Aandacht voor de T in LHBT-beleid

Handreiking LHBT-emancipatie

Aandacht voor de T in LHBT-beleid Transgenders in de gemeente

Inleiding Dagelijks schrijven ambtenaren nieuwe burgers in in de Gemeentelijke Basis Administratie. Van deze pasgeborenen noteren ze: man of vrouw. Maar in elke gemeente worden mensen geboren die niet 100 procent overeenkomen met het geslacht dat bij hun geboorte is opgegeven. We spreken hier van transgenders. Transgenders voelen zich in meer of mindere mate anders dan het geslacht dat bij hun geboorte is opgegeven. Het welzijn van transgenders laat helaas veel te wensen over en veel transgenders zitten in een kwetsbare positie.

Transgenders in de gemeente De gemeente heeft de verantwoordelijkheid om discriminatie, uitsluiting en onwenselijk gedrag tegen te gaan, om werkgelegenheid te stimuleren en om sociale veiligheid te garanderen.

* * *

Aandacht voor de T in LHBT-beleid

Op nationaal én lokaal niveau

Dat geldt ook wanneer het gaat om

In de praktijk blijkt dat beleidmakers

Landelijk zijn er nog veel stappen te

transgenders. Een gemeente kan

voor emancipatie van lesbische vrouwen,

zetten op het gebied van transgen-

bijvoorbeeld te maken krijgen met

homoseksuele mannen, biseksuelen en

deremancipatie. Zo is de uitbreiding

een kind dat op school van genderrol

transgenders (LHBT’s) vooral homoseksu-

van de behandelmogelijkheden voor

wil veranderen, of met een patiënt

ele mannen in gedachten hebben. Men

transgenders een aandachtspunt:

van een genderteam die Bijzondere

vindt het al lastig precies te formuleren

vergoedingen voor bepaalde medische

Bijstand aanvraagt om behandelaars

welke beleidsmaatregelen goed voor

ingrepen, uitbreiding van de psychische

te kunnen bezoeken. Ook kan er in

lesbische vrouwen zijn, laat staan voor

zorg en het terugdringen van de lange

de gemeente een ontmoetingsavond

biseksuelen. En zeker voor transgenders

wachtlijsten voor geslachtsaanpassende

voor transgenderjongeren georgani-

bestaat nog veel te weinig aandacht.

behandelingen spelen daarbij een rol.

seerd worden, of een arbeidsconflict

Transgender zijn gaat over wie je bent en

spelen rondom een ambtenaar die van

niet over op wie je valt, zoals bij homo-

Maar ook lokaal liggen er voldoende

geslacht verandert. De politie kan te

en biseksualiteit. Tegelijkertijd zijn er

kansen om knelpunten die transgenders

maken krijgen met een aangifte door

overeenkomsten tussen transgenders,

ervaren te verminderen. In deze hand-

een transgender van geweld op straat.

homo’s, lesbo’s en biseksuelen. Bij allevier

reiking zetten MOVISIE en Transgender

Het anti-discriminatiebureau kan een

(LHBT) gaat het om gevoel en gedrag

Netwerk Nederland op een rij wat

melding binnenkrijgen van discriminatie

dat afwijkt van de gendernorm in de

gemeenten en lokale organisaties

bij een gemeentelijke dienst. Vandaar

maatschappij. De verschillende groepen

kunnen doen voor transgenders.

dat het voor gemeenten belangrijk is

worden ook vaak samen genoemd uit

om de gehele doelgroep van LHB én T

strategische overwegingen: met meer

op het netvlies te houden.

mensen krijg je meer voor elkaar.


Terminologie Transgender is een verzamelterm voor alle personen bij wie de biologische aanduiding ‘man’ of ‘vrouw’ niet

“Op een gegeven moment ging ik stiekem vrouwenkleren dragen als ik alleen op mijn kamer was. Dat voelde fijn,

vanzelfsprekend overeenkomt met

maar uiteindelijk was het niet wat ik wilde. Ik wilde

hun genderidentiteit: het gevoel man,

gewoon mezelf, en dus vrouw zijn.”

vrouw of iets anders te zijn. Binnen de groep transgenders zijn allerlei

Uit het ervaringsverhaal van Becky op www.iedereenisanders.nl

indelingen te maken waar weer andere termen voor zijn. Belangrijker dan deze termen is het besef dat transgender een regenboog op zichzelf is. De mensen die het betreft onderzoeken vaak verschillende uitingsvormen, op zoek naar hun identiteit.

Transseksueel Een deel van de transgenders slikt hormonen en/of ondergaat operaties, zodat het lichaam zoveel mogelijk in overeen-

Transvrouw

Interseksualiteit

Een transvrouw is een transgender

De term interseksualiteit wordt gebruikt

vrouw die bij geboorte als jongen werd

wanneer het lichaam zowel vrouwelijke

aangeduid.

als mannelijke kenmerken vertoont en daardoor niet duidelijk in te delen is

Travestiet of crossdresser

als man of vrouw. Bijvoorbeeld doordat de chromosomen niet overeenkomen met de uiterlijke geslachtskenmerken.

stemming is met de eigen identiteit. De

Transseksualiteit wordt vaak verward

Voeger werd hiervoor de term

term transseksueel wordt gebruikt voor

met travestie. Travestieten, ook wel

hermafrodiet gebruikt, maar dit woord

transgenders die behoefte hebben aan

crossdressers genoemd, hebben echter

beschouwen betrokkenen nu als niet

deze medische aanpassing of dit proces

niet altijd de wens tot geslachtsaanpas-

correct en beledigend.

hebben doorlopen.

sing in welke vorm dan ook. Zij geven uiting aan hun identiteit door zich deels

Transman

of volledig, soms of regelmatig te kleden als iemand van het andere geslacht. In

Een transman is een transgender

hoeverre men zich ook als dit andere

man die bij geboorte als meisje werd

geslacht identificeert, verschilt per

aangeduid.

persoon.

Aantal transseksuelen

Filmtip

In Nederland zijn er naar schatting ruim 48.000 transgenders van 15 tot 70

Filmmaker Michiel van Erp praat in

jaar die hun geboortegeslacht (gedeeltelijk) willen aanpassen via hormonen

zijn documentaire I Am a Woman

en/of operaties. Het gaat dan om 0,6 procent van degenen die bij de geboorte

Now met vrouwen die als één van

als man worden aangegeven en 0,2 procent van degenen die bij geboorte

de eersten in de jaren vijftig en

als vrouw worden aangegeven (Keuzenkamp, 2012). In een middelgrote

zestig van de vorige eeuw een

gemeente als Zwolle met 122.500 inwoners wonen naar schatting dus zo’n

geslachtsveranderende operatie

102 transmannen en 305 transvrouwen.

ondergingen.


***

Documentaires

Genderdysforie

Genderidentiteit

In Nederland zijn verschillende

Voorheen gebruikten onder meer psy-

Genderidentiteit is de diepgevoelde,

documentaires gemaakt over

chiaters en psychologen de term gender

persoonlijke overtuiging van het

transgenderjongeren, waaronder

identity disorder om de situatie van

behoren tot een bepaald geslacht: man

Joppe en Valentijn de Hingh.

transgenderpersonen te benoemen. Dit

of vrouw, beide of geen van beide.

stigmatiseerde echter transgenders alsof

Voor transgenderpersonen komt hun

Kijk voor links naar deze

zij een psychische stoornis hadden, dus

genderidentiteit niet overeen met het

documentaires op

wordt tegenwoordig de term genderdys-

geslacht dat bij hun geboorte werd

www.iedereenisanders.nl/440

forie gebruikt. Genderdysforie omvat de

vastgesteld.

zelfbeleving van transgenderpersonen als psychisch fenomeen.

Transitie

De regenboogaanpak van de Gemeente Groningen

De meeste transgenders hebben al

De gemeente Groningen heeft in het stimuleren van LHBT-beleid oog voor

jong een gevoel van vervreemding en

de transgenderdoelgroep. In het kader van het Koploperproject maakte

voelen zich niet thuis in hun lichaam.

de gemeente uitvoeringsafspraken met het platform LGBT Groningen. In

Veel transgenders vertellen achteraf dat

dit platform werken verschillende organisaties goed samen, waaronder

ze altijd hebben geweten dat zij zich

het Discriminatie Meldpunt Groningen en lokale transgendergroepen.

anders voelden dan anderen, zonder te

Samen met het platform maakt de gemeente Groningen een jaarplan voor

kunnen benoemen waardoor. Omdat er

LHBT-emancipatie. Het doel is de zichtbaarheid te vergroten en de sociale

in de maatschappij een strikte scheiding

acceptatie van LHBT’s te bevorderen.

tussen genderrollen bestaat, voelden zij zich meestal niet begrepen en ervoeren

Speerpunten

ze dat er voor hen geen plek was in de

Elk jaar kiezen de samenwerkende organisaties speerpunten. In 2013 richt

maatschappij. Zij hadden een geheim

Groningen zich onder meer op jongeren. Zo hebben de gemeente en

dat zij aan niemand mochten vertellen.

LGBT Groningen met het ROC een toneelstuk en lesbrieven ontwikkeld, organiseren ze inspiratiedagen met onderwijsinstellingen en jongerenwerkers

Om niet op te vallen kozen veel trans-

en is iGender ontwikkeld, een website en een boekje gericht op

genders ervoor een ogenschijnlijk succes-

transgenderjongeren.

vol bestaan op te bouwen als de man of vrouw die op hun geboorte-akte stond.

Activiteiten

Zo werden sommigen met het mannelijk

Daarnaast besteedt de gemeente haar Koplopergelden aan het organiseren

geboortegeslacht bijvoorbeeld vracht-

van de Transgendergedenkdag: een dag waarop men stilstaat bij geweld

wagenchauffeur of natuurkundige,

tegen transgenders. En elk jaar is er in Groningen de Regenboogweek,

trouwden en stichtten een gezin.

waarbij transgender een terugkerend thema is. De gemeente Groningen spreekt dan ook niet over roze maar over de regenboog als het gaat om deze

Inmiddels is er wel aandacht voor

brede emancipatie-aanpak.

kinderen die al vroeg genderdysfore gevoelens uiten. Hen blijft jaren van verborgenheid bespaard. Bovendien

* * *

kunnen jonge transgenders tegenwoor-

van secundaire geslachtskenmerken te

verandering, omdat de lichamelijke

dig in de puberteitsfase starten met

remmen. Daarmee krijgen ze meer tijd

veranderingen van het ongewenste

hormoontherapie om de ontwikkeling

om na te denken over een eventuele

geslacht nog even uitblijven.


grondig wordt aangepast. Lichamelijke

“Het werd mij al snel duidelijk dat ik de rol van man door

voorwaarden worden niet langer

mijn omgeving opgelegd had gekregen. Ik had geprobeerd

gesteld. De ambtenaar van de bur-

deze rol plichtsgetrouw te vervullen. Hierbij had ik mezelf

gerlijke stand krijgt van de verzoeker

grondig ontkend, zelfs verafschuwd.”

een ondertekende deskundigenver-

Uit het ervaringsverhaal van Ria op www.iedereenisanders.nl

klaring overgelegd. Hierin verklaart een deskundige dat de verzoeker geïnformeerd is over de consequenties van de geslachtswijziging, een geslachtswijziging wenst en deze

Geslachtsaanpassende behandeling

medisch moet zijn aangepast aan de ver-

gevoelens duurzaam aanwezig zijn.

langde sekse en niet meer in staat mag

Daarmee is aan de voorwaarden voor

Een deel van de transgenders ondergaat

zijn om kinderen op de wereld te zetten.

juridische geslachtsverandering voldaan

een geslachtsaanpassende behande-

Deze voorwaarden sluiten niet alleen

en kan het geboortegeslacht worden

ling. Hieraan gaat een langdurig proces

transgenders uit die deze ingrepen niet

gewijzigd. Tegelijkertijd kunnen ook

vooraf. Na een uitgebreide fase waarin

wensen, maar ze zijn ook in strijd met de

de voornamen worden gewijzigd, een

de diagnose genderdysforie wordt ge-

huidige mensenrechten omtrent licha-

procedure waar nu nog een rechter aan

steld, kan iemand starten met hormonen

melijke integriteit en zelfbeschikking.

te pas moet komen. De Eerste Kamer moet op het moment van uitgave nog

van het andere geslacht en moet men daadwerkelijk in de nieuwe geslachts-

Daarom is in 2012 een wetsontwerp

rol gaan leven. Daarna kan men een

ingediend waarmee dit wetsartikel

stemmen over dit wetsvoorstel.

indicatie krijgen voor geslachtsaanpassende plastische chirurgie. Mede ten gevolge van lange wachttijden in de verschillende fasen van dit traject duurt een geslachtsaanpassende behandeling gemiddeld 4 tot 5 jaar. In de jaren zeventig vonden in Nederland de eerste geslachtsaanpassende operaties plaats. De meeste behandelingen worden uitgevoerd door het Zorgcentrum voor Genderdysforie bij het VU Medisch Centrum in Amsterdam. Ook is er ten behoeve van inwoners van Noord-Nederland een Gendercentrum in het Universitair Medisch Centrum Groningen.

Wijziging naam en geslacht Sinds 1985 kent Nederland de mogelijkheid het geslacht in de burgerlijke stand aan te passen. Artikel 1:28 van het

“Het is niet omdat ik zo mannelijk ben, dat ik een geslachtsaanpassende behandeling wil, maar omdat ik een man ben. Hoe ik dat weet? Dat is nu precies het Geschlechtszuhörigkeitsgefühl. De vaste overtuiging dat

Burgerlijk Wetboek beschrijft de

anderen zich vergissen wanneer ze denken dat je een

procedure en de voorwaarden waaraan

vrouw bent.”

je moet voldaan wil je je geslacht aanpassen. Een groot struikelblok vormt de

Maxim Februari in De maakbare man. Notities over transseksualiteit (2013).

sterilisatie-eis, de voorwaarde dat men


***

De positie van transgenders Suïcide

SCP-onderzoek Worden wie je bent

Dat veel transgenders het moeilijk heb-

Op 17 november 2012 verscheen de SCP-publicatie Worden wie je bent. De

ben, blijkt ook uit de hoge mate van su-

onderzoeker prof. dr. Saskia Keuzenkamp schreef dit rapport op verzoek van

ïcidaliteit. 70 procent van de responden-

de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, die de coördinatie van

ten heeft ooit aan zelfmoord gedacht en

het transgenderbeleid in portefeuille heeft. Het is gebaseerd op een enquête

20 procent vaak tot heel vaak. Ruim 20

die eind 2011, begin 2012 werd gehouden. Ruim 450 transgenders deden

procent deed ooit een zelfmoordpoging,

mee, waarvan tweederde het mannelijk geslacht had bij geboorte en een

maar liefst tien keer zoveel als onder de

derde het vrouwelijke. Hieronder worden de belangrijkste bevindingen uit dit

Nederlandse bevolking.

onderzoek vermeld.

Eenzaamheid 66 procent van de respondenten uit het SCP-onderzoek geeft aan eenzaam te

Maatschappelijke aspecten

zijn en 25 procent zelfs in sterke mate. Uit het SCP-onderzoek blijkt verder

Dat is veel meer dan onder de Neder-

dat 5 procent van de transgenders in

landse bevolking in het algemeen, waar-

Werk en inkomen

Nederland wel eens bedreigd is en 5

van 30 procent eenzaam is en 10 procent

Van de respondenten uit dit onderzoek

procent seksueel geïntimideerd.

sterk eenzaam.

heeft de meerderheid werk, maar bijna de helft van de transgenders is daar niet open over het trans-zijn en vaker dan bij niet-transgenders betreft

Welzijn en gezondheid

Fysieke gezondheid Als het gaat om fysieke gezondheid is bekend dat de overgrote meerder-

het geen werk op niveau. Opvallend

Psychische gezondheid

heid zegt in het algemeen een goede

is het hoge aandeel respondenten

Uit het SCP-onderzoek blijkt dat er veel

gezondheid te hebben. Echter, diegenen

dat arbeidsongeschikt of werkloos is

psychische nood is onder transgenders.

die het vrouwelijk geboortegeslacht

en afhankelijk van een uitkering. Een

50 procent heeft psychische problemen,

hebben, ervaren hun gezondheid wat

grote groep kan moeilijk rondkomen,

vergeleken met 14 procent onder de

vaker als minder goed. Dit komt overeen

aangezien een op drie alleenstaande

Nederlandse bevolking in het alge-

met de ervaring van het sekseverschil

transgenders een inkomen heeft onder

meen. En 14 procent van de trans-

onder de algemene bevolking. Er is meer

de armoedegrens. Onder de algemene

genders kan zelfs ernstig ongezond

onderzoek nodig om een goed beeld te

Nederlandse bevolking van 18 tot 64

genoemd worden.

krijgen van de gezondheid van trans-

jaar is dat 14 procent.

genders en de gevolgen van langdurig hormoongebruik.

Veiligheid en negatieve reacties Veel transgenders voelen zich niet altijd veilig in de buurt, vooral degenen die in transitie zijn. Ruim 40 procent van

“Het was een moeilijke tijd. De pijn die eerst binnen in mij

de respondenten uit het onderzoek

woedde was weg. Maar daarvoor in de plaats kwam er pijn

heeft te maken met negatieve reacties vanwege het trans-zijn, het meeste in de openbare ruimte. Vaak genoemd

aan de buitenkant, veroordeling door de mensen om mij heen, zelfs afwijzing en verstoting.”

zijn: afkeurende blikken, belachelijk gemaakt worden of het mikpunt zijn van flauwe grappen en scheldpartijen.

* * *


Uit het ervaringsverhaal van Ria op www.iedereenisanders.nl

Zorg Uit het SCP-onderzoek blijkt dat van de transgenders die hulp zoeken bij gendertherapeuten 90 procent als informatief en behulpzaam karakteriseert. De specialistische zorg van Transvisie Zorg scoort 92 procent. Slechts 37 procent van de respondenten omschrijft de reguliere GGZ-instellingen als zodanig en het maatschappelijk werk scoort 52 procent. Deze gegevens lijken het groeiende besef te ondersteunen dat transgenders gebaat zijn bij een gespecialiseerd aanbod van psychische en psychosociale zorg. Deze zorg omvat zowel tweede- of derdelijns specialistische psychotherapeutische begeleiding, als maatschappelijke ondersteuning. Voor dit laatste heeft bijvoorbeeld de gemeente Rotterdam bewust gekozen om voor transgenders de psychosociale zorg uit de Wmo te financieren. Zij kiezen hierin voor de afdeling Transvisie van Humanitas. Stichting Transvisie Zorg werkt landelijk en heeft een breed aanbod van individuele hulpverlening en groepshulpverlening.

“Bij het omkleden met gym zag ik de lichamelijke veranderingen bij mijn oudere klasgenoten. Ook ik zou borsten krijgen en niet mooi gespierd blijven. Huilend zat

Sport Transgenders en sport Transgenders nemen een speciale positie

ik na school vaak thuis, uit angst voor wat er komen kon.” Uit het ervaringsverhaal van Hugo op www.iedereenisanders.nl

in onder de sporters, omdat veel teamsporten nu eenmaal zijn ingericht langs sekselijnen: mannen en vrouwen sporten

Ten aanzien van topsporters moeten

vaak gescheiden. Als je dus van geslacht

sportbonden zich houden aan de regels

verandert, kom je in een ander team

van het Internationaal Olympisch

en een andere competitie. Ook voor

Comité. Deze stellen dat een sporter

Transgenders in de sportorganisatie

transgenderpersonen die zich niet willen

in het nieuwe geslacht kan meedoen,

NOC*NSF publiceerde in 2010 een

conformeren aan de man-vrouw tweede-

mits de geslachtsveranderende operatie

handreiking voor sportorganisaties

ling is het sporten in teamverband lastig:

volledig is afgerond en de sporter

over de omgang met transgenders

wil je sporten in een team dan moet je

zeker twee jaar nadien hormonen van

in de breedtesport: Transgenders

in het vrouwen- óf het mannenteam.

het gewenste geslacht gebruikt. De

in de sport. Advies NOC*NSF

sportkoepel NOC*NSF stelt dat in de

richting bonden en verenigingen.

Regels

amateursport transgenders in principe

De handreiking is te vinden op

Er zijn voor transgenders verschillende

te allen tijde mee moeten kunnen doen

www.nocnsf.nl.

regels in topsport en amateursport.

in de genderrol die zij prefereren.


***

Tips voor beleid

Sluit aan bij bestaande LHBT-initiatieven

Veel gemeenten zijn er nog niet aan toe

Het is belangrijk dat zij merken dat de gemeente er ook voor hen wil zijn. U

gekomen lokaal beleid voor transgen-

kunt bijvoorbeeld met hen in contact komen via een lokale LHBT-organisatie

ders en hun naasten te ontwikkelen. Op

of via plaatselijke activiteiten, te vinden via www.transgendernederland.nl

sommige terreinen is het zaak om in het

Zoek contact met transgenders in uw gemeente. Zij weten wat eraan schort en wat er nodig is om hun positie of situatie in de gemeente te verbeteren.

oog te houden dat transgenders ‘mee-

Maak gebruik van bestaand materiaal

genomen’ worden in het LHBT-brede

In 2012 verscheen De Roze Gemeentegids met veel tips voor LHBT-beleid

beleid. Te denken valt aan acceptatie-

op lokaal niveau (Schuyf en Van Hoof). Daarnaast zijn voorbeelden van

bevordering door voorlichting en het

LHBT-beleid in verschillende gemeenten te raadplegen via www.movisie.nl/

garanderen van veiligheid door onder

lhbt-emancipatie

meer de politie, in de sport en via positieve bejegening door instanties. • Stimuleer mensen met kennis over

• Neem in alle formulieren de mogelijk-

Speciale aandacht voor transgenders in

transgender deel te nemen aan

heid op om naast man en vrouw iets

de gemeente dient er te zijn op de terrei-

inspraakprocedures voor de Wmo. Zo

nen zorg, welzijn, discriminatie en werk.

worden bijvoorbeeld psychosociale

Hieronder staan verschillende thema’s en

zorg en de begeleiding van transgen-

recte wijze bejegend en aangesproken

onderwerpen die in het gemeentelijke

ders gefinancierd vanuit de Wmo.

worden, bijvoorbeeld door hierbij

• Zorg ervoor dat inhoudelijke mede-

rekening te houden met de wijze

beleid verankerd kunnen worden, en tips om dit beleid vorm te geven.

werkers goed op de hoogte zijn welke thema’s er spelen voor transgenders

Gemeentebeleid

op hun beleidsterrein.

anders in te vullen. • Zorg ervoor dat personen op een cor-

waarop iemand zich kleedt. • Neem transgenders op in de reguliere, lokale monitoring bijvoorbeeld op

• Laat via de websites en folders van uw

het gebied van gezondheid, welzijn

organisatie in tekst of beeld zien dat u

en veiligheid. Een voorbeeldvraag is

transgenders bij het ontwerpen van

transgenders vanzelfsprekend als bur-

bijvoorbeeld: “Identificeert u zich als

beleid. Dit kunnen lokale initiatie-

gers van uw gemeente ziet. Hiermee

man/vrouw of anders?”

ven in uw gemeente zijn, maar ook

geeft u het signaal af dat transgender

landelijke belangenorganisaties zoals

overal voorkomt en de persoon in

Transgender Netwerk Nederland.

kwestie niet de enige is.

• Betrek belangenorganisaties voor

Discriminatie en veiligheid • Schep duidelijkheid over discriminatie

Transgender Gedenkdag

van transgenders in samenwerking met de lokale antidiscriminatievoor-

Om de dag wordt er ergens op de wereld een transgender vermoord. Om

ziening (ADV). Specificeer samen met

stil te staan bij deze realiteit en bij te dragen aan meer bewustwording

hen onder meer de discriminatiegrond

en zichtbaarheid van de veiligheidsproblemen die transgenders ervaren,

‘geslacht’ en zorg ervoor dat in de al-

wordt ieder jaar wereldwijd de Transgender Gedenkdag georganiseerd. In

gemene antidiscriminatievoorlichting

Nederland wordt deze dag sinds een paar jaar jaarlijks in een andere stad

de positie van transgenders expliciet

georganiseerd. Herdenkingen vonden onder andere plaats in Groningen, Utrecht en Amsterdam. Transgender Netwerk Nederland heeft vanuit de

meegenomen wordt. • Zorg ervoor dat ambtenaren die veel

overheid de taak toebedeeld gekregen de organiserende stad ondersteuning

in contact staan met burgers, zoals ba-

te bieden. Neem dus contact op met Transgender Netwerk Nederland en

liemedewerkers en ambtenaren van de

lokale LHBT-organisaties wanneer u de Transgender Gedenkdag in uw

burgerlijke stand, beschikken over vol-

gemeente wilt (laten) organiseren.

doende sensitiviteit voor een correcte bejegening van transgenderklanten.

* * *


• Zorg ervoor dat de politie zicht heeft op deze specifieke groep, door

“Aan het begin liet ik me wel eens uit het veld slaan door

voorlichting over vormen van geweld

mensen die mij met mevrouw aanspraken of samen met

tegen transgenders en de plekken

mijn vriendin ‘dames’. Sommige dagen wilde ik gewoon

waar dit geweld vaak voorkomt, zodat

heel graag overal met ‘meneer’ aangesproken worden.”

zij hierop alert kunnen reageren. Zorg er ook voor dat de politie bewust is

Uit het ervaringsverhaal van Vir op www.iedereenisanders.nl

van de manier waarop ze transgenders bejegent. Het is belangrijk dat transgenders zich serieus genomen en beschermd voelen, bijvoorbeeld wanneer ze aangifte komen doen. • Besteed speciale aandacht aan de situatie van transgenderjongeren. Dat kan onder meer via het onderwijs, het jongerenwerk en het Centrum voor Jeugd en Gezin. In 2010 verscheen de brochure Genderdysforie en school (Transvisie, 2010) en in Vlaanderen is een lespakket voor scholen ontwikkeld, te vinden via wwww.genderindeblender.be

Zorg • Verken de hulpverleningsmogelijkheden voor transgenders in uw gemeente. Is er specifieke hulpverlening voor transgenders beschikbaar? Zo niet, zijn reguliere hulpverleningsinstellingen voldoende toegerust om deze doelgroep ondersteuning te bieden? Stel, in samenwerking met lokale LHBT- en/of welzijnsorganisaties een lijst op welke huisartsen en hulpverleners deskundig zijn op dit terrein en publiceer deze. • Vraag bij de aanbestedingen van welzijnswerk en gezondheidszorg specifiek of er rekening gehouden

• Stimuleer deskundigheidsbevordering

over transgender zijn. Het is belangrijk

wordt met de specialistische zorgvraag

over transgenders onder professio-

dat deze informatie laagdrempelig

van transgenders, zowel voor, tijdens

nals van onder andere de GGD, de

is, bijvoorbeeld te vinden is bij de

als na de geslachtsaanpassende

GGZ, het Zorg & Advies Team en de

huisarts, het maatschappelijk werk, in

behandeling. Gemeenten en GGZ-

Maatschappelijke Dienstverlening,

de gemeentegids, het Wmo-loket of

instellingen kunnen specifieke

zodat zij uit de voeten kunnen met

via internet. Naast deze voorlichting

genderidentiteitsproblemen.

kunt u ook adressen en websites van

psychosociale en tweedelijns zorg en expertise inkopen bij Transvisie Zorg.

• Zorg ervoor dat transgenders in uw gemeente informatie kunnen vinden

de belangrijkste organisaties beschikbaar stellen.


***

dat de indeling in jongens en meisjes niet voor iedereen vanzelf spreekt. Het

Casus: Reneé en haar school

scholenaanbod van Transvisie Zorg is te

Reneé wordt door de leerplichtambtenaar in een middelgrote gemeente

vinden op: www.transvisiezorg.nl

aangemeld bij Transvisie Zorg. Renée voelt zich erg ongelukkig als meisje en is zo geïsoleerd geraakt dat ze sinds een half jaar niet meer naar school gaat. In

Ontmoeting, werk en sport

gesprekken met Renée en haar ouders blijkt dat Renée wel weer naar school wil als men zou weten dat zij zich een jongen voelt en wat dit betekent.

• Neem als werkgever de verantwoorDe school staat hier positief tegenover, maar heeft behoefte aan voorlichting.

delijkheid voor het opstellen van

Met alle partijen samen wordt een plan gemaakt. Een medewerker van

gedragsregels ten aanzien van trans-

Transvisie Zorg licht het schoolteam voor. Samen met Renée wordt de ‘coming

genderpersoneel. Besteed aandacht

out’ in de klas voorbereid en gehouden. Als het grote geheim er eenmaal

aan interne bespreekbaarheid van dit

uit is, is Renée enorm opgelucht. De klasgenoten begrijpen nu wat er aan de hand is en laten Renée zich welkom voelen. De schoolgang wordt succesvol hervat.

thema. • Verbeter de arbeidsmarktpositie van transgenders. Bijvoorbeeld door werknemers van het UWV, Werkpleinen de re-integratiebureaus toe te rusten om adequaat in te spelen op de specifieke

Onderwijs

situatie van transgenders. Stimuleer daarnaast extra begeleiding (met cor-

Transvisie Zorg biedt overal in het land

recte bejegening) van transgenders

ondersteuning aan scholen met een gen-

naar werk via UWV, Werkplein en

derdysfore leerling. De basis vormt een stappenplan dat samen met de leerling,

DWI. • Zorg voor meer informatie op de

de ouder(s) en de school wordt opge-

gemeentelijke website of in de

steld. Deze aanpak op maat maakt dat

gemeentegids over de ontmoetings-

er begrip ontstaat bij docenten, ouders

mogelijkheden voor transgenders.

en medeleerlingen voor de gender-

Wanneer deze nog niet bestaan, facili-

dysfore gevoelens. De leerling ervaart

teer en subsidieer dan ontmoetingen,

hierdoor ruimte om zichzelf te kunnen

activiteiten en buddyprojecten voor

zijn. Deze aanpak is succesvol toegepast

transgenders.

op zeker 150 scholen in de afgelopen ja-

• Sommige gemeenten hebben buddy-

ren. Het resultaat is dat deze leerlingen

zorg opgezet specifiek voor trans-

weer met een goed gevoel naar school

genders, maar dit kan ook onderdeel

gaan, dat pesten wordt gestopt en dat

worden van bestaande buddyzorg.

er steeds meer scholen bewust worden

Zorg er dan voor dat de vrijwilligers op dit thema getraind worden. • Stimuleer sportclubs en -verenigin-

‘Maar hoe voelt het nou?’ vroeg mijn vriend P. ‘Stel je voor,’ zei ik, ‘dat jij naar een bijeenkomst moet met een jurk aan, en de hele middag zegt iedereen mevrouw tegen je. Hoe zou je je dan voelen?’ ‘Vreselijk,’ zei hij. ‘Nou,’ zei ik. ‘Zo voelt het.’

gen om LHBT-negatief gedrag tegen te gaan en transgendersporters te ondersteunen. Stimuleer sportorganisaties om hun faciliteiten toegankelijk te maken voor transgenders en dit op te nemen in protocollen, bijvoorbeeld door het faciliteren van privékleedka-

Maxim Februari in De maakbare man. Notities over transseksualiteit (2013)

* * *


mers en douchecabines.

Verder lezen Websites www.movisie.nl/lhbt-emancipatie

www.stichtingtransman.

www.transgenderinfo.be

MOVISIE is hét landelijke kennisinstituut

wordpress.com

Website van het Belgische Transgender

en adviesbureau voor kennis en aanpak

Stichting Transman behartigt de belan-

Infopunt. Met uitgebreide informatie

van sociale vraagstukken. Hieronder

gen van transmannen en hun part-

voor transgenders, onder meer op het

valt ook het Kennisdossier LHBT-

ners, geeft voorlichting en organiseert

gebied van identiteit, leven, zorg en

emancipatie dat ingaat op vraagstukken

ontmoetingsactiviteiten.

praktisch.

aan het inclusiever maken van de

www.vumc.nl/afdelingen/

www.genderindeblender.nl

samenleving voor LHBT’s.

zorgcentrum-voor-gender

Een lespakket voor scholen in Vlaande-

en praktijkvoorbeelden die bijdragen

Het VU medisch centrum te Amster-

ren van de Dienst Diversiteit en Gelijke

www.transgendernetwerk.nl

dam heeft een Kennis- en Zorgcentrum

Kansen.

Stichting Transgender Netwerk

voor Genderdysforie. Dit centrum biedt

Nederland (TNN) is een professionele

via de website onder meer algemene

www.coc.nl/categorie/transgender

belangenbehartiger en lobby-

informatie, behandelrichtlijnen en

COC Nederland is opgericht in 1946 en

organisatie. TNN zet zich in voor een

behandelmethoden.

is de nationale belangenbehartiger voor

genderdiverse samenleving, bestrijding

LHBT’s. COC Nederland zet zich in voor

van discriminatie en emancipatie van

www.vreerwerk.org

gelijke rechten, emancipatie en accep-

transgenders en hun omgeving.

Vreerwerk.org biedt informatie over

tatie van LHBT’s in Nederland en het

onder meer transgenderrechten, gen-

buitenland.

www.transvisiezorg.nl

dereducatie en transitieprotocollen.

Transvisie Zorg biedt psychologische

Daarnaast is Vreerwerk betrokken bij

www.workplacepride.org

en psychosociale hulpverlening aan

projecten op het gebied van transgender,

Work Place Pride streeft naar grotere

mensen met genderidentiteitsvragen

intersex en gezondheidszorg.

acceptatie van LHBT-mensen op de

en hun omgeving. Ook adviseert en

werkvloer en in de samenleving.

begeleidt Transvisie Zorg scholen en

www.iedereenisanders.nl

professionals die te maken hebben met

Iedereenisanders.nl is een startpagina

www.hrw.org/fr/node/101632

een genderdysfore leerling of cliënt.

voor LHBT-jongeren met een aparte

Internationale informatie van

website voor transgenderjongeren. Het

Human Rights Watch, een international

www.rijksoverheid.nl/

staat boordevol informatie, tips, door-

mensenrechtenorganisatie, over

onderwerpen/homo-emancipatie

verwijzing en ervaringen van anderen.

transgenders.

Overzicht van het emancipatiebeleid van de rijksoverheid.

www.transvisie.nu Patiëntenorganisatie Transvisie behar-

www.igender.nl

www.transgendernederland.nl

tigt vrijwillig de belangen van patiën-

Transgendervereniging Nederland

ten en hun naasten. Zij beantwoorden

Website over genderidentiteit

is een vrijwilligersorganisatie die

vragen van individuen en organiseren

van Stichting LGBT Groningen

emancipatie nastreeft van mensen met

zelfhulpgroepen waar transseksuelen,

met onder andere portretten,

genderdysforie en is tevens de koepel

transgenders en hun naasten met

informatie en entertainment.

voor lokale T&T-organisaties.

elkaar in contact kunnen komen.


***

Literatuur • Elling, A. & Smits, F. (2011): Seksuele di-

• Kuyper, L. (2012). Transgenders in Neder-

versiteit in de sport. Sportdeelname en

land: prevalentie en attitudes. Tijdschrift

acceptatie. Utrecht: Mulier Instituut.

voor Seksuologie, 36(2), pp. 129-135.

• Felten, H. & Boote, M. (2012). Ik wou

• Keuzenkamp, S. & Mens-Verhulst, J.

• Schuyf, J. (2010). Dames, heren en anderen. Transgenders in Nijmegen. Utrecht: MOVISIE. • Schuyf, J., & Van Hoof, J. (2011).

dat ik dood was. 10 vragen over suïci-

van (2009). Gezondheid. In: Merens,

De roze gemeentegids. Beleid voor

depreventie onder lesbische, homo-,

A. & Hermans, B. (red.), Emancipatie-

lesbische vrouwen, homomannen,

bi- en transgenderjongeren. Utrecht:

monitor 2008 (p. 250-274). Den Haag:

biseksuelen en transgenders. Utrecht:

MOVISIE.

Sociaal en Cultureel Planbureau/ Cen-

MOVISIE.

• Geerdinck, M., Muller, L., Verkleij, C. & Weert, C. van (2011). Transseksuelen in

traal Bureau voor de Statistiek.

• T’Sjoen, G., Trotsenburg, M. van, Gijs,

• Renkens, J., Felten, H., & Schuyf, J.

L. (2013). Transgenderzorg. ACCO,

• Nederland. Is er sprake van ongelijk-

(2011). Handreiking homo-emancipa-

heid? Den Haag: Centraal Bureau voor de Statistiek/Centrum voor

Leuven/Den Haag.

tie: Gezondheid. Utrecht: MOVISIE. • Schijf, E., Franse, B. & Hermans, M.

Beleidsstatistiek. • Graaf, H., de, Kruijer, H., Acker, J., van

(2010). Genderdysforie en school. Leidraad voor de begeleiding van

& Meijer, S. (2012). Seks onder je 25ste.

genderdysfore leerlingen. Amsterdam:

Seksuele gezondheid van jongeren in

Transvisie.

Nederland anno 2012. Utrecht: Rutgers WPF/Soa Aids Nederland. • Hammerberg, T. (2009). Human rights

Dagelijks worden pasgeboren burgers in de Gemeentelijke Basis Administratie

and gender identity. Strasbourg:

ingeschreven: als man of als vrouw. In elke gemeente van Nederland wonen

Council of Europe.

ook mensen die niet 100 procent overeenkomen met het geslacht dat bij hun

• Human Rights Watch (2011). Control-

geboorte is opgegeven. We spreken hier van transgenders.

ling bodies, denying identities. Human rights violation against trans people

Het welzijn van transgenders laat helaas veel te wensen over en veel

in the Netherlands. New York: Human

transgenders zitten in een kwetsbare positie. Vandaar dat het voor

Rights Watch.

gemeenten belangrijk is om transgenders op het netvlies te houden: de T

• Keuzenkamp, S. (2012). Worden wie

uit de afkorting LHBT staat voor transgender. In deze handreiking geven

je bent. Het leven van transgenders

MOVISIE en Transgender Netwerk Nederland aan wat gemeenten en lokale

in Nederland. Den Haag: Sociaal en

organisaties kunnen doen voor transgenders.

Cultureel Planbureau.

Auteurs: Maurits Boote, Juul van Hoof en Vanessa

Downloaden of bestellen: www.movisie.nl/

de Rochemont (MOVISIE), Elleke Alink (TNN)

lhbt-emancipatie

Met bijdragen van: Judith Schuyf (MOVISIE) en Sophie Schers (TNN) Eindredactie: Mariëtte Hermans

Deze publicatie is mogelijk gemaakt door

Fotografie: Anke van den Berg (p.1), Arie Kievit (p. 2),

financiering van het ministerie van OC&W.

Daphne Channa Horn (p. 5), Geert van Tol (p. 7), Daan Stringer (p. 9), Kristi Jungcurt (p. 10) Vormgeving: Suggestie & Illusie, Utrecht Utrecht, maart 2013 Overname van informatie uit deze publicatie is toegestaan onder voorwaarde van de bronvermelding: © Transgender Netwerk Nederland en MOVISIE, kennis en aanpak van sociale vraagstukken

Aandacht voor de T in LHBT-beleid

Recommend Documents