¾ liter!! Kinderen van 4 jaar en jonger krijgen 1 liter, en van 4 tot 14 jaar ½ liter per dag!! Ook het boterrantsoen wordt verlaagd: van een half pond per persoon per week wordt het 2 ons per persoon per week, evenals het margarine- en vetrantsoen met dezelfde hoeveelheid. Vet kan alleen maar op oneven vetbonnen gekregen worden, terwijl op de ander alleen maar margarine te krijgen is.

Zondag 20

De Engelse en Griekse troepen brengen de vijand zeer zware verliezen toe, ondanks de zware druk die de Duitse troepen op de geallieerde linies uitoefenen. Wel trekken de Engelsen weer op nieuwe stellingen terug, maar toch is het de Duitsers niet gelukt de flanken te omsingelen!! De toestand tussen Duitsland en Rusland is verscherpt. Enige dagen geleden hebben de Joden in Amsterdam bevel gekregen dat ze hun radiotoestellen moeten inleveren. En als er iets kapot is, dan moeten ze het zelf betalen!! Wegens de radioluisterbelasting is precies bekend wie of er een toestel heeft, zodat ze er niet aan kunnen ontkomen. Mussert heeft een ‘spoed-burgemeestersopleiding’ opgericht. Hij wil dat iedere stad een N.S.B.-burgemeester heeft, want er zijn nog geen N.S.B.-burgemeesters genoeg.

Woensdag 23

De Grieks-Engelse troepen houden nog steeds stand, hoewel zij langzaam aan weer op nieuwere stellingen terugtrekken. De Duitsers lijden ontzettende verliezen! Maar ze duwen maar aan met mensenmateriaal, net als in een worstmachine. Zelfs in Joegoslavië zijn er nog veel guerrillabendes, die het de Duitsers lastig maken. Koning Peter en het Joegoslavische kabinet zijn naar Jeruzalem gegaan. In Lybië hebben de Duisters een defensieve houding aangenomen. Hitler tracht nu voor de tweede maal Spanje in de oorlog te slepen, omdat hij nu Gibraltar wil hebben. Of hij resultaat krijgt, weten wij nog niet. Maandag is de melkdistributie ingegaan. De ene dag krijgen we een ½ liter en de andere dag een hele liter melk, omdat er geen ¼ liter maatbekers zijn. Taptemelk en karnemelk zijn vrij, maar die zijn nu bijna niet meer te krijgen en worden maar bij kleine hoeveelheden vrijgegeven. De boerenjongens bij ons op school lachen er eenvoudig om. De ene gooit zijn melkkaart weg en de meesten geven ze weg aan familie, kennissen of de melkboer. Als daar de nood aan de man komt, melken ze het gerust onder de koe vandaan, en de boer zegt tegen de controleurs dat de koe vandaag wat minder melk heeft gegeven. Dinsdag ben ik weer naar school geweest.

Donderdag 24

Het Griekse leger in Epirus (Noordwest-Griekenland) heeft gecapituleerd. Dit zijn de troepen die 6 maanden iedere Italiaanse aanval hebben afgeslagen, maar nu dreigden ze door de Duitsers ingesloten te worden. De andere Griekse en

68

April 1941

Engelse troepen bieden echter hardnekkig weerstand, hoewel ze langzaam terugtrekken. Dat dit Hitlers grootste verlies is aan manschappen en materiaal, is een voldongen feit. In Lybië is het gevaar een weinig afgewend en nemen de Duitsers nog steeds een defensieve houding aan. Doch er is overal een gedrukte stemming, want ondanks zijn geweldige verliezen krijgt Hitler toch wel in enkele dagen de Balkan, en dit maakt dat bij velen de moed gaat zakken en dat men denkt: we komen er toch nooit meer onderuit. Ik voor mij ben geen pessimist en geloof stellig dat Duitsland nooit van zijn leven de oorlog wint. Want Hitlers doel was om in het voorjaar, Maart en April dus, Engeland op de Atlantische Oceaan en, zo mogelijk door een invasie, Engeland zelf te verslaan! En nu schieten er nog zes dagen over. Dus was zijn Balkan-succes nodig om de moed er bij het Duitse volk in te houden en om de kranten weer wekenlang stof te geven om te zwetsen over de geweldige overwinningen! De N.S.B.’ers hebben van den Rijkscommisaris 6¼ 26 gedaan weten te krijgen dat het belastingplaatje (de belasting op de fiets: ƒ 2,50 per jaar) verdwijnt. Hiermee willen ze de arbeiders op hun hand krijgen!! Iedere vooraanstaande post die vrijkomt of die gedwongen wordt zijn plaats te ruimen, wordt weer bezet door een N.S.B.’er: hoofdagenten, burgemeesters, commissarissen, enz. enz. Zodoende willen ze Jan en alleman een vooraanstaande baan geven. Zaterdag 26

De Duitsers doen in de Balkan verwoede pogingen om het zorgvuldig terugtrekken der Engelse troepen te beletten en hun de pas af te snijden. Desondanks zijn de Engelsen even ten westen van Athene en zijn de Duitsers er niet in geslaagd om door te breken. Amerika neemt een steeds scherpere houding aan tegenover de As, en reeds hebben Berlijn en Rome drie keer een protest naar Amerika gestuurd, die echter niet eens geantwoord heeft. Wat de melkdistributie betreft gooien we er in Woerden maar een beetje met de pet naar, tenminste tot nog toe. Want ’s Maandags leveren we de bonnen in, en iedere dag hebben we nog 1 liter melk gehad (+ karnemelk + karnemelkse pap, dat zonder bon is, hoewel dit vanwege de gerst of bloem schaars wordt). Vandaag hebben we zelfs 3½ liter gehad, terwijl we volgens onze bonnen 3 x 1¾ = 5¼ liter kunnen krijgen per week. De melkboeren krijgen nog meer melk dan gewoonlijk, want grote huisgezinnen houden nog genoeg bonnen over, die ze dan meestal aan de melkboer geven. Wat de melkdistributie in de grote steden betreft weet ik nog niets.

Zondag 27

Het is nog zeer koud weer voor de tijd van het jaar. Volgens een Duits legerbericht zouden de Duitse troepen Athene zijn binnengerukt en dit wordt van Engelse kant niet verbloemd. Toch geschiedt de verdere terugtocht vrij normaal. In Lybië zouden enige Duitse afdelingen de Egyptische grens over zijn getrokken, maar Tobroek slaat nog steeds iedere Duitse aanval af en de Engelsen doen zelfs gevaarlijke tegenaanvallen, die een zware belemmering vormen voor de Duitse verbindingswegen. Volgens geruchten worden binnenkort ook aardappels gedistribueerd en zou het rantsoen 3 pond per week per persoon zijn.

Maandag 28

Wat gisteren een gerucht was, is nu waarheid geworden. Ook de aardappel is op de bon. Het rantsoen is 3 pond per week, kinderen onder de 4 jaar de helft. De eerste twee weken kunnen we aardappelen krijgen op de ‘broodbon’! We krijgen per week wel een brood van 8 ons meer, maar dit is natuurlijk lang en lang niet  26

  6¼ was de bijnaam van Seyss-Inquart. 69

April 1941

genoeg. Iedereen die geen brood genoeg had, vulde dat aan met aardappels en pap, maar nu zijn de melk en de aardappels op de bon. En dan wat voor aardappels! Er is niets anders te krijgen dan zand- en veenaardappels. De enige kleiaardappels zijn maar liefst uit Polen gekomen en wegen een ½ pond per stuk!! Ze zijn nog te slecht om er Hitler mee dood te gooien. Overal in de winkels, op straat, op school, overal is men verontwaardigd en we kunnen niet begrijpen dat er nu nog mensen zijn die met zulke ellendelingen als Hitler, Goering, Goebbels enz. enz. kunnen leven. Iedereen wordt zo vuil op die lui, dat zelfs de meest stijve en christelijke mensen op ze vloeken en ze uitketteren. Onze ‘beschermers’ heten ze dan nog. Het is één grote schurkenbende en dievenzooi!!!! En het hamsteren is weer een uitbreiding rijker geworden. Vader heeft nog niets op de kop kunnen tikken, maar we hebben nog wel een half mud. De arbeidersmensen die niets geen aardappels meer hebben zijn echter legio. Ook heeft Vader vandaag 10 pond boter kunnen smokkelen voor een kennis in Utrecht, maar wij houden er zelf natuurlijk ook wat van. Amerika heeft besloten dat de Amerikaanse vloot tot 1000 km uit de kust gaat patrouilleren. Er behoeft dus maar één Amerikaans schip getorpedeerd te worden, en de oorlog is officieel verklaard. Op het ogenblik zijn er 200 Amerikaanse oorlogsschepen in de Atlantische Oceaan!!! Dinsdag 29

Vandaag is het de verjaardag van Marie, die nu in Indië woont. Zaterdag jl. hebben de Engels-Abessijnse troepen het voornaamste der nog overgeschoten bolwerken in Abessinië, Dessië, ten noorden van Addis-Abeba bezet!! Wij hebben vandaag 500 inmaakglazen ontvangen, maar ik heb er 1/3 deel al van weg moeten brengen in mijn ijzertaxi, omdat de mensen ze al maanden van te voren hadden besteld. De gummiringen die erbij behoren zijn van zeer slecht rubber. De Rijksduitsers van 22 tot 28 jaar oud moeten zich voor den militaire dienst opgeven. Ze hebben dus nog geen kanonnenvlees genoeg!! Mei 1941

Donderdag 1

Vandaag is het de ‘dag van de arbeider’ volgens het Nationaal Socialisme. Verschillende grote fabrieken hebben vandaag vrij en de kinderen wier ouders schriftelijke toestemming gaven, hebben ook vrij van school. Enkele kinderen van N.S.B.’ers zijn niet op school bij ons. Gisteren was het de verjaardag van Juliana. Ze heeft voor Radio Boston een rede gehouden, die we gehoord hebben, en ook hoorden we Irene en Beatrix. Van de 60.000 man Engelse troepen in Griekenland zijn er nu al 45.000 geëvacueerd met goed gevolg, en nog steeds komen er meer aan. Er zijn 3000 doden en gewonden (Engelsen).

Zaterdag 3

Rusland heeft de doorvoer van Japanse militaire goederen naar Duitsland en omgekeerd verboden. De Duits-Russische verhouding is daardoor nog spannender geworden. President Roosevelt heeft afgekondigd dat in de oorlogsindustrie de werkdagen op 24 uur worden gebracht in 7 dagen in de week, dus dat ook ’s Zondags in de oorlogsindustrie wordt gewerkt. Er zijn nog meer Britsche troepen in Irak geland, maar nu heeft de Iraakse regering zich verzet en schijnen er incidenten tussen de Engelse en Iraakse legers voor te komen. De veldtocht van Hitler in de Balkan is zo goed als afgelopen en nu heeft hij dit bereikt: 1. Minstens 80.000 doden en gewonden. 2. Zeer veel zwaar materieel verloren.

70

Mei 1941

3. Slechts 9000 man Engelse krijgsgevangen. (Dit is toch wel veel, maar gezien de omstandigheden waaronder de evacuatie is gegaan, is dit zeer weinig.) 4. 3000 man Engelse doden en gewonden. 5. Weer twee landen waar hij bezettingstroepen moet houden. 6. Nu kunnen, en zijn, de Engelsen weer in Egypte om daar de Duitse opmars (die toch niet zo vlot gaat) te stuiten. 7. De hele Joegoslavische en Griekse handels- en oorlogsvloot is in veiligheid. Dit zal ruw geschat 7 millioen ton zijn. Dit is Hitlers ‘glorieuze overwinning’. In Lybië houden de Engelsen in Tobroek nog stand, en ook bij Solloen vorderen de Duitsers niet!! De Joden mogen niet op de beurzen komen en ook niet meer in orkesten spelen. Er wordt een speciaal Jodenorkest opgericht, waar ook alleen Joden naar mogen luisteren. We mogen geen oranje insignes meer dragen, geen uitgezaagde geldstukken, geen oranje-blanje-bleu-vlaggen meer op de fiets of op de mantel, geen afbeeldingen van levende leden van het Koninklijk Huis meer in de etalage of winkel hangen. De schoften ontnemen ons nu zelfs het dierbaarste wat wij bezitten.

Wat de aardappel- en melkdistributie betreft hebben we genoeg, omdat we nog wel een 15 kg in voorraad hebben en Va vandaag nog een half mud gesmokkeld heeft. Het is tamelijk mooi weer. Vader is vandaag en morgen naar Gorkum. 71

Mei 1941 Maandag 5

De onlusten in Irak duren nog voort. Engelse vliegtuigen hebben strategische punten in Irak gebombardeerd. In Lybië houdt Tobroek nog steeds stand. In Abessinië duurt de achtervolging van het restje van het Italiaanse leger nog voort. Vader is vandaag uit Gorkum teruggekomen. Natuurlijk heeft Va weer wat smokkel- en hamsterwaar meegenomen, b.v. een blikje kaakjes en meel. Ook een leuk klompje met opschrift ‘Moed en Vertrouwen’ en daaronder een roodwit-blauwe vlag. Wij zijn van plan het in de gang op te hangen. Vanmiddag heeft Moeder in de winkel gehoord van een juffrouw, wier zuster gisteren met haar verloofde in Utrecht wandelde, dat een stelletje meisjes op straat liep. Een Mof liep op hen toe en wou ze meenemen. Een van de meisjes antwoordde hem denkelijk iets lelijks en de Mof trok zijn revolver en schoot dat meisje in koelen bloede dood.

Dinsdag 6

Radio Boston, die eerst altijd om kwart over 10 uitzond, heeft de uitzending nu een uur verkort. Nu horen we om de andere avond driekwartier de waarheid, nl. van kwart voor negen tot negen uur Radio Oranje, van negen tot kwart over negen den Belg en van kwart over negen tot half tien Amerika. Gisterenavond hebben we clubraad gehad van de Jongensclub, en vanavond zijn we bij een onzer leiders, die gaat trouwen, als vertegenwoordigers der Jongensclub op de receptie geweest. Er is hier een plaatselijk comité opgericht voor gewonde soldaten (Hollandse natuurlijk). Er is al voor gecollecteerd, en nadat er slechts bij enige mensen gecollecteerd was, was er al ƒ 500 bijeen. Dit wordt besteed aan de invalide soldaten, die een tocht maken naar de bollenvelden. Vanavond is al een van de drie afdelingen doorgekomen en op de kosten van dit comité op koffie, koek en wijn onthaald in De Dubbele Sleutel. Bij het vertrek waren er zeer veel Woerdenaren en het was ontzettend om die jonge jongens te zien. De een zijn arm was afgeschoten, de ander zijn been, weer een ander had een kunstbeen of liep met krukken. Drie waren er zelfs die gedragen moesten worden, omdat ze geen een been meer hadden. Toen ze in de autobus werden gedragen, ging er een kreet van smart op in de menigte. De jongens zelf verkeerden in een zeer goede stemming en riepen drie keer drie hoera’s voor Woerden en zijn bevolking. Doch enkelen waren ook onder de indruk en zaten suf en wezenloos te kijken. De blik van één zo’n soldaat zal ik nooit vergeten!! De Moffen die er langs liepen bekommerden zich er in ’t geheel niet om, en menig mens dat daarbij stond, balde zijn vuisten omdat hij ze wel aan zou kunnen vliegen. Deze schurken zijn het toch die die arme jongens voor hun hele leven ongelukkig maakten. Eigenlijk kunnen ook de Duitse soldaten er niets aan doen, en komt al die schuld te liggen op dien enen ellendeling en moordenaar van vrouwen en kinderen, nl. Hitler!!

72

Mei 1941

73

Mei 1941 Donderdag 8

In Irak zijn de Engelse troepen de opstand voor het grootste deel meester. Tobroek houdt nog steeds stand en de Duitsers rukken nog steeds niet verder op. Vannacht zijn er boven Engeland 23 Duitse vliegtuigen neergeschoten. Dit is sedert het begin der oorlog het grootse aantal in de nacht neergeschoten vliegtuigen. 22 ervan zijn door de speciale nachtjagers neergeschoten. Er worden door het hele land bladeren verspreid waarop de herdenking van 10 tot 14 Mei staat en wat men nu moet doen. Voor de Protestanten staat erop wat gelezen moet worden en voor de Roomsen ook. Verder dat er op 14 Mei na één uur zo min mogelijk gekocht moet worden en dat men om twee uur alle gordijnen aan de voorkant van het huis moet laten zakken. Zo min mogelijk luidruchtig zijn, geen feesten enz. houden en al meer van die bepalingen. Wij hebben ook zo’n biljet en ik zal proberen het te krijgen. Vanavond is de 2e afdeling oorlogsgewonden hier geweest. Toen ze instapten in de autobus, zongen ze: ’t Is plicht dat ied’re jongen Voor de onafhankelijkheid Voor Koningin en Vaderland Zijn beste krachten wijdt Hoezee, hoezee, voor Nederland hoezee Voor Koningin en Vaderland Vecht ied’re jongen mee Voor Koningin en Vaderland Vecht ied’re jongen mee. Dit lied werd door alle honderden toeschouwers op een geweldige manier meegezongen. Wat het kransleggen op de graven der soldaten betreft, mogen we niet tussen 10 en 14 Mei de doden eren. En zelfs ging het gerucht dat het de hele maand Mei niet mag. Voor de drie gesneuvelde jongens uit Woerden was al voor over ƒ 100 gecollecteerd.

Vrijdag 9

Engelse vliegtuigen hebben vannacht de hevigste aanval gedaan die ooit op Duitsland is uitgevoerd! Hamburg was het voornaamste doel en de geweldige vuurzeeën waren later tot één geweldige vuurhaard samengesmolten. Zij gebruikten daarbij de nieuwste brisantbommen, van welke de werking veel krachtiger is dan alle vorige! Deze aanval heeft de Engelsen 10 vliegtuigen gekost, een aanzienlijk aantal, maar de Engelsen hebben in de eerste 8 dagen van Mei 87 Duitse vliegtuigen neergeschoten, d.w.z. bijna 11 per nacht!! Ook doen de Duitsers hevige aanvallen op Engeland; daarom zijn er ook veel neergeschoten. Vandaag een jaar geleden gingen we nog met een gerust hart naar bed, om van negen tot half vijf te slapen en dan wakker te worden terwijl de ruiten rinkelden en de vliegtuigen laag over raasden. Een geluid dat toen nog vreemd voor ons was. En nu op deze dag denken we allen: verleden jaar, toen was het nog goed om deze tijd.

Zaterdag 10

Verjaardag van Moeder Vandaag 1 jaar geleden schrok ik om half vijf wakker van een toen nog bijna onbekend geluid, nl. het afweergeschut en het denderen van vele vliegtuigen….. De Duitsers waren ons land binnengevallen. En nu, 10 Mei 1941, herdenkt iedere Nederlander deze dagen. Bij de ene om het verlies van vader, zoon, broer, man, verloofde enz., bij den ander het verlies van vrouw of kinderen tijdens het bombardement van Rotterdam. In de krant hebben stukken gestaan waarin

74

Mei 1941

verboden werd dat er demonstraties en dergelijke werden gehouden. Ieder openbaar rouwvertoon moest achterwege blijven en rouwdiensten mochten niet gehouden worden. Toch worden in ieder gezin de dagen herdacht en wordt er gerouwd! ’s Ochtends op school hadden we allemaal een zwart strikje of das om. Ik had bovendien nog een zwarte kippenring boven de rode, witte en blauwe. In de hele school hebben we hen die voor ons vaderland vielen herdacht. Wij hadden het eerste vak een goede onderwijzer. Eerst las hij enige stukken uit de Bijbel voor, voornamelijk delen waarin ook getreurd en gerouwd wordt, b.v. Davids klaagzang op Saul en Jonathan. Daarna sprak de leraar nog enige ogenblikken over de Meidagen 1940 en voorts was er in de hele school een halve minuut stilte voor hen die vielen. Het was een aandoenlijk ogenblik en verscheidene meisjes konden hun aandoening niet verbergen. ’s Avonds sprak de koningin voor Radio Oranje. Ze sprak vol goede moed, maar was heel scherp op de Duisters en landverraders!! Moeder was vandaag jarig en heeft een herinneringsbordje en bloemen van ons gekregen. Zondag 11

Vanochtend had de dominee een preek die gebaseerd was op Mei en de Meidagen van 1940. Een jaar geleden meldde ik mij als ordonnans voor de luchtbescherming. Ook was het deze dag in 1940 dat de Nieuwe Weg werd gebombardeerd en er ongeveer 14 bommen werden geworpen. Vanmiddag heeft Vader uit de Bijbel de gedeelten voorgelezen die op het blad stonden van de herdenking van 1940. De Engelse luchtmacht heeft vannacht 33 Duitse vliegtuigen neergeschoten, nl. 31 door nachtjagers en 2 door luchtdoelgeschut. In Irak is de toestand veel minder ernstig en hebben de Engelse troepen het initiatief. Vandaag zijn tante Maai en oome Jacob met Jo en Marie, en ook tante Riek en oom Sjaak uit Amsterdam hier.

Dinsdag 13

Vandaag is er een opwindend en verbazend bericht de wereld in gezonden, nl. dat Rudolf Hess, de derde man in het Duitse Rijk en Hitlers plaatsvervanger, gisteren per vliegtuig uit Duitsland is gevlucht en in Engeland is geland. De hele zaak is als volgt gegaan. ’s Avonds rapporteerden Engelse patrouillevliegtuigen een Messerschmidt 110 die alleen boven Schotland vloog. De waarheid werd betwijfeld, want zo’n vliegtuig kan niet genoeg benzine meenemen voor de heen- en terugreis. Toch was het waar, en enige ogenblikken later vonden enkele boeren in de buurt van Glasgow het bewuste vliegtuig, dat brandend was neergestort. De piloot had zich met een parachute gered, werd naar een hospitaal vervoerd omdat hij een enkel gebroken had en beweerde dat hij Horn heette, maar later vertelde hij dat hij Rudolf Hess was en hij bewees dit met foto’s en andere identiteitsbewijzen. Ondertussen had Berlijn rondgeroepen dat Rudolf Hess in een vliegtuig was opgestegen en niet was teruggekeerd, zodat hij vermoedelijk verongelukt was. Voorts vertelde Berlijn dat de geestelijke gezondheidstoestand van Hess de laatste tijd te wensen overliet, dat hij leed aan geestesziekte en waanzin en dat hij tegen het verbod van den Führer in was gaan vliegen. Wat later op de dag gaf Berlijn toe dat Hess in Engeland zat, maar schreef het nog meer toe aan zijn waanzin. In Engeland gekomen werd Hess onmiddellijk onderzocht en door doctoren volkomen gezond verklaard. Trouwens, een waanzinnige gaat geen reis per vliegmachine maken van 1300 km!! 75

Mei 1941

Wat verder de bedoeling was van deze ontvluchting kunnen we nog niet gissen en alle mogelijke veronderstellingen worden gemaakt. Hess wordt als een gewoon krijgsgevangene behandeld. Want al is het een slechte dag voor Hitler en al juichten wij erom, toch is en blijft hij een verrader van de ergste soort!! Het prestige der Duitsers zal gevoelig geknakt zijn. Woensdag 14

Wat Rudolf Hess betreft is het slechts nog gissen. Churchill zal eerdaags een verklaring over de kwestie Hess afleggen, waarop thans de hele wereld wacht. De hele Duitse propaganda is in de war en weet niet hoe ze nu uit de knoop moet komen. Er wordt geweldig gescholden en gepraat over Hess. Er hangt overal een hevige spanning in de lucht. In Duitsland schijnt het niet pluis te zijn. Allerlei geruchten doen de ronde en veel pessimisten beuren het hoofd weer op. Admiraal Darlan, de Franse premier, is bij Hitler op bezoek geweest. 27 Zij hebben weer verdere besprekingen gevoerd over doortocht naar Spanje. Ook daar broeit iets. Het heeft al in geen maand geregend en de droogte is op het land goed merkbaar. Ook is het nog fris. De wind zit nu gelukkig in het westen, zodat we misschien regen krijgen.

Zondag 18

Over Hess is nog niet veel bekend, maar volgens Londen wordt er niet veel bekendgemaakt omdat Berlijn van die informatie zou kunnen profiteren. Wel is er steeds een afgevaardigde van het Ministerie van Buitenlandse Zaken bij Hess. Ook correspondeert hij veel met Engelse kennissen en vrienden. Hij wordt gewoon behandeld als iedere andere krijgsgevangene. Op Radio Oranje heeft De Watergeus er een aparte herdenking over Rudolf Hess van gemaakt. Een schitterend liedje werd er gezongen over Hess zijn verdwijning. Ook werd er een schitterend liedje gezongen over de dag der bevrijding. De Duits-Italiaanse expeditie in Egypte gaat allesbehalve goed. Ze waren 50 à 60 km in Egypte doorgedrongen, maar een kleine Engelse legermacht heeft ze tot ten westen van Solloen teruggeslagen, dat is op de Lybisch-Egyptische grens. En Solloen hebben de Engelsen heroverd. Ook Tobroek houdt nog steeds stand, ofschoon de vijand wanhopige pogingen doet om die gevaarlijke doorn uit hun vlees te halen. Zelfs vallen de Engelsen vanuit Tobroek de Duitse verbindingslijnen aan. In Irak is alles weer zo’n beetje rustig. Amerika staat op gespannen voet met [Vichy-]Frankrijk. De N.S.B. is de laatste dagen hier erg in actie. Gisteren was er een grote optocht van de Jeugdstorm 28 uit de gehele omtrek. ’s Avonds was er bij Doremans (het clubhuis tegenover ons) een geweldige vergadering. Ze stonden op elkaar als haringen in een ton. Mannen en vrouwen met hun kinderen vanaf 3 jaar! Om een uur of tien begon het en tegen twaalven gingen de meesten stomdronken naar huis. Dat is de Nieuwe Orde. De opvoeding dier kinderen zal denkelijk wel veel te wensen overlaten. Dan mogen ze met vader en moeder mee naar zo’n kroeg en weinig later gaan ze er alleen naar toe. Aan drinken geen gebrek! De langverwachte regen is nog niet gekomen. Wel staat al dagen de barometer op veranderlijk. Toch is de grond nog ontzettend droog en wil het jonge groen nog maar niet tevoorschijn komen.

Maandag 19

Gelukkig heeft het vannacht fijn geregend en het verschil is nu al te merken. Overal staat het groen er fris bij. Zuid-Frankrijk had een wapenstilstand getekend en werkte politiek met de Duitsers samen (Vichy-Frankrijk).  28  De jeugdafdeling van de N.S.B.  27 

76

Mei 1941

De hertog van Aosta, de onderkoning van Abessinië en bevelhebber der Italiaanse troepen in Oost-Afrika, heeft zich overgegeven!! In de laatste, voornaamste stelling, Amba-Alagi, heeft hij de witte vlag gehesen en zich met zijn hele staf en 7000 manschappen overgegeven!! Dit is een geweldig succes der Engelsen. Nu kunnen de overbodige troepen naar Lybië en worden de enkele nog overgebleven Italiaanse troepen hard achtervolgd. In Irak zijn Duitse officieren aangekomen om het bevel over te nemen. Ook zijn er al vliegtuigen via Syrië aangekomen en heeft de R.A.F. al twee Syrische vliegvelden, waar de Duitse vliegers landen, gebombardeerd. Vandaag hebben wij onze eerste vleesloze dag gehad. Dit was niet omdat we geen vlees hadden, want Moeder heeft gelukkig nog wel wat, maar ons ‘achterdeurtje’ gaat steeds stroever en we kunnen weinig meer zonder bonnen halen. Gelukkig leggen de kippen nu goed, zodat we bijna iedere dag een ei hebben. Wat de aardappeldistributie betreft, deze is nog hetzelfde en we krijgen nog hetzelfde: 1¾ kg = 5¼ kg per week. Wij boffen dat we zelf nog wat hebben. Dinsdag 20

Duitse luchttroepen en parachutisten trachten Creta te veroveren. In de loop van de dag zijn er 1500 geland, allen in Nieuw-Zeelandse uniformen!! Op dergelijke verraderlijke manieren willen ze de gehele wereld veroveren. Veel berichten over het verloop van de aanval zijn nog niet bekend, maar wel dat er al veel Duitsers zijn gedood of gevangengenomen, en dat ze getracht hebben een vliegveld te bezetten, wat echter mislukt is. Creta wordt verdedigd door Griekse, Engelse, Australische en Nieuw-Zeelandse troepen. De As-genoten hebben een nieuw koninkrijk in elkaar geflanst, nl. Kroatië, dat in Joegoslavië ligt. De hertog van Spoleto is er koning over geworden. Hij is een neef van de koning van Italië en regeert bij de gratie van Mussolini.

77

Mei 1941 Woensdag 21

Alle werkmensen op het Magazijn moeten morgen (Hemelvaartsdag) werken!! Er wordt door de Mof geen rekening gehouden met de Hollandse christelijke feestdagen, maar alleen met de Duitse. De werklieden (600) zijn er geweldig kwaad om, vooral de christelijke, maar als ze niet komen, krijgen ze ontslag. Je moet maar 6 of 7 kinderen hebben!!!! Er is iets gaande, maar wat, dat weten we niet. Het treinverkeer is zeer beperkt en er zijn tot nader te bepalen datum grote troepenverplaatsingen. Ook gaat het gerucht dat het Hollandse S.S. Veendam stampvol met Duitsers en materiaal naar de kelder is gegaan. Van Creta is nog niet veel nieuws, anders dan dat de Engelsen de toestand bijna overal meester zijn. Ook in Irak rukken de Engelsen op. Vader en Moeder zijn vanavond naar Amsterdam gegaan, naar oome Sjaak en tante Riek, en ook morgen met Hemelvaartsdag. Ik ga bij Jos en Nel slapen en morgen gaan we met zijn drieën fietsen!

Vrijdag 23

Gisteren ben ik de hele dag bij Jos en Nel geweest, terwijl Va en Moe in Amsterdam waren. Het was niet zo erg mooi weer. ’s Ochtends regende het flink, maar ’s middags werd het wat beter. We zouden de hele dag gaan fietsen, maar nu zijn we alleen ’s middags naar Haastrecht op de fiets geweest. Op andere Hemelvaartsdagen kon men bijna niet fietsen van de auto’s en nu (1941) kan men haast niet autorijden van de fietsers. Het was ondanks de regen een geweldig druk verkeer van fietsers, doch op enkele Duitse na zag men geen enkele auto. Op Creta wordt nog hevig gevochten, maar de Engelsen hebben het heft nog wel in handen. Londen heeft nu al 11 nachten geen luchtalarm gehad, en ook boven heel Engeland wordt weinig gebombardeerd. Ook zien wij niet veel vliegers. De oorzaak hiervoor is misschien dat de Duitsers ze nu allemaal bij Creta nodig hebben, want als er minstens 10.000 troepen per vliegtuig landen en als er nog ettelijke neergeschoten worden, dan zal Hitler er heus wel verscheidene toestellen hebben. Ook is er geweldig veel transport per spoor. Alle treinen gaan van west naar oost, en komen van oost naar west leeg terug. Het weer is nog steeds slecht. Nu waait en regent het. Het zwembad is al 1 week open, maar het is mij nu nog te koud.

Zaterdag 24

Volgens een bericht der Engelse Admiraliteit heeft de Engelse vloot een zeer zware slag geleden. ’s Werelds grootste oorlogsschip, de Hood, werd middenin de munitiekamer getroffen door een voltreffer van het Duitse oorlogsschip de Bismarck, waardoor het schip gezonken is! Ook zijn er bijna geen mensenlevens gered. Dit is een zware slag voor Engeland. Verdere nauwkeurige berichten hieromtrent zijn nog niet bekend. Maar we zullen ons maar vasthouden aan het bekende Amerikaanse gezegde: Keep smiling! Over Creta valt geen slecht nieuws te vertellen. Woensdag is er een Duitse vloot van ongeveer 40 kleine scheepjes bemand met militairen, kanonnen en lichte tanks uitgevaren om soldaten op Creta aan land te zetten. Doch hier heeft de Engelse marine een radicale opruiming onder gehouden. Alle 40 schepen zijn in de grond geboord!!! Donderdags wilde een vloot van 30 schepen het proberen, maar voordat ze goed en wel op weg waren, wisten ze niet hoe gauw ze weer naar de Griekse havens moesten gaan. Op Creta zelf hadden de Duitsers oorspronkelijk drie steden, doch twee zijn er door de Engelsen veroverd en op slechts één vliegveld kunnen de Duitsers met hun kolossale transporttoestellen landen. Dit ene vliegveld wordt aldoor door de R.A.F. gebombardeerd, zodat ook daar de kans tot veilig dalen en opstijgen heel gering is. Het Duitse leger heeft nu pas

78

Mei 1941

bekendgemaakt dat Creta aangevallen wordt, terwijl de strijd al vijf dagen aan de gang is. In Lybië gaat alles goed en ook in Irak hebben de Engelsen de leiding. Gisteren is het grootste convooi dat ooit over de Atlantische Oceaan gegaan is, veilig en wel, zonder ook maar één schram op te lopen in Engeland aangekomen. Dit convooi bestond uit 40 schepen en vervoerde een lading ter waarde van 24.000.000 pond sterling. Dat is ongeveer ƒ 250.000.000. Duitsland is zijn drie beste duikbootcommandanten kwijt. Twee zijn op de Atlantische Oceaan gebleven, terwijl de derde gevangen zit in Engeland. Deze drie waren de enigen aan wie Hitler de hoogste onderscheiding der zeemacht heeft uitgereikt. Maandag 26

Op Creta stellen de Duitsers alle pogingen in het werk om een spoedig einde aan hun gevaarlijke onderneming te maken. De Duitse luchtmacht bombardeert onophoudelijk de Engelse stellingen. Toch hebben ze slechts één vliegveld in handen. Er zijn in totaal ongeveer 250 transporttoestellen neergeschoten of vernietigd!! In Abessinië loopt het gauw af. Het totaal aantal gevangen Italianen in Afrika bedraagt 400.000 man!! In Lybië gebeurt niet veel bijzonders. President Roosevelt houdt morgen een belangrijke radiorede, die met grote spanning tegemoet wordt gezien. Ik heb vandaag om een schoenenbon gevraagd bij de distributiedienst, maar ik heb vanavond alweer bericht teruggekregen dat het er voor Juni niet van komt.

79

Mei 1941

Vandaag heb ik, hoewel het niet erg warm was, voor het eerst gezwommen. Dinsdag 27

De nederlaag van de Hood is uitgewist. Vanochtend hebben Engelse lucht- en zeestrijdkrachten Duitslands nieuwste en grootste slagschip, de Bismarck, tot zinken gebracht!!!!! Dit schip, dat zijn eerste oceaanreis deed en zijn eerste gevecht had, dat volgens Duitse kranten onoverwinnelijk was, is om 1 uur 10 vanochtend getorpedeerd. Na de torpedering van de Hood, stevende de Bismarck naar het oosten, dus naar de Franse kust. Engelse strijdkrachten achtervolgden het schip 1700 mijl, maar verloren het wegens dichte mist uit het zicht. Toen bemerkte een Engels vliegtuig hem later en terstond werd alles in beweging gebracht om hem in de grond te jagen. Er gingen eerst twee formaties vliegtuigen naartoe, die de Bismarck met luchttorpedo’s bestookten. Eén viel er middeks en één maakte de stuurinrichting onklaar. Hierna verschenen er zware Engelse oorlogsschepen om het werk te voltooien!!!! Zodoende is de grootspraak die er al door de Duitse radio werd gegooid, helemaal misplaatst! Overal is men er hier vol van en iedereen vindt het fijn. Wij zeiden allemaal: “Laat ie fijn zijn”.

Donderdag 29

Op Creta trekken de Duitsers langzaam op, doch zij lijden zeer zware verliezen. Verder is er over de krijgsverrichtingen niet veel bekend. Gisterenavond was er een relletje in de buurt. Een geweldig grote jongen heeft een paar N.S.B.’ers op hun gezicht geslagen, zo erg dat ze in het ziekenhuis verbonden moesten worden. De jongen zelf is er tamelijk goed vanaf gekomen, omdat de N.S.B.’ers hem ervan beschuldigden dat hij met een steen had geslagen, maar er waren wel 30 getuigen die dit ontkenden. Zodoende moet hij alleen een bril vergoeden. Er was een geweldige oploop. Gisterenavond is er een eerste gecombineerde christelijke jeugdvergadering gehouden, waarbij drie meisjesverenigingen, de jongemannenvereniging en onze Jongensclub genodigd waren. Ik moest invallen met een voordracht, die eerst een ander moest doen. De notulen die ik moest schijven waren wel drie bladzijden lang, want ik ben nu secretaris van de Jongensclub. Het was een prachtige avond. Het is slecht weer: regen en wind. Juni 1941

Zondag 1

80

1e Pinksterdag Gisteren is er in Irak een wapenstilstand gehouden!!! Nadat de Britse troepen gisteren tot 8 km voor Bagdad waren opgerukt, verzochten de opstandelingen om een wapenstilstand en sindsdien is er geen schot meer gevallen. De leider der rebellen is gevlucht en de inwoners wensen dat hun eigen regent, die in Palestina zit, weer terugkomt. De mensen juichen in Irak de vrede toe en zijn blij dat de opstandelingen verslagen zijn. Deze hadden Duitse hulp verwacht, zoals Duitsland ook beloofd had in de vorm van vliegtuigen en parachutisten. Maar omdat Creta nu al twee weken lang de Duitsers heeft geweerd, kon er van Duitse hulp niet veel komen, zodat de rebellen de moed verloren en om een wapenstilstand vroegen. In Abessinië achtervolgen de Britten de resten van het eens zo grote Italiaanse leger. Op Creta wordt nog steeds verbitterd gevochten. Het is mooi weer op deze Pinksterdag. Gisteren en vandaag gingen er duizenden en duizenden fietsers voorbij, allemaal omdat de treinen nog steeds zeer onregelmatig lopen en men soms op één station 3 of 4 uur moet wachten. We hebben gisteren en Dinsdag en Woensdag vacantie! Gisteren hebben we van onze school gevoetbald tegen de junioren van de Woerdense Voetbalvereniging.

Juni 1941

Ik moest keepen. We speelden met 10 man en toch hebben we met 3-3 gelijkgespeeld. Maandag 2

2e Pinksterdag De Britten hebben Creta opgegeven!!!! Dit werd vanmiddag door de Engelse zender bekendgemaakt. Weer een phase van de strijd is afgelopen. Wat nu??! Ik ben vandaag alleen de bossen in gegaan op de fiets. Het was mooi weer en er waren overal ontzettend veel fietsers. Auto’s zag ik zelfs op de hoofdwegen, op een enkele Mof na, niet!! Op de terugweg ’s middags ontmoette ik Jos en Nel, die ook op de fiets waren. Ik ging toen weer met hen mee naar Amersfoort. Om 9 uur kwam ik thuis.

Woensdag 4

Vanochtend is de Duitse ex-keizer, Wilhelm II, in Doorn 29 op 82-jarige leeftijd overleden. Vandaag is het de eerste warme dag, Ik heb fijn gezwommen. De temperatuur is in 4 dagen van 64° tot 72° opgelopen (Fahrenheit). De vleesdistributie is zelfs hier slecht. In de slagerijen is zelfs geen vlees en vleeswaren op bonnen te koop. Alleen aan het einde van de week krijgt men misschien ± 1 pond vlees zonder vet. En daar moeten we dan de hele week mee doen!! Ook ons ‘achterdeurtje’ gaat hoe langer hoe meer dicht en we kunnen nog maar met grote moeite iets krijgen. Ook aardappelen krijgen we niet meer als gewoon. In Duitsland is er natuurlijk geen aardappeldistributie.

Donderdag 5

Gisterenavond is er om klokslag acht uur in Den Haag een munitietrein in de lucht gevlogen. Er kwamen vijf Engelse vliegers aan, twee ervan doken neer.... Eén liet drie bommen vallen en de hele trein vloog in de lucht. Deze en dergelijke berichten staan natuurlijk niet in de krant, maar wij hebben het gehoord van iemand die het zelf gezien heeft. De Joden worden nog meer gekortwiekt. Het is voor hen verboden om zwembaden te bezoeken, om naar school te gaan, in het theater te zijn en zelfs om publieke plantsoenen te bezoeken!!! Het is fijn weer en vandaag hebben we voor het eerst buitengym gehad van school. Engeland is het thans die aanvalt!!! Om Duitsland vóór te zijn, zijn vanochtend om 2 uur Britse en vrije Franse troepen vanuit Palestina en Irak Syrië binnengevallen!! Verdere berichten zijn nog niet bekend. Het is vrij warm weer en het heeft vanmiddag geweldig geonweerd.

Zondag 8

Maandag 9

De geallieerde troepen rukken op in Syrië. Op sommige punten wordt lichte tegenstand geboden, maar naar verluidt lopen er duizenden Fransen over naar de vrije Franse 30 troepen. Er vechten nog geen Duitsers. Prins Bernhard is per vliegtuig in Canada aangekomen om na meer dan een jaar zijn gezin weer te zien. De prins zal er 14 dagen blijven. Wilhelm II was na de Eerste Wereldoorlog verbannen uit Duitsland en woonde daarna in Nederland.  30  De Vrije Fransen o.l.v. generaal De Gaulle bestond uit Franse oorlogsstrijders, officieren en burgers die besloten om de asmogendheden te bevechten na de Duitse inval en de Franse capitulatie. De Vrije Fransen stonden recht tegenover het Vichy-regime, dat collaboreerde met nazi-Duitsland.  29 

81

Juni 1941 Dinsdag 10

Vanochtend hebben we over de post, via het Internationale Roode Kruis, bericht uit Indië gehad. Dit is voor de 2e keer. Marie heeft een zoon ter wereld gebracht en maakt het heel goed. Ali wordt al een reuzemeid. Verder is alles goed!! We waren reusachtig blij en vanavond heeft Vader getracteerd. Waarschijnlijk was het bericht in Februari al verzonden, want die datum stond erop. In Syrië rukken de Engels-Franse troepen in 5 verschillende colonnes op zonder op veel tegenstand te stuiten. Engelands luchtmacht groeit!!!! Zowel in de Middellandse Zee als in West-Europa wordt er iedere dag meer gebombardeerd, vooral schepen en havens in Noord-Afrika, langs het Kanaal en langs de Noordzeekusten. Natuurlijk worden ook de verliezen groter. Het is aardig zomerweer en ik zwem iedere dag. Donderdag moet ik mijn eerste polowedstrijd spelen tegen Forel. Ik speel in het IIIe zevental.

Donderdag 12

Gisteren zijn Vader en Moeder naar een avond geweest waarvan de opbrengst ten bate van de Hollandse oorlogsinvaliden kwam. Ik was alleen thuis, maar ik heb ’s avonds eerst gezwommen. De Engelse opmars in Syrië verloopt vlot. De tegenstand is, uitgezonderd enkele punten, gering en wordt direct gebroken. In Oost-Afrika worden nog steeds de resten van het Italiaanse leger achtervolgd en gevangengenomen, maar nu vechten er in hoofdzaak de Abessinische troepen, die fel op de vijand zijn. Ik heb vanavond voor het eerst gepolood in een officiële wedstrijd. Het was tegen Forel en we hebben een dikke zak gehad, nl. 5-0!!

Vrijdag 13

Vannacht is er geweldige activiteit in de lucht geweest van Engelse kant. Het Ruhrgebied heeft de hevigste aanval gehad die ooit, tot nog toe, op Duitsland is uitgevoerd. Er zijn 6 Britse vliegtuigen verloren!! Ook is er vannacht een bom op Gouda gevallen, waar zes doden en ± 20 gewonden zijn. De klap was zo hard dat Moeder, en vele andere mensen, dachten dat hij hier vlakbij was gevallen. Ik heb echter niets gehoord. We weten niet of het een Engelse of een Duitse bom was, maar er wordt verondersteld dat het een Duitse is, omdat de Britse jagers niet verder komen dan in de buurt van Gouda, waar een draailicht opgesteld staat. In dit licht vangen de jagers de Duitse bommenwerpers op en proberen ze natuurlijk te vernietigen. Nu is het mogelijk dat er een paar jagers een bommenwerper of ander Duits vliegtuig achterna zaten, en dat die een bom liet vallen. Het was wel een bijzonder zware, maar het is dan ook vreemd dat hij er maar één liet vallen.

Zondag 15

Gisteren, met een voetbalmatch, heb ik een aardige wond in mijn hand opgelopen, die knap zeer doet. Ik keepte en met een uitval schaafde mijn hand langs de grond. Duitslands vloot heeft weer een nieuwe slag gekregen!!! Nu is een van de Duitse vestzakslagschepen door twee luchttorpedo’s getroffen langs de Noorse kust. Hij werd door de Engelse bommenwerpers achtergelaten, toen hij zeer langzaam vooruitkroop. Ook zijn er in totaal zes hulp- en voorraadschepen van de Bismarck in de grond getorpedeerd. De Italiaanse handelsvloot komt er ook bekaaid vanaf. Er zijn in de laatste dagen minstens acht koopvaarders, grote en kleine, getorpedeerd. Tobroek houdt nog steeds stand en doet zelfs gevaarlijke uitvallen, wat hun positie verbetert. Ons aardappelrantsoen wordt met een pond per week verhoogd!! De vleesvoorziening is hopeloos. De slagers zijn nu ook hier alleen Vrijdags en Zaterdags open, soms alleen voor wat worst en geeneens voor vlees, want dat is er niet!!! Daarom lopen de prijzen van het kleinvee ontzettend op. Voor een geit wordt ƒ 110 tot ƒ 125 gegeven!! Ook kippen en konijnen brengen fabelachtige

82

Juni 1941

sommen op. Voor een voedsterkonijn is gisteren ƒ 25 geboden!! Natuurlijk is dit een schitterend beest, maar twee jaar geleden zou men er misschien maar ƒ 7 voor gegeven hebben. Fruit zien we nog haast niet. Eén pond aardbeien kost ƒ 0,75. Zuidvruchten (bananen, sinaasappels, citroenen, dadels, vijgen, krenten enz.) zien we niet meer!!! Het is guur weer en Vader heeft de haard maar aangemaakt!! Donderdag 19

Het is echt warm zomerweer, en ik zit meer in het zwembad dan thuis, zodoende schrijf ik weinig. Engeland heeft een nieuw belangrijk apparaat uitgevonden: nl. draadloze waarneming. Hiermee kan men, zonder te zien of te horen, vijandelijke vliegtuigen, onderzeeërs (aan de oppervlakte), koopvaarders en oorlogsschepen waarnemen tot vele honderden kilometers (het juiste getal wordt natuurlijk niet gezegd) buiten de kust!! Het wordt geenszins belemmerd door regen of mist. Het gaat als volgt te werk: de draadloze golven stuiten in de lucht of op het water op een voorwerp; in de gehele vorm wordt het teruggekaatst; aan de kust zitten enige mannen met instrumenten die enkele nummers, cijfers of iets dergelijks opvangen, en het voorwerp wordt gerapporteerd. Van groot voordeel is dit voor een stad; de bevolking kan nu eerder in de schuilkelders gaan en er zullen minder doden te betreuren zijn. Ook wanneer er een geweldige lucht- of zeevloot nadert, kunnen er vroeger verdedigingsmaatregelen genomen worden!! In Lybië wordt zeer hevig gevochten. De Engelsen zijn tot Fort Capuzzo opgedrongen, maar ze ondervinden hevige tegenstand. Ook in Syrië wordt zwaar gevochten. Toch zitten ze al vlak voor Damascus en zijn ze op 30 km afstand van Beiroet. Ook de luchtactiviteit neemt toe, maar nu van Engelse kant. Al 7 dagen en nachten zijn het Ruhrgebied en Rijnland achter elkaar gebombardeerd. Ook de Franse kusten worden geweldig aangevallen en in spijt van alle Duitse afweermiddelen wordt de aanval altijd doorgezet, al is het dan ten koste van enige vliegtuigen. De Duitsers daarentegen ondernemen slechts zwakke aanvallen op Engeland.

Zondag 22

Al gisteren gingen er geruchten dat Duitsland Rusland binnenviel. De gekste dingen werden er toen al verteld, maar de Engelse zender zei er niets van. Wel dat de spanning zeer groot was en dat een Duits-Russisch overleg een dubbeltje op zijn kant was. Maar nu is het dubbeltje naar de oorlogskant gevallen en zijn de Duitse troepen Rusland binnengerukt. Verdere berichten ontbreken. Damascus in Syrië is gevallen!! Het Engelse luchtoffensief gaat met grote hevigheid verder. Gisteren zijn er in luchtgevechten boven het Kanaal en NoordFrankrijk 30 Duitse jagers van het nieuwste type neergehaald, tegen 5 verbeterde Spitfires!!! Ook worden iedere dag doelen in Duitsland zwaar gebombardeerd, terwijl Duitsland haast niet boven Engeland komt. Ook nu weer heeft Hitler een strijd aan twee fronten. Zodoende moet hij dus zijn machten verdelen.

83

Juni 1941

Het is echt heet zomerweer. Verleden week hadden we de kachel aan en gingen we van de kou om 10 uur naar bed. Nu kan men van de warmte bijna niet slapen. Gisteren ben ik met Jos en Nel, en wat neefjes en nichten van Nel, naar de Nieuwkoopse Plassen geweest, waar we heerlijk geroeid en gezwommen hebben. Dinsdag 24

Over de toestand in het Oosten is nog niet veel definitiefs bekend. Duitslands grootste legermacht is daar. Finland vecht nog niet mee, want Finland is niet in oorlog met Engeland en de Engelse minister is nog in Helsinki! Er wordt vooral in Polen hevig gevochten, hoofdzakelijk natuurlijk met tanks en motorcolonnes van beide kanten. In Syrië wordt de macht der Vichy-troepen langzaamaan gebroken. Ook in Egypte valt niets bijzonders voor. Enige dagen geleden is er een bevel afgekomen dat alle tinnen, nikkelen, looden en koperen voorwerpen ingeleverd moeten worden en dat men er alleen maar op verzoek de waarde van het metaal voor krijgt!!! In de eerste plaats geldt dit voor luxe artikelen, maar ook moeten de winkeliers alles inleveren van dien aard, b.v. cachetten van lepels, vorken, en messen van Gero-Zilmeta enz. enz. Ook in onze winkel hebben we een hoop koperen en nikkelen artikelen, b.v. scharnieren, hout- en kachelschroeven, deurgrepen, hefboompjes enz., die natuurlijk door ijzer vervangen kunnen worden, maar we hebben al maatregelen genomen!! Het weer is nog steeds zeer heet en de temperatuur van het water was 77°F.

Donderdag 26

Er wordt op alle Russische grenzen geweldig gevochten!! Toch ziet het er nog heel moeilijk uit. Het front is 2400 km lang!! Hier slaan de Russen de Duitsers terug, daar houden ze stand en daar trekken ze zelf terug. Zo gaat het op het ogenblik op en neer. Toch is de Russische hoofdmacht nog niet in de strijd. Tobroek, de al zo lang belegerde Engelse vesting in Noord-Afrika, houdt nog steeds moedig stand en weet zelfs zijn positie nog te verbeteren door Italiaanse en Duitse stellingen te veroveren en vernielen. Weer is er een bepaling gekomen dat alle volkstuintjes ingeschreven zullen worden, en er zal worden berekend hoeveel aardappelen er vanaf komen. Dit aantal wordt van de bonnen afgehouden!!!!! Zodoende wordt hierdoor iedereen die graag wat extra wilde hebben, vooral grote huishoudens en gezinnen, weer een spaak in het wiel gestoken.

Zondag 29

Verjaardag van Prins Bernhard Volgens de laatste Russische berichten is de Duitse opmars over de gehele linie definitief tot stand gekomen!!! Wat ervan waar is, zal later blijken. De Duitsers zetten alles op het spel om een snelle doorbraak te forceren. Duizenden en duizenden tanks gebruiken ze. Ook zijn er geweldig veel Stuka’s 31 boven het front, maar ondanks dit gaat het toch zeer en zeer langzaam. De Russische cavalerie heeft een heel Duits infanterieregiment in de pan gehakt. Op het westfront is het van Duitse zijde heel stil. We horen of zien geen enkel vliegtuig. Ook zijn er niet veel Duitsers, noch in de stad, noch die doortrekken.Ook in Lybië is er weinig Duitse activiteit. De Engelse luchtmacht daarentegen is zeer actief. Het luchtoffensief boven Frankrijk en Duitsland gaat ononderbroken door, en zowel bij dag als bij nacht bombardeert de R.A.F.

 31 

84

Stuka is de afkorting van het Duitse woord Sturzkampfflugzeug (duikbommenwerper).

Juli 1941

Het warme weer van eergisteren is weer omgeslagen en nu is het allesbehalve warm. Vader is voor een paar dagen naar Velp. Hij heeft natuurlijk van alles en nog wat voor Truus en Koos meegenomen, zoals een half ons thee, een fles koffie-extract, een klein kaasje, een pond boter enz. enz. Het is te begrijpen dat zij in Velp weinig zonder bon kunnen krijgen, want zij wonen er nog niet lang en weten dus de ‘handelaartjes’ niet. Juli 1941 Dinsdag 1

Alle scholieren kregen deze brief mee om vast te stellen wie ‘Duits bloed’ had (de zgn. Volksduitsers). 85

Juli 1941

Van de tegenstrijdige berichten van het oostelijk front kan men nog niet veel wijzer worden. Volgens de Duitsers hebben ze een wig in de Russische linies weten te maken in de middensector. De verliezen zijn echter aan beide zijden, maar vooral aan de Duitse, zeer hevig. De lijntjes worden al strakker aangetrokken wat de distributie betreft (ook de prijzen). De boter kost maar liefst ƒ 2,60 per kilo. Karnemelk ƒ 0,11 per liter. Kaas ƒ 0,80 per pond!! Melk ƒ 0,18 per liter. Er zijn wel nieuwe aardappelen, maar ik heb er nog geen een gezien. Vandaag was er in heel Woerden geen aardappel bij de groenteboeren. Wij hebben nog een paar pond, maar als er morgen nog niets is, moeten we brood of pannekoeken of pap eten. Met brood is het deze week ook krap, tenminste met onze broodbonnen. Ook wat de politiek toestanden hier betreft worden er steeds strengere maatregelen genomen. Omdat de koningin in een radiorede verklaard heeft dat ook haar volk (in dit geval Indië, het leger en de marine in Engeland) besloten heeft Rusland in zijn strijd te helpen (alleen maar te helpen, niet te volgen in beginselen en al helemaal niet met het communisme, alleen tegen de gezamenlijke vijand) mogen er in openbare gebouwen, scholen enz. geen portretten of schilderijen van levende leden van ons Koninklijk Huis meer hangen, omdat onze koningin een communist is!!! In onze school (de Wilhelminaschool) is een gebrandschilderd raam van Hare Majesteit. Ook dit moest weg, en nu is er aan de buitenkant een houten plank tegen gezet en van binnen karton. We vinden het allemaal ellendig, maar we hebben één troost, nl. de koningin is niet uit school weg, maar is veilig beschermd voor N.S.B.’ers die de ruit soms in mochten gooien. Zondag, met de verjaardag van Prins Bernhard, liepen heel veel mensen met witte anjers op, omdat de prins altijd een grote witte anjer op had. Alle N.S.B.’ers hadden opdracht gekregen om iedereen die een anjer of roos op had, te melden bij de baas van de N.S.B.’ers, en die schreef ze allemaal op. Ook werden er verscheidene mensen die een bloem op hadden, aangerand door de N.S.B.’ers. Zelfs de Duitse Grüne Polizei patrouilleerde door de gehele Rijnstreek. Zodoende, geloof ik, dat de verjaardag van Bernhard de Duitsers en N.S.B.’ers langer heugen zal dan ons. Vrijdag 4

86

De grootste slag in deze oorlog is enkele dagen geleden geleverd, nl. die bij Bialistok!!! Duizenden en duizenden tanks, vliegtuigen en andere moderne oorlogswapens zijn daar gebruikt. En de uitslag? Deze slag is volgens de Duitse berichten door de Duitsers gewonnen en volgens de Russen door de Russen, zodat over de overwinning nog niet veel definitiefs te zeggen is. Wel moesten de Russen wat terugtrekken, maar volgens de Duitsers is zowat het hele Russische leger al verslagen, gedood en ik weet al wat niet meer. Het Engelse luchtoffensief gaat onvermoeid voort, ja, wordt zelfs iedere dag groter en zwaarder. Ook op de dag worden Duitse doelen in Duitsland zelf aangevallen. Woensdagnacht (op Donderdag) zijn enkele kilometers buiten Woerden 12 bommen neergevallen in een weiland, zodat ze gelukkig geen schade aanrichtten. Het was een geweldige dreun die alles deed rinkelen, en Moeder kon de hele nacht niet slapen. Ik heb het zelf niet gehoord. Ook is even later een Duits jachtvliegtuig hier in de buurt brandend neergeschoten. Het is weer fijn weer en ik zwem volop. Vanochtend hadden we zwemmen van school en ik heb mijn schooldiploma gehaald. Er was niets aan, want 4 jaar geleden heb ik hetzelfde ook al gezwommen.

Juli 1941 Zaterdag 5

De strijd woedt nog met onverminderde kracht voort. Belangrijke berichten zijn nog niet bekend. Hier volgt een aantal liedjes en gezegden die in deze tijd over de Duitsers en N.S.B.’ers gaan. De Moord op Peter Ton Deze was lid der W.A. en is van het najaar vermoord, officieel door een politieagent, maar er zijn andere bewijzen die zeggen dat een Duitser het gedaan heeft. Wijze: Piet Hein Heb je ’t al gehoord Peter Ton, die is vermoord Door een lid van de Haagse politie Ze schoten hem pardoes Door z’n gore, zwarte blouse En nu is Peter Ton foetsie Fascist, fascist Nu ligt hij in een kist Nu ligt hij op Eik en Duin Met z’n kop een beetje schuin Omdat hij een N.S.B.’er is Waar de Blanke Top der Duinen Wijze: Waar de Blanke Top der Duinen Waar de blanke top der Duinen Afgezet met prikkeldraad En waar om de honderd meter Zo’n lelijke rotmof staat Juich ik aan het vlakke strand Jij komt nooit in Engeland! Jij verzuipt aan deze kant Jij komt nooit in Engeland!! Op de Hoek Op de hoek van de straat Staat een Farizeër ’t Is geen man, en geen vrouw Maar een N.S.B.’er Met een krant in zijn hand Staat hij daar te venten En verkoopt zijn Vaderland Voor zes rooie centen De Stoomboot Wijze: Zie ginds komt de stoomboot Zie ginds komt de stoomboot Uit Engeland weer aan Zij brengt Wilhelmina In Nederland weer aan 87

Juli 1941

Hoe wappert de driekleur Van rood, wit en blauw Laat Hitler maar stikken Ons Holland blijft trouw De Tommy 32 Wijze: Zie ginds daar komt een ijscoman Zie ginds daar komt de Tommy aan De Tommy van de buurt Die ied’re dag geregeld komt Zolang de oorlog duurt Hij heeft ook grote bommen van 1, van 5 en 10 En ook nog kleine bommen Die branden bovendien Hoe langzaam komt hij nader En gooit zijn bommen neer Dan roept hij: “Zie ze vallen en morgen kom ik weer” Winter 1940 Zie de maan schijnt door de bomen ’t Is van ’t jaar geen Sint-Nicolaas Want de Mof die is gekomen En die speelt hier nu de baas Chocolade, koffie, thee Alles neemt die Mof maar mee Uitdrukkingen, gezegden en betekenissen: Onze groet is rechterhand omhoog met de wijs- en middelvinger gespreid. Klopt men bij kennissen op de deur, dan zo: - - - — In het morsealfabet is dit de V: - - - —, 3 korte en één lange tik. Op school, thuis, in het zwembad, overal - - - —!! Op muren, auto’s, aanplakborden, Duitse legerauto’s staan de met krijt gezette V’s. De V van Vrijheid, Victorie en Vergelding!!

 32 

88

Positieve bijnaam voor de Engelse soldaten.

Juli 1941

Dinsdag 8

President Roosevelt heeft bevel gegeven IJsland te bezetten!!! Dit is weer een streep door Hitlers rekening. Weer een kans om een betere stelling in de Atlantische Oceaan te krijgen verkeken. De Engelse troepen die al op IJsland waren, komen vrij en kunnen weer naar elders vervoerd worden. De Russen bieden nog steeds hardnekkig weerstand. De hoofdaanval in Wit-Rusland, die op Moskou gericht is, verzwakt aanmerkelijk. De Russen doen geweldige tegenaanvallen. In Letland gebruiken ze de zware 85-tons tanks met vijftien man voor de tegenaanvallen. Ook het Engelse luchtoffensief gaat ononderbroken verder. Het is vandaag zo warm dat we vanmiddag vrij hebben gekregen van school. Gisteren was het in de zon 115º Fahrenheit 33!!

Vrijdag 11

Gisteren hebben we polo gespeeld tegen Star II uit Utrecht. Wij (W.Z.C. III) hebben ze als het ware ingemaakt met 8-0!! Ik heb de laatste goal gezet!!

 33 

Ruim 46º Celsius. 89

Juli 1941

Het weer is nog steeds heet. Wij gaan ’s middags om 3 uur uit, want de gemiddelde temperatuur in de klas is 95ºF!!! Met de Duitse opmars in Rusland gaat het allesbehalve goed. De laatste dagen hebben ze geen voortgang gemaakt!! De Russen brengen ze geweldig zware verliezen toe!! Maar er wordt dan ook ontzettend gevochten. Zondag 13

De twee bovengenoemde belangrijke berichten zijn beide vandaag bekend geworden. De Franse regering in Vichy-Frankrijk heeft aan de Engelse bevelhebber in Syrië de voorwaarden van een wapenstilstand aangevraagd!! En na enkele dagen is deze langs een omweg aangenomen. Het tweede bericht behoeft geen verdere uitleg. Hitler heeft in Rusland een tweede, nog groter offensief ingesteld. Het eerste is totaal mislukt, want de weinige terreinveroveringen wegen natuurlijk lang en lang niet tegen de zware verliezen op. De hitte heerst nog steeds. Hoewel de lucht zwaar bewolkt is, is er nog geen verkoeling gekomen. Woensdag 16

Op de grote hitte der laatste dagen is een aanmerkelijke afkoeling gekomen. Ook heeft het gelukkig wat geregend. Jam, stroop, appelstroop, limonade enz. enz. zijn thans ook alleen maar op de bon te verkrijgen. Met de thee is het uit!! Op de nieuwe bon kan men alleen maar koffie­surrogaat krijgen. De gevechten in het Oosten zijn weer in volle gang, doch overal houden de Russen moedig stand.

Zaterdag 19

Begin der zomervacantie!! Gisteren hebben we vacantie gekregen. Ik ben met één onvoldoende voor Algebra (5½) overgegaan. Verder was mijn rapport uitstekend, want met die 5½ inbegrepen heb ik ruim een 8 gemiddeld!! Dus zit ik nu in de examenklas en we hebben vrij tot 2 september!!! Aan het oostelijk front duren de gevechten nog onophoudelijk voort. Geen der drie hoofdpunten, Moskou, Leningrad en Kiev, zijn nog gevallen.

90

Juli 1941

Met ingang van 1 Augustus verdwijnt de afgeroomde melk, die we nu hadden, om plaats te maken voor de taptemelk, die we dan zullen krijgen. Op zo’n manier zijn we bang dat we vetlijders worden. Zondag 20

Sedert enige tijd wordt er een nieuw leger vanuit Engeland georganiseerd. Het is geen leger van soldaten met geweren, vliegtuigen, tanks en andere wapens, maar een leger in het bezette gebied, een leger dat tot taak heeft het Duitse gezag te ondermijnen zo veel het maar kan!! Dit is het vrijheidsleger!! Het symbool van dit leger, (dat vandaag wordt gemobiliseerd) is de letter: De eerste opdracht was: Zet V’s op de deuren, ramen en huizen van uw vijanden. Overal moet de V de vijand aangrijnzen!!!

Gebruik het klopteken - - - — overal waar u kunt! Vannacht om 12 uur is de mobilisatie van dat millioenenleger begonnen, van Parijs tot Hammerfest, van Den Haag tot Athene, overal wordt de V gezet. En hoe is dit bevel uitgevoerd?? Toen ik vanmorgen opkwam, zag ik de straat….. vol met geknipte V’s in allerlei kleuren, doch meest wit (ook oranje), sommige met opschrift O.Z.O. En ook op de muren, met zwarte, groene en rooie verf duizenden en duizenden V’s. Ook met krijt waren er ontzaggelijk veel. Op de kerk, op het stadhuis, bij de N.S.B.’ers, bij de Moffen, overal stonden ze: de V’s!! Dit is alleen al in Woerden!!! In grote steden zal het wel 10 keer zo erg zijn. Ook op de Duitse wegwijzers stonden de V’s. Op een ervan stond: Ortskommandantur. Met dezelfde verf, waarmee de V geschreven was, werd er ‘ko’ voor geschreven, dus stond er: Koortskommandantur! Het was zo erg dat de stadsreiniging voor het eerst op Zondag de straat moest vegen, vanwege de vele V’s. Zelf heb ik het niet gedaan, tot nog toe!! Woensdag 23

Maandag zijn er wedstrijden gehouden tussen de U.L.O. van onze school en die van Bodegraven. De meisjes moesten grensballen, hard- en estafettelopen, de jongens handballen, hard- en estafettelopen. Onze gymnastiekleraar, Cast, die ook in Bodegraven leraar is, leidde het hele spel. De hele 2e en 3e klas van onze school moesten meedoen. Met het hardlopen was ik de eerste van mijn klas en vierde van beide scholen. Alleen voor de klassewedstrijd kreeg ik een diploma, want van de schoolwedstrijd waren er maar drie. Ons handbalelftal (2e klas) won van Bodegraven en verloor van onze eigen 3e klas. Het was een heel gezellige dag. Dinsdag was de grote polomatch W.Z.C. – Forel in ons zwembad. Het weer was wel niet bijzonder mooi, maar het was toch droog. Eerst speelden onze dames een vriendschappelijke wedstrijd tegen Oudewater, welke zij met 1-0 wonnen. Toen kwam W.Z.C. II – Forel II, welke door W.Z.C. II met 2-1 werd 91

Juli 1941

gewonnen. Het 1e zevental verloor van Forel met 2-1. Onze jongens speelden bijzonder slecht. Ten slotte speelden het 3e en 4e (gecombineerd) tegen Oudewater I. Ik mocht ook meedoen. Wij verloren ook toen met 2-1. Het was stamp- en stampvol met toeschouwers. Goebbels’ propagandakop schijnt leeg te zijn of zijn voorraad is uitgeput. Nauwelijks waren de eerste V’s aangebracht en streed heel Nederland, of Duitsland begon het na te doen. Door de radio werden grote redevoeringen gehouden over de letter V, die betekende: Victorie, Duitsland strijdt voor u op alle fronten. Dit opschrift staat op grote doeken, die in de grote steden dwars over de straat hangen. Alle Duitse militaire wagens zijn beplakt met V’s, en er zijn al V-speldjes voor de Mof gemaakt. Gisterenavond ging de Woerdense N.S.B. eropuit om de straten te bekladden met V’s met aan iedere kant een hakenkruisteken. Direct stond het al vol met belangstellenden die de edele schilderkunst (afgekeken van hun beroemde leider en schilder Hitler) bekeken. Ook waren er veel N.S.B.’ers die moesten uitkijken of er geen enkele fietser over het geverfde ging. Maar ja, iemand die niet uitkeek, ging er overheen en werd door de N.S.B.’ers van de fiets gerukt, wilde zich verdedigen, en bijna ontstond er een geweldige rel. Dit gebeurde drie keer; de laatste keer waren er Moffen bij met de revolvers in de aanslag. Er was geweldig veel volk en het scheelde maar een haar of er waren rake klappen gevallen. De Duitsers vorderen in Rusland niet!! De strijd woedt al tien dagen op dezelfde punten. Vrijdag 25

92

Gisterenmiddag ben ik met de Zuijderduijns naar de Nieuwkoopse Plassen geweest. We hebben er fijn geroeid en gezwommen. Het is heerlijk zomerweer. Ook Woensdagavond zijn de N.S.B.’ers weer bezig geweest. Op alle ruiten, ramen enz. enz. werden plakzegels geplakt, en als je er een af wilde halen, kreeg je er 20 bij. Dit moest op last van den rijkscommissaris gebeuren. Ook werd er weer geschilderd.

Juli 1941 Zondag 27

Wat de Duitse kruistocht in Rusland betreft verloopt deze nog steeds allesbehalve naar Hitlers wens. Al bijna 14 dagen wordt er op dezelfde plaatsen gevochten en zijn de Duitse troepen nog steeds niet in het gezicht van Kiev, Moskou of Leningrad. De Engelse bombardementen duren onverminderd voort. Er is van de week voor het eerst door de Engelse luchtmacht gebruikgemaakt van stratospheervliegtuigen, die hun bommen in de stratospheer loslaten. Ook in Holland is er een vrijwilligerslegioen opgericht om met de Duitse troepen op te trekken tegen Rusland. Er wordt geweldig veel reclame voor gemaakt en overal doen de Duitsers hun best om mannen aan te werven. Het spreekt vanzelf dat geen een echte Nederlander gaat, alleen wat N.S.B.’ers misschien, maar dat is niet erg, al ging de hele N.S.B.! Uit Woerden zijn er vier gegaan (allemaal N.S.B.’ers). Jos en Nel zijn met nog 10 kennissen en familieleden een week gaan trekken. Het is bewolkt zomerweer.

Donderdag 31

Dinsdagavond is het IIe met het IIIe zevental van W.Z.C. uit geweest naar Star, waar het IIe, als zij wonnen, kampioen zou worden. Ik moest in het IIIe spelen. Er waren een hoop Woerdense supporters en we wonnen allebei. Het IIe won met 9-2 en wij met 5-2. Doch het was al behoorlijk laat geworden en de laatste bus ging uit het zwembad aan de Kromme Rijn om 5 over half tien. Toen we bij de halte stonden, was de bus al verdwenen. Toen moesten we dat hele eind maar lopen. De trein vertrok om 6 voor tien, dus moesten we dat hele eind in 25 minuten lopen. Maar gelopen hebben we niet, we hebben gehold, gerend!! Maar onze moeite werd beloond, want toen we het perron opliepen, stond de trein er nog. Toen was het ‘Deut’ (ons W.Z.C.-stopwoord). We hadden een hele lege wagon, en het ene lied na het andere weerklonk. De jongens van het IIe werden op het station in Woerden gehuldigd. Woensdagavond moest het eerste naar A.Z.C. (Alphen) om daar het kampioenschap te halen of te verliezen. We gingen allemaal met de fiets behalve de spelers, die met de trein gingen. Er waren ontzettend veel supporters, maar de meesten dachten dat het verliezen zou worden. Doch het geluk was ons in de eerste helft mee en het stond al gauw 2-0 voor ons. Toen stak de scheidsrechter, die blijkbaar een goeie kennis van A.Z.C. was, er een stokje voor en werd voor zowat iedere bal die W.Z.C. kreeg, gefloten, zodat A.Z.C. kwam opzetten en het 2-2 gelijk maakte. Dit was het einde!! De strijd in Rusland woedt nog steeds voort, maar nu vallen de Russen aan in plaats van de Duitsers. Verder wordt er nog op dezelfde fronten gestreden. Japan begint in het Oosten oproerig te worden en heeft strategische punten in Indo-China bezet met goedkeuring van de Franse regering. Dit doet Japan waarschijnlijk om steunpunten te hebben voor een aanval op Siam (Thailand) en op Birma, maar Engeland, Amerika, Nederlandsch-Indië en alle Engelse dominions hebben direct economische en militaire maatregelen genomen. De Japanse credieten zijn bevroren en de handelsbetrekkingen afgebroken. Augustus 1941

Maandag 4

De Duitsers trachten nu Kiev te omsingelen, maar het valt hun verre van mee. In Noorwegen is wegens de onlusten de staat van beleg afgekondigd. Vandaag begint de taptemelklevering. Ze kost 16 cent een liter, en men zegt dat de gewone melk (ook afgeroomde), die aan kinderen van minder dan 14 jaar gegeven wordt, 24 cent per liter zal kosten.

93

Augustus 1941 Zaterdag 16

5 tot 14 augustus: vacantie doorgebracht in Arnhem (Velp). Dinsdags ben ik om 4 uur met de fiets vertrokken naar Arnhem, Velp, naar Truus en Koos. Het was zwaarbewolkt weer en af en toe kreeg ik een lekker buitje over me heen. Toch was ik al om kwart over elf bij Truus. Mat, die wist dat ik komen zou, haalde me ’s middags op en ik bracht verder de dag met hem door. Woensdag 6: ’s Ochtends ben ik met Mat naar Bronbeek geweest, waar het Indisch Museum is. Op deze dag begonnen de aardappelen schaars te worden. ’s Middags ben ik met mijn vriend naar de Belvedère geweest, vanwaar we een prachtig gezicht op de stad en op de IJssel hadden. Ook hebben we de waterval bij Sonsbeek nog bezichtigd. Donderdag 7: Op de fiets met Mat naar Nijmegen geweest. Verder door naar Berg en Dal, en naar de Duitse grens, waar alles afgezet is!! Weinig regen. Vrijdag 8: ’s Ochtends naar de markt in Arnhem geweest. Mat was met z’n zuster naar de Betuwe om aardappelen te halen, aangezien ze in Arnhem en Velp niet te krijgen waren. Veel regen. Zaterdag 9: ’s Middags met Mat naar Apeldoorn geweest op de fiets. Het was een fijne toer, en het was ’s middags stralend weer. Zondag 10: De hele dag thuis gebleven, veel regen. Maandag 11: Alleen naar Apeldoorn op de fiets. Zeer veel regen. ’s Middags heb ik in de bossen een everzwijn met wel een stuk of zeven jongen gezien. Ze staken ongeveer dertig meter voor mijn fiets de weg over. ’s Avonds was het droog, toen zijn we fijn wezen wandelen. Dinsdag 12: Schitterend weer. Met Truus naar Ugchelen gewandeld (in Apeldoorn). ’s Avonds weer naar Velp vertrokken. Woensdag 13: Ik ben met Mat en zijn vader, broer en zuster alsook een nicht naar de Posbank geweest. Door de Beekhuizer en langs de Onzalige Bossen. Het was aardig droog weer. ’s Middags regende het echter pijpenstelen zodat ik binnen moest blijven. Donderdag 14: Ik ben weer naar Woerden teruggekeerd. Mat en z’n familie brachten me tot aan Rhenen weg, waar we het Militaire Kerkhof en de Grebbeberg bezochten. Verder ben ik alleen gegaan en was ik met veel wind tegen ’s middags weer thuis. Met de politieke toestand gaat het niet erg slecht. De Duitsers concentreren hun macht nu voornamelijk in de Oekraïne, waar ze de Zwarte Zee bereikten. Kiev en Odessa zijn echter nog niet gevallen. Churchill en Roosevelt hebben midden op de Atlantische Oceaan besprekingen gevoerd over de huidige oorlog en de toekomstige vrede. Van de besprekingen over de oorlog is niet veel bekend, doch over de vrede zijn 8 punten bekendgemaakt, die een duidelijke uiteenzetting geven van hoe de toestand er na den oorlog uit zal zien. De besprekingen zijn gevoerd op een groot Engels oorlogsschip en op een Amerikaanse oorlogsbodem. In Egypte en Oost-Afrika is de toestand dezelfde. De aardappelvoorziening is droevig. In het hele land is er gebrek aan aardappels, ook in Woerden. Alleen van de volkstuintjes worden nu aardappels gehaald, en wie een tuin heeft kan voorlopig eten. Wij krijgen ze van een goede kennis. Ook de taptemelk viert hoogtij. Toch krijgen we zo nu en dan weleens zoete melk.

Vrijdag 22

De hele week ben ik op het zwembad aan het werk geweest met nog meer aspiranten, want morgen wordt bij ons in het zwembad gepolood om het kampioenschap van Nederland tussen U.Z.C. (Utrecht) en H.Z. en P.C. (Den Haag). Onze propaganda is geweldig in de weer. Doeken zijn aangebracht evenals vele aanplakbiljetten. Er komen veel vlaggen in het zwembad en het bad zelf

94

Augustus 1941

wordt met bezemen gekeerd. Er wordt op 2000 bezoekers gerekend, zodat alle mogelijke ruimte benut moet worden. Vanmorgen hebben we stoelen gereden. De Duitsers zetten alles op alles om in de Oekraïne voortgang te maken! Ze zijn nu midden in hun derde offensief. Mislukt dit, dan kan er voor de winter niet veel meer begonnen worden. Ook de R.A.F. bezoekt nog dagelijks de Duitse steden. Het is nog steeds regenachtig weer. Alleen tussen de buien is het droog. Zaterdag 23

Vanavond is de ‘big match’ tussen U.Z.C. en H.Z. en P.C. gespeeld!! Het terrein was goed versierd met vlaggen en alle mogelijke propagandamiddelen zijn te baat genomen om de avond zo goed mogelijk te doen slagen. Alles was dan ook tot in de perfectie in orde. Het was alleen jammer dat het weer niet zo gunstig was, want het regende af en toe en er was een dichtbewolkte lucht. Toch waren er nog ± 1200 bezoekers. Eerst speelden U.Z.C. II en H.Z. en P.C. II tegen elkaar. Het was een schitterende wedstrijd, want deze zeventallen zitten in de reserve-hoofdklasse. H.Z. en P.C. II won met een kleine meerderheid. Hierna kwam dé wedstrijd. Na een zeer schitterende wedstrijd, zoals ik nog nooit gezien heb, gelukte het H.Z. en P.C. met 3-2 te winnen. Het behoefde maar even te duren of het was nog gelijk spel geworden. Na afloop kregen alle spelers thee (nog echte, want we hadden allemaal wat meegenomen) en bood onze voorzitter H.Z. en P.C. een waardevol bloemstuk aan.

Woensdag 27

(Maandag) Engeland heeft opnieuw het initiatief in handen genomen in het Midden-Oosten!!! Op Zondagnacht zijn de Engelse troepen vanuit Irak en Brits-Indië en de Russische troepen vanuit de Kaukasus Iran binnengevallen!!! Deze aanval is als voorzorgsmaatregel genomen tegen de vele Duitse zogenaamde touristen en mecaniciens die in Iran (Perzië) waren. Het was nl. weer de oude Duitse truc om Duitse soldaten in groten getale verkleed als tourist enz. langzamerhand het land te laten bezetten. Reeds waren Duitse ambtenaren bij belangrijke werken in werking om zo nodig direct sabotage te plegen. Er werd niet veel tegenstand geboden en het voorname oliedistrict is reeds in Engelse handen. In Rusland vlot het voor de Mof nog steeds niet erg. De strijd woedt nu rondom Leningrad op z’n hevigst. Vanmorgen ben ik op advies van den dokter naar Utrecht geweest op de fiets. Ik heb nl. een grote wrat op mijn linkerwijsvinger, en nu vond de dokter het beter dat deze door bestraling zou verdwijnen dan door verbranding, want hij zit midden op mijn gewricht. Mijn wrat is bestraald en nu moet hij, als het goed gaat, na enkele weken verdwenen zijn. Ik hoop er maar het beste van.

Vrijdag 29

De strijd in Iran heeft maar kort geduurd!! Gisteren is er een nieuwe regering gekomen en die heeft de verdere strijd gestaakt!! Nu heeft Engeland één aaneengesloten gordel van Malakka, Brits-Indië, Iran, Irak, Perzië, Libanon, Palestina en Egypte. De Duisters vechten nog steeds in de Oekraïne, aan de westzijde der Dnjepr.

Zondag 31

Verjaardag van H.M. Koningin Wilhelmina! In alle delen van de wereld is gisteren en vandaag de verjaardag van de koningin gevierd. Voor de B.B.C. is gisteren een speciale Hollandse uitzending gegeven. Ook is in de Westminster Abbey vanmorgen het Wilhelmus als gezang gezongen met Engelse woorden (de vertaling van het Hollandse Wilhelmus). Ook de N.S.B.’ers hebben om de verjaardag van de koningin gedacht, al was het dan op een andere manier dan wij. Vannacht zijn een stel N.S.B.’ers eropuit getrokken om de straten en muren weer vol te kladden met allerlei hatelijke 95

September 1941

opmerkingen tegen Oranje, zoals Oranje-Bolsjewist enz. enz. Ook zijn er in de brievenbussen kaartjes gestopt met het Russische en het Hollandse wapen door een ketting aan elkaar gekoppeld. Op de andere kant staat in rode en oranje kleur de slagzin van Karl Marx: Proletariërs aller landen verenigt u!!! De Russen hebben op het ogenblik het derde en grootste Duitse offensief tot staan gebracht. Ook Odessa (het tweede Tobroek) houdt nog steeds stand tegen de Duits-Roemeense legers. Wat de distributie betreft is er niet veel veranderd. Voor de winter worden thans alle mogelijke maatregelen getroffen, zoals inmaken, brandstof verzamelen enz. Ik heb in de vacantie 500 kg hout gehaald. Ook heeft Moeder al een hoop ingemaakt. Nu nog lopen de mensen de deur plat om inmaakglazen, die wij al in geen twee maanden gehad hebben. Daarom heb ik maar een papier op de deur geplakt waarop staat: Inmaakglazen uitverkocht. Gisteren ben ik voor boodschappen naar Utrecht geweest, en daarna met de zwemclub naar Bilthoven, waar de kringkampioenschappen werden gehouden. Zelf heb ik niet mee gezwommen, maar er zijn verscheidene medailles weggehaald!! September 1941 Woensdag 3

Gisteren ben ik voor het eerst na de vacantie weer naar school gegaan. Ik zit nu in de derde klas (examenklas). De strijd om Leningrad is thans op z’n hoogtepunt. Hitler weet dat hij nu moet voortmaken, want de zomer loopt ten einde en dan is zijn kans voor dit jaar verkeken. Het Engelse luchtoffensief weet van geen ophouden. Integendeel, het wordt met de dag heviger nu de nachten langer worden. Ook boven ons land, voornamelijk boven Rotterdam, komen zij nogal eens.

Zaterdag 6

Vanavond heb ik voor het eerst met de Singelwedstrijd meegedaan. Hij was in twee jaar niet gehouden. Het 1600 meter lange traject heb ik goed volbracht! Ik heb gewoon schoolgezwommen en was op vijf na laatste. Het was goed water en fijn weer. Eerste werd een Forelaan. Op school valt het werkelijk niet mee. Wij krijgen ontzettend veel huiswerk op, maar zo buitengewoon moeilijk is het toch ook weer niet. Het is veel herhaling dat wij krijgen. De dagen korten alweer, want om 9 uur is het al behoorlijk donker.

Woensdag 10

Vanmorgen ben ik weer naar Utrecht geweest voor mijn wrat. Hij is nog niet verdwenen, hoewel hij toch al een stuk kleiner is. Nu is hij nog eens bestraald. Gisteren heb ik voor het laatst van dit jaar gepolood in Bodegraven. We hebben met 2-3 verloren. De Russische tegenaanvallen in het midden van het front worden steeds heviger. Daar zijn 8 Duitse divisies totaal verslagen en teruggedreven. Ook om Leningrad wordt ontzettend gevochten. Odessa houdt nog steeds stand. De slag om de Atlantische Oceaan is aan het verlopen. De Britse verliezen worden steeds minder, terwijl de aanvoer uit Amerika steeds groter wordt.

Zaterdag 13

Het wordt al aardig herfst. Het zwembad wordt morgen gesloten. Ik heb sinds Dinsdag niet meer gezwommen. Er kan alweer een woord uit ons woordenboek geschrapt worden, nl. eieren!! Want deze zijn niet meer te krijgen en mogen niet meer verkocht worden. Wij hebben er gelukkig wat in het waterglas en misschien krijgen we een dezer weken nog een paar kippen voor de eieren. Vader heeft wat voer weten te

96

September 1941

kopen, want anders kan men geen kippen houden. Ook met de kaasvoorziening wordt het slecht. Er is meestal niets anders dan 20+ te krijgen, maar die heb ik nog nooit gegeten. Donderdag is de eerste sneeuw in de omgeving van Leningrad gevallen, de voorbode der Russische winter!!! De Duitsers worden brutaler tegen Amerika. Dezer dagen is het vierde Amerikaanse schip al door de Moffen getorpedeerd. Roosevelt heeft al belangrijke maatregelen genomen, zoals ieder Duits oorlogsschip dat in de Amerikaanse wateren komt, wordt vernietigd en nog tal van andere maatregelen, zodat dit een niet-officiële marineoorlog wordt. Dinsdag 16

Vanavond heeft de prijsuitreiking plaatsgevonden van de Singelwedstrijd. Ook de diploma’s werden daar uitgereikt. We kregen allemaal een aardig diploma, en natuurlijk de winnaar de beker en de eerste 5 een medaille. Dit is mijn eerste diploma, maar ik hoop niet mijn laatste. Mijn tijd was 38.23 minuten en ik was 22e!!

Het Russische tegenoffensief wordt steeds groter in de middensector en nu loopt de zuidoostflank van de Duitsers die Leningrad bedreigen gevaar. Engelse vliegtuigen en piloten zijn gisteren in groten getale naar Rusland gegaan om mee te vechten tegen de Mof! Donderdag 18

Er is weer een nieuwe schanddaad gepleegd door de Moffen. Nu hebben zij alle bezittingen van de koninklijke familie in beslag genomen, zowel roerende als onroerende goederen!!! De strijd om Leningrad woedt nog immer voort en de Duitsers vorderen haast niets. In de Oekraïne is er een nieuw Duits offensief begonnen dat ten doel heeft de Oost-Oekraïne en de Kaukasus te veroveren. Er is een verplichte winkelsluiting om 7 uur, Zaterdags om 8 uur. Deze maatregel is Maandag jl. ingegaan, dus nu mag er na 7 uur niets meer verkocht of gekocht worden. 97

September 1941

Mussert heeft een (grote) rede in Groningen gehouden, waarin hij zei dat hij tot de conclusie is gekomen dat er een geweldige scheuring in het Nederlandse volk is, die hem tot wanhoop brengt (jammer genoeg niet helemaal). Zaterdag 20

Volgens de Führer hebben we schijnbaar nog te veel brood en vet. Ons broodrantsoen wordt Maandag met 10% verminderd en dat van boter en vet met ongeveer 35%!! Het is aan den Mof gelukt om na 12 weken lange strijd een zijner doelen, nl. Kiev, te bezetten!! Er wordt in de straten echter nog verwoed gevochten. Leningrad houdt nog steeds stand. Duitsland wil de Kaukasus bezetten en om dit doel te bereiken moet hij door Turkije. Hij oefent daar op het ogenblik zware druk uit. Alles wijst erop dat een dezer dagen de Duitsers Turkije binnen zullen vallen, want in Bulgarije en Roemenië worden grote troepenmachten samengetrokken en in de havens liggen honderden kleine schepen!! Het is heerlijk weer. Vader is vanmiddag op de fiets naar Gorkum gegaan. Het smokkelen wordt moeilijk. Een heel leger van controleurs houden wacht bij alle toegangswegen van Woerden. Er zijn er al verscheidenen gesnapt en we kunnen die lui (die meestal N.S.B.’ers zijn) wel wegkijken!

Vrijdag 26

Voor September is het het prachtigste weer van de wereld. Het is overdag zelfs zo warm dat het werken moeilijk valt en alles nog even zomers en luchtig is. Ik heb nu buitengewoon veel huiswerk, zodat het bijna niet van schrijven komt. Wat het brood betreft wordt het buitengewoon slecht. We eten bijna drie keer per dag pap en nog zat Moeder gisteren al zonder bonnen. Ook hebben de meeste mensen geen boter meer, want we moeten 19 dagen op een pond teren (per persoon). De meeste mensen eten dan ook droog brood, of met jam of iets dergelijks. Voor de eieren biedt men op het ogenblik 22 cent per stuk!!! Ook is er bekendgemaakt dat alle kappers het haar moeten bewaren en als afvalstoffen inleveren. De oorlog in Rusland woedt nog ongehinderd verder, maar de Russen zijn op het ogenblik zo ontzettend in de aanval dat de Duitsers op verschillende plaatsen zijn teruggeslagen. Er is een pauze in het Engelse luchtoffensief. Het mooie weer houdt nog steeds aan. Vanavond was Dik Zuijderduijn jarig en we hebben er een leuke avond gehad: met een windbuks schieten. Nu het ’s avonds vroeger donker wordt, begint het smokkelen zonder veel gevaar opnieuw. De controleurs hebben ’s avonds niet veel zin om in regen en wind op eenzame wegen te staan. Vanavond hebben we alweer 2 kazen en vanmorgen vroeg 5 pond boter gekregen, die we natuurlijk niet alle zelf houden. Het Engelse luchtoffensief is weer begonnen en nu krijgt ook Noord-Italië een goede beurt. Wat Rusland betreft is gisteren in Moskou de eerste sneeuw al gevallen. Verder komen de Russen veel beter op dreef en in de verschillende sectoren zijn 15 dorpen heroverd. October 1941

Donderdag 2

98

De dagen worden al korter, maar overdag is het nog behoorlijk warm, zodat we nog geen kachel aan hebben. We hebben veel huiswerk, maar ik kan best meekomen. We hebben ook nog buitengymnastiek. We hebben nu op het veld achter school een fijne springbak. Ik spring van mijn klas het verst, nl. 4,64 m. Dit is nog niet zo ver want we moeten op onze school een record verbeteren. Op de U.L.O. in Bodegraven is 5,13 m gesprongen, dus moeten we nog verder. Er is al 5 m op onze school bereikt!!

October 1941

De oorlog woedt verder in Rusland. De Moffen lijden verschrikkelijke verliezen. De Winterhulp begint weer. Vrijdag en Zaterdag a.s. begint de eerste collecte. Vanuit Londen wordt er iedere dag op gewezen om toch maar niets te geven. Zondag 5

In Rusland wordt op het ogenblik ontzettend gevochten. Hitler wil voor de winter nog één geweldige poging doen om Moskou te bezetten. Daarvoor heeft hij in het noorden en zuiden een offensief geopend om zo, via Leningrad en Charkov, Moskou van twee kanten te omsingelen. Doch eerst moet hij dan Leningrad en Charkov hebben, en bij Leningrad vorderen ze nog geen meter. De bevelhebber van de Duitse troepen voor Leningrad, Generaal von Leeb, heeft ontslag aangevraagd, maar de Führer heeft hem dat geweigerd. Odessa houdt nog steeds stand. Er is bekendgemaakt dat Duitsland in deze drie maanden tegen Rusland evenveel man heeft verloren als in de eerste twee jaren van de vorige oorlog; dat is ± 2.000.000 man. Op het ogenblik is heel Europa in opstand!! Overal worden de doodvonnissen bij tientallen tegelijk voltrokken. Overal wordt sabotage gepleegd, vooral in Tsjecho-Slowakije, Bulgarije, Griekenland, Polen enz. Maar ook in ons land, Noorwegen en België wordt nog zeer veel sabotage gepleegd en de doodvonnissen zijn ook hier niet zeldzaam. Rotterdam heeft weer zwaar te lijden. De Engelsen komen er weer vaker 34 en volgens ‘geruchten’ doen de Duitsers het na de Engelsen nog eens over, maar dan gericht op de burgerbevolking. Vrijdagnacht waren er zeer veel doden in Rotterdam. Het juiste aantal weten we niet, maar loopt in de honderden (± 130).

Woensdag 8

Hitler is thans zijn grootste offensief begonnen dat hij tot nu toe heeft gehad. Met 2.000.000 man, 5000 tanks en 5000 vliegmachines wil hij, bijna in een wanhoopspoging, van twee kanten Moskou omsingelen en innemen. Dit offensief beslist de oorlog in Rusland voor 1941. Waarschijnlijk!!!! Maandagavond ben ik met de poloclub mee wezen zwemmen in Gouda (overdekt zwembad). Vanochtend ben ik weer voor de 5e keer naar Utrecht geweest voor mijn wrat. Hij slinkt wel, maar het wordt een lange geschiedenis. Het is nog steeds goed weer en de kachel heeft nog niet gebrand. De dagen beginnen alweer schrikbarend te korten, zodat we over een maand midden in de nachtschuit zitten.

Vrijdag 10

Hitlers zenuw- en propagandaoorlog is nu op z’n toppunt. Volgens de couranten van vandaag is het Russische leger volkomen uitgeschakeld!!!!!! We zullen zien wat de waarheid hiervan is! De ‘enkele nietige overblijfselen’ van het Russische leger zijn totaal ingesloten. De herfst valt met alle guurheid nu in. Het regent en stormt. De kachel is vanavond voor het eerst aan.

Zondag 12

Ik heb nu niets te doen, mijn boeken heb ik uit en zodoende zal ik maar eens wat schrijven. Het is los herfstweer met zon, regen en wind, maar meest toch de regen met de echte Octoberguurheid. Vanochtend heeft de dominee in de kerk een afkondiging van de synode afgelezen, waarin erop gewezen wordt dat de zedelijke toestanden in ons land met de dag slechter worden, en als dit zo doorgaat het hele gezinsleven over 10 jaar verwoest zal zijn. De achtergrond Engeland bombardeerde Nederlandse havens en industrie, zodat de Duitsers die niet konden gebruiken.

 34 

99

October 1941

hiervan is dat nu ’s avonds alles vroeg donker is en verscheidene meisjes met de Moffen meegaan enz. enz. Dit wordt natuurlijk niet openlijk gezegd, maar in het algemeen en voor het grootste deel is de zedelijke achteruitgang te wijten aan de Duitse overheersing, vooral ook door de Duitse maandbladen die op stations en andere openbare plaatsen (niet in winkels) te koop zijn. Onder kerktijd zijn er in de buurt ook nog 2 bommen gevallen. Ik weet niet waar en de meesten hebben ze niet gehoord. De oorlog in Rusland gaat onverminderd verder en er zijn zowel Duitse als Russische reserves in de strijd geworpen. Dit is om de slag bij Moskou. Ik ben nu bezig een moeilijke voordracht uit het hoofd te leren, want Zaterdag a.s. hebben we een voordrachtenwedstrijd op de club. Vrijdag 17

Nog is Moskou niet gevallen!! Wel zijn de Duitse troepen op 80 km van de stad verwijderd, maar ze hebben de verdedigingswerken nog niet bereikt. Wel maakt de Sovjetregering plannen om haar zetel meer oostelijk te verleggen. Odessa, dat zo lang heeft stand gehouden, is gevallen!!! De troepen hebben echter kans gezien om alle te ontvluchten. Over zee zijn ze naar de Krim gegaan om daar de strijd voort te zetten. Het is regenachtig herfstweer en de kachel brandt op volle toeren. Op school wordt het werk al behoorlijk zwaar, maar de cijfers voor mijn repetities zijn gemiddeld 6½ à 7. Dit is ruim voldoende.

Woensdag 22

Vandaag is het de grote najaarsmarkt, of beter gezegd de Koeienmarkt. Wij hebben vandaag vrij van school, maar ik moest vanmorgen eerst weer naar Utrecht met mijn wrat, die nog steeds niet verdwenen is. Er waren op de markt zelf weinig koeien, maar de kraampjesmarkt was druk. Ook was er een zweefmolen en een soort rupsbaan, een schiettent, trektent en de kop van Jut!! Maandagavond ben ik weer wezen zwemmen in Gouda met de poloclub. Wij hebben onze wintervoorraad aardappelen binnen. Het is maar vier mud, omdat de oogst tegenviel. Wij hebben ze veilig en wel binnengesmokkeld en kunnen nu met onze bonnen en voorraad wel uitkomen. Nog steeds heeft Hitler Moskou niet en staat hij nog overal op ongeveer 100 km afstand ervandaan. Er wordt geweldig gevochten, maar het schiet slecht op.

Zondag 26

Ook de kinderen van Joos en Bareld, de zoon van tante Lol, blijven nu hier vanwege de bombardementen in Rotterdam. Zij zijn natuurlijk bij tante Lol in huis. Zij zijn heus niet de enigen, want bij ons op school zijn er wel 20 nieuwe bij, allemaal uit Rotterdam. De ouders van de meesten wonen hier ook in huizen of op kamers, of gewoon bij anderen in. Ook bij ons op de U.L.O. zijn er wel 8 Rotterdammers. Woerden is dus nu ook zo’n soort forenzenstad geworden. Volgens onbevestigde geruchten komen nu ook de groenten op de bon!! Ik ben op 6 October helemaal vergeten te schrijven dat ik voor de derde keer oom geworden ben, en nu door middel van een dochter, Nelly, van Koos en Truus!!! Rusland is bezig om achter het front weer nieuwe legers te vormen!!! De strijd om Moskou woedt voort in dezelfde sectoren! In het Donetsbekken bij Charkov en Rostov wordt verwoed gevochten en de Duitsers maken hier enige vorderingen.

Woensdag 29

De strijd om Moskou duurt nog steeds voort. De vooruitgeschoven posten zijn op 65 km van de stad genaderd, maar slechts op één punt, terwijl in de andere sector rond Moskou op 300 km de strijd nog gevochten wordt.

100

October 1941

Het is ontzettend slecht weer. Nu regent het, dan weer hagelt het, en zelfs is de eerste sneeuw vandaag gevallen. Bij dit alles is het door het vriezen nu zo koud. Vanavond ben ik naar de contactvergadering geweest van de Hervormde Woerdense Jeugdvereniging. Het is een gezegende avond geweest. Het Judasloon wordt thans al verstrekt; nu geen 30 zilverlingen, maar ƒ 1000, en wel voor degene die zijn landgenoten verraadt bij smokkelen en sabotage. Het staat in de officiële proclamatie met ‘deftige woorden’, maar het komt op hetzelfde neer. Vrijdag 31

Met het eten gaat het nu hard achteruit!! Het witte brood heeft nu ongeveer het peil der wereldoorlog bereikt, nl. zo grijs, grauw en klefferig dat men er gewoon een bal van kan maken, net zoals de Javanen hun rijstbal. Alleen het tarwebrood is nog tamelijk eetbaar. Vanavond hebben wij b.v. om half zeven een bord griesmeelpap gegeten en één snee (oftewel één bol) witbrood, omdat bruinbrood uitverkocht was. Om kwart voor acht bakte Moeder aardappelen met appelmoes op. Nu (om 9 uur) staat er op de kachel een geweldige pan met vette soep en achter, op de platte pijp, een pan met karnemelkse pap. Hiervan zullen we voor we naar bed gaan nog eten!!! Het is te begrijpen dat men weinig meer kan doen dan alleen eten koken. De strijd om Moskou staat er nu beter voor dan drie weken geleden. Moskou is als het ware het middelpunt van 1/3 deel van een cirkel met een straal van ongeveer 95 kilometer. Het 1/3 deel van de cirkel is dan de Duitse linie. In de Oekraïne echter hebben de Duitsers Charkov, de voorname industriestad, bezet. Ook het rijke Donetsbekken loopt zeer veel gevaar. In plaats van een schoenenbon nr. I krijgen ik en Moeder nr. II, waarop men alleen pantoffels, houten schoenen tot maat 39 of gymschoenen krijgen kan!!!! Bon I is niet meer beschikbaar. In de etalages van de schoenenwinkels echter staan nog echte leren schoenen genoeg, maar deze kunnen ze niet meer zonder bon I verkopen. In de nabije toekomst zie ik heel Nederland op klompen!! Zowel rijk als arm, en oud als jong. November 1941

Dinsdag 4

Zaterdag is Moe naar Koos en Truus in Velp geweest en vanavond is ze weer thuisgekomen. Wij zijn Zondag bij Jos wezen eten. De winter is gisteren en vandaag met alle hevigheid ingevallen. Eerst regen, toen natte sneeuw, daarna droge sneeuw en vannacht heeft het flink gevroren. Het hele landschap was met sneeuw en rijp bedekt. Het was flink koud. Wij hebben drie dagen herfstvacantie, maar het is nu ‘wintervacantie’. In Rusland vriest het op één plaats (niet in Siberië) 47°C!! Er wordt geweldig gevochten bij Moskou en op de Krim. Het is in de winkel tegenwoordig erg druk. Niet direct vaste klanten, maar zoals men tegenwoordig overal winkelt, gaan zij naar iedere zaak en van de tien zaken die bezocht worden, verkopen er 9 néén!! Zodoende loopt men winkel in, winkel uit, want overal raakt de voorraad op! Gisterenavond ben ik weer wezen zwemmen in Gouda.

101

November 1941

Persoonsbewijs van Han Gerritse, uitgegeven op 6 november 1941. Vrijdag 7

De school gaat nu om kwart over 9 aan. Maandag begint ze om half 10, en we hebben ’s Woensdags de hele dag school en Zaterdags vrij. Het is van vriesweer weer herfstweer geworden. Vader is zwaar verkouden en ligt op bed. Gisteren ben ik mijn persoonsbewijs wezen halen. Ik heb nu mijn eerste echte Duitse boek te lezen, en wel: Soll und Haben. Het is schitterend en ik kan het met weinig moeite tamelijk goed lezen. De strijd in Rusland woedt ononderbroken voort. Van Moskou zijn de Duisters nog steeds 100 km verwijderd, op de Krim daarentegen zijn ze tamelijk ver doorgedrongen.

Zondag 9

Het is vandaag weer fijn weer en het is om het vriespunt. Vader is nog niet beter. De Engelse luchtmacht is op het ogenblik zeer actief. Vrijdagnacht zijn er honderden vliegtuigen boven Duitsland geweest en ze hebben maar liefst 37 vliegtuigen verloren!! Ook boven Frankrijk zijn ze dag en nacht. Alle artikelen die in tubes verpakt zijn, mogen alleen tegen inruiling van een oude tube verkocht worden. Wegens de papierschaarste zijn er zeer veel kranten verdwenen. Alleen enkele bladen zoals De Telegraaf, De Standaard, Utrechtsch Dagblad en nog enkele mogen nu nog verschijnen. De Amsterdammer, die wij

102

November 1941

hadden, is ook verboden. Nu hebben wij De Standaard. Ook zijn de meeste kerkbodes er al uit. Hier tot nog toe niet. Enkele dagen geleden schreef ik dat binnen kort heel Nederland op klompen loopt. Dit wordt al meer en meer bewaarheid. Niet alleen kleine kinderen lopen erop, maar zelfs meisjes uit de derde klas van de U.L.O. lopen nu heel gebrekkig op mooi geverfde klompen!! Maandag 10

15e verjaardag Ik heb een fijne verjaardag gehad. Veel boeken gekregen en een Bijbeltje (Nieuwe testament met de nieuwe, veel duidelijker druk). Ook ƒ 2 contant. ’s Avonds waren Wim Breunesse, Dik Zuijderduijn en G. Nap bij mij. Ook Jos en Nel en Zus. Moeder heeft poffertjes gebakken met meel dat ik van bakker Blom had gekregen.

Woensdag 12

Vanavond ben ik naar de clubavond van W.Z.C. geweest. De oorlog in Rusland woedt nog maar altijd voort. De Duitsers hebben weinig of geen successen, daarom staat er ook opvallend weinig van het front in de krant.

Vrijdag 14

Vandaag is Amerika op de drempel van de oorlog gekomen: de herziening van de neutraliteitswet is aangenomen!!! Dit betekent: 1. Alle Amerikaanse handelsschepen zullen bewapend worden. 2. De Amerikaanse schepen mogen nu de oorlogvoerende havens en alle eerst verboden oorlogszones aandoen. 3. De scheepsruimte der geallieerden wordt met 4.000 schepen of 12 millioen ton uitgebreid. 4. Duitsland zal nu zeer spoedig op de Atlantische Oceaan verslagen worden!!!! Ook Churchill heeft over de zeeoorlog gesproken. Hij heeft verklaard dat de laatste vier maanden slechts 1/3 deel van de Engelse vloot tot zinken was gebracht in vergelijking met verleden jaar. Een minder prettig bericht is dat het vliegtuigmoederschip Royal Oak, dat volgens de Duitsers al vijf keer gezonken is, nu werkelijk verloren is gegaan. Men weet nog niet hoe het gekomen is.

Donderdag 20

Ook zelfs in zo’n moeilijke tijd als deze kan de Nederlander niet ophouden met al zijn partijgeschil en zelfs niet met gewoon onderling verschil. Niet alleen bij de gewone stand, maar nu ook weer bij de ministers in Londen. In plaats van eendrachtelijk te werk te gaan en de persoonlijke geschillen opzij te zetten, hebben de twee roomse ministers Welter en de minister van Visserij, Landbouw en Veeteelt ontslag uit het kabinet gevraagd om persoonlijke geschillen!! Verder commentaar is overbodig. Er zijn intussen twee nieuwe rooms-katholieke ministers gekozen, beiden uit Indië. Zij zijn zeer bekwame staatsmannen en zij waren in Nederlandsch-Indië de naaste steun van de gouverneur-generaal. Engeland heeft zijn tweede offensief in Egypte en Lybië geopend. Nu gaat het echter tegen een vrij sterke vijand, en wel de Mof. Deze heeft zich op de Egyptisch-Lybische grens ingegraven en het zal niet meevallen hem daaruit te krijgen. De frontbreedte bedraagt 200 km!! Tot nu toe zijn ze tot 80 km in 103

November 1941

Lybië gevorderd, maar tot een grote pantserslag is het nog niet gekomen. In Rusland niets bijzonders, anders dan dat de Russen al menige bevroren Duitser hebben begraven. Het is gewoon herfstweer. Op school hebben we het nu moeilijk. Zondag 23

Het offensief in Lybië verloopt gunstig!! Reeds de helft der Duitse tanks en pantserwagens zijn vernietigd!! Generaal Rommels hoofdmacht is in een grote driehoek bij de Lybische grens ingesloten en probeert met wanhopige aanvallen door de driehoek heen te breken, maar tot nu toe zijn de pogingen mislukt. Fort Capuzzo, dat in Duitse handen geweldig versterkt was, is stormenderhand door de Nieuw-Zeelandse troepen genomen!! De Engelse luchtmacht beheerst het luchtruim volkomen en de Britse vloot bombardeert voortdurend de haven en toegangswegen!! In Rusland bereikt Hitlers 6e offensief zijn hoogtepunt!!!! Er wordt voor Moskou en Rostov zeer hardnekkig en met wisselend geluk gevochten. Sommige platgebrande dorpen zijn dan weer Duits en dan weer Russisch. Vader is naar Velp, naar zijn kleindochter kijken. Het is heerlijk weer, niets wijst erop dat het weer begint te vriezen.

Dinsdag 25

Er is weer iets voorgevallen dat in mijn ogen nu niet zo heel erg goed is voor ons Nederlandse volk, nl.: Amerikaanse troepen zullen naar Suriname gestuurd worden om daar tezamen met de Hollandse troepen de bauxietmijnen te beschermen. Dit is een zeer voorname delfstof voor de aluminium­ industrie en ons Suriname levert ruim 60% der gehele productie. Daarom zijn de Hollandse en Amerikaanse regeringen overeengekomen dat zij deze gezamenlijk zullen beschermen. Natuurlijk is dit alleen maar een questie die duurt zolang er oorlog is, maar toch zal het wel weer enigszins op ons volk verkeerd werken. Bovendien zullen de Moffen en N.S.B.’ers er weer veel profijt van trekken om de regering in het licht te stellen als ‘een paar verkwanselaars van ons bezit, dat onze voorvaderen met strijd en moeite veroverd hebben’!! In Lybië duurt de strijd nog even fel voort. In Rusland heeft Hitler weer een nieuw offensief ingezet bij Moskou met maar liefst 40 divisies!!!! De Russen daarentegen hebben tussen Rostov en Moskou de Duitsers 60 km teruggeslagen en een geweldige buit veroverd! Tegenwoordig is er een nieuwe zender van de B.B.C. bij, en wel de 1500 m. Deze wordt tot nog toe niet gestoord en zodoende kunnen we alles makkelijk horen. Het is merkwaardig hoeveel Duitse officieren er verongelukken of op een of andere wijze het leven laten. Gisteren stonden er van 3 hoge bekende officieren die verongelukt zijn rouwadvertenties. De bekendste is wel General-Oberst Udet, die al in de vorige oorlog zich buitengewoon onderscheiden heeft als vlieger.

Donderdag 27

Ik had geruime tijd iets willen vertellen over Joegoslavië, maar tot nog toe ben ik het aldoor vergeten. Nu dan! Sedert geruime tijd is Joegoslavië evenals wij bezet gebied, maar dit wil niet zeggen dat zij in hun ontoegankelijk bergland stil zitten zoals wij in het vlakke en kleine Holland. Integendeel, er woedt een complete guerrillaoorlog!!!! Vooral in Servië wordt de hele streek voor de Duitsers zeer gevaarlijk. De guerrillatroepen bezetten een aantal steden, benoemen hun eigen burgemeesters en geven eigengemaakt geld uit. De Duitsers hebben al verscheidene pogingen gedaan om met versterkingen, die ze uit Rusland en Bulgarije laten komen, de opstandelingen eronder te krijgen, doch elke poging is tevergeefs. Spoorwegen worden vernield, stille dorpen met Duitse bezetting

104

December 1941

overvallen en iedere Duitse soldaat krijgt de kogel!! Als wraak voor deze de Duitsers op de zenuwen werkende oorlog worden vele burgers gefusilleerd of gevangengenomen! Eenmaal zelfs hebben ze een flinke stad helemaal platgebombardeerd, en nu is er een hele gordel van kanonnen om Belgrado gezet om met een nieuwe brutale aanval der Serviërs op een belangrijke stad of spoorlijn de hele stad kapot te schieten!! In Lybië hebben de uitvalstroepen uit Tobroek voor het eerst sinds 8 maanden te land verbinding gekregen met de andere Britse troepen. Er wordt geweldig gevochten en Generaal Rommel zet alles op alles om een doorbraak te forceren. Ook in Rusland woedt de strijd om Moskou allerhevigst!! Vandaag hebben we de Sint-Nicolaasetalage gemaakt. We hebben wel niet zo veel goed meer als in andere jaren, maar toch is hij nogal tamelijk goed geworden. Ook hebben we de etalage in de voorkamer gemaakt (schaatsen). Zaterdag 29

Vandaag hebben de Russen, die al geruime tijd een sterk tegenoffensief voeren in Zuid-Rusland, Rostov heroverd!!! Dit is echter toe te schrijven aan het feit dat de Duitsers troepen haalden uit Rusland, die via Saloniki naar Lybië verzonden worden. Doch, het is een mooie Russische overwinning en de Duitsers hebben alweer een stad minder voor winterkwartier, en wat meer zeggen wil: de aanval op de Kaukasus wordt weer verlengd. Rond Moskou wordt er verschrikkelijk gevochten. Ook in Lybië gaat het geweldig hard tegen elkaar! In Abessinië is de laatste Italiaanse vesting, Gondar, die als het ware uitgehongerd werd, gevallen!! Het is nu echt koud winterweer. December 1941

Dinsdag 2

In Rusland staat het nu vast dat Hitler zijn eerste grote nederlaag geleden heeft!!! De troepen die uit Rostov verdreven zijn, vluchten nog steeds westwaarts en er moeten nieuwe Duitse legers uit de Oekraïne komen om de terugmars te stuiten. De buit is zo groot dat er bijna geen tellen aan is!!! Voor Moskou is het geweldige Duitse offensief, waaraan 45 divisies deelnemen, krachtig aan het verbrokkelen!! Vooral bij Toela, waar de Russen geweldige tegenaanvallen doen, lopen de Duitsers gevaar ook daar omsingeld te worden. In het Verre Oosten spant het zeer. Er was al enige tijd een conferentie in Washington tussen Engeland, Amerika en Japan. Amerika heeft daar scherpe eisen aan Japan gesteld, nl.: 1. uit China terugtrekken; 2. afscheiden van de As. Het Japanse antwoord is nog niet bekend. Malakka is in staat van beleg! In Singapore zijn de Britse verloven ingetrokken en is een Engels smaldeel aangekomen. Kortom, alles wijst erop dat een dezer dagen de beslissing moet vallen.

Zaterdag 6

Ik heb een heel drukke week achter de rug, zowel op school als thuis. We hebben een hele reeks repetities gehad, maar mijn cijfers zijn goed. Thuis is het heel druk geweest voor Sint-Nicolaas. Ik zelf heb een hele reeks gedichtjes gemaakt voor onszelf en voor de Jongensclub. We hebben op de club vanavond een Sint-Nicolaasavond en Dik Zuijderduijn, Gert Nap en ik hebben in ’t geheim een hele doos met surprises voor de drie leiders klaargemaakt. Ze mogen er natuurlijk niets van weten. Wij zelf zijn gisterenavond bij Jos en Nel geweest en ook daar hadden we bij elkaar twee grote dozen vol cadeautjes. Ik heb drie mooie boeken gehad en van Vader een paar echte Noorse schaatsen (houten) in ruil voor mijn ouwe, die alweer verkocht zijn. 105

December 1941

Nadat de Russen Rostov heroverd hadden, zijn de Duitsers al meer en meer teruggetrokken, terwijl Generaal Timosjenko’s leger ze op de hielen zit. Ze zijn nu al ongeveer 100 km ten westen van Rostov. Zelfs de Duitse opperbevelhebber Generaal von Brauchitsch is naar het oosten vertrokken. In Lybië heerst nog een zeer verwarde toestand. Het zal ook daar een langdurige geschiedenis worden. Japan draait er nog steeds omheen. Engeland heeft nu ook de oorlog verklaard aan Duitslands bondgenoten:

Woensdag 10

Toen gisterenavond de besprekingen tussen Amerika en Japan nog bezig waren, kwam plotseling het bericht dat Japan het Amerikaanse vlootsteunpunt in de Pacific had aangevallen met vliegtuigen, dat Japanse troepen op verschillende punten in Malakka geland waren en dat de Japanse vloot twee Amerikaanse vrachtvaarders getorpedeerd had!!! Direct werden de besprekingen afgelast en werd achtereenvolgens door een hele rij landen de oorlog verklaard aan Japan!! Nauwkeurige berichten zijn natuurlijk nog niet binnengekomen, maar de Japanse vloot is al direct slaags geraakt met de Engelse en Amerikaanse. Verdere berichten ontbreken. Zo is ook het Verre Oosten in de oorlog gewikkeld. Op een nieuw punt staat de wereld in brand. Weer andere mensen en volken komen tegenover elkaar te staan, weer nieuwe slachtoffers zal de dood eisen. Het nieuws is hier met verbazing ontvangen, want niemand geloofde dat Japan het zou aandurven tegen de geallieerden, en daarom vinden we het zeer gewaagd van Japan. Weliswaar heeft Japan een uitstekende vloot, maar die kan het toch lang niet bolwerken tegen Amerika en Engeland. En nu is het maar 106

December 1941

rustig afwachten. Wij zijn wel een beetje bang voor Indië, want onze gedachten zitten bij Marie en Henk. Doch ook daar is een God die hen zal beschermen, evengoed als deze ons hier beschermt! Donderdag 11

De eerste klap van Japan, toegebracht aan Engeland en Amerika, was een daalder en zelfs nog meer waard!!! Overal landden Japanse troepen. Twee van Engelands grootste schepen, nl. de Repulse van 32.000 ton en de Prince of Wales van 35.000 ton, liggen op de bodem van de Indische Oceaan!! Dit is gebeurd door een Japanse luchtactie. Ook Amerika heeft vlootverliezen geleden en de vlootsteunpunten van Amerika zijn bijna allemaal zwaar beschadigd. Al deze verliezen zijn openlijk door Amerika en Engeland bekendgemaakt en werden niet verborgen voor het volk. Aan de andere kant is zojuist bekendgemaakt dat Amerikaanse vliegers het grootste Japanse slagschip, de Hanoera, groot 29.000 ton, naar de kelder hebben gejaagd. Overal waar de Japanners landen, worden ze warm ontvangen en maken ze weinig voortgang. Ook zijn er uitvalspogingen vanuit Thailand (dat de doortocht der Japanners verzekerde). De Japanners vallen tevergeefs Hongkong vanuit land en zee aan. De Chinezen helpen de Engelsen krachtig bij Hongkong. Churchill verklaarde dat het verlies der beide slagschepen het smartelijkste verlies is dat de Engelse vloot ooit geleden heeft!!!! Australische vliegtuigen die naar Nederlandsch-Indië waren gekomen, hebben een Japans vliegveld op een klein eiland gebombardeerd. Wat NederlandschIndië betreft heeft Batavia twee keer luchtalarm gehad zonder dat er bommen gevallen zijn. Vloot, land- en luchtmacht in Indië zijn ten volle gemobiliseerd. Hollandse vliegers en vlooteenheden zijn vanuit Indië naar Singapore gestuurd.

107

December 1941

Nu, dan is de beslissing gevallen. Amerika is nu openlijk vijand der As geworden! Dit betekent: 1. verlenging der oorlog; 2. uitbreiding der oorlog tot het westelijk halfrond. De enkele staten die nu nog niet in oorlog zijn (of overheerst worden): 1. Zweden 2. Zwitserland 3. Spanje 4. Portugal 5. Ierland 6. Turkije (tot nog toe) 7. enkele koloniën en mandaatgebieden in Afrika en Azië 8. enkele Zuid-Amerikaanse staten. Dit is het einde van de landen waar nog geen krijgsrumoer is of is geweest. Het aantal niet-oorlogvoerenden is ongeveer gelijk aan het aantal oorlogvoerenden uit de vorige oorlog. Deze oorlog heeft zich nu over de hele wereld uitgebreid.

108

December 1941

Nu nog iets over het oostfront. Het Duitse legercommuniqué zegt: Verder alleen operaties op kleine schaal; winterstellingen betrokken. De Russische soldaat zegt niets, maar vecht. Gevolg: Over bijna het gehele front, van Leningrad tot Rostov toe, is de Rus in het offensief en trekken de Duitsers terug. Belangrijke stellingen zijn door de Russen genomen bij Leningrad en Moskou. Ook in Lybië trekken de Duitsers langzaam maar zeker terug. De Radio staat bij iedere Hollandse en Duitse uitzending vanuit Engeland aan en ieder nieuwtje wordt als het ware uit de aether gerukt!! Zondag 14

In het Oosten is de toestand nog zeer verward. 1. De Japanse aanvallen zijn als volgt: a. Landingstroepen op Luzon, het voornaamste eiland der Philippijnen. Alleen in het noorden en zuiden zijn er enkele afdelingen aan land gezet. De andere landingspogingen zijn afgeslagen. De Amerikanen zijn de toestand volkomen meester. b. Landingspogingen op twee punten in Malakka (in het noorden). Zijn in hevige strijd met de Britten. Toestand is daar nog niet overzichtelijk. c. Hongkong: hier wordt hevig gestreden. De Chinezen vallen nog steeds de Japanners te land aan en verlichten de druk op Hongkong. d. Op belangrijke punten bombardementen, echter nog niet op Indië! 2. Amerika zoekt de Japanse vloot, die zich echter niet tot gevecht laat dwingen. 3. Nederlandsch-Indië: de Indische vloot heeft vier Japanse troepentransportschepen tjokvol met troepen in de grond geboord!!! Dit gebeurde in de buurt van Malakka! 4. Ook Engelse vliegeniers hebben een groot aantal kleine schepen op dezelfde plaats in de grond geboord. In Rusland gaat het best!! Bijna overal zijn de Moffen op de terugweg. Op enkele punten zelfs vluchten ze in wanorde! Hitlers grootste Moskou-offensief, waarbij 51 divisies ingezet werden, is totaal uit elkaar geslagen!! Er sneuvelen geweldig veel Duitsers. De gewonden blijven liggen en vriezen dood. Er valt geweldig veel buit in Russische handen!! In Lybië trekt Rommel met z’n resten van het Duits-Italiaanse leger op Derma terug. De Engelsen rukken snel op. Ook in de Middellandse Zee boeken de Hollandse vlooteenheden successen. De Admiraal Scheer (een Hollandse torpedojager) heeft met twee Engelse torpedojagers een heel Italiaans smaldeel aangevallen!! Gevolg: een Italiaanse kruiser in de grond geboord en andere zwaar beschadigd. Zoëven is bekendgemaakt (10 uur ’s avonds): er zijn nog twee Japanse schepen beladen met oorlogsmaterieel door Hollandse onderzeeërs naar de kelder gejaagd!! Door de Amerikanen zijn ook vier Japanse schepen bij de Philippijnen in de grond geboord!!! Amerika is bezig zijn oorlogsproductie op te voeren. De productie zal snel en vlug geweldig stijgen en er wordt zo met cijfers gegoocheld dat ik bijna niet in staat ben om ook maar één cijfer te geven, alleen dat aan het einde van deze maand de vliegtuigproductie tot 2400 per maand is opgevoerd!! Er wordt 60 milliard dollar uitgegeven voor de hele oorlogsproductie. Dit cijfer zal én Duitsland én Italië én Japan vernietigen!!! Al sinds geruime tijd is het beeld van de koningin bij ons in school met planken bespijkerd! Nu is ook de naam van onze school (Wilhelminaschool) weggeschrapt. Voor Wilhelmina zijn drie grote planken gespijkerd, dus wij zijn nu 109

December 1941

de ‘plankenschool’. Ook van alle boeken en rapporten waar Wilhelminaschool op staat, moet de naam weggestreept worden. Het is regenachtig weer en de winter laat nog niet veel van zich merken. De repetities zijn gelukkig achter de rug, want we krijgen a.s. Vrijdag vacantie. Donderdag 18

De Japanners zijn nog in de aanval: 1. Op Malakka, waar de Britten zich langzaam terugtrekken in het noorden. 2. Bij Hongkong. 3. Op Brits Noord-Borneo. Hier zijn nog geen bijzonderheden van. 4. Op Luzon (het grootste eiland der Philippijnen). Hier hebben de Japanners weinig vorderingen gemaakt en de Amerikanen beletten verdere aanvoer. Indië: Indische en Engelse troepen hebben bezit genomen van het Portugese deel van Timor!!! Japan had hier zijn oog op laten vallen om van hieruit Indië aan te vallen. Deze deur is nu uit voorzorg dichtgedaan. De Portugese souvereiniteit zal niet aangeraakt worden. Een Indische vliegboot heeft twee bommen op een Japanse kruiser laten vallen!!! In Lybië gaat het nu hard. Op één dag zijn de Engelsen 45 km vooruitgerukt en zijn de Duitse stellingen bij Derma genomen!! In Rusland wordt de achtervolging voortgezet. Leningrad en Moskou zijn weer per trein bereikbaar!! We krijgen morgen gelukkig kerstvacantie, en ik geloof dat ik hem nog nooit zo verdiend heb als nu. Want zelfs vanavond nog heb ik tot 10 uur zitten werken en menige avond is het half twaalf geworden! Daarom hoop ik maar op fijn weer. Van ijs is nog niets te bespeuren weliswaar, maar ik laat de moed nog niet zakken.

Zaterdag 20

In het Verre Oosten knapt tot dusver Nederlandsch-Indië het alleen op. Engeland en Amerika zwijgen met hun lucht- en zeemacht in alle talen!! Is dit de stilte die de storm voorafgaat? Dit zal later blijken. Hongkong wordt verschrikkelijk aangevallen en de Japanners zijn al op het eiland. Verder is de toestand op Malakka constant en op Luzon vernieuwen de Japanners hun landingspogingen. Een Indische vliegboot heeft op 5 km hoogte een Japanse kruiser geraakt, die in brand vloog. Dit bewijst wel de goede prestaties der Hollanders. Er zijn ook nog twee andere kruisers getroffen. In Rusland doen de Duitsers alleen nog aanvallen bij Sebastopol. Over het gehele andere front trekken ze gestadig terug!!! In Lybië hebben de Engelsen Derma bezet en zijn de As-troepen op de terugweg naar Bengazi. Ik heb gisteren vacantie gekregen. Mijn rapport was zoals altijd gemiddeld 7¾!! Ik ben gisterenavond naar Wim Breunesse geweest, die jarig was. We hebben een leuke avond gehad. Het is vanavond opmerkelijk druk geweest in de lucht. Er zijn verscheidene Moffen overgekomen. Waarvoor weet ik natuurlijk niet.

Woensdag 24

In deze dagen hebben belangrijke gebeurtenissen plaatsgehad! 1. De Führer heeft Maarschalk von Brauchitsch, opperbevelhebber van het Duitse leger, ontslagen. De Führer neemt zelf het opperbevel op zich. Hij zal zich door zijn intuïtie laten leiden. Als reden voor het ontslag van Von Brauchitsch wordt beweerd dat deze aan een hartkwaal leed!!! Het is dan ook wel wonderlijk dat deze hartkwaal zo vlug is opgekomen, juist nu als alle Duitse troepen zich nog steeds terugtrekken!! Nog veel verbaasder waren we te vernemen dat de Führer zelf het commando heeft overgenomen. Wat voor krijgshaftige soldaat hij in de vorige oorlog ook was, hij heeft het toch nooit verder weten te schoppen dan doodgewoon korporaal!? We zien dus nu dat een ex-korporaal de baas wordt van het best

110

December 1941

georganiseerde en krachtigste land­leger ter wereld. Wij zijn benieuwd hoe deze het er met een korporaalgeneraal zal afbrengen..... 2. Dinsdag werd bekendgemaakt dat Churchill plotseling in Amerika zat, terwijl alle Duitse zenders even daarvoor nog hadden verkondigd dat hij op weg was naar Caïro!! Het doel zijner reis is om alles voor het verdere en betere verloop van de oorlog in de Pacific te bespreken, en niet alleen met Washington maar ook met Nederlandsch-Indië, China en Rusland (dit land heeft echter nog geen oorlog met Japan, want anders heeft Rusland een tweefrontenoorlog!) In Lybië zijn de meeste vijandelijke troepen al ten westen van Bengazi. De Engelsen hebben een vliegveld dat 20 km van Bengazi af ligt, veroverd! Ook in Rusland vorderen de Russen nog steeds. De hele spoorlijn van Moskou naar Leningrad is thans weer vrij!! Alleen in het Verre Oosten gaat het de geallieerden nog niet naar den vleze: de Japanners doen nog steeds aanvallen op Hongkong, dat echter nog hardnekkig standhoudt. Op de Philippijnen hebben de Japanners nu meer dan 100.000 man geland!! Ook gebruiken ze lichte tanks! Ook in Malakka zijn de Japs nog in het offensief. Wederom heeft de Indische paraatheid getoond dat zij er wezen mag, want weer vier Japanse schepen zijn getorpedeerd!! Het is de vooravond voor Kerstmis, Christmas Eve, zoals de Engelsman zegt.

111

December 1941

Het is echter een ongewone vooravond van Kerstmis: 1. Er is sneeuw noch ijs. 2. Het weer is herfstachtig. 3. De gewoonlijke bedrijvigheid van winkelen is er niet. Veel mensen hebben nauwelijks genoeg om rond te komen. Ook is de kerstvreugde niet zoals andere jaren, voornamelijk niet bij mensen die nooit naar de kerk gaan of niet aan godsdienst doen. Zij beseffen niet dat Kerstmis juist nu moet gevierd worden zoals nooit tevoren, want het licht dat God op de aarde gezonden heeft, valt juist nu tegen de donkere achtergrond van de wereld dubbel op!! En al is het geen Kerstmis van groot uiterlijk vertoon, des te meer is het een Kerstmis van innerlijke kerstvreugde.

Vrijdag 26

112

2e Kerstdag Ik ben nog vergeten te schrijven dat ik Woensdagmiddag gevoetbald heb in Bodegraven tegen de christelijke U.L.O. aldaar. Onze U.L.O. heeft met 4-2 gewonnen! Ik heb Vaders pen gekregen, omdat Vader een nieuwe moest hebben en een oude pen van mij moest inleveren, anders kon hij er geen een krijgen. Er wordt een aanvang gemaakt met het invoeren van zinken geldstukken. Het was de laatste tijd zo erg met het kleingeld dat in iedere winkel (ook bij ons) met gepast geld betaald moest worden, want de winkeliers hebben niet terug!! Zelfs bij de Spoorwegen is men verplicht met gepast geld te betalen. Heeft men geen kleingeld, dan kan men niet met de trein mee!! De zinken stuivers zijn van de week al uitgegeven. Ik heb er al verscheidene gezien. Bengazi is gisteren door de Engelse troepen veroverd en de Engelse troepen rukken al verder langs de kust op. Verleden jaar werd Bengazi veroverd na een opmars van ongeveer 8 weken. Nu heeft het ondanks de Duitse pogingen tot weerstand 6 weken geduurd. Hongkong is gevallen!! De voedselvoorraden waren totaal uitgeput, en de waterleidingen waren stukgeschoten! Ook op de Philippijnen gaat het niet rooskleurig. Manilla is tot een open stad verklaard, dus als de Japanners in de buurt komen kunnen ze de stad zo binnenrukken!! De Indische vloot gaat voort met successen te boeken en de Japanners hebben een gevaarlijke tegenstander aan de Hollandse vloot- en luchtmacht. Een eigen duikboot is op een mijn gelopen!! In Rusland gaat het nog steeds goed. Direct achter de oprukkende troepen komen de ingenieurs en werklieden om de vernielde steden en verbindingen weer te herstellen!

December 1941 Maandag 29

Het is raar weer. Vannacht heeft het streng gevroren, maar vanmiddag regende het pijpestelen en het dooit nu al fatsoenlijk! Vanavond ben ik wezen zwemmen in Gouda! We hebben een leuke avond gehad. Elly was er ook bij! De Japanners hebben valschermtroepen op Sumatra bij Medan neergelaten. De stad zelf werd ook gebombardeerd. Woensdag zijn er voor de zoveelste maal nieuwe distributiebonnen in gebruik genomen. Ik moest ze allemaal uitzoeken en het was eerder een kruiswoordpuzzle dan distributiekaarten!! Ik heb er meer dan een uur op zitten werken om ze allemaal bij elkaar te krijgen, want er zijn nu vijf verschillende rantsoenen en manieren om ze te gebruiken. De oudere mensen bemoeien zich er dan ook maar niet mee, want anders konden de gestichten voor geestelijke lijders het nog weleens druk krijgen.

Woensdag 31

Oudejaar Weer is een oorlogsjaar voorbijgegaan. In dit jaar heeft de oorlog zich uitgebreid tot bijna de gehele wereld. Op enkele neutrale landen na heeft de hele wereld een oorlogsoudejaar. Dan gaan de gedachten uit naar de soldaten die in de familie zijn en zowel van Engelse als Duitse zijde worden dan de doden herdacht. Vooral in Duitsland zullen de oudere mensen wel gaan denken, want Hitler had hen immers beloofd dat 1941 de eindoverwinning brengen zou!! Nu ik dit schrijf, is het half zeven. Er blijven dus nog maar 4½ uur over om de belofte na te komen! Ook gaan de gedachten uit naar de bloedverwanten die in het buitenland zijn, vooral naar Marie en haar gezin! Sinds het vroege voorjaar hebben we niets meer van hen gehoord en ieder ogenblik kan een bom hun leven verwoesten zonder dat we het in deze oorlog te weten kunnen komen!! Wat de distributie betreft hebben we ondanks de vele verminderingen van de voedselrantsoenen nog iedere dag genoeg gegeten en heeft het ons aan niets ontbroken!!! En daarom besluit ik dit oude jaar met de leuze:

113

1942

115

Januari 1942

Januari 1942 Vrijdag 2

Het nieuwe jaar is alweer een dag oud! De oorlog gaat met dezelfde hevigheid verder! Alles is gelijk! Rusland: Aan het front bij Moskou hebben de Russen weer een goede slag geslagen! Bij Kaluga, dat ten westen van Toela ligt, zijn 6 Duitse legers verslagen en op de vlucht gedreven!! Dat is ongeveer 8 divisies!! Hitler zit nu vlak achter het front. Hij hoopt zijn troepen tot staan te brengen! Lybië: De havenstad Bardia, die de Duitsers nog bezet hielden en die een doorn op de Engelse verbindingsweg was, is door de Britten genomen! Het Verre Oosten: Zoëven is bekendgemaakt dat in Washington tussen alle machten der wereld die tegen de nazi’s zijn, een verbond is gesloten waarin besloten wordt gezamenlijk de oorlog te voeren en te beëindigen! Manilla is gevallen! De Japanners hebben de hoofdstad der Philippijnen bezet!! Bij Moskou vormt zich een geweldige Russische tang, die de Duitse hoofdmacht dreigt te omsingelen!! Het is helemaal niet koud, het lijkt wel herfst. Vanavond ben ik bezig geweest om de balans uit te rekenen. Twee dagen voor Nieuwjaar hebben Vader en ik samen de hele inventaris opgenomen. Het is heel wat minder dan vorige jaren, want er komt geen nieuw goed bij en er gaat veel uit!

Zaterdag 3

De Engelsen hebben zes vijandelijke onderzeeërs vernietigd!! Drie ervan in de Middellandse Zee. Drie anderen zijn bij een aanval op een Engels convooi vergaan. De Engelsen hebben twee torpedojagers en één kruiser verloren, benevens één hulpkruiser, doch deze verliezen zijn niet in enkele dagen geleden, maar al vanaf begin December! Van het aangevallen convooi is slechts 6000 ton vernietigd. De Duitsers beweren 37.000 ton!! Weer een van Goebbels’ leugen­ poeiers! In Bardia hebben de Engelsen 5000 man krijgsgevangen gemaakt, terwijl er 1000 Engelsen die daar gevangen waren, werden bevrijd!! In Rusland maken de Russen verder vorderingen! Zoëven is bekendgemaakt dat Generaal Wavell tot opperbevelhebber van alle geallieerde troepen in het Verre Oosten benoemd is! De conferentie in Washington is al ver gevorderd. Wij zijn benieuwd wat daaruit zal voortvloeien. Het verdrag dat dezer dagen in Amerika gesloten is, is ondertekend door 26 staten = 4/5 der hele wereld!! Het is de grootste coalitie die de wereld ooit gekend heeft!!!

Dinsdag 6

Vandaag einde van mijn vacantie! Ik ben weer naar school gegaan. De hele vacantie is er geen ijs geweest, en nu we naar school moeten, is het weer beginnen te vriezen, wel niet veel, maar alleen al het idee werkt aanstekelijk! Duitsland is een groots opgezette wolinzameling begonnen! Hoewel hardnekkig beweerd werd dat de Duitse troepen goed voor de winter uitgerust waren, zijn in de bezette gebieden alle winkels leeggehaald die wol hadden, en alles wordt rechtstreeks naar Mofrika gezonden en vandaar naar Rusland. In Duitsland zelf wordt veel propaganda gemaakt voor de wolinzameling en worden zelfs soldaten voor een reportage voor de radio geroepen om te klagen hoe koud of het wel niet in Rusland is! Nu is er dus weer een hele winkelgroep werkeloos geworden, nl. alle zaken die wol en bont verkopen. Zij moeten dus evenals de sigaren- en sigarettenhandelaars en de schoenenwinkels van een inkomen leven dat misschien 20% van de totale vroegere omzet was!!

116

Januari 1942 Donderdag 8

De Russen drijven de Duitsers nog steeds langzaam maar zeker terug. Uit het Verre Oosten weinig nieuws. Alleen in Malakka dringen de Japanners op. Het hoofdkwartier der geallieerden in het Oosten zetelt thans op Java!! In Lybië woeden geweldige zandstormen; de strijd wordt tot patrouilleverkenningen beperkt. In de Middellandse Zee heeft een Hollandse duikboot een Duitse naar de kelder gejaagd!! In Frankrijk zijn de Duitsers en landverraders hun leven niet meer zeker!! In gebouwen, treinen, stations, overal waar Moffen zijn, zijn tijdbommen aangebracht, die dood en verderf zaaien! De Gestapo staat voor onoverwinnelijke moeilijkheden! Er schijnt een soort geheime bond te bestaan, waar gewoonweg geen verrader achter kan komen. Door de Duitsers worden er dan ook tal van tegenmaatregelen genomen.Roosevelt heeft een dezer dagen zijn cijfers over de bewapening onthuld!!

Dit zijn de cijfers die Hitler zullen verslaan!!! Deze krijgswerktuigen zullen naar elk deel der aarde verzonden worden waar ze gebruikt kunnen worden! Verder zal er een volledig uitgerust leger naar Engeland vertrekken! Zondag 11

Er lopen geruchten dat er belangrijke gebeurtenissen op til zijn! 1. De Japanners hebben Tarakan (Noord Borneo) en de Minahassa (Celebes) aangevallen en troepen aan land gezet! Dit is geen gerucht, maar ernstige werkelijkheid! Toch blijven de Hollanders goed van zich afbijten! In de Zuid-Chinese Zee heeft een Hollandse onderzeeër twee Japanse transportschepen getorpedeerd. En de aanvallers op Borneo en Celebes zullen ook heus wel een harde noot moeten kraken voor ze enig succes hebben! 2. Malta, dat sinds het begin der oorlog nog steeds een doorn in het oog der Duitsers is, wordt de laatste tijd opmerkelijk veel gebombardeerd! Waarschijnlijk wordt er op deze vesting een aanval voorbereid, doch dit is maar een gissing. 3. Ook in Rusland naderen belangrijke beslissingen. De Russen zijn thans al diep in de eerste Duitse winterstellingen doorgedrongen en op sommige punten zijn ze zelfs al in de provincie Smolensk doorgedrongen!! Het vriest nu hard en het laat zich aanzien dat nu pas de winter begint. Op sommige sloten schaatsten de kinderen al. Het is gelukkig goed weer! Vannacht is in Utrecht Vaders zuster, tante Jans, overleden! Ze was al gedurende enkele maanden ziek en heeft zelfs in het ziekenhuis gelegen. Zaterdagochtend verergerde de toestand en was tante Jans buiten kennis. Vader is er toen direct naartoe gegaan. Ze is niet bijgekomen en zo gestorven. Ook vanochtend is Vader nog naar Utrecht geweest. Ze is om half twee gestorven.

Dinsdag 13

Eindelijk hebben we weer eens ijs! Vanmiddag heb ik fijn gereden op de gracht. Ik had een paar nieuwe schaatsen gehad, echte houten ‘noren’!! Ik kom er al aardig op vooruit. In het Verre Oosten is er niet veel goed nieuws! Tarakan is door de Japanners bezet. Weliswaar hebben de troepen alle voorraden van olie enz. vernietigd en 117

Januari 1942

hebben ze alle olie-installaties volkomen vernietigd, maar het is toch niet erg opwekkend! Over de Minahassa is er verder geen nieuws! Op Malakka hebben de Japanners de hoofdstad bezet!! Ze zijn thans op 275 km van Singapore af. In Rusland worden de Moffen nog steeds flink teruggedreven, en in Lybië hebben de Engelsen Solloem bezet. Er zijn nu nog alleen maar Moffen in de vestingen op de Egyptische grens! Doch deze zijn van alle aanvoer afgesloten en zullen het niet lang meer houden! Woensdag 14

]

Het kolengebrek begint nu te komen. Op school is de wintervoorraad op!! Gevolg? Vacantie, eerst tot 27 Januari! Is het dan nog zo streng koud, dan wordt de vacantie verlengd! En wij zijn er de dupe van, want elke dag verlies betekent heel wat minder lessen. Ons huiswerk is dan ook zo geweldig dat het lijkt alsof er geen doorkomen aan is. Maar hoe meer, hoe liever! Want alles wat nu geleerd wordt, is broodnodig voor het examen. Ook in de huisgezinnen zitten veel mensen in de kou. Dan komt er nog bij te weinig eten en kleding, en ziedaar: de inwoners der nieuwe heilstaat Groot-Duitsland! Vanmiddag heb ik weer fijn geschaatst. Vader en Moeder waren naar de begrafenis van tante Jans in Utrecht. Ik heb bij Jos en Nel gezeten.

Zaterdag 17

Het is nu nieuwe maan en het vriest nog steeds hard! Zodoende kan de vorst nog wel eens een poosje aanhouden! Er zijn al heel wat wedstrijden gehouden en volgende week zal waarschijnlijk de befaamde Elfstedentocht gehouden worden!! Het weer is dan ook tot nog toe schitterend. Er is niet veel oorlogsnieuws. De Japanners hebben nog steeds het initiatief, evenals de Russen in het Westen. Verder zijn er geen belangrijke details.

Maandag 19

Er is vandaag heel wat gebeurd! Niet zozeer in de oorlogsvoering of politiek, maar wel bij ons thuis. Tante Riek en oome Sjaak waren hier gisteren uit Amsterdam. Ze hadden van ons een kaasje meegekregen en we dachten dat het goed en wel met de familie in Amsterdam zou belanden. Maar vanochtend vroeg ging de telefoon en het bleek oome Sjaak te wezen. Deze zei: “Gisteren al in het station in Woerden aangehouden en kaas in beslag genomen!!” Direct hierna nam Vader, die natuurlijk dacht aan huiszoeking, de nodige maatregelen. We hadden nog wat tarwe zitten en dit hebben we naar een buurman getransporteerd. En gelukkig, want nog geen halfuur later of daar stapten twee controleurs binnen. Het hele huis werd doorzocht. Wel niet bepaald nauwkeurig, maar toch wel zo dat de tarwe ontdekt zou worden, als die er nog geweest was. Verder werd er niets gevonden, maar nu moesten we zeggen hoe wij aan die kaas gekomen waren. Na lang praten zei Moeder: “We hebben hem gekocht bij iemand die in de winkel was, en die man ken ik wel van gezicht maar niet van naam!” Toen moest Vader op wel twintig vragen antwoord geven en vervolgens vertrokken de twee schrikaanbrengers! Het zal me benieuwen hoe dit zaakje afloopt!

Woensdag 21

Mozaisk, Hitlers laatste vesting in zijn zg. Winterlinie voor Moskou, is door de Russen heroverd!! Al sinds geruime tijd hebben de Russen voortdurend deze zwaar versterkte stad aangevallen, en de laatste 80 uur is er onafgebroken fel gevochten. Er waren 100.000 Duitsers alleen in Mozaisk, en Hitler wilde het tot alle prijs behouden. Dit is een van de grootste overwinningen van de Russen en zal grote gevolgen hebben. In Lybië zijn alle haarden van verzet opgeruimd ten oosten van Bengazi!! De laatste stelling op de Egyptische grens is enige dagen geleden gevallen. De Japanners dringen nog steeds op in de

118

Januari 1942

richting van Singapore. De gemiddelde afstand is nog slechts 80 km vanaf Singapore. De Amerikanen komen er langzamerhand in. Zij hebben bij elkaar ongeveer 40 Japanse schepen naar de kelder gejaagd! Dezer dagen: een kruiser, een torpedojager en een tankboot. Het is ongelofelijk koud!! Alles is bevroren. We hebben alleen nog pompwater. Er zijn enkele mensen ’s ochtends van de kou van hun fiets gevallen en doodgevroren!! Ook doet de brandstoffenschaarste van zich spreken. Er zijn genoeg huisgezinnen die op halve kracht moeten stoken en zelfs zijn er sommige die helemaal niet meer hebben! Hier is het overdag -14°C. In Rusland maar liefst -57°C. Vrijdag 23

Het vriest nog steeds abnormaal hard! Maar toch is de lucht voor het eerst betrokken en het sneeuwde vanavond al een beetje. Gisteren heeft weer de Elfstedentocht plaatsgehad. Er waren maar liefst 5000 deelnemers! Een onbekende rijder, De Groot (een Fries), heeft de 190-kilometertocht gewonnen!! De bekende rijders die aan de kop lagen zijn verkeerd gereden omdat er nergens banen gemaakt waren, want het had nog niet gesneeuwd. De Russen trekken nog steeds verder op. De Japanners zijn weer een nieuwe aanval op de Bismarckarchipel en op Engels Guinea begonnen! De toestand te Singapore is critiek. De Nederlanders hebben met het oog op een mogelijke verraderlijke Japanse aanval op Balikpapan alle olie-installaties vernietigd. Hollandse bommenwerpers hebben een zwaar verlies toegebracht aan een Japanse vloot in de Indische Archipel. Een groot oorlogsschip, twee kruisers, een groot transportschip en enkele torpedojagers hebben een zooitje Hollandse bommen op hun dak gehad!! Verdere bijzonderheden zijn nog niet bekend!

Zondag 25

De Japanners hebben tussen Borneo en Celebes verscheidene schepen verloren! Door de Amerikaanse en Hollandse luchtmacht is een groot convooi twee dagen geleden aangevallen. De Japanners zijn opnieuw op Borneo en Celebes geland. En wel op Balikpapan, het belangrijke oliecentrum. (Alle installaties zijn echter van tevoren grondig vernietigd.) De Minahassa en Tarakan zijn thans definitief in Japans bezit. Ook de Japanse luchtmacht lijdt zware verliezen, en wel boven Rangoon, Singapore, Oost-Indië en Indo-China!! Als de geallieerden maar voldoende vliegtuigen hebben, dan zijn ze de Japanners gauw de baas. In Lybië slaat Rommel onverwachts terug!! Dit is te danken aan het feit dat hij de laatste paar weken weer versterkingen uit Italië heeft ontvangen. De Engelsen zullen nu alles op alles moeten zetten om hem weer in het defensief te krijgen. Want volgens mijn mening is Rommel een van de beste Duitse generaals, en de Britten zitten nog niet in Tripolis! De Russen doen beter hun best! Ze hebben een geweldige doorbraak geforceerd tussen Moskou en Leningrad!! In 10 dagen tijds zijn 9 steden en meer dan 2000 dorpen en gehuchten veroverd!! Ze zijn nu op 120 km afstand van de grens van Letland (op één punt natuurlijk)! De spoorweg Moskou-Riga is al op meerdere punten verbroken evenals de lijn Leningrad-Kiev, die voor de Duitse verbindingswegen van ontzettend groot belang is.

Woensdag 28

Volgens mij heb ik nog niet zo’n strenge winter beleefd!! Zaterdag, Zondag, Maandag en Dinsdag heeft het geweldig gesneeuwd! En nu het gisteren wat verminderd was en er overal sneeuwploegen de drukste straten schoonmaakten, is het vannacht met nieuwe hevigheid gaan sneeuwen. Daarbij vriest het altijd ± 12°C!! Overal begint het nu te nijpen. Bij ons nog wel niet direct, maar als de strenge winter nog twee weken duurt, dan zitten we zelf zonder kolen! 119

Januari 1942

Maar bij arme huisgezinnen zitten ze in een koude kamer! En niemand kan nu helpen, want men bezit zelf niets. Met de oorlog is het, evenals met de strenge winter, allesbehalve goed gesteld. Vooral het goede nieuws ontbreekt. Generaal Rommel is erin geslaagd om tot het oosten van Bengazi door te dringen. Hij heeft weer nieuwe versterkingen gekregen. Wel brengen de Engelsen verscheidene schepen in de Middellandse Zee tot zinken, maar zolang er nog maar één schip doorkomt, blijft Rommel vechten! In Rusland geen bijzonder nieuws! In het Verre Oosten trekken de Britten op Malakka langzaam maar zeker terug! Op de Philippijnen houdt Generaal MacArthur heldhaftig stand. De Japanse vloot, die in de Straat van Makassar was doorgedrongen, lijdt nu nog steeds zware verliezen. Bij elkaar zijn er ongeveer 30 schepen in de grond geboord of zwaar beschadigd. De eerste Amerikaanse troepen zijn in Noord-Ierland (Ulster) geland! Zij zijn het begin van het Amerikaanse leger dat met de andere geallieerden de oorlog op het vasteland van Europa zal brengen! Onze kamer heeft nu een enigszins eigenaardige inhoud! In de ene hoek staan een paar emmers met water, achter de kachel staat een complete vaat + een mand hout + een stapel veenturfjes + een kist cokes! Onder een tafeltje zitten in een kom twee goudvissen, die uitgevroren zijn (uit de vijver). Verder staat de koffiepot ook in de kamer, want in de keuken zou hij weleens kunnen bevriezen! Wie in de kamer komt, zegt daar echter niets van, want bij de een is het al erger dan bij de ander. Kortom, alles wat in de kamer nodig is, blijft in de kamer, want het water, natte doekjes, melk enz. enz. bevriezen totaal in de keuken!! Vrijdag 30

Ik ben helemaal vergeten te schrijven dat we nog een week langer vrij hebben gekregen, en wel om de reden dat het nog te koud is. Als verrassing bracht de post Dinsdagochtend een brief van de ‘Baas’ met een gestencild blaadje, waarop voor een week ons huiswerk stond. En niet zo’n heel klein beetje! Woensdag begon het te dooien, gisteren sneeuwde het weer, en vandaag is het weer wat gaan vriezen. Er wordt echter bijna niet meer geschaatst! De Japanners zijn thans op ± 30 km van het eiland Singapore verwijderd!!!! De toestand is hier ernstig. Ook op Borneo zijn de Japanners in het westen geland, waar ze Pontianak bedreigen!!!! De Nederlandse troepen vechten echter als leeuwen!! Het convooi in de Straat van Makassar wordt nog geregeld aangevallen! Voor de vierde maal is Bengazi van eigenaar veranderd! Nu heeft Rommel zich weer van de puinhopen meester gemaakt!! De strijd gaat daar zeer afwisselend! Alleen aan het oostfront gaat het goed!!! De Russen drijven aan alle fronten grote wiggen in de Duitse linies! Orel en Charkov in de Oekraïne lopen gevaar!! Ook de stad Rshew aan het Moskoufront loopt gevaar. Februari 1942

Zondag 1

120

Vanochtend is er in de kerk afgekondigd dat alle christelijke scholen wegens kolengebrek voor onbepaalde tijd gesloten zullen blijven!!!! We hebben nu al drie weken vrij!! In het Verre Oosten gaat het nog steeds slecht. De Japanners zijn op Ambon geland in Nederlandsch Oost-Indië. (Dit is de tweede vlootbasis.) In Malakka zijn alle Britse troepen teruggetrokken tot op het eiland Singapore!! De armoe wordt hoe langer hoe groter. Er zijn al genoeg gezinnen waar de kachel uit is en de aardappelen bevroren zijn! Door de transportmoeilijkheden is er haast geen melk en geen boter. Overal is de sneeuw nu als vijand!! De ellende nadert zijn hoogtepunt!!!

Februari 1942 Woensdag 4

De winter is opnieuw in alle hevigheid begonnen!! Het heeft vannacht ± 30 cm gesneeuwd. Op sommige plaatsen was de sneeuw tot 100 cm opgewaaid!! In de tuin lag al een geweldige hoop van de vorige malen en nu konden we geen pad meer maken, want ik wist niet meer waar we het moesten laten!! Daarom heb ik een paar jongens bij elkaar gehaald en ben ik een complete sneeuwexpeditie begonnen. We hebben het zover klaar gekregen dat op de stenen alle hopen zijn verdwenen, alleen in het bloemenperk ligt de sneeuw zo hoog dat de stamrozen van ± 1,50 m eronder verdwijnen. Met lege kisten, die als slee dienst deden, hebben we de sneeuw kist voor kist achterom naar de Rijn getransporteerd en er een hele dam in gemaakt!!! Ik ben ’s ochtends begonnen en ben er om 5 uur mee uitgescheden. Gisteren hebben we ons tweede blaadje van school gehad met nieuw huiswerk!! Alleen de Russen hebben nog flinke overwinningen. De Japanners doen veel luchtaanvallen op Java. Op Ambon en Borneo wordt fel gevochten!! Voor het eerst heeft de Amerikaanse vloot van zich doen spreken. Oorlogsschepen hebben belangrijke bases op eilanden in de Pacific aangevallen!! Er werd belangrijke schade aangericht.

Zondag 8

Ik heb een drukke week achter de rug. Wij hadden veel huiswerk en met het sneeuwruimen is ook veel tijd gemoeid. Toch heb ik gisteren op tijd mijn huiswerk kunnen inleveren. En nu is het wachten weer op een nieuwe voorraad. Het wintert nog steeds. Onze kachel brandt gelukkig nog, maar er komen er steeds veel meer zonder brandstof te zitten. Nu het vervoer door de sneeuw belemmerd is, is er aan alles gebrek: melk, boter, peulvruchten, zeep enz. En zelfs al hebben de mensen bonnen, ze kunnen niets krijgen! Wat de melk betreft heb ik Donderdag voor het eerst sedert de oorlog weer eens echte volvette melk gedronken!! We kunnen nu af en toe bij een boer wat komen halen. Gisteren heb ik zes liter in een grote ketel gehaald!! Vanmorgen hebben we op de koffie + surrogaat echte room gehad. We hebben ervan gesmuld. Ook heeft Moeder er chocolademelk van gemaakt en ik kon niet meer dan drie bekers op, zo machtig was het! De maag is er helemaal niet op ingesteld! Gisteren was het weer Zaterdag, de dag waarop alle sigarenzaken + bakkerszaken bestormd worden!! Als er een paar mensen zijn, wordt de deur op het slot gedraaid en de rest moet buiten wachten. Zijn ze dan eindelijk aan de beurt, dan is het best mogelijk dat alles uitverkocht is. Ik acht mijzelf buitengewoon gelukkig dat ik niet aan het roken begonnen ben. Wat de oorlog betreft is er niet veel nieuws. Singapore en de Amerikaanse troepen op de Philippijnen houden stand. De Hollanders hebben bij Ambon (dat nu helemaal door de Jappen bezet is) een Japanse kruiser in de grond geboord, en één kruiser en één onderzeeër beschadigd. Ook is er een grote transportboot vernietigd. De Japanners beweren een Hollandse kruiser getorpedeerd te hebben. Dit wordt niet bevestigd. Ook doen ze luchtaanvallen op Soerabaja en andere plaatsen op Oost-Java! In Lybië zit Rommel alweer in de buurt van Tobroek!! In Rusland niet veel nieuws.

Maandag 9

In Duitsland is er weer een van Hitlers beste helpers door een ‘vliegtuigongeluk’ om het leven gekomen. Nu is het Dr. Todt. Hij is het die de Siegfriedlinie gebouwd heeft, die de verbindingen in Rusland gemaakt heeft. Kortom, hij was een der beste strategen van Duitsland. Generaal Rommel wil voor de tweede maal proberen om het Suezkanaal te veroveren!! Er gaan allerlei geruchten dat Hitler binnenkort alles op alles wil zetten om de Kaukasus te bereiken. De ene tang gaat dan door de Oekraïne, de tweede tang moet vanuit Egypte of Turkije gaan. In ieder geval is Hitler wat van plan!! 121

Februari 1942

Ook is het hieruit op te maken dat Hitler wat van plan is, nl. dat hij overal pogingen doet om zo veel mogelijk arbeiders te krijgen voor Duitsland!! De Duitse arbeiders kunnen zelf dan naar het front!! Zowel uit Frankrijk, België, Noorwegen als uit de Balkan gaan Duitsers proberen om werklieden te krijgen. Vandaag heb ik nu weer in de straat sneeuw geruimd! Het dooit nu iets, maar wat het vannacht zal worden? Woensdag 11

Overdag dooit het lekker, maar ’s nachts vriest het nog behoorlijk! Overdag heb ik vandaag en gisteren heerlijk gesleed en gesneeuwbald op de ‘hoge wal’. Ook moet ik een dezer dagen naar de kolenhandelaar toe. Het was daar zo druk dat er twee man politie stond om gedrang te voorkomen en vooral om het lawaai en gemopper tegen te gaan die de kolenboer moest aanhoren. Hier stond een vrouw te klagen dat ze met haar twee kleine kinderen geen kool in huis had, daar stond weer een ander een nog vreselijker toneel te schilderen. Kortom, alles wat ik zag was ellende!! De vice-admiraal die in Indië het bevel over de Hollandse zeemacht heeft, heeft nu het bevel over alle Britse, Amerikaanse en Australische eenheden in de Zuidwest-Pacific! Dit is een grote eer voor Holland!! Ik zou haast zeggen dat de dagen van De Ruyter en Tromp terugkomen!! Singapore is in groot gevaar!!

Vrijdag 13

Deze dag is heel schaars aan goede berichten. De beste zijn wel dat de resultaten van de Amerikaanse vlootaanval op de Japanse steunpunten in de Pacific van enige weken geleden bekend zijn gemaakt. Er werden daar 16 schepen tot zinken gebracht, o.a. een vliegtuigmoederschip, een kruiser, twee onderzeeërs en verder grote en kleine transportschepen. Ook werden er 38 vliegtuigen bij neergeschoten. Verder gaat het in Rusland goed en is er uit Lybië weinig nieuws. Maar slechter is dat Duitslands drie laatste oorlogsbodems, die al sinds meer dan een jaar in Brest lagen, kans hebben gezien om door het Kanaal heen naar Helgoland te ontsnappen!!!! Het is bijna ongelofelijk! Weliswaar is niet de hele Duitse vloot ontsnapt, maar toch is het de Engelsen niet gelukt om ook maar één van hun schepen naar de kelder te jagen! De Engelsen hebben aangevallen met vliegtuigen en torpedojagers. Volgens de berichten zijn er wel enige treffers en torpedo’s geplaatst, maar die hebben toch geen direct nadeel gehad. Deze aanval heeft de Engelsen maar liefst 46 vliegtuigen gekost, terwijl maar 20 Moffen zijn neergeschoten. Dit heeft bij ons allen niet best gewerkt, en ik vind zelf dat de Engelsen nog best een lesje nodig hebben van de Duitsers. Zelfs zouden wij Hollanders het nog beter gedaan hebben! Tot nu toe laten de Engelsen het merendeel door hun bondgenoten opknappen en het wordt tijd dat ze zelf een handje meehelpen. Daarom is het verlies van 46 vliegtuigen niet zo heel erg, als ze maar wat wakker geschud worden. Dan zijn die 46 maar bijzaak! Het is bovendien een raadsel hoe die schepen (die maar liefst, volgens de Engelsen, 110 aanvallen te verduren hebben gehad) hebben kunnen ontsnappen!! Het dooit nu vrij hard en het is te hopen dat het nu voorgoed uit is met de vorst en de winter! We moeten Dinsdag naar de kleuterschool om les te gaan nemen van school om de andere dag.

Zaterdag 14

Ondanks de geweldige lucht- en landaanvallen der Japanners houdt Singapore stand! De Japanners zijn op het westen van het eiland, terwijl de eigenlijke stad op het oosten ligt!

122

Februari 1942

Het dooit wel, maar toch is het nog overal echt winter. Hier en daar komt al wel een hoopje gras te voorschijn, maar dit is toch maar een zeldzaamheid. Vanmorgen heb ik voor de aardigheid bij een sigarenhandelaar staan kijken. Het ging er als volgt aan toe: een winkel vol mensen, zelfs tot ver buiten de deur; twee bedienden achter de toonbank. Een voor een schuift degene die aan de beurt is wat opzij van de toonbank. Daar staat dan een der bedienden, die gauw wat onder de toonbank graait (wat of de klant hebben wil, wordt niet gevraagd, alles is welkom) en het aan de klant geeft, die wat voorovergebukt met zijn handen het pakje overneemt en haastig in zijn zak moffelt. Betalen is een kwestie van tijd, en onder jaloerse, wantrouwige en zelfs woedende blikken moet de klant zien dat hij zo gauw mogelijk uit de menigte voor hem glipt om met een blij gezicht zijn schat later nog eens wat nauwkeuriger te bekijken. In de winkel daarentegen worden de mensen al rumoeriger, want de voorraad raakt uitgeput en de mensen die buiten staan lopen gevaar helemaal niets te krijgen! Zo’n schouwtoneel is echter alleen maar te zien als de winkel open is, want op het ogenblik is het 14 dagen geleden dat de sigarenzaken voor het laatst open waren. Maandag 16

Gisteren heeft Singapore zich overgegeven!! Dit is een zware slag voor de goede zaak!! Het aantal optimisten slinkt en de stemming is hier zowel als in Engeland gedrukt!!!! Churchill heeft gisteren een rede voor de radio gehouden om de moed erin te houden. Hij is echter nog hoopvol waar hij zegt dat de jaren 1942 en 1943 sombere bladzijden voor de geallieerden zullen zijn!!! Ook zijn de Japanners op Sumatra bij Palembang geland! De belangrijke olie-installaties zijn bijtijds vernietigd! Verder nieuws ontbreekt. Gisteren was het nieuwe maan en vannacht heeft het dan ook weer hard gevroren, terwijl het kwik overdag niet boven de nul is geweest.

Vrijdag 20

De Japanners doen nu tal van aanvallen op Nederlandsch-Indië, nl. op Sumatra, waar de Jappen naar het zuiden vanuit Palembang opdringen. Bali: hiervan is verder nog niets bekend. Timor: ook op Portugees Timor zouden de Japanners geland zijn. Overal worden bombardementen uitgevoerd, door zowel Japan als de geallieerden. In Birma en de Philippijnen is de toestand onveranderd! In Rusland dringen de Russen gestadig op. In Lybië geen nieuws. Ik zal nu eens iets vertellen over de handel van heden. De winkeliers en handelaars eten vandaag aan de dag nog het best. Ik zal eerst een voorbeeld uit onze eigen zaak nemen. Er komt een boer in de winkel die een pak spijkers wil hebben, maar wij kunnen niet meer dan 1 kg geven. Doch een boer heeft een harde kop en zegt: “Nu ik spijkers en jij boter”. Vader zegt: “Oké”. Hij krijgt zijn spijkers en wij 1 pond boter. Zo gaat het ook met melk, kaas, vlees enz. enz. De gewone arbeider kan dat natuurlijk niet. Evenzo gaat het met de 123

Februari 1942

bakker, groenteboer, slager, kolenboer, sigarenhandelaar enz. enz. Zodoende ontstaat er een hele ruilhandel, en dit is ons geluk!! De winkel, die op het ogenblik toch maar halfvol is, is helemaal opgeknapt en geschilderd. Ook staan we nu voor het probleem wat in de etalage te doen. Met veel moeite en last kunnen we nog iets vinden wat gerust iedereen kan kopen, want artikelen die schaars zijn, en dat is heel wat, die worden achtergehouden en zijn voor de beste klanten. Er zijn zelfs al etalages van goudzaken die hun hele raam grijs laten schilderen en alleen in het midden een stuk openlaten van b.v. 50 x 75 cm. Hier wordt in de etalage een kastje met verlichting tegenaan gebouwd en men heeft een miniatuuretalage met een stuk of 10 artikelen! De dagen beginnen gelukkig al te lengen en nu eten we ’s avonds weer bij daglicht. Ook is het ’s morgens al om half negen licht!! 35 Het is nog vriezend, overdag dooit het echter. We gaan nog steeds om de andere dag naar de kleuterschool en krijgen veel huiswerk mede. Het is de vraag of wij nog tentamens zullen hebben. Woensdag 25

De Japanners krijgen ter zee rake klappen, en sinds enkele dagen zijn er al heel wat naar de kelder gejaagd. Doch in spijt van alle tegenstand zijn zij er toch in geslaagd Bali, Timor en Zuid-Sumatra te bezetten!!! Bij Bali zijn ze wel geïsoleerd, want alle transport- en oorlogsschepen zijn van Bali verdwenen en nu wordt ernaar gestreefd om Bali weer vrij te krijgen. De toestand rond Java is ernstig. Ook Rangoon loopt gevaar!!! De Russen doen nog steeds hun best. Ze hebben bij Smolensk een stad veroverd en ten noordoosten van Smolensk (250 km) een grote overwinning behaald!! Langs onze kust en in Zeeland worden hoe langer hoe meer Moffen getransporteerd. Ook worden overal geweldige verdedigingswerken gebouwd. Zij zijn zeker toch wel bang voor de een of andere Engelse invasie!! Ik heb me enkele dagen geleden laten keuren voor het zwemmen (want onder de 16 moet ik een goedkeuring hebben van de dokter voor de wedstrijden). Nu is er op het ogenblik een hulpdokter, die me gekeurd heeft, maar deze was het er niet over eens of ik wel in orde was. Hij vond het beter dat ik maar naar de kliniek in Utrecht ging. Daar ben ik vanochtend geweest en zij hebben me er de hele morgen beziggehouden! Volgens de doktoren was ik helemaal in orde. Maar ook moest er nog een foto gemaakt worden en dat duurt altijd een paar dagen voordat men het resultaat weet. Nu is het maar afwachten en ik hoop dat de dokter zijn handtekening zet. Het vriest een beetje en het heeft vannacht weer gesneeuwd. Het lijkt wel alsof we zo van de ene winter in de andere vallen zonder dat er nog zomer komt!!! Maart 1942

Zondag 1

De Slag om Java is begonnen!!!!!! De Japanners hebben drie grote transportvloten op Java aangestuurd en zij zijn erin geslaagd om troepen te landen!!! Geweldige gevechten vinden te land, ter zee en in de lucht plaats. In de Javaanse Zee is het één strijdtoneel. Vrijdag heeft een klein geallieerd eskader een enorme Japanse vloot aangevallen die op weg was naar Java. Van weerszijden werden er zware verliezen geleden. De Hollanders verloren twee kruisers en één torpedojager. Dit is een zware slag, maar het resultaat van deze aanval was dat drie Japanse kruisers en drie torpedojagers volkomen buiten gevecht gesteld werden. De vloot keerde naar het noorden terug. Zodoende was deze  35 

124

De zomertijd met een verschil van 1 uur en 40 minuten was nog steeds niet teruggezet.

Maart 1942

aanval niet tevergeefs. Na alle andere Japanse schepen zijn er de laatste twee dagen ± 20 transportschepen naar de kelder gejaagd! Verder is het nieuws verward en zijn er nog geen verdere mededelingen gedaan. Ook hoe de strijd ter land is en hoeveel Japanners er geland zijn is nog niet bekend!!! Ook in Birma vorderen de Japanners. Rangoon wordt bedreigd. De Russen doen nog steeds hun uiterste best. Het 16e Duitse leger in het noordwesten van Rusland is al enige dagen volkomen omsingeld, terwijl alle Duitse ontzettingsaanvallen afgeslagen worden. Vooral de guerrillatroepen verzetten veel werk. Ze duiken dan hier, dan weer op een heel ander punt op. Ze vernietigen bruggen, spoorlijnen en stations, overmeesteren treinen, tanks en vliegtuigen. Zelfs hele dorpen met Duitse garnizoenen worden veroverd!! Ook de Engelsen worden stoutmoediger!! Ze hebben een overval op de Franse kust gedaan met parachutisten en infanterie!! Een Frans dorpje aan het Kanaal bij Le Havre werd ’s nachts door parachutisten aangevallen. De slapende Duitsers werden overrompeld, het radiostation vernield en onder dekking van lichte marine-eenheden aanvaardden de parachutisten en infanterie de terugtocht. De verliezen waren gering en het merendeel kwam behouden in Engeland aan. Zoiets heeft het Engelse volk nodig. De moed en het vertrouwen stijgen weer wat. Ook de thermometer stijgt, al is het nog niet erg veel. We kunnen nog steeds op het ijs en de straten liggen nog vol met bevroren sneeuw, maar toch dooit het overdag lekker en ’s nachts vriest het niet veel!! We gaan nog steeds om de dag naar school. Tentamen krijgen we niet, en nu hebben de onderwijzers er zo maar een beetje over gesproken wie of er examen doen met toestemming, ja of nee. Ik mag met volledige toestemming van school examen doen. Nu breekt er voor ons een moeilijke tijd aan, en hard leren en werken is de boodschap!! Ik haal nog altijd twee of drie keer per week volvette melk. We genieten ervan, want onze eigen melkboer is de hele verleden week maar twee keer geweest en toen kregen we nog melk van taptemelkpoeder gemaakt!!! Van de week heb ik voor het eerst alleen een etalage gemaakt. Ze vonden hem allemaal schitterend!!! In de winkel is het anders niet druk, en ook wij kunnen best 3 van de 6 dagen sluiten. Wel komen er een hoop mensen in de winkel, maar we verkopen aan 7 van de 10 mensen nee! Vooral dames die voor potten, pannen, ketels, emmers, teilen, gaskomfoor, koffiemolens enz. enz. komen. Woensdag 4

Hoewel de Japanners de overmacht ter zee, lucht en land hebben, lijden ze zeer zware verliezen en houden de geallieerden nog moedig stand op Java. Wel vorderen de Japanners langzaam, maar de opperbevelhebber, Generaal ter Poorten (Generaal Wavell is weer naar Brits-Indië vertrokken), heeft een dagorder verstrekt waarin staat: Vecht tot de laatste man!! Dit is de echte oud-Hollandse vechtgeest!! Wij allen zijn geweldige trots op de Hollandse successen. Vooral de zware Japanse verliezen ter zee vervullen ons met trots op de kleine Hollandse vloot. Maar ook de land- en luchtmacht weren zich kranig. Niettegenstaande al deze successen is de toestand zeer ernstig en wij twijfelen eraan of zelfs Java het zal kunnen houden.Ook in de andere gewesten wordt nog steeds een hardnekkige guerrillaoorlog gevoerd!! Een voorbeeld der Hollandse moed: Een Hollandse soldaat, die bij een brug stond, liet eerste verscheidene Japanse tanks op de brug rijden en liet toen de brug met zichzelf in de lucht springen!! Hulde! Philippijnen: Generaal MacArthur houdt stand en doet zelfs succesvolle tegenaanvallen!! Uit Birma en Lybië geen nieuws. In Rusland rukken de Russen in weerwil van wanhopige Duitse tegenaanvallen gestadig op. Ik kan alle fronten en alle vor125

Maart 1942

deringen niet afzonderlijk noemen, want daar heb ik wel dagwerk aan, maar een feit is dat de plannen van Hitlers lenteoffensief lelijk in de war gestuurd worden, want steeds meer reserves zijn er nodig om niet helemaal in de pan gehakt te worden!! Uit Engeland is verklaard dat, zo gauw als Hitler met zijn lenteoffensief in Rusland zal beginnen, de R.A.F. Duitsland hevig zal aanvallen en dat vooral de Duitse industriecentra het hevig te verduren zullen krijgen!! Zojuist hoorde ik dat het tweede contigent Amerikaanse troepen zonder schade geleden te hebben, behouden in Noord-Ierland is aangekomen. Zo gaat ie goed!! Alleen moesten ze ook maar naar Nederlandsch-Indië gestuurd worden!! Nu is de dooi definitief ingetreden en ziet het ernaar uit dat Koning Winter ons gaat verlaten, want het regende vanavond pijpenstelen!! Het zal echter nog wel geruime tijd duren voordat elk spoor van de winter verdwenen zal zijn!! We gaan nog steeds om de dag naar de kleuterschool. Vaders smokkelkaas heeft hem ƒ 15 boete bezorgd, en ook oom Sjaak ƒ 15. Maandag jl. moesten ze voorkomen en ze hebben het er goed afgebracht. Vrijdag 6

Indiës hoofdstad, Batavia, is door de Japanners veroverd!! Dit is weer een zware geallieerde slag, in het bijzonder voor ons en heel ons volk. Na de Japanse landingen was het te voorzien dat Batavia spoedig zou vallen, maar toch komt het als een rechtstreekse klap in ons gezicht. In één woord: wij zijn ‘down’! Maar toch moeten vooral nu Jan Pieterszoon Coens woorden, “Dispereert niet”, lang niet alle moed wegnemen, want dan is het helemaal hommeles!! De hele oorzaak der Japanse vorderingen is geen of te weinig vliegtuigen!! Ook op de andere Javaanse fronten dringen de Japanners op. Soerakarta en ook Djocjakarta zijn reeds door de Japanners bezet. Nu is ook mijn zus Marie, die verleden jaar Februari nog in Djocja woonde, evenals wij onder het juk der nazi’s gekomen. Of het blanke of gele zijn is van geen belang!! Van een eigenlijk front kan op Java niet gesproken worden. Hier rukken de Japanners op en daar worden ze weer teruggeslagen. Er wordt verwacht dat rondom Bandoeng de hoofdstrijd zal plaatsvinden en hier hebben de Hollanders een groot tegenoffensief opgezet. Ook in deze angstige dagen is er een lichtstraal: de Hollandse soldaat vecht als een leeuw! Niet voor niets is de leuze van de vloot overgenomen door de landmacht, en die is:

Op de andere fronten is de toestand stabiel. De Russen gaan voort met de Duitsers te omsingelen en af te snijden. Nauwelijks had ik Woensdag geschreven dat de dooi is ingetreden met alle krachten, of de regen hield weer op, de natte straten bevroren, er viel weer sneeuw, de bloemen kwamen weer op de ruiten, en weer regeert Koning Winter in al zijn strengheid!! Mijn pessimistische voorspelling is dat we in plaats van een witte Kerstmis een witte Pasen krijgen!! Maandag 9

126

Zaterdag heeft Radio Bandoeng zijn laatste woorden gesproken: “Wij sluiten nu, leve de koningin. Wij komen terug wanneer betere tijden zijn aangebroken!!” Dit is het einde van Radio Bandoeng. Nadien is er geen nieuws meer van Java gehoord; het is een smartelijk treurspel!! En ik denk dat dit een van onze moeilijkste dagen zal zijn. Indië is van het moederland nu definitief gescheiden!! Ook alle omroepen van Radio Oranje zijn sterk onder de indruk, nu de onzekerheid elke Nederlander martelt. Ik denk dat dit alles veel erger is dan de

Maart 1942

Duitse overheersing sinds Mei 1940. Toen wist je nog wat, maar nu zijn we afhankelijk van de Japanse berichten!! Ook in Birma gaat het slecht, volgens geruchten zou Rangoon gevallen zijn. Alleen in Rusland gaat het nog goed! Ook de R.A.F. wordt weer actiever. Vanavond is ze tenminste knap in de weer!! Nu is het weer dooiweer en overdag zelfs lente, alleen is het effect nog niet volkomen, want overal ligt er nog sneeuw en ijs. Vanavond ben ik weer wezen zwemmen in Gouda. Woensdag 11

Er is niet veel nieuws in de oorlog!! De Japanners hebben verschillende landingen op Brits-Guinea uitgevoerd. De Amerikanen zenden grootscheepse voorraden, troepen, ammunitie, schepen enz. enz. naar Australië!! Er schijnt een geweldig geallieerd tegenoffensief te worden voorbereid!! Ook Duitsland wordt de laatste nachten hevig gebombardeerd (Ruhrgebied). In Rusland dezelfde toestand. Morgen zullen we weer eens naar onze eigen school stappen. De andere U.L.O.-klassen hebben van voor de kerstvacantie tot drie weken voor Pasen één week school gehad, oftewel elf weken vacantie!! De hoogste U.L.O.-klassen hebben de laatste weken om de dag in de kleuterschool les gehad! En nu is onze hele kolenvoorraad op school nog voor één week!! Wijzelf hebben thuis nog lang niet in de kou gezeten. Toen we een paar dagen geleden bijna geen kolen hadden, kwam Vader tot de ontdekking dat er in een tweede kolenkist onder een hoop oude rommel nog ongeveer 3½ mud anthraciet lag!! Dit is een geweldige meevaller.

Dinsdag 17

Nu schijnt er dan toch een eind aan de winter te komen! Het dooit buitengewoon hard en vandaag heeft het de hele dag geregend. In de tuin is de sneeuw weg, maar dit komt ook gedeeltelijk doordat we verleden week weer minstens 500 emmers in de Oude Rijn gegooid hebben!! We zullen nu wel weer geregeld school hebben. In het Verre Oosten is er een kleine pauze. De Japanners trachten heel OostGuinea in bezit te krijgen om vandaaruit een grootscheepse aanval op Australië te doen. De Engelsen hebben met lucht- en vlootstrijdkrachten een verrassende aanval op het eiland Rhodos (Italiaans) gedaan!! De Italianen werden volkomen verrast, en de tegenstand kwam pas toen de Engelse strijdkrachten alweer op de terugweg waren. De Russen doen nog steeds krachtige aanvallen, terwijl de Duitsers wanhopig weerstand bieden!! De nikkelen stuiver en koperen cent zijn ingetrokken, d.w.z. ze zijn niet meer als wettig betaalmiddel geldig!! De stuiver is nu toch al zeldzaam, zodat dat geen bezwaar is, en ook zijn er al massa’s zinken stuivers in omloop. Maar er zijn bijna nog geen zinken centen; zodoende trekken we ons van deze maatregel weinig aan en innen we nog veel liever koperen dan zinken!!

Zaterdag 21

Begin van de lente!! De kentekenen der lente komen al meer en meer. Op het land is een enkeling al bezig zijn tuin om te spitten. Wel is het nog guur weer, maar Koning Winter ligt in de boeien. Hoewel hij in de sloten en stilstaande wateren nog regeert, ziet hij zijn macht iedere dag wegdooien. Een paar weken geleden heb ik geschreven dat ik naar Utrecht geweest ben om me te laten keuren voor een wedstrijdkaart van het zwemmen. Het resultaat was niet zo best, of liever gezegd: ik krijg geen toestemming om van de zomer mee te polospelen. Mijn bloeddruk was te hoog!! Wel mag ik gewoon zwemmen, maar verder niets. Natuurlijk geldt dit voor alle wedstrijden, maar de 127

Maart 1942

oefenwedstrijden en de training zal ik toch wel bijwonen. Ik vind het ontzettend jammer, maar er is niets aan te doen!! Woensdag jl. ben ik naar de clubavond van W.Z.C. geweest. Wij hebben een leuke avond gehad, waaronder ook een pingpongtournooi. Er is niet veel verandering aan de oorlogsfronten. Generaal MacArthur, die zo heldhaftig de Philippijnen verdedigt, is tot opperbevelhebber der Amerikaanse strijdkrachten in Australië benoemd. Hier wordt elke dag weer hulp naartoe gezonden!! Op school gaat alles zijn gewone gang. Wij moeten hard werken om de achtergekomen arbeid in te halen. Wij krijgen geen tentamen!! Op goed geluk schatte de ‘Baas’ maar met de leraars wie of er examen mag doen met de toestemming van school. Ik heb de toestemming gekregen!! Woensdag 25

In heel de wereld, en voornamelijk op de drie oorlogsfronten, is er een voorbereiding voor komende operaties. Het is op het ogenblik afwachten. In Rusland doen de Duitsers massale tegenaanvallen. Er worden steeds meer reservetroepen ingezet, die uit de bezette gebieden worden gehaald. De lente laat zich nu werkelijk gelden. Hier en daar ligt er nog wel wat sneeuw en ijs, maar de mensen zijn al hard bezig hun tuintjes om te spitten!! Het is ook fijn helder weer. ’s Avonds is het tot ongeveer 9 uur licht en zodoende gaan we toch, ondanks alle narigheden, de zomer tegemoet!!

Zaterdag 28

Vandaag ben ik naar Utrecht geweest om een nieuw pak te kopen. Ik heb nog een aardig pak van tamelijk goede kwaliteit kunnen krijgen (natuurlijk op vergunning + punten!). Moeder is ook mee geweest en ik ben ’s middags alleen naar een concert in Tivoli geweest. Dit is de eerste keer dat ik zoiets schitterends heb bijgewoond! Het Utrechts Stedelijk Orkest, een toonkunstzangkoor en een zestal solisten voerden de Johannes Passion van Bach op. Het was zo buitengewoon dat het niet met de pen te beschrijven is!! Vooral de solo’s en het hele koor waren wondervol!! Je komt als het ware helemaal onder de indruk en beleeft het werkelijk. Ik heb ontzettend genoten en hoop dat het niet de laatste keer is dat ik zoiets zal zien.

Zondag 29

De Engelse land-, zee- en luchtstrijdkrachten hebben een stoutmoedige aanval op St.-Nazaire uitgevoerd!! Dit is de voornaamste Duitse onderzeeboothaven aan de Atlantische Oceaan!! Het hoofddoel was om allerlei vernielingswerken uit te voeren!! Voornamelijk het grote dok dat daar lag, was hoofddoel. Dit dok is door een oude torpedojager geramd en op een gegeven ogenblik, nadat de bemanning op andere schepen was overgegaan, is deze met 5 ton explosieven uit elkaar gesprongen. Het resultaat is nog niet zeker, maar er kan verwacht worden dat dit niet tegen viel!! Ook werden allerlei andere installaties vernield. Nauwkeurige inlichtingen ontbreken nog. April 1942

Woensdag 1

128

Veel oorlogsnieuws is er niet. Wel blijkt op het ogenblik dat overal de geallieerde luchtmacht aan het offensief is en dat de Engelse convooien naar Rusland in de Middellandse Zee wel geregeld worden aangevallen, maar zonder veel verliezen hun plaats van bestemming bereiken. De heel zware schepen van de Duitse vloot bevinden zich op het ogenblik in Duitsland en Noorwegen. In Noorwegen bevindt zich één slagschip, één vestzakslagschip en één zware kruiser, terwijl in Duitsland de drie onlangs ontsnapte schepen uit Brest liggen (in reparatie). De Russen zijn nog steeds in het offensief, hoewel de lente met

April 1942

rasse schreden nadert. (De naam lente is er al wel, maar alles is natuurlijk nog ijs, sneeuw en modder.) Al geruime tijd heeft de Weermacht eigen afdelingen in onze treinen! Het is ten strengste verboden om daar te gaan zitten. En dit gebeurt nu de treinen zonder uitzondering alle stamp- en stampvol zijn, zodat het een wonder is wanneer men kan zitten!! In Noorwegen wordt het volk geweldig onderdrukt!! Groot en klein moet daar nationaalsocialistisch worden, anders heeft het geen rustig leven meer!! De Noorse Mussert (Quisling), die de touwtjes in handen heeft, heeft bevolen dat alle kinderen in de nationaalsocialistische jeugdorganisaties moeten, dat onderwijzers in de nazi-onderwijsorganisatie moeten en het ergste, dat alle Noorse geestelijken ook in een of andere organisatie moeten die natuurlijk lijnrecht tegen hun geweten ingaat!! Het Noorse volk heeft op het ogenblik veel te lijden!! De concentratiekampen zijn tjokvol. Tweeduizend onderwijzers zijn daarnaartoe gevoerd, omdat ze niet in de nazisfeer willen komen!! Ook veel geestelijken worden er opgepakt! Het gevolg hiervan is dat het hele leven totaal ontwricht wordt en dat bij iedere strengere bepaling het verzet groeit!!! Ook met de papiervoorziening loopt het snel af. In de boekhandels is het papier slecht. Grauw ziet het eruit, vol met puntjes en pukjes enz. enz. De nieuwe boeken zijn muisgrauw met heel fijne druk. Ook de kranten zijn tot op de helft en soms tot op een derde teruggebracht! De druk is zo klein dat Vader het niet met gemak kan lezen. Ook op school moeten we heel zuinig zijn met papier. Zondag 5

1e Paasdag Vrijdag jl. hebben we ‘vacantie’ gekregen, en wel de volgende dagen: Vrijdag, Zaterdag, Zondag en Maandag. Eind!! Om enigszins de achterstand in te halen krijgen we natuurlijk helemaal geen vacantie! Ook zijn er zelfs geen rapporten uitgegeven!! Koos en Truus zijn met Nelleke hier over. Het is niet zozeer paasweer, maar het kon slechter. Vandaag heb ik mijn nieuwe pak aan (met pantalon!!). In de oorlogsvoering is er niet veel gebeurd! De Engelsen bombarderen de Franse fabrieken de laatste tijd behoorlijk, terwijl Malta het ook hard te verduren heeft van de As-vliegtuigen, doch nog steeds standhoudt!! Ook in het Oosten is er niet veel bijzonders.

Donderdag 9

Vaders verjaardag Ondanks de geweldige schaarste aan rookartikelen is het mij toch gelukt om nog een klein doosje te bemachtigen voor verjaardagscadeau! Wat de tabak betreft, deze wordt gedistribueerd. Op de textielkaart zal men wat sigaren, tabak of cigaretten kunnen krijgen. Voor de vrouwen zal de keuze gesteld worden tussen bonbons of cigaretten. Van welke leeftijd af de distributie begint, weet ik nog niet!! Wel is het zeker dat er maar ontzettend weinig te krijgen is en dat er wel bonnen zijn, maar nog geen waar. Al sinds een paar dagen ben ik ‘boeken’ aan het verhuren, d.w.z. boekjes, want het zijn heel kleine detectiveboekjes die ik voor 25 cent koop. Nu verhuur ik ze aan de jongens op school voor 2 cent per stuk. Het heeft al aardig wat in het laatje gebracht en ik kan er alvast nieuwe boekjes uit kopen!! Op de Philippijnen loopt het nu gauw ten einde!! Meer dan vier maanden hebben de Amerikanen het volgehouden tegen een misschien wel 15-voudige overmacht. Nu echter zijn de Japanners een massale aanval begonnen en ze beuken al 96 uur onafgebroken op de Amerikaanse linies. Nu wordt er echter bekendgemaakt dat de Amerikanen totaal uitgeput zijn, en het zal nu op het schiereiland Bataan (op Luzon) wel gauw afgelopen zijn. Het eiland, dat in de 129

April 1942

baai van Manilla ligt, houdt echter nog stand! Al enige weken is Engeland bezig om zoete broodjes te bakken met Brits-Indië. Het heeft namelijk voorstellen gedaan om het zelfstandig bestuur te geven en dat Indië na de oorlog een Brits dominion zal worden!! Nu echter mag het direct zitting nemen in de militaire raad en in tal van andere vooraanstaande colleges!! Het accoord gaan hiermee gaat echter niet zo vlug, want Indië met zijn vele partijen en geloven is moeilijk, heel moeilijk te bevredigen, want wat de ene wil, wil de andere niet, en zodoende zal het nog wel geruime tijd duren voordat het zo is dat er ‘voor elk wat wils’ is, zou men kunnen zeggen. Er blijkt echter wel uit dat Engeland nu de volle steun van Brits-Indië wil hebben, want Japan zit al dicht in de buurt van Brits-Indië. Het weer is triest en het lijkt nog niet op lente. Wel wordt overal gespit en gepoot van jewelste. Letterlijk alles wordt tot bouwland herschapen, b.v. in parken, langs de grachten, langs wallen enz. enz. Woensdag 14

Wij hebben weer een Duitser ingekwartierd, nl. een van de Duitsers van het oostfront die hier gekomen zijn om uit te rusten. Hij is net aangekomen, maar verder is er nog niets bekend. Het zal de vraag zijn of ook de scholen niet in beslag genomen worden. De Engelse luchtmacht doet de laatste dagen hevige aanvallen op Duitse steden. De Duitse luchtmacht daarentegen laat zich boven Engeland niet zien. De Japanners dringen al diep in Birma door. De Indische regering (Brits-Indië) heeft de Engelse plannen verworpen!! Dit is een Engelse politieke tegenslag, hoewel de As er natuurlijk veel meer propaganda van maakt dan nodig is. De Indische meningen en opinies ten opzichte van de oorlog zullen echter onveranderd blijven. Het weer is mooi en de werkelijke lente begint nu ras te naderen.

Zondag 18

De Engelse luchtmacht is buitengewoon actief!! Gedurende de afgelopen week is er een onafgebroken aanval op geheel West-Europa gehouden!! Vooral Frankrijk en Duitsland zijn het voornaamste doel geweest. Zwermen vliegtuigen gingen naar vele industrieplaatsen. Gedurende de hele week zijn er ongeveer 90 vliegtuigen verloren. Op een keer waren er 500 Spitfires tegelijk boven Frankrijk!!!! Ook in het Verre Oosten wordt de geallieerde luchtmacht actief, nl. voor het eerst sedert de oorlog in het Verre Oosten is Japan vanuit de lucht gebombardeerd!!!!! De grote Japanse steden zijn door vliegende forten hevig aangevallen. Ook Tokio en Yokohama hebben het zwaar te verduren gehad. Ook vanuit Australië worden geweldig lange trajecten afgelegd om hun doel te bereiken. De algemene opinie draait weer naar de goede kant. De pessimistenthermometer stijgt gestadig naar optimist!! Dit is een goed teken. Onze Duitse logé is een Oostenrijker van geboorte. Hij is slecht ontwikkeld, is getrouwd en heeft vier kinderen. Het is een gemakkelijke kerel en geen Hitlervoorstander. Dit is in Oostenrijk al net zoals in Holland, zegt hij. Ook daar zijn er verraders, maar het gros is tegen Hitler. Hij is dan ook geheel niet vechtlustig!! Al was de oorlog op staande voet afgelopen, dan was hij er niets rouwig om!! Ook dit is weer een goed teken!! De hele stad is vol van de Moffen. Verscheidene scholen zijn in beslag genomen. Bij ons alleen vier lokalen.

Donderdag 23

De Engelsen hebben gisternacht weer een landing in Frankrijk gedaan!! Dit keer op Boulogne. Hoewel de operatie niet zo groot was als te St.-Nazaire, is het succes eerder groter, want geen man of schip is verloren gegaan!! Op zo’n

130

April 1942

manier wordt dit een hele zenuwoorlog!! Hitler is nog steeds niet met zijn lenteoffensief begonnen!! Dit zegt zoveel als dat de Russen nog steeds het heft in handen hebben. In het Verre Oosten is er niets bijzonders gebeurd! Onze Duitse soldaat luistert gewoon naar de Engelse uitzendingen in het Duits over de B.B.C.!!! Hij hecht er vast geloof aan en hoewel hij niet veel van politiek afweet, staat bij hem toch wel vast dat Hitler de oorlog niet kan winnen!! Hij heeft helemaal geen zin om te marcheren en te oefenen, want zegt hij: “Dit is goed voor de jongeren!!” Hij is echter wel ontzettend bang, want ook hij zit onder de discipline. Zo langzamerhand is de bevolking van Woerden met 1/3 deel toegenomen, want bijna iedere dag komen er nog nieuwe troepen aan, die óf hier blijven óf naar een van de omliggende dorpen gaan. Zondag 26

De Engelsen doen zware aanvallen op West-Europa. Dag en nacht zijn de Tommies in de lucht! Duitse steden aan de Oostzee, zoals Lübeck en Rostock, zijn voor de helft verwoest en afgebrand!! Deze havens werden door de Duitsers voor vervoer naar Rusland gebruikt!! Ook boven Frankrijk zijn de Britten zeer in de weer. Vlissingen heeft eveneens een lastig bezoek gehad van de R.A.F.!! In Noorwegen woedt de geestelijke strijd verder. Van de 1100 bisschoppen zijn er 1037 afgetreden uit de bond die Quisling had opgericht om ook de geestelijkheid onder zijn bewind te krijgen!! In Frankrijk rommelt het al even hard. Laval, de Franse Mussert, is premier geworden!! De relletjes en sabotages zijn niet van de lucht. Ook stijgt het aantal gijzelaars voortdurend, evenals het aantal gefusilleerden!! Het is helder mooi weer, maar met een koude oostenwind. Het land zucht om regen; alles is dor en droog. Vader heeft een nieuw bureau gekocht en het oude naar een verkoping gebracht. Het had zes jaar geleden ƒ 22 gekost en nu kregen we er ƒ 45 voor!! Wel een bewijs dat alles de hoogte in gaat.

Donderdag 30

Verjaardag van H.K.H. Prinses Juliana Gisteren was Marie jarig. Natuurlijk was er taal noch teken uit Indië. Meer dan een jaar zitten we nu al in onzekerheid. De rechtbanken in Holland hebben het de laatste tijd geweldig druk!! Allerlei zaken die in de oorlogsdagen van Mei 1940 geschied waren, komen nu pas voor de rechtbank!! En de straffen zijn heus niet mild! Bijvoorbeeld de moorden op N.S.B.’ers worden zwaar aangerekend, en zo zijn er heel wat ter dood veroordeeld. Ook zijn er onlangs voor millioenen bonnen uit het distributiekantoor in Amsterdam gestolen, en tegen 8 van de ± 25 verdachten is de doodstraf geëist!! Voor sabotage en dergelijke wordt direct, zonder veel vorm van proces, al de doodstraf toegepast!! Ook zijn de Joden nog niet kenbaar genoeg!! Met ingang van Zaterdag moet elke Jood een grote gele ster op de borst dragen met het woord Jood erop geborduurd!! De wind zit nog steeds verkeerd en de regen laat nog altijd op zich wachten. Enkele dagen geleden is er uit een Duits gevangenenkamp een bekende Franse generaal ontsnapt!! De Gestapo loofde 100.000 Reichsmark uit op zijn hoofd. Maar hij is toch aan de dans ontsprongen, want gisteren was hij in Zwitserland aangekomen. Omdat er nu niet meer oorlog is tussen Frankrijk en Duitsland, mogen de Duitsers hem niet opeisen. Het is al een oude baas, want ook in de vorige oorlog was hij gevangengenomen en ook toen was hij er in geslaagd Engeland te bereiken. Het is daarom licht te begrijpen dat de Moffen woedend zijn. 131

Mei 1942

Wij zijn onze Duitse gast weer kwijt. Gisteren zijn ze weer vertrokken, denkelijk naar de kust. Wij weten niet of er weer nieuwe komen, want dan hadden we veel liever onze oude gehouden, temeer daar hij helemaal geen Hitlerman was. Mei 1942 Maandag 4

De Mei is in ons land, maar dat wil heel niet zeggen dat het nu echt lenteweer is. Integendeel, het lijkt veel meer op October! Er staat een koude noordenwind, de lucht is erg bewolkt, maar de regen komt nog steeds niet!! De kachel brandt dan ook nog steeds, al is het niet hard! Vader is een week-end naar Koos in Velp geweest. Het schriftelijk examen is op 21 en 22 Mei, dus al heel gauw. Vanavond stond er in de krant dat er nu al 72 Hollanders voor sabotage e.d. zijn gefusilleerd. 72 helden, die hun leven voor het vaderland gegeven hebben door b.v. Engelse vliegers te helpen ontvluchten en allerlei andere sabotages. Het is natuurlijk zonde van al die mensen, want nu gaat de bloem van het volk verloren, terwijl die juist na de bevrijding zo hard nodig is!! Nu is het waar dat in Holland betrekkelijk weinig wordt gesaboteerd en daadwerkelijke tegenstand wordt geboden vergeleken bij andere landen, zoals b.v. op de Balkan. Maar dan moet men niet vergeten dat men op de Balkan nog geweldig grote uitgestrektheden wild en woest land heeft, waar de guerrilla-eenheden zich uitstekend in kunnen verbergen en waar de Moffen zich alleen vertonen in grote patrouilles, en dan nog zwaar gewapend. Daar is natuurlijk niet eens sprake van invoering van een persoonsbewijs, en ik geloof vast en zeker dat er b.v. in Joegoslavië nog genoeg mensen zijn die nog nooit een Duitse soldaat gezien hebben. Het lijdelijk verzet daarentegen is hier in Holland, België en Noorwegen veel en veel groter. Zo heeft in Noorwegen de Noorse Mussert, Quisling, al twee keer bij moeten draaien ten aanzien van genomen maatregelen die tegen het geweten der Noren ingingen. Dit is absoluut lijdelijk verzet!!

Dinsdag 5

De Engelsen zijn nu de Japanners voor geweest. Ze hebben nl. troepen geland op het eiland Madagascar in de Indische Oceaan! De waarde van dit eiland zal eerst later blijken! Hitler is nog steeds niet zijn lenteoffensief begonnen. Dit zal hoogstwaarschijnlijk wel verlengd worden tot het zomeroffensief. De luchtoorlog in West-Europa gaat met alle hevigheid verder. De Duitsers bombarderen nu ook weer Engelse steden, maar het is op ontzettend kleine schaal vergeleken bij die der R.A.F. Vader en Moeder zijn zo gelukkig geweest om voor het eerst een schoenenbon te hebben gekregen. Maar nu zijn er in de hele stad geen schoenen te krijgen, zodat de bon zelfs nu ook nog geen waarde heeft. Het weer is plotseling omgeslagen. Vanochtend was het nog heel grauw en plotseling was er vanmiddag een zwoele wind. Er lopen hardnekkige geruchten dat er vandaag en gisteren weer een hele bende mensen door de Gestapo opgepakt zijn. Vooral officieren zouden het zijn. Waarschijnlijk wordt dit gedaan om gijzelaars te hebben voor als er iets mocht gebeuren! Ook wordt er op het ogenblik actie en propaganda gevoerd om maar zo veel mogelijk arbeiders naar Duitsland te sturen. Iedere fabriek moet arbeiders afstaan. Ook uit Woerden zijn er verscheidenen de dupe geworden.

Woensdag 6

De Engelsen die op Madagascar geland zijn, vechten tegen de Franse bezettingstroepen. Ze hebben de Franse marinebasis in het noorden afgesneden met parachutisten en commandotroepen.

132

Mei 1942

Wij hebben vanavond weer kennisgemaakt met een Duitser die fel tegen het Hitlerdom is. Hij heeft vanavond bij ons de koningin gehoord door de radio om kwart voor negen. Hij heeft nogal aardig verstand van politiek en wenst nu slechts nog één ding, en dat is Vrede! Hij behoorde tot de Duitse politietroepen en is nog niet in Rusland geweest. Ook is het in Indië verboden om naar een vreemd radiostation te luisteren, tenminste naar die van Engeland, Australië en Amerika. Vrijdag 8

Ten oosten van Australië woedt een grote zeeslag. Tot nog toe staat vast dat er 14 Japanse schepen, waaronder 10 oorlogsbodems, in de grond geboord zijn (o.a. een vliegtuigmoederschip en 1 zware kruiser). Verder zijn zes oorlogsschepen zwaar beschadigd. De geallieerde verliezen zijn nog niet bekend. De Japanners hebben nu langzamerhand heel Birma veroverd en hebben de Birmees-Chinese grens al overschreden. De Chinezen daarentegen hebben een grootsch offensief opgezet in Oost-China! De Russische guerrillaoorlog wordt hoe langer hoe heftiger. Ze verrichten geweldig goed werk. Hele gebieden achter de Duitse linies zijn van de Duitsers gezuiverd en zijn geheel Russisch.

Woensdag 13

De Duisters zijn een groots offensief begonnen in Zuid-Rusland, voornamelijk op de Krim! Hiermee wil Hitler natuurlijk zijn plannen jegens de Kaukasus doorvoeren. Het is nu maar afwachten. Ook de Japanners in Birma hebben een flink oponthoud. De Chinezen hebben verschillende rake slagen uitgedeeld en verbindingen tussen de Japanse troepen verbroken. Hitler is arbeiders aan het zoeken!! Van iedere fabriek of werkplaats moet minstens 25% van de arbeiders naar Duitsland (voorlopig is dit het geval nu in de metaalindustrie). Het is een ware uittocht. Ook uit onze stad moeten er verscheidenen weg. Daarom is het vermakelijk om in deze dagen de burgerlijke stand na te zien. Het aantal in ondertrouw is plotseling vijf keer zo hoog als een paar weken geleden. Sommigen zijn twee dagen in ondertrouw en gaan dan al trouwen. Dit doen zij, wier verloofde naar Duitsland moet, om twee redenen: 1. Hij heeft een reden om te proberen hier te blijven. 2. Als hij dan toch weg moet, krijgt hij een veel hoger loon.

Zondag 17

Een nieuwe schanddaad hebben de Duitsers begaan, nl. alle beroepsofficieren zijn als gijzelaars gevangengenomen. Ruim 2000 vaderlanders zijn naar Duitsland getransporteerd omdat zij trouw bleven aan onze koningin. Slechts enkele N.S.B.’ers zijn natuurlijk weer vrijgelaten. Voor enkele dagen heeft er een bevel in de krant gestaan dat alle beroepsofficieren zich moesten melden. Ze zijn niet meer teruggekomen. . . . . Ook de deportatie van arbeiders gaat door. Morgen vertrekt er een hele troep uit Woerden. Wij zijn allen ontzettend gedrukt en merken nu pas echt dat we onderdrukt worden. Er is een voortdurende angst wat of de volgende slag zal zijn die ons zal treffen. De oorlog in Rusland is in alle hevigheid opnieuw opgevlamd. Bij Charkov hebben de Russen een groot offensief geopend, en de Duitsers zijn weer op de Krim aan het offensief. Natuurlijk zijn alle Russische legers alweer twee keer verslagen en toch vechten zij nog steeds. Verder is er niet veel oorlogsnieuws. Ik zwem al vanaf 9 Mei. Het is nu heerlijk voorjaarsweer en overal is het jonge leven ondanks de barbaarse winter weer ontwaakt. Ik zit tot over mijn oren in het huiswerk, want Donderdag en Vrijdag is de grote dag daar, nl. het schriftelijk examen.

Maandag 25

2e Pinksterdag Vader en Moeder zijn uit logeren naar Weesp. Ik ben uitbesteed bij tante Lol. 133

Mei 1942

Het is vandaag aardig weer, maar gisteren was het in één woord slecht! Er stond een complete storm! Vanochtend ben ik met Henny een eind wezen lopen en vanmiddag zijn we naar de Reeuwijkse Plassen geweest. Mijn schriftelijk examen is gelukkig achter de rug. Het was in één woord moeilijk, behalve Wiskunde. Ik heb al mijn algebra- en meetkundesommen goed, hoewel ik toch heus geen ster in wiskunde ben. De talen waren erg moeilijk! Vooral Engels en Duits. Het Frans was nog het makkelijkst. Toch zal ik bij elkaar wel een kleine voldoende hebben. Ook Handelsrekenen viel erg tegen. Het waren sommen die we wel konden, maar waar we niet erg in getraind waren. De laatste hadden we nooit gehad en ik heb hem helemaal fout gemaakt. Naderhand wist ik hem natuurlijk wel, maar dat is dan mosterd na de maaltijd! Boekhouden was niet zo moeilijk en ik denk dat ik het wel aardig gemaakt heb. Het duurt nu een hele tijd voor ik mijn mondeling moet doen, nl. de 31e Juli! Dit is precies de laatste datum!! Een voordeel is dat er veel gelegenheid is tot leren, maar het nadeel is dat ik nog moet blokken als de anderen al veertien dagen vacantie hebben en dan is het de vraag of er weer gestudeerd zal worden!!!??? Ook is het niet leuk om zo lang in onzekerheid en spanning te zitten! Er is niet veel oorlogsnieuws! Bij Charkov wordt aan weerszijden hevig gevochten, met afwisselend succes. Het wordt een totale vernietigingsstrijd en het gaat er maar om wie of het het langste uithoudt. Woensdag 27

Het geweldige gevecht bij Charkov is nog steeds in volle gang. Het is een van de bloedigste gevechten die tot nu toe ooit hebben plaatsgehad. Verder is er niet veel bijzonders. Mussolini krijgt weer praats! Hij wil nu de delen die Frankrijk van Italië heeft terug, nl. Nizza, Savoye en Tunis!! Hoe dit af zal lopen is niet te voorzien. Het is weer slecht weer! Veel regen en kou. Er is afgekondigd dat iedere kippenhouder, al heeft hij ook maar één kip, per jaar per kip 15 eieren moet inleveren! Wij moeten dus 60 eieren inleveren, maar we draaien onze kippen veel liever de nek om dan dat we ook maar één ei afgeven.

Zondag 31

1250 geallieerde vliegtuigen hebben in 90 minuten een aanval op Keulen en de Ruhr gedaan!!!!! Vannacht zijn alleen al boven onze stad geweldig veel Tommies overgekomen. De aanval was in één woord verpletterend! Iedere minuut vlogen meer dan 12 vliegtuigen over de stad, die per minuut meer dan 30.000 kg bommen lieten vallen. In het geheel 3.000.000 kg. Er stegen tot 4500 meter vuur- en rookkolommen op, en de vliegers konden op de terugweg de branden vanaf de Hollandse kust nog zien!!! De verliezen zijn uiterst gering, nl. 44. Dat is nog geen 4% van het totaal aantal ingezette vliegtuigen!!! Dit is bij elkaar een geweldige overwinning, die een gevoelige knak aan het Duitse moreel zal geven!! Nu zien we ook hier dat er in deze twee jaar toch heel wat gedaan is en dat er niet alleen beloften van Engeland komen. Deze groots opgezette aanval is tot in de kleinste kleinigheden georganiseerd. Naar schatting is er bij elkaar 134

Juni 1942

voor deze luchtvloot een kleine 100.000 man personeel nodig geweest!!! Verder is er op de andere oorlogsfronten niet veel voorgevallen. De slag bij Charkov is ten einde. Het resultaat is dat de Duitsers tot staan zijn gebracht en dat Hitlers plannen voor een geweldig voorjaars- of zomeroffensief totaal in de war zijn gebracht! In Lybië is ook Rommel weer zwaar aan het aanvallen. Hij zet nu alles op alles om Egypte te bereiken!! Het is weer guur, koud weer. Wij hebben zelfs de haard in de voorkamer aangemaakt. Juni 1942 Dinsdag 2

Wederom zijn er meer dan 1000 vliegtuigen boven Duitsland geweest, en wel boven Essen!! Vooral boven onze streek zijn er vannacht massa’s overgekomen. Verscheidene mensen zijn eruit geweest en hebben zich zelfs aangekleed om klaar te zijn voor het geval er bommen vielen. De ene golf na de ander ging over. Het was in één woord zelfs angstig!! Slechts 35 vliegtuigen zijn vermist!! Dit is geen 3,5%. Ook Generaal Rommel heeft zijn doel niet bereikt!! Want hij wilde nl. in enkele dagen al aan de Egyptische grens zijn!! Dus ook hier is, evenals in Rusland, Duitslands bliksemoorlog mislukt.

Zondag 7

Vrijdag jl. ben ik met 13 andere leden der poloclub naar Utrecht geweest om daar naar de medische sportkeuring te gaan. Het is te begrijpen dat ik in spanning zat, omdat ik bij de gewone dokter in Maart was afgekeurd!! Maar ik had geluk! Ik ben geheel goedgekeurd!! Ik ben ontzettend blij en kon het eerst niet geloven! Dinsdag a.s. moet ik mijn eerste wedstrijd van dit seizoen spelen, en wel tegen Forel III. Het wordt dus meteen goed aanpakken. Verleden jaar moesten we ook het eerste tegen Forel III en toen hebben we maar liefst met 5-0 klop gehad!! Maar het zal niet aan mij liggen als we nu met zoveel verliezen. Eerder hoop ik zelfs om goed wraak te nemen!! Het weer is ook gelukkig goed. De lucht is al drie dagen helemaal blauw geweest en het was in één woord warm!! Vandaag was het echter bewolkt, maar tegen de avond is het weer opgeklaard! Japan heeft weer gevoelige scheepsverliezen geleden. In de Stille Zuidzee zijn ze danig door de Amerikanen afgestraft!! Ze trachtten om een aantal eilanden (lucht- en vlootbases) der Amerikanen aan te vallen, maar ze zijn van de koude kermis thuisgekomen!!! De verliezen zijn nog niet definitief. De R.A.F. vervolgt nog steeds zijn geweldige luchtoffensief, zij het dan ook niet met 1000 vliegtuigen tegelijk. Ook in Lybië wordt nog verwoed gevochten. Van de uitslag is nog niets bekend.

Vrijdag 12

Het is weer koud, guur weer. Ik zwem wel, maar het gaat niet van harte, want het water is tamelijk koud!! We gaan er in onze tegenwoordige ‘heilstaat’ wel op vooruit!! Terwijl de kranten vol staan over buitengewone aardbeienoogsten, is het resultaat dat Moeder nog niet in staat geweest is om ook maar meer dan ½ pond aardbeien in het geheel te kopen!!! Ook de andere oogst van vruchten staat er heel goed voor!! Dit is echter buitengewoon jammer, want al komt er totaal niets, dan krijgen we niet meer dan we nu krijgen!! De nieuwste ontdekking is om brandnetels als groente te gebruiken!!!!! Ze worden reeds op de veilingen geveild voor ƒ 0,30 per kg!! Wel een bewijs voor hoe diep we zijn gevallen, want de dieren eten zelfs geen brandnetels!! 135

Juni 1942

Er wordt op dit ogenblik op alle fronten geweldig gevochten. Vooral bij Sebastopol op de Krim en in Lybië. Het zal zeer de vraag zijn of Sebastopol stand zal kunnen houden! Engeland heeft met Rusland een groot verbond gesloten met volle goedkeuring en instemming van Amerika. Het verbond houdt onder meer in dat de naoorlogse problemen gezamenlijk opgelost zullen worden, en ook dat Engeland zo mogelijk nog in 1942 zal overgaan tot een tweede strijdtoneel in Europa!! Dit is zeer belangrijk!! Vrijdag 19

Vandaag is maar liefst afgekomen dat men voor de hele volgende week 2 pond aardappelen per persoon kan krijgen!!! Dit is genoeg (krap) voor twee dagen eten. De rest van de week moeten we teren op een ¼ pond gort per persoon. Dit is nu de Nieuwe Orde in woord en beeld!!!! Op alle oorlogsfronten wordt zeer hard gevochten. Sebastopol is nog niet gevallen en ook Tobroek houdt nog stand. Toch is de toestand er gevaarlijk!! De koningin is in Amerika per vliegtuig aangekomen om een bezoek te brengen aan haar dochter en ook aan Roosevelt!!!!! Ook Mr. Churchill zit thans voor de tweede keer op het Witte Huis om gewichtige besprekingen te houden met Roosevelt. Het is nog steeds geen zomer! Alle hoop is thans op de langste dag gevestigd!

Woensdag 24

En die hoop is niet tevergeefs geweest. Het is Zaterdag prachtig weer geworden. Er is wel wat wind, maar verder is het echt zomer. Gisterenavond heb ik een fijne polowedstrijd gespeeld, en wel tegen Forel! En omdat we revanche moesten nemen daar we een paar weken geleden met 5-2 verloren hadden, hebben we ze nu met 5-1 de zak gegeven!! Ik heb één doelpunt gemaakt. In de oorlogvoering is er niet veel nieuws. Het enige nieuws is slecht nieuws, en wel dat Tobroek gevallen is (Zondag jl.). Dit is een geallieerde nederlaag, want er zijn 25.000 gevangenen!! Dit is dus niet bevorderlijk voor de goede stemming!! Sebastopol houdt echter ondanks de reusachtige aanvallen nog stand!! De Joden moeten vandaag al hun fietsen inleveren, terwijl ze geen fiets meer mogen lenen of huren!! (Alleen in Amsterdam mag dit nog wel.) Juli 1942

Woensdag 1

136

Hitler is zijn grote zomeroffensief begonnen. In de centrale sector en ook in de zuidelijke zijn de Moffen in de aanval, en zeer hevig zelfs. Sebastopol, dat een puinhoop is, houdt nog steeds stand!!!!! Ook in Egypte is de toestand zeer ernstig!!! Rommel is reeds ver in Egypte doorgedrongen, tot op 150 km van Alexandrië! We zijn er allen onder de indruk van, want dit betekent misschien een reusachtige verlenging der oorlog!!! Voor de derde keer is de R.A.F. met meer dan 1000 vliegtuigen boven Duitsland geweest. Bremen was verleden week het doel. Het is nu aardig weer. Ik zit nog steeds te blokken, want het duurt nog 30 dagen voordat mijn ‘baard zo groot is dat hij geschoren moet worden’, of beter: voordat ik het slachtoffer der examinatoren ben. De eersten zijn van de week al gegaan… en gezakt!!! Ze deden A en B tegelijk (de vierjarige opleiding). Maar de uitslagen zijn ontstellend! Maandag slaagde slechts 50% en Dinsdag 30%. Dit is wel om den burger moed te geven, vooral de meisjes, want die zijn ontzettend zenuwachtig!! Maar ik maak me heus niet druk!!

Juli 1942

De Joden worden nu helemaal aan banden gelegd. Ze mogen: 1. van 20.00 tot 6.00 uur niet op straat; 2. slechts van 3 tot 5 winkelen; 3. van geen vervoermiddelen gebruik maken dan alleen de trein op aanvrage; 4. geen ambten op straat uitvoeren dan alleen voddeboer!! 5. geen bestellingen laten bezorgen; 6. niet meer in scheerwinkels komen. Dit is de Nieuwe Orde!!!!! Waar is het einde?? Woensdag 8

De Duitsers zijn in Rusland flink in de aanval en voornamelijk in het zuiden. De ‘puinhoop’ Sebastopol is verleden week gevallen!!! Dit offensief heeft den Mof tienduizenden gekost. Ook ten zuidoosten van Charkov rukken ze op. In Egypte is het op het ogenblik ‘plaats rust’! Rommel wacht op versterkingen om zijn beslissende slag te slaan. Het is nu maar de vraag of ze deze voor kunnen zijn en hem geen rust gunnen. Verder is er niet veel nieuws!! Er is nu aardig wat fruit, d.w.z. aardbeien, perziken, tomaten en kersen!! Ik heb nu zelfs meer kersen gegeten dan verleden jaar. Alles trekt naar de boomgaarden. De enkele vrachtrijders die nog mogen rijden, vervoeren niets anders dan kersenmandjes naar de grote steden!! Ook met de groenten wordt het gelukkig iedere dag beter!!! Het is goed zomerweer! Ik zwem iedere dag. Gisteren is het IIIe van W.Z.C. naar Star in Utrecht geweest en we hebben met 7-0 gewonnen!! We hebben een fijne avond gehad.We hadden heel geen supporters, want het Ie had een heel belangrijke wedstrijd ‘thuis’.

Vrijdag 17

Ik heb een drukke 10 dagen achter de rug, en dit is dan ook de oorzaak van mijn weinig of heel geen schrijven. Vandaag hebben we vacantie gehad, d.w.z. onze school, maar ik moet nog twee weken hard doorleren want over twee weken moet ik ‘onder het mes’. Ik heb een heel rooster in elkaar gezet, maar het is de vraag of er veel van werken komt! Vanavond hebben we grote schoolwedstrijden gehad. Ik weet niet of ik nog een prijs heb, maar we hebben, hoewel het koud was en guur weer, een leuke avond gehad!! De oorlog woedt nog onverbiddelijk voort, vooral in Rusland, waar de Duitsers tamelijke vorderingen maken. Zij zijn over de Don heen in het zuiden, en Rostov loopt voor de 2e maal gevaar in Duitse handen te komen! In Egypte is Rommel tot stilstand gekomen. Verder is er geen oorlogsnieuws. In Amsterdam zijn de meeste Joden van gemiddelde leeftijd weggevoerd!!! De mannen naar Polen en de vrouwen en kinderen naar Duitsland! Duizenden en duizenden zijn er weggevoerd. Het is aan de uittocht naar Babel gelijk. Er zal geen Jood schijnbaar meer mogen leven, want alles wordt weggevoerd. Ook zijn er van de week weer veel gijzelaars opgepakt, vooral uit de omgeving van de Rijnstreek, uit Utrecht, Gouda, Den Haag, Alphen enz. enz. Wonder boven wonder is er nog geen uit Woerden opgehaald!! Dit komt zeker omdat de burgemeester nog geen N.S.B.’er is. Ook hebben er weer scherpe stukken in de krant gestaan, die waarschuwden voor sabotage.

Woensdag 22

Een nieuwe verschrikking heeft ons bereikt. In veel grote plaatsen worden fietsen gevorderd: weggehaald uit huizen, uit fietsenstallingen en van de weg!!! In Utrecht moeten alle herenfietsen ingeleverd worden, uitgezonderd die van dokters, handwerkslieden en leden van openbare instanties. Je krijgt geen cent vergoeding! Van de trekkers en kampeerders worden de fietsen gewoonweg weggehaald en ze mogen verder gaan lopen!! Ook heeft de Nieuwe Orde bepaald dat men voortaan naakt mag zwemmen!! Voorwaar, een prachtige opbouwende orde! 137

Augustus 1942

De oorlog in Rusland woedt hoofdzakelijk boven Rostov!! De Russen trekken langzaam terug, zonder dat hun legers verwoest worden of omsingeld. Ook in Lybië gaat het gevecht heen en weer. De Chinezen hebben het op het ogenblik nog het beste. In enkele grote offensieven hebben ze reeds verscheidene steden terug-heroverd. Het is heel geen zomerweer; het lijkt wel September. Jos en Nel zijn met vacantie naar Velp! Augustus 1942 Zaterdag 1

Om maar direct met de deur in huis te vallen, zeg ik dat ik geslaagd ben! En heus niet op het nippertje, maar ruim voldoende!!! Hier zijn mijn cijfers: Nederlandse Taal 8 Duits 7 Frans 6 Engels 7 Geschiedenis 9 Aardrijkskunde 8 Nat.Historie 8 8 Physica 8 Algebra Meetkunde 7 Handelsrekenen 8 Boekhouden 9 Schrijven 5 5 Tekenen Het is dus wel aardig. Alleen de laatste ‘twijfelaars’ zijn niet best, maar het is toch niet van veel belang! We waren Vrijdag met ons negenen en drie ervan zijn gesjeesd. Dit ging dus wel, maar het was pech voor de jongens. Er waren echter ploegen, waarbij er van de zeven slechts twee slaagden. Mijn ploeg was het best, want er zakte er maar één!! Het was een schitterende zomerdag en alles is me 100% meegelopen!! Het waren allemaal jofele examinatoren, behalve de ‘Franse’. Die maakte me lelijk in de war en zat me finaal uit te lachen. Het was wel een benauwd halfuurtje, vooral toen die ploeg die voor ons ging bijna helemaal gezakt was!! Maar ik had me te veel bezorgd gemaakt en ik kwam er met glans. We hebben allemaal een mooi diploma gehad en reeds ’s avonds hadden we een fuifje bij Clasien Chardon, waar we de bloemetjes behoorlijk hebben buitengezet!!! Het is verder fijn weer en vandaag ben ik ’s middags heerlijk wezen zeilen op de Nieuwkoopse Plassen met de schuit van Zuijderduijn! Ook moest ik vandaag al mijn schoolboeken inleveren! Een heerlijk gevoel te weten dat geen examenvraag meer kwelt en dat ik geen ezelsbruggetjes hoef te onthouden.

Zondag 9

138

Het is aardig zomerweer en ik zwem vaak. Ik heb nog niet behoeven polo te spelen, maar we moeten nog drie competitiewedstrijden spelen. Verder is heel W.Z.C. niet erg gelukkig in de competitie, want we hebben tot nog toe nog geen een kampioenschap in de wacht gesleept. Alleen ons 3e (waar ik in speel) heeft nog kans en kan door een beter doelgemiddelde kampioen worden!! En het was nog niet zo erg dat wij niet kampioen werden, maar erger is dat onze Woerdense concurrent Forel maar liefst 4 kampioenen heeft!! Dit is voor onze

Augustus 1942

vereniging dus een flinke nederlaag!! Nu ligt het er niet aan dat W.Z.C. Forel niet aankon, maar de hoofdzaak is dat Forel met ± 23 spelers vier zeventallen heeft onderhouden. Dit komt omdat er enkele spelers naar Duitsland zijn (nl. twee). Nu zijn er voor enkele spelers dispensaties aangevraagd, en zodoende gingen er spelers van het eerste naar het tweede enz. enz. En we hebben er niets tegen kunnen doen, want de Forel-voorzitter doet de hele dag niets anders dan wringen en zoeken of hij niet een gaatje kan vinden om zich toch maar aan de reglementen te houden. Verder zijn we serieus aan het trainen voor de jaarlijkse ‘Singelwedstrijd’. Ik doe misschien weer mee.

Vrijdag hebben we een tweede fuif van het examen gehad, nl. in Oudewater. We hebben een leuke avond gehad en waren klokslag 12 uur thuis. Wat de oorlog betreft: 1. De Mof rukt nog steeds op in de Kaukasus, en ze zitten al ± 250 km ten zuid oosten van Rostov. 2. Op de rest van het oorlogsfront is de toestand stabiel. 3. Ook op het Egyptefront is er rust. 4. Het rommelt weer flink in Brits-Indië. De voornaamste leiders der Indische partijen zijn gevangengenomen, onder wie Ghandi Wehroe. Ghandi heeft een revolutionaire rede gehouden en hij ijvert ontzettend voor een vrij Indië 36. Verder nieuws ontbreekt. Zondag 16

Een nieuwe schanddaad is gegrift in het Nederlandse hart. Vijf gijzelaars zijn gisterenochtend doodgeschoten!!!!! Aan het begin van de week is er in Rotterdam een aanslag gepleegd op een militaire trein, die echter mislukt is omdat de trein 10 minuten vertraging had. Er werd echter toch een waarschuwing bekendgemaakt van Generaal Christiansen dat, indien de dader zich Zaterdag niet had aangegeven, er gijzelaars voor verantwoordelijk gesteld  36 

India, niet te verwarren met Nederlandsch-Indië. 139

Augustus 1942

zouden worden. Ook werd er ƒ 100.000 uitgeloofd voor degene die de dader kon opsporen. Echter geen een Hollander was geneigd om voor dit Judasloon zijn land te verraden!!! En zo zijn er weer vijf nieuwe offers gevallen! Heel het volk is zeer verontwaardigd en het bevordert de rust niet, want ik geloof dat, als we konden, er vast opstand zou komen! Verder heb ik een aardige vacantieweek achter de rug! Mijn vriend Mat uit Arnhem is bij me geweest en is zojuist weer vertrokken. Hij vond het hier nog een waar Luilekkerland en is in de zes dagen maar liefst 5½ pond aangekomen!!! We hebben aardig weer getroffen en zijn een middag met nog een stel kennissen naar Utrecht geweest, waar we ons best vermaakt hebben. Gisteren ben ik naar de nationale zwemkampioenschappen in Amsterdam geweest, terwijl Mat naar familie in Amsterdam ging. We hebben nog een andere logé hier sinds Donderdag, nl. Manus uit Utrecht, die straks nog weg moet, want z’n fabriek begint morgen weer. Van de oorlogsfronten is er niet veel nieuws. In Rusland vorderen de Moffen in het zuiden minder, terwijl op alle andere fronten de Russen de toon aangeven. Ook in Egypte is er niets voorgevallen. Wel in de Middellandse Zee is het van de week rumoerig geweest, nl. een groot Brits convooi moest naar Malta en is daar ook veilig aangekomen, terwijl van de beschermende schepen een vliegtuigmoederschip en een kruiser vernietigd zijn. Dit is een hoge tol!!! In het Oosten is Japan in het defensief! Vooral in China gaat het hun niet voor de wind. En zelfs de geallieerden zijn in de aanval, en wel bij de Salomonseilanden ten oosten van Nieuw-Guinea. Hier hebben de Yankees enige eilanden, die de Japanners bezet hadden, veroverd!! Ook de vloten zijn slaags geraakt, maar er zijn nog geen nauwkeurige berichten hieromtrent. In de winkel is het slap. De weinige inmaakglazen die we gehad hebben, zijn allang weer weg, hoewel de mensen de deur nog steeds platlopen. Verder hebben we zelf aanstampers laten maken, omdat deze ook al tijden uit de mode waren (dus verdwenen). Nu heb ik alleen van aanstampers een aardige etalage gemaakt, die goed gelukt is. Donderdag 20

Gisterenmorgen op de dag is er een grote geallieerde raid op de Franse Kanaalkust bij Dieppe gehouden!! Dit was weer een proberen voor de grote invasie!! Amerikanen, Canadezen, Engelsen en Fransen namen er aan deel. Er werden zelfs tanks aan land gezet!! De geallieerde verliezen zijn zwaar, o.a. 94 vliegtuigen!! Maar toch mag er aangenomen worden dat de Moffen er meer verloren hebben!! Er werd ons allen weer eens een hart onder de riem gestoken toen we dit nieuws hoorden, alleen moest het nu dé Grote Aanval zijn!! Maar wanneer die zal komen??? De Russen weren zich nog steeds en trekken nu niet meer zo snel terug!! Het is een paar dagen prachtig zomerweer geweest, slechts gisterenmiddag was er een geweldige donderbui en er brak een ware wolkbreuk los!!! De hele straat leek wel een goot, en de goten waren net onstuimige rivieren.

Dinsdag 25

Gisteren is de jaarlijkse ‘Singel’ weer gehouden. Er was een geweldige deelname voor!! Meer dan 100 deelnemers(sters) verschenen om ’s avonds 7 uur aan de start bij de Snellerbrug. Het was goed water, hoewel er al veel kroos lag, en het was helder weer. Ik had me ook opgegeven, en hoewel ik ’s ochtends ervoor met mijn hand in een spijker was gevallen, deed ik toch mee. Toch ben ik niet zo vlug afgegaan als ik me had voorgesteld!! Mijn tijd weet ik nog niet en de hoeveelste ik was, weet ik ook niet. De start was ontzettend snel en het record, dat op 24.55 minuten stond, is met meer dan een minuut, nl. 23.23, gebroken en wel door de winnaar van verleden jaar: Van Driel van Forel. Truus Mulder van W.Z.C., die ook vorig jaar winnares was, won de damesafdeling in 29 minuten. Er waren maar liefst in

140

September 1942

de dertig dames!!! Er was ontzettend veel publiek en het was een buitengewoon geslaagde wedstrijd!! Ook Zaterdag was Woerden in zwemtooi. Er was nl. een groots tournooi bij W.Z.C. Er waren acht verenigingen en er werd goed gespeeld, en het was een gezellig drukke middag!! Er is van de oorlog niet veel nieuws. De Duitsers naderen Stalingrad aan de Wolga!!! Dit is het belangrijkste nieuws. Zondag 30

Donderdagmorgen ben ik vrij onverwacht naar school gegaan (Handelsschool in Utrecht 37)!!!! Omdat ik Woensdag daarvoor nog niet wist of ik toegelaten kon worden, heeft Vader ’s ochtends een briefkaart geschreven en de volgende morgen werd er getelefoneerd dat ik maar moest komen. Ik ben daarop gegaan en nu is alles al oké. Het is wel wat onwennig en vreemd, maar het zal wel gauw beter gaan. Het is de afgelopen week behoorlijk warm geweest, warmer zelfs dan in Juli. Ik heb er behoorlijk van ondervonden van dat gesjouw in Utrecht met een geweldig zware schooltas (het is 25 minuten lopen). September 1942

Zondag 6

Veel nieuws is er niet in de afgelopen week voorgevallen. Het is mooi weer, maar het zwemseizoen is nu toch langzamerhand afgelopen. Op school bevalt het mij best, al ben ik met sommige vakken achter. Alleen moet ik eraan wennen om ’s morgens vroeg om 7 uur op te staan, maar ook dat went wel. In de oorlog is niet veel verandering ingetreden. De Duitsers zetten alles op alles om Stalingrad te veroveren. Ze zijn reeds meer dan 14 dagen in de aanval, maar tot nog toe houdt de stad stand. In Egypte is Rommel vorige Maandag weer tot de aanval overgegaan, maar toch heeft hij nog niet veel vorderingen behaald. In China gaat het de Chinezen goed. De strijd tegen de prijsopdrijving in winkels wordt hoe langer hoe heviger. In de afgelopen week zijn er verscheidene grote warenhuizen met hun filialen wegens prijsopdrijving gesloten en zwaar beboet!! Ook de distributie moest weer eens wat van zich laten horen, nl. dat zelfs de taptemelk op de bon is, en wel ¼ liter per dag per persoon!!!!!! Nu moeten de meeste mensen per dag van een ¼ liter melk leven; voor de koffie, thee, pap, voor beslag aanmaken enz. enz. ¼ liter per dag!!

Zondag 13

Het is mooi zomerweer en van de herfst is nog niet veel te bespeuren. Ik heb volgende week vacantie wegens gebrek aan plaatsruimte! Natuurlijk is er genoeg huiswerk opgegeven, maar dat kan toch makkelijk af. Mijn eerste bijbaantje heb ik van de week aangenomen, nl. een eenvoudige boekhouding bijhouden van Van Beek, sigarenhandelaar! In de oorlog is er niet veel nieuws. De Duitsers hebben nog steeds Stalingrad niet kunnen veroveren.

 37 

De Middelbare Handelsschool (M.H.S.). 141

September 1942

Henny Koes, die sedert enige maanden in Krabbendijke (Zuid-Beveland) als kantoorboekhouder op een conservenfabriek werkt, is nu een dag met verlof hier. Onze wintervoorraad begint al aardig te groeien. Moeder maakt bijna elke dag wat in, en soms zitten we tot ’s avonds heel laat appelen of peren te schillen, die dan gesteriliseerd worden. Ook voor brandstof hebben we gezorgd, d.w.z. voor turf en hout, want de steenkolen zijn alleen nog maar herinneringen uit vroeger tijden. Van de distributie hebben we pas 2 mud eierkolen!!

Zondag 20

Nog steeds houdt Stalingrad stand. De gevechten zijn ontzettend verwoed en kunnen gerekend worden tot de felste van de hele oorlog!! Ieder Russisch huis, iedere hut is omgebouwd tot een volledig fort!! Dwars door de voorsteden zijn hele loopgraaflabyrinthen verrezen. De strijd is dikwijls van man tegen man!! Iedere dag staat er nu hetzelfde liedje in de krant; iedere keer is het: “Nieuwe vorderingen bij Stalingrad”, of “Dieper in Stalingrad doorgedrongen” enz. enz., maar in werkelijkheid wordt het één groot ‘soldatenkerkhof ’!! Op het verdere Russische front is niets nieuws. Ook in Egypte is het stil. Een verheugend feit is van de week bekend geworden, nl. dat Juliana omstreeks Januari een nieuwe telg hoopt ter wereld te brengen!! Door dit nieuws zijn we allen zeer ontroerd. Immers, hoelang is het niet geleden dat er een Oranjetelg in het buitenland geboren is? Ik heb een hele vacantieweek achter de rug! Het was aardig weer en ik heb me best vermaakt. Ik heb bijna de hele week witte kool gesmokkeld voor zuurkool en heb er aardig mee verdiend!!!!!! Gisteren ben ik naar een aardige film geweest. Het zwemmen is nu achter de rug, maar toch ben ik van plan om van de winter door te zwemmen in Utrecht in een overdekt bad.

Zondag 27

Het is heerlijk najaarsweer en we hopen allemaal dat dit weer nog enige weken mag aanhouden, want met de brandstofvoorziening staat het, wat steenkool betreft, vrijwel hopeloos!!

142

October 1942

Met vreugde en bewondering slaan wij het nog steeds heldhaftige verzet der Russen in Stalingrad gade!! Ondanks alle Duitse pogingen houdt de stad stand. Dit is een waar succes en het optimisme wint weer iets!! Verder belangrijk oorlogsnieuws is er niet! Gisteren ben ik naar de jeugdafdeling van de schaakclub geweest en ik heb me als lid opgegeven. Het is er gezellig en schaken vind ik wel fijn. Op school voel ik me nu al veel beter thuis. Voor strafwerk wacht ik me wel, want daar zijn ze ontzettend gul mee!! October 1942 Zondag 4

Nog steeds is het heerlijk weer. Wel is het ’s ochtends koud, maar verder op de dag is het heerlijk zoel. De kachel is dan ook nog niet gezet. Stalingrad houdt stand!! Iedere keer kan ik ditzelfde opschrijven, maar er is toch een groot verschil daartussen, want iedere keer dat ik deze woorden schrijf, is het een stapje dichter bij de Russische winter. Daarom moet Stalingrad binnen een maand vallen, of de Duitsers krijgen het helemaal niet meer!!! Verder bijzonder oorlogsnieuws is er niet! Volgende week (of liever, deze week) hebben we weer vacantie!!! Het bevalt me best op school en ik heb tot nog toe aardige cijfers gehaald. Dagelijks gaan er nu treinen naar Moffrika vol met Hollandse arbeiders. Ook uit Woerden zijn van de week ca. 30 arbeiders vertrokken. Donderdag heb ik een trein stampvol met arbeiders zien vertrekken uit Utrecht. Het hele station was stamp- en stampvol met familieleden. Het was in één woord een ellendig gezicht! In de winkel is het nu niet erg druk. Hoewel de inmaaktijd nog niet voorbij is, lopen de mensen toch niet meer om inmaakflessen, -potten of ringen, want ze weten nu wel dat er niets is. En meestal wordt ook voor andere dingen nee verkocht. De draadnagels raken ook voor de winkelverkoop op (grote partijen aan timmerlieden of fabrieken werden allang niet meer geleverd). Emaille mag niet meer verkocht worden Dit is niet zo erg, want er is toch niets meer!! Alleen met ruilen kan nog wat gedaan worden, hoewel ook dit al moeilijker wordt. Zo heeft een boer voor een grote emaille pan 4 pond boter geboden. En ook wij moeten levensmiddelen ruilen met de groothandel!!

Zaterdag 10

Het mooie zomerweer is verdwenen. Er is een koude, gure wind en het regent vies. Gisteren is hier een jongen, die in de Abeidsdienst 38 tijdens gymnastiek zijn nek gebroken had, begraven. Niet met militaire eer, maar met arbeidsdiensteer!! Het was werkelijk plechtig! Een afdeling van de Arbeidsdienst heeft hem de laatste eer gebracht. Een eigen muziekcorps speelde treurmarsen, terwijl zijn eigen afdeling de baar droeg en weer een andere afdeling met blanke spaden op de schouders de stoet sloot. Vele kransen bedekten de baar. Het was de oudste zoon van het grote huisgezin _____ 39, en daar deze familie nu niet direct tot de plutocraten van Woerden behoorde, of liever gezegd daar deze familie tot de ‘armoelijders’ van Woerden behoorde, en deze zoon de beste was, is het een grote slag voor de moeder. Nog steeds houdt Stalingrad stand.  38  De Nederlandse Arbeidsdienst (NAD) was een door de Duitsers opgerichte organisatie voor eerst vrijwillige en later verplichte tewerkstelling (Arbeitseinsatz), o.a. voor werkloze militairen.  39  Naam onleesbaar gemaakt door Han Gerritse.

143

October 1942

Gisterenmiddag ben ik naar Utrecht geweest om enkele boodschappen te doen. Dinsdagavond hebben we de eerste W.Z.C.-clubavond gehad. Hij werd gehouden in de sociëteit van Ruijs. Het was erg gezellig en we hebben ons best vermaakt. We hebben gehoord dat verschillende kustplaatsen, zoals Katwijk, Noordwijk enz., geheel moeten geëvacueerd worden!! En de vraag is waarheen? Want overal is er woningnood en zijn er tegenwoordig 2, 3 of wel meer families die bij elkaar inwonen!! Vrijdag 16

Maandag heb ik fijn gezwommen met de poloclub in Gouda. Dit was de eerste keer van de winter, maar deze winter zal er werkelijk intensief getraind worden! Een drukke week ligt bijna achter de rug. Voor mij was deze week druk vanwege de vele repetities, maar vooral thuis was het overstelpend druk. Ten eerste moesten alle appels die we gekocht hadden, gehaald worden en naar alle kennissen en familie gestuurd worden. Ten tweede was er een zending inmaakpotten aangekomen en deze vlogen letterlijk weg, maar ook moesten we er verscheidene wegbrengen, zodat dit ook heel wat tijd nam. En ten derde is Moeder weer eens aan de inmaak geweest, zodat ook daar handen te kort kwamen. De oorlog gaat onafgebroken verder. In Stalingrad duurt de strijd nog steeds voort. Ook in de Grote Oceaan is er weer bedrijvigheid. De Japanners trachten nog steeds de Salomonseilanden weer in bezit te nemen, maar de Amerikanen zitten er goed en zijn er niet zomaar weg te slaan. De Japanners lijden bij deze aanvallen grote verliezen. Het is los, buiig weer, maar het kan slechter.

Maandag 19

Vanochtend is voor het eerst sinds ik in Utrecht op school ben de trein zo overtijd geweest dat wij twee uur later, dat is om 10.40 uur, op school kwamen. Wel is er in die tussentijd een trein geweest, maar die was zo vol dat we er onmogelijk bij konden! Zelfs de bagageruimte en Weermachtafdeling (die tussen haakjes steeds groter wordt) waren propvol. Later hebben we gehoord dat de trein ook nog over Nieuwersluis ging, zodat de passagiers ruim een uur in de trein gezeten (of liever gehangen) hebben. Om tien uur kwam er een heel lege trein alleen voor Woerden. Zodoende hebben we lekker gezeten en deze ging ook weer de gewone weg. We waren met nog een heel stel andere jongens en meisjes. Het is miezerig, guur weer!

Dinsdag 27

Vanavond ben ik voor het eerst naar de catechisatie geweest. Het viel best mee en we zitten er met een gezellig stel! Gisterenavond zijn we in Gouda wezen trainen. Zondag was tante Lol jarig en wij zijn daar wezen eten. Er was heel wat familie, ook uit Amsterdam, en van hen hebben we gehoord hoe vreselijk de Joden in Amsterdam lijden. Iedere week gaan er weer nieuwe transporten weg en worden hele gezinnen uit elkaar gerukt. Vader moet naar Duitsland, moeder naar een kamp en waar de kinderen blijven, is nog steeds een raadsel! En niet alleen jonge, gezonde Joden worden weggehaald, maar zelfs grijsaards en zieken worden met de ziekenauto uit huis gehaald om naar de kampen vervoerd te worden!! Duizenden pakketten met levensmiddelen sturen de nog overgebleven Joden naar hun lotgenoten. Slechts enkele bereiken hun doel. In één woord komt het hierop neer: Dat er geen één Jood meer mag blijven leven!! Op school branden nu de kachels. Ook thuis ligt hij de hele dag op wat turf en hout. De vierde klas heeft van de week vrij en wij zullen volgende week wel weer aan de beurt zijn. Wanneer het tussenrapport komt, weet ik niet, maar het is al wel klaar, dus moet het gauw komen.

144

November 1942

Over de oorlog is er niet veel bijzonders te melden. Alleen dat de Engelsen het weer eens in Egypte willen proberen om Rommel te verdrijven. Of het lukken zal??? Ook Stalingrad houdt stand! Zaterdag 31

Gisteren hebben we tegen de verwachting in nog herfstvacantie gekregen, die tot en met a.s. Maandag zou duren. Maar volgende week hebben we weer een hele week vrij, zodoende hoef ik pas Maandag 9 November weer naar school. Woensdag heb ik mijn tussenrapport gehad. Er stond geen enkele aantekening op, dus was het in orde. Gisteren ben ik aan de smokkel geweest, nl. ik heb 2 kazen en een geslacht konijn naar Utrecht getransporteerd en op de plaats van bestemming veilig en wel afgeleverd. Vanmiddag ben ik naar de schaakclub geweest, terwijl ik nog steeds bijna iedere Zaterdagavond naar de Jongensclub ga. We hebben een nieuwe kachel in de huiskamer. Het is een Faber Kookhaard en hij bevalt best. Ook in de voorkamer hebben we een nieuwe haard (ook een Faber), die we met onze eigen geruild hebben. Gisteren was het de eerste dag van de nieuwe maandelijkse periode van de distributiebonnen. Toen de bonnen bekend werden, kregen we een ‘aangename’ verrassing, nl. dat de meeste rantsoenen gehalveerd waren, b.v. van gort, havermout, meel enz. Ook de rokers krijgen 2/3 van hun rantsoen, terwijl de versnaperingen ook minder worden. Dit is natuurlijk allemaal voor de Duitse soldaten, die weer een Kerstmis (‘Weihnachten’) in de oorlog moeten meemaken. Dus moeten ze tegen die tijd als het ware vertroeteld worden!! November 1942

Donderdag 5

Maandag jl. is de wintertijd ingegaan. De zomertijd die we nu gehad hebben, is wel de langste die er ooit geweest is, want de Duitsers hebben hem in 1940 ingevoerd met 40 extra minuten en tot 2 November 1942 is deze tijd gehandhaafd gebleven. De 40 minuten zijn er echter niet afgegaan. Deze verzetting heeft een voor- en een nadeel. Voordeel is dat het ’s ochtends veel vroeger licht is, maar een groot nadeel is dat we nu om 4.45 uur ’s middags de lamp al op moeten hebben om te kunnen lezen. En deze tijd wordt al naar gelang we in de winter geraken nog vroeger!! Deze week heb ik weer de gedwongen vacantie. De eerste dagen heb ik veel huiswerk gemaakt, maar nu verveel ik me. Gisterenavond hebben we W.Z.C.clubavond gehad. Wat de oorlog betreft gaat het uitstekend!! Nadat het Britse offensief in Lybië de eerste dagen niet bijzonder hard van stapel was gelopen, is er nu een plotselinge verandering in gekomen, en wel dat de Duitsers en Italianen op de terugtocht zijn, en wel op een zeer wanordelijke manier!!! De Engelse buit is geweldig en in één woord gaat alles naar wens!! De mensen zijn er hier helemaal vol van!

Zondag 8

Nieuwe geallieerde actie in Frans Noord-Afrika!! Vanochtend hebben grote Amerikaanse troepeneenheden, gesteund door Engelse zee- en luchtstrijdkrachten, landingen op geheel Frans Noord- en Noordwest-Afrika uitgevoerd. 145

November 1942

Het hangt er nu maar vanaf: wat doet Frankrijk en vooral wat doen de Franse koloniën? Dit grote nieuws heeft ons op geweldige spanning geëlectrificeerd. Zal eindelijk het begin van het einde aangebroken zijn??? In Egypte is Rommel er nu bijna helemaal uit, wat tenminste de Duitsers betreft. De Italianen moeten het, volgens de Moffen, zelf maar uitzoeken, en nu zitten ongeveer vier Italiaanse divisies van alle voedsel ontbeerd midden in de woestijn te wachten tot ze gevangengenomen worden. Morgen hoop ik weer naar school te gaan. Dinsdag 10

146

Vandaag is mijn 16e verjaardag. Wel wat vreemd, want de hele dag ben ik in Utrecht geweest en alleen ’s avonds hebben we het leuk gehad. Wim Breunesse en Dik Zuijderduijn waren er. Ik heb verschillende boeken gehad. Nog steeds is er goed oorlogsnieuws!!! Oran is gevallen! In Algiers is er wapenstilstand. Ook Britse troepen zijn geland. Geallieerde opmars op NieuwGuinea. Stalingrad houdt stand.

November 1942 Woensdag 11

Dag van nieuwe strijd en nieuwe veranderingen op het oorlogsschaakbord!! Hitler pareert de Engelse, of liever geallieerde aanval vanuit het zuiden door de rest van onbezet Frankrijk te bezetten!!!! Zodoende wil hij een geallieerde landing op de Franse kust in het zuiden voorkomen. Ook zijn er reeds enkele dagen Duitse luchtstrijdkrachten in Tunis!!! In Frans Noord-Afrika is de strijd beslist en gestaakt!!!! De geallieerden hebben alle voorname punten bezet (Algiers, Casablanca, Oran en de hoofdstad van Marokko). Rommel is nog steeds op de vlucht! De Russen doen overal tegenaanvallen! Het is te begrijpen dat we hier allen opgewonden zijn van het nieuws. Het lijkt wel alsof de eerste oorlogsdagen weer terugkomen. En toch valt hier bijna niets te bemerken. Zelfs de vliegtuigen laten zich niet of zelden zien!! Er zijn hier weinig Duitse soldaten en het is alsof er niets gebeurt!! Ik weet niet of Hitler tegenstand ondervindt in Zuid-Frankrijk, maar dat wordt morgen wel bekend. Ook de Italiaanse troepen zijn Frankrijk binnengevallen! Wat de Franse staatslieden doen, is onbekend. Zo ben ik dan gekomen aan het einde van mijn IIIe dagboek. Hoeveel zullen er nog volgen alvorens de oorlog ten einde is? Laten we hopen geen twee 40!!!!!

Donderdag 12

Engelse en Amerikaanse troepen rukken snel op Tunis aan, waar ook Duitse luchtstrijdkrachten geland zijn. De Duitsers hebben nu de voornaamste steden in onbezet Frankrijk bezet, behalve Toulon, de oorlogshaven. Deze zal niet bezet worden. Waarom weet ik niet. Verder is er geen belangrijk nieuws. Moeder is vandaag naar Amsterdam en blijft misschien vannacht over. Het heeft me nog heel wat moeite gekost dit cahier te kopen, want het is nergens meer in de winkels te krijgen. Toch ben ik voorlopig weer voorzien.

Vrijdag 13

Tobroek en Berdia zijn in Britse handen!! Ik geloof dat dit de vijfde keer is dat deze steden van bezitter verwisseld zijn. Laten we hopen dat het nu de gehele verdere oorlog Brits blijft!! Wel een bewijs dus dat, ondanks alle berichten in de krant die zeggen dat Rommel weer aanvalt en zich geheel hersteld heeft, de Britten nog steeds flink oprukken.

Zondag 15

Bijzonder oorlogsnieuws is er vandaag niet. Franse troepen vechten tegen de Duitse strijdkrachten die in Tunis geland zijn! Ook de geallieerde troepen zitten nu in Tunis. Het is guur, koud herfstweer, of je kunt beter zeggen: winterweer. Overal branden nu wel de kachels, als er tenminste brandstof is.

 40 

Het werden er twee! 147

November 1942

Al enige tijd geleden is er bekendgemaakt dat men niet meer vrij is met het geven van namen aan jonggeborenen. Wanneer men een kind wil noemen naar een van de regerende of levende Oranjes, dan moet men kunnen aantonen dat er een familielid is dat zo heet. Wil men een kind b.v. Juliana noemen, dan moet men naar het stadhuis gaan en kunnen bewijzen dat moeder, tante, opoe enz. Juliana heet. Anders is het verboden om het zo te noemen. De voornamen van Churchill en Roosevelt mogen helemaal niet meer genoemd worden (Winston en Franklin).

Zaterdag 21

De afgelopen week is kalm verlopen. Bengazi is door de Engelsen gisteren bezet. In Tunis gaat het wat langzamer, maar zeker! De Russen hebben een grote overwinning in de Kaukasus behaald, en de Amerikanen bij de Salomonseilanden op de Japanse vloot! Volgende week heb ik weer vrij, maar met een stapel huiswerk.

Vrijdag 27

Ook Toulon is nu door de Moffen bezet! Weer een belofte van Hitler verbroken. Maar de buit is verdwenen!!! Alle oorlogsschepen (slagschepen, kruisers, torpedojagers enz.) zijn uitgelopen. De luchtafweer is in werking getreden, en voorraden en opslagdepots hebben de Fransen in de lucht laten springen. Waarschijnlijk zal nu de gehele Franse vloot zich wel onder de geallieerden scharen, want aan het begin van de week hebben ook Dakar, Frans West-Afrika en Martinique zich onder Darlan geschaard, die voorlopig met de geallieerden meewerkt. De Russen zijn thans in het offensief!!! Geweldige klappen delen ze uit tussen Don en Wolga nabij Stalingrad. De buit is enorm!!! Te veel om op te noemen!! ± 100.000 gevangen en dode Moffen, 5000 voertuigen (auto’s enz.), ± 1400 tanks, millioenen patronen, granaten enz. enz. Het is nu maar de vraag of ze ook gebied zullen veroveren en hoeveel. Generaal Timosjenko, de jonge Russische generaal, die volgens Berlijn al wel vijf keer verslagen en vernietigd is, achtervolgt de Duitse troepen steeds weer. Overal komt hij weer tevoorschijn waar hij volgens het Weermachtsbericht verslagen is!! De Engelsen en Amerikanen zijn nu op ongeveer 30 km van Tunis en Bizerta verwijderd. In Lybië: pauze! Het is nog steeds geen winter, het is gewoon weer. Wel moet de kachel branden, maar niet ‘full speed’. Mijn meeste huiswerk heb ik van de hele week af. Maandag en de hele volgende week zitten we vol met repetities, maar ik troost me: nog twee weken en we hebben kerstvacantie!! Als kerstverrassing krijgen we boter extra, en wel een ½ pond per persoon!!!! Maar, opdat we niet te vet worden, minder vlees!! Onze portie vlees per week is nu ½ pond per persoon, been inbegrepen, zodat we op ongeveer 2 ons kunnen rekenen!

148

December 1942

December 1942 Dinsdag 1

Het is regenachtig, koud weer. Deze en volgende week heb ik weer school en we zitten midden in de repetities. Vanavond zijn we met z’n allen bezig geweest om met een machine aardappelmeel te maken. Het is een heel werk en wij moeten nu maar afwachten of er wat van komt. We hebben gisteren onze schaatsen voor de hele winter gekregen, en wel de hoeveelheid van 24 paar, in plaats van een paar honderd!!! Toch moesten we nog blij zijn, want er waren genoeg zaken die niets kregen. In de oorlogsvoering gaat het best. Bijzonder nieuws is er niet!

Donderdag 10

Vanochtend is er bij het station een spoorwegongeluk gebeurd. De ‘Leidenaar’ ontspoorde vanmorgen om ongeveer kwart voor zeven. Er waren verschillende gewonden, van wie enige ernstig. Wij waren pas om half tien in Utrecht, en ook vanavond was er vertraging. Dit is anders geen zeldzaamheid, want bijna iedere trein is ongeveer een halfuur te laat. Daarbij komt nog dat de treinen zo overvol zijn dat wij niet eens meer kunnen staan. We ‘hangen’ gewoon tussen de mensen in!! Zaterdag was het b.v. zo vol dat ik er niet meer door de ingang in kon komen. Cor van Mouwerik was er wel in en stond bij een raam midden in de coupé. En toen ik er niet meer bij kon, ben ik maar door het venster naar binnen geklommen. Dit werd weldra gevolgd door verschillende andere reizigers!! Het was een prachtig gezicht die grote mensen door een raam te zien klimmen. Het is bovendien ook nog een hele hoogte! Zaterdag krijgt onze klas vacantie! De week daarop moeten we dan onze rapporten halen. We krijgen, omdat deze vacantie zo lang duurt (13 December tot 18 Januari), een massa huiswerk op. Wat de oorlog betreft is er niet veel bijzonders. De luchtoorlog is zeer actief. Vooral boven de Middellandse Zee. Ook in het westen, b.v. Eindhoven, is aan het begin zwaar gebombardeerd. Er zijn veel doden gevallen en de Philipsfabrieken zijn bijna helemaal vernietigd!! Te land is er in Tunis geen vooruitgang! Hoe dit komt weet ik niet, maar we vinden het tamelijk vreemd dat het zo lang duurt. Ook in Lybië zitten de Engelsen nog steeds in de buurt van El Agheila.

Dinsdag 15

Afgelopen zaterdag heb ik vacantie gekregen. Zaterdag a.s. moet ik mijn rapport gaan halen. Een leraar verlaat dan ook de school omdat hij met pensioen gaat. Diezelfde middag ga ik naar een jeugdconcert in Utrecht. Gisterenavond ben ik met Jos en Nel en Janny Blonk naar een volksconcert van het U.S.O. (Utrechtsch Stedelijk Orkest) geweest. Ik heb er werkelijk genoten. Alleen was het jammer dat de trein van 10 uur eerst om half 12 uit Utrecht vertrok, doordat dit de laatste gelegenheid is en deze op alle andere treinen moet wachten. Wij zijn thuis weer bezig met de voorraad op te nemen. Het is in verhouding met vooroorlogse jaren bedroevend!!!! Rommel vlucht verder naar Tripolis! Gisterenmorgen hebben de Engelse troepen El Agheila veroverd en nu zitten ze vlak achter Rommel aan!! In NieuwGuinea zit het de Jappen ook niet glad. In de gehele Zuid-Oosthoek zijn ze nu bijna verdreven, zodat het gevaar voor Australië afgewenteld is.

Dinsdag 22

Vanmorgen om ± 12 uur werd ons uit Apeldoorn getelefoneerd dat tante Lien plotseling overleden is. Dit is een treurige tijding, temeer daar het drie dagen voor Kerstmis is. De begrafenis is op de dag vóór Kerstmis, nl. a.s. Donderdag. 149

December 1942

Vader en Moeder zullen er natuurlijk wel heen gaan, zodat ik dan alleen op de winkel zal moeten passen. De Engelsen hebben nu een hele manie om op locomotieven te loeren. Vanmiddag is hier de locomotief van de ‘Leidenaar’, die juist alleen stond om te draaien, in de buurt van de melkfabriek onder vuur genomen en totaal verwoest. De rangeerder, machinist en leerling-machinist raakten gewond. De laatste was er erg aan toe! Ik was toevallig op de Utrechtsestraatweg en hoorde een geweldige knal. Het was geen bom, maar blijkbaar de klap van een behoorlijk zwaar kanon. De Russen vorderen nog steeds aan het Don-Wolgafront. De Engelsen zitten Rommel nog steeds op de hielen en vorderen ongeveer 20 km per dag. Ze hebben in Birma een offensief geopend van nog geen grote afmetingen. Mijn rapport ziet er prachtig uit: vijf x 8; vijf x 7; zes x 9. Mijn laagste cijfer was dus een 7. Maandag 28

Ik heb rustige kerstdagen gehad! Wij zijn niet uitgeweest en hebben nog goed gegeten! Vlak voor Kerstmis hadden we nog met veel moeite een mud tarwe op de kop weten te tikken voor ‘slechts’ ƒ 220!! En dan te weten dat de mensen in Zeeland onderling een mud voor ƒ 15 verkopen!! Dus zodoende hadden we geen gebrek aan brood. Voor de verandering hebben we vandaag weer eens een inkwartiering! Het is geloof ik maar voor een paar dagen, maar elke dag is één te veel. Dit is reeds de derde keer dat we inkwartiering hebben. Ik hoop maar dat het spreekwoord ‘driemaal is scheepsrecht’ ook op deze inkwartiering betrekking zal hebben!! Wat het voor een persoon is weet ik niet, want hij is om acht uur direct naar bed gegaan. Het Russische Wolga-Donoffensief vordert nog steeds goed. Op enkele plaatsen zitten de Russen alweer in de Oekraïne! De Duitse verliezen zijn geweldig!! In Tripolis hebben de Engelse troepen Cyrte bezet en ze zijn daar reeds 70 km ten westen van. Cyrte ligt halverwege tussen El Agheila en Tripolis.

Donderdag 31

Oudejaarsdag Weer een jaar is bijna voorbij. 1942 bestaat nog slechts enkele uren. Het is half zes als ik dit schrijf, want vanavond gaan we bij Jos en Nel Oud en Nieuw vieren. We blijven er ook slapen, want om 12 uur moeten we binnen zijn. Ik ga hier nu geen philosofische beschouwingen over 1942 houden, want we moeten het oog allereerst gericht houden op de toekomst en dan pas mogen we ons verdiepen in het verleden. Maar toch wil ik hier iets over het afgelopen jaar schrijven. Wat de oorlog betreft zijn er niet zo veel belangrijke gebeurtenissen voorgevallen, en ik wil hier ook niet verder op ingaan, want na de oorlog zullen er maar boeken te over zijn die alles tot in de puntjes zullen beschrijven. Alleen wil ik wel zeggen dat het de zo vurig gewenste vrede niet gebracht heeft. Dit oorlogsjaar wil ik dan besluiten met de woorden van den omroeper van Radio Oranje: “Hoe zwaar ook de last, hoe moeilijk de scheiding, we zijn weer een dag (jaar) dichter bij de bevrijding!” Deze tekst zegt hij iedere dag. Hoe lang nog???? Wat mij en mijn familie persoonlijk betreft heeft het ons dit jaar nog aan niets ontbroken, en hoe wij ook klaagden over de slechte tijden en hoe wij ook hebben gezucht over de distributieperikelen, iedere dag hebben wij nog meer dan voldoende gegeten en iedere dag hebben wij ons nog kunnen kleden en schoeien.

150

December 1942

Uitgezonderd het overlijden van tante Lien enige dagen geleden en van tante Jans in Januari van dit jaar is de hele familie nog in tact gebleven en zijn we allemaal gezond. Zelf heb ik dit jaar mijn U.L.O.-diploma gehaald en ik ben nu op de school voor mijn ‘leven’, d.w.z. dat hier het voorportaal van het leven begint. Nu sluit ik het boek 1942. Debet- en creditzijden zijn volgeschreven; verliesen winstrekening zijn opgemaakt. Saldo…..

151

1943

153

Januari 1943

Januari 1943 Donderdag 7

De eerste week van het nieuwe jaar is alweer achter de rug. We hebben een heel gezellig Oud en Nieuw bij Jos en Nel gevierd, waar het ons nog aan letterlijk niets heeft ontbroken. Het is nu echt winter. Het heeft al enige dagen flink gesneeuwd. De temperatuur zakt echter nog niet zo heel veel onder nul, of met andere woorden het vriest niet hard. We hebben zelf sleden laten maken en ze vliegen weg….. Schaatsen hebben we maar weinig gehad. Het grote Russische offensief duurt nog steeds. Niet alleen in het zuiden, maar ook aan het centrale front zijn de Russen goed gevorderd. Ze hebben daar Weliki-Luki bezet, en zitten niet zo erg ver van de Lithause grens verwijderd. Ook in de Kaukasus rukken de Russen goed op en hebben ze voorname steunpunten bezet. In Afrika vlot het niet best. Het front is bijna helemaal stabiel. Hier volgen de laatste zwartehandelsprijzen: 1 pond boter 1 ons tabak 1 pond koffie 1 pond vet 1 mud tarwe 1 pond appelen 1 ei 1 sigaar 1 fles cognac

ƒ7–ƒ8 ƒ 6,50 – ƒ 7,50 ƒ 70 ƒ 16 – ƒ 18 ƒ 250 ±ƒ1 ƒ 0,50 – ƒ 0,70 ƒ 1,75 ± ƒ 40

Maandag 11

Vandaag voor het eerst op de schaats geweest. Het viel voor het eerst niet mee. Of het door blijft vriezen, staat zeer te betwijfelen, want tegen de avond dooide het. Deze laatste week van de vacantie ben ik weer aan het leren getogen, want ik wil werkelijk een even goed paasrapport hebben als het kerstrapport. De Russen rukken nog steeds in de Kaukasus op. Verder is er geen schokkend oorlogsnieuws.

Zondag 17

Met de vorst is het alweer uit. Dinsdags begon het te dooien en is er bijna geen ijs meer te bekennen. Morgen begint de school weer voor een paar maanden tot Pasen. Ik vind het wel weer eens wat anders dan vacantie, en naar school gaan moet je toch, want anders kun je naar het diploma fluiten! De Russen zijn nog steeds in het offensief! Ook in Afrika schijnt er weer wat activiteit te zijn. De evacuering van de kust wordt hoe langer hoe verder doorgevoerd!! Uiterlijk merkt men er niets van, omdat radio en krant in alle talen zwijgen! Maar wanneer men familie, bekenden enz. in de kuststreek heeft, wordt men gauw uit de droom geholpen. Gehele steden worden met de grond gelijkgemaakt, b.v. in Den Haag wordt alles ten westen van de Laan van Meerdervoort gesloopt en naar Duitsland getransporteerd voor de daar geteisterde gebieden. En de mensen moeten maar ergens een onderdak weten te vinden.

Dinsdag 19

Ik zit weer op school. De treinen lopen nu weer aardig normaal, zodat ik op tijd thuis ben. Leningrad is na 19 maanden omsingeling uit zijn isolement bevrijd, althans voor het grootste deel. Vroeger was de enige toegang tot de stad over het

154

Januari 1943

Ladogameer. Na enkele dagen van verwoede Russische aanvallen hebben de Russen zich gevestigd op de westelijke oever van de Newa, en nu kunnen de Russen ook weer vanuit het oosten de stad in- en uitgaan. Ook de andere offensieven in Rusland vorderen nog steeds. Het 8e Britse leger zit nu ongeveer 100 km van Tripolis. Rommel haast zich naar de stad, maar of hij daar stand zal houden is de vraag. Ook op Zuidoost-Nieuw-Guinea hebben de Engelsen een nieuw Japans steunpunt veroverd. Dinsdagmorgen 7 uur Het is nog donker. Ik zit alleen beneden en eet mijn brood op. Ik heb de B.B.C.-berichten aangezet, in het Engels. Ik kan het vrij goed verstaan. Daar komt bericht uit Canada: Juliana is een dochter geboren. Moeder en dochter maken het goed. De Oranjeboom bloeit weer!!! Een nieuwe scheut is gegroeid uit de oude stam. We hadden allemaal gehoopt op een prins, maar ja, daar is nu eenmaal niets aan te doen. Beatrix is nu 5 jaar en Irene is nu 3 jaar. Wat zullen we blij zijn als we ze weer terug kunnen zien!!!! Vrijdag 22

Onze nieuwe prinses heeft een heel bijzondere naam gekregen, nl. Francisca Margriet!! Francisca betekent bevrijding. Margriet is de bloem die tijdens de Meidagen van 1940 zo welig bloeide. Juliana en de kleine Margriet maken het uitstekend. De feestelijkheden hebben we maar uitgesteld tot na de oorlog. Geen vlag wapperde, geen berichtje stond er in de krant. Totaal niets. In Engeland is er daarentegen des te meer gevierd. Maar we houden goede moed, want wat in het vat zit, verzuurt niet! Het Russische offensief gaat nog steeds goed voort, evenals het Britse in Tripolis. De vleesrantsoenen zijn opnieuw verlaagd, en wel tot 200 gr per persoon per week (been inbegrepen!!!), d.w.z. dat iedereen nog geen 1½ ons vlees per week krijgt!!! En dit was nog niet het einde, stond er in de krant! Wel een goed begin voor 1943!! Tot nog toe hebben we steeds nog ‘zwart’ vlees kunnen krijgen, maar dit zal weldra ook ophouden.

Zaterdag 23

Vanmorgen om 5 uur zijn de Engelse troepen Tripolis binnengerukt, en de Duits-Italiaanse strijdmacht is nu op weg naar Tunis. In 80 dagen heeft het 8e Britse leger ± 1600 km afgelegd. Dit is van Leningrad naar Parijs!!! Dit is een prestatie die zijn weerga in de geschiedenis niet vindt. Vanmiddag ben is als gewoonlijk naar de schaakclub geweest en heb ik mijn onderlinge competitiewedstrijd van een sterke tegenstander gewonnen.

Donderdag 28

Gisteren hoorden we uit Epe dat de familie van Henk ter Haar bericht heeft gehad per Roode Kruis. Henk zit als krijgsgevangene in Japan. Meer niets. Het is wel jammer dat hij niets over Marie en de kinderen schrijft. We hopen echter maar dat het goed met hen gaat! 41 Op dezelfde dag zijn van de twee grote kerktorens van Woerden de klokken eruit gehaald. 42 Er hangt er thans nog één in ieder!! De Russen zijn nog steeds in het offensief.

Henk zat in het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL). In werkelijkheid was hij niet in gevangenschap in Japan, maar was hij door de Japanners aan de beruchte ‘dodenspoorlijn’ in Thailand te werk gesteld. Marie en de kinderen zaten in een concentratiekamp op Sumatra.  42  De Duitsers haalden de kerkklokken weg, omdat ze het brons nodig hadden.  41 

155

Februari 1943 Zondag 31

Verjaardag van Prinses Beatrix Gisteren was Hitler 10 jaar Führer. Ter gelegenheid hiervan hebben Engelse bommenwerpers tot twee keer toe midden op de dag Berlijn gebombardeerd. Ze hebben slechts één toestel verloren!!! De eerste aanval vond plaats om 11 uur. In Duitsland stonden alle radio’s aan, want om precies 11 uur zou Göring spreken. Maar hoe de mensen ook luisterden, ze hoorden geen Göring, maar in plaats daarvan marsmuziek op grammofoonplaten. De reden was natuurlijk dat hij in de schuilkelder zat. En pas om 12 uur begon hij te ‘spreken’. Ik zet dit tussen aanhalingstekens, want wie hem eens heeft gehoord, kan niet zeggen spreken maar liever schreeuwen of brullen!!! En ’s middags om 4 uur kwamen de bommenwerpers voor de tweede keer terug. Nu zou minister Goebbels een brief van de Führer voorlezen. Ik heb niet gehoord of ook hij zijn rede heeft moeten uitstellen. Het was in ieder geval een heel aardige surprise [van de Engelsen]!! Het 8e Britse leger heeft de grens van Tunesië bereikt. Ook de Russen vorderen nog steeds op alle fronten. Er is hier in een van de barakken een stelletje Russische krijsgevangenen aangekomen. Zij zien er goedverzorgd uit; het zijn jonge kerels en ze wekken helemaal niet de indruk van de zogenaamde Russische ‘barbaren’. Op hun rug hebben ze de letters S.U. staan. (Op de rug van het uniform natuurlijk.) Ik heb ze zelf nog niet gezien, want ik ben al sedert enige dagen niet erg lekker. Wel ben ik naar school geweest, maar het viel me lelijk tegen en ik ging ’s avonds vroeg onder de wol!! Februari 1943

Woensdag 3

Het hele Duitse leger dat voor en in Stalingrad lag, bestaat niet meer!! Nadat het hele 6e Duitse leger begin Januari omsingeld was, werd alle tegenstand systematisch opgeruimd. Niet minder dan 330.000 manschappen zijn gedood of gevangengenomen. 23 generaals en verscheidene duizenden officieren zijn eveneens gevangengenomen!!! Het is de grootste slag die Duitsland ooit gehad heeft! Zelfs in Duitsland zelf heeft men de zaak niet kunnen verbloemen en Goebbels heeft een driedaagse rouw uitgeschreven voor de gevallenen van Stalingrad. De oorlogsbuit is enorm!!!! Ook de steden Rostov, Charkov en Kursk lopen ernstig gevaar! In Duitsland is er deze dagen een totale mobilisatie afgekondigd. En wel voor alle mannen van 16 tot 65 jaar. En voor vrouwen van 18 tot 55 jaar. Dit is dus het einde van zijn ‘kanonnenvlees’. Wanneer dit ‘verschoten’ zal zijn, wat moet er dan gebeuren?? Ik ben Dinsdag weer naar school gegaan.

Maandag 8

Zaterdag zijn er in Utrecht een hele sjees studenten van de universiteit opgelicht, ook twee uit Woerden. De andere uit Woerden zijn óf ontsnapt óf ze hadden geen college. Deze oplichting is gebeurd omdat er op Generaal Seyffardt en op de zoon van Mr. Feitsma (vooraanstaande N.S.B.’ers) aanslagen zijn gepleegd, en eerstgenoemde heeft reeds het loodje gelegd!! En nu lopen er allerlei geruchten dat er ook leerlingen van middelbare scholen opgelicht zullen worden of reeds opgelicht zijn. In hoeverre deze berichten waar zijn, weet ik niet, maar het is wel een feit dat de meeste jongens uit alle middelbare handelsscholen, U.L.O.’s, H.B.S.’en, M.T.S.’en, gymnasia, lycea enz. enz. van 17, 18 jaar en ouder niet naar school gaan uit vrees dat ze niet meer terugkomen!! En nu vanavond zou de grote feestavond van W.Z.C. plaatshebben en ze hééft ook plaatsgehad, maar slechts voor de helft, want juist stond vanavond in alle

156

Februari 1943

dagbladen dat in de provincies Noord- en Zuid-Holland en Zeeland het uitgaansverbod van 24.00 tot 22.00 is vervroegd!! De hotels, cafés, bioscopen enz. moeten reeds om 21.00 uur gesloten zijn!! Dus was onze feestvond om 9 uur reeds afgelopen!! Maar dit is nu eerst een voorproefje, want de andere avonden (Dinsdag- en Woensdagavond) zullen worden uitgesteld. En ook de eerste avond zal geheel worden overgedaan. Dus staat ons nog wat te wachten. Het was er nu al heel gezellig!!! De Russen vorderen nog steeds. In de voorsteden van Rostov en Charkov wordt hevig gevochten. Dinsdag 9

Des te beter het gaat met de oorlog, des te groter wordt de terreur!!!!! Bijna heel de mannelijke schooljeugd boven de 16 jaar staakt in heel Holland!!!!!!! Ik ben vanochtend wel naar school geweest, maar daar alle jongens van de 4e klas er niet waren en omdat nieuwe geruchten van oplichting bekend waren geworden, zijn alle jongens van de derde klas er in de pauze vandoor gegaan!!!! Ook op alle andere Utrechtse scholen zijn de jongens boven de 16 ‘fietsen’! En wij zijn er niets rouwig om, want vannacht (gisterennacht) zijn er 80 jongens in Utrecht uit huis gehaald, die op de M.T.S. zijn!!! Vandaag zijn er in bijna alle steden in Midden-Nederland jongens van 16 tot 25 jaar van straat opgepikt. Hier volgen enige steden: Utrecht, Den Haag, Voorburg, Gouda, De Bilt, Amersfoort, Arnhem enz. enz. Ook Amsterdam. In Den Haag moesten de trams stoppen en werden de persoonsbewijzen gevraagd. En de ongelukkigen werden opgepikt!!! Vanmiddag ben ik in Utrecht wezen kijken. Op het station was het 3e perron afgezet door de N.S.B. hulppolitie!! Aan het 3e perron stond een trein vol met jongelui: studenten en ook andere jongens. Sommigen met koffers, maar er waren er ook genoeg zonder bagage! Veel jongens zijn nu ‘ondergedoken’ bij familie, kennissen enz. enz., want wanneer ze de schoollijsten halen, komen ze eenvoudig naar je huis! Overal is de stemming angstig en gedrukt! Alle ouders zijn in angst voor hun jongens, die buiten de stad werken. En menigeen is teruggeroepen. Nu Mussert alle Duitse bevelen mag uitvoeren, is de hele stad (Utrecht) bezaaid met N.S.B.’ers die nu politie geworden zijn!! De toestand wordt hoe langer hoe beroerder. Morgen ga ik niet naar school!!

Zondag 14

De nachten van Woensdag op Donderdag en van Donderdag op Vrijdag ben ik niet thuis geweest, maar ‘onder water’, zoals we dit populair noemen. Twee dagen ben ik bij Nel Gerritse haar moeder geweest, maar er is in de stad niets gebeurd. Nu ben ik weer thuis en denk ik dat ik morgen maar weer eens op school zal gaan kijken. Ondertussen zijn er weer aanslagen op drie N.S.B.’ers gepleegd, en één van hen was een pasbenoemde secretaris-generaal van Musserts nieuwbenoemde kabinet! Ja, ik schreef hier kabinet, want Mussert mag nu meeregeren van de Führer!! Hij heeft nog wel niets te zeggen, maar hij mag de Duitse bevelen helpen uitvoeren!! Of op deze aanslagen nog weer nieuwe represailles zullen volgen weet ik niet! Wat dat onderduiken betreft wil ik nog zeggen dat ik heus niet de enige was. Bijna geen jongen sliep er ’s nachts in z’n eigen bed. Tot nu toe is het dus slechts een voorzorgsmaatregel geweest. De Duitse militaire tegenslagen worden thans openlijk toegegeven in de krant. Hieruit blijkt dus wel dat het Russische offensief heus niet mis is! Ze naderen nu, onder Charkov door, de Dnjepr reeds. Dit is weliswaar slechts op één punt, maar het Russische doel is in de eerste plaats de Duitse legers te omsingelen en te vernietigen. 157

Februari 1943 Woensdag 17

Rostov is Maandag en Charkov is gisteren gevallen!!!! Het Duitse leger staat er slecht voor. In allerijl worden grote hoeveelheden reserves aangevoerd, maar ondanks dat worden ze aan ieder front waar de Russen aanvallen, verslagen!! Men kan begrijpen hoe de stemming hier is. We geloven allemaal dat dit het jaar der bevrijding wordt!! Maar zal dit zo zijn? Ik ben Maandag jl. maar weer naar school gegaan. De oudste jongens (van 18 en ouder) zijn er nog wel niet, maar het is op het ogenblik erg rustig en dus probeer ik het maar weer voor zolang het goed gaat! Veel ijs is er tot nog toe niet geweest en zal nu wel niet meer komen.

Vrijdag 19

Veel belangrijks is er niet! Op de scholen wordt het zo langzamerhand weer normaal. In Utrecht wordt het weer drukker. Het is kalm weer. Het Russische offensief gaat onverminderd verder. In Tunesië gaat het veel minder vlug en valt Rommel zelfs aan.

Vrijdag 26

Veel oorlogsnieuws is er niet. Rommels aanval in Tunesië is gebroken en nu vallen de Amerikanen in het zuiden, het 8e Britse leger in het oosten en het 9e Britse leger in het zuiden aan. De scholen zijn nu weer aardig bevolkt. Iedereen is weer wat gerustgesteld. Dit zegt echter niet dat de Moffen stilstaan met het exporteren van arbeidskrachten naar Duitsland. Integendeel! Zaak in, zaak uit komen en gaan de Moffen met arbeidslijsten, en overal vallen er slachtoffers! In Utrecht is er aan het begin van de week [door het verzet] een massa wapens gestolen uit een Weermachttrein! Of de daders ontdekt zijn weet ik niet, maar ze kunnen nog lastig genoeg worden voor de N.S.B.’ers en Moffen. Jos heeft ook een jongen ‘onder water’ in zijn huis, want hij is wel niet studerend, maar hij moet anders toch naar Moffrika. Maart 1943

Dinsdag 2

De luchtoorlog is heviger dan ooit (van Engelse kant natuurlijk). Vannacht heeft Berlijn zijn zwaarste luchtaanval sinds de oorlog gehad. In Rusland gaat het wat langzamer, maar tussen Moskou en Leningrad is weer een nieuw offensief ontketend. In Tunesië gaat het langzaam, maar zeker. Het is zacht weer. De winter loopt ten einde. In tegenstelling tot vorige winters is deze ongewoon zacht geweest. Ik zal wel blij zijn als het weer fijn zomer zal zijn. In school kan ik aardig meekomen, en nu weet ik al niet beter of ik ben hier altijd geweest. In de stad is alles rustig. We mogen vanavond weer voor het eerst tot elf uur buiten.

Zaterdag 6

Vannacht is het ontzettend druk in de lucht geweest! Gisterenavond was er een geweldig afweervuur in Amsterdam en de lucht werd doorkliefd met schijnwerpers. De Russen hebben Rshew veroverd. Dit is een der zwaarst verdedigde stellingen die de Duitsers aan het centrale front hadden en dat het dichtst bij Moskou lag. De Mof kon niet alleen mensenmateriaal transporteren, maar nu moeten zelfs alle honden (boven de 40 cm hoogte) ingeleverd worden!!! De mensen zullen hun hond echter liever afmaken dan hem te laten gebruiken voor Duitse dienst.

Vrijdag 12

Terwijl de Russen aan het centrale front Wyasma bezet hebben en nog steeds in het offensief zijn, gaat het in het zuiden minder best, of liever gezegd slecht!!!!! De Duitsers hebben een enorm tegenoffensief ingezet met ± 25 divisies. Het

158

Maart 1943

gaat voornamelijk tegen Charkov, en volgens de Mof wordt er al in de straten gevochten!! Het is fijn weer en het wordt iedere dag al lichter. Kortom, we gaan de lente weer tegemoet!!! Ik heb mijn fiets maar weer tevoorschijn gehaald, want het in beslag nemen van fietsen is weer stopgezet. Morgen ga ik naar de wereldberoemde Wiener Sängerknaben, die in Utrecht optreden. Zondag 14

Gisteren ben ik naar de Wiener Sängerknaben geweest. Het heeft me gewoonweg overdonderd! De zang, die 20 jongens van ± 11 tot 15 jaar lieten horen, is in één woord hemels. Misschien is dit een wel wat rare uitdrukking, maar ik weet geen betere!!! Ik zal de avond mijn leven lang niet vergeten.

Donderdag 18

Voor de smokkelaars en ‘zwarte’ handelaars is het een zeer slechte week! Zaterdag jl. is er een besluit afgekomen dat de bankbiljetten van ƒ 500 en ƒ 1000 uit de omloop worden genomen en nu reeds niet meer als wettig betaalmiddel gelden!! De biljetten kunnen tot 21 Maart ingeleverd worden, maar alleen aan de belastingkantoren! Nu zal men zeggen: deze maatregel is toch niet zo erg? Je gaat maar naar het belastingkantoor, levert je biljet(ten) in en je krijgt er briefjes van ƒ 100 voor terug! Maar!!! Je moet kunnen verantwoorden dat je dat geld kunt bezitten! En aangezien smokkelaars enz. enz. dit natuurlijk niet kunnen verantwoorden, hangen ze en gaat het hun zoals het spreekwoord zegt: Zo gewonnen, zo geronnen! Met het gevolg dat ze nu overal proberen de biljetten te verkopen beneden de waarde. Zo is het zeker dat er al ƒ 600 wordt gegeven voor een briefje van ƒ 1000!! En dit zal stellig nog wel verder dalen! De hele gemeenschap is er vol van, want bijna overal zijn er mensen de dupe geworden. Vooral ook de boeren, die vroeger al veel te weinig belasting betaalden en nu schatten hebben verdiend (op enkele uitzonderingen na!) zijn er flink door benadeeld! Het is nog steeds mooi weer en men zou denken dat het al ver in de lente was. Overal worden de volkstuinen weer omgespit en verscheidene groentensoorten zitten al in de grond. Met de oorlog gaat het weer langzaam! De Russen hebben Charkov weer moeten ontruimen. Dit is een harde slag voor hen!

Zondag 21

Lente! De lente is goed begonnen, het is prachtig weer en al bijna vier weken heeft de zon iedere dag geschenen!! Met de oorlog gaat het erg langzaam. Er is totaal geen belangrijk nieuws! In de stad wemelt het weer van de Moffen. De Wilhelminaschool is weer bezet. De twee huizen die ervoor staan, moeten ook ontruimd worden! Op de Hoge Wal zijn een paar loopgraven gemaakt, de kanten zijn afgezet door een bed van prikkeldraad. Bij de barak aan de Oostsingel zijn enkele mitrailleurposten gemaakt. In de wallen langs de gracht zijn een paar inhammen gemaakt, zodat ze per boot snel van de Oostsingel naar de Hoge Wal kunnen komen. De hele Oostsingel is dan ook afgezet. Er zijn hier ook Russen, die ‘vrijwillig’ in de Duitse dienst zijn getreden. Bij de Nieuwe Weg is een Duitse kabel doorgesneden! Als straf moeten nu de Woerdenaars wachtlopen. Ze zijn bij de letter A begonnen, en ik weet van verschillenden dat ze vannacht hebben wachtgelopen. Ons vleesrantsoen is weer verminderd, en wel tot 125 gr vlees + been per persoon per week!!!!

159

Maart 1943 Donderdag 25

Er is vanmorgen wat regen gevallen, maar tegen de middag is het opgeklaard en hopen we maar weer op mooi weer. Op school zitten we nu midden in de repetities, en ik vrees dat mijn paasrapport niet zo schitterend zal zijn als mijn vorig. Er is weinig oorlogsnieuws. In Afrika wordt er hard gevochten, maar veel vooruitgang is er niet te zien. Bijna alle doctoren (artsen) hebben geweigerd om zich in de Artsenkamer 43 te laten inschrijven. De Moffen staan hier machteloos tegenover, want ze kunnen ze niet oppakken. Dit toch zou de volksgezondheid ten zeerste schaden. Door deze inschrijving te weigeren hebben ze allemaal afstand gedaan van hun titels. Op de naamborden is het woord arts of docter dan ook weggeschrapt!! De artsen zijn nu dus een soort kwakzalvers geworden. Of de Moffen toch nog maatregelen zullen nemen, weet ik niet.

Dinsdag 30

De Engelsen zijn door de Marethlinie in Tunesië heen gebroken!!! Dit betekent dat de opmars langs de kust nu kan worden voortgezet, terwijl de steden Gabes en El Hamma, ten westen van de grote Tunesische meren, ook reeds veroverd zijn. Ook zijn de Engelsen weer zeer actief in de lucht. Met name in ons land zijn er de laatste paar dagen veel bommen gevallen, en er zijn vrij veel doden onder de burgerbevolking te betreuren. Ook Berlijn heeft vannacht weer een beurt gehad! Nu moet men over het hele land om 11 uur binnen zijn, en in Amsterdam, Den Haag en Haarlem om 10 uur. Ook is er weer een stout stukje uitgevoerd, nl. dat er in Amsterdam de formulieren der burgerlijke stand (het Bevolkingsregister) gestolen of vernietigd zijn!! De daders waren verkleed in politie-uniformen en hebben zich zodoende toegang verschaft tot het gebouw waar ze moesten zijn. De S.S.-politie heeft ƒ 10.000 ter beloning gesteld voor degene die de daders aanbrengt! Zo ziet men dat het (lijdelijk) verzet in Holland nog heel niet dood is, maar integendeel, iedere dag sterker wordt. Het is donker en triestig weer. We hebben voor een paar weken een juffrouw op kamers. Gisteren ben ik wezen zwemmen in Gouda. April 1943

Donderdag 1

Gisteren is Rotterdam voor de derde achtereenvolgende keer hevig gebombardeerd! Hoofdzakelijk het westen heeft veel geleden. Het aantal doden bedraagt reeds 200. In Tunesië en Rusland is er geen bijzonder nieuws. De meeste repetities voor het paasrapport zijn achter de rug. Ik geloof wel dat ze aardig zijn. Ik ben lid geworden van de Vereeniging van Muziekvrienden, die hier onlangs opgericht is.

Zondag 4

Gisteren ben ik met de schaakclub naar Utrecht geweest. Ik zat aan het derde bord van het vierde tiental en was zo gelukkig te winnen, hoewel het tiental als zodanig met 6-4 verloor! Er is weinig oorlogsnieuws. Het is aardig weer. Vanavond is er openbare belijdenis in de kerk.

Zondag 11

Vrijdag jl. is er voor het eerst sinds Augustus 1940 luchtalarm gegeven. Het was ’s nachts omstreeks twaalf uur. Er werd druk gevlogen. Enkele lichtkogels  43 

160

Door de Duitsers opgerichte vereniging voor artsen.

April 1943

werden uitgegooid en een brandend vliegtuig vloog over de stad heen. Het duurde 20 minuten, maar er gebeurde gelukkig niets. Dit was juist op Vaders 60e verjaardag! Vandaag is Nel van Jos jarig. Het is tamelijk zacht weer, de repetities voor het paasrapport zijn achter de rug. In Tunesië verliest Rommel hoe langer hoe meer terrein. Langzaam maar zeker wordt hij aan drie kanten ingesloten, terwijl de Britse vloot de kust blokkeert. Verder gebeurt er niet veel. Zaterdag 17

Rapport gekregen; hetzelfde als het kerstrapport, alleen een 7 voor Handelsrekenen en een 9 voor Geschiedenis. Het is me 100% meegevallen, want ik dacht dat het slechter zou zijn. Wij krijgen Woensdag vacantie. Het is weer reeds de hele week schitterend zomerweer. De oudere mensen hebben nog zelden zo’n schitterend voorjaarsweer meegemaakt. Het is bijna abnormaal!! Er is weinig oorlogsnieuws. Er is verleden week een besluit afgekomen dat nog overgebleven Joden naar het concentratiekamp te Vught moeten voor Donderdag 22 April! Ook de paar die nog steeds hier wonen, moeten weg. En omdat er nog te veel zijn om allemaal in Vught op te sluiten, kan aangenomen worden dat ze óf verder door naar Polen getransporteerd worden óf hier worden afgemaakt!!! Dus zal zich volgende week geen Jood meer onder de gewone Nederlanders bevinden! Een heel volk tracht Hitler uit te roeien, en op het eerste gezicht zou men zeggen dat hij slaagt, maar hij vergeet dat het nog steeds Gods volk is en dat Jezus Christus een Jood was!!! Daarom zal het Hitler nooit gelukken om het Joodse volk geheel uit te roeien! Maandag jl. ben ik naar het eerste muziekvriendenconcert geweest. Het trio Jaap Stotijn (hobo), Piet Ketting (piano) en Johan Feltkamp (fluit) trad op. Ik heb ervan genoten.

161

April 1943 Zaterdag 24

Het is veranderlijk, buiig weer. Donderdag zijn de twee Jodenfamilies die hier nog waren naar Vught vertrokken. Met nog meer jongens heb ik de twee jongens van Izaks naar de trein gebracht. Het was een ontroerend afscheid, want we geloven geen van allen dat wij ze ooit nog terug zullen zien. Er is weinig oorlogsnieuws. Boven Tunesië vinden wel grote luchtslagen plaats, maar verder is er in de hele oorlog pauze. Hoelang nog zal het duren voordat we eindelijk eens een grote verandering ten goede kunnen bespeuren, die het einde der overheersing in het zicht zal brengen?

Donderdag 29

Verjaardag van Marie (natuurlijk zonder enig bericht uit Indië) Een nieuwe terreurdaad is over ons gekomen!! Alle militairen die in de Meidagen van 1940 gediend hebben, zijn weer krijsgevangen genomen. D.w.z. ze krijgen eerdaags schriftelijk oproeping om zich te laten krijgsgevangen nemen! Het is nu maar de vraag: gaan of niet gaan? Wanneer er geen een gaat, dan geloof ik dat de Mof machteloos is, maar als de enkeling weigert, helpt het niets!! Eigenlijk moest alles in staking en oproer komen, en dan vooral in de eerste plaats de Nederlandsche Spoorwegen. Dan is alvast het hele openbare verkeer in ’t honderd en is men al aardig op weg!! Het is benauwd en spannend op straat; niet dat het weer benauwend is, maar alles is beklemd en angstig!! Ik geloof vast dat hoe slechter het de Mof gaat, des te slechter behandelt hij ons ook. Wanneer het hele Hollandse leger uit het land gaat, terwijl er al zo veel arbeiders in het buitenland zijn en de jongeren in arbeidsdienst zijn, wat blijven er dan hier in ons land voor mannelijke personen over? Antwoord: Die van 1 tot ± 17 jaar en boven de 55, plus enkele gelukkigen die tussen alle mazen door slippen. Nu zijn die ‘enkelen’ er gelukkig nog heel wat, maar of dit zo blijft?? Mei 1943

Zaterdag 1

Wat verwacht werd, is gebeurd!! Overal zijn stakingen uitgebroken. De scherpste maatregelen zijn genomen om het oproer in te drukken. Gisteren moesten de provincies Noord-Holland, Gelderland, Limburg en Noord-Brabant om 8 uur ’s avonds binnen zijn, en men zegt dat wij vanavond ook om 8 uur niet meer buiten mogen, maar daar wij een ochtendblad hebben, weet ik dit niet zeker. Gisteren was ik in Utrecht en daar waren de bakkercentrales, zoals die van Lubro en Do Schat, aan het staken evenals de PTT en de administratie der Nederlandsche Spoorwegen. Gisterenmiddag kon men niet uit Utrecht als men geen kaartje had, want de loketten waren gesloten!! Overal zijn vannacht vlugschriften verspreid, maar ik heb er nog geen een te pakken kunnen krijgen!! Wat de krijgsgevangenname betreft: alle beroepsmilitairen onder de rang van officier (want deze zijn al reeds krijgsgevangen) moeten zich in de volgende 14 dagen aanmelden. Ik ben nog vergeten te schrijven, dat gisteren Juliana jarig was!!! Leve de prinses!! Gisteren ben ik naar Utrecht geweest, omdat wij daar kastiewedstrijden van school hadden. Onze klas heeft de medaille gewonnen!! De maand Mei heeft ingezet met triest regenweer en grote binnenlandse spanningen. Er is weinig belangrijk oorlogsnieuws.

Zondag 2

Er is gisteren werkelijk een verordening bekendgemaakt dat we om 8 uur binnen moeten zijn. Ik denk dat het nog nooit in de geschiedenis van Woerden

162

Mei 1943

zal zijn voorgekomen dat er om kwart voor 8 in de ‘stad’ geen sterveling meer te zien was. De straten waren gewoonweg uitgestorven!! Ook vanavond was er om goed 8 uur niemand meer te zien! En nu moeten we maar afwachten wat of het morgen worden zal: staken of niet. Ik heb een van de vlugschriften, die gisteren verspreid zijn, in bezit. Morgen zou wel de school weer beginnen, maar of ik ernaartoe ga, staat nog te bezien. Dik Zuijderduijn is vanavond natuurlijk wel bij me geweest, want zo’n klein hazesprongetje van hier naar de overkant is natuurlijk niet de moeite waard!! Dinsdag 4

Wat ik verwacht had, is gebeurd. ’s Maandags ging bijna alles weer gewoon zijn gang. Nergens werd opnieuw gestaakt. Het is wel jammer dat de Moffen het weer gewonnen hebben, want nu zijn er weer slachtoffers gevallen zonder dat het doel bereikt is; zij hebben hun leven weer voor niets opgeofferd!! Gisteren was het in Utrecht wel wat rumoerig. Er is nogal geschoten op straat, en er waren enkele doden en gewonden. Het is hoofdzakelijk de S.S. die bezig is en er maar direct op los knalt, b.v. wanneer men met meer dan vijf personen bij elkaar staat. (Gisteren ben ik weer naar school gegaan.) We moeten nog steeds om 8 uur binnen zijn en het is wel wat erg, want het is mooi weer. In Tunesië is er weer wat leven in de brouwerij: Mateur is gevallen en het gebied waarop de As-troepen zich nog bevinden, wordt met de dag kleiner. Gisteren is IJmuiden gebombardeerd en men zegt vandaag Den Haag!!

Donderdag 6

Opnieuw is er een bevel afgekomen, en nu moeten de studenten zich weer melden om doodgewoon verder getransporteerd te worden, want zij moeten van alles meenemen, zoals dekens, schoeisel, kleding enz. Gisteren is dit besluit afgekomen en reeds vandaag moesten zij zich melden!!! Hoeveel er gegaan zijn, weet ik niet! Wij mogen nu weer buiten tot 9 uur en weer ’s morgens om 6 uur!!!

Zaterdag 8

Voor de derde maal in korte tijd is er weer een aanmeldingsbesluit afgekomen, en wel dat nu alle mannelijke personen van 18 tot 35 jaar zich aan de arbeidsbureaux moeten melden!!!! (Enkele uitzonderingen: Rijksbetrekking, Weermacht enz.) Nu blijkt dan toch wel duidelijk dat het de Mof te doen is om de hele mannelijke bevolking weg te halen en om zodoende ons volk te verkleinen en te vernietigen. Want wanneer iedereen zich zou melden voor de drie bevelen die nu afgekomen zijn, dan bleef er bijna niemand meer van boven de 18 in het land. Verder is het ook een goede dag!! Er werd bekendgemaakt dat gisteren Bizerta en Tunis in geallieerde handen zijn gevallen!!!! Het zal hier dus wel spoedig afgelopen zijn!!! Dit is precies een halfjaar nadat de geallieerde troepen in Noord-Afrika landden!! Eergisteren hield Mussolini een rede: “Wij zullen naar Afrika terugkeren”!! (Wanneer??) Op ons vleesrantsoen (bijna 2 ons per persoon) moeten wij vier weken teren!!!!!

Maandag 10

Moeders verjaardag Drie jaar geleden werd ons land overvallen!!!!!!!! Deze keer was er niet veel van te merken dat het 10 Mei was; het is dan ook alweer drie jaar geleden. Dit wil echter niet zeggen dat deze dag vergeten wordt. Integendeel!! Maar… onze blik is vooruit op de toekomst gevestigd. Want vooral nu het goed gaat, hopen we allen dat dit het laatste jaar der overheersing zal zijn, hoewel het misschien wel het moeilijkste zal zijn!! Moeder heeft een goede verjaardag gehad. Veel visite was er niet, want om 9 uur waren ze alweer de deur uit!!!!! 163

Mei 1943

Gisteren was het Moederdag!!! Deze dag vindt ieder jaar meer ingang. Het is een van de eerste Zondagen in Mei, en de moeders krijgen dan het een of ander en men doet allerlei ‘goede daden’ (zoals de padvinders zouden zeggen). Er werden Zaterdag ontzettend veel bloemen verkocht, en ieder kind, groot of klein en ook van oudere leeftijd, liep met bloemen en planten! Vrijdag 14

De zoveelste bekendmaking is vanochtend verschenen: Alle radio-ontvangtoestellen moeten ingeleverd worden, behalve ‘distributieradio’ 44 en de toestellen van N.S.B.’ers en Moffen!!!!!!!! Dit wordt natuurlijk gedaan om te verhinderen dat wij nog langer berichten uit Engeland kunnen horen, en vooral nu een invasie dichterbij is dan ooit!! Maar hoeveel dit zullen doen? De meeste toestellen zijn wel geregistreerd door middel van de ‘luistervergunningen’, maar toch zullen er niet veel zijn die hun toestel vrijwillig brengen en hem niet liever in puin trappen dan hem onbeschadigd over te geven. Vader is bezig om de oude, die hij aan Zuijderduijn verkocht heeft indertijd en die niet gebruikt wordt, terug te kopen en om die dan in te leveren. Natuurlijk moeten we ook dan uitkijken en de radio wegstoppen!! Alleen ’s avonds bij gesloten deuren en ramen kan er dan naar de nieuwsberichten geluisterd worden!!!!! Het is prachtig weer en ik heb gisteren voor het eerst gezwommen. De strijd in Afrika is ten einde!! Von Arnim, de Duitse bevelhebber (Rommel is hem natuurlijk wegens een ‘ziekte’ gesmeerd), is gevangen genomen + 175.000 soldaten en officieren. De buit is geweldig!!! Churchill zit in Amerika!! Voor een invasie??

Zaterdag 15

Ik geloof dat deze maand de opwindendste en spannendste maand is die we tot nu toe in de oorlog gehad hebben!! Vandaag is het politiestandrecht 45 weer opgeheven en mogen we weer tot 11 uur buiten. Ook gaan er geruchten dat nu de bankbiljetten van ƒ 100 en ƒ 50 ongeldig verklaard worden. Het moest vanavond in de krant staan, maar of het waar is weet ik niet. Wel weet ik dat er vanmiddag een run op het postkantoor was!! Ook ik heb er nog een paar bankbiljetten naartoe gebracht om op de giro over te schrijven. De R.A.F. en de Amerikaanse luchtmacht zijn zeer offensief boven Europa!!

Vrijdag 21

Veel bijzonders is er afgelopen week niet gebeurd. Het belangrijkste is wel dat aan het begin van de week 19 zware Britse bommenwerpers twee grote stuwdammen, die electrische kracht leverden en een grote watermassa beteugeld hielden (in het Roergebied!!!), totaal vernield hebben. Hierdoor is er in de gehele Roer een geweldige ravage ontstaan: a. Een groot deel is onder water, met alle noodlottige gevolgen hiervan!!! b. De fabrieken die niet door het water bedreigd worden, kunnen niet draaien omdat alle electriciteit niet meer geleverd kan worden!!! In Engeland noemt men deze aanval de meest succesrijke en grootste nederlaag die tot nu toe aan Duitsland uit de lucht is toegebracht. Acht vliegtuigen zijn er verloren gegaan. Het is prachtig zomerweer. Gisteren is mijn vulpen met etui en vulpotlood uit de winkel gestolen! Ik had hem aan Moeder gegeven om hem mee naar achter te nemen. Moeder vergat dit echter en liet hem liggen. Dit is een zware strop voor me, en ik moet maar zien dat ik hem terugkrijg of een nieuwe op de kop kan tikken!!! Radiodistributie was een faciliteit die alleen enkele door de Duitsers gecontroleerde radioprogramma’s doorgaf via een kabel.  45  Daarbij konden ‘verdachten’ meteen, zonder vorm van proces, worden geëxecuteerd.  44 

164

Juni 1943

Juni 1943 Vrijdag 4

Het is 14 dagen geleden dat ik voor het laatst schreef. Er is heel weinig nieuws. Dat wil echter helemaal niet zeggen dat er niets gebeurt. Integendeel, de oproeping van de krijgsgevangenen en de aanmelding voor de arbeidsinzet gaan ongestoord verder. Iedere drie of vier dagen staat er weer een nieuwe oproep in de krant. Het is wel erg, maar je raakt er gewoonweg aan gewend!!! Het dringt haast niet meer tot je door als je weer in de krant ziet staan: “Die en die lichting van dat en dat wapen [onderdeel] moet zich dan en dan en daar en daar melden” of “De mannen die in 1920 geboren zijn en wier voornamen beginnen met A tot … moeten zich melden bij de plaatselijke arbeidsbureaux”. En dan te bedenken dat er iedere dag meer leed en meer droefheid komt, en dat iedereen met meer zorgen heeft te tobben….. Ook de inlevering van radiotoestellen is in volle gang, d.w.z. overal verschijnen bekendmakingen van wanneer men zijn toestel moet inleveren. Maar of dit ook gebeurt?? Wij moeten hem morgen inleveren!! Maar we zullen er wel voor bedanken om een beetje met een radiotoestel onder de arm te gaan lopen en dan te zeggen: “Alsjeblieft, voor de behoeftige broeders en zusters in Duitsland”! Trouwens, ons nieuwe (1941) toestel hebben we opgeborgen en we hebben nu het oude op het schrijfbureau staan. Wanneer zij komen, kunnen ze het oude meenemen, maar brengen doen we het niet. En wat er wel gebracht wordt, doet denken aan de eerste jaren van de radiotelegrafie: alle oude en kapotte, eigengemaakte en ik weet al wat niet meer!!! Er is weinig oorlogsnieuws. Gisteren was het Hemelvaartsdag. Het was slecht weer en ik ben niet uitgeweest. Dinsdag en vandaag hebben wij vrij voor het mondeling examen, en ook volgende week hebben wij 5 dagen vrij.

Maandag 14

2e Pinksterdag Ik heb een fijne 2e Pinksterdag gehad! Vader en Moeder waren Vrijdag al uitgegaan naar Gorkum en dus had ik het rijk alleen. Zaterdag heb ik mijn kostje zelf maar opgescharreld, maar gisteren ben ik bij tante Lol wezen eten. Vandaag ben ik met nog een Woerdense vriend naar Amsterdam geweest en het hoofddoel was: de opera van W.A. Mozart, Figaro! En dit is doorgegaan!! Ik was bijna de laatste die nog kaarten kon krijgen, en alleen nog maar de goedkoopste van ƒ 1, helemaal hoog in de nok van de Stadsschouwburg (een prachtig gebouw, vooral van binnen!). Maar die plaats beviel me niet en daar ik wist dat de portiers omkoopbaar zijn, vroeg ik aan een van die snuiters of hij niet wat beters voor me had. Met veel omhaal kwam hij ons even later halen en vertelde hij ons dat er nog twee plaatsen loge(!!) vrij waren. Wij blij! We hebben de man ieder een gulden gegeven, en nu zaten we bij elkaar voor ƒ 2 op een plaats van ƒ 4!!!! En dan de opera zelf!! Nu, in één woord, ik heb geloof ik nog nooit zoiets prachtigs gezien!! De prachtige klederdracht, decors en verlichting alleen al oefenden een grote invloed uit, en dan de geweldige muziek en zang!! Ik denk dat mijn geld nog nooit zo goed besteed is geweest als die middag, en ik hoop niet dat dit mijn laatste opera zal zijn!! Het geallieerde luchtoffensief is Donderdag weer hervat en met verdubbelde hevigheid. De verliezen stijgen echter ook!!! (Donderdagnacht gingen 43 vliegtuigen verloren; Vrijdag en Vrijdagnacht 50!!) De drie Italiaanse eilanden in de Straat van Sicilië hebben zich overgegeven (in de loop van verleden week). De belangrijkste waren Pantelleria en Lampedusa. De luchtmacht heeft daar de Italianen tot overgave gedwongen. 165

Juli 1943 Maandag 28

Er is in de afgelopen 14 dagen weinig bijzonders gebeurd. Duitsland is enige keren hevig gebombardeerd! Ook boven ons land zitten nu vaak Tommies. In de grote steden is het dan verplicht luchtalarm te geven. Verleden week is er in Utrecht bij elkaar ongeveer 20 keer luchtalarm geweest. De Engelse verliezen zijn tamelijk hoog, ± 8%, maar steden als Krefeld, Mühlheim, Dortmund, Düsseldorf en Wuppertal zijn dan ook in de afgelopen 14 dagen van de aardbodem verdwenen!!!! De massa-exportatie naar Duitsland van ‘arbeiders’ gaat onafgebroken voort. Vanochtend zijn alle jongens die pas uit de Arbeidsdienst gekomen waren ook vertrokken! Met het waterpolo van dit jaar vlot het niet erg. Ikzelf ben er nog lang niet in, maar het is vooral beroerd dat we erg in de war zitten met spelersmateriaal en vooral in het 1e en 2e zevental. Zaterdag jl. was hier het Nationale Jeugdpolotournooi, dat evenals vorig jaar in beide zwembaden gehouden werd. Er waren nog goede spelers genoeg, Den Haag werd kampioen. Aan het einde van de week krijgen we gelukkig vacantie en het eindrapport. Juli 1943

Woensdag 7

Mijn vacantie is bijna al een week oud. Ik ben bevorderd tot de 4e klasse. Ik had 131 punten voor 16 vakken. Zeer behoorlijk dus. Ook is mijn vacantie goed ingezet, want Zaterdag jl. ben ik naar Amsterdam gegaan en heb ik met Henny Broersma een weekend op de Westeinderplas bij Aalsmeer doorgebracht!! Ik heb het zeer naar mijn zin gehad en fijn gezeild. Het weer was tamelijk goed en er stond een beste zeilwind. De Duitsers zijn eindelijk hun zomer-‘offensief ’ begonnen!! Ik zet offensief tussen aanhalingstekens, want het hele offensief wordt doorgevoerd op een klein gedeelte, nl. tussen Kursk en Belgorod. Maar van harte gaat het niet en de eerste twee dagen hebben de Moffen alleen aan tanks meer dan 1000 verloren!! Het is nu maar de vraag hoe het verder verlopen zal. De Italiaanse eilanden worden nog steeds gebombardeerd en ik ben benieuwd hoe lang dit nog zal duren eer zij vallen zullen. Ook in het Verre Oosten rommelt het: De Yankees hebben enkele Japanse of door Japan bezette eilanden bezet, terwijl de Britten weer een landing op Oost-Nieuw-Guinea hebben gedaan.

Woensdag 14

Het is gek dat ik nu pas schrijf, want in de afgelopen week(einde) is er groot nieuws bekendgemaakt!!! Geallieerde troepen zijn op grote schaal op Sicilië geland en zijn zodoende aan een invasie van Europa begonnen!! Zaterdagmorgen zijn ze in de zuidoosthoek op Sicilië aan wal gegaan. Bij de hele operatie zijn er 3000 vaartuigen van elke soort en grootte aan te pas gekomen. Er zijn 400.000 man As-troepen. Thans hebben ze Augusta als uiterste noordoostpunt bereikt (doel is natuurlijk om de Straat van Messina in bezit te hebben en zo vanuit Sicilië Italië te bombarderen). Toch zal het nog wel even duren voordat het hele eiland ingenomen zal zijn! Het Duitse offensief in Rusland bij Orel en Kursk, dat jl. Maandag 5 Juli begonnen is, heeft zo goed als geen vorderingen gemaakt. Er zijn ± 2600 tanks en 1000 vliegtuigen vernietigd en de terreinwinst is niet bijzonder groot te noemen. Het is hier de vraag hoelang de Mof nog kan aanvallen op ditzelfde punt. De Russische verliezen zijn natuurlijk ook aanzienlijk!! Het is nog steeds geen heet zomerweer. Er staat veel wind en er zijn veel wolken. Moeder is met tante Lol vanaf Zaterdag tot morgen in Friesland. Ik ben nu zo’n beetje kok en het gaat uitstekend. Nu ben ik pannenkoeken aan het bakken!!

166

Juli 1943

Het is nog steeds aardig druk in de winkel. Verleden week zijn er 600 inmaakglazen aangekomen, en nu was het moeilijk om ze zo precies mogelijk te distribueren onder de vaste klanten!! Er waren natuurlijk veel te weinig flessen en we houden er ook wat achter voor de ‘ruilhandel’, die thans hoogtij viert!! Zaterdag 17

Op Sicilië wordt hard gevochten!! De geallieerde troepen staan nu voor Catania, dat hardnekkig verdedigd wordt. Het staat echter vast dat de Engelsen en Amerikanen de heerschappij ter zee en in de lucht hebben, en dus zal het ook te land wel in orde komen. Ondanks het zware Duitse offensief tussen Orel en Kursk zijn de Russen erin geslaagd bij Orel een tegenoffensief te ontketenen, en zelfs met grote gevolgen! Wel een bewijs dat ook in de zomer de Mof niet meer te vrezen is!! Vandaag is het druk in de lucht geweest: ‘vliegende forten’ hebben doelen in Amsterdam gebombardeerd en er waren talloze jagertjes boven het land. Ik ben vanmiddag met het eerste zevental van W.Z.C. naar Veenendaal geweest voor een vriendschappelijke wedstrijd tegen V.Z.C. I. Ons 1e was met drie invallers (onder wie ik), en dus kregen we met 5-2 klop. Het gelukte mij om éénmaal te scoren!! Het was gisteren echt zomerweer, maar vandaag was het weer mis. Vader is nu bezig tabakstelen fijn te knippen om hiermee zijn pijp te stoppen!!! (O, heerlijke herinnering!!) Moeder is aan het vlees braden!! (Niet van onze bon, want dat is 2 ons met zijn drieën voor een hele week!!) Ik ben helemaal vergeten te schrijven dat we ongeveer drie weken geleden een briefkaart van Henk uit zijn krijsgevangenkamp op Malakka gehad hebben. Er stonden 25 woorden op in het Engels, nl.:

Het is te begrijpen dat we blij waren, want nu weten we definitief dat hij leeft en goede kans heeft om de oorlog door te komen!! Het is wel jammer dat we niets van Marie gehoord hebben, maar we hopen dat het maar in orde is! Donderdag 22

Op Sicilië trachten de geallieerden het eiland in tweeën te snijden!! Caltanisetta en Enna (in het centrum) zijn veroverd. De strijd om Catania duurt onverminderd voort!! In Rusland is er nu definitief een Russisch offensief van Orel tot de Zee van Azof. Ik geloof niet dat het nu op veel terreinwinst zal gebaseerd zijn, maar veel eerder om de Moffen bezig te houden en zodoende het zuidelijk (Middellandse Zeefront) te ontlasten!! Het is echt zomerweer en ik zit de hele dag in het zwembad!!

167

Juli 1943 Woensdag 28

Het is bijna niet te geloven en toch is het de zuivere waarheid. Jl. Maandag was ik in Amsterdam, want ik was met Henny Broersma een nieuwe zeilboot van Amsterdam naar Aalsmeer wezen brengen, en daar werd het voor het eerst door een Jood, die bij tante Riek een boodschap kwam doen, verteld. Even later werd het bevestigd. De krantenverkopers waren sedert lange tijd voor het eerst weer op pad en schreeuwden het nieuws uit. Het deed je werkelijk goed!!! Waar Mussolini van het toneel verdwenen is, weet ik nog niet. Wel heeft hij een paar dagen geleden een samenkomst met Hitler gehouden, waar volgens het communiqué uitsluitend militaire kwesties besproken zijn. Als je de krant leest, lijkt het alsof het een doodgewoon iets is en dat alles gewoon doorgaat, want een maarschalk, Badoglio, is staatschef geworden, terwijl de koning opperbevelhebber is geworden. De koning schijnt nu weer alles te zijn en hij is zeker vergeten dat hij 21 jaar voor spek en bonen heeft meegedaan!!! Volgens Engeland gaat de oorlog gewoon door en alleen volledige overgave kan de vrede in Italië brengen. Het fascistisch regime is nu ook naar de maan: het nieuwe kabinet, dat Maandag gekozen is, bevat geen enkele fascist! Het is prachtig zomerweer. Gisterenavond is er weer een echte W.Z.C. – Forelwedstrijd geweest die 0-0 eindigde!! Het was een mooie partij, hoewel we met 3 invallers waren. Augustus 1943 Maandag 9

Zolang we een zaak hebben, is het nog niet voorgekomen dat we met zijn drieën een hele week uit zijn geweest. 46 Verleden week is onze zaak een week gesloten geweest wegens vacantie!!! We hebben een gedeelte van een huisje in Doorn gehuurd, en zo zijn we een week met vacantie geweest. Ik heb het best naar mijn zin gehad, hoewel het jofeler is om met een stel van je eigen leeftijd uit te gaan, maar daar komt vooral in deze tijd weinig van. Twee keer ben ik naar Woerden geweest om te zwemmen. (De eerste keer om ‘de Singel’ mee te zwemmen; ik werd 22e en heb mijn tijd, zonder training, met slechts 15 seconden verbeterd. De tweede maal was om het W.Z.C.-polotournooi.) Het was alleen jammer dat het weer te wensen overliet, al heeft het maar twee dagen achter elkaar geregend. De politieke en oorlogsgebeurtenissen zijn intussen kalm doorgegaan! In Italië schijnt de Mof ze toch nog goed onder de knie te hebben, want de nieuwe regering heeft nog steeds geen pogingen om vrede gedaan (of kunnen doen). De bombardementen zijn daarom weer hervat. Op Sicilië is Catania gevallen en trachten de Duitsers zich op het vasteland van Italië terug te trekken. De geallieerde vloot en luchtmacht bombarderen nu dag en nacht. In Rusland vordert het Russisch offensief nog steeds!: Orel, dat 22 maanden in Duitse handen  46  IJzerhandel Gerritse in de Kruisstraat startte in 1928, twee jaar na de geboorte van Han Gerritse.

168

Augustus 1943

is geweest, is nu heroverd, evenals Belgorod. Charkov, dat de Russen dit jaar weer moesten ontruimen, loopt nu weer gevaar om weer heroverd te worden. Het is nu verboden om zich in de volgende provincies te bevinden: Friesland, Groningen, Drenthe, Overijssel en Gelderland!! Dit geldt natuurlijk voor hen die in een andere provincie wonen en heeft betrekking op mannelijke personen boven 16 jaar. Dat dit een geweldige strop is voor alle vacantiegangers en ook pensionhouders behoef ik niet te schrijven!!! Deze verordening zou genomen zijn omdat er de laatste tijd dikwijls aanslagen op distributiekantoren, N.S.B.’ers enz. in deze provincies gebeurd zouden zijn. Het is volgens mij echter ook voor alle ‘ondergedoken’ militairen, studenten en arbeiders!!! Donderdag 19

We hebben enkele dagen aardig in spanning gezeten! In de hele omgeving nl. was de Groene Politie aan het opereren!! Er werd gezegd dat ze naar Joden, ondergedokenen en radio’s kwamen zoeken, maar in werkelijkheid hebben ze alles meegesleept wat van hun gading was. Daarom heb ik mijn dagboek maar weggeborgen. Hier in Woerden zijn ze echter nog niet geweest, maar in alle dorpen eromheen wel, zoals Zegveld, Rietveld, Oudewater, Montfoort, Kamerik enz. Veel succes hebben ze echter niet gehad. Alleen in Kamerik weet ik dat er enkele ondergedokenen zijn gepakt!! Ik weet niet of ze ook Woerden nog zullen bezoeken, maar ik geloof wel dat iedereen ze verwacht en dat ieder huis zijn maatregelen heeft genomen!! Het oorlogsnieuws is goed geweest: 1. Sicilië is gevallen. 2. De Russen dringen diep door in de Oekraïne. Charkov is omsingeld. 3. Het geallieerde luchtoffensief wordt steeds heviger, zowel in Italië als in Duitsland. Dinsdag a.s. moet ik alweer naar school! Wij zijn de hele dag bezig om fruit te smokkelen en om dat weer door te sturen naar de diverse familieleden en handelsrelaties!!

Dinsdag 24

Vandaag is weer mijn eerste schooldag! Ik ben wel benieuwd of ik dit hele jaar door zo rustig naar school kan gaan als verleden jaar! Misschien zullen we wegens invasie en/of bevrijding een noodgedwongen vacantie hebben, wat ik liever vandaag dan morgen hoop. Charkov is gisteren ‘volgens plan ontruimd’, zoals het D.N.B. 47 het strategisch uitdrukt, maar het einde van al deze ‘volgens plan’ ontruimde steden en eilanden zal zijn dat ze zelfs de oorlog ‘volgens plan’ verliezen zullen.

Zondag 29

Er is afgelopen week heel wat gebeurd, en wel voornamelijk in onze stad. Donderdag jl. kwam er ’s ochtends om ongeveer 7 uur een overvalwagen van de Groene Politie. Zij hadden één adres op de Rijn, vlakbij het bruggetje tussen de Visbrug en de Magazijnbrug aan de kant van de Voorstraat. Het was natuurlijk verraden werk, want anders gaan ze niet direct naar één bepaald adres. Eerst zijn ze nog verkeerd gegaan, nl. naar de Rijnkade. Toen ze echter aan het goede adres waren, bleek dat het goed verraden was: er kwamen niet minder dan 16 Joden en onderduikers uit te voorschijn! Ik wist wel dat er op de Rijn Joden zaten, maar niet in welk huis. Allemaal zijn ze natuurlijk meegenomen, en wie weet of ze nu al niet reeds onder de grond liggen? Het was een onbewoond huis, dat door twee mensen gehuurd was. Iedere dag werden er grote hoeveelheden levensmiddelen naartoe gebracht en dat liep natuurlijk in de  47 

Deutsches Nachrichtenbüro, het officiële persbureau van nazi-Duitsland. 169

September 1943

gaten. Volgens zeggen hadden ze het wat eten betrof nog ruimer dan wij, want de diverse organisaties zullen ook hierin wel geholpen hebben. Wie de verrader is, is nog onbekend, maar er werd natuurlijk al direct flink gepraat en geroddeld. Het is te begrijpen dat heel Woerden in angst zat, en iedereen stopte alles wat verdacht is nog verder weg. Ook wij, en dat werd diezelfde avond ons geluk, want toen kregen we een paar controleurs van de C.C.D. 48 over de vloer. Ze hebben het hele huis doorzocht en niets gevonden!!! Ze kwamen bij ons omdat ze diezelfde dag bode Vermeulen hadden aangehouden, die een paar zakken snij- en gewone bonen voor ons bij zich had. Ik heb deze week nog geen school gehad, omdat ze nog aan ’t verbouwen waren. Jos en Nel zijn een week naar Maastricht. Het is koud, guur en regenachtig weer. Er is totaal geen oorlogsnieuws: de zoveelste stilte voor de storm….. We hebben al een paar weken een Rotterdammer in huis van 13 jaar. De hele stad zit vol met vacantiepleegkinderen uit de grote steden. September 1943 Woensdag 8

Dit ongelofelijke nieuws werd om kwart voor 7 wereldkundig gemaakt door de B.B.C. Vijf minuten later wist heel Woerden het ondanks het feit dat ‘alle’ radio’s gevorderd zijn!!!!!! Het was eerst bijna niet te geloven, maar weldra bleek het maar al te waar te zijn!!! Ik heb nog niet geschreven dat er aan het einde van de vorige week Engelse troepen op Zuid-Italië geland zijn (nl. in ZuidwestCalabrië bij Reggio). Er was reeds een groot bruggenhoofd (60 km) gevormd voor verdere operaties. Hoe en wat er nu gaat gebeuren, valt niet te zeggen en er zijn nog talloze vraagtekens, maar ook die zullen weldra opgelost worden. Hoe de stemming onder de bevolking is, is gemakkelijk te begrijpen. Iedereen is nu optimistisch en zelfs de pessimisten bekennen nu dat het begint op de schieten!!!! De N.S.B.’ers worden hoe langer hoe benauwder. De laatste week zijn er vier N.S.B.-commissarissen van politie vermoord, nl. te Nijmegen, Utrecht, Enschede en Rotterdam. Of er nog meer gegaan zijn, weet ik niet, maar geruchten zijn er genoeg!! Hoe of ze zich nu voelen, nu Italië geen As-genoot meer is, weet ik niet, maar ik vermoed des te meer!! Donderdag 16

De toestand in Italië is verward! Volgens de kranten zou Mussolini, die ergens in Italië gevangen zat, weer bevrijd zijn en opnieuw de fascistische partij hebben ingesteld. De regering, die gecapituleerd heeft, is naar Sicilië gegaan, evenals de koning. Massa’s Italiaanse troepen zijn over de grens van Zwitserland gegaan om niet in Duitse handen te komen. De hele Italiaanse vloot bevindt zich in Malta, terwijl ook een groot deel der luchtmacht in geallieerde handen is!! Wat de strijd te land aangaat, kan gezegd worden dat de gelande Britse en Amerikaanse troepen hevig vechten met de Duitsers en zelfs dat ze in het defensief zijn. In Zuid-Italië trekt het 8e Britse leger snel verder om de troe 48  De Centrale Crisis Controle Dienst (CCCD of kortweg: CCD) was door de Duitsers opgericht om de zwarte handel te bestrijden.

170

October 1943

pen bij Napels te steunen!! In Rusland gaat het nog steeds goed. De Russen vorderen snel. Briansk is gisteren heroverd. Diepe bressen worden in de Duitse linies geslagen. Vrijdag 24

Er is een heel tragisch sterfgeval in onze familie gebeurd. Tante Maai (uit Schiedam) kreeg Dinsdagavond om half zes een beroerte. Ze was direct helemaal lam en buiten kennis. Woensdagmorgen om half acht is ze reeds gestorven. De droefheid, vooral van de kant der zusters, is groot. Gisteren zou zij hier gekomen zijn met oome Jacob. Vandaag is ze begraven. Ik ben daarom niet naar school, omdat ik op de winkel moet passen. We hebben op het ogenblik een neef in de kost uit Amsterdam, nl. Henny Broersma, die hier op de pannenfabriek aan het werk is, omdat hij anders naar Duitsland zou moeten. Ook ons Rotterdammertje blijft nog een maand. Hij gaat nu met Feike Feikema mee naar de ambachtsschool. Het Russisch offensief vordert nog steeds. Smolensk en Kiev worden al meer en meer bedreigd, Poltawa is veroverd! 2/3 deel van Corsica is reeds bezet. Napels wordt door de Duitse troepen ontruimd!! October 1943

Zondag 17

Het is meer dan drie weken geleden dat ik hier voor het laatst in schreef. Er is sindsdien niet zo veel belangrijks gebeurd. De Duitsers trachten een winterlinie te vormen die in staat is om de Russische aanvallen te weerstaan. Deze linie moet dan liggen ten westen van Smolensk en Kiev. De Koeban is nu ook geheel door de Duitsers ontruimd. In Italië gaat het zeer langzaam. Hoever de geallieerden ten noorden van Napels zijn, weet ik niet. De Engelse nieuwsberichten worden hier hoe langer hoe minder gehoord, om de eenvoudige reden dat er bijna niet meer geluisterd wordt, want de meeste mensen zijn nu zo bang geworden dat ze alle maatregelen hebben genomen om toch maar een goede schuilplaats voor hun radio te vinden. Ook Vader heeft dit gedaan, en zo moeten we het nieuws uit andere bron horen. 49 De nieuwste maatregel der regering was dat overal waar een radio gevonden werd, in de eerste plaats de inboedel zou worden verbeurd verklaard en in bijzondere gevallen zelfs je onroerend goed!!! Het is dus te begrijpen dat we een beetje in onze schulp kruipen! Ik ben met nog drie anderen (A. Vijfhuizen, C. van Mouwerik en W. de Pater) tot de propagandacommissie van W.Z.C. benoemd. Ik vervul zo’n beetje de functie van secretaris. Ik heb het daarom behoorlijk druk, want we moeten alle clubavonden organiseren, een nieuwe ledencampagne op touw zetten, bulletins opstellen en verspreiden enz. enz. Bij Cor van Mouwerik hebben we op zolder een gezellig hokje als vergaderlokaal, en het is helemaal versierd met W.Z.C.-emblemen. Ook de wintertraining in Gouda is weer begonnen, terwijl ik bovendien met drie andere W.Z.C.’ers door de bond getraind wordt (jeugdtraining). Ook dit neemt tijd in beslag. Wanneer ik dan ook nog mijn huiswerk wil doen (en dat moet in de eerste plaats), dan heb ik het druk genoeg. Maar des te drukker het is, des te meer doe ik. Nu moet ik nog een brief naar Ate Brak schrijven, die in Wenen zit. Vanaf dit moment schrijft Han Gerritse ook veel minder over de oorlogsgebeurtenissen. De meeste mensen waren daadwerkelijk te bang om de radio aan te zetten. Er was dus nauwelijks objectieve informatie meer.  49 

171

November 1943

Ons suikerrantsoen is voor de komende 14 dagen nul komma nul; we moeten maar eens zonder zitten, vinden de heren bezetters!!!! November 1943 Dinsdag 30

In de afgelopen 6 weken is niet veel gebeurd. Doordat ik veel huiswerk en veel ander werk had (vooral als secretaris der propagandacommissie van W.Z.C.), heb ik geen zin gehad om te schrijven. Het oorlogsnieuws is niet veel veranderd. In Rusland gaat de strijd in de bocht van de Dnjepr ten westen van Kiev, Smolensk en Chomel voort, terwijl de Krim afgesloten is. In Italië gaat het maar langzaam. De 10e was mijn verjaardag. Ik ben nu 17 jaar en met schrik zie ik mijn 18e jaar naderen, want dan moet ik óf in de Arbeidsdienst óf onderduiken enz. enz.!!! Ik heb van mijn verjaardag niets bijzonders gemaakt. Als cadeaux heb ik enkele mooie boeken en een lap stof voor een pak gehad. Op het ogenblik heb ik huisarrest van de dokter, want ik heb waterpokken (op 17 jaar). Het is niet ernstig, maar ik mag toch niet naar school. Voor W.Z.C. zijn we druk bezig met de Sint-Nicolaasavond, die iets geweldigs belooft te worden. Wij zijn de oorlog zat. Ik heb niets geen lust meer dit oorlogsrelaas nog voort te zetten en ik vraag me af: Hoelang zal het nog duren tot we eindelijk weer doen en laten kunnen wat we willen? Hoeveel dagen, ja, ik kan beter schrijven hoeveel maanden, zal het nog duren eer wij weer vrij zijn? December 1943

Vrijdag 31

172

Oudejaarsavond! 1943….. Het is bijna voorbij, het vierde oorlogsjaar!!! Vol hoop en moed zijn wij dit jaar in gegaan; vol overtuiging klonk het toen met Kerstmis: vrede op aarde!! Ja, volgend jaar zou de vrede vast komen, want in 365 dagen kon er een hoop gebeuren. Met Kerstmis zou er dan werkelijk vrede zijn en de kanonnen waren dan al omgegoten tot ploegen. En nu? Om vijftien minuten over zeven op Vrijdag eenendertig December negentienhonderddrieënveertig??? Nog even hard en fel woedt de oorlog! Nog feller en harder wordt er gebombardeerd; nog meer leed wordt geleden; nog meer mensen, oud zowel als jong, vallen ten offer aan het monster dat oorlog heet, direct zowel als indirect!! En weer is er met Kerstmis gezongen: ere zij God, vrede op aarde. En weer zeiden wij tegen elkaar: “Volgend jaar zal er zeker vrede zijn!” En weer zeg ik ook op deze avond: “Volgend jaar zullen wij hopelijk Oud en Nieuw in vrede vieren….. want 366 dagen duren lang!” Nu zit ik hier wel erg te verlangen naar de vrede (te schrijven!), maar toch geloof ik niet dat ik degene ben die het ergst naar de vrede verlangt. Immers niets, maar dan ook letterlijk niets, heeft mij in ’43 ontbroken!! Nog steeds heb ik genoeg gegeten (al was het dan soms ook niet zo luxe als vóór de oorlog), nog steeds ben ik voldoende gekleed geweest (al wordt het een en ander een beetje kaal) en nog niemand is er uit onze familie slachtoffer van de oorlog geworden (tante Maai is weliswaar gestorven, doch niet zo zeer oorlogsslachtoffer). Hoeveel duizenden mensen over de gehele wereld kunnen dit niet zeggen, hoeveel zijn ondervoed, lopen in lompen of missen familieleden?? Zij zullen dus stellig nog meer naar de vrede verlangen! Ik zit midden in mijn kerstvacantie. Ik had een goed rapport: bijna 8 gemiddeld! Ik ben druk in de weer geweest voor W.Z.C. Eerst moesten we een SintNicolaasavond organiseren, daarna een fuifje omdat Ate Brak met verlof uit Wenen was, en ten slotte hebben we gisteren een gezellige oudejaarsclubavond

December 1943

gehouden, waarbij ik o.a. optrad met Wim de Pater als Thomasvaer en Pieternel. (Ik had van een Volendamse echte kleding op de kop getikt, en vanmorgen zijn wij in costuum op de foto geweest. Het succes was enorm!!!)

Rechts staat Han Gerritse.

173

December 1943

De oorlog gaat verder. De bombardementen worden steeds heviger en Duitsland gaat op den duur helemaal tegen de vlakte (ook vele buitenlanders sneuvelen hierbij!!). Een dezer dagen is een van de laatste drie [Duitse] oorlogsschepen (d.w.z. slagschepen) gezonken. Het was de Scharnhorst met 1400 man! Over de oorlog te land valt weinig te zeggen. Zowel in Italië als in Rusland zit er bijna geen schot in, en het is verstard tot een soort ‘loopgravenoorlog zonder loopgraven’, want 100 km zegt in Rusland betrekkelijk weinig! Nu zal ik maar eindigen voor dit jaar. En ik doe dat met twee Boerengezegden:

174

1944

175

Januari 1944

Januari 1944

176

Januari 1944

177

Januari 1944

Feiten van de Dag, opstel door Han Gerritse, beloond met een 7.

178

Februari 1944 Woensdag 12

Het leven gaat weer ‘gewoon’ verder. Natuurlijk alles op oorlogsmanier. De school is gisteren weer begonnen, en nu steven ik met volle vaart op de paasvacantie af. Oorlogsnieuws is er niet veel. In Rusland wordt er hard gevochten en de Russen zijn op sommige punten reeds over de oude Poolse grens heen. De distributie gaat ook nog steeds. De rantsoenen zijn tamelijk constant, al worden ze nooit verhoogd. Overvallen op distributiebescheiden (in het groot) gebeuren ook nog al eens. Dit is dan ten behoeve van de vele onderduikers, en deze overvallen zitten meestal goed in elkaar. Vanavond sprak hier Max Blokzijl, de grote N.S.B.-propagandist. Alleen de jeugd van 14 tot 22 jaar had toegang. Het zal wel bar druk geweest zijn, met die enkele N.S.B.’er die hier van die leeftijd rondloopt! Het heeft nog steeds niet erg gevroren en ik denk niet dat wij van de winter nog op de schaatsen komen. (Alleen is er een paar weken voor Kerstmis een dagje ijs geweest, maar toen had ik school.) Februari 1944

Zondag 27

Ik kan mijn dagboek haast wel een maandboek noemen, want ik schaam me erover hoe weinig ik schrijf, maar steeds ontbreekt me de ware lust ertoe. Ook heb ik weinig tijd, want het examen nadert met rasse schreden en nu zijn we reeds druk aan het repeteren. Ook voor W.Z.C. heb ik nogal wat tijd nodig. Nu zijn we de grote feestavond aan het organiseren, die eind April gehouden zal worden, d.w.z. wanneer de omstandigheden het toelaten. Hoewel deze kans gering is, zijn we er toch maar aan begonnen. De avond zal dan ook alleen maar uit één groot toneelstuk bestaan: De Ridder van de Kouseband, een klucht in drie bedrijven. Zelf heb ik ook een bijrolletje gekregen, en dus neemt dit ook weer één avond per week. Maar wat mij vooral noopt om nu te schrijven, zijn de gebeurtenissen van de afgelopen week. Weer zijn duizenden gezinnen van huis en haard verdreven! Nu door evacuatie van de Zuid-Hollandse en Zeeuwse eilanden. Het hele gebied zal onder water gezet worden (niet alle eilanden vallen hieronder, maar welke dit zijn weet ik nog niet). Overal komen nu de geëvacueerden aan, en ook in onze stad (die enige maanden geleden zijn 10.000e bewoner had) zijn reeds vele huisgezinnen aangekomen. De meesten kunnen slechts handbagage meenemen en de rest moeten zij achterlaten. Het is wel te begrijpen dat ze hier nooit meer iets van terugzien!! Maar er is nog meer rouw in ons land!! Aan het begin van de week hebben Amerikaanse vliegtuigen het oosten van ons land hevig gebombardeerd, nl. Nijmegen, Arnhem, Enschede en andere. Vooral in Nijmegen is er veel verwoest en, wat erger is, de hele binnenstad is vernield. Het aantal doden bedraagt dan ook ± 500!! Wij zijn bitter teleurgesteld dat nu ook onze ‘vrienden’ ons land op een dergelijke manier teisteren. In Enschede hebben ze beter doel getroffen en zijn er bijna alle fabrieken met de grond gelijkgemaakt. Wat de oorlog verder betreft gebeurt er niet veel. De Russen vorderen nog steeds, al gaat het zeer langzaam. Duitsland wordt verschrikkelijk gebombardeerd. Eén keer zijn er in 36 uur tijds 6000 vliegtuigen boven Duitsland en de bezette gebieden geweest. Ook Londen is van de week tamelijk hevig gebombardeerd, waarbij onze koningin bijna het leven heeft verloren. Twee leden van haar gevolg werden gedood. Gelukkig kreeg zij zelf geen letsel. Verder spreekt de hele wereld over de a.s. invasie! Of en waar hij komt?? Dit blijft een groot vraagteken, maar dat het van het voorjaar zal gaan spannen is wel zeker. 179

April 1944

April 1944 Dinsdag 4

(4-4-’44) Nog steeds is er geen invasie!! En dit werd door het grootste deel van ons volk reeds als een sprookje beschouwd. Moeder is vorige week in het ogenziekenhuis in Rotterdam een paar dagen opgenomen geweest. Het linkertraanbuisje moest verlegd worden. Zaterdag is ze alweer thuisgekomen. Toch denken de Moffen nog steeds aan een invasie! Hele streken in Holland en Zeeland worden geïnundeerd. De hele bevolking moet helpen dammen graven, want de ondergelopen stukken zullen 1 km breed worden. Dus is het in het eigenbelang dat de dammen ook werkelijk klaar komen, want anders gaat de hele boel onder!

Han Gerritse had een vooruitziende blik. Enkele dagen later werd hij inderdaad opgeroepen. Ook bij Breeveld is zo’n stuk, en reeds zijn er vandaag 500 Woerdenaren van 17 tot 60 jaar aan het graven. Ik denk dat ik ook van de week nog wel aan de beurt kom. Het loon is 50 ct per uur! Ook Zondags gaat men er mede door en dan is het loon ook hoger!!! Voor de boeren die in zo’n gebied wonen, is het een reuzestrop en indirect ook voor ons, want de boter-, melk- en kaasvoorziening wordt natuurlijk weer aanmerkelijk slechter! Vorige Zaterdag ben ik met nog een paar jongens (W. de Pater, A. Vijfhuizen, J. v.d. Wijngaard) naar de Johannes Passion geweest, die in de Nicolaaskerk in Utrecht werd uitgevoerd door de Arnhemsche Orkestvereeniging, met als koor de Nieuwe Muziekschool en als solisten o.a. Albert Dana, Annie Hermes, Lucien Louman en Mea Naberman. Ik heb buitengewoon genoten. 180

Juni 1944

De W.Z.C.-feestavond is nu definitief vastgesteld op 18 en 19 April. We zijn druk aan het repeteren. Ik heb een aardige rol gekregen als neger! Als het doorgaat, gaan we Donderdag met de klas uit. Morgen krijgen we vacantie. Mijn rapport was gemiddeld 8 + 1. Ook weten we dat het examen op 16 Mei begint. Juni 1944 Vrijdag 2

Ik heb een drukke tijd achter de rug, waarin de lust tot schrijven nihil was. Het schriftelijk examen, dat duurde van 16 tot 26 Mei, is gelukkig achter de rug. Het was niet zo bijzonder moeilijk, maar het duurde veel te lang. In die tijd is er nog een jongen uit onze klas gestorven, die ook aan het examen zou deelnemen. De hele klas en alle leraren zijn mee naar de begrafenis geweest. Het mondeling examen is gisteren begonnen. Iedere dag krijgen we één vak van 20 minuten. Ik ben ’s morgens van 9.20 tot 9.40 uur aan de beurt. De rest van de dag ben ik vrij en kan ik dus het vak voor de volgende dag nakijken. Donderdag 8 Juni hebben we ’s avonds om half negen uitslag. Op 4 April schreef ik dat we allemaal moesten graven. Nu, ik ben ook aan de beurt gekomen en liefst vijf dagen, waaronder 1e Paasdag van 2 tot 9 uur. Nu staat het hele land onder water over een kilometer breedte van Gorkum tot Amsterdam. En niet alleen hier, maar ook in Noord-Holland en Zeeland zijn er grote stukken geïnundeerd. Dit is gedaan voor de invasie, die elke dag verwacht wordt, maar ook iedere dag weer uitblijft. De luchtbombardementen zijn verschrikkelijk. Vooral thans op Frankrijk en België. Ook in ons land worden de laatste tijd veel treinen beschoten door jagers. Het aantal is elke keer aanzienlijk. Op de lijn Woerden–Utrecht is het gelukkig nog maar één keer gebeurd, en dat was verleden jaar. Er waren toen twee lichtgewonden. De voorafgaande weken zijn er zeer veel doodvonnissen voltrokken. Allemaal mensen van de ondergrondse beweging waren dat, en bijna iedere dag kan men nieuwe doodvonnissen lezen. De distributie blijft op het normale peil, alleen kleding en schoeisel worden thans voor iedereen hopeloos!! Alles wordt slechts verkregen op speciale vergunning. Het zwembad is al een paar weken open. De hele Meimaand is zeer koud geweest en meestal was de kachel aan. Alleen de Pinksterdagen, 28 en 29 Mei, waren zó warm dat de kraaien bijna van het dak vielen. En nu is het weer koud. Volgende week begint het poloseizoen. Tweede Pinksterdag zijn we gezellig uitgeweest met de fiets. (We hadden maar vier lekke banden!!!) We waren met z’n tienen: W. de Pater, J. v.d. Wijngaard, J. v. Dijk, W. Kastelijn, E. Alkema, T. Blonk, Koos Beugelink, T. Hart en Rie Gastelaar. We zijn toen naar de bossen van Doorn geweest. ’s Middags hebben we heerlijk in Woestduin gezwommen. Het was een leuke dag. De W.Z.C.-feestavonden zijn een groot succes geworden. Het toneelstuk De Ridder van de Kouseband is goed opgevoerd, en we hebben als spelers een leuke tijd gehad bij de voorbereiding en op de avonden zelf!!

181

Juni 1944

Tweede van rechts is Han Gerritse. In Italië is de strijd om Rome begonnen! In Rusland is er betrekkelijke rust. De Russen zijn hun legers aan het hergroeperen. De hele Krim is nu weer Russisch, terwijl ook reeds in Roemenië en Polen gevochten wordt. Dinsdag 6

Even na middernacht zijn aan de Franse Kanaalkust de eerste luchttroepen geland, terwijl enige uren later de landingen uit zee volgden!! Deze landing geschiedde tussen Cherbourg en Le Havre. Eindelijk is dan het begin van het einde aangebroken. Hier in Holland is het nog stil. Er zijn nog geen maatregelen van de Duitsers afgekomen, maar deze kunnen elk ogenblik komen! Geen vliegtuig is in de lucht. De treinen zijn bijna leeg, want de mensen durven niet te reizen. Ik ben vanmorgen nog wel naar mijn examen gegaan, en ook morgen zal ik proberen om er te komen, want Donderdag is het gelukkig de laatste dag. Ook in de grote steden is alles in spanning: er hangt iets in de lucht. Het is natuurlijk de vraag of er andere landingen (op andere punten) zullen gebeuren. Ik hoop dat er morgen meer details zijn. (De lust om te studeren is vanzelfsprekend nihil, en ik heb dan ook bitter weinig uitgevoerd.) Naar men zegt, zijn er 11.000 vliegtuigen en 4000 schepen bij de invasie betrokken. (Dit is waar!!!)

182

Augustus 1944 Vrijdag 9

De invasie is in volle gang!!! Het front strekt zich uit van Le Havre tot Cherbourg!! Nieuwe landingen op andere punten zijn nog niet uitgevoerd. (Hoewel er vanavond hardnekkige geruchten liepen dat er in Vlaanderen een inval was gedaan en dat er bij Den Helder een Britse vloot gesignaleerd was!!) De Duitsers hebben hier vanavond alarm. Alle ‘ruiters’ (prikkeldraad over dwarsbalken heen) zijn op de wegen gezet om deze af te sluiten. De Ortskommandant had zijn helm op en een automatisch geweer over de schouder (iets wat nog nooit gebeurd is!!). Ook zijn er weer 300 à 400 mannen opgeroepen voor Weermachtgraafwerk. Overal, in plantsoenen, parken, langs wegen en tuinen moeten kuilen gegraven worden (die dienen voor gevechtshandelingen), waar de soldaten in moeten met mitrailleurs en machinegeweren. Ook langs de Nieuwe Weg moet een loopgraaf van Gouda naar Woerden gegraven worden. De mensen moeten drie dagen (vandaag, Zaterdag en Zondag) werken, en ik geloof niet dat ervoor betaald wordt. Het weer is slecht: regen, kou en wind. Vandaag is mijn schoolperiode van de M.H.S. beëindigd!! Ik ben met vlag en wimpel geslaagd!! Op één na had ik de meeste punten, nl. 117 50. Dit is bijna 8½ gemiddeld!! Ik had 2 zevens, 8 negens en 7 achten (Stenografie en Typen, respectievelijk 9 en 7, inbegrepen). Daar ik van de jongens de beste was, kreeg ik een heel aardige kaart van de provincie Utrecht. Het is nu een hele rust dat ik niets meer met huiswerk heb te maken. Mijn vacantie is behoorlijk lang! Toch denk ik dat ik maar weer naar school ga in Utrecht, naar de 5-jarige H.B.S. A, waarvoor ik dan uitstel van de Arbeidsdienst krijg, waar ik anders met Januari in zou moeten. Is de oorlog gauw afgelopen, dan weet ik niet of ik hiernaartoe ga. Vacantie 1944 - Augustus

Donderdag 10

Eindelijk zal ik dan maar eens even de tijd nemen om in het kort mijn belevenissen van de vacantie weer te geven, hoewel deze pas 22 Augustus om is. Al lang had ik het plan om met nog een paar jongens deze zomer te gaan trekken. Wel waren de omstandigheden niet bijster gunstig, maar toch zou dit weleens de enige gelegenheid kunnen zijn om met mijn vrienden uit te gaan! Wie weet of wij het volgende jaar niet in dienst zijn of, als de Moffen er nog zijn, ondergedoken? En daarom hebben wij, W. de Pater, J. v.d. Wijngaard, Jaap van Dijk en ik, besloten om deze vacantie er met de fiets op uit te gaan. Het eerste probleem was natuurlijk de fietsen. Want vier jaar oorlog en dat zonder nieuwe fietsbanden is niet al te best voor ons fietsers, en daarom hebben we alles bij elkaar gegaard om een fatsoenlijke fiets te hebben die op luchtbanden liep. Mijn eigen fietsbanden waren nog best, tenminste mijn achterband. Mijn voorband is dan ook al zes jaar oud!! Ook de andere jongens slaagden erin om een berijdbare fiets te krijgen, en dus was dat voor elkaar! Eten en slapen was het tweede punt van discussie. Zonder bonnen weggaan was eenvoudig je reinste dwaasheid, dus namen we flink wat bonnen mee. Vooral voor brood, boter, vlees en aardappelen. Verder veel etenswaren, zoals jam, stroop, kaas, eieren, vlees, limonade, hagelslag, eigengebakken tarwebrood, potjes boter enz. enz. Dus de eerste dagen zouden we er al vast en zeker genoeg aan hebben. Slapen zouden we bij de boeren in het stroo. Ieder nam een deken plus slaapzak mee. Nu kwam het laatste en heel belangrijke punt: waarnaartoe?? Oorspronkelijk lag het in onze bedoeling om Brabant en Limburg in te trekken, en dit was al  50 

Deze optelling staat in het dagboek, maar lijkt niet juist te zijn. 183

Augustus 1944

helemaal vastgesteld. Voor de eerste nacht wilden we een vaste plaats hebben, waarvan we zeker wisten dat we er slapen konden. J. v.d. Wijngaard had een kennis in Vught zitten en hij schreef hem voor één nacht onderdak. Het antwoord luidde dat we van harte welkom waren, maar dat zij het ons afraadden om hiernaartoe te komen, daar het op dat ogenblik tamelijk onrustig was in het zuiden en dat alles en iedereen voor de Weermacht moest werken aan verdedigingswerken. Toevallig las J. v.d. Wijngaards vader die brief en ook Jaap van Dijk zijn oude heer kwam die brief toevallig onder ogen! Resultaat: niet naar het zuiden!! We zaten aardig in onze rats dat het hele plan ter elfder ure in duigen zou vallen en ons animo zakte tot ver onder nul!! Toen stelden wij voor om naar het noorden te gaan en zowaar, dat vonden ze goed. Wij waren allang in de wolken, en vlug werd nu alles klaargemaakt en ingepakt. Verder verliepen de voorbereidingen naar wens, en zo waren we Maandagmorgen 31 Juli gepakt en gezakt. De grote reis kon beginnen. Het was prachtig weer en we hadden een oostenwind.

Voor Hotel de Eenhoorn aan de Utrechtsestraatweg. 184

Augustus 1944 Woensdag 16

(vervolg) De eerste dag zouden we naar Elst gaan. Daar konden we op slaapgelegenheid rekenen bij familie van Jaap van Dijk. Het was ongeveer 90 km fietsen en we kwamen er om ongeveer zeven uur aan. ’s Middags hadden we in Wijk bij Duurstede gegeten, en toen waren we de Rijn overgestoken en gingen we langs de dijk verder. De eerste nacht is ons slecht bevallen! We sliepen op een kruidenierszolder die vol met oude dozen lag, wat natuurlijk een welkome woonplaats voor muizen was. Bij een boer hadden we wat hooi gekregen; dit was ook niet al te best, want op stroo slaap je veel beter. Het was dan ook misschien drie uur voordat we allemaal sliepen en om zes uur waren we alweer wakker. Het was donker, grauw weer, maar dit klaarde later op. Nadat we lekker gegeten hadden, stapten we om ongeveer elf uur op en begaven wij ons in de richting van Arnhem. Het was toen reeds stralend weer geworden en wij wilden bij Velp de bossen in. Dit was zo buitengewoon mooi dat we proberen zouden om hier in de buurt bij een boer te gaan slapen. Het zat ons echter niet mee en overal vingen we bot. Toen zijn we de hei en de bossen in gegaan, voor zover het niet door de Weermacht verboden was, en gingen we tegen de namiddag op Dieren aan. Hier hadden we met het vinden van een boer meer geluk: de eerste boer was raak! En hier hadden we onze eerste lekke band. Om een uur of vijf gingen we nog even naar Doesburg. We zouden daar proberen om middageten te krijgen bij een restaurant, maar toen we in het oude stadje kwamen, bleek er nergens een restaurant te zijn en dus gingen we maar weer brood eten. Dit was niet zo heel erg, want de boterhammen zagen er stuk voor stuk vooroorlogs uit! We sliepen op een zolder boven de deel, tezamen met nog drie trekkers uit Almelo. Ook hier duurde het lang voor we sliepen, want we hebben een hele tijd liggen zingen en Wim had zijn guitaar meegenomen! Maar toen we dan eenmaal onder zeil waren, hebben we achter elkaar doorgeslapen! De volgende dag wilden we Zwolle bereiken, en dit is ons via Apeldoorn en Deventer gelukt. Op de weg naar Apeldoorn hebben we nog grote ruzie gehad met een S.S.-officier die een stel jonge recruten auto leerde rijden. Wij stonden boven op een helling even uit te rusten en plotseling rijdt die Mof op ons toe, springt uit de wagen en slaat met een signaalbordje eerst mij en dan Wim de Pater op de arm. Aan vloeken en tieren geen gebrek!! Jaap van Dijk was doorgereden en ook daar stopt die rotmof, en toen wilde hij hem zelfs met een geweer te lijf gaan! We zaten danig in de rats, maar verder gebeurde er gelukkig niets en onze ‘beschermer’ ging weer verder met zijn kroost. Wij zijn toen maar via de Loenense waterval langs het kanaal naar Apeldoorn gegaan, want dit leek ons veiliger. Ook zijn wij niet in Deventer geweest, want daar werd een razzia gehouden, en dus gingen wij maar weer gauw verder. Ook die dag kregen we weer geen middageten, want op de Veluwe bij Hattem waren er nergens aardappelen. Toen we bij het veer over de IJssel moesten wachten, heb ik lekker in de IJssel gezwommen en daarna gingen we eten. ’s Avonds om half acht vonden wij bij de eerste boer buiten Zwolle al onderdak voor de nacht. We sliepen naast een stier en een zeug met dertien biggen, maar toch vijf kwartier in een uur. Gelukkig kregen we de volgende dag kans om wat roggebrood zwart te kopen, want drie keer per dag brood had een flinke hap uit onze bonnenvoorraad genomen. Maar bij enkele boeren kregen we voor ƒ 4 zes pond roggebrood en een heerlijk stuk eigengebakken tarwebrood!! In Kampen hebben we een hele verzameling ansichtkaarten weggestuurd en toen zijn wij dwars door het Kampereiland, midden op de dag in een brandend 185

Augustus 1944

hete zon, naar Genemuiden gegaan, waar ieder huis een hooiberg (die voor riet dient) achter zijn huis heeft. Aan het Zwartewater zagen we plotseling een boot die naar Vollenhove ging, en daar zijn we toen opgestapt. De boot was stampend vol en daarom was het niet erg plezierig. In Vollenhove konden we ook alweer geen warm eten krijgen, en toen gingen we naar Giethoorn. Maar onderweg werden we gewaarschuwd dat er Groene Politie aan het werk was. Deze ontmoetten we liever niet en daarom zouden we maar rechtstreeks over Zwartsluis, waar we in het Zwartewater hebben gezwommen, naar Meppel gaan om daar ergens te overnachten. Ook dit lukte.

V.l.n.r.: Jan van de Wijngaard, Han Gerritse, Jaap van Dijk.

Hoewel we niet erg lekker geslapen hebben (het was nogal tochtig en ’s morgens zaten we onder de vlooienpikken), waren we toch uitgeslapen en daar het al Vrijdag was, zouden we nu naar Oldemarkt gaan, waar we wel bij familie van Beugelink konden slapen, want we hadden een brief van de ‘Baas’ voor zijn familie meegenomen. We gingen over Steenwijk. Hier zijn we de hele middag gebleven en we hebben lekker gezwommen in een gezellig en mooi zwembad, waar we ook met twee aardige meisjes kennismaakten. Tegen de avond gingen we op weg naar Oldemarkt en onderweg kwamen we zes Oldemarktse ‘schonen’ tegen, van wie er twee familie van Beugelink bleken te zijn!! Maar bij nader informeren was bijna het hele dorp familie van elkaar en wisten we niet waar we naartoe zouden gaan. Op goed geluk gingen we naar een van de oomes en hier troffen we het. We werden op de introductiebrief met open armen ontvangen. Nu wilden we het voor elkaar krijgen om hier de Zondag over te blijven en dit in ruil voor werken in de rogge de volgende dag. Dit kwam voor elkaar en Zaterdags hebben we de hele dag in het koren gestaan, zodat we daar nu ook over kunnen meepraten. Als beloning kregen we Zondag een heerlijke middagmaaltijd, die dubbel lekker smaakte omdat we in geen zes dagen warm eten geproefd hadden. Verder hebben we het er heel gezellig gehad. Natuurlijk kwam de guitaar iedere avond te voorschijn, want de dochter en ook de twee zonen (heel toffe jongens) waren er verzot op. ’s Zondags zijn we naar een heel oude kerk in Paasloo geweest, die reeds uit het jaar 600 of 700 dateert!! De boer wilde ons nog best een week gebruiken, maar daar onze vacantie al gauw om zou zijn, zijn we toch Maandagmorgen maar weer vertrokken. Nu zouden we nog met de Lemmerboot naar Amsterdam gaan en vandaar naar Woudenberg, waar Koos Beugelink, Elly Alkema, Tiny Hart, Tiny Blonk en 186

Augustus 1944

nog twee uit Oudewater op een A.N.W.B.-boerderij logeerden. Dus gingen we Maandag naar Lemmer, waar we ’s middags aankwamen, want eerst hadden we gehoord dat er weer een razzia was. Later bleek het dat er mensen uit de nieuwe Noordoostpolder (Urkerland) gehaald werden. De boot vertrok ’s avonds om tien uur en we zouden de hele nacht op het dek blijven. We hebben er reuzelol gehad met nog een stel zeilers, die naar het Sneekermeer geweest waren. Er waren ook nog ‘muzikanten’ (twee banjo’s) en met Wim zijn guitaar konden we het hele bovendek in een goede stemming brengen. Het was een beetje betrokken weer, maar toch kwam af en toe de maan te voorschijn, wat een prachtig gezicht was!! Tegen de ochtend werden we slaperig, maar gemaft heeft er niet één. En toen moesten we op de fiets naar Woudenberg!! Deze rit werd bijna een marteling. We zaten finaal op onze fiets te slapen en telkens zaten we in de kant van de weg. Maar toch slaagden we erin om heelhuids Woudenberg te bereiken. Dit was juist tegen etenstijd. ’s Middags hadden Jaap en ik lekker in de bossen gemaft en zodoende waren we ’s avonds toch nog fit. Ook konden we hier blijven slapen, en de volgende dag waren we ook nog heel gezellig de gasten van de dames. Om half zeven ’s avonds zijn wij opgestapt en omstreeks negen uur waren we weer in Woerden aangeland, waar ik alleen thuis was, daar Vader en Moeder naar Zutphen waren!! Zo eindigde onze eerste grote reis!!

187

Augustus 1944 Donderdag 31

Verjaardag der koningin Dit is de 5e keer dat onze koningin haar verjaardag niet in eigen land kan vieren!! En als men kijkt of hier in Holland nog (uiterlijk) iets over is van deze schitterende Koninginnedagen, dan moet ik tot mijn schande bekennen van niet veel! Of liever: niets!!! Er zijn genoeg mensen die er niet eens meer aan denken of hoogstens de schouders ophalen en denken: Nu ja, dat hebben we ook nog eens gehad! En daarmee uit! Dat het hopelijk nog eens terugkomt, daar wordt niet zo heel veel aan gedacht! Wel aan de dag van bevrijding! Dan zal er gefeest worden dat de spetters eraf vliegen! Of dit nu komt door de onverschilligheid ten gevolge van de oorlog of door het feit dat wij het zonder koningin ook wel afkunnen, weet ik niet, maar wel is het opmerkelijk dat er bij veel mensen heel weinig belangstelling is voor ons vorstenhuis!! Hopelijk zal dit van tijdelijke aard zijn!!! Sinds een week zit ik al op de nieuwe school, ‘Gemeentelijke H.B.S. A met 5-jarige cursus’, klasse 4b!! Ik heb wel gemerkt dat het er hard werken is, hoewel ik met de meeste vakken niet achter ben. Vooral aan de talen wordt veel aandacht besteed. Ook doe ik hier een macht algemene ontwikkeling op. Of ik twee jaar op deze school zal blijven?? Dit hangt geheel van de omstandigheden af. Duurt de oorlog nog twee jaar, dan denk ik dat ik erop blijf, omdat er niets anders te doen is en omdat ik dan waarschijnlijk uitstel voor de Arbeidsdienst krijg. Maar nu iedereen in Holland denkt en ervan overtuigd is dat de oorlog voor Kerstmis afgelopen is, nu blijft dit een groot vraagteken. Ik ben dan 18 jaar. Militaire dienst? Arbeidsdienst onder de wettige regering? Naar Indië, gedwongen of verplicht? Thuis de zaak opnieuw tot bloei brengen??? Allemaal vragen waar slechts de toekomst het antwoord op zal geven!! Ik maak me er dan ook niet ongerust over en doe maar rustig mijn huiswerk! Ik heb halve dagen school, dat is wel fijn. (Maandag-, Dinsdag- en Donderdagmorgen van 8.20 tot 12.30 uur, Zaterdagmorgen van 8 tot 10 uur en verder Woensdag- en Vrijdagmiddag van 1 tot 5 uur.) September 1944

Maandag 4

188

22.40 uur Het is haast onmogelijk om wat nu volgt neer te schrijven!!! Weldra zal er aan de Duitse onderdrukking een eind zijn!!!!! Het is een hele tijd geleden dat ik oorlogsnieuws in mijn dagboek schreef. De reden hiervan is het steeds weer terugkerende: “Het gaat goed en ze zijn al zo ver…..” Maar dichter bij ons kwam de vrede niet….. Tenminste voor onze uiterlijke beschouwingen, want in werkelijkheid werden de voorbereidingen getroffen voor de militaire gebeurtenissen van heden en dat was van enorm belang. Alleen wilden wij daden zien en we wilden dat het vlugger ging….. En nu gaat het vlug!!!! Ontzettend vlug. Van vechten is practisch geen sprake, het is één wilde terugtocht! Nadat Parijs gevallen was, werd het front in Noord-Frankrijk practisch opgerold en stootten verschillende legers België en Luxemburg binnen! Gisterenmiddag is Brussel reeds gevallen. Amerikaanse troepen vechten reeds in Zuid-Limburg, op weg naar Aken!! Hoe het leven van den dag is? Er wordt weinig of helemaal niet gewerkt. De geruchten van allerlei dwaasheden doen de ronde. Degenen die nog steeds naar een radio kunnen luisteren, worden bestormd en binnen enige minuten weet de hele stad het laatste nieuws!!! De N.S.B.’ers zijn hun koffers al aan het pakken om te trachten nog aan de gerechtigheid te ontkomen. De Moffen zijn al enige dagen in de weer om hun vertrek gereed te maken. Duizenden en nog eens duizenden zijn reeds naar het oosten vertrokken. In gecamoufleerde auto’s

September 1944

vol met bemanning, ook al gecamoufleerd, takken rond hun helmen en op de auto’s, handgranaten tussen hun koppels, geweer in de aanslag, één voor op het spatbord; achteraan hangt een stuk geschut. De mensen zijn vrolijk en goedgehumeurd. Het gaat goed, nog even en dan zijn we vrij!!!! Prins Bernhard is tot opperbevelhebber der ondergrondse troepen en patriotten benoemd, en reeds zouden deze in Limburg in actie zijn. Het treinverkeer functioneert alleen nog maar goed tussen Rotterdam, Den Haag, Amsterdam, Utrecht, Amersfoort, Arnhem en Nijmegen (electrisch net). De stoomtreinen zijn bijna allemaal gevorderd voor Weermachtsvervoer (voor zover er nog stoomtreinen zijn die niet beschoten zijn). Ik ga morgen niet naar school, en zo denken ook de andere ‘spoorstudenten’ erover!! Iedere dag kan nu de laatste zijn!! Of er gevochten zal worden?? We bidden allemaal van niet, maar slechts de nabije toekomst zal ons dit laten zien! Vrij zeker werd vanavond verteld dat de Landwacht 51 razzia zou houden, maar tot nu toe heb ik niets bijzonders bemerkt. Vooraanstaande personen (ambtenaren van gemeenten, spoorwegen enz.), die direct na de bevrijding nodig zijn, zijn echter allemaal gewaarschuwd om op te passen dat zij nog niet ter elfder ure in handen van den Mof vallen. Het einde is in zicht! Misschien nog één dag, twee dagen, en dan zal Nederland weer vrij zijn. Dan zullen wij weer vrij zijn, dan zal er feest zijn en droefheid bij de gedachte aan die honderden en nog eens honderden die in deze 4½ jaar hun leven voor ons land en volk hebben gegeven!!!! (Onlangs kregen wij bericht dat een halfneef van mij, Jan Hak uit Giessen, is gefusilleerd op grond van ‘den vijand bewezen diensten’!!!!) Dinsdag 5

De spanning stijgt iedere minuut. Wilde geruchten doen de ronde 52. Waar de Engelsen precies zitten, weet niemand; Gorkum, Rotterdam, Dordrecht en zelfs spreekt men van Vianen, maar de waarheid weet in Woerden niemand. Het treinverkeer ligt stil. Iedere trein die nog rijdt, wordt beschoten. Bij het station zijn de geallieerde jagers vandaag een keer of vijf geweest, en met hun machinegeweren en boordkanonnen nemen ze de treinen één voor één onder vuur. Alle Woerdense N.S.B.’ers zijn vandaag vertrokken, d.w.z. wílden vandaag vertrekken, maar omdat er geen treinen gingen, zijn de meesten nog in Woerden. Ze zijn met hun hele bagage ondergebracht in het Magazijn, en nu zijn er b.v. auto’s gerequireerd om ze te vervoeren. Ook de schuit van schipper Blok is gevorderd en deze moet met N.S.B.’ers naar Utrecht vertrekken, waarvandaan ze dan verder worden getransporteerd!! Het was werkelijk een gezicht om nooit te vergeten: alle N.S.B.’ers liepen door de stad met dekens en koffers en kisten, en werden uitgeleide gedaan door half Woerden….. De hele stad glunderde!! Op deze manier trachten de N.S.B.’ers om hun straf te ontlopen, en door naar de kant van de grens of zelfs naar Duitsland te gaan denken zij veilig te zijn en aan de straf van de regering te ontkomen. Dit zal hun echter niet gelukken, want overal zullen zij uitgeleverd moeten worden en zo toch hun lot ondergaan.

 51  Een Nederlandse paramilitaire organisatie die werd opgericht door de Duitsers; een soort politie op het platteland, gewapend met een jachtgeweer, vandaar de bijnaam Jan Hagel.  52  Dolle dinsdag: op die dag speelden zich in heel Nederland  emotionele taferelen af naar aanleiding van de berichten dat het land nu elk moment bevrijd kon worden. De geallieerden rukten zo snel op dat Duitsers en N.S.B.’ers volledig in paniek vluchtten.

189

September 1944

Ook is hier door de Moffen de uitzonderingstoestand afgekondigd: ’s avonds om 8 uur binnen en met niet meer dan vijf man buiten staan praten!! Het is op het ogenblik koud, helderachtig, winderig herfstweer, en een lucht die goed is om te vliegen. Ook vandaag zijn we nog niet vrij, hoewel iedereen de vlaggen klaar heeft en de vlaggestok al bij het raam heeft hangen. Wie weet hoe het morgen zal zijn? Donderdag 7

De opwindende berichten van Dinsdag waren schromelijk overdreven!!! En zelfs de berichten dat Breda was gevallen, waren vals!! Dat dit de stemming in Woerden en in het gehele land niet ten goede kwam, is licht te begrijpen! En zelfs kwamen de pessimisten weer voor de dag. Gisteren is de Nieuwe Weg weer onder het vuur van Amerikaanse jagers geweest: een stuk of tien munitiewagens waren de sigaar en gingen in vlammen op!!!! Vandaag is er geen oorlogsgerucht in de buurt geweest. De electrische treinen gaan weer, zij het dan ook om de twee uur!! Maar vandaag heeft het enorm gestormd!! De mensen hebben het nog nooit zo erg meegemaakt. Op de Westdam was het verkeer geheel gestremd door drie omgevallen bomen. De electrische klok was vernield! Bijna ieder dak heeft gaten; vooral de kerk en het Magazijn zijn er erg aan toe. Het zwembad van Forel is uit elkaar geslagen (aan de lengtezijde). Het was werkelijk levensgevaarlijk om onder de huizen te lopen, want de straat werd bezaaid met pannen en schoorstenen. Ons dak heeft zich echter goed gehouden en er zijn slechts zes glazen pannen kapot! We moeten nog steeds om 8 uur binnen zijn, en daarom is W. de Pater vanavond bij me en blijft hij vannacht over!!

Vrijdag 8

Ook vandaag is er niets schokkends gebeurd! Het heeft bijna de hele dag geregend, en de wind zit nog steeds in de zuidwesthoek. Deze regen belemmert de krijgsoperaties in België, waar de Engelsen nu het Albertkanaal hebben overgestoken en de Amerikanen voor Luik liggen. Ook aan de oostelijke oever van de Schelde boven Antwerpen zijn geallieerde troepen. De Belgische regering is vandaag uit Engeland vertrokken en in Brussel aangekomen. Ik heb de radio maar weer voor de dag gehaald, want nu wilden we zelf wel weer eens berichten horen. Het is nog wel wat riskant, maar we denken wel dat de Moffen nu geen tijd voor huiszoekingen zullen hebben!!

Maandag 11

Na enkele dagen van eindeloos wachten en niets doen is vanavond bericht doorgekomen dat de Engels-Hollandse troepen 53 aan het Albertkanaal in België op één punt de Duitse linies hebben doorbroken en in één ruk naar de grens zijn getrokken, die zij reeds hebben overschreden in de buurt van Eindhoven!! Eindelijk is het dan zover en vechten er geallieerde troepen op ons grondgebied. Het is goed weer met een noordenwind! Hoe het verder zal gaan is het enige wat ons thans nog interesseert! Niets is vervelender dan te moeten horen dat er nog steeds geen Hollands stukje grond is waarvan de Moffen verdwenen zijn. En nu is het dan gebeurd en de Hollandse vlag zal nu al reeds op onze grond wapperen. Het peil van de publieke stemming is natuurlijk weer direct met enige sprongen gestegen en de pessimisten houden weer even hun mond, hoewel het toch nog weleens langer zou kunnen duren enz. enz. Maar dit denken ze nu alleen maar, want zeggen staat gelijk met landverraad!!  53 

190

Prinses Irene Brigade, ca. 1200 man.

September 1944

Gisteren heb ik voor het eerst ‘onze leider’ gezien!! Ik dacht niet dat ik die eer nog zou hebben, maar meneer kwam in een schitterende open vierpersoonsauto voorbij. Dan moet je wel opvallen, want alle wagens zijn tegenwoordig van khaki-kleur! Ook vandaag kwam hij door ons landelijk gelegen stadje, en weer moest ik hem zien. Nu is driemaal scheepsrecht, maar ik hoop dan dat ik die derde keer alleen zijn stof moge aanschouwen (of een fotografische opname!), terwijl de ziel dan reeds in het Walhalla marcheert naast de andere gevallen ‘kameraden’. (Historisch! Deze zin kwam voor in een advertentie in Volk en Vaderland.) Donderdag 14

Thans wordt er op Duits grondgebied gevochten!! Hoe belangrijk dit nieuws ook is, toch hebben wij veel meer belangstelling voor de krijgsoperaties aan en op de Nederlands-Belgische grens! Hier wordt hard gevochten en zetten de Moffen alles op alles! Bij Maastricht, Valkenswaard en Zeeuwsch-Vlaanderen wordt thans op de grens gevochten. Steeds meer treinen worden dagelijks beschoten. Naar school ga ik nog steeds niet. We doen de hele dag haast niets, wat ons de keel begint uit te hangen. Wim de Pater en ik zullen proberen een baantje te vinden. De moeilijkheden van de oorlog beginnen nu eerst echt zwaar te worden; de gasdistributie is een ramp voor iedereen. Alle bedrijven liggen stil, want er mag geen electriciteit meer gebruikt worden. De bakkers bakken bij elkaar. Je mag je voorraad kolen van de distributie niet verbruiken. We zijn bezig een pingpongclub op te richten. Als materiaal beginnen we met twee originele wedstrijdtafels (compleet). Op Zaterdag en Zondag zullen we de wedstrijden voorlopig houden in de fabriek van Den Oudsten & Domburg. Het is nog steeds goed Septemberweer.

Vrijdag 15

Gisteren zijn de eerste Hollandse gemeenten bevrijd, en wel Maastricht en Eijsden!!! Dit geschiedde door het 1e Amerikaanse leger. Voor het eerst sinds 4 jaar, 4 maanden en 4 dagen waaide de Hollandse vlag weer op Hollands grondgebied en was alles in oranje gestoken! De vreugde in het hele land is enorm groot en slechts met nog meer ongeduld wachten wij op ons uur van de bevrijding!! De bevolking van de beide plaatsen heeft een telegram naar onze koningin gestuurd en een naar President Roosevelt als blijk van dank voor de bevrijding door Amerikaanse troepen. In Woerden zijn 40 man Landwacht gearriveerd om voor onze ‘veiligheid te waken’. We hadden ze echter veel liever niet gehad, want het tuig is met automatische wapens bewapend (al weet ik niet of ze ermee schieten kunnen!). De geallieerde luchtmacht is voortdurend in de lucht. Alle verkeersmiddelen, groot of klein, worden zonder uitzondering beschoten. In de omliggende dorpen wordt nu ook reeds de watervoorziening beperkt en kan er van 10 uur v.m. tot 4 uur n.m. geen water getapt worden (ook ’s nachts niet).

Zondag 17

12.12 uur middernacht (dus Maandag) Vanmiddag zijn Britse luchtlandingstroepen boven de grote rivieren geland!!! 54 Het 2e Britse leger rukt vanuit België Nederland binnen!!! De Nederlandse regering heeft de Spoorwegen bevolen te staken. De geheime en ondergrondse strijders moeten onder de grote rivieren in actie komen. Dit geweldige nieuws is het grootse begin van onze bevrijding. Het is te begrijpen, dat de stemming hier enorm is.  54 

Operatie ‘Market Garden’, de grootste luchtlandingsoperatie ooit. 191

September 1944

Gisternacht zijn er verschillende bommen gevallen (o.a. bij de gasfabriek). Verschillende huizen werden ernstig beschadigd (Utrechtsestraatweg), maar er zijn heel geen doden of gewonden. Het was een onrustige nacht. Tot nu toe is het hier vandaag betrekkelijk rustig in de lucht, maar dit is geen wonder, daar alles zich concentreert op het zuiden. De Landwacht is al twee dagen bezig om fietsen te vorderen!! Met grote spanning zien wij nu de komende gebeurtenissen tegemoet. (Vanmiddag hebben we met de ‘pingpongclub’ getafeltennist!) Dindag 19

De stad Eindhoven is bevrijd. Dit geschiedde door samenwerking van het oprukkende Britse leger uit België met de luchtlandingstroepen!! Vóór deze verovering waren Valkenswaard en Aalst al van de Moffen gezuiverd! De troepen zijn in noordelijke richting doorgegaan en hebben in vijf uur tijds de formidabele afstand van 48 km (in bezet gebied!) afgelegd. Zij staan thans voor Nijmegen! Voor een groot deel is dit succes te danken aan de luchttroepen, die natuurlijk langs die route twee dagen geleden neergelaten waren. Ik denk dat het plan is om alle Moffen door deze beweging in Holland af te sluiten en om Duitsland achter de IJssellinie om in te trekken, terwijl de rest van de geallieerde troepen, die ten westen van de lijn Valkenswaard-Eindhoven tot aan de Noordzeekust op de Belgisch-Hollandse grens vechten, dan Zuid- en Noord-Holland in trekt. Deze operaties waren voor den Mof een geweldige verrassing, en zelfs nu is het hem niet gelukt om een normaal aanvalsfront te vormen! Van groot belang hierbij is de spoorwegstaking, die een volledig succes is geworden!! Sinds gisterenmorgen is er nog geen een trein doorgekomen en ligt dat verkeer totaal stil! Alle spoorwegbeambten zijn ondergedoken. Het is nog steeds prachtig weer. Vanmiddag ben ik met een heel stel de Kamerikse polders in gegaan en we hebben daar ontelbare pamfletten gevonden, die de vorige nacht door de Tommies waren uitgeworpen! Het hele militaire verkeer gaat thans per auto of per gevorderde fiets! Alle verkeersmiddelen worden in beslag genomen: paard-en-wagens, bakfietsen, transportfietsen, kinderfietsen, fietsen met houten of massieve banden enz. enz. En daarop rijdt het onoverwinnelijke Duitse leger, dat tracht zo gauw mogelijk naar het oosten te gaan voordat de val dichtslaat. Het eind van de overheersing is in het zicht!!

Donderdag 21

Begin van de herfst Bij Nijmegen hebben de Engelsen de brug over de Waal veroverd en zij trekken nu op naar Arnhem om daar de luchttroepen uit hun isolement te bevrijden. Er wordt zeer hevig gevochten en vooral de verovering van de Waalbrug heeft veel offers geëist. Het is echter ook een zeer belangrijk punt, want met de verovering van de rivieren ligt heel Noordwest-Duitsland (zonder Siegfriedlinie!!) voor de geallieerden open!!! De Canadezen en Polen hebben de Schelde en Zeeuwsch-Vlaanderen bereikt en Terneuzen bevrijd! Hier merkt men nog steeds heel weinig van de oorlog. Alleen wat heen-en-weer rijdende Moffenauto’s en soms wat vliegtuigen (want spoorverkeer en autoverkeer over de Nieuwe Weg om te beschieten is er practisch niet meer)! Daarom kan ik me haast niet voorstellen dat een kleine honderd kilometer verder er geen Moffen meer zijn!! Gisterennacht (afgelopen nacht) is er een Duitse trein bij het Harmelense spoor ontspoord. De trein die door Duitsers bemand was, reed heel langzaam, want met koevoeten moesten de wissels omgezet worden. Er was een stuk uit de rails gehaald en de hele trein kwam dwars voor de verkeersovergang te liggen, zodat het verkeer meteen gestremd was!!

192

September 1944

Bij Arnhem wordt een geweldige strijd gestreden tussen de luchtlandingstroepen (die gisteren nieuwe versterkingen hebben ontvangen) en de Duitse troepen, die trachten om ze uit te roeien vóór het gehele 2e Britse leger over de Rijn is. Vandaag werd gemeld dat enkele patrouilles de Rijn reeds waren overgetrokken en contact hadden met de luchttroepen. De strijd nadert hier nu zijn beslissing. Niet alleen wij, maar de gehele wereld is in spanning om te horen hoe een van de stoutmoedigste ondernemingen in de gehele wereldgeschiedenis verloopt, en in alle talen wordt ieder bericht het eerst vóór de andere front­ berichten de wereld in gezonden!!! Ook de strijd om de brug van Nijmegen was er een van man tegen man, en het herinnert in hevigheid niets aan een gewone moderne tankoorlog die op de grote vlakten gestreden wordt, waarbij een stuk grond van 100 km² op het spel staat!! Het weer is plotseling veranderd en het is koud, guur herfstweer. Ik heb nog steeds niets te doen behalve eten, drinken, slapen, lezen, een paar boodschappen, pingpongen, slootje springen in de polder en maar weer eten, drinken en slapen. Dit lijkt wel erg prettig, maar ik wou liever dat het weer normaal was of dat ik iets definitiefs kon doen. Vandaag is een sombere dag voor de gehele geallieerde wereld en in het bijzonder voor ons Hollanders. Vandaag werd bekendgemaakt dat de rest van de overgebleven luchtlandingstroepen (± 2000 van de 7000 à 8000) bij Arnhem onder voortdurend zwaar Duits vuur in de nacht van Maandag op Dinsdag op de zuidelijke Rijnoever is teruggetrokken!!! Zij hebben hun taak volbracht. De geschiedenis heeft een nieuw epos gedicht, dat na de oorlog in talloze talen zal worden bekendgemaakt. Het heldendicht van een deel van de 1e Britse luchtlandingsdivisie, die tien dagen en nachten onafgebroken onder een kanonnade van Duitse kanonnen, tanks en mitrailleurs heeft standgehouden ondanks het feit dat hun bruggenhoofd iedere dag werd ingekort en hun voorraden en voedsel, munitie en medicamenten de laatste dagen zo goed als op waren!! Ik zal me niet met die grootse geschiedenis bezighouden; daar ben ik te nietig voor, want nu pas besef ik wat kerels zijn!! En zo’n heldenfeit kan ik niet beschrijven!! Hun strijd was niet tevergeefs, want anders was ook de Waalbrug niet in geallieerde handen gekomen. Iedere Nederlander is verslagen door dit nieuws. Het is te begrijpen, maar het zou ook te mooi geweest zijn wanneer dit gewaagde plan direct voor de volle 100% was geslaagd!! Het is echter voorbij. Deze fase van de oorlog zal nooit vergeten worden. Wij zullen de gevallen Engelsen, Amerikanen en Canadezen, die in de eerste plaats voor ons vielen, altijd gedenken! Het 2e Britse leger in Brabant en de Betuwe zal nu weer wat anders moeten bedenken!! Wij wachten af….. móéten afwachten!! Het nieuws heeft ons wel geschokt maar niet gebroken, en dat zal nooit gebeuren, want de eindoverwinning is nabij en daar kan een vertraging, hoe moeilijk en hoe zwaar deze ons Hollanders ook moge vallen, niets, maar dan ook helemaal niets aan veranderen!!! Dat God ons arme vaderland genadig moge wezen, is de bede van heel Nederland, en ik eindig deze dag met dit gezegde: God, Neerland en Oranje zijn één en zullen één blijven!!! October 1944

Nadat de Engelse luchtlandingstroepen hun stellingen bij Oosterbeek verlaten hadden en over de Rijn teruggetrokken waren, is er nog niet veel bijzonders gebeurd! De Duitsers hebben verwoede tegenaanvallen gedaan om 193

October 1944

het bruggenhoofd bij Nijmegen te vernietigen. Dit is niet gelukt, en zelfs wordt de sayant iedere dag breder. Het hevigst wordt er thans in de buurt van ’s Hertogenbosch gevochten!! Thans is het wel heel duidelijk dat de Mof zijn land in Holland wil verdedigen en het staat vast dat ons land nog veel zal moeten lijden voordat we weer vrij zijn. De levensmiddelenpositie wordt met de dag nijpender. Kolen komen er natuurlijk niet meer, dus gas en electra zullen wel hun langste tijd bestaan hebben. (Het gasrantsoen per dag is 2½ uur en volgens geruchten zal er alleen maar ’s avonds en ’s nachts electriciteit zijn!) Vervoer gaat alleen maar per vrachtboot (en dan nog heel onregelmatig). De noodrantsoenenkaart van de distributie is reeds in gebruik genomen, hoewel we nu nog hetzelfde rantsoen krijgen. Dit zal echter weldra veranderen! Weer een nieuwe slag heeft ons arme land getroffen: de Britse legerleiding heeft het nodig geoordeeld om de dijk bij Westkapelle (Walcheren, de tuin van Zeeland) stuk te bombarderen om zodoende alle Duitse verdedigingsinstallaties met één slag buiten gevecht te stellen en meer vrijheid aan de Scheldemond te krijgen. Dat hierbij bijna heel Walcheren onder het zeewater komt, is het wrede gevolg van deze actie. De bewoners van de eilanden rond de Schelde waren gisteren gewaarschuwd om deze direct te verlaten, maar hoevelen dit gelukt is, blijft nog een vraag. En het aantal dat niet vóór het bombardement dat vanmiddag plaatshad, weg kon zal lang niet gering zijn!! En of deze naar een plaats boven de zeespiegel hebben kunnen vluchten?? Iedere dag brengt meer leed en ellende. De havenwerken van Rotterdam en Amsterdam hebben de Moffen in de lucht laten vliegen. Volgens de B.N.O. 55 zou het dorpje Putten in Gelderland platgebrand worden, omdat er een (paar) S.S.-officier(en) vermoord was/waren!! En zo ga je maar door. Geen wonder dat iedereen, en vooral de oudere mensen, de moed verliezen en denken dat deze verschrikking nooit voorbij zal gaan. En toch mogen en zullen we niet en nooit wanhopen, want we strijden voor een rechtvaardige zaak en wij worden weer vrij. Maar dat God ons door een diep en donker dal leidt, weten we thans allen. Hoever we in dit dal zijn, weet ik niet, maar lang duren kan het nooit, want anders vrees ik het ergste voor ons geliefde vaderland. Thans geldt het bekende gezegde van Paul Kruger: Alles sal reg kom, als ieder sijn plig doe. Zaterdag 7

Vandaag heeft Duitsland de grootste luchtaanval van de oorlog gehad!!! Meer dan 5000 vliegtuigen zijn in de afgelopen 24 uur boven Duitsland geweest. Een der hoofdgroepen is vanmiddag over Woerden gekomen. Van half twee tot kwart over twee ging er een onafgebroken stroom met zware viermotorige vliegtuigen naar het zuidoosten. Het was een geweldig schouwspel zoals ik nog nooit gezien had! Het was uitstekend vliegweer en het is haast ongelooflijk dat er nog één steen op de andere staat in Duitsland. De Canadezen zijn nu bezig West-Zeeuwsch-Vlaanderen te bevrijden door een grote aanval over het Leopoldkanaal te doen. Ten noorden van Antwerpen zijn zij ook reeds over de grens en nog slechts 5 km van Bergen op Zoom verwijderd. Ook wordt er vlak voor Tilburg hevig gevochten. Over de gevechten in de Betuwe gaan de vreemdste geruchten. Volgens de B.N.O. zouden er parachutisten op de Leusderhei gedaald zijn en bij de brug van Culemborg, terwijl er ergens over de Rijn een brug was veroverd of geslagen door de Engelsen. Wat er van waar is weet ik niet, want de B.B.C. roert dit gevechtsterrein ternauwernood aan.  55 

194

Berichtendienst Nederlandsche Omroep, die de Duitse versie van gebeurtenissen gaf.

October 1944

De electriciteitsvoorziening is thans zo dat we alleen maar electra hebben van 5.30 n.m. tot 6.30 v.m. In Amsterdam komt er Maandag a.s. helemaal geen electra meer en ik denk dat wij wel gauw zullen volgen. De ziekenhuizen hebben hier nog wel geregeld electriciteit, evenals het postkantoor, de gasfabriek enz. Wie had er ooit kunnen denken dat we nog eens om 8 uur naar bed zouden gaan vanwege de afwezigheid van gas, kolen en licht. Hoe vreselijk is dit voor zieken, aanstaande moeders, bij bevallingen, bij luchtalarm, bominslag, plotselinge evacuatie enz. Geheel zonder licht!!!! Gelukkig hebben we nog wat kaarsen en een petroleumlampje, maar ja, daar zie je ook al bitter weinig mee! En dit alles gebeurt op 7 October 1944 in het meest beschaafde en gecultiveerde deel van de wereld!!! Zondag 15

In de 8 dagen dat ik niets in mijn dagboek geschreven heb, is er heel weinig gebeurd. Ik geloof niet dat wij veel dichter bij de bevrijding gekomen zijn, maar wel weet ik dat de nood steeds nijpender wordt!! In alle grote steden gaat thans jong en oud, arm of rijk naar de gaarkeuken, want gas, electriciteit of brandstof is er niet!! Wij hebben het voorrecht om per dag nog twee uren gas te bezitten, terwijl we ’s avonds en ’s nachts nog licht hebben. Ook gaat het nog wel met het eten, hoewel alles veel moeilijker te krijgen is. Wat de gevechten in het zuiden van ons land betreft is er niet veel bijzonders gebeurd. De poging om de Kreekrakdam af te sluiten stuit op zware tegenstand, en zelfs hebben de Canadezen enig terrein prijs moeten geven. Op Zeeuwsch-Vlaanderen wordt fel gevochten, maar hier gaat het langzaam maar zeker vooruit. Verder is er niets dan ‘plaatselijke activiteit’. Ik weet niet wanneer er werkelijk een groot offensief zal uitbreken, maar aangezien we nu al midden in de herfst zitten (en het is thans nog vrij goed weer), wordt het met iedere dag wachten slechter wat de weersgesteldheid betreft!

Zaterdag 21

De toestand is nog niet veel veranderd! In Zeeuwsch-Vlaanderen schijnt het af te lopen en zal er een begin gemaakt kunnen worden om de haven van Antwerpen in gebruik te nemen. Verder is er vanaf de Belgische grens een offensief begonnen in de richting Roosendaal en Breda met het doel om Walcheren en Zuid-Beveland af te sluiten. In de Betuwe is het nog steeds hetzelfde en komen er zelfs geen berichten over dit deel van het front door!! Volgens Duitse berichten zou Generaal Montgomery hier 1500 tanks geconcentreerd hebben voor een aanval over de rivier de Rijn! Voorts is Aken thans geheel bezet (maar van veel belang kan dit niet zijn, omdat het één puinhoop is). De voedseltoestand gaat hier nog best en ik heb nog steeds meer dan genoeg te eten gekregen. Ook de uren van de gas- en electriciteitsvoorziening zijn nog niet veranderd. Reeds enkele weken is er weer een Hollandse zender in de aether, die ergens in het bevrijde gebied staat (waarschijnlijk Eindhoven, Philips) en deze zender heet: Herrijzend Nederland. Hij zendt uit op 420 m en ik kan hem er tamelijk goed op krijgen. Met wat voor een jaloezie hoor ik soms die berichten uit het bevrijde gebied, waar de mensen weer denken en zeggen kunnen wat ze willen! Hoe daar weer de radio’s op vol geluid kunnen aanstaan! Hoe je daar midden op straat ‘‘rotmof ” kan schreeuwen en hoe je daar weer de vlag uit het raam kan hangen! En dan denk ik maar weer: hoelang zal het nog duren tot het hier zover is? Dan hoor je weer dat er een groot Amerikaans leger op de Philippijnen geland is (gisteren) om als nieuwe fase in de strijd tegen Japan te treden, en dan denk je bij jezelf: ik wilde dat ze nu eerst maar eens ons land bevrijdden en dan, nu dan kunnen ze voor mijn part ook nog weleens aan 195

November 1944

Japan beginnen. Natuurlijk is dit maar een erg laag-bij-de-grondse redenering, maar ja, waar kom je tegenwoordig al niet toe als de Moffen alles doen om je leven te vergallen? De hele week ben ik maar weer aan het houthakken en zagen geweest met Wim de Pater, want verder is er niets te doen en ik begrijp niet hoe de werklozen vroeger hun tijd om moesten krijgen, en het is te hopen dat zoiets nooit, maar dan ook nooit weer terugkomt. November 1944 Zaterdag 11

196

Meer en meer begint de toestand te nijpen. Iedere dag wil ik weer gaan schrijven, maar steeds heb ik er óf geen zin in óf ik denk: nu, misschien zal het morgen wat rooskleuriger zijn. Maar thans, één dag na mijn 18e verjaardag, zal ik maar eens uitvoerig over de toestand schrijven. De voedselpositie is slecht, een ander woord is er niet voor te vinden. Niet alleen in de grote steden, maar ook op het platteland wordt alles schaars. Al een paar weken ben ik met Wim de Pater en soms zijn vader of broer aan het narooien geweest op grote stukken land van de Heidemaatschappij in de Wilnisse polder. Natuurlijk gingen we niet elke dag en het resultaat was niet altijd lonend, maar toch behoeven we de eerste twee maanden niet in zorg over de aardappels te zitten, want ook bij een boer mogen we nog gaan narooien. Het is anders een buitengewoon zwaar werkje en het geldt thans meer dan ooit dat men in het zweet des aanschijns zijn brood moet verdienen. En de enigen zijn wij ook niet. Duizenden mensen trokken er ’s morgens vroeg op uit en gingen met hele families rooien. Uit Amsterdam, Utrecht, het Gooi….. overal kwamen zij vandaan, en soms groeven de mensen alleen met hun handen!! En dit terwijl je soms twintig ‘spitten’ moest doen, wilde je één aardappel hebben!! En als je er een paar bij elkaar vond, dan moest de hele omgeving het weten!! Maar als je bedenkt dat er voor ƒ 200 geen mud aardappelen te koop is, dan ben je blij als je op een dag een half mudje gerooid hebt! En als je dan ’s avonds thuiskomt, dan ben je gebroken en na veel gegeten te hebben, is er niets beter dan een lekker bed. Is het een dag lelijk weer of hebben we geen zin, dan gaan we ’s ochtends meestal een potje billarten en ’s middags bij Wim thuis met zijn vader een spelletje pandoeren. Het tafeltennissen is bij Den Oudsten voorlopig afgelopen, want de Moffen hadden nu de toegang tot de fabriek helemaal verboden. De distributie bestaat bijna niet meer, d.w.z. wat de voorraden betreft die er te distribueren zijn. Zo waren de rantsoenen van deze week o.a.: –– 2 kg aardappelen, die men niet eens tegelijk kon krijgen (met zijn vieren, tante Lol inbegrepen, eten we per dag 8 tot 10 pond aardappelen op), en we krijgen dus 16 pond met zijn vieren per week!! –– 14 ons brood per persoon per week. In de provincie Utrecht is dit rantsoen nog minder, nl. 8 tot 12 ons per week. Dit varieert met de ene of andere plaats. Dat dit verschil voorkomt, komt door de aanwezige voorraden die iedere provincie heeft. –– 125 gram boter; het is mogelijk dat dit voor langer dan een week is. –– 7/8 liter taptemelk per week per persoon. –– 1/2 pond stroop of 1/4 pond suiker voor veertien dagen (terwijl dit geheel niet of zelden te krijgen is). Dit zijn de rantsoenen voor de belangrijkste levensmiddelen. Het is dus gemakkelijk te begrijpen dat dit slechts een zeer geringe bijvulling is voor ons voedsel, terwijl dit niet wegneemt dat er in de grote steden genoeg mensen zijn die er bitter weinig meer bij krijgen dan hun rantsoen. Dat je op het ogenblik dus de hele dag voor je eten in de weer bent, spreekt nu vanzelf.

November 1944

Er is hier nog gas, hoewel dit waarschijnlijk over een dag of tien afgelopen zal zijn. Electriciteit en water zijn er ook nog (tenminste in onze stad, want in tientallen plaatsen is er geen gas, electriciteit en leidingwater meer). Ook de brandstoffenpositie is iets beter, daar de mensen nu turf en cokes op de anthracietbon krijgen. Voegt men hierbij de voortdurende angst voor razzia’s (die op het ogenblik overal gaande zijn voor volk dat verdedigingswerken moet bouwen), diefstal door de Grüne Polizei, die alles uit huis sleept wat los- en vastzit, én het gevlieg der talloze Engelse en Amerikaanse jagers, dan heeft men een idee van de zorgen, moeiten en gevaren die ons in bezet gebied bedreigen en kwellen. Iedere dag hunkeren we meer naar de bevrijding. Jaloers word je als je de berichten hoort over de bevrijding van Brabant en Zeeland, al kost ook dit veel slachtoffers en moet men aan grote gevaren blootstaan. Toch is dit risico beter dan die oneindige langzame marteling waaronder iedereen gebukt gaat. Thans zijn Brabant en Zeeland geheel bevrijd. Ik schrijf hier niet alle oorlogsdetails, want die zullen er later meer dan genoeg komen. Iedereen zit nu te wachten op de beslissende doorbraak, die naar ons aller mening bij Arnhem zal vallen, omdat er daar slechts nog een rivierbarrière is, in tegenstelling tot de Moerdijk (die gedeeltelijk is opgeblazen), waar er nog meer waterobstakels zijn. Verder hebben wij vreemd opgekeken van de mededeling van de Minister van Buitenlandse Zaken, Van Kleffens, die aan alle neutrale en geallieerde landen heeft laten weten dat Nederland, in verband met de enorme vernielingen zonder oorlogsbelang die de Moffen hier te lande hebben uitgevoerd, aanspraak kan maken op een gedeelte van West-Duitsland, om dat in te lijven of om op een andere manier de voordelen van zo’n gedeelte te hebben als schadeloosstelling, opdat Nederland sneller zijn heropbouw zal kunnen voltooien. Het leek mij eerst een beetje vreemd dat het vreedzame, non-agressieve landje aan de zee thans een vreemd stuk grondgebied zal annexeren. Of dit doorgaat en of dit succes zal hebben, ligt nog verborgen, maar wel heeft Engeland hiermee ingestemd. Mijn 18e verjaardag was wel de saaiste die ik ooit beleefd heb. Cadeaux, zoals boeken, zijn er niet. Iets te eten of te drinken is ook heel moeilijk. Het enige cadeau dat ik gehad heb waren een paar fijne tafeltennisbats, die ik van Wim en Jan heb gehad. Aan geld heb ik ook niet veel, want te kopen is er niets. ’s Avonds was het toch gezellig. Wim en Jan sliepen bij me en Dik Zuijderduijn kon gemakkelijk na achten bij ons oversteken. Moeder bakte poffertjes en had lekkere bowl gemaakt. Met z’n drieën hebben we in één bed ‘geslapen’. Ik hoop echter van harte dat mijn verjaardag volgend jaar onder betere omstandigheden zal mogen plaats hebben, maar ook dat is nog geheel onzeker. Misschien staan dan de palmbomen boven me te wuiven en heb ik een militair pakje aan 56. Maar ja, dat duurt nog een heel jaar en daarom maak ik me er ook maar niet druk over. Van school heb ik verleden week schriftelijk werk gekregen over de post, maar deze week heb ik nog niets gezien, hoewel ik mijn werk gisteren heb opgezonden. Vrijdag 24

Het is vanavond voor het eerst dat ik bij een carbidlamp zit te schrijven. Ook in Woerden is het met de electriciteit voorbij. In de buurt hebben alleen

Han Gerritse bedoelt hier dat hij na de bevrijding misschien naar Nederlandsch-Indië zou moeten om daar tegen de Japanners te vechten.

 56 

197

November 1944

Doremans (Wehrmachtsgaststätte) en _____ 57 (N.S.B.) het nog. Het vervelendste is natuurlijk dat we nu van alle radionieuws verstoken zijn en dat het aantal luisteraars niet onbelangrijk geslonken is. Doctoren, ziekenhuizen e.d. houden nog wel beperkt electriciteit. Het nieuws moet nu van enkelingen komen die óf een accuradio hebben óf op een of andere manier aan electriciteit kunnen komen. Het gevaar voor geruchten wordt dus aanzienlijk groter. De grote razzia’s in Rotterdam zijn achter de rug. Naar men zegt zijn er 51.000 opgepikt; het aantal dat er tussenuit is geknepen is natuurlijk onbekend. Wanneer deze schanddaad later in al zijn verschrikking bekend wordt, dan kan men gerust de slavenjachten als vergelijking nemen. Bij ons in huis zijn er drie die ontvlucht zijn, o.a. neef Bareld, de zoon van tante Lol. Lopende zijn ze naar hier gekomen vanaf Borne (Twente). Overal zijn ze goed ontvangen en hebben ze eten genoeg gekregen. Ze waren uit de stilstaande trein ontvlucht. Wat ze die twee dagen in de wagon meegemaakt hebben, is onbeschrijfelijk!! Iedere man van 17 tot 40 jaar liep in Rotterdam gevaar van 10 tot 15 November. Elk huis werd doorzocht (vooral in Zuid), terwijl onderduiken bijna niet mogelijk was, daar alle straten afgezet waren en de mitrailleurs overal in de stad waren opgesteld. Als vee werden de slachtoffers naar het Feijenoordstadion en de Dobbelmanfabriek e.d. gedreven en vandaar in schuiten, lopend, fietsend of met veewagons naar het oosten gebracht!! Zij lieten een huilende en treurende stad achter. Gelukkig hebben vooral de lopers veel kans gehad om te ontsnappen, maar de meesten zijn toch van huis en haard verdreven, terwijl de hongersnood al nijpender wordt en ons land dreigt te overvleugelen!! Langs de Nieuwe Weg zijn er Zondag en Maandag (12 en 13 November) duizenden van die Rotterdammers komen lopen. Ze hadden in geen twee dagen gegeten. Terstond heeft de gehele Woerdense burgerij spontaan eten in grote massa’s bijeengebracht en uitgedeeld. In de drukte die er toen op de Nieuwe Weg heerste, zijn er tientallen in veiligheid gebracht. Zo was er 20.000 liter warme volle melk, manden vol met brood, tientallen kazen, boter, spek, drop, shag, appels en peren. Alle zakken werden door de mensen volgestopt en ze hadden handen te kort om alles mee te nemen. Aan dit feit ziet men toch wel dat de Hollanders als de nood aan de man is ook nog wel een goede kant hebben en dat er van het eigen karig rantsoen ook nog wel over is voor de in zo’n treurige toestand verkerende landgenoten. Ook in Den Haag heeft men getracht om op zulke grote schaal razzia’s te houden. De mensen waren hier echter gewaarschuwd en naar men zegt zijn er 8000 meegenomen, onder wie de N.S.B.’er _____ 58, die in Den Haag was. Of deze terugkomt, weet ik niet, maar het is voor die lui weleens goed! In Frankrijk loopt de oorlog snel ten einde. Belfort, Metz, Mulhouse, Colmar en Straatsburg zijn in een verassend snel tempo gevallen. Op veel plaatsen is de Rijn bereikt. Bij Aken is de strijd minder bewegelijk, maar enorm verbitterd. Ook het Duitse bruggenhoofd ten westen van de Maas in Brabant en Limburg wordt snel opgeruimd. Als nieuwste voedselmaatregel wordt er volgende week geen melk en boter beschikbaar gesteld!! Dat er nu wel boterhammen zonder boter en pap zonder melk zullen komen, is voor ieder Woerdens gezin (ook voor ons) duidelijk. Wij houden echter maar goede moed. Het is negen uur, het carbid is op en we gaan naar bed.

 57   58 

198

Naam onleesbaar gemaakt door Han Gerritse. Naam onleesbaar gemaakt door Han Gerritse.

December 1944

December 1944

199

200

December 1944 Zondag 10

Nog 14 dagen en het zal weer Kerstmis zijn. Kerstmis 1944!!! Ik geloof niet dat er ooit een Kerstmis zal zijn geweest in onze geschiedenis die onder moeilijker omstandigheden viel dan deze Kerstmis. Het grootste gevaar is de honger, die al grimmiger zijn klauwen uitsteekt en van ons land één grote, arme puinhoop vol ellende zal maken. Over de grote steden zal ik maar niet schrijven, want al hoort men slechts geruchten, dan nog weet ik niet of ik droom of leef: in Den Haag moeten er suikerbieten op de aardappelbon gegeven zijn!!! Maar ook in ons dierbare stadje aan de Rijn begint de nood te nijpen. Het gas is Woensdag jl. afgesloten. De gaarkeuken komt morgen in werking. Deze is gevestigd op de hoek van de Van Oudheusdenstraat en de Emmakade. En al gaan er nu ook misschien nog niet zo heel veel naartoe, voordat Januari ten einde is ben ik ervan overtuigd dat 80% van Woerdens bevolking met een gameltje naar de gaarkeuken gaat. Ook gaan wij er nog niet naartoe, want het is nog niet nodig, maar ik geloof toch niet dat wij zo de winter helemaal zullen doorkomen. En het wordt ons trouwens ook niet gebracht: de hele dag moet er gefietst en gelopen worden om van alles bij de boeren (de enige producenten die nog leveren) vandaan te slepen. Melk is het hoofdartikel en als ’s middags de klok drie heeft geslagen, dan zijn er op alle wegen naar buiten reeds tientallen mensen te zien die met hun hele familie op sjouw gaan voor melk. Deze stroom wordt al naar gelang het later wordt groter, en om half acht, als het pikdonker is, zijn er nog steeds velen te zien. De regen is sedert October niet meer uit de lucht geweest, en naar ik me kan herinneren, heeft het nog niet vaak zo lang en zo veel geregend. Dit belemmert de krijgsoperaties hier te lande ten zeerste. Er gebeurt te land dan ook totaal niets, wat de stemming er natuurlijk niet beter op maakt. Vanmiddag hebben we een reuzegezellige (voor 1944 tenminste!) SintNicolaasmiddag van de pingpongclub gehad bij mij thuis. Ondanks alleen één kopje surrogaatthee zonder meer hebben we vier uur lang lol gehad met gedichten en cadeautjes. We waren met 19 man en in deze tijd is zo’n middag goud waard!! De distributie was deze week wel heel karig. Voor deze en volgende week krijgen we: – 600 gram brood per week per persoon – 5 gram vlees per week per persoon – 1 ons kaas per week per persoon – 1 kg aardappelen (zwarte) per week per persoon – geen melk, geen boter, geen koffiesurrogaat – 1 bon voor vervangingsmiddelen (jus- en soepsurrogaten) Men begrijpt wel dat mensen die uitsluitend hiervan moeten leven tot ondergang gedoemd zijn, als er niet spoedig redding komt. Mijn boek is weer vol. Ik hoop dat er nog een nieuwe te krijgen is en dat ik daarin het einde van de overheersing zal kunnen schrijven en het begin van de grote wereldvrede, die naar we allen vurig hopen spoedig komen zal. Zondagavond 10-12-1944, kwart voor tien bij uitdovend carbidlicht

Donderdag 28

Ik heb een tamelijk drukke tijd achter de rug. Al verscheidene dagen hadden enige jongens (Kees den Oudsten en Wim v.d. Bosch) het plan opgevat om over de grote rivieren naar het bevrijde gebied te gaan. En plotseling werd dit een urgente kwestie, want er liepen eind verleden week geruchten dat in Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht thans iedereen tussen de 17 en 40 opgeroepen zou worden voor Weermachtwerk aan IJssel en grens. In Utrecht 201

December 1944

en Amsterdam waren er al plakkaten aangeplakt. Toen ik dan ook van het plan van de jongens hoorde en voorts bedacht dat ik thuis op het ogenblik niet veel meer doe dan de schrale provisievoorraad opeten, heb ik na lang beraad met mijn broer besloten om tezamen met Wim de Pater met die jongens mee te gaan. Ze hadden tamelijk veel kans van slagen, want iemand uit de illegale beweging zou meegaan tot aan de Waal bij Waardenburg, waar deze een overzetadres had. Het was echter de vraag of dit adres er nog was, aangezien veertien dagen geleden Engelse patrouilles tot in Waardenburg waren doorgedrongen. Maar dit risico wilden we wel lopen en bovendien zouden er nog wel meer clandestiene overzetplaatsen zijn. Bij Van den Bosch en Den Oudsten thuis waren ze zo half en half op de hoogte, maar bij Wim en mij thuis moest alles in de grootste geheimhouding voorbereid worden, daar anders nooit de kans om er tussenuit te knijpen zou komen. Jos had ons twee overal mee geholpen, b.v. met brood en geld, en niet in de laatste plaats met legitimatiemiddelen voor de overkant, want ook dit is heel belangrijk, daar men aan de overzijde zeer beducht is voor spionage!! Maar ook hiervoor was dus gezorgd, en met onze kennis van de Engelse taal was ik niet bezorgd voor deze moeilijkheid. Het plan was om Woensdag jl. te vertrekken om 8 uur en, als alles goed zou gaan, reeds diezelfde nacht over de Waal trekken. Dit zou in de nanacht moeten gebeuren, daar het volle maan was. Maar het goede toeval of het noodlot wilde het anders en vond blijkbaar dat voor ons de bevrijding nog niet zo spoedig mocht komen. Om kort te zijn: ’s avonds (Dinsdagavond, 2e Kerstdag) tegen achten was ik nog even met Wim bij Jos om afscheid te nemen, toen er bij mij thuis iemand mijn vader van ons plan op de hoogte kwam stellen. Nu, Leiden was in last en het huis bijna te klein!! De rest laat ik maar weg. Het resultaat was echter dat ik de volgende dag niet om 7 uur uit bed behoefde te gaan om aardappelen te kopen ‘bij Jaarsveld’ (dit hadden we afgesproken om van huis weg te komen). De volgende morgen was mijn vader al om zes uur bij Wim zijn huis en ook daar grote herrie. We waren ervan overtuigd dat de andere jongens er wel alleen vandoor zouden zijn gegaan, maar ook dat was niet gebeurd, want de heer Den Oudsten had een spaak in het wiel gestoken en híj had mijn vader op zo’n prachtige manier ingelicht. Toen Wim v.d. Bosch ’s ochtends Kees ging ophalen, werd hij warm door ‘den ouwen’ ontvangen!!! Dit was natuurlijk een bittere ontgoocheling, want Wim was helemaal reisvaardig. Ik denk dat Kees er thuis te veel over gesproken heeft en zodoende is zijn vader hem voor geweest. Aldus mislukte ons plan jammerlijk en hoe langer ik erover nadenk, des te meer betreur ik het. Ik weet nu niet of er nog eens zo’n kans komt, en nog minder weet ik of ik thuis zou blijven. Wel echter is nu bewezen dat voor ons de toestand hier met den dag moeilijker wordt en de kans om naar de Tommies te gaan steeds geringer!! Vandaag ben ik voor het eerst gaan schaatsenrijden, want sinds enige dagen ligt er ijs in het water. Hoe graag ik ook wil rijden, toch hoop ik dat de vorst maar gauw verdwijnt, want nu is het laatste verkeersmiddel, de boot, ook gestremd en komt het weinige dat nog aangevoerd werd nu ook niet meer. Oorlogsnieuws is er weinig (of althans weinig goeds). De Moffen zetten hun nieuwe offensief in België nog steeds voort en hun gang is nog altijd niet gestuit. Hoe lang het nog zal duren voordat dit weer in orde is, weet ik niet. Ook het oostelijk front beweegt zich bijna niet. Zou Stalin soms afwachten en rustig toekijken hoe de een de ander en de ander de een afmaakt? En zal hij daarna als een stoomwals over heel Europa gaan om zijn heilig communisme in te voeren?? 202

December 1944 Zondag 31

Weer is het Oudejaarsdag. De vijfde keer is het dat wij afscheid nemen van een oorlogsjaar! Met hoeveel moed en hoop op de bevrijding zijn wij dit jaar niet in gegaan? Wie van ons had kunnen denken dat 1945 zou ingaan zonder dat Nederland vrij was? Maar ook nu is er weer een jaar voorbij, een jaar vol grote gebeurtenissen, een jaar dat in de geschiedenis der gehele wereld zal gekenmerkt worden als een van de verschrikkelijkste en bloedigste die er ooit geweest zijn!! Ik geloof ook niet dat er veel jaren zijn geweest met zo veel ellende en armoede. En met hoe weinig hoop gaan wij dit nieuwe jaar in? Alleen al het leed van de bevolking der grote (en ook kleine) steden in ons land is zo noemenloos groot dat zelfs de nuchterste feiten nog een fantasie gelijken. Men zal nooit en nooit in staat zijn om het als echt te geloven, als ik hier niet dagelijks de wrede werkelijkheid aanschouw. Het beeld van voorbijtrekkende vluchtelingen, bepakt en gezakt op alle mogelijke (en altijd zeer slechte!) voertuigen, is al bijna een gewoonte geworden in het dagelijks leven en moet al van heel veel ellende getuigen wanneer we er bijzondere aandacht aan schenken. Dit wil natuurlijk niet zeggen dat er geen hulp geschonken wordt aan de evacués en andere voorbijtrekkers! Integendeel! Haast in iedere stad zijn comités opgericht die zich bezighouden met het bezorgen van voedsel en onderdak. En uit alle getuigenissen van hen kan men gerust concluderen dat ons volk in het algemeen, ook vooral in deze laatste maanden, het gebod van de naastenliefde goed heeft opgevolgd, al is er dan ook wel kaf onder het koren. De moeilijkheden van de voedselpositie waarmee wij morgen een nieuw jaar in gaan, zijn het zwaarst in Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht, met als centra de grote steden! Wel trachten de boeren in deze provincies zo veel mogelijk de nood te lenigen. Dagelijks stromen de steden leeg 59 en nemen [de bewoners] alles wat zij [de boeren] kunnen missen mee, of ze proberen te ruilen (want met geld gebeurt er vrijwel niets meer). Maar toch gaan er heel wat mensen in deze plaatsen aan de honger ten gronde en zijn vooral de arme en armere mensen, die niet in staat zijn te ruilen en alleen lopend weg kunnen, in zo’n wanhoopstoestand geraakt dat hieruit de vreselijkste gevolgen kunnen voortkomen! Dat een spoedige bevrijding nog de enige mogelijkheid schijnt, is ons allen wel heel duidelijk geworden. En toch is bovenal in 1944 gebleken dat het menselijk wezen bijna bovenmenselijk veel kan incasseren en zich tot het uiterste kan aanpassen!! En als men dat ziet, dan zeg ik: “Men kan het, als het moet, nog langer dan een jaar uithouden!” Ik zeg ‘men’, want over mijzelf mag ik zo niet spreken! Zelfs op 31 December heeft het mij aan letterlijk niets ontbroken. Was er geen brood, dan at ik pap; waren er geen aardappelen, dan bakte Moeder pannekoeken. Altijd echter meer dan genoeg om verzadigd te zijn. De gaarkeuken heb ik alleen nog maar aan de buitenkant gezien. Onze kookkachel heeft bij kou de gehele tijd gebrand en ik kon me net zo warm kleden als ik maar wilde. Natuurlijk missen en ontberen ook wij dingen die er vroeger waren; ook wij moeten iedere dag meer moeite doen om iets in huis te krijgen, maar dankzij het feit dat wij nog altijd iets te ruilen hebben gehad, is er tot nu toe voor ons geen hongerlijden geweest!! Ook gaat nu mijn mooiste tijd voorbij in een grauwe en sombere duisternis van ellende en moeite overal rondom mij heen! Gezelligheid, zoals ik me dat flauw kan herinneren van vijf en zes jaar terug, is verdwenen! Alle verhalen van hen, die nu al ver in de twintig zijn, over avondjes en uitstapjes vol licht en  59 

De zgn. hongertochten. 203

December 1944

leven met alle comfort en luxe van de twintigste eeuw, zijn voor ons betrekkelijke sprookjes, die wij soms met allerlei moeite trachten te benaderen!! Maar ook zelfs in 1944 heb ik veel prettige dagen en uurtjes gehad, die ik niet gauw vergeten zal!! En nu is weer weldra een jaar ten einde! Ondanks alle moeite en zorgen blijven onze verwachtingen hoopvol gericht op 1945. Dit jaar zal ons toch de verlossing van de dwingelandij brengen? Volhouden en niet versagen is ons enige parool! Nooit zal de Mof vergeten dat hij te doen heeft gehad met een volk dat steeds voor zijn vrijheid worstelt, een volk dat, al zijn zij dan ook Germanen, nooit onder het lompe Herrenvolk wil leven, maar slechts onder de dynastie van ons geliefd Oranjehuis!!! Daarom is alles pas goed wanneer de keten God, Neerland en Oranje vast aaneengeschakeld blijft!! Wat 1945 ons zal brengen, weet ik niet. Razzia’s en vervolging staan weer voor de deur. Misschien moet ik spoedig voorgoed onderduiken tot aan de bevrijding, want de Moffen worden steeds driester in hun optreden. Maar wanneer de nood het hoogst is, is de redding nabij! Dit schrijf ik ’s avonds om 8 uur. Moeder bakt appelbeignets (zo goed is het nog!!). De carbidlamp brandt goed en in de verte vliegt een Engels of Amerikaans gevechtsvliegtuig, dat dichterbij komt. Oudejaar ’44…..!

204

1945

205

Januari 1945

Januari 1945 Maandag 1

Het nieuwe jaar is weer begonnen! Al ruim een week vroor het en ook vandaag heb ik heerlijk geschaatst. Het is ideaal winterweer en niet zeer koud. De meest geschikte gelegenheid is een inundatiegebied achter de Houtdijk tot aan Teckop. Hier kun je bijna een halfuur achter elkaar hard doorrijden!! Als ‘attractie’ lag er een neergestort Duits jachtvliegtuig in brokken en stukken in het ijs. Het toestel was vanmorgen om 9 uur neergestort en vanavond brandde het nog. De commandant is er pas toen uitgehaald en was dood. De beide andere inzittenden waren lichtgewond. Misschien (of haast heel zeker) hebben ook zij elkaar vannacht gelukkig Nieuwjaar gewenst…..!

Vrijdag 5

De verplichte aanmelding van de mannen tussen de 17 en 40 jaar in de drie ‘hongerprovincies’ is vandaag begonnen en heeft ook in Woerden nogal enige beroering verwekt. De regering uit Londen heeft ten strengste afgeraden om een Ausweis te halen, omdat men dan al met naam en toenaam geregistreerd wordt. Ook de illegale pers heeft overal vlugschriftjes verspreid om zich niet aan te melden. Vandaag was er in Woerden zelfs nog geen gelegenheid, daar er op het Arbeidsbureau geen ambtenaar aanwezig was. (Deze moest, geloof ik, uit Gouda komen.) In veel plaatsen zijn de bevolkingsregisters door de ondergrondse personen weggehaald. Hier echter heeft de N.S.B.-inspecteur van politie het onder zijn hoede, en ik ben bang dat dit voor ons nog weleens lastig zou kunnen worden. Maandag is de laatste dag van aanmelding. Ik ben wel benieuwd wat er na die datum zal gebeuren, want als ze dan ook reeds dadelijk met het oproepen van deze melders beginnen, dan is ook de rest onderduiker geworden en zal hij zijn vertier in ‘his own house’ moeten zoeken, voor zover dit niet bij een ander gebeurt. Maar ook bij de boeren is er heel weinig plaats meer en het is bovendien nog zeer de vraag of ook deze categorie vrij zal lopen. Ik weet niet of ik zelf thuisblijf of ergens anders heen ga. Het kan echter wel plezierig worden om tot aan de bevrijding in huis te blijven en als ‘opeter’ te fungeren zonder ook zelf maar iets ervoor te kunnen doen (ik bedoel dan het opscharrelen van eten, want vooral onze schaarse aardappelvoorraad mindert onrustbarend). Het valt licht te begrijpen hoezeer ik het betreur dat onze poging om te ontsnappen naar de overkant is mislukt! Oorlogsnieuws is er heel weinig, en we hebben er tamelijk weinig aandacht voor, daar ontelbare andere dingen om een oplossing vragen. Het vriest thans voor de derde maal en ik denk dat er morgen wel weer geschaatst kan worden.

Woensdag 10

In Woerden zijn er ongeveer 400 geweest die zich gemeld hebben. Het grootste deel waren boeren en andere mannen die op een Ausweis uit waren. In tegenstelling met andere plaatsen, waar de oproeping direct na de aanmelding plaatsvond, is er hier nog niets van een oproeping bekend. Zodoende behoeven we thans nog niet geheel onder te duiken, al komen er wel heel weinig mannen op straat. Van een serieuze onderduiking zal eerst sprake zijn, wanneer de oproeping voorbij is en men dus allemaal in Duitsland behoort te zijn. Jammer genoeg hebben de Moffen het bevolkingsregister in bezit. In Linschoten is het echter ‘verdwenen’ en heeft de ondergrondse zich erover ontfermd. In Kamerik waren zij net te laat; de auto van de ‘illegale’ passeerde vlak voor het dorp de Duitse wagen waar het register zich in bevond. De oorzaak hiervan was een lekke band!!

206

Januari 1945

Het vriest nog steeds, maar er wordt bijna niet meer geschaatst. Er ligt trouwens ook overal ± 5 cm sneeuw op het ijs. Zondag 21

De eerste wintermaand is alweer langs ons heen gegaan, en ook nu weer moet ik openlijk bekennen dat het mij nog aan niets ontbroken heeft! Hoewel het melk halen is beperkt tot tweemaal per week een bezoek aan een vaste boer voor twee maal twee liter volle melk, en er af en toe een boer in de winkel komt voor een of ander met een fles melk, heb ik nog steeds mijn buik voldoende vol gekregen. Het zal later wel vreemd lijken dat onze enige gedachte nu bijna aan voedsel is en aan alle problemen die hiermede samenhangen! Maar toch is het slechts de waarheid. Overal hoor je weer iets over dit en dat, maar in tien van de negen gevallen steeds met betrekking tot het eten. Nog steeds gaat er een onafgebroken stroom van mensen naar Drenthe en Overijssel om daar van alles vandaan te slepen, want het is in onze ogen daar het land van belofte! Met tegenzin onderwerp ik me eraan dat ik zelf niet daar naartoe kan gaan, want Vader voelt er zich niet meer toe in staat. Hij wordt op het ogenblik oud en ik ben bang dat hij, nu de oorlog op een eind loopt, geen voldoende energie heeft om tegen deze tijden te vechten. Vier jaar lang heeft Vader vol levensblijheid en vol vertrouwen de strijd met het leven van deze dag aanvaard en overwonnen. Nu echter onze voedselvoorraad hier niet aangevuld kan worden, want bij al onze boerenklanten kunnen we nagenoeg niets krijgen, voelt hij zich zeer teleurgesteld. Altijd heeft hij ze met zijn diensten geholpen zo veel hij kon, en nu dacht Vader dat zij hem wel zouden helpen met de voedseltoestand. Maar het kan best een tijdelijke inzinking zijn en het is mogelijk dat hij er weer helemaal bovenop komt. Ik ben thans aardig over mijn gevoel van geïsoleerd zijn heen en ik berust er maar in dat ik zelf niet weg kan om eten, maar soms is het weleens moeilijk als je iedere dag wagens en karren vol ziet!! Het meest krap zitten we met aardappelen en tarwe; boter en melk gaan vrij goed. Ook de brandstof raakt in de knel, temeer daar het nu hartje winter is en er sneeuw en ijs naar willekeur ligt. Dat hoop doet leven is ook nu duidelijk gebleken bij het nieuwe Russische winteroffensief, dat inderdaad van grootse allure schijnt te zijn, daar heel Polen bijna bevrijd is. Warschau, Lodz en Krakau zijn van de week gevallen. De Russen staan op verscheidene punten aan de Duitse grens. Dit nieuws heeft velen weer nieuwe moed ingeblazen en hopelijk houdt dit offensief aan totdat Berlijn bereikt is!! Misschien is dit een vrome wens, maar dat hij vervuld zal worden, zou nog veel mooier zijn!! Tot nog toe is Woerden een razzia bespaard gebleven en is het hier erg rustig. We horen echter van vele kanten geruchten dat er al heel wat plaatsen aan de beurt geweest zijn! De oproeping is hier echter ook nog niet gebeurd!

Zondag 28

Deze winter begint in zijn gestrengheid veel te gelijken op de oorlogswinters ’40-’41 en ’41-’42! Bijna de gehele week is verlopen met iedere dag een sneeuwbui, en het gevolg is thans dat er op sommige plaatsen een halve meter sneeuw ligt. Ook de vorst is in hevigheid toegenomen en bijna overal ligt het water voor de zo nodige scheepvaart dicht. Het verschil met de vorige strenge winters is echter dat er toen nog brandstof, eten, gas en electra waren in meer dan voldoende mate. Nu wreekt zich dit verschil in hoge graad. De enige brandstof, waar met veel moeite nog aan te komen is, is hout en als dit alleen gestookt wordt, dan is het haast ongelooflijk hoeveel hout een stookkachel verslindt. Over het eten zal ik maar niet al te veel schrijven, want dan moet ik er bepaald een elegie van maken. Het rantsoen op de bonnen is: 207

Januari 1945

–– 500 gr brood per persoon per week; –– 500 gr aardappelen per persoon per week; –– 250 gr bonenmeel en/of erwten per persoon per week (hierop wachten wij al ± 6 weken, toen werden de bonnen reeds ingeleverd); –– en als bijzondere gunst heeft de waarnemende burgermeester (de N.S.B.’er Callenfels, die uit Vlissingen gevlucht is!!) ervoor gezorgd dat we 2 ons vlees per persoon krijgen! (Voor welke tijd is nog onbekend!) Het is licht te begrijpen dat er op zo’n hongerrantsoen niet een zware winter kan doorgemaakt worden. Zelfs gingen er geruchten dat er in de provincie Utrecht de eerste 14 dagen heel geen brood zou gegeven worden!! Hoe hoog de nood nu is geworden, is door deze opsomming wel duidelijk, en iedere dag weer denk ik dat er nu toch wel heel gauw een eind aan moet komen! De toestand in de grote plaatsen tart dan ook iedere beschrijving! Naar verluidt was ook de toegang over de IJssel verboden, zodat particulieren daar nu niet meer een aanvulling voor hun eten kunnen halen (een aanvulling die altijd veel groter is dan het eten zelf ). De ellende die er zich langs die ‘Via Dolorosa’ heeft afgespeeld, moet ontzaglijk zijn. Er ligt daar meer dan een meter sneeuw en daar gaan nu duizenden ondervoede stadsvrouwen – en meisjes – en mannen boven de 40 jaar doorheen met een kinderwagen, handkar, driewieler zonder banden enz.!! De doden blijven langs de weg liggen en het aantal zieken is schrikbarend!!! Steeds meer wordt het een open vraag of ons land er nog wel ooit bovenop zal komen….. Dit kan nog slechts op één manier: volhouden tot het uiterste! Nooit bukken voor de Mof!! Denken aan de toekomst en bevrijding! Het Russische offensief heeft in de afgelopen week onafgebroken doorgehamerd op het bolwerk dat Duitsland aan het oosten zou beschermen: Polen. Oost-Pruisen is afgesneden, Opper-Silezië binnengerukt. Breslau, Lodz, Bromberg, Tilsit, Gleiwitz, Krakau zijn de voornaamste veroverde plaatsen. Dit geeft ons allemaal een beetje moed. Nog steeds maak ik mijn schooltaken. Verder lees ik veel, hak ik wat hout en ga ik nogal naar Wim. Jan v.d. Wijngaard is naar Kockengen gegaan, naar een oom, en blijft daar nu ondergedoken. In de stad is het doods en somber. Geen levendigheid is er meer in de Voorstraat te bespeuren. Veel winkels zijn dicht of slechts enkele uren open. Om half zeven ’s avonds is het als uitgestorven. Alleen een paar Moffenmeiden proberen zich bij wat Russen op te dringen, maar ook die beschouw ik als afgestorven, zodat ik best van een doodse stad kan spreken. Nog steeds zijn er geen razzia’s geweest en ook uit de omliggende plaatsen heb ik van de week niets gehoord. Maar het is en blijft toch nog uitkijken! Februari 1945 Zondag 4

208

Tot ieders grote verlichting en vreugde is er Maandag jl. een zo krachtige dooi ingetreden dat twee dagen later alle sneeuw uit de straten verdwenen is. Ook het scheepvaartverkeer is weer hersteld en hopelijk wordt er nu weer spoedig wat aangevoerd. Als bijzondere gunst hebben we op ons rantsoen van 500 gram brood een verhoging van 400 gram gekregen. Gisteren hadden we reeds een zomerse dag en direct is de uitwerking hiervan bij alle mensen zichtbaar. Men begint over z’n tuintje te praten, over de heel grote moeilijkheid om zaaigoed (vooral poters, erwten en bonen!) te krijgen. Kortom, nu wordt van zelfs het kleinste vleugje hoop een draad gesponnen, die verschillende redenen tot optimisme geeft!! Hierbij komt dan natuurlijk ook dat het Russisch offensief de gehele week

Februari 1945

heeft voortgeduurd en dat de rode legers nu bij Berlijn voor de Oder staan op slechts 60 km van het broeinest van het nazisme! Nu zullen ze echter eerst wel opnieuw moeten hergroeperen en het veroverde gebied gaan consolideren, want het aantal troepen dat zich nog achter de Russische linies bevindt, is legio en zou nog weleens gevaar kunnen opleveren bij een eventueel doortrekken van het Russische leger. Maar dit alles zal voor het voeren van de oorlog voor de Duitsers toch wel zeer funeste gevolgen hebben, en ik geloof dat wanneer er nu in het westen een groots offensief zou worden ingezet, we dan al een heel eind dichter bij de doodskist van de Führer aller Germanen zouden staan!! Dinsdag 20

In de afgelopen weken is er niet veel bijzonders gebeurd. Iedere dag hout hakken en zagen, want anders gaat het mis met de kachel. Verder hebben Wim en ik nogal wat kookkachels schoongemaakt en de stenen opnieuw aangezet. Deze kachels zijn uit Rotterdam afkomstig en worden hier door toedoen van Jos geruild voor eten. Natuurlijk delen wij hier ook van mee, al gaat het meeste dan ook naar Rotterdam! Reeds hebben we een kaasje en een fles olie samen gehad, en nu krijgen we waarschijnlijk nog een half mud tarwe samen (en dan te bedenken dat ƒ 2500 per mud een thans ‘normale’ prijs is!!). Deze tarwe komt uit de Haarlemmermeer, waar de meeste kachels geruild worden. Deze tarwe komt ons heus niet ongelegen, want van 800 gr brood per week word je niet erg vet en onze voorraad, die met beetjes bij elkaar was gespaard, is diminish­ing every day! De winter is tot nog toe niet meer teruggekomen, de temperatuur is tamelijk hoog en al enkele dagen hangt er een dikke mist. Dit belemmert de luchtactiviteit van de ‘tactical airforce’ in niet geringe mate. Het is een geluk dat het vaarwater alweer een paar weken open is. Er kan nu weer het een en ander worden aangevoerd, al is het dan ook steeds nog minder dan mondjesmaat. Zaterdag jl. is bekendgemaakt wat op het ogenblik de rantsoenen in bevrijd gebied zijn. Deze verschillen zo veel met de onze dat van een vergelijking haast niet te spreken is, of het zou moeten zijn van ambrozijn en een korst hard brood. Ik zal alleen enkele cijfers geven van rantsoenen voor volwassen personen over de periode van één week. In Eindhoven In Woerden 2400 gr brood 800 gr brood 3 kg aardappelen 1 kg aardappelen 125 gr margarine --------3 (of 1½?) liter taptemelk --------250 gr suiker ----------------250 gr havermout 250 gr vlees soms 80 gram vlees ---------- soms 3 kg suikerbieten ? 1 ons kaas Verder speciale rantsoenen (niet periodiek): koffie (echte) spijsolie appelen zout pudding vet Engelse huishoudzeep zout (meestal per week) Zonder bon: oesters, mosselen, zeebliek; in sommige streken appelen. Eventuele conclusies, gevolgtrekkingen en commentaar laat ik aan de bescheiden lezer over! 209

Februari 1945

Mijn huiswerk heb ik vorige week niet ontvangen, maar de nieuwe taak nr. 14 ben ik uit verveling maar weer aan het maken. Mijn leesstof bestaat op het ogenblik uit 1500 bladzijden, nl. Een strijd om Rome van Felix Dahn. Donderdag 22

Gisteren en vandaag hadden we twee van de zes zomerse Februaridagen! Het is opmerkelijk dat de mensen thans voor de kleinste kleinigheden hun aandacht hebben en dat ieder gering voorjaarsteken met blijdschap begroet wordt als een teken van de naderende bevrijding. Een dag mooi weer is dan ook in deze tijd goud waard, en de mensen vergeten dan voor een poosje de ellende waarmee we allemaal te kampen hebben. Zo werden wij vandaag verblijd met het eerste ei van onze kippen, die Vader met de grootste moeilijkheden de winter heeft kunnen doorhouden. Vooral hard voer is niet meer te krijgen en het zal zeer de vraag zijn of zij wel aan de leg blijven. Maar zover is het nog niet en ieder ei betekent voedsel. Oorlogsnieuws is er niet veel. Alleen de Duitse stedenteistering gaat ongehinderd door, en iedere dag zijn er duizenden toestellen boven het Derde Rijk en ontwrichten zij de samenleving al meer en meer. In het Saargebied hebben de Amerikanen Saarburg veroverd en er een bruggenhoofd over de Saar gevestigd. In het oosten wordt de wig, die de Russen tot op 80 km van Berlijn gedreven hebben, steeds breder; thans al meer dan 180 km. Het wachten is nu op de volgende grote klap, die zowel uit het westen als uit het oosten (of tegelijk!) kan komen.

Zaterdag 24

Vanmiddag is de tafeltennisclub weer voor het eerst in actie gekomen na de wintermaanden. Bij Jan v.d. Wijngaard hebben we in het pakhuis 60 ruimte genoeg voor twee tafels, en het was weer eens een welkome afwisseling van het dorre dagprogramma! Gisteren heeft de gemeente Woerden eindelijk het rantsoen spijsolie ontvangen dat reeds omstreeks Sint-Nicolaas ’44 had moeten worden gedistribueerd. Dit was in de plaats van boter, dat we sinds September al ontberen moeten! Het rantsoen bedroeg 360 gram per persoon! Ook werd ons bekendgemaakt dat de Zweedse regering, met innerlijke ontferming over ons lot bewogen zijnde, ieder van de landgenoten in de drie hongerprovincies 8 ons brood zal verstrekken. Dit zou deze week zijn gekomen, maar nu wordt het alweer volgende week! Naar sommige berichten verluiden, zou nu ook Turkije aan Duitsland de oorlog verklaard hebben! Het lijkt mij echter wel enigszins laat, want dat dit feit nog veel gewicht in de schaal zal werpen is moeilijk aan te nemen.

Maandag 26

Verschillende neutrale staten, waaronder Turkije, Egypte en enkele ZuidAmerikaanse landen, hebben Duitsland de oorlog verklaard. Dit zal met de oorlogsvoering weinig te maken hebben, maar wordt alleen gedaan omdat slechts die landen die vóór 1 Maart 1945 Duitsland de oorlog verklaard hebben op de grote wereldvergadering te San Francisco, die op 25 April gehouden zal worden, mogen vertegenwoordigd zijn. Deze conferentie zal over de naoorlogse problemen handelen! Het offensief van de Amerikanen aan de Roer schijnt van tamelijk grote omvang te zijn en ten oosten van de Roer rukken zij over een front van ± 50 km op naar de Rijn.  60  Het kaaspakhuis aan de Utrechtsestraatweg bestaat nog steeds, en kaashandel Wijngaard Kaas is nog steeds in handen van de kinderen van Jan van den Wijngaard.

210

Maart 1945

Heel onverwachts is vanmorgen Vader met een kennis op de fiets naar Epe vertrokken om te zien of daar nog iets te halen is. Het was gelukkig goed weer. Vandaag hebben Wim en ik ons half mud tarwe gekregen als loon voor de kachelschoonmakerij! Wanneer we dit in ‘zwart geld’ omzetten, is dit een waarde van meer dan ƒ 1200!! Een aardig loon dus! Maart 1945 Donderdag 1

Gisteren is Vader van zijn reis uit Epe teruggekomen, maar het resultaat was in één woord droevig! De ‘buit’ was nihil! Alleen een roggebrood heeft Vader van familie meegekregen. Hij was natuurlijk flink teleurgesteld, maar gelukkig kan hij er zich nogal goed overheen zetten. Het is tegenwoordig anders heus geen plezierritje om bijna 200 km te fietsen voor niets! En dan, Vader wordt volgende maand 62!! Gisteren hebben we stroop gemaakt uit suikerbieten. Ongeveer 20 kg bieten hadden we (deze zijn op de bon, maar al veel mensen hebben geen brand meer om stroop te maken, en deze brengen ze naar den boer voor een flesje melk). Het is bovendien een reusachtig werk en het resultaat is nooit erg vet. Nu hebben we een pan vol nat, en dat moet steeds maar indampen totdat er stroop overblijft! Ook zijn Jan en Wim gisteren bij me wezen slapen. Bij Jan thuis hebben ze vandaag twee evacués gekregen van 73 jaar! Ze hebben zelf al een gezin van tien personen, en nu krijgen ze er nog twee eters bij. Nu zitten ze nogal aardig goed in het eten, maar zij zijn toch sterk gebonden door die twee oude mensen, die aan dezelfde tafel moeten meeëten! Het geallieerde offensief tegen de Rijn duurt nog onverminderd voort. De voorhoede staat op ongeveer 7 km van Keulen. Trier is bereikt en ook MünchenGladbach wordt thans onmiddellijk bedreigd! De dagelijkse bombardementen op Duitsland duren onverminderd voort en deze zijn thans tot een ongekende hevigheid gestegen. 2500 toestellen per dag is normaal, en dan is er ’s nachts soms nog extra feest!

Vrijdag 2

Vandaag ben ik wezen spitten. Het is echt Maarts weer: hagel, sneeuw, storm en zon. Maar vooral de eerste drie duurden nooit langer dan enige minuten. Het is heus wel aardig werk, en ik vind het aangename en nuttige tijdverdrijving. Ook Jos krijgt hier een stukje grond van en hij heeft vanmiddag meegeholpen. Meer dan een derde is al om. Het oorlogsnieuws is best. Venlo en Roermond zijn bevrijd. Evenals Krefeld en München-Gladbach. Bij Düsseldorf is de Rijn bereikt. Alleen voor Keulen, dat zwaar gebombardeerd werd, houden de Moffen stand (om terugtrekking mogelijk te maken). Het zal nu wel niet lang duren of de Linker-Rijnoever zal van Nijmegen tot Keulen bereikt zijn! Ook zuidelijker gaat het hard. Hier is Trier veroverd.

Maandag 5

Ook vandaag ben ik op het land wezen spitten. Wanneer het morgen goed weer is, dan hoop ik hiermee klaar te komen. In Keulen zijn er straatgevechten. De Duitsers laten alle Rijnbruggen van Wezel tot Bonn in de lucht vliegen. In lichters trachten ze dan nog over de Rijn te ontvluchten. Hoe groot de verliezen zijn is nog niet bekend. Ook het Russische offensief in Pommeren vordert snel. Alle troepen in de Corridor en Oost-Pruisen gaan thans hun vernietiging tegemoet!

211

Maart 1945 Donderdag 8

Keulen is thans geheel in Amerikaanse handen (d.w.z. de Linker-Rijnoever). De stad ligt voor het grootste deel in puin. De beroemde Kölner Dom is echter gespaard gebleven! Op het Duitse bruggenhoofd te Wezel na is nu bijna de gehele Rijn van Nijmegen tot Keulen in geallieerde handen. Ook zuidelijker wordt de Siegfriedlinie geheel opgerold. Gisteren stonden de Amerikanen reeds voor Bonn en een ander legerkorps onder de Amerikaanse Generaal Patton rukt vanuit Trier langs de Moezel op Koblenz aan, dat reeds tot op 25 km genaderd werd. De ineenstorting van de Siegfriedlinie is thans volkomen en de Moffen trachten zo veel mogelijk over de Rijn te redden als maar enigszins mogelijk is. Ook de Russen slaan nog steeds hard toe en langzaam maar zeker wordt het gehele front rechtgetrokken. Pommeren is voor het grootste deel in Russische handen. Stettin en Danzig worden onmiddellijk bedreigd en meer dan de helft van de kust tussen deze steden is door de Rode Troepen bereikt. Het is guur, Maarts weer met een koude noordenwind. Met Jos heb ik een aardig broeibakje op het land gemaakt voor de jonge groenten. Op het ogenblik stoken we niets anders dan hout. Dit is zo’n lastig geval, want alles moet toch op de kachel warm worden. En wanneer er nu nog maar voldoende droog hout zou zijn, dan was het nog wel te doen, maar voor het grootste deel hebben we alleen maar kletsnat wilgenhout dat bij de kachel dagenlang gedroogd moet worden. Voor de aardappels hakken we dan een beetje droge plankjes, die we overal vandaan sjaggeren. Alles wat op hout lijkt en niet dringend nodig is, gaat eraan! Zo hebben we in de kelder een soort houten wijnhok, dat ook reeds voor de kachel voorbestemd is. Op zolder is een oude bedstede, die dezelfde weg gaat volgen. Nu pas kunnen we het waarderen dat we vroeger zulk fijn anthraciet hadden en dat de kachel maar een paar keer in de week werd aangemaakt! Heden ten dage is hij wel zes keer op een dag uit en iedere tien minuten moet er wat op, want anders is het weer mis. Aan correspondentie ontbreekt het mij niet. Met verschillende (oud-)leerlingen van de M.H.S. en leden van de schoolclub De Blauwe Schuyt schrijf ik tamelijk regelmatig, en het is ook wel een aangename bezigheid. Ook je schrijftalent wordt erdoor verbeterd, terwijl mensenkennis nog weleens tussen de regels door wordt opgedaan! Bijzondere correspondentie voer ik met de tweede secretaresse van de B/S, Janny Rosenthal. Dit meisje, voor wie ik werkelijk genegenheid voel, schrijft vlotte brieven en ikzelf vind het weleens fijn een uitlaatklep voor mijn gevoelens te hebben!

Vrijdag 9

Geheel onverwachts zijn gisterenmiddag om 5 uur de Amerikanen (het 1e leger) over de Rijn getrokken!! Door het intact blijven van een Rijnbrug tussen Bonn en Koblenz, te Remagen, heeft dit leger de kans gehad om direct achter het snel terugtrekkende leger aan een flink bruggenhoofd te vestigen, dat vandaag reeds 7½ km diep en 15 km breed is! Ook is er weer een nieuw Amerikaans leger aangekomen, nl. het 15e, dat onder commando van de bevelhebber van het 1e leger staat. Waar dit leger opereert, is nog niet bekend. Bovendien is ook het 2e Britse leger nog steeds niet ingezet, en dit vormt nog een aangename verrassing voor het wanhopige Duitse opperbevel. Ook ten oosten van Berlijn zijn de Russen weer in het offensief, en naar verluidt zouden er reeds troepen op 50 km van de rijkshoofdstad staan! De tuin is thans geheel om en volgende week hopen we er de eerste groenten in te zetten!

Zondag 11

Oorlogsnieuws is er niet heel veel! De gehele Rijnoever is nu tot Koblenz in geallieerde handen. Bovendien bezitten zij een bruggenhoofd te Remagen, dat ondanks felle tegenstand steeds langzaam wordt uitgebreid. In de Eiffel zitten

212

Maart 1945

ongeveer 25.000 Duitsers ingesloten, en deze moeten natuurlijk eerst opgeruimd worden. Dan is de grote vraag natuurlijk: waar volgt de volgende grote klap? De mening is dat tussen Wezel en de Nederlandse grens de Rijn zal worden overgetrokken voor de aanval op het hart van Duitsland. Want het bruggenhoofd te Remagen, dat door verhindering van het opblazen der brug heel toevallig tot stand kwam, ligt in een veel te ongunstige streek voor grote operaties (het Westerwoud!). Ook onze bevrijding zal zeker bespoedigd worden door een eventuele aanval in de buurt van de grens!! De Moffen hier merken allang dat alles op een einde loopt. De mensen zijn optimistisch en vinden dat iedere dag de laatste kan zijn. Het aantal Moffen in Woerden is niet noemenswaardig; misschien een dertig man!! Ook in de meeste andere steden is er bijna geen bezetting meer, en ik geloof stellig dat, wanneer er een beetje organisatie was, de ondergrondse beweging makkelijk een succesvolle opstand zou kunnen ontketenen. Misschien is dit lekenpraat, maar toch vind ik het lang niet onmogelijk!! Ik ben van plan om het dagelijks menu dat bij ons nog op tafel komt een week lang op te schrijven. Hieruit zal voldoende blijken dat we, alle moeilijke tijden ten spijt, kwalitatief bijna nog niets en kwantitatief nog heel weinig te kort komen. Ik geloof dan ook wel dat er misschien nog veel mensen zijn die het beter hebben dan wij, maar ik weet heel zeker dat minstens 80% van de bevolking in de ‘drie provincies’ het veel slechter heeft, en dat hiervan minstens de helft werkelijk honger lijdt!! Op de bon kregen we deze week: –– 800 gram brood; –– 3 kg suikerbieten; –– 125 gram vlees (met been!). Menu van vandaag: Vanmorgen: thee (surrogaat met suikerzoet!), 3 sneden brood met boter, kaas en leverworst, 1 snee roggebrood met boter en stroop. Na de kerktijd waren Jan en Wim op de koffie: twee koppen met geklopte room van eigen melk en suiker, twee eigengebakken koekjes (een soort poffertje met stukjes appel en sukade). Middageten: witte bonensoep met selderie, waarin vlees van afgetrokken benen, twee borden aardappelen met inmaakworteltjes, een stukje vlees en goede jus van rundvet. Pudding met room toe. ’s Middags: twee kopjes thee. Avondeten: een bord dikke pap (tarwepap) met bessensap of stroop, 4 sneden brood zonder boter met leverworst, stroop en gekookt ei. ’s Avonds: twee koppen koffie met suiker en een eigengebakken ‘poffertje’. Het is dus nog wel om uit te houden! Alleen was het vandaag Zondag, dus is er dan veel extra!! Maar toch zal uit de volgende dagen blijken dat ik ook in de week nog niets te klagen heb!! Wel raken de aardappels op, maar we gaan tegenwoordig van het principe uit van ‘geen zorgen voor de dag van morgen’. Dit is wel de beste manier om de moed niet te verliezen, want al die mensen die uit gaan rekenen of zij wel tot de nieuwe oogst genoeg hebben, leven maar onder ellendige en vaak voorbarige zorgen!! Wel geloof ik dat we thans (naar verhouding) lekkerder eten dan we vóór de oorlog ooit gedaan hebben, omdat eten thans het grootste deel van onze levenswijze uitmaakt! Maandag 12

Vandaag zijn er meer dan 3500 Britse en Amerikaanse vliegtuigen boven ‘het (Mijn vaders pen heeft nog niet veroverde deel van Duitsland’ geweest! de min of meer onhebbelijke gewoonte iedere avond te lekken.) Deze bombar213

Maart 1945

dementen gaan iedere dag door. Berlijn is reeds gedurende 19 nachten achter elkaar aangevallen door Britse Moskito’s! Het was vandaag droog en tamelijk zacht weer. Op de tuin hebben Vader, Jos en ik de eerste ‘bedjes’ gemaakt, en morgen gaan we denkelijk spinazie zaaien en uien poten. Het is wel vreemd dat je nu belangstelling krijgt voor de allergewoonste dingen, waarnaar je vroeger nooit keek. Als het goed weer is, dan is er niets beters dan op de tuin te zijn! Het is gezond werk en geeft goede afleiding! Menu van Maandag: Vanmorgen: een kopje thee (natuurlijk surrogaat), 3 sneetjes brood zonder boter met stroop. Om elf uur: koffie met ‘poffertjeskoekje’ van gisteren. Middageten: de rest van de soep van gisteren, opgebakken aardappels met gedroogde appeltjes en grote bonen, jus en een klein stukje vlees. ’s Middags verder thee. Avondeten: een bord tarwepap met stroop en 4 sneden brood zonder boter met kaas en stroop. Gisteren aten we voor het eerst brood zonder boter. We hebben nog wel wat ingemaakt, maar dit willen we nog niet aanspreken. Men bedenke hierbij dat er sedert vorig jaar October geen boter op de bon meer is gegeven!!! Ook hebben we nog wel te goed bij verschillende boeren, maar deze krijgen we pas achter in de week. Vanavond hadden we ieder twee kopjes koffie, nog met suiker en het laatste koekje van Zondag! Dinsdag 13

Weer was het goed weer en op het ogenblik is iedereen bezig met z’n tuin. Alles wat maar voor ‘landbouw’ dienen kan, wordt gescheurd, en de parken zijn nu helemaal veranderd in volkstuintjes! Ook het exercitieveld aan de Oostsingel wordt omgespit. Op dit terrein werden altijd de Koninginnefeesten gehouden en dus zal er na de bevrijding op een andere plaats gefeest moeten worden! Menu: Vanmorgen: thee met 4 sneden brood zonder boter met stroop. Eén snee had ik van tante Lol gehad, die nu overdag bij tante Jans is, maar bij ons slaapt en haar ontbijt dus bij ons gebruikt. Op deze snee zat spekvet, dat tante Jans gemaakt had van spek dat de nichtjes op hun tochten naar Drenthe hadden meegenomen! Middageten: 2 borden aardappelen met rode kool en appeltjes, goede jus en een stukje vlees. Tegen de avond: een kopje thee en een maaltijd bestaande uit een bord soep (nog van Zondag) en 4 sneetjes brood met eigengekarnde boter, kaas en een soort boterhampaté. Vanavond gaan Jan en ik bij Wim bridgen. Wim z’n moeder en zus zijn naar Rotterdam en dus kunnen we er ook slapen, want anders is er geen gelegenheid!

Donderdag 15

Ook gisterenavond zijn wij bij Wim wezen bridgen, en ik had zodoende geen tijd om het menu van de dag op te schrijven. Daar ik alle details weer vergeten ben, sla ik die avond maar over en haal ik de schade wel in door een ander dagmenu ‘aan de vergetelheid te ontrukken’. Nieuws is er niet veel. Ook het laatste deel dat de Moffen nog van de LinkerRijnoever in bezit hebben, nl. van Koblenz tot Straatsburg, dreigt thans voor het Herrenvolk verloren te gaan. Het 3e Amerikaanse leger is over de Moezel getrokken en ook ten zuiden van Trier zijn delen van dit leger in de aanval. Bovendien is aan de Saar het 7e Amerikaanse leger weer in het offensief, dat gericht is tegen het Saargebied en verder oostwaarts tegen de Rijn.

214

Maart 1945

De Engelse bombardementsvliegtuigen hebben een nieuwe vracht te vervoeren gekregen: speciale Lancastervliegtuigen laten thans bommen van 10.000 kg vallen op het Moffenland!! Het is bijna ongelooflijk dat deze vliegtuigen met zo’n last kunnen opstijgen! De bom is 8 meter lang en 1,25 m dik!! Een erg prettig gevoel zal de bevolking niet hebben, als er zo’n ei uit de lucht komt vallen. En toch zei Goering nog in 1940 dat geen een Engels vliegtuig kans zou zien om boven het Ruhrgebied te verschijnen…..! Menu van heden: Ontbijt: 3 sneden brood met boter en kaas of boterhamsmeersel, 1 snee roggebrood met boter en stroop, thee. Om twaalf uur: sneetje roggebrood met stroop en een beker melk. Middageten om half twee (vanwege de schoonmaak!): 2 borden aardappelen met erwtjes, boterjus en een stukje vlees, een schaaltje peertjes. Vanmiddag: 2 kopjes surrogaatthee. Avondeten: een dik bord pap met 3 sneden brood met boter, kaas en ‘smeersel’. Vanavond: 2 koppen koffie met suiker, een glas melk. Het was gisteren en vandaag uitgesproken lenteweer en overal is het nieuwe leven in het eerste ontkiemingsstadium. Sneeuwklokjes en crocusjes zijn er reeds lang. Ook hyacinten en narcissen bloeien volop. In de bloemenzaken zijn er al tulpen, hoewel zij minstens ƒ 1 per stuk kosten!! Zaterdag 17

Ook gisteren was ik niet in de gelegenheid om ons menu op te schrijven, aangezien Wim bij me was omdat we heerlijke biestpap zouden eten! Vanmiddag heb ik weer getafeltennist. Al bijna de hele winter door (uitgezonderd met de vorstperiode) is de tafeltennisclub, die we met een twintigtal verleden herfst hebben opgericht, iedere Zaterdag- en Zondagmiddag in actie. De laatste weken doen we het bij Jan in het kaaspakhuis. Vanavond heb ik weer een nieuwe competitie opgesteld! De Amerikanen maken goede vorderingen over de Moezel, en ook hier wordt de Siegfriedlinie opgerold. De luchtactiviteit van de tactische luchtmacht is vandaag vooral hier in de buurt in actie geweest. Voortdurend worden de spoorlijn en de viaducten onder vuur genomen en dikwijls moeten nabijgelegen boerderijen het ontgelden. Vroeger vlogen we met ieder geluid uit een machine de straat of het dak op, maar thans moet het al heel erg tekeer gaan, willen we er veel aandacht aan schenken. Dit oorlogsrumoer is geheel en al in de dagelijkse gebeurtenissen ingeburgerd, en ondanks de gevaren die aan deze beschietingen verbonden zijn, gaat het gewone leven rustig door. Menu: Vanmorgen: thee met 4 sneden brood met boter en leverworst. Een beker melk om elf uur. Middageten: biestpap met 4½ pannekoek (drie-in-de-pan). Het beslag was aangemaakt met biest en 2 eieren. In één pannekoek deden Moeder en ik oude kaas (Vader eet geen kaas), de andere werden gebakken met gedroogde appeltjes. Vanavond: een bord karnemelkse pap (van eigengekarnde melk), 3 sneden brood met boter en gebakken brasem, en een pannekoek. De vis hadden we van Jos gekregen en smaakte uitstekend. In plaats van koffie dronken we een beker melk, en waarschijnlijk eten we voor het naar bed gaan nog een bordje biest (want vanavond kregen we juist van de tweede boer biest!) En hier wonen we dan in de zogenaamde hongerprovincies…..!!! Het is dan ook onmogelijk om vergelijkingen te maken met honderdduizenden andere mensen, die alleen al bij het zien van al deze heerlijke gerechten het water langs de mond loopt!!! 215

Maart 1945 Zondag 18

Onder een prachtige voorjaarshemel hebben 1300 zware Amerikaanse bommenwerpers, begeleid door meer dan 700 jagers, de zwaarste dagaanval op Berlijn uitgevoerd. Alleen 1000 vliegtuigen bombardeerden een station met bijbehorende rangeerterreinen!!! Ook de spoorlijn is vandaag weer verschillende keren getroffen. Menu: Vandaag hadden we het weer op z’n ‘Zondags’! Ontbijt: 1 snee roggebrood met boter en stroop (gemaakt van suikerbieten), 3 sneetjes brood met boter en leverworst, surrogaatthee. Na de kerk: 2 koppen koffie (surrogaat) met volle melk en room. Als koekje: een pannekoek! Middageten: soep, aardappelen met goede jus en biefstuk, snijbonen uit de weck, frambozenpudding met room toe. Vanavond: een bord pap (van tarwe), 4 sneden brood met kaas en leverworst. Voor het naar bed gaan: een bord biestepap! Nog één keer zal ik ons menu hierna opschrijven en dan geloof ik wel dat het overduidelijk is dat we, ondanks de hongersnood die er heerst, nog koninklijk eten hebben!!! Onverwachts is Alie Koes weer uit Wassenaar teruggekomen en nu is er de grote moeilijkheid met het eten. Tante Lol wil nu weer naar huis. Maar ja, geen onsje voorraad heeft zij meer en zij zou uitsluitend op de gaarkeuken en de 800 gr broodbonnen aangewezen zijn. Aardappelen en tarwe kunnen we ook niet aanslepen, want onze voorraad is thans ook getrouw aan ‘the law of the diminishing returns’. Alleen zou er weleens een flesje melk overschieten of een hompje kaas! Verschillende dagen zullen ze misschien bij tante Jans eten, want die heeft door haar reizen naar Drenthe een flinke voorraad aardappelen opgedaan.

Woensdag 21

Begin van de lente! Nooit is er vuriger verlangd naar deze datum dan dit jaar, en nog nooit hebben we de lammetjes met zo veel vreugde in de al groenende weiden gezien!! Met wat voor bange zorgen zijn we deze winter niet in gegaan? Hoeveel nood en ellende is er niet geleden en hoeveel duizenden zullen deze datum niet overleefd hebben? De winter ’44-’45 zal nooit meer uit onze gedachten te bannen zijn en altijd zal dit jaargetijde in de geschiedenis blijven! En toch, ikzelf heb van al deze ellende alleen nog maar een heel klein gedeelte gezien en er nog o, zo weinig van meegemaakt! De honger is nog in het geheel niet binnengeweest en het enige wat ons persoonlijk nog lang zal heugen, zijn de verschillende ongemakken zoals b.v. met licht en brandstof. Maar verder moeten we dankbaar zijn; alle zorgen, die we ons in het begin van de winter gemaakt hebben, zijn overbodig gebleken. Wel moest en moet nog alles in actie zijn voor de voedselvoorziening, en ook hier is het hoofdonderwerp van de dag: eten! Maar mede daarom hebben we niets te klagen gehad! En nu is het lente! Nieuwe hoop vervult een ieder, al het leven ontwaakt en met meer vertrouwen dan ooit kunnen we de toekomst voor de bevrijding tegemoet zien!! Het was op deze lentedag prachtig weer en de luchtactiviteit ‘liet weer niets te wensen over’! De laatste Duitse legers voor de Rijn verdwijnen als sneeuw voor de zon. Het Saargebied, de Palts en de Hunsrück worden in vele repen verscheurd, en Saarbrücken, Kaiserslautern en Homburg zijn reeds gevallen, terwijl in Mainz en Worms gevochten wordt. In twee dagen tijds zijn er meer dan dertigduizend gevangenen gemaakt!! Naar verluidt zaten hier in het begin 80.000 man. De ineenstorting is dan ook volkomen en men komt handen te kort om de gevangenen weg te voeren! Vol verwachting ziet iedereen hier boven

216

Maart 1945

de rivieren uit naar de dag waarop de laatste Moffen voor de Rijn vandaan zijn. Want dan moet de grote sprong komen en zullen we spoedig bevrijd zijn!!! Het brood dat door de Zweedse regering aan de ‘drie provinciën’ is beschikbaar gesteld, hebben we vandaag ontvangen. Ieder kreeg 800 gram, en het is zo heerlijk dat we het gewoonweg als gebak beschouwen. Dit heerlijke witte brood, dat wij reeds vijf lange jaren niet meer gezien hebben, is een ware versnapering. Nu pas waarderen we de luxe en comfort die we voor de oorlog hadden, maar meer nog het eenvoudige, blanke Dagelijks Brood, dat thans ons allen in verrukking brengt! Het was werkelijk een feestelijk gezicht. Alles liep opgewekt met brood (de kleine kinderen kregen grutterswaren en in de steden de grote mensen tevens 125 gr prima margarine!) en de kruidenierswinkels, die met de uitreiking belast waren, waren met mooie etalages getooid met de geelblauwe Zweedse kleuren en grote plakkaten van Hollands dank! Maar hoe diep toch blijkt hieruit dat ons arme land is gezonken! Wij, die eens anderen hielpen en die onszelf konden redden, moeten brood uit andermans hand ontvangen! Wij, die vroeger droog brood niet aanzagen, kijken nu verheerlijkt naar 8 ons blank brood. Misschien is het weleens goed dat we nu leren waarderen wat het betekent om goedgevoed te zijn en om onze vooroorlogse weldaden te zien als louter gunst van Gods goedheid! Of wij ons hier nog bewust van zullen zijn als alles weer normaal is, blijft echter een grote vraag!! Vrijdag 23

Nog steeds houdt het schitterende voorjaarsweer aan. Geen wolkje is er aan de lucht en de gehele dag waait er een zoele zuidenwind! Overal begint nu de natuur te ontwaken, het jonge zaaigoed loopt reeds uit, evenals de vruchtbomen, seringen en alle soorten struiken!! Vanmorgen heb ik een vrachtje hout gehaald en ’s middags hebben Wim en ik Jan helpen spitten! De oorlogsberichten zijn nog steeds goed. In de driehoek Saar, Moezel en Rijn zijn reeds meer dan 100.000 gevangenen gemaakt, en het nu nog resterende stuk ten westen van de Rijn slinkt zienderogen! Ook het bruggenhoofd te Remagen wordt noordwaarts snel uitgebreid, en reeds de rivier de Sieg is gepasseerd. Nu worden er zonder veel verliezen telkens meer noordelijker bruggen geslagen! Voor de laatste maal schrijf ik hier ons hele dagmenu op. Vanmorgen had ik een kopje thee met vier sneden brood (waaronder twee van het Zweedse volk) met boter en boterhampaté. Om elf uur kwamen Wim en ik thuis met het hout, en toen dronken we een glas melk met een half sneetje wittebrood en oude kaas. Het middageten bestond uit gekookte vis (van Jos hadden we weer twee brasems gehad) met zure botersaus en verder twee borden wittekoolstamppot. Vanavond aten we een bord tarwepap met eigengemaakte stroop en vier sneden brood met boter en leverworst.

Zaterdag 24

Hedennacht is het grote offensief over de Rijn ingezet!!! Tussen Wezel en Emmerik zijn vier bruggenhoofden gevestigd. Vandaag zijn er achter de fronten door 1500 vliegtuigen, die zweefvliegtuigen achter zich aan voerden, grote massa’s luchtlandingstroepen neergelaten!! Rees aan de Rijn is bezet. Verdere bijzonderheden worden later nog bekendgemaakt!! Toen we de eerste geruchten omtrent dit grootse offensief hoorden, werd er weinig of geen geloof aan gehecht, want de teleurstellingen hadden zich nogal eens in de laatste tijd voorgedaan en dus wilden we dit bijna niet aannemen. Dat iedereen nu ‘in high spirits’ is, valt licht te begrijpen. Ook op een derde punt is de Rijn gepasseerd. Ten zuiden van Mainz zijn Generaal Pattons troepen van het 3e Amerikaanse leger namelijk in boten de rivier overgestoken en zij hebben ten westen van Darmstadt een bruggenhoofd 217

Maart 1945

gevestigd. Deze overtocht zou reeds Donderdagnacht gebeurd zijn. De luchtaanvallen gaan onverminderd voort, en het gehele verkeer tracht de tactische luchtmacht lam te leggen. In de omtrek daarentegen is heel weinig activiteit geweest en van alle luchtactie hebben we hier niets kunnen merken!! Het weer was weer gelijk een schone Meidag. Al dit goede nieuws heeft ons met nieuwe hoop vervuld en thans is aller oog gericht op de komende week, want dat het nu nog maanden duurt, is thans in twijfel genomen door de hevigste pessimisten. Ikzelf heb nog een weddenschap lopen met bakker Blom om ƒ 20 tegen ƒ 10 dat we hier op 1 April nog niet bevrijd zijn, want Blom stond bekend om z’n optimisme! Ik hoop dat ik deze weddenschap verlies, maar een week heeft nog steeds maar zeven dagen, hoewel er in die 604.800 seconden nog een hele hoop kan gebeuren!!! Dinsdag 27

Het oorlogsnieuws van de laatste dagen is gewoonweg overweldigend!! Het gehele Duitse front ten oosten van de Rijn stort ineen. Grote bressen worden er geslagen, en vooral Generaal Patton doet van zich spreken! In enkele dagen tijd zit hij reeds in het hartje van Beieren op meer dan 100 km van de Rijn!!! Ook het 7e Amerikaanse leger is overgestoken en vecht thans boven Mannheim. Montgomery ontmoette aanvankelijk nog de grootste tegenstand, maar ook hier stort het Duitse verdedigingsstelsel als een kaartenhuis ineen!! Het geallieerde luchtwapen is heer en meester boven het tot ondergang gedoemde rijk. Wegens het enorme gebrek aan benzine bestaat er geen Duitse luchtmacht meer. Ook tanks zijn er nog niet in de strijd geworpen, terwijl er reeds bruggen zijn waar de zwaarste Engelse tank overeen kan rijden, welke dan ook in massa’s aangevoerd worden! Door al dit goede nieuws is de stemming onder de bevolking zo optimistisch dat er al mensen zijn die denken dat het met Pasen (over 4 dagen!!) afgelopen zal zijn! Overal zie je vrolijke gezichten. Iedere dag komt er thans een ondergronds krantje; de laatste nieuwtjes gaan als een lopend vuurtje door de stad! Voorts werkt ook het weer reusachtig mee. Gisteren was het bewolkt en er viel ’s avonds een buitje regen. Vandaag was het echter weer prachtig weer!! Overal weten we het: de bevrijding is nabij. De Duitse dwingelandij gaat failliet en geheel Holland zal zeer spoedig herrijzen!!!

Vrijdag 30

Goede Vrijdag Nog steeds achtervolgen de geallieerde tanks de verslagen Duitse legers. Tankspitsen zijn nu op meerdere plaatsen diep in het binnenland gedrongen! De berichten die doorkomen zijn zeer schaars en overal hangt een veiligheidswaas over. Gisteren is ook Montgomery’s uiterste rechterflank doorgestoten en deze bereikte Paderborn, ver ten oosten van het Ruhrgebied!! 61 De Canadezen hebben boven Emmerik de Nederlandse grens overschreden, maar verdere berichtgeving wordt strikt geheim gehouden! De oorlogsbuit is zo groot dat voor het tellen maandenlang werk nodig zal zijn. Danzig is gisteren ook volAl diep in Duitsland dus. De geallieerden gingen in hun opmars ‘om Nederland’ heen. De reden was de natuurlijke barrières van de grote rivieren en de smalle wegen en dijken in Nederland. Tanks konden niet van deze wegen af, omdat in de gebieden tussen de rivieren de grond te zacht is. De tanks zouden een makkelijk doelwit voor de Duitsers zijn, vooral op de hooggelegen dijken. Na het mislukken van operatie ‘Market Garden’ in september 1944 besloot het geallieerde opperbevel dat de bevrijding van Noord-Nederland geen prioriteit had, met als gevolg de beruchte hongerwinter in vooral de grote steden. In de eerste maanden van 1945 waren er ca. 20.000 ‘hongerdoden’.

 61 

218

Maart 1945

ledig bezet: in de haven werden 45 onderzeeërs buitgemaakt!!!! De geallieerde verliezen zijn gewoonweg fantastisch klein, terwijl per dag duizenden gevangenen worden gemaakt. Ook hebben thans de Russen vanuit Hongarije de Oostenrijkse grens bereikt! Het gehele militaire verkeer is ontwricht (van burgerlijk verkeer is geen sprake meer!!!), wat door de duizenden vliegtuigen voortdurend nog verergert. Gisteren en vannacht zijn er honderden Duitse auto’s vol met troepen en materiaal naar het oosten getrokken. Duidelijk blijkt hieruit dat ten westen van de IJssel voor hen niet veel meer te doen is en dat ze geen soldaten meer hebben voor een nieuwe bezetting!! Hoe spoedig we echter ook bevrijd zullen worden, toch vergt iedere dag nog weer talloze slachtoffers onder de burgerbevolking! Zodra het weer enigszins helder is, zijn er jagers in de lucht. Alles wat voor vervoer dient, is voor hen een welkome prooi. Meestal zijn er vier tegelijk. De eerste gaat dan op verkenning, en met een meesterlijke duik komt hij op het doel aanvallen! Machinegeweren beginnen op geringe hoogte te blaffen, automatisch trekt het vliegtuig weer op en hij heeft zijn taak weer verricht (of niet, wanneer het doel gemist is!!). De burgers vinden dit machtig interessante schouwspelen, maar dat het ook machtig gevaarlijk is, beseffen de meesten nog niet! Het gevolg is dan ook dat er bijna dagelijks mensen zijn die voor de entree van zo’n schouwspel met hun leven moeten betalen! Ook vandaag was het hier weer raak! Vanmorgen op de Boerendijk, en vanmiddag bij het postkantoor op de Utrechtsestraatweg en bij Den Oudsten & Domburg (de carrosseriefabriek). Vlak bij het postkantoor viel een bom, die door een defect was blijven hangen, want zijn broertjes vielen allemaal bij het Harmelense spoor. Door een scherf werd Floor v.d. Wind z’n moeder getroffen en stierf! Ze stond in het voorportaal van het huis….. In de omgeving waren er voorts talrijke ruiten kapot. Verder achterop de straatweg werden twee auto’s beschoten die voor de voedselvoorziening reden. De chauffeur werd dodelijk getroffen! Men begrijpt dat dit spelletje iedere dag weer terugkomt, en als het nu voor de zeer weinige burgerauto’s die nog voor de voedselvoorziening rijden, nog niet duidelijk is dat het overdag een spel met de dood is, dan schijnt mij dit uitermate vreemd toe!! Vanavond ben ik, omdat het Goede Vrijdag is, naar de kerk geweest. April 1945 Maandag 2

2e Paasdag De geallieerde legers gaan steeds voort met het grootste offensief dat tot nog toe in het westen gevoerd is!! Lange tankcolonnes dringen diep in het Duitse rijk door. De spitsen van de tanks zijn reeds gesignaleerd in de buurten van Osnabrück, Bieleveld, Kassel, Eisenach, Würzburg!! Overal worden de gevreesde tangbewegingen uitgevoerd en tienduizenden Duitsers zitten op ettelijke plaatsen in de val. Het gehele Roergebied is thans omsingeld. Bij Paderborn is de ‘deur’ op slot gegaan en hier zien 100.000 ‘frontstrijders’ hun overgave of hun ‘vereniging met de reeds gevallen helden in het Walhalla’ tegemoet! Het belangrijkste nieuws voor ons is dat de Canadezen en Amerikanen het front in de Achterhoek oprollen. Enschede is reeds bevrijd en de lijn Zutphen– Hengelo langs het kanaal moet reeds bereikt zijn. Voorts is nu ook het 1e Canadese leger de aanval begonnen. Vanmorgen voor zonsopgang zijn ze tussen Arnhem en Nijmegen in actie gekomen. Grote stukken van de Betuwe zijn hier geïnundeerd en waarschijnlijk zal er met amphibische vaartuigen zoals b.v. de ‘ducks’ geopereerd worden!! 219

April 1945

Groot optimisme is er thans overal door dit goede nieuws. Iedere dag kunnen we nu het einde verwachten en elk ogenblik kan er weer meer belangrijk nieuws onze hoop komen versterken. Het is treffend dat we een paar maanden geleden tegen elkaar zeiden dat we beter vóór de IJssellinie konden zitten, want dat we hier stellig veel eerder bevrijd zouden wezen! Nu zouden we kunnen verzuchten: “Waren we maar aan de andere kant van de IJssel…..”. Maar ook de laatste dagen zullen we volhouden. Wel zeggen de Tommies: “It is the last straw that breaks the camel’s back”, maar we zullen de hele wereld laten zien dat ook deze drie hongerprovinciën een nageslacht zijn van dezelfde provinciën die in de Gouden Eeuw de cultuurdragers van Europa waren! Vandaag was het buitengewoon slecht weer en tegen een felle zuidwesterstorm, begeleid door een striemende regen, moest ik vanmorgen naar de Lagebroek (achter Zegveld) om vijf liter melk te halen! Hoe ik goed ben thuisgekomen, weet ik nu nog niet. Soms schoof je finaal van de ene kant van de weg naar de andere…. En we zouden met een heel stel nog wel gaan zeilen op Nieuwkoop! En natuurlijk werd het na de middag goed weer. Op deze beide Paasdagen heeft het mij nog aan niets ontbroken. Overvloedig en lekker eten hebben we gehad en als je erbij stilstaat, dan zeg je: “Hoe is het mogelijk dat we het nog zo goed hebben!” En dan kan ik opnieuw gaan klagen: “Ja, maar alles raakt nu werkelijk op”, maar dat heb ik al zo veel keren gezegd en steeds is alles nog dik in orde gekomen. Dus voor dit korte poosje dat we misschien nog onder het gehate Moffenregime zullen zijn, zal ik me helemaal niet meer benauwd maken! Tegenwoordig denk ik maar heel vaak aan dat gedichtje, waarvan ik alleen de twee eerste regels ken, nl.: “Men lijdt het allermeest door ’t lijden dat men vreest”. Dit is al zo vaak bewezen dat het werkelijk goed is hier eens wat meer aandacht aan te schenken! Vrijdag 6

Steeds meer worden onze nieuwsbronnen beknot! Thans zijn alle mensen die nog electrisch licht hadden (b.v. enkele bakkers, slagers, kappers) afgesloten. In Woerden heeft nu nog alleen het ziekenhuis voor een paar dagen stroom. Dan zal het ook hier afgelopen zijn. De waterleiding schijnt gelukkig enige uren per dag stroom van de melkfabriek te krijgen, die een eigen centrale heeft. Het aantal kristal- en accuradio’s schijnt hier heel gering te zijn, zodat nu alleen het illegale krantje Voor God en den Koning ons nog van de toestand op de hoogte kan houden. Ik luisterde de laatste maanden bij kapper Kemp, waar altijd een hele vergadering van buren aanwezig is en waar ons eigen toestel staat. Gelukkig wil dit niet zeggen dat er nu geen nieuws ofwel slecht nieuws is! Integendeel! Alhoewel het in Holland wat langzaam gaat, bij Zutphen en langs het Twente-Rijnkanaal, gaat het in Duitsland nog steeds hard. De Weser is al overschreden en Mühlhausen bereikt, op 65 km van Bremen en 45 km van Emden! Nog steeds jagen vele tankcolonnes door het hart van Duitsland. Nog steeds stroomt het krijgsgevangenen. Russische troepen staan nog slechts luttele kilometers voor het centrum van Wenen. Bratislava is reeds bezet. Ook zijn er thans vele patrouilles voor Rijn en IJssel op de Veluwe aan het opereren, maar van hoe groot belang dit is, weet ik nog niet. Volgens berichten van vanmorgen is ook Arnhem bevrijd! De Achterhoek, _____ 62 en Twente zijn nu bijna geheel bevrijd. Iedere dag zien we met meer spanning tegemoet. De laatste dag was het slecht vliegweer, maar nu wordt het weer iets beter.

 62 

220

Naam onleesbaar.

April 1945 Donderdag 12

Het oorlogsnieuws volgt elkaar zo verbijsterend snel op dat er gewoon geen normaal bijhouden aan is. Worden er b.v. in het zuiden van Duitsland weer groepen gereorganiseerd en opnieuw samengetrokken, dan vallen er in het noorden weer zware slagen. Het belangrijkste is wel dat in een bliksemsnelle aanval Generaal Bradley de Elbe boven Maagdenburg bereikte en er reeds overheen trok!!! Alle grote Duitse steden achter deze stad lopen gevaar genomen te worden. Hannover en Brunswijk zijn reeds gevallen, en Bremen is omsingeld. Snelle opmars naar Hamburg. Ook in het zuiden gaat het enorm. Reeds zouden tankspitsen op 39 km voor Leipzig staan! De zuivering van het Roergebied is al bijna voltooid. Het aantal gevangenen is fabelachtig hoog. De Russen hebben bijna geheel Wenen gezuiverd. De Canadezen zijn gisteren de IJssel overgestoken. Verdere bijzonderheden over dit nieuwe offensief, dat voor ons van zo’n groot belang kan zijn, zijn nog niet bekend! Ook in Drenthe en Overijssel gaat het thans snel. Deventer werd reeds drie dagen geleden bevrijd!! Iedereen is thans in goede stemming. Het is prachtig, zoel lenteweer en iedere dag kan nu de laatste van de Moffenbezetting zijn!!! Alles is vrolijk en blij. Gisteren en vandaag werd het tweede Zweedse pakket hier uitgedeeld, dat bestond uit 4 ons wittebrood, 125 gr boter en havermout (voor kleine kinderen). Zal het thans nog een kwestie van dagen zijn, voordat wij de eerste blonde Canadezen, de reuzen uit de Amerikaanse wouden, zullen zien??

Woensdag 18

In de week waarin ik niet geschreven heb, is er zo ontzettend veel gebeurd dat er boekdelen mee gevuld zouden kunnen worden. Het gehele oosten en noorden van ons land is in deze week bevrijd!! Alleen in Groningen en Friesland duurt de zuivering nog voort! De IJssel is over de gehele lengte overgestoken, en Apeldoorn en Arnhem zijn reeds bevrijd. Vanavond werd bekendgemaakt dat zelfs Ede reeds bevrijd was, terwijl voorts ook Barneveld en Voorthuizen bereikt werden. Onder Harderwijk kwamen de Canadezen aan het IJsselmeer Zo langzaamaan komen we hier dus al aardig in de frontlinie te liggen. ’s Nachts trekken duizenden auto’s westwaarts. Het lawaai is dan oorverdovend en de mensen kunnen bijna niet slapen. Overdag wordt iedere auto in de prak geschoten, en alles staat onder bomen en langs de huizen geparkeerd. Het is steeds maar door stralend zomerweer en gisteren hebben Jan v.d. Wijngaard en ik voor het eerst in het zwembad gezwommen!! In de stad zit alles vol Moffen. Ik denk dat het er een 700 tot 800 zullen zijn. Kanongebulder of ander oorlogsrumoer horen wij nog niet. Alleen bij oostenwind hoor je soms in de verte dreunen. President Roosevelt is plotseling overleden in Amerika. Dit is een grote klap voor de gehele wereld, want ook na de oorlog zijn er mannen zoals Roosevelt dringend nodig!

Zondag 22

Het is een gure, koude dag. Nu pas zijn er nog Maartse buien langsgekomen en het prachtige voorjaarsweer schijnt voorlopig verdwenen te zijn!! Nog steeds staan de Britten en Canadezen voor de Grebbelinie. De geruchten dat Amersfoort reeds bevrijd zou zijn, waren onjuist. Klaarblijkelijk wordt thans materiaal aangevoerd voor een doorbraak, want naar verluidt zou de Grebbe zwaar in stelling gebracht zijn. Dit oponthoud is voor de oernuchtere Hollander weer genoeg om alles dubbel pessimistisch in te zien, en reeds spreken ze alweer over maanden…..! Want al zijn de berichten over de strijd in Duitsland nog zo gunstig (er wordt door de Russen in Berlijn en Dresden gevochten!!!!), toch zijn er weer veel mensen erg down! Dat er in veel streken reden voor is, wil ik in het geheel niet ontkennen. De nood in de grote steden 221

April 1945

is thans reeds lang niet meer te beschrijven! Voorts worden bijna alle polders in de hongerprovincies die onder A.P. liggen onder water gezet. Vanmorgen werd bekendgemaakt dat de sluizen van IJmuiden opengezet zijn, terwijl verleden week door twee grote gaten de gehele Wieringermeer ondergestroomd is!! De wintertarwe stond reeds een halve meter hoog….. De vloek die thans op iedere Duitser rust, wordt met het uur zwaarder, en de haat waarmede het ‘vredelievende Holland’ de beschermers bejegent, is zo enorm hoog gestegen dat geen enkele beschrijving bij machte is om hem weer te geven! Alles mag, want: ‘Krieg ist Krieg’. Ja, wanneer het iets met oorlogvoering te maken had en wanneer dit Duitsland ter overwinning zou voeren….. Maar met de val van Berlijn voor ogen is dit louter en alleen om een volk uit te moorden en van zijn welvaart te beroven, uit wraakzucht omdat zij de Hollandse geest niet hebben kunnen breken!! Vrijdag 27

222

Op het ogenblik is het weer geheel en al mis!! Nog steeds staan de Canadezen voor de Grebbelinie! Een binnendringen in de Bommelerwaard eindigde in een terugtrekken! En Holland hongert….. Was het met de voedselpositie van de winter al hopeloos, thans is het niet te beschrijven! De ellende in de grote steden is zo onnoemelijk groot dat zelfs de meest fantastische verhalen ver beneden de waarheid zijn!! Er is op het ogenblik in iedere stad groente: sla, andijvie, spinazie, en bloemkool! Maar het is voor de meeste mensen onmogelijk om deze groenten te kopen. Bloemkool kost ƒ 4 tot ƒ 6 per stuk! Andijvie ƒ 3 per kg enz. In veel plaatsen zijn de brood- en aardappelrantsoenen op! In Amsterdam is de gaarkeuken wegens gebrek aan brandstof stilgelegd. Het enige voedsel dat er bijna nog versterkt wordt, zijn de Zweedse en Zwitserse voedselpakketten. Hier heb ik vanmorgen het vijfde pakket gehaald: 400 gr wittebrood. Kleine kinderen krijgen bovendien ½ pond rijst. Ook de geallieerde legerleiding wil trachten de voedselnood te lenigen; er zullen nl. pakketten uitgegooid worden door laagvliegende vliegtuigen (bommenwerpers en transporttoestellen). Hoe dit in zijn werk zal gaan, weet ik niet. Of het zal gelukken en wat de Moffen hiervan zullen denken, is eveneens nog niet te zeggen! Het is de bedoeling dat het door de distributie verdeeld zal worden. Het monster dat ‘zwarte handel’ heet, zal denkelijk ook wel flink zijn best doen om althans een gedeelte van de buit in handen te krijgen! Afwachten is ook hier de boodschap! De oorlog in Duitsland eindigt snel. Bijna geheel Berlijn is in een puinhoop herschapen. De Russische vlag wappert reeds van het hoogste gebouw. Bremen is thans ook gezuiverd. Oostenrijk wordt van drie kanten bedreigd. In Italië is er een dramatische ontknoping van de strijd. Grote opstanden hadden het gevolg dat de patriotten alle grote steden van de Povlakte (ook Genua!) in handen hebben. Duizenden Moffen geven zich hier over! Hoe goed het nieuws ook uit Duitsland en Italië ook is, toch viert het pessimisme hier hoogtij. De Hollandse nuchterheid heeft alleen maar oog voor de operaties hier te lande. Volgens geruchten zou de Canadese legerleiding onenigheid hebben met het geallieerde opperbevel. Zij zouden de vuile karweitjes hebben op te knappen (wat inderdaad vaak het geval is geweest: Walcheren en Kleef!) en nu moeten zij zonder artillerie en bommen en tanks op een voorzichtige manier het dichtbevolkte Holland gaan bevrijden. Meter voor meter zal dit gaan, terwijl de zegenvierende legers in Duitsland grote lauweren oogsten!!! Wat hiervan waar is, weet ik niet, maar wel is het opmerkelijk dat er al drie dagen lang totaal geen activiteit bij de Grebbe is. Ook zou Montgomery naar Engeland geroepen zijn. Ik ben echter wel benieuwd hoe lang deze pauze nog duren zal…..

April 1945

Verheugender is het dat we Woensdag voor het eerst weer tot 9 uur naar buiten mochten!! Maandag 30

36e verjaardag van Prinses Juliana Ook nu is weer gebleken hoe snel de reacties zijn van een moderne oorlog! Zaten we vorige week allemaal diep in de put en dachten we alweer aan maanden, thans zijn we uit deze diepte opgeklommen tot het allerhoogste optimisme!! De Duitse ineenstorting is zo volkomen dat Himmler aan Engeland en Amerika een onvoorwaardelijke capitulatie heeft aangeboden!! Daar Rusland hierbij niet betrokken was, is deze capitulatie afgewezen! Vandaag is het echter zo ver gevorderd dat de algemene verwachting is dat Stalin op of vóór de grote 1-Meifeesten Duitslands overgave bekend zal maken!!!!! Dit zou dan het einde van deze gruwelijke afslachting zijn!! Ik kan het me haast niet voorstellen dat er dan geen oorlog meer zal zijn!! De meeste nazi-kopstukken zijn al van dit grote politieke schaakbord verdwenen. Steeds sneller volgden de berichten van dood, moord, zelfmoord en executies (en overgave!) van de belangrijkste Duitse en Italiaanse politieke en militaire figuren elkaar op. Hitler zou een hersenbloeding gehad hebben en zich met Goebbels in de Tiergarten van Berlijn bevinden (dit is een van de laatste Duitse weerstandsnesten). Mussolini werd door patriotten in Italië met verschillende andere partijgangers gevangen genomen en zonder veel vorm van proces van hoogverraad beschuldigd en geëxecuteerd! Goering is ook uit het land der levenden! De oorzaak is nog onbekend. Honderden mindere goden bestaan eveneens niet meer! De wanhoop en paniek van Nazi-Duitsland, vertegenwoordigd in het Duitse Stalingrad, Berlijn 63, zijn niet meer te beschrijven. De Moffen die hier in Woerden zitten, zijn heel kalm. Iedereen die je hoort, wil weer gauw naar de Heimat en allemaal hebben ze genoeg van de oorlog. Natuurlijk tracht de S.S. er nog de wind onder te houden en moedig schrijven ze op de auto’s (als ze die tenminste nog kunnen laten lopen op benzine of generatorgas, want je ziet hier al tientallen auto’s getrokken door paarden!!!): “Sieg oder Siberien” of “Lieber Todt als Sklave”. Er is echter een grote kans dat bij de capitulatie ook hier de oorlog afgelopen zal zijn!! Gisterenmiddag zijn de eerste voedselpakketten afgeworpen in Den Haag (vliegveld Ypenburg en Valkenburg), Leiden en Rotterdam! Blijkbaar willen de Duitsers medewerking verlenen, want al het voedsel wordt via de distributiedienst verdeeld. Alleen in Den Haag al werd 600 ton afgeworpen. Er zat o.a. in: melk, eieren, kaas, vlees, meel, suiker, zout, thee enz., alles in blik! Het enthousiasme waarmede de bommenwerpers door de duizenden mensen begroet werden, is ongelooflijk! Ook hier zijn maatregelen genomen voor een eventuele ‘voedseldrop’. Volgens iedereen kunnen we nu de uren tellen die ons van de vrede scheiden. Hoe vurig hopen en bidden we het allen. We durven het haast niet te geloven dat straks de vlaggen weer uitgestoken kunnen worden, en dat we weer vrij zullen zijn! Mei 1945

Dinsdag 1

Per radio is er gisteren en heden niets bekendgemaakt!! De vicevoorzitter van het Internationale Rode Kruis, Graaf Bernadotte, heeft voor de tweede keer met Himmler in Noord-Duitsland geconfereerd en is weer naar Zweden terug 63 

Hiermee bedoelt Han Gerritse dat Berlijn net zo volledig verwoest was als Stalingrad. 223

Mei 1945

gekeerd. De ministers van Buitenlandse Zaken van Engeland en Rusland zijn van de San Francisco Conferentie teruggekeerd. Vanavond gaan hier grote geruchten!! Een feit is dat de ‘ondergrondse’ opgeroepen is? Naar men zegt, zouden de Duitsers zich naar Utrecht en Haarlem begeven voor een eventuele capitulatieverzameling! Ik denk dat de Moffen de capitulatie eerder zullen weten dan wij. Controle voor te laat buiten is er niet meer. Vrachtauto’s rijden af en aan. Alle Moffen zeggen thans: “Wir haben den Krieg nie gewollt”! Hoe betreur ik het nu dat ik niet een paar jaar ouder ben!! Met opzet heb ik nooit veel over de ondergrondse beweging geschreven, aangezien het gevaar groot was. Vandaag echter is de stand van zaken zo dat ieder uur de rollen omgedraaid kunnen worden. Jos is een actief lid van de N.B.S. (Nederlandsche Binnenlandsche Strijdkrachten) en van hem heb ik de laatste tijd aardig wat te horen gekregen. Maar drie jaar geleden was ik pas 15 en dat was veel te jong voor ondergrondse strijder, in welke vorm dan ook. Zodoende is het pas de laatste tijd als mogelijkheid tot me doorgedrongen dat ik me zou kunnen aanmelden, maar ook dan was dit nog rijkelijk jong, daar de meesten jongens van 20 tot 22 jaar zijn (d.w.z. de jongere garde!).

Enkele weken geleden had ik daarom besloten om ook iets nuttigs voor de goede zaak te gaan doen! De totale afsnijding van de electrische stroom gaf hiervoor een goede gelegenheid! Zonder stroom geen nieuws! Dus moest er nieuws komen. Met Wim de Pater en Jan v.d. Wijngaard snorden we accuradioluisteraars op en zo kregen we iedere morgen geregeld het laatste nieuws. Dit werd in korte ‘slagzinnen’ getypt en onder de buren verspreid. De eerste oplaag begon met 24 exemplaren. Nummer 23 van de Stroomloze, zo had ik 224

Mei 1945

het blaadje gedoopt, had reeds een oplaag van 54 exemplaren, getypt op twee machines! Het bleef dan ook helemaal niet tot de buren beperkt en weldra ontmoette ik de Stroomloze op verschillende punten van de stad. Eén exemplaar b.v. ging een heel gedeelte van de Voorstraat door! Wel zijn er enkele buren die weten en vermoeden dat het hiervandaan komt, maar verder valt dit 100% mee. We typen ze trouwens ook bij Wim thuis. De bezorging gaat ook niet alleen via ons drieën, maar verschillende mensen en jongens bezorgen en verspreiden ze weer verder! Je staat er versteld van hoe zo’n gering aantal blaadjes door verder doorgeven bekend worden! Meestal hadden we het nieuws van kwart voor zeven B.B.C. en zeven uur Herrijzend Nederland. Om kwart voor negen hadden de meeste mensen het blaadje dan reeds in huis! (Voor God en den Koning, het officiële Woerdense illegale blaadje, kwam soms met hetzelfde nieuws pas om 11 of 12 uur!!) Ik vind het jammer dat we er niet een halfjaar eerder mee begonnen zijn, want dan had ik een goede kans gemaakt (en ook Jan en Wim) om verder in de illegale strijd door te dringen. In die paar weken tijd hebben we ƒ 100 ontvangen als bijdragen, die we onder verantwoording van de Stroomloze aan Voor God en den Koning (die ons ‘blad’ ook ontving!) hebben doorgegeven!! Van elke Stroomloze heb ik één exemplaar bewaard voor archief! Indien er vannacht niets gebeurt, dan is de Stroomloze (als we berichten krijgen!) weer present. Het is thans zo dat de bevrijding ons aller gesprek is; ieder houdt een ieder aan voor nieuws! Wat er ook gebeurt, Nederland staat op het punt om (ondanks iedere inundatie en iedere eerdere misdaad) geheel te herrijzen!! Woensdag 2

Weer bleek de spanning van gisterenavond loos alarm! Het nadeel is hiervan zelfs dat er nu veel te veel over de Woerdense N.B.S. bekend is! Ze schenen een verkeerd alarm ontvangen te hebben en dachten dat de tijd van handelen daar was! Practisch is hier de oorlog afgelopen, alleen zitten we nog onder de Moffen!! Op alle manieren hebben de geallieerden nu ‘vergunning gekregen’ om voedsel te brengen. Door de lucht is reeds 4000 ton afgeworpen, de Rotterdamse haven zal voor voedselschepen opengesteld worden en via Amersfoort zullen er met geallieerde vrachtwagens voedselvoorraden uit het bevrijde gebied aangevoerd worden!! In Denemarken schijnt er algehele capitulatie te zijn. Ook Noord-Italië heeft met 1.000.000 man gecapituleerd. In Oostenrijk hebben zelfs S.S.divisies zich overgegeven! Voor een vollediger nieuwsoverzicht bewaar ik mijn Stroomloze-archief! Maar weer wachten we op de dag van morgen! Hitler is thans officieel dood en grootadmiraal Dönitz is zijn opvolger! Deze wil niet capituleren maar de strijd tegen het Bolsjewisme voortzetten! En zolang de Engelsen en Amerikanen de Russen helpen, zal hij ook tegen hen vechten!! Dit zegt hij als er nog 5% van het ‘Groot-Duitse Rijk’ voor hem overblijft te regeren, want op het ogenblik is ± 95% van Duitsland in geallieerde handen!!! Zo gaan we, dwars door alle teleurstellingen heen, tóch naar de bevrijding!!

Vrijdag 4

Tussen kwart voor negen en negen uur [’s avonds] is bekendgemaakt door Herrijzend Nederland dat Duitsland gecapituleerd heeft!! De eerste berichten werden natuurlijk niet geloofd, maar onweerstaanbaar en steeds hardnekkiger werden de berichten: Nederland is vrij! Wij hebben overwonnen. Ons passief verzet heeft over het Duitse barbarendom gezegevierd. Op zes dagen na hebben we 5 jaar lang gezegd: “Het gaat goed! Wij zullen overwinnen!!” Hoe slecht de oorlog ook voor ons verliep en hoeveel overwin225

Mei 1945

ningen er ook door de Duitse troepen behaald werden, toch ging het goed!! Honderden, nee duizenden mensen waren na negen uur op straat! Overal blijde gezichten en felicitaties. Toch nog een beetje schuw: het is te mooi!! Komt er een Mof aan, dan even stil, we durven nog niet. Vijf jaar angst voor S.S.vervolging hebben we te overwinnen!! Nog zijn de Duitsers gewapend; naar verluidt gaat morgenochtend om 8 uur de wapeninlevering beginnen. Ik maak me sterk dat binnen twee uur daarna de Canadezen in Woerden zullen zijn!! Het vreemdste is nog dat de N.S.B.’ers ongedeerd rondlopen met de dood of angst voor de dood op het gezicht. Nog één dag en hun rijk is uit!!!! De ondergrondse zal weer opgeroepen zijn en voor morgen zullen zij genoeg instructies te ontvangen hebben! Met het uitsteken der vlag zullen we voorzichtig wachten totdat de openbare gebouwen het sein geven, maar dan zal het ook onmiddellijk gebeuren!! En zo hebben we het nog nooit geziene feit dat we weten dat wij bevrijd zullen zijn over enkele uren! De vreugde is onbeschrijfelijk. Het is zo vreemd opeens voor deze grote gebeurtenis gesteld te worden dat het gewoon niet te geloven is! Vooral dat wij, hongerprovincies, er nu zonder slagveld te zijn geworden zo goed afkomen, is geheel en al te goed voor de onmetelijke blijdschap!!!! Blijder dag dan morgen is er denkelijk nog wel nooit geweest en dat er veel geslapen zal worden, is ook niet te vermoeden!! Wat zullen de kerken Zondag vol zijn en wat zullen we dankbaar zijn jegens Hem, die toch ons smeken en bidden verhoord heeft op een wijze die nooit en nooit door ons kon ingedacht worden. Hoe zijn onze oude vaderlandse liederen ook nu weer van toepassing: Mijn schild ende betrouwen, Wilt heden nu treden enz. 10 Mei 1940 tot 4 Mei 1945

Een periode van leed en ellende is voorbij. Vijf jaren van dood en verderf zijn gegaan als sneeuw voor de zon. Dit 5e dagboek heeft de eindoverwinning thans als een feit gezien. In vier boeken heb ik zo veel mogelijk de oorlog, zoals ik hem ondervond, neergeschreven! De tijd van wachten is voorbij..... Thans wacht een ontredderd en ontwricht Nederland op herstel! De jeugd zal moeten aantreden. Harde strijd zal er geleverd moeten worden! Misschien wacht Indië. Daar zitten nog duizenden Nederlanders te wachten. Marie, Henk en de kinderen hebben het bijna nog wel moeilijker dan wij het ooit gehad hebben, en daarom: onze plicht roept, onverschillig of dit bestaat uit het leegmalen van de Wieringermeer, het opbouwen van de getroffen steden, het repareren van de spoorwegen of de bevrijding van ons Indië!!! Er zal een strijd gestreden moeten worden. Het leven eist strijd, want: When struggle ceases, men cease tot be men! ’s Avonds kwart voor elf, 4 Mei 1945 Nog lopen er Moffen vrij door de straten, maar in verbeelding zie ik reeds de geallieerde auto’s aandenderen. Zaterdag 5

226

De goede dag brak aan….. Het weer begon met tamelijk dreigende wolken, maar ’s morgens kwam er een echt oranjezonnetje te voorschijn. Al vroeg was ieder ter been. Om zes uur was het al een drukte van belang, maar nog hingen er nergens vlaggen en ook oranje was maar sporadisch te zien. De winkeliers echter waren reeds koortsachtig aan het werk om hun etalages in een ware oranje en vaderlandse kleurenpracht te veranderen. Ook onze etalage heb ik

Mei 1945

een aardig aanzien gegeven. De manufacturiers en speelgoedzaken waren reeds druk bezig de vijf jaar lang weggestopte vlaggetjes, speldjes, linten enz. weer op te scharrelen!! Om half negen kwam de ondergrondse te voorschijn. Tientallen jongens en mannen van verschillende leeftijden liepen met een oranje armband om en met gevarieerde wapens (van gummiknuppel tot modern machinegeweer) door de straten. Het eerste werk was de gehele stad afzetten voor het geval dat N.S.B.’ers zouden proberen te ontvluchten. Dr. Schrijver (die tot burgemeester benoemd werd) 64 had ’s nachts met de Ortskommandant, majoor Schönn, gesproken en deze had besloten de garnizoenstroepen te ontwapenen. De ondergrondse zou dan ook geen agressieve maatregelen tegen de Duitsers nemen. Dus de N.B.S. dacht nu dat het spel vrij was en tot ’s middags vijf uur was dat ook het geval. Toen kwam er roet in het eten, daar er Duitsers naar Woerden (of liever dóór Woerden kwamen), en hier had de Ortskommandant weinig over te zeggen, temeer daar de last alleen werd veroorzaakt door Duitse en Nederlandse S.S.!! Maar ik zal op de zaak niet vooruitlopen. Toen dus alles zo veilig leek werden de mensen moediger. Eerst kwam schuchter een vlag naar buiten (de eerste zag ik om 8.15 uur op Breeveld bij boer Den Hollander!), iemand had al veel oranje op en kleine kinderen liepen zelfs al met vlaggetjes! Dit was het sein en binnen een minimum van tijd was de gehele stad één vlaggenzee. Ieder had speldjes en oranje op. Meisjes liepen in oranje sokken, hadden rood-wit-blauwe jurken aan of liepen op rood-wit-blauwe klompen. De etalagegordijnen werden opengeschoven en de prachtigste etalages kwamen tevoorschijn. De gehele koninklijke familie kwam in iedere etalage voor. Al weken van tevoren waren er aan sommige etalages gewerkt!! Ook waren er huizen met de Engelse en Amerikaanse vlag. Radio Neuteboom had z’n installatie tevoorschijn gehaald en weldra weerklonken na vijf bange en benauwde jaren de tonen van ons aloude Wilhelmus….. De vreugde was volmaakt. De Duitsers reden nog door de stad, maar hoewel we toch nog weleens naar ze keken, we waren niet erg bang meer. Met een stel jongens en meisjes zijn we toen in optocht door de hele stad gegaan. En steeds groter en groter werd de stoet. Het is zonde dat we zo veel vaderlandse liedjes vergeten zijn en de kleine jeugd kent bijna niets! Alleen Oranje boven zat er gauw in en werd ook van eeuwigheid tot amen gezongen!! Om elf uur hoorden we voor het eerst de… 65 … is nog niets te zien!!! De reden hiervoor ligt natuurlijk in het duister, maar het is goed mogelijk dat zij gedurende de nacht oprukken. Ondertussen werd het ’s middags al drukker met doorvoer van vreemde Moffen. In Linschoten, Montfoort en Oudewater zat veel S.S. en ’s ochtends waren daar overal de vlaggen afgehaald door de Moffen. Geen burger durfde op straat te komen!! En zo gebeurde het ook dat er S.S.-auto’s over de straatweg kwamen. Deze zagen daar ‘partisanen’ die op wacht stonden (twee tegelijk, want ze moesten immers alleen maar de uitgang van N.S.B.’ers beletten), en natuurlijk waren deze mannen een gemakkelijke prooi voor de doorknede en doortrapte S.S. Op sommige punten werd een beetje geschoten, maar het eind van het liedje was dat verschillende posten de wapens werden afgenomen. In de stad werden de mensen een beetje bang, want het zou nog weleens gevaarlijk kunnen worden. Langzaamaan begonnen de vlaggen te verdwijnen. De zon  64   65 

Dr. Schrijver was leider van de ondergrondse in Woerden. Hier ontbreekt een pagina in het dagboek. 227

Mei 1945

was weer schuilgegaan achter regenwolken en het begon spoedig te regenen. Tegen etenstijd was er bijna geen vlag meer te zien, de etalagegordijnen werden weer neergelaten en de meeste mensen gingen weer naar huis. ’s Avonds zou er een algehele dankdienst zijn in twee kerken (R.K. en Ned. Herv.). Dit werd afgelast, daar nog steeds de Canadezen en Engelsen niet de definitieve angst voor de Duitsers hadden weggenomen! Ook de ondergrondse pakte zijn biezen. Het is bijna te komisch om het neer te schrijven. De oranjebanden verdwenen en wapens werden thuisgebracht! Bij de Snellerbrug werd Nico Bogaart in z’n been geschoten door S.S.’ers van twee auto’s en meegenomen met reeds twee of vier(?) eerder gevangen N.B.S.’ers (geen N.S.B.’ers!). Deze werden toevallig weer vrijgelaten, maar het gevolg was dat de gehele ondergrondse (op bewaking van de N.S.B.’ers na) er vandoor ging! De Ortskommandant was nu in een bijzonder lastig pakket gekomen. De S.S. dreigde de al aan capitulatie gewende leden der Weermacht weer tegen de Hollanders in het harnas te jagen, en er was grote kans dat Schönn er slecht vanaf zou komen, omdat hij de ‘terroristen’ had toegelaten!! Dr. Schrijver ging weer naar Schönn, en deze scheen opdracht gekregen te hebben om te vechten tegen de nog standhoudende S.S.! (vooral Nederlandse!!). Op de Leidsestraatweg kwam het spoedig tot een incident tussen S.S. en Weermacht, waarbij er twee van de laatste gedood werden! En zo kregen we vanavond het doldwaze en vreemde feit dat de Weermacht de burgers, maar bovenal de ondergrondse, verdedigde tegen de S.S. Aan beide zijden [van Woerden] ligt er nu een flinke Weermachtbewaking en wij kunnen voor de S.S. nu tamelijk goed gevrijwaard zijn. En dus moet er morgen weer gevlagd worden, want de gewone Moffen geven hier niets om. Ook de gevangengenomen N.S.B.’ers en collaborateurs worden thans (met de ondergrondse) door de Weermacht bewaakt! Dat wij weinig goeds spreken van de niet al te best georganiseerde (of op eigen houtje werkende) N.B.S laat zich niet moeilijk raden! In de grote steden wordt er volop feestgevierd, maar de ondergrondse is ook nog niet op straat te zien. Ik vind het heel begrijpelijk dat de S.S. of Weermacht, die jarenlang in het zwaarste vuur hebben gestaan, zich door broekies zonder veel ervaring (er zijn er ook genoeg andere bij!!!) niet laten ontwapenen. Hier komt hun soldateneer tegen in opstand. Daarom is de enige verklaarbare reden voor dit fiasco dat de ondergrondse de Canadezen binnen enkele uren of althans voor de middag in Woerden verwacht had. Maar dan is de vraag: is de N.B.S. dan niet op de hoogte van het voornemen van het geallieerde hoofdkwartier? Hoe het ook zij, volledig zijn we nog niet vrij. Maar dit weten wij: de Tommy is nabij! Met hoogspanning zien we vol verlangen uit naar morgen! Zondag 6

228

Vanmiddag om 4 uur is de capitulatie voor Nederland definitief een feit geworden!! Nadat gisterenmorgen om 8 uur de capitulatie in z’n geheel voor Nederland, Noordwest-Duitsland en Denemarken was gesloten, moest deze vanmiddag in gedeelten geratificeerd worden!! Vanmorgen was de kerk al stampvol, maar er waren nog weinig vlaggen uit en alles wachtte op 4 uur. De capitulatieafkondiging zou plaatsvinden vanaf het gemeentehuis. Radio Neuteboom had zijn microfoon en luidsprekers reeds opgesteld en een duizendkoppige menigte was voor het stadhuis verzameld. Om even vier uur verscheen het hoofd der N.B.S., Dr. Schrijver, die in kernachtige woorden onze bevrijding aan ons bekend maakte. Het gejuich en gejubel was oorverdovend!! Van de Moffen hebben we vandaag geheel geen last gehad en ook is er weinig S.S. doorgekomen. De N.B.S is weer tevoorschijn gekomen, nu voorlo-

Mei 1945

pig echter zonder wapens. Zij fungeert in de stad als ordedienst en met de Weermacht houdt zij de stadsuitgangen bezet. Het is nu 10 uur en de Tommies (naar verluidt zouden hier Engelsen komen!) hebben we nog niet gezien. Al voelen we ons nu reeds tamelijk veilig, toch zijn we niet voor 100% gerust zolang de Engelsen er niet zijn! De S.S., die hier gisterenavond zo’n opschudding heeft veroorzaakt, heeft de meeste N.S.B.’ers en Moffenmeiden weer ‘bevrijd’! Doremans schijnt er met een Duitse auto vandoor te zijn, maar verder kon er, voor zover ik weet, niemand de stad meer uit! Vanmiddag (onder het eten) gingen er tientallen vliegende forten heel laag over!! Het was een gigantisch gezicht. Waarschijnlijk hebben zij in Utrecht weer voedsel afgeworpen! Vanavond was er in drie kerken een dankdienst: in de rooms-katholieke en gemengd in de hervormde en gereformeerde kerk, want alle protestanten konden onmogelijk in één kerk. Alle drie de dominees zouden om beurten preken. Nog nooit heb ik onze kerk zó boordevol gezien! Velen moesten staan, ondanks dat er tientallen stoelen en banken bij gezet waren! Voor het eerst sinds vijf jaar werd weer het oude Wilhelmus in de kerk gezongen. De klokken luidden weer! Ook van de openbare gebouwen werd om 4 uur de vlag gehesen! Nu zijn we in volle afwachting van de Tommies, die morgen ongetwijfeld komen zullen!! Nederland zal herrijzen, was de oude leus. Thans ís Nederland herrezen! Maandag 7

Vandaag heb ik de eerste Tommies gezien. Om half elf kwam er een luxe auto in snelle vaart door Woerden. Bovenop de motorkap stond een grote ster. Voorin zaten twee hoge officieren en achterin twee gewone soldaten in blauwgroene uniformen en met baretten op. Het gejuich en gejubel (lastige woorden, die deze dagen duizenden keren herhaald moeten worden) was schier oneindig!! Zij verdwenen echter weer spoedig! Na het eten om half twee kwamen er verschillende kleine tanks en pantserwagens aan, die overal de toestand moesten opnemen. Sommige tanks waren voorzien van een volledige telegrafie-uitrusting, zodat zij zowel ontvangen als uitzenden konden! Op sommige tanks zaten weldra tientallen jongens en meisjes. Overal werden bloemen uitgegooid!! Verschillenden kregen cigaretten en sommigen werden zelfs door enthousiaste mensen, die op de N.S.B.’ers na de gehele bevolking uitmaakten, op de schouders genomen en rondgedragen!! Overal gezang en gejubel!! ’s Middags hebben we met ongeveer 20 jongens en meisjes (jongens in hoge hoed) een tournee door de stad gemaakt met een zelfgemaakt lied: In naam van Oranje, doe af Uw hoed! De Tommies komen eraan Het gaat op het ogenblik weer heel goed De Moffen, die zijn van de baan! De N.B.S. is nu boven de grond En stoppen de N.S.B.’ers onder de grond! In naam van Oranje, zet af Uw hoed Het gaat nu weer reuzegoed!!! Ook vanavond zijn we met een veertig man gaan hossen en polonaise lopen! Overal is er blijdschap en vreugde! Nu is het pas merkbaar wat het wil zeggen: om Vrij te zijn!! Dit ene woordje is zo vol grootse betekenis. Van de Moffen hebben we weinig last gehad. Er is geen S.S. geweest, maar vanavond was er nog druk Duits verkeer. Honderden auto’s vol met mannen en goederen gingen door om zich gevangen te laten nemen op vastgestelde punten. 229

Mei 1945

Vanavond werd ons het blijde bericht medegedeeld dat wij morgen twee Engelse soldaten ingekwartierd krijgen. Wat een verschil met de Moffen. Toen verheugden we ons op de dag van hun komst alweer naar hun vertrek, en nu willen we er liever tien dan één hebben! A good exercise for English conversation! Er komen er hier morgen 200! Het nieuws uit de wereld is geheel door ons op de achtergrond gedrongen, en ik geloof niet dat er ooit veel aandacht in de naaste toekomst aan besteed zal worden. Maar het is toch wel van enig belang te vermelden dat vandaag het gehele Duitse leger gecapituleerd heeft en dat de oorlog in Europa na meer dan vijf en een half jaar ten einde is!!!!! Mussert is in Utrecht gevangengenomen. ‘s Avonds half tien….. De laatste stralen van de roodondergaande zon vallen flauw over het grote voorplein van het Woerdense concentratiekamp (in normale tijd Wilhelminaschool). Ik zit in het wachtlokaal op een bankje tegen de muur geleund en schrijf met mijn boek op mijn knieën. Rechts van me liggen op een tafel twee ‘stenguns’ en drie zware Bren-machinegeweren. Aan mijn linkerzijde zijn verschillende stroozakken voor de manschappen die van de wacht komen. Voor mij staan twee lange tafels voor de manschappen. Enkelen spelen een partijtje whist. In een hoek staat het bureau voor de wachtcommandant. Aan de muur bij de gang staat een tafel vol met borden en schalen. Op een paar lage stoeltjes ligt een stuk karton, waarop netjes naast elkaar een stuk of tien ‘stens’ prijken. Hier werd mijn geschrijf onderbroken doordat een paar jongens me vroegen een partijtje mee te whisten, en derhalve staakte ik voor een ogenblik. Nu zijn er voor me op de tafel kaarsen aangebracht, want op het ogenblik is er ’s avonds nog geen electrische stroom. De gehele vrije wacht maft en alleen het gesnurk wordt gehoord. Het is verder heel rustig. Buiten waait een harde wind, ondanks dat het alweer een week prachtig weer is. Een eentonig geklots van de op wacht staande N.B.S.’er verbreekt ten slotte als enig geluid de stilte….. Met Wim de Pater zit ik hier voor de derde 24-uursdienst als manusje van alles: corveeër, ordonnans, portier, bewaker, administrateur enz. Het is hier tamelijk druk en vol afwisseling. Tot nog toe zijn er in totaal 330 gevangenen. Verschillenden zijn echter reeds verhoord en, wanneer het lichte gevallen betreft, voorwaardelijk en zonder proces verbaal op vrije voeten gesteld, alleen echter in de plaats Woerden. Ook zijn reeds Moffenmeiden met kale koppen losgelaten. Hollandse S.S. en andere Nederlanders uit Duitse dienst zijn ten getale van 30 tot 40 man in ons ‘Heilsanatorium’! De administratie en de fourage leveren tientallen moeilijkheden op, maar zo heel langzaamaan komt alles toch op pootjes. Ook in de barak naast de school zijn er thans gevangenen. Deze staan onder 22 man Zegveldse N.B.S.’ers, en die zijn niet voor de poes. Het is zo vermakelijk als je nu de hele N.B.S. leert kennen en telkens weer nieuwe gezichten ziet, en dan denk je: “Hé, ben jij er ook bij?” Tientallen verhalen over beruchte ‘kraaks’ en andere ondergrondse zaakjes worden tevoorschijn gehaald en nog eens uitgeplozen. De gevangenen zijn tamelijk kalm, na de veel rumoeriger eerste dagen. In de stad begint het leven weer in gewone banen te komen. Wel zijn er overal nog vlaggen, maar de grote enthousiaste toejuichingen komen weinig meer voor. De vreugde en blijdschap echter worden nog met de dag groter, want iedere dag dat alles weer gewoon wordt, gaan we beter beseffen wat het betekenen wil VRIJ te zijn!! De geallieerde bezetting is hier nog heel gering. Er zijn nog nergens Tommies ingekwartierd en dit vind ik echt jammer. Gisteren ben ik naar Utrecht geweest op de fiets..... Hier was ik na September vorig jaar niet meer geweest. De buurt rond het station en dit gebouw zelf zijn 230

Mei 1945

flink beschadigd, en ik denk dat het nog wel een aardig poosje zal duren voor de trein weer ieder halfuur naar de Domstad zal vertrekken! Het was er bijna vooroorlogs druk, en het enorme geallieerde leger kan daar voor een heel klein deel bewonderd worden. Duizenden auto’s in allerlei soorten rijden heen en weer door de hoofdstraten en overal was het een drukte van belang. Thans komt er voor ons jongens dé vraag van de toekomst: Gaan we vrijwillig, gedwongen of heel niet naar Indië? Overal en altijd waar wij jongens spreken, komt Indië op de proppen en heftige disputen, die soms in twist eindigen, zijn schering en inslag. Voor mijzelf sta ik in grote twijfel. Indien ik naar Indië ga, dan ben ik er haast zeker van dat thuis de zaak failliet gaat. Vader is 62 jaar, en ik geloof niet dat Vader in staat is om de zaak aan de moderne tijd aan te passen. Maar ook al ga ik niet vrijwillig, dan toch ben ik ervan overtuigd dat ik in dienst moet. Het beste is in ieder geval dat ik voorlopig maar zal afwachten, maar er is veel kans dat ik vrijwillig zal tekenen! Voor de politieke en oorlogsnieuwsberichten is hier heel weinig belangstelling. De gehele oorlog is thans in Europa voorbij. In Duitsland is bijna het gehele leger ontwapend en bezet. De oorlog met Japan kan thans op volle toeren gaan draaien, en het eilandenrijk van de Rijzende Zon zal nog meer van bombardementen te verduren hebben dan Duitsland. In de eerste 9 maanden zullen er 3 tot 4 millioen Amerikanen naar Japan gaan (vanuit Europa!). Het voedselprobleem is nog altijd zeer moeilijk. Hoewel er nu dagelijks van verschillende kanten duizenden tonnen voedsel aangevoerd worden, zal de verdeling hiervan nog veel voeten in de aarde hebben voordat men geregeld voldoende zal ontvangen. In Utrecht konden de mensen gisteren het tweede Engelse pakket halen: kaakjes, vlees, melk in blik, chocola e.d. Verwacht mag worden dat weldra alles veel geregelder zal gaan, en dan zal ook de honger tot het verleden behoren. Dit prachtige schrift bekijk ik pas op 21 Mei voor het eerst in daglicht en ik schaam me er werkelijk over. De enige verontschuldiging die ik te berde kan brengen, is dat dit edele schrift bij een schamel kaarsje werd neergepend! Maandag 21

2e Pinksterdag Reeds meer dan twee weken zijn we verlost van het beschaving brengende Herrenvolk. Toch zijn er in de stad nog steeds een dertig leden van de voormalige Duitse Weermacht. Ze mogen echter alleen op straat komen indien ze begeleid worden door een Canadees, en dit gebeurt alleen als er sprake is van ‘dienst’. (De Moffen die hier zijn, moeten zich belasten met de liquidatie van verschillende zaken.) Veel Canadezen zijn er hier niet. Ongeveer 20 man, maar de hele dag is het een af- en aanrijden van motorrijders, vrachtauto’s, jeeps enz. De N.S.B.’ers hebben een nieuw ‘home’ gekregen. Het hele zooitje bevindt zich thans in de kazerne. Het is daar voor de ‘dames en heren’ wel wat ongeriefelijker!! Of ze er voorlopig blijven staat nog niet vast, want ieder uur van de dag kan er weer een nieuwe order komen! De gehele N.B.S. heeft hier nu zijn onderdak en door deze totale verhuizing zijn de wachtroosters danig door elkaar geraakt, met het gevolg dat ik op de beide Pinksterdagen nergens mijn naam kon bespeuren, wat weer ten gevolge had dat ik maar stilletjes naar huis ben afgetrokken en dus een vrije Pinksteren heb! Vandaag regent het een echte milde Meiregen, maar gisteren was het prachtig zomerweer! En zo zijn we dus bevrijd! Wij zijn weer democratisch. Wij hebben weer een eigen (en meestal egoïstische) mening! Wij zijn weer flink aan de critiek geraakt! Wij zijn weer op zijn ouderwets aan het kankeren geslagen!! Men doet net alsof die vijf jaar bezetting slechts een intermezzo was tussen het drama van vóór ’40 231

Mei 1945

en dat welk thans is begonnen! Ik vrees met grote vreze dat we voordat er een halfjaar om is weer aardig in hetzelfde schuitje van partijpolitiek, tweedracht, scheuring enz. enz. van voor 1940 zijn geraakt! De N.B.S. heeft het het meest te verduren. Alle mensen die zich ook maar een beetje benauwd voelen omdat zij ook nog weleens gehaald zouden kunnen worden (zwarthandelaars, collaborateurs, profiteurs e.d.), schelden om het hardst op dat ‘stelletje mislukkelingen, zwarthandelaren en gewezen N.S.B.’ers’ dat thans vooraan in de N.B.S. zit! Vooral het feit dat o.a. de heren Droogendijk (gas- en electriciteitsdirecteur), Lunenburg (vleesexport) en Den Oudsten (carrosseriefabrikant) zijn opgehaald om op het matje te komen, heeft veel kwaad bloed gezet onder de ‘zwarte’ gelederen! De enige mogelijkheid om eenheid te bewaren is mijns inziens dat de N.B.S. als geheel de baas wordt en de kern van een nieuw Nederland wordt. Niet alleen in militair opzicht, maar bovenal straks ook in het politieke en economische leven! Het ministerie onder Gerbrandy is afgetreden (dit was reeds van tevoren bepaald) en men verwacht algemeen dat de meeste ministers uit de verzetsbeweging gekozen zullen worden!! Ik wil echter vooral niet beweren dat de N.B.S. feilloos is en dat er niet wat aan te verbeteren is. Integendeel! Ook hier zijn er de laatste weken elementen in gekomen die er helemaal niet in thuis horen, en ook bij de N.B.S. zijn er meerdere tegenstrijdigheden. Maar toch houd ik het erop dat de N.B.S. Neerlands eenheid moet brengen!! Wat mijn deel in de herrijzing en wederopbouw van Nederland zal zijn, is nog altijd een heel groot vraagteken!!!! Ik weet niet of ik schematisch aangelegd ben, maar op het ogenblik kan ik mijn mogelijkheden het allerbeste in een tekening weergeven, en telkens concentreren mijn gedachten zich om deze ene schets:

Tekening van Han Gerritse gereproduceerd t.b.v. leesbaarheid. Nu zet ik in mijn gedachten bij iedere weg de moeilijkheden, de perspectieven, de voor- en nadelen, kortom alles wat betrekking heeft op deze wegen!! (De tweede weg is sinds enkele dagen mogelijk; men kan tekenen voor gewapend N.B.S.’er. Men ontvangt salaris, een uniform, en men kan later worden inge232

Mei 1945

schakeld in het leger of bij de marine.) En nu heb ik slechts één wens: ik hoop dat God mij een van deze wegen aanwijst, want zelf kom ik er onmogelijk uit! Wim, Jan en Jaap gaan morgen op de fiets naar school. Jan en Jaap hopen van het jaar nog examen te kunnen doen. Andere jongens hebben voor Indië getekend.

233

Mei 1945

234

235

Nawoord Na zijn overlijden op 11 april 2008 ben ik ‘op zoek’ gegaan naar mijn vader. Wellicht wat laat, maar zo gaat dat soms in het leven. Ook over de dood heen kunnen er prachtige ontmoetingen plaatsvinden, en die zijn er tussen mij en mijn vader geweest. We zijn verbonden, hebben vastgehouden en kunnen nu laten gaan. Dankjewel, vader Han. Het uitgeven van zijn prachtige dagboek past in dat proces en sluit aan bij de diepe wens die hij in zijn voorwoord bij de gekopieerde versie van zijn dagboek in 2001 heeft geschreven. Hoe ging het verder? Het dagboek eindigt met de door Han getekende weg van hoe zijn toekomst eruit zou kunnen zien. Hij schetste vier mogelijkheden: naar Indië (als militair), bij de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (waaruit zich waarschijnlijk het nieuwe Nederlandse leger zou vormen), naar school of in de zaak (als opvolger van zijn vader Cees Gerritse). Na een jaar van vertwijfeling, verveling en onzekerheid over wat te doen met zijn leven (zijn eigen woorden) kon Han als door een wonder naar Nijenrode, het in september 1946 net opgerichte Nederlands Opleidings Instituut voor het Buitenland (NOIB). Oprichters waren een groot aantal bedrijven die internationaal opereerden, waaronder KLM, Philips, Shell, Unilever. Door de oorlog was er een groot tekort aan goed opgeleide mannen ontstaan. Han kon daar naartoe op basis van zijn goede cijfers op school en een beurs van 2.500 gulden per jaar (dat was noodzakelijk, want thuis was het zeer armoedig). De meeste studenten waren van ‘gegoede’ families. Voor Han was dit een fantastische kans. Hij zou ‘de beste’ opleiding van Nederland gaan volgen en misschien wel over de hele wereld kunnen gaan werken. Dat mocht echter niet zo zijn. Na zes weken werd hij opgeroepen voor militaire dienst, net als zovelen van zijn generatie. In oktober meldde hij zich bij de Koninklijke Militaire Academie in Breda voor een opeiding van een jaar tot officier. In oktober 1947 vertrok zijn regiment 5-10 Regiment Infanterie naar Indië, Sumatra, waar de eerste onlusten begonnen waren. Han was commandant van het ondersteuningspeloton van zijn bataljon, met zes grote 3-inch mortieren, zes bren-carriers (open pantserwagens) en 32 manschappen. De taak van het ondersteuningspeloton was om zich snel naar de plek te begeven waar gevochten zou worden. Het gehele regiment 5-10 R.I. (771 man) verloor over een periode van twee jaar dertien manschappen. Twee daarvan zaten in het peloton waarover Han de leiding had. Zij sneuvelden door ‘trekbommen’ (die nu bermbommen worden genoemd). Dit hoge aantal werd veroorzaakt door het feit dat zij zich veel moesten verplaatsen (“ze hebben ons nodig”, was de uitspraak van dit peloton). Dit moet een levenslange, onuitwisbare indruk op Han hebben gemaakt. Nadat de onafhankelijkheid van Indië, Indonesië, was uitgeroepen, keerde het regiment begin 1950 per boot terug naar Nederland. Han ging, heel uitzonderlijk, met het vliegtuig terug. Hij had de opdracht om in Nederland werk te zoeken voor de soldaten, die meer dan twee jaar van huis waren geweest. Thuisgekomen was teruggaan naar school (Nijenrode) niet meer mogelijk. Zijn vader was inmiddels 67 jaar en de ijzerhandel, een piepklein winkeltje, ‘moest’ door Han worden voortgezet. Wie moest er anders voor zijn ouders zorgen? Han heeft dat buitengewoon goed gedaan door zijn grote inzet, harde werken en vooral eerlijk ondernemen. Mijn vader trouwde in 1954 met Aad van der Heeden. Zij kregen drie kinderen: Kees, Hanneke en Dim. En hoe verging het de andere leden van de familie Gerritse? (Half )broer Jos bleef nog lang in Woerden wonen en bleef kinderloos. Zijn laatste twintig werkzame jaren had hij een succesvol bedrijf in agenturen en importeurschappen van zeer gespecialiseerde boutjes en moeren.

236

(Half )broer Koos, die zijn vrouw had verloren door een Engels bombardement in april 1945, hertrouwde en kreeg, na een dochter en een zoon, nog een dochter. (Half )zus Marie overleefde met haar twee kleine kinderen een Japans concentratiekamp. Haar man Henk ter Haar overleefde de ‘dodenspoorlijn’ als dwangarbeider. Ook zij kwamen in 1950 uit Indië terug naar Nederland, waarna zij in 1957 naar de Verenigde Staten emigreerden. Zij kregen in totaal vijf kinderen. Voor zover bekend hebben alle andere (veel)beschreven personen de oorlog overleefd. Woerden, 2013 Dim Gerritse

1939, Cees Gerritse, de vader van Han Gerritse, fietst op de transportfiets vanuit de Voorstraat de Oostdam op. (Foto: Jaap van der Vooren sr.)

237

1938, stoomtrein van Woerden naar Leiden. (Foto: Jaap van der Vooren sr.)

238