report
AUDIOFIELE AANDACHT IN DE STUDIO
Crispin’s Magic Mix
63
Soms kijken fabrikanten verder dan hun neus voor goed geluid lang is en geven de consument de kans om diepgaande kennis te vergaren over hun producten, of over het tot stand komen van muziek op een drager. Luidsprekerfabrikant PMC en zijn Nederlandse importeur organiseerden vorige maand een viertal bijeenkomsten bij PMC dealers, met als gastspreker consultant Crispin Murray die tot voor kort op de loonlijst van Metropolis Studios in Londen stond en nu als zelfstandig consultant werkzaam is. Leerzame avonden waar aan de hand van muziekvoorbeelden de lange weg wordt uitgelegd tussen opname, mix, master en eindresultaat. Dat juist PMC het initiatief neemt is niet verwonderlijk gezien enerzijds de wereldwijde, innige relatie met studio’s, anderzijds hun relatie met Crispin Murray, met muzikanten en de consument. NEXT
report 64
De vier sessies werden achtereenvolgens gehouden bij Hifi-Studio Zwaard in Rotterdam waar ik bij aanwezig ben, Hanze Hifi in Zwolle, Spanjaard Muziek in Alkmaar en Concerto Audio in Amsterdam. Ingeleid door Marc Lops van Stage Acoustics en Mike Picanza van PMC stelt Crispin Murray zichzelf voor in de druk bezette winkel van Michel Zwaard. “Ik ben nu ruim dertig jaar werkzaam in de muziekindustrie. Begonnen bij de BBC als opname technicus, waar ik mee kon werken aan zowel opgenomen programma’s als aan live muziek uitvoeringen van jazz, pop en klassieke muzikanten. Met als één van de hoogtepunten, opnames maken van het Glastonbury Festival, waar ik inmiddels 25 jaar aan meewerk. Na de BBC periode van acht jaar ben ik overgestapt naar Virgin’s Townhouse Mastering en The Manor Mobile in de functie van opname technicus en mastering engineer. Gedurende de opkomst van de cd werkte ik daar met mensen als Whitney Houston, Carlos Santana en Cab Calloway. Waarna ik vervolgens vanaf de oprichting in 1992 betrokken raakte en werkzaam was voor Metropolis Studios in Londen. Taken zijn daar veelomvattend, ik was en ben (nu als consultant) vaak betrokken bij opnames, bij het mixen, de mastering en vooral de techniek. Samen met collega Miles Showell hebben we het half speed cutting van vinyl matrijzen nieuw leven ingeblazen. In de eerste periode bij Metropolis was ik mede verantwoordelijk voor het inrichten van de stereo en 5.1 mastering ruimtes (met PMC speakers), het ontwerpen van elektronica en daarna vooral druk met het technisch op de kaart zetten van sacd. Veel werkte ik met en voor bands als Queen, Kraftwerk, Rolling Stones en The Beatles. Mijn interesse gaat voornamelijk uit naar het mastering proces. Hierbij wordt de mix van de opname als uitgangspunt gekozen. Het is de taak van de mastering engineer om van de soms her en der opgenomen stukken muziek, de muzikanten hoeven zelfs niet eens fysiek samen te komen, een album te maken dat een eenheid vormt. Over het gehele album moet het volume van de
tracks min of meer gelijk zijn, het klankbeeld moet met elkaar kloppen en het album zal overal op af te spelen zijn. Op grote studio systemen, op kleine speakers thuis, op hoofdtelefoons of via de radio. Vaak zijn dat tegenstrijdige eisen en bovendien wil de platenmaatschappij ook nog eens een stevige vinger in
de pap hebben. Die zien het liefste weinig dynamiek en uitsturing tot op Metallica niveau. Zaken als ruimte, plaats, stemmen, helderheid, timbre, volume, alles moet kloppen, waarna de band en de producer groen licht zullen geven. Aan de hand van voorbeelden zal ik hoorbaar maken wat ons werk behelst.”
Tijd voor de bezoekers om naar het eerste muziekfragment te gaan luisteren. Opgenomen in de Dorian Grey Studio in München. De band bestaat uit een zangeres met een bandmicrofoon, een drummer in een afgescheiden ruimte omgeven door vijf microfoons, piano en bas in weer een andere ruimte met ieder hun eigen microfoons. De zuivere opname klinkt onsamenhangend, met teveel nadruk op de bas en de basdrum, waar de piano tussendoor speelt en de zangeres soms verdwijnt in het geweld van de band. Daarna volgt de ruwe mix van precies hetzelfde stuk. De zangeres en de musici spelen nu met elkaar samen, op een rustiger manier die past bij het karakter van de muziek. Dan volgt de gemasterde track. De bas is duidelijk veel strakker getrokken, zodat ook kleine luidsprekers ingezet mogen worden, er is veel meer lucht om de instrumenten, toegenomen ruimte, het klinkt ook gladder. Meer hifi als het ware. De aanwezigen stemmen daarom op de mix als het favoriete stuk, omdat het dichter bij de opname zelf staat. Maar we mogen niet vergeten dat we bij Hifi-Studio Zwaard
luisteren naar een paar grote PMC IB2i systemen en niet naar een kleine monitor thuis. Crispin geeft aan dat het regelen van het volume met de hand geschiedt en een goede mastering engineer dat niet overlaat aan compressors en limiters. Zo heeft hij ooit een orgelopname gemaakt in de Royal Albert Hall waarbij de dynamiek 125 dB bedroeg. Terwijl de dynamiek voor de uitzending via BBC Radio maar 26 dB mag zijn en voor cd op 70 dB mag komen. Dat brengt hem even terug naar de keuze voor PMC luidsprekers binnen Metropolis. “De luidspreker in een studio moet in staat zijn instrumenten weer te geven op werkelijk volume om alles te kunnen horen. Alles, dat wil zeggen ook een op de achtergrond rammelend onderdeel aan de drums. Tegelijk moeten de luidsprekers van twee meter hoog ook kunnen klinken als een boekenplank luidspreker thuis, zodat de indruk kan worden gewekt voor de engineer dat hij naar een klein systeem luistert. PMC is één van de weinige merken die dat voor elkaar heeft. Daarnaast moet er uren naar te luisteren zijn en moet het studio systeem volstrekt neutraal blijven, ongeacht de volume stand.”
Meer Iers
Vervolgens gaan we luisteren naar een stuk van de cd van Eleanor McEvoy die in mei van 2013 zal verschijnen. We luisteren achtereenvolgens naar de cd master versie en dan naar de sacd master versie, die naar PCM (=cd) wordt teruggezet. Dan blijkt al snel welke voordelen sacd heeft, zelfs weet te behouden als je vanuit de sacd een hybride laag maakt op de drager. Minder ruis, meer lucht en een groter frequentiebereik zijn zaken die positief bijdragen. Om die redenen gebruikt Crispin graag een mastering opzet voor sacd en gaat pas met het eindresultaat naar cd toe. Zoals hij zelf zegt: “De Ierse stem van Eleanor is gewoon meer Iers als die van een sacd mix afkomt.” De ruwe opname zou veel te veel problemen geven voor thuis. De mix is al veel meer samenhangend, strakkere bas, betere stem en klinkt bijna zoals wij gewend zijn. Dan beluisteren we de definitieve versie. Prachtig in balans, snelle gitaar, er is ineens een orgel aanwezig, stem en drums zitten elkaar niet meer in de weg. Hollen naar de winkel in mei als dit de cd gaat worden!
report
Stemmen
65
NEXT
Veel beter van kwaliteit
report 66
De soort mastering is afhankelijk van het uiteindelijke medium. Zo houdt men rekening met pop cd’s die op de radio worden uitgezonden. Geeft sacd meer mogelijkheden. Mp3 als formaat tegenover de high definition files op Amerikaanse bodem. Natuurlijk ook nog voor vinyl waar het hoog meer terughoudend moet zijn en de achtergrond ruis toeneemt. Een jaar of tien geleden was het allemaal nog anders. Men zorgde voor een optimale opname voor cd. Moest het een sacd worden, dan werd gewoon de cd omgezet. Liefst ook nog door iemand anders dan de oorspronkelijke mastering engineer, waardoor sacd vaak minder van kwaliteit was dan de cd zelf of totaal anders klonk. Veel maatschappijen besloten om heruitgaven te maken op sacd. Vanaf oude mastertapes die ruisten, doorgedrukt zijn, te vaak waren afgespeeld en een deel van hun magnetisme hadden verloren. Gelukkig bevatten de archieven met regelmaat naast de stereoband een meerkanaals mastertape, over het algemeen veel beter van kwaliteit omdat ze nauwelijks gespeeld werden. Daar kwamen de populaire 5.1 sacd’s van uit. Muziek van Genesis is daar een goed voorbeeld van en we kunnen dat zelf constateren aan de hand van een slechte, oorspronkelijke stereo opname en een veel betere sacd track waarbij multichannel voor vanavond is teruggezet naar stereo. Waar de mastering engineer ook mee te maken heeft, werkend met oude opnames gerealiseerd op de taperecorders van die tijd, is de beperking in kwaliteit. Een oude Beatles opname kon in 1994 geremasterd al veel beter klinkend worden uitgebracht, al waren de master tapes oud, tegenwoordig speelt de track van dezelfde bron veel opener, sneller, minder geknepen, niet langer duf, met duidelijke stemmen enzovoort. Waarop sommige puristen het vele mastering werk afwijzen als zijnde ‘onecht’. Een kunst
Even een zijstap, want Crispin werkt ook voor de filmindustrie en de tv. Weer volkomen andere eisen, vooral met tv waar men rekening moet houden met
onmogelijke luidsprekeropstellingen in flatscreens. We krijgen het origineel voorgeschoteld van de titelsong van de tv serie ‘The Killing’. Daarna het door Crispin gemasterde eindresultaat, dat veel ruimtelijker is, een dynamischer indruk wekt en veel meer sinister weerklinkt. Hij legt uit dat hij er maar weinig aan hoefde te doen, alleen het hoog rond 6 kHz licht opschroeven. Waarbij hij aangeeft dat mastering een kunst is waar zo weinig mogelijk aan de knoppen wordt gezeten en het origineel zo veel mogelijk behouden blijft. Vinyl
Het stokpaardje van de vakman en audiofiel Crispin is vinyl. Hij trakteert ons op een originele Sheffield Lab lp waar Thelma Houston en haar band direct-
to-disk zijn opgenomen. Dat wil zeggen: microfoon naar het mengpaneel, vanuit het mengpaneel naar de snijmachine voor de matrijs zonder tussenkomst van tape. De muziek spettert uit de luidsprekers vanaf een Avid draaitafel met Ortofon element, die is gekoppeld met een Carry Audio buizenversterker. Mooie tegenhanger voor de pc van Crispin en zijn meegebrachte Prismsound Orpheus A/D-D/A converter. Crispin zegt: “Ik ben er jaloers op hoe men dat in de jaren ‘70 voor elkaar heeft gekregen. Met de apparatuur uit die tijd. Zo’n geweldige kwaliteit is nog steeds niet te vangen via een digitale opname. Om die reden hebben we met een ons bekende band een direct-to-disk 7 inch plaat gemaakt binnen Metropolis. Die plaat is vergeleken met een tape en met een digita-
report le opname die parallel meeliepen. De conclusie was duidelijk. Op de derde plaats kwam de tape, de tweede plaats is voor de digitale opname en absolute winnaar is de plaat, als we oordelen op geluidskwaliteit. Eén van de bandleden heeft spontaan staan huilen bij de plaat, omdat hij zichzelf voor het eerst live hoorde spelen zei hij, alle andere keren hoorde hij een ‘opname’ van zichzelf. Natuurlijk heeft vinyl de strijd grotendeels verloren en blijft het een niche markt. Toch experimenteerden we binnen Metropolis met het snijden van matrijzen op halve snelheid. Dat is heel lastig om te doen, omdat je nooit precies een halve snelheid kunt aanhouden. Je moet bijsturen. Mobile Fidelity deed in de jaren ‘70 ongeveer hetzelfde. Groot voordeel is dat een toon van 20 kHz,
die volgens de RIAA norm 20 dB moet worden versterkt, energie vreet en de snijkop gloeiend heet maakt. Terwijl die toon nu maar 10 kHz is en maar de helft versterkt hoeft te worden, met als gevolg minder warmte en meer lineariteit. Zo maakten we boxen met heruitgaven van zeven lp’s per box, die een schitterend diep laag geven, een wijd stereobeeld, ruimte en rust kennen. Digitale techniek is daarvoor alleen gebruikt om de oude masters op te knappen.” Applaus
Tijd voor het luisteren naar een lp als voorbeeld voor half speed cutting, geperst vanaf de vadermatrijs en daarmee beperkt tot een oplage van honderd stuks. Hij bevat wederom muziek van Eleanor McEvoy waarbij als (digita-
le) bron haar sacd is genomen. Volgens Crispin bevat de lp het beste opname/ weergave resultaat dat ze ooit bereikt hebben op welk medium dan ook. Tegen het einde van de avond komen vragen uit het publiek waaronder deze: of mastering in het analoge of in het digitale domein plaatsvindt. Het blijkt dat alle opnames tegenwoordig digitaal zijn, daarna via een converter naar analoog worden omgezet, worden bewerkt en tenslotte weer digitaal afgeleverd worden. De reden daarvoor is dat er analoog veel meer en veel subtieler bewerkt kan worden. Als voorbeeld draagt Crispin de techniek in een compressor aan. Die werkt vrijwel lineair tot een ingesteld niveau en zal dan het volume steeds meer afvlakken. Er is jaren en jaren gewerkt aan analoge compressors om de ‘knik’ van lineair naar gelimiteerd onhoorbaar te maken. Digitaal is dat heel simpel te realiseren, alleen, zo gaf ook de fabrikant van de digitale compressor toe, het klinkt helemaal nergens meer naar. Hetzelfde gaat op voor equalizers en limiters. Na nog een paar van dergelijke vragen komt een einde aan een boeiende avond waar enthousiast commentaar op volgde van de bezoekers. Het applaus aan het slot van het betoog gold zowel voor Crispin Murray, als voor PMC en Michel Zwaard die samen de avond mogelijk maakten.
67
René van Es STAGE ACOUSTICS, WWW.STAGEACOUSTICS.NL HIFI-STUDIO ZWAARD, WWW.ZWAARD-HIFI.NL
END
