1
jaargang 38
Così fan tutte: Mozarts School voor Geliefden Xander Straat: Così in het hier-en-nu Johannes ZomerVijver: van semi-overheid naar zzp-er
nummer 3
december 2015
2
Ouverture
Beste operavrienden, Dit is een belangrijke – en misschien wel de laatste – Opera Informa. De Reisopera is op zoek naar extra geld en vraagt ons om onze Vriendenvereniging op te heffen en als Reisgenoten onder de vlag van de opera verder te gaan. Wat dat inhoudt vindt u in de brief van Nicolas Mansfield en in de reactie van het bestuur. De beslissing over de toekomst van de Vriendenvereniging is aan onze leden op de Algemene Ledenvergadering op 19 maart in Arnhem. Het bestuur stelt het op prijs als u ons alvast laat weten hoe u er over denkt en of u alternatieven ziet. Wij zullen dan aan de hand daarvan voorstellen maken voor de ledenvergadering. Bij de ledenvergadering kunt u tegen gereduceerde prijs naar de Così fan tutte en kunt u – op eigen kosten – deelnemen aan een gezamenlijke maaltijd. U krijgt daarover binnenkort nog bericht. Verder vindt u in deze Informa o.a. een beschouwing over de Così van Benjamin Rous en een interview met regisseur Xander Straat van Jacqueline van Rooij. En natuurlijk de gegevens van onze operareis naar Hamburg waarvoor u zich nu kunt opgeven. Annette Reyes bekeek in de kranten de recensies van Madama Butterfly en Ingrid Blans vervolgt de serie ‘Er is leven na de Reisopera’. Hopelijk geldt dat laatste ook voor onze Vrienden vereniging.
F.K.
3
Inhoud
Ouverture
2
Nicolas Mansfield: Vrienden voor het leven
4
Reactie van het bestuur
5
Mozarts School voor Geliefden: Così fan tutte
6
Così fan tutte | gedicht
10
Xander Straat: Così in het hier-en-nu
12
Team, cast & data Così fan tutte
15
Cadeau voor de Reisopera
16
Nederlandse Reisopera 60 jaar
17
Recensies Madama Butterfly
18
Podia Reisopera
21
Johannes ZomerVijver: van semi-overheid naar zzp-er
22
Reisvoorwaarden
24
Operareis naar Hamburg
25
Operanieuws
26
Podia
27
Opera-CD/DVD-recensies
28
4
Nicolas Mansfield: Vrienden voor het leven U bent lid van de Verenging Vrienden van
Zodoende hebben we gepraat, ook met uw
de leden niet langer lid te laten zijn van een
de Nederlandse Reisopera. Daar ben ik blij
bestuur, over de mogelijkheden die voor ons
aparte vereniging, maar door ze op te nemen
mee, en daar is de Nederlandse Reisopera
liggen. Een belangrijk onderdeel van deze
als reisgenoot. Hiermee is de situatie niet
ook blij mee. Met uw lidmaatschap creëert u
kwestie is de noodzaak tot het oprichten van
langer diffuus, en lopen we allen samen in
draagvlak voor de Reisopera onderneming,
een eigen donateurs systematiek. Jarenlang
dezelfde richting. Talloze instellingen gingen
en geeft u inhoud aan uw liefde voor onze
was de Reisopera het enige operagezelschap
ons voor, waaronder HET Symfonie Orkest
kunstvorm. Niet alleen dat: de Reisopera
van Europa waar het niet mogelijk was om
en Opera Zuid.
heeft veel aan u te danken, ook in financiële
geld aan te doneren. Met mijn komst en de
zin. Zeer erkentelijk zijn wij voor uw gift
komst van Paul Cornelisse als zakelijk direc
Ik kan mij zeer goed voorstellen dat dit als
ter waarde van 6000 euro, uitgereikt door
teur, hebben we besloten dit te veranderen.
een nogal ingrijpend voorstel klinkt. Feitelijk
de voorzitter na afloop van de première
zou het kunnen inhouden dat de Vereniging
van Madama Butterfly op 3 september
Wellicht is u opgevallen dat wij recentelijk de
Vrienden van de Nederlandse Reisopera op
jongstleden.
actie ‘Steun de Reisopera, word Reisgenoot‘
houdt te bestaan om jullie dichter bij de kern
hebben opgestart. Voor bedragen tussen 60
van ons werk te brengen. Dat is nogal wat.
De wereld waarin wij manoeuvreren veran
en 5000 euro per jaar kunnen donateurs
Tegelijkertijd, en met inachtneming van alles
dert met rasse schreden.Gesubsidieerde
de Reisopera ondersteunen. Verschillende
wat jullie gedaan hebben en blijven doen,
culturele instellingen konden vroeger op
bedragen kennen verschillende ‘rewards’,
lijkt het mij onoverkomelijk, willen we aan
langjarige overheidssteun rekenen. Zoals
met als hoofddoel uiteraard de verbinding
een gezond vriendenbeleid kunnen blijven
u weet, zijn die tijden voorbij. De gevolgen
met ons publiek te versterken.
bouwen.
ons netvlies gebrand, dat ik daarover niets
Ik zou bijzonder graag aan de vereniging
Onderdeel van mijn voorstel aan uw be
hoef uit te leggen. Alle operamakers die zich
willen voorleggen dat we met elkaar kijken
stuur is dat er een overgangsperiode is
bezighouden met de huidige tijden zijn zich
naar de realiteit. Die realiteit is dat de Reis
van één jaar, waarin het huidige bestuur
bewust van het feit dat de financiën net zo
opera structureel geld te kort komt om
van de vereniging blijft bestaan als advies
creatief dienen te zijn als de opera zelf. Dat
te kunnen blijven doen wat wij doen. Dit
commissie, om voor een goede overgang
is lastig, maar schept ook kansen.
betekent niet dat wij volgend jaar weg zijn, of
te zorgen. Het is mijn wens om jullie bij
dat er geen orkest in de bak zit bij Così
ons te houden, en dichterbij dan ooit. Als
In ons denken over de toekomst speelt uw
fan tutte. Maar het betekent wel dat we
liefhebbers, maar ook als ambassadeurs.
vereniging een grote rol. Het is mijn wens
een uiterst serieus probleem hebben om
Betrokken en geëngageerd.
dat we met elkaar opnieuw gaan kijken
op te lossen, willen we de Reisopera veilig
naar de afspraken die we hebben gemaakt,
stellen voor de lange termijn. Een deel van
Vrienden: dit is maar het begin van een
om gezamenlijk te gaan bouwen aan een
de oplossing ligt in het aanpassen van de
gesprek dat ik graag met jullie aan wil gaan.
toekomst. Onderdeel van dit gesprek is de
relatie tussen de Vrienden Vereniging en
In de kennis dat u een warm hart draagt naar
afstand die een zelfstandige vereniging heeft
de Reisopera. Niet door de leden van de
ons, en wij ook naar jullie.
tot de onderneming zelf. Mijns inziens is
vereniging af te stoten, maar door ze juist
deze afstand, in de huidige tijd, te groot.
dichter bij de Reisopera te brengen. Door
van de bezuinigingen van 2012 zijn zo op
Uw Reisoperadirecteur, Nicolas Mansfield
5
Reactie van het bestuur
Aan onze leden
Duidelijk is dat, als het voorstel van de Reis
Laat ons weten hoe u erover denkt:
opera door onze leden wordt aangenomen,
• per post:
De laatste tijd is de relatie tussen de Reis
dit het einde is van de Vriendenvereniging,
Secretariaat
opera en onze Vriendenvereniging onder
Opera Informa, onze operareizen en de
Breemarsweg 479
druk komen te staan.
democratische ledenvergaderingen.
7555 KA Hengelo
Het voorstel, zoals dat nu in een brief van
De Reisopera heeft te kennen gegeven dat
• of per mail:
Nicolas Mansfield is verwoord, is de laatste
wij, als het voorstel van Nicolas Mansfield
Peter Tiehatten
maanden in wat minder vriendelijke be
niet wordt aangenomen, de naam Reisopera
[email protected]
woordingen tot ons gekomen. Het bestuur
niet meer mogen gebruiken.
betreurt het dat de Reisopera geen andere
het bestuur van de Vereniging Vrienden
mogelijkheid ziet dan opheffing van de
Het bestuur van de Vriendenvereniging
vereniging.
begrijpt heel goed dat de Reisopera op zoek
Reisopera
is naar extra financiële middelen, maar be We zullen het voorstel van de Reisopera en
grijpt niet waarom de NRO de vereniging
de alternatieven in stemming brengen op
wil opheffen in plaats van gezamenlijk op te
onze ledenvergadering van 19 maart 2016 in
trekken.
Arnhem.
(N.B. De operareis van 2016 naar Hamburg gaat in elk geval door).
De Vereniging Vrienden Reisopera bestaat
Het bestuur beraadt zich op alternatieven en
in 2016 veertig jaar. De Opera heeft ook in
roept de leden op hun mening te geven over
het verleden moeilijke tijden gekend, zowel
de ontstane situatie.
bestuurlijk als financieel, maar dat heeft in
Daarbij is het raadzaam rekening te houden
die veertig jaar nooit geleid tot de wens van
met de gevolgen:
de Opera om de Vriendenvereniging op te
1. Als de ledenvergadering akkoord gaat
heffen.
met het voorstel van de Reisopera, dan zal de Vriendenvereniging ophouden te be
De Reisopera heeft altijd op onze steun kun
staan. Dat betekent ook het einde van Opera
nen rekenen, materieel (bijvoorbeeld vorig
Informa, onze operareizen en de demo
jaar 10.000 euro voor het Göteborg-project
cratische ledenvergaderingen.
en nu een cadeau van 6.000 euro voor het
2. Gaat de ledenvergadering niet akkoord,
60-jarig jubileum van de Reisopera) en
dan zou de Vereniging zelfstandig verder
immaterieel (Opera Informa is altijd gewijd
kunnen gaan (Vrienden van de Opera).
aan voorstellingen van de Reisopera). Maar
Mede aan de hand van de reacties van de
onze vereniging is meer dan financiële steun
leden zal het bestuur een aantal alternatieven
en promotie van de Reisopera: de basis van
uitwerken die zullen worden besproken
onze vriendenvereniging is onze vrijwillige
tijdens de ledenvergadering in Arnhem op
inzet, toewijding en betrokkenheid.
19 maart 2016.
6
Mozarts School voor Geliefden: Così fan tutte
Benjamin Rous
Aan drie opera’s werkte Mozart samen met de tekstdichter Lorenzo da Ponte: Le nozze di Figaro, Don Giovanni, en als laatste Così fan tutte. We kunnen het als een hoogst gelukkig partnerschap bestempelen, want deze opera’s worden tegenwoordig stuk voor stuk als meesterwerken beschouwd. Toch schrijft Da Ponte in zijn memoires dat wat hem betreft Così fan tutte ‘de zuster is die de derde plaats inneemt tussen de drie zussen die de meest gevierde vader der harmonie baarde’. In de 19e eeuw werd er nogal laatdunkend over het werk gedaan. Beethoven noemde het libretto immoreel, de beroemde muziekcriticus Eduard Hanslick vond de opera onsamenhangend, Wagner vond zelfs de muziek inferieur. Het verhaal dat dit soort reacties opriep is relatief simpel: twee jongemannen, Ferrando en Guglielmo, geloven heilig dat hun geliefden, Dorabella en Fiordiligi, hen altijd trouw zullen blijven, en sluiten hierover een weddenschap af met de filosoof Don Alfonso die zijn bedenkingen heeft bij hun beweringen. Met aanmoediging van dienstmeisje Despina proberen de twee mannen in vermomming elkaars geliefde te verleiden, en beide zusjes zwichten uiteindelijk. Het verraad komt aan het licht, en aan het slot worden de oorspronkelijke koppels, gelouterd door hun ervaringen, weer herenigd. Om de reputatie van het werk en componist – waarom zou Mozart in godsnaam zo’n verhaal als uitgangspunt voor een opera hebben genomen? - nog enigszins te redden werd de nadruk gelegd op het feit dat het een opdrachtwerk van keizer Joseph II was geweest. Sommigen beweerden zelfs dat het de keizer zelf was geweest die het onderwerp had aangedragen bij Mozart en Da Ponte, op basis van een waargebeurde geschiedenis in Wenen. Mozart zou in dat geval dus weinig keus hebben gehad, wilde hij het risico niet lopen de keizer te ontrieven. Populair thema Misschien moeten we de kritiek vooral zien als een reactie in een behoudende eeuw waarin de morele standpunten waren verschoven ten opzichte van de 18e eeuw. In de 19e eeuw worden opera’s The Metropolitan Opera New York 2013
geschreven waarin vrouwen maar al te graag sterven voor hun ene, ware geliefde. Così fan tutte, waarin met zoveel frivool gemak wordt
7
Teatro San Carlo di Napoli 2011
omgesprongen met liefdestrouw, werd gezien als een kil klinisch
enkele oorlog betrokken is. Als de zussen iets van de wereld om hen
experiment. Da Ponte noemde de opera in zijn geschriften steevast
heen zouden hebben geweten, hadden zij toch direct vraagtekens
la scuola degli amanti, de school der geliefden, wat tegenwoordig de
bij het vertrek moeten zetten. En die sublieme gedachten bestaan in
ondertitel is. Het thema van de éducation sentimentale, waarin de
het begin toch vooral uit het zo snel mogelijk trouwen: dat is wat de
waarde van liefde en gevoel wordt getest, was zeer geliefd in de 17e
zussen bezighoudt. Het onderstrepen van de naïviteit van Fiordiligi
en 18e eeuw in de literatuur en op het toneel. Het uitgangspunt van
en Dorabella moet het aannemelijk maken dat zij hun geliefden in
Così fan tutte, het op de proef stellen van liefdestrouw, vinden we ook
vermomming als Albaniërs niet herkennen. Voeg daar nog aan toe
bij literaire grootheden als Boccaccio, Shakespeare en Cervantes. Het
dat zij komen uit de provinciestad Ferrara in het noorden van Italië,
was een uitermate populair thema in de opera buffa, en een thema dat
en van het echte leven hebben zij kennelijk beiden nog nauwelijks
Mozart zelf in Le nozze di Figaro ook al eens aan de kaak had gesteld.
geproefd. Nu bevinden deze ‘noordelijke provinciaaltjes’ zich in
Het publiek verwachtte bij dit onderwerp bepaalde vaste onderdelen:
de warmbloedige zuidelijke metropool Napels, destijds de grootste
karakters in vermomming hoorden daar absoluut bij, net als het
stad van Europa, waar de wereldlijke verleidingen overal op de loer
‘zingen door de neus’ wat Mozart voor het dienstmeisje Despina
liggen. Het moge duidelijk zijn: deze omstandigheden vormen de
in de partituur voorschrijft als zij zich uitgeeft voor dokter en later
ideale voedingsbodem voor de verleidingspogingen van de exotische
notaris. Het zogenaamd schandalige gegeven van Così fan tutte was
vreemdelingen die zich aandienen na het ‘vertrek’ van Ferrando en
dus helemaal geen nieuwe vondst van Mozart; de componist brak niet
Guglielmo.
met tradities, maar bouwde daar juist op voort. Individuele trekken Mozart besteedt in de opera erg veel zorg aan de opbouw, aan de
Muzikaal lijkt de opera te beginnen vanuit een soort neutraal terrein
muzikale en psychologische ontwikkeling van zijn belangrijkste
waarin langzaam meer reliëf en karakter ontstaat. In de eerste scènes
karakters. Ferrando en Guglielmo onderstrepen aan het begin van de
zijn Ferrando en Guglielmo als karakters moeilijk uit elkaar te houden.
opera tegenover Don Alfonso, met wie zij hun weddenschap aangaan,
Ze spiegelen elkaar, in gedrag en in hun muzikale frasen; van echte
alle karaktertrekken die hen doen denken dat hun geliefde trouw
individuen is nauwelijks sprake. Als we vervolgens kennismaken
zal blijven: hoe lang ze elkaar al kennen, hun goede opvoeding, hun
met hun geliefden, Dorabella en Fiordiligi, komen we in een heel
sublieme gedachten, hun gelijkgestemdheid, hun onbaatzuchtigheid,
andere, zachtere en contrasterende klankwereld terecht. Mozart zet
en de standvastigheid van hun karakter. Componist en librettist lijken
nu pas de klarinetten vol in, die hij in de beginscènes bewust heel
er plezier in te scheppen tijdens de opera al deze aannames genadeloos
spaarzaam heeft gebruikt: hij zet hiermee de militaristische wereld
te fileren. Want als ze elkaar al zo lang zouden kennen, zouden ze
van de mannen duidelijk af tegen de wereld van de vrouwen. Maar
de karakters van hun geliefden dan niet iets beter hebben kunnen
de karakters van de vrouwen onderling zijn nog steeds min of meer
inschatten? Bij die goede opvoeding kun je ook je vraagtekens zetten.
inwisselbaar: zij wisselen muzikale lijnen uit in hun openingsduet en
Hoe makkelijk geloven de beide dames niet dat hun mannen naar het
er lijkt nauwelijks verschil in hun opvattingen over liefde en relaties.
front moeten afreizen, de smoes die zij gebruiken om te vertrekken en
In de eerste aria’s die de zussen zingen, ‘Smanie implacabili’ van
vervolgens in vermomming terug te keren? De opera speelt immers
Dorabella en ‘Come scoglio’ van Fiordiligi, bedienen zij zich van een
in Napels, hoofdstad van het Koninkrijk der Beide Siciliën, dat onder
muzikale taal die het publiek normaal in de opera seria, de tragische
koning Ferdinand I in de tweede helft van de 18e eeuw juist bij geen
opera, zou hebben gehoord. Beide dames gebruiken een overdreven
8
Standentheater, Praag 2015
en onwaarachtige muzikale vorm om hun emoties uit te drukken. Ze
opera in dat licht te zien. Het slot bestaat uit de hereniging van de
nemen een pose aan, nemen zichzelf veel te serieus en verklanken
oorspronkelijke koppels: het gehele experiment heeft zijn loop gehad,
emotie zoals zij denken dat die zou moeten zijn; boekenwijsheid in
iedereen is op zijn plaats gezet en het normale leven kan zijn loop weer
plaats van echt gevoel. De componist onderstreept hiermee de naïviteit
nemen. In de finale is het Don Alfonso die het uiteindelijke motto van
van de vrouwen, die de nodige levenservaring missen. Als tegenwicht
de opera uitspreekt: de geliefde die zichzelf voor de gek gehouden voelt
fungeert het dienstmeisje Despina, die overkomt als behoorlijk
zou daarvoor niemand anders dan zichzelf de schuld moeten geven.
wereldwijs; dit is iemand die het klappen van de zweep kent!
De geliefden zijn ontwaakt uit hun naïeve droom en ingewijd in de realiteit van het leven. Nu zou het vanuit de humanistische filosofie
Wanneer Mozart vervolgens steeds meer individuele trekken aanbrengt
van de verlichting tijd zijn voor vergeving, het erkennen en tolereren
in hun karakters wekt dat de nodige twijfel over de claim van de mannen
van de feilbaarheid van de ander, en respect. Hoewel de titel van de
dat zij en hun vrouwen zo gelijkgestemd zijn. Waren zij aan het begin
opera – ‘zo doen alle vrouwen’ - anders doet vermoeden, laat Mozart in
van de opera nog nauwelijks van elkaar te onderscheiden, al snel
Così fan tutte zien dat dit inwijdingsritueel in het leven net zo goed voor
blijkt uit hun aria’s dat Guglielmo een extraverte, honende,(misschien
de mannen geldt als voor de vrouwen; beide seksen zijn aan het begin
iets te) zelfverzekerde macho is en Ferrando veel meer een gevoelige
van de opera naïevelingen die van hun absurde ideeën over liefde,
denker. Dorabella is de zus die het snelst valt voor de avances van
eer en trouw moeten worden genezen. Ook Despina is in de loop van
de vermomde Guglielmo, zoals zij de eerste is die haar overdreven
de opera op haar plaats gezet: zij die alles altijd zo goed zegt door te
wanhoop over het vertrek van haar Ferrando uit in haar aria, en degene
hebben is immers óók voor de gek gehouden door de vermomming
die de heftigste emoties uit in het afscheid van de geliefden. Zij is het
van de mannen. Alleen Don Alfonso komt ongeschonden uit de strijd:
die weinig kwaads lijkt te zien in het flirten met de vreemdelingen.
had hij dit niet allemaal al voorspeld? Het einde is geheel in lijn met de
Ze gaat behoorlijk lichtzinnig om met haar uiteindelijke verraad en
traditie van de opera buffa waarin dit soort liefdestesten een rol spelen:
lijkt volop te genieten van de aandacht van haar nieuwe aanbidder.
aan het einde van de rit moeten de oorspronkelijke koppels altijd weer
Fiordiligi daarentegen is serieuzer en heeft veel meer moeite met
bij elkaar komen. Vergeven en vergeten.
het verleidingsspel dat gespeeld wordt. Zij wordt verscheurd door haar plichtsbesef tegenover Guglielmo, en geeft blijk van een nobel
Echte romantiek
karakter. Wat dat betreft zijn de nieuwe koppels die ontstaan tijdens
Maar de romantici onder ons kunnen in Così misschien ook een
de opera dus eigenlijk veel natuurlijker, meer gelijkgestemd, dan de
andere laag ontwaren, niet onvergelijkbaar met de plot van veel
oude. Ook muzikaal passen de twee nieuwe paren veel beter bij elkaar:
Hollywood films. Is niet in veel romantische komedies de inzet
de melodische taal van hun aria’s komt meer overeen, en volgens de
iemand te verleiden of een liefdeskoppel op te breken, soms ook met
ijzeren wetten van de opera horen hoge stemmen - de tenor Ferrando
een weddenschap als aanleiding? In de loop van die films veranderen
en de sopraan Fiordiligi – zonder twijfel bij elkaar.
gefingeerde gevoelens echter vaak in échte gevoelens, en blijken de nieuwe koppels die zijn ontstaan veel juister. Is er dus sprake van
Maar is dat dan wél echte liefde, die nieuwe paren? Het probleem is
échte romantiek? Om die vraag te beantwoorden moeten we misschien
dat noch Da Ponte, noch Mozart daar in de opera eenduidig antwoord
vooral kijken naar dat ene, volgens de operawetten zo juiste koppel: de
op geven. Omdat zoveel in de opera gezien kan worden als ironie of
tenor en sopraan. De verleiding van mezzo Dorabella door bas-bariton
parodie, is het verleidelijk voor de cynici onder ons om álles in de
Guglielmo gaat bijna te makkelijk, en in het vervolg van de opera zien
9
the Pennsylvania Opera Theatre
we in ieder geval van zijn kant bijzonder weinig blijk dat hij blij is met
hiermee in het cynische bouwsel van zijn librettist een prominente
de gang van zaken. Voor Fiordiligi en Ferrando ligt dat heel anders.
plek te geven aan de romantische liefde. In dat geval is ook Don Alfonso
Getuigde haar eerste aria nog van naïef geposeer, haar grote rondo
een leerling in de liefdesschool in plaats van alleen leermeester, want
‘Per pietà’ is diep doorvoeld en maakt haar innerlijke strijd prachtig
het ontstaan van echte, bestendige gevoelens en emoties, het bereiken
hoorbaar. Zijn aria’s getuigen eveneens van groot gevoel en van een
van een diepere liefde in plaats van de oppervlakkige liefde waarvan
zekere edelmoedigheid die Guglielmo volledig mist. Uiteindelijk
aan het begin sprake was, is natuurlijk nooit de bedoeling van de test
zwicht Fiordiligi voor de verleidingspogingen van Ferrando in het
geweest. Dit gegeven biedt regisseurs en uitvoerenden interpretatieve
prachtige duet ‘Fra gli amplessi’. Gooit Ferrando hier alleen maar alles
keuzes die bepaalde elementen van de opera anders belichten en zo
in de strijd om zijn eer te redden en de verloofde van zijn vriend te
een nieuwe draai aan het slot, het verhaal als geheel en de betekenis
verleiden zoals Guglielmo de zijne heeft verleid? Maar Mozart zet dit
ervan geven. Mozart en Da Ponte schiepen samen drie meesterwerken,
duet in dezelfde toonsoort als het openingsduet van de zussen waarin
maar het is deze ambiguïteit die Così fan tutte tot misschien wel de
zij zingen over hun trouwe liefde en de contemplatieve aria ‘Un’aura
interessantste, en meest menselijke, van de drie maakt.
amorosa’ van Ferrando over de vervulling die liefde schenkt, waardoor er een directe muzikale keten ontstaat waarin de liefde centraal staat. Daarnaast zitten in het duet verwijzingen naar eerdere muziek van beide karakters. Wil Mozart ons hiermee misschien duidelijk maken dat deze twee écht voor elkaar bestemd zijn en al vanaf het begin van de opera in de muziek als toekomstige geliefden worden geportretteerd? Het is bijna onmogelijk om dit liefdesduet, een van de mooiste die Mozart ooit schreef, te horen en dit niet als een oprechte uiting van liefde te ervaren; een dubbele bodem lijkt er echt niet in te zitten. Ogenschijnlijk is het nu de cynicus, in de persoon van de filosoof Don Alfonso, die aan de het langste eind trekt: de rede zegeviert. Ook al zou het gevoel iets anders ingeven, de les is dat het zuivere gevoel ons vaak voor de gek houdt. Het is misschien vooral het slot van Da Ponte, gekenmerkt door een afstandelijk en cynisch gevoel voor humor dat goed past bij de algemene 18e-eeuwse esthetiek. Als je alleen de tekst van de opera leest is er weinig ruimte voor dubbelzinnigheid. Maar zoals gezegd: Mozarts muziek vertelt een ander, complexer verhaal. De componist lijkt voor de echte ontknoping nauwelijks aandacht te hebben en laat het publiek in het duister tasten over hoe het nu echt verder moet met de oorspronkelijke koppels. Het is het grote duet van Fiordiligi en Ferrando, het onbetwiste emotionele hart van de compositie, waar de hele opera naartoe lijkt te bouwen. Mozart lijkt
10
Così fan tutte Ik wil dat je weet dat ik je vertrouw, van je hou, zoals jij houdt van mij, en niet van haar van hiernaast, of die vrouw laatst op het terras met die rode krullen en tanden zo helder en wit als kristallen. Ik wil dat je weet dat je mij kan vertrouwen tot in de dood, zo ver wil ik gaan, want jij bent voor mij de zon en de maan, de aarde zo groot, de zeeën zo blauw of loodgrijs als de hemel kan zijn, onstuimig als jij als ik in je armen mij wil verwarmen is er niet een. Ik wil dat jij weet dat ik wel eens kijk naar een jongen die heel vriendelijk lacht, maar nooit heb gedacht, dat ik hem liever heb dan jou met ogen die stralen en handen die strelen. Wij vervelen elkander gelukkig nog niet. Ik wil je dat je weet dat op dit moment het leven is kort, de eeuwigheid lang jij mijn enige liefde bent, zolang als het duurt, misschien is het eeuwig, een maand of een jaar, wat telt is het heden, de toekomst is ver, doch ik beloof en geloof dat ik trouw ben aan jou tenminste, dat geldt voor vandaag!
Margót Veldhuizen
11
Così fan tutte
12
Xander Straat: Così in het hier-en-nu
Jacqueline van Rooij
Vanaf 9 februari 2016 toert de Reisopera met Così fan tutte door het land. De regie is in handen van Xander Straat, geen onbekende in Enschede. Hij regisseerde o.a. Bernstein’s Candide, Rossini’s La Cenerentola en het Operagala in 2013. En over zijn operaversie van The News met JacobTV vertelt hij nog steeds met trots. Opera Informa zocht hem op voor een hernieuwde kennismaking. Op het moment dat het interview plaatsvindt speelt Xander Straat nog drie weken het personage Van Pels in het toneelstuk Anne. Dat roept meteen de vraag op waar zijn hart ligt: bij het acteren of het regisseren? ‘Bij allebei,’ zegt hij stellig, ‘maar regisseren wordt steeds belangrijker. Van jongs af aan heb ik een enorme hang naar en liefde voor het grote theater. Tien jaar geleden speelde ik als acteur bij het Ricciotti Ensemble en Marcel Sijm deed toen de regie. Met veertig man maakten we een tour en toen kwam die liefde voor de muziek heel sterk naar boven. Het was een enorme eyeopener voor mij, de verbinding van muziek en theater. Ik houd ontzettend veel van opera. Ik ben een generalist en dat komt bij opera goed van pas. Vormgeving speelt een rol, muziek, filosofie, theater. Ik voel mij ontzettend thuis in het genre’. Hij vertelt dat het voordelen heeft dat hij zowel acteert als regisseert. Hierdoor blijft hij in zijn regie-opvatting steeds dicht bij het van binnenuit spelen van een personage. Toneelspelen, wat komt daar allemaal bij kijken? ‘Spelen doe je als acteur met alles wat je aan bagage in je leven hebt verzameld. Dat investeer je in een rol en daarmee sta je naakt op de planken. Daarvoor heb je moed en durf nodig. Tegelijkertijd heb je op het podium vaak een heel andere beleving van een emotie of een tekst dan het publiek. Een acteur wil vanuit zichzelf daar vaak te snel invulling aan geven. Meestal gaat dat te hard voor het publiek. Daarom moet bijvoorbeeld een emotie veel langer worden uitgesmeerd om goed op de zaal te kunnen overkomen. Die kunst moet je als acteur beheersen en in dat opzicht is het voor mij als regisseur een voordeel dat ik ook acteer. Ik begrijp wat de acteurs beleven, willen neerzetten,
13
en kijk niet alleen vanuit de regisseursrol naar hen’.
‘Eerst begin ik intensief de tekst te bestuderen en dan ga ik heel veel
Xander merkt bij operazangers vaak dat zij alles mooi willen doen.
luisteren’, zegt hij, ‘eerst in zijn algemeenheid, dan in delen, dan een
‘Ze zijn getraind om mooi en zuiver te zingen. Maar het duistere, het
indeling makend. En ik lees alles wat over de historie van het werk
lelijke of het vieze moet ook onderzocht worden. Dan moet je niet
gaat. Bij Così lees ik de biografieën van Mozart en da Ponte, maar ook
denken: “dat doet mijn personage niet”. Je moet de moraliteit loslaten
de receptiegeschiedenis van de opera. Zo is deze opera in de twintigste
en helemaal gaan voor die betreffende rol. Dat is vaak moeilijker voor
eeuw veelvuldig uitgevoerd, maar vond men het onderwerp in de
zangers dan voor toneelspelers. Ze moeten over een grens heen. In
negentiende eeuw te vulgair en niet passend’.
mijn regie gaat het over dubbele lagen die onder het spelen verborgen
Operahuizen willen al in een vroeg stadium een plan, een concept
liggen en over de worstelingen die daarmee gepaard gaan’.
voor het decor, de kostuums en de belichting. Meestal maakt Xander, die ook korte tijd architectonische vormgeving in Delft studeerde, zelf
Hoe ga je dat doen met deze cast?
het decor. ‘Uiteindelijk blijkt alles in je leven zin te hebben’, zegt hij,
Xander kent de zangers nog niet allemaal en vertelt dat hij al werkend
‘al denk je eerst van niet’. Hij refereert aan de uitspraak van Goethe,
met een team steeds op zoek is naar wat mogelijk is. ‘Je hebt regisseurs
die ongeveer 250 jaar geleden schreef dat bouwkunst gestolde muziek
die alles vast leggen. Dat doe ik niet, bij mij staat de basis vast, maar ik
is. ‘Een enscenering gaat over beelden maken, over monumentaliteit
wil kijken waartoe mijn team in staat is en welk potentieel een speler
ook’.
of zanger in zich heeft. Maar dat kan ook lastig zijn. Zangers kunnen bijvoorbeeld zeggen dat ze iets niet willen doen, omdat hun techniek
Hoe belangrijk is de rol van de dirigent bij dat concept?
daarvoor niet voldoende is, of omdat ze hun stem dan kwijtraken. Dan
‘Ik heb samen met Arnaud Oosterbaan, de dirigent, al in een vroeg
ga ik met een dirigent in overleg en kijk wat er wel kan. Dus veel zal
stadium gekeken naar wat gecoupeerd of toegevoegd kon worden. De
onderweg in het proces ontstaan en worden gevormd’.
teksten van de recitatieven zijn ingekort, waardoor onze enscenering ongeveer een half uur korter wordt. Een zinnetje van Don Alfonso
Waar gaat opera over voor jou?
als ‘het loopt gesmeerd’ vind ik niet zo interessant. Ik heb gemerkt
‘Opera is een middel om heel snel bij een groot gevoel te komen, bij
dat ook mensen, waarvan we willen dat zij opera mooi gaan vinden,
grote thema’s, het is een herbeleving ook van de klassieke tragedies.
niet zo van dat parlando houden. En we hebben bijvoorbeeld een
Het gaat over het sublimeren van gevoelens, over haat, wanhoop,
aria van Guglielmo vervangen door één uit de oerversie, omdat die
liefde. Ik merk in mijn omgeving, bij het toneel, dat mensen zich daar
muzikaler is en inhoudelijk beter past. Samen hebben we gekeken wat
niet in kunnen verplaatsen. Opera wordt afgedaan als een flinterdun
wel en niet kon, want de harmonieën in de muziek moeten natuurlijk
verhaallijntje. Maar het is veel meer’. Als voorbeeld noemt hij de
gewoon blijven doorlopen.’
korte opera Il Segreto di Susanna, die hij in 2013 regisseerde voor de Reisopera. ‘De personages worstelen daar met hun gevoelens. Dat is
Così is al heel vaak opgevoerd, waarin gaat jouw regie verschillen van
herkenbaar en ontroerend’. Hij citeert Kasper Holten van het Royal
die van je voorgangers?
Opera House, die opera ‘fitness voor de ziel’ noemt, ‘want je traint het
‘Vernieuwing is voor mij niet een streven op zich, maar ik denk wel
omgaan met grote emoties’.
dat er iets nieuws gaat gebeuren met mijn regie. Je zoekt naar de inhoud en naar hoe je die vertaalt naar onze tijd. Ik plaats de opera
Hoe bereid je je voor op een operaregie?
in het hier-en-nu, er komen geen achttiende-eeuwse kostuums aan te
14
pas. Ik heb mij verdiept in wat bijvoorbeeld in de huidige wetenschap
operastof in de negentiende eeuw te vulgair of ongepast vond werd
over de liefde is onderzocht’.
er veel gesjoemeld met het libretto. In 1790 stief Joseph II, toen was deze opera pas vijf keer uitgevoerd. Vanwege de rouwperiode waren
Een soort Liefde en het Brein?
uitvoeringen verboden. De opvolger van Joseph II, zijn jongere broer
‘Ja, er is tegenwoordig veel wetenschappelijke kennis over wat er
Leopold, was veel conservatiever. Tijdens zijn regering was er geen
gebeurt wanneer de liefde in het spel is. Is die keuze voor monogamie
ruimte voor dit soort onderwerpen. Ook daar refereer ik aan.
bijvoorbeeld moreel of biologisch? We komen er steeds meer achter
De centrale vraag is natuurlijk of het publiek denkt dat die vrouwen
dat er helemaal niet zoveel keuzes zijn als we denken. Ik wil in mijn
in Così geloven dat de twee vrienden andere mannen zijn dan hun
vormgeving, samen met Marc Warning, de decorontwerper, laten zien
geliefden. Dat gelooft natuurlijk niemand. Als je meeneemt dat die
hoe het er bij ons mensen van binnen uitziet wanneer we verliefd
vrouwen weten wat ze doen en het spel meespelen, dan krijg je een
zijn. Er gebeurt dan van alles op het biologische vlak en we worstelen
heel ander spel, met nog meer lagen’.
met tegenstrijdige gevoelens. Dat wat binnen in ons gebeurt, wil ik binnenstebuiten keren, ook in mijn vormgeving. Het gaat ook om de
Is Così een komedie of een tragedie?
vraag naar verantwoordelijkheid. Het lijkt bij al dat hersenonderzoek
Hij denkt na en zegt ‘die vraag doet mij aan Tjechov denken. Die zei
of we niets meer zelf in de hand hebben’.
altijd dat zijn stukken komedies waren. Denk aan De Drie Zusters
Xander vertelt dat hij ook feministische aspecten met betrekking
of aan De Meeuw. Dat vind ik een mooi uitgangspunt. Deze stukken
tot dit onderwerp heeft bestudeerd. Zo heeft hij zich verdiept in het
worden allemaal als tragedies uitgevoerd. Ik ga Così niet als buffa
onderzoek van Shere Hite uit de jaren zeventig, dat gaat over de
uitvoeren, maar het is wel belangrijk dat er ook gelachen wordt. Er
beleving van de liefde door de vrouw. Al die visies spelen een rol in
moet herkenning zijn, maar het moet geen klucht worden. Mozart
zijn regie. ‘Bij Così gaat het om de worsteling met de liefde en om de
zelf noemt het werk een dramma giocoso, een beetje de kant op van
vraag of monogamie wel bestaat. Waarschijnlijk niet, maar de vraag
Tjechov dus.
is of je daarnaar handelt. Het gaat over seks, trouw, ambivalentie, onderwerpen die altijd moeilijk blijven. De titel Così fan tutte, ossia La
Sommigen noemen Mozart een psycholoog, wat vind jij daarvan?
scuola degli amanti verwijst eigenlijk naar een School voor Geliefden,
‘Mozart had op zeer jonge leeftijd al een grondig inzicht in wat mensen
dus voor beiden, zowel voor mannen als vrouwen. Maar in Così zijn
drijft en beweegt. Zelfs in zijn vroege opera’s gaat hij daarin dieper
het toch weer de mannen die de vrouwen testen’.
dan zijn tijdgenoten, bijvoorbeeld in de opera La Finta Gardiniera. Hij was een scherp waarnemer van menselijke betrekkingen’.
Oud thema? ‘Man test vrouw’ is een oud thema, jaren oud al. In Così is dit oude
Ontwikkelen de personages zich in deze opera?
thema opgesplitst in twee stellen. Maar het is een illustratie van wat
‘Ja, dat zit al in de plot. Aan het begin is iedereen verliefd en blij met
zich in één mens kan afspelen. Eigenlijk vertegenwoordigen die twee
elkaar. Aan het einde zijn ze allemaal veranderd en is het een puin
stellen allerlei eigenschappen, die in ieder van ons aanwezig kunnen
hoop. Iedereen snapt waarom. Zelfs voor Don Alfonso geldt dat, die
zijn. Het gaat over de worsteling met onze gevoelens en onze lusten,
wil ik niet als overwinnaar uitbeelden. Ook hij moet worden aan
over de consequenties van onze keuzes, over onze positie en over de
geraakt. Dorabella is wat oppervlakkiger dan Fiordiligi ,en ook wat
maatschappelijke context waarin dat plaats vindt. Omdat men deze
sneller omver. Fiordiligi lijkt sterker. Bij Ferrando gaan de gevoelens
15
Team, cast & data Così fan tutte weer dieper dan bij Guglielmo. Die worsteling met hun gevoelens,
Muzikale leiding: Arnaud Oosterbaan
die wil ik binnenste buiten keren en verbeelden in mijn enscenering.
Regie: Xander Straat
Mozart zelf was erg begaan met dit thema’. Op welke wijze hij dat gaat
Decorontwerp: Marc Warning
vormgeven en hoe dat eruit gaat zien… Xander houdt die spanning
Lichtontwerp: Uri Rapaport
er graag nog even in. Iedereen moet dat zelf gaan ervaren, beleven,
Kostuumontwerp: Elena Werner
meent hij. Fiordiligi: Shantelle Przybylo Hoe denk je over de muziek van Mozart?
Dorabella: Anna Traub
‘Het is fantastische muziek, ongekend. Maar er is iets raars met die
Guglielmo: Nicholas Crawley
muziek. Bij twintigste- eeuwse muziek moet je bijvoorbeeld vaker
Ferrando: Yaroslav Abaimov
luisteren om het te gaan waarderen, maar Mozart lijkt gemakkelijk
Despina: Nina Lejderman
en is het niet. Wanneer je vaker naar Mozart luistert ontdek je veel
DonAlfonso: Robert Davies
diepere lagen. Bijvoorbeeld muziek die tegenkleurt, die iets vrolijks naast iets tragisch zet, of muziek die de tekst in een dramatische aria
Het Gelders Orkest/ HET Symfonieorkest
een andere lading geeft. Zo zingt Fiordiligi in haar aria Come Scoglia uiterst serieus over haar gevoelens van trouw. Mozart behandelt haar gemoedstoestand daar
Enschede | Wilminktheater | 9 februari | 19.30 uur
eigenlijk vol ironie, met die grote intervalsprongen. Hij lijkt haar
Amsterdam (première) | Carré | 12 februari | 19.30 uur
standvastigheid op die manier al een beetje onderuit te halen.
Rotterdam | Rotterdamse Schouwburg | 17 februari | 19.30 uur
Dat gebeurt ook in haar ‘kantelaria’ Per Pièta ben mio perdona uit
Maastricht | Theater aan het Vrijthof | 20 februari | 19.30 uur
de tweede akte, waarin ze in tweestrijd is en eigenlijk overstag gaat.
Leeuwarden | De Harmonie | 23 februari | 19.30 uur
Fiordiligi is wanhopig en smeekt of haar gevoel haar wil verlaten. Dat
Zwolle | Theater De Spiegel | 25 februari | 19.30 uur
gaat over dilemma’s en hoe serieus we ons zelf nemen. Mozart voegt
Breda | Chassé Theater | 27 februari | 19.30 uur
hoorns toe tijdens die smeekbede en neemt daarmee haar serieuze
Utrecht | Stadsschouwburg | 8 maart | 19.30 uur
gevoelens op de hak. Die hoorns suggereren dat alles wel eens heel
Den Haag | Zuiderstrandtheater | 10 maart | 19.30 uur
anders zou kunnen aflopen. Deze aria is door Mozart bovendien als
Assen | De Nieuwe Kolk | 12 maart | 19.30 uur
rondo gecomponeerd, een muzikale vorm die hij vooral gebruikte om
Heerlen | Parkstad Limburg Theaters | 13 maart | 19.30 uur
er trouw en standvastigheid mee uit te drukken. In die tijd kende het
Den Bosch | Theater aan de Parade | 15 maart | 19.30 uur
publiek die muzikale taal’, zegt Xander, ‘dat is nu niet meer zo. Het
Arnhem | Stadstheater | 17 maart | 19.30 uur
gaat om muzikale codes, die je moet decoderen. Dat is het werk van
Arnhem | Stadstheater | 19 maart | 19.30 uur
een regisseur. Così is een ijzersterk werk. Je moet het werk niet gaan overdoen, maar er wel nieuwe lagen in aanbrengen. Met je regie moet je de fantasie van het publiek weten te prikkelen’.
Inleiding een uur voor aanvang Ben Coelman in Enschede en Len van Schaik in Heerlen en Maastricht.
16
Cadeau van de Vrienden voor de Reisopera Na de galapremière van Madama Butterfly heeft onze voorzitter Peter Tiehatten, namens onze Vriendenvereniging een cheque van € 6.000 aangeboden aan Nicolas Mansfield, algemeen directeur van de Reisopera.
Op de foto Nicolas Mansfield, financieel directeur Paul Cornelisse van de Reisopera en Peter Tiehatten.
17
Nederlandse Reisopera 60 jaar
Koning Willem-Alexander woonde de galapremière van de opera productie Madama Butterfly van de Nederlandse Reisopera bij in het Wilminktheater in Enschede. De Nederlandse Reisopera vierde met deze galapremière zijn 60-jarig bestaan. foto links: De koning in gzelschap van Nicolas Mansfield en Peter Tiehatten. foto onder: Na afloop van de succesvolle première gingen de solisten uit de voorstelling op de foto met Koning Willem- Alexander. Rechts naast Koning Willem-Alexander hoofdrolspeelster sopraan Anne marie Kremer (Madama Butterfly). Fotograaf: Dennis Sies © Nederlandse Reisopera 2015
18
Recensies Madama Butterfly
Annette Reyes
Uitgevoerd door: Het Gelders Orkest/HET Symfonieorkest onder leiding van Timothy Henty. Solisten: Annemarie Kremer, Qiu Lin Zhang, Sergio Escobar, Roderick Williams, Robert Burt, Peter Brathwaite, Ruth Willemse, e.a. Regie: Laurence Dale. Lees hier over de triomf van de vrouw die opgroeide in Drenthe en Groningen, die nu in de Franse Midi-Pyrenées woont en die in de media de ‘meest overtuigende Butterfly van onze tijd’ wordt genoemd: Annemarie Kremer. De meningen over haar vocale en acterende prestaties zijn unaniem lovend in de onderstaande recensies, vergaard na de première in Enschede op 3 september 2015. ★★★★ Trouw
Peter van der Lint
Annemarie Kremer is de sensationele Butterfly. Koning Willem Alexander en luid juichende bezoekers zagen een inkervende enscene ring van Puccini’s Madama Butterfly. Dat de kleine productiekern van het gereduceerde operagezelschap zo’n hoogwaardige voorstelling kan realiseren mag een groot en groots wonder worden genoemd. Een persoonlijke triomf voor de Nederlandse sopraan Annemarie Kremer, die voor een ware sensatie zorgde met haar onontkoombare interpretatie van het onfortuinlijke Japanse meisje. In spel en zang hield Kremer vanaf haar fenomenale opkomst (met een schitterend geslaagde pianissimo topnoot) volledig in haar ban. Op gezag van regisseur Laurence Dale verviel Kremer nergens in ergerniswekkende japonaiserieën, maar zong en speelde zij een vastberaden, koppige vrouw, die tegen elk beter weten in bleef geloven op een goede afloop. Muziek, zang, spel en enscenering gingen hier optimaal samen en deden elk besef van tijd opheffen. Kremer sjorde hier met fantastisch gul geluid aan de vele traanklieren in de zaal. Ze had hoorbaar succes en het was een wonder dat ze bij zoveel inleving niet zelf in tranen uitbarstte. Soeverein was haar interpretatie, een ander woord is er niet voor. De grote momenten in de partituur kwamen stuk voor stuk volledig uit de verf. Stralend hoogtepunt was Butterfly’s aria ‘un bel dì vedremo’. Hier werd Kremer schitterend en ingenieus belicht. Belichting, van Thomas Hase, speelde sowieso een prachtige
19
hoofdrol in deze sobere enscenering. In deze mooie omgeving kwam
handeling die uitblijft. En dan helpt het natuurlijk niet wanneer je als
de invallende Sergio Escobar(Pinkerton) helaas wat langzaam en
regisseur dat publiek drie uur lang laat kijken naar een ronddraaiend
soms nogal luid op gang. Roderick Williams was een solide consul
rotsblok en het toneelbeeld een avond lang in grijstinten hult. Dat is
Sharpless, en in de kleinere rollen was uitstekend gecast. Maar het
eigenlijk het grootste manco van deze productie: de enscenering is
was Kremer die in nauwe samenwerking met regisseur Dale van deze
saai en voorspelbaar. Regisseur Laurence Dale heeft weinig energie
avond iets uitzonderlijks maakte.
gestoken in vernieuwing, verdieping of duiding van de personages. Toch is het zeker geen slechte enscenering. Het toneelbeeld en de
★★★★ De Telegraaf
Thiemo Wind
kostuums zijn traditioneel en sober, maar wel to the point en tot in
In een uitverkocht Wilminktheater kon het publiek genieten van
de kleinste details fraai afgewerkt. Koor en solisten hebben bij deze
Puccini’s Madama Butterfly. Met het aanbreken van de slotfase greep
productie hun natuurlijke uiterlijk behouden. De absolute ster van
Enschede massaal naar de handtasjes, op zoek naar een zakdoek. Toch
deze productie is sopraan Annemarie Kremer. Een jonge sopraan die
wordt de opera niet als een tranentrekker gebracht, integendeel.
in 2012 op het bevrijdingsconcert voor Koningin Beatrix zong, maar
Uit de sobere aankleding en de personenregie van Laurence Dale
vooral in Engeland furore heeft gemaakt. Vanaf haar eerste opkomst
spreekt eerder een koele esthetiek. Die maakt het finale effect en de
tot haar laatste zucht maakte Kremer grote indruk. Niet in de laatste
ontreddering misschien wel des te groter. Annemarie Kremer zet
plaats met een prachtig en uitermate intens gezongen ‘Un bel di
Butterfly overtuigend neer als een zelfbewuste, levenslustige vrouw,
vedremo’. Kremer is een sopraan die nog een grote carrière voor de
niet als een kniezend muisje. Zingen doet de sopraan even prachtig als
boeg heeft: een nieuwe opvolgster van Eva-Maria Westbroek? De
acteren, al zou haar stem in de laagte meer kracht kunnen gebruiken.
Reisopera verdient alle lof voor het feit dat deze ster in wording zich
De donkere alt van Ziu Lin Zhang in de rol van Suzuki zorgt voor een
met een topzware rol in eigen land nu eens goed kan profileren. Niet
mooi contrast. Voor de rol van Pinkerton kwam Sergio Escobar invallen
minder indrukwekkend waren de vocale kwaliteiten van Qiu Lin
en hij nam een nogal schreeuwerige toon mee. De decorontwerper
Zhang: een Chinese alt die de mooiste Suzuki neerzette die ik ooit heb
Gary MacCann heeft van de nood een deugd gemaakt: de eenvoud
mogen horen.
zegeviert. Dirigent Timothy Henti moet wel proberen Puccini’s opera ★★★★ NRC Handelsblad
niet te veel voort te laten kabbelen.
Mischa Spel
Een bewogen geschiedenis is het, die van de Nederlandse Reisopera. Theaterkrant
Oswin Schneeweisz
Directeur Nicolas Mansfield slaagde er in het gezelschap na de
Minimalistische Butterfly met Kremer als absolute ster. Voor de ogen van
subsidiekrimp van 2012 te doen herrijzen als het low budget-high
koning Willem Alexander, aanwezig op het zestigjarig jubileumfeestje
potential-productiehuis dat het nu is. Over de Reisopera wordt
van de Nederlandse Reisopera, blies Cio-Cio-San haar laatste adem uit.
gesproken. Ook de jubileumvoorstelling van Puccini’s Madama
Wat vooraf ging aan deze daad van zelfdoding was zowel gebrekkig als
Butterfly was een enorm succes – in alle opzichten. Regisseur Laurence
geniaal. De Madama Butterfly is een van Puccini’s bekendste opera’s
Dale beende Butterfly maximaal uit, en als er één opera is die ook
en dat is vooral te danken aan de overdaad aan prachtige muziek en
weinig nodig heeft, is het deze wel. Dale geeft het verhaal wat nodig
niet zozeer aan de spanningsloze verhaallijn. Het is de opera van het
is om maximaal te schuren: begrip, ruimte en contrast. Het decor
grote wachten: Butterfly wacht driekwart van de opera op een vrijer
bestaat slechts uit een roterende rots in de vorm van een voorplecht.
die niet komt en het publiek wacht driekwart van de opera op een
Alle componenten droegen bij aan de kracht van de voorstelling: het
20
decor en de belichting, met een poëtisch woud van oplichtende, glazen
de Chinese alt Qiu Lin Zhang (Suzuki) en, vooral, sopraan Annemarie
bellen tijdens de liefdesnacht. In de bak: het onder Timothy Henty
Kremer, de vleesgeworden Butterfly. Door haar fenomenale zang en
zowel bij de strijkers als blazers warmbloedig spelende mixorkest
geloofwaardige acteerprestaties was zij in feite degene die de voor
van musici uit Het Gelders en HET Symfonieorkest. In de cast miste
stelling droeg. Haar grote aria uit de tweede akte (Un bel di vedremo),
invaltenor Sergio Escobar (Pinkerton) lyriek in de hoogte, maar verder
gezongen op een van de hoogste punten van de draaischijf, was
muntten alle zangers – ook het koor Consensus Vocalis – uit in karak
letterlijk het hoogtepunt van de jubileumavond. Het orkest, een com
ter en/of kleur. Warm, fraai en empathisch waren Qiu Lin Zhang
binatie van Het Gelders Orkest en HET Symfonieorkest, speelde de
(Suzuki) en Roderick Williams (consul), maar de grootste triomf was
prachtige melodieën van Puccini ingetogen en gedragen, als een
voor Annemarie Kremer in de titelrol. Sopraan Kremer is geen prille
verlengstuk van het sobere decor.
Cio-CioSan maar een Butterfly die je met compromisloze vocale straal kracht meesleurt naar het eind. Niet te missen, deze Butterfly. En voor
Place de l’Opera
wie nooit een opera zag, is dit een ideale instapvoorstelling.
Een sobere Butterfly luidt het jubileum van de Reisopera in. Een
Jordi Kooiman
draaiend rotsblok. Daar moeten de zangers het mee doen in Laurence ★★★ Volkskrant
Guido van Oorschot
Dale’s productie van Madama Butterfly. Maar aan emoties geen gebrek.
Jubilerende Reisopera brengt koele Butterfly.
Met Annemarie Kremer als kopstuk creëert de cast groots drama. De
In het Enschedese Wilminktheater zal ook koning Willem-Alexander
sobere aanpak van regisseur Laurence Dale en ontwerper Gary McCann
even hebben geslikt toen de arme Butterfly zich een dolk door het hart
heeft in mijn ogen zijn sterktes en zwaktes. Als Butterfly ‘Un bel dì
stak. Listig bereidt Puccini die climax voor, met tjilpmuziek, zoemkoor
vedremo’, de bekendste aria uit de opera zingt, is dat een magistraal
en giftige maten. Toch: het verdriet rond Butterfly blijft aan de koele
moment. Staand op de hoogste punt van het rotsblok zuigt ze alle
kant. Deels komt dat voor rekening van de Britse dirigent Timothy
aandacht naar zich toe. Ze treft je met zowel medelijden als ontzag.
Henty. Sfeer scheppen lukt hem wel, met in de bak de gecombineerde
Ze staat daar zo fier en majestueus. Helaas zakt het verhaal vervolgens
krachten van Het Gelders Orkest en HET Symfonieorkest. Sympathiek
langzaam weg in een wat lome atmosfeer. Dale heeft enkel die ene
ook hoe hij de zangers uit de buurt houdt van de snik. Maar op de
rots tot zijn beschikking en lijkt daar op een gegeven moment geen
tovenarij van Puccini’s noten drukt hij zelden door. (-) B.F. Pinkerton
raad meer mee te weten. Hij laat het ding maar draaien en draaien,
scharrelt helaas onwennig over het toneel, in het lijf van de invallende
tot het effect afgesleten is. Dan klinkt het beroemde ‘humming
Spaanse tenor Sergio Escobar. Valt zijn bleke acteerwerk nog te
chorus’, intiem en wonderschoon gezongen door Consensus Vocalis,
begrijpen, de decibellen stammen uit een ander universum. Zo kan er
en vervolgens lokt de verschijning van Pinkerton, zijn Amerikaanse
weinig opbloeien met de Nederlandse sopraan Annemarie Kremer die
vrouw Kate en de consul Sharpless een krachtige scène met Butterfly’s
de titelrol vertolkt. Zij heeft een mooie, ronde basisklank. Het Butterfly-
vertrouwelinge Suzuki uit, waarin de tragiek van de situatie vanuit vier
parlando ligt haar goed. Tegelijkertijd schemert er een verbetertraject
perspectieven oplicht. Een onmisbare opmaat naar het einde. Dale
voor stemprojectie en kleurvermogen.
regisseert het met veel gevoel voor esthetiek en een perfecte timing. Mijn hart wint hij ermee. Hij laat opera in zijn meest pure vorm zien,
De Twentsche Courant Tubantia
Herman Haverkate
als een drama rond de mens en zijn universele emoties. Vocaal wist
Groots zingende Butterfly in een sober jubileum. De kracht van de
sopraan Annemarie Kremer als Butterfly mij het meeste in die emoties
voorstelling zat ‘m vooral in de muzikale prestaties van enkele solisten:
mee te slepen. Met afwisselend intieme pianissimi en dikke, gulle no
21
Podia Reisopera
ten creëerde Kremer een Butterfly met wie je intens kon meeleven en
Meezing-Messiah in Carré
meevoelen. Haar vertolking van ‘Un bel dì vedremo’ was meesterlijk
Op zondag 6 december om 15.00 uur wordt er in Carré in Amsterdam
en tijdens haar sterfscène was de spanning om te snijden. In Qiu Lin
een Meezing-Messiah gehouden, georganiseerd door de Reisopera en
Zhang had Kremer een voortreffelijke Suzuki aan haar zijde. Zhang
Carré.
zong haar rol met diepe, warme stem; een geluid waar een wereld
Nicolas Mansfield zal dirigeren.
aan zorg en verdriet in weerklonk. De Chinese alt kreeg voor haar
Aanmelden en kaartverkoop via de website van Carré.
knappe optreden een zeer genereus applaus. Roderick Williams gaf Sharpless een jong gezicht. Kleine maar uitstekende bijdragen waren
Operalunches
er van Ruth Willemse (Kate Pinkerton), Robert Burt (Goro), Peter
De volgende Operalunches in Theater Concordia in Enschede zijn op
Brathwaite (Yamadori) en Vitali Rozynko (Il Commissario Imperiale).
25 januari
De musici van Het Gelders Orkest/HET Symfonieorkest gingen onder
29 februari
leiding van Timothy Henty voor mijn gevoel enigszins onvoorspelbaar
25 april
door de partituur. Er waren momenten van verzengend drama, maar
Van half 1 tot half 2.
er waren ook momenten dat de orkeststeun verflauwde. In de finale
Een operalunch kost 10 euro
viel niettemin alles op zijn plek en bekrachtigde het orkest met luisterrijke klanken de zelfdood van Butterfly. Als de Reisopera dit
Il Matrimonio Segreto | Cimarosa
soort apotheoses blijft scheppen, dan is er zeker toekomst!
Hengelo | Rabotheater | 5 maart 20.00 uur Deventer | Schouwburg | 11 maart 20.00 uur Amsterdam | Stadsschouwburg | 18 maart 19.30 uur
Lezers Schrijven
Amsterdam | Stadsschouwburg | 23 maart 19.30 uur
Geachte redactie,
Amahl and the Night Visitors | Menotti
Gisteravond heb ik Madama Butterfly gezien. De rol van Madama
Maastricht | Theater aan het Vrijthof | 20 december 14.30 uur
B. was fantastisch, wat een stem en wat een zangpartij. De stem van
Den Bosch | Theater aan de Parade | 2 januari 14.00 uur en 16.00 uur
Suzuki was van een ontroerende schoonheid: prachtige alt.
Enschede | Wilminktheater | 3 januari 15.00 uur
Maastricht | Theater aan het Vrijthof | 31 maart 20.00 uur
Het decor was in al zijn eenvoud rustgevend en kon door gebruik te maken van verschillende belichting voortdurend van rol veranderen. Dan weer een huis, dan een kade, een heuvel, ja zelfs een graf. Juist door deze eenvoud kon het verhaal in al zijn puurheid worden verteld. Het totaalbeeld was sprookjesachtig, zeker aan het eind van de eerste akte, toen er een sterrenhemel naar beneden kwam. Visueel werd ik ondergedompeld in een betoverend schouwspel. Hulde aan de regisseur en de belichtingsartiest.
Lukie Oosterhuis
22
Toneelmeester Johannes ZomerVijver: van semi-overheid naar zzp-er
Ingrid Blans
Het was een hecht clubje van zo’n vijftien man dat bij een opera-
hij de decors voor een Zwitsers/Duits bedrijf met hoofdvestiging in
uitvoering garant stond voor de realisatie van het technische gedeelte:
Turkije. Het bedrijf runde dure bungalowparken in landen rondom
de belichting, het geluid/AV en de techniek. Zó hecht dat ze er niet
de Middellandse Zee. Taak van Johannes: decors bouwen voor Disney-
voor terugdeinsden zich ook in hun vrije tijd voor elkaar in te zetten,
achtige producties in de amfitheaters in het park. Tarzan, Carmen, Les
bij elkaar te klussen. ‘Dat is wat me het meest teleurgesteld heeft…
Misérables. Johannes was de creatieveling. Ontwierp de panelen en
nadat we allemaal ons ontslag hadden gekregen, is die saamhorigheid
verwerkte daarin de wensen van de regisseur. Timmeren en lassen
snel versnipperd. Die verbondenheid… helemaal weg. Veel collega’s
deden anderen, hij had een onbeperkt budget.
die ik hoor, hebben daar last van.’ Eind jaren ’90 wilde ZomerVijver wel weer terug naar Nederland; hij Ook voor Johannes viel het doek in 2013 toen de directie van de
kwam als freelancer terecht bij de Reisopera, waar hij in 2000 een
Nationale Reisopera zich genoodzaakt zag het middel van de massale
vast contract kreeg. Hij herinnert zich zijn eerste entree in de oude
ontslagaanzegging toe te passen om te kunnen overleven. De club
Schouwburg aan de Langestraat nog: ‘Zo, dit is dus een theater.’ Hij
waar hij deel van uitmaakte wist al ver van te voren dat het ontslag
had niet de herinnering ooit een theater van binnen gezien te hebben;
er aan zat te komen. Het viel de ‘clubleden’ zwaar dat zij niet werden
het verschilde nogal met de amfitheaters in de open lucht die hij tot
gehoord, althans: zij hadden het gevoel niet gehoord te worden.
dan toe gewend was.
Johannes daarover nu: ‘Het zou best kunnen dat er wel degelijk naar
Operafan? ‘Nee. Klassieke muziek heb ik altijd aangenaam gevonden,
onze positie gekeken is, dat het beste er voor ons is uitgesleept. Maar
maar een fan kun je mij niet noemen. Opera’s herinner ik me alleen
ja, we werkten daar al zo’n tien, vijftien jaar… dan krijg je het gevoel:
als iemand me vertelt hoe het decor er ook alweer uit zag.’
het bedrijf is van ons’. Feit is dat er een mooie gouden handdruk werd meegegeven. Daar werd de club dan wel weer een beetje baldadig
De inhoud van het werk veranderde, ZomerVijver switchte van
van … debiteerden grootspraak: ‘Wat zullen ze raar opkijken als we er
creatief naar techniek. Maar had daar vrede mee omdat dit werk hem
juichend uitgaan’.
de gelegenheid gaf meer aaneengesloten vrije tijd aan zijn eigen beeldende kunst te besteden. En toen viel het ontslag.
De stemming werd minder. Barbecueden de kameraden het laatste jaar met hun gezinnen regelmatig met elkaar, de barbecue na het
De gouden handdruk stelde hem in staat het even kalm aan te doen
feitelijke ontslag, zo vast voorgenomen, heeft nooit plaats gevonden.
om zich te her-vinden. Maar op het moment dat hij er klaar voor was,
De club viel uit elkaar.
was er geen werk. Hij had van het ook meegegeven cursusgeld nog wel zijn vrachtwagenrijbewijs gehaald om voor theaters interessanter
Johannes Vijver (*1968), echtgenoot van A. Zomer en als gezin
te zijn. Decors in eigen beheer vervoeren, wél zo goedkoop. Hoewel er
door het leven gaande als ZomerVijver (een kwestie van in de prak
zich misschien een mogelijkheid zou kunnen hebben voorgedaan om
tijk gebrachte emancipatie) heeft opleidingen gevolgd aan de mode
weer terug te keren bij de Reisopera op het moment dat die behoefte
vakschool en de grafische school, waarna hij in 1995 afstudeerde aan
had aan zijn vakmanschap, is hij er niet achteraan gegaan om die post
de Kunstakademie Minerva in Groningen, richting tekenen, schilderen
te bemachtigen. ‘Ik kon het niet, ik voelde me gedumpt, afgewezen.
en grafiek. Van meet af aan heeft hem voor ogen gestaan dat hij in
Had meer tijd nodig om er overheen te komen.’
loondienst wilde, gewoon een vaste baan. Zo’n vijf jaar verzorgde
23
Er is leven na de Reisopera
Inmiddels is Johannes ZomerVijver op nieuwe condities als zzp-er
9 januari stelt hij zijn werk tentoon in het Kulturhus Hasselo in
terug bij de Reisopera. Er heeft zich weer een club gevormd… de sfeer
Hengelo.
is weer goed, maar een gewaarschuwd mens telt voor twee. Hij krijgt
We praten na over het stijlvolle decor van Madame Butterfly. Nee, hij
een dagdeelvergoeding en is daar tevreden mee. Als hij vrij is, krijgt hij
heeft de opera niet in haar geheel gezien, alleen details. Zijn werk
niet betaald en er is geen pensioenregeling. Het decorbudget is danig
maakt dat niet mogelijk. We zijn het eens over de schoonheid van
terug geschroefd. Had je vroeger één bouwdag en één belichtingsdag
het stijlvolle decor in al zijn eenvoud. Johannes: ‘De suggestie was zó
met op dezelfde avond de voorstelling, nu moet bouwen, techniek/AV
mooi. Zó staat er een rots en plotseling is het een boot. Het publiek
en voorstelling op één en dezelfde dag. De vrije tijd wordt in het atelier
moet het zelf invullen. Dát is decor.’
doorgebracht, er ontstaan weer werken van zijn hand. Tekeningen, schilderstukken, beelden. ZomerVijver doet mee aan kunstroutes in het land - óók aan de Kunst- en Landschapsroute Lonneker. En vanaf
Johannes ZomerVijver voor het werk Zieuwent I, II en III - 2015 - acryl op pallethout - 190 x 100 cm.
24
Reisvoorwaarden Beste operavrienden,
Als uw huisgenoten mee willen reizen,
Er bestaat altijd veel belangstelling
verdient het dus aanbeveling om hen
voor onze operareizen, die in eerste
voor 10 euro lid te maken van onze
instantie bedoeld zijn voor onze leden.
vereniging. Voor andere nieuwe leden
Acceptatie vindt plaats in volgorde
geldt een contributie van 30 euro.
van aanmelding. Introducés zijn
Om mee te kunnen met onze operareis
alleen welkom als er plaatsen over
in maart 2016 moet u per 1 januari
zijn (meestal is er een wachtlijst).
2016 lid zijn van onze vereniging.
1. Deelname aan de operareis is uitsluitend voorbehouden aan leden
van de volledige reissom op bankrekening nl34 abna 0445 1413 87;
van de vereniging ‘Vrienden van de Nederlandse Reisopera’, die op 1
(bic: abnanl2a) t.n.v. ‘Ver. Vrienden van de Nederlandse Reisopera’
januari voorafgaande aan de datum van de aanvang van de operareis
of na inning via een eenmalige automatische afschrijving.
lid zijn, dan welhuisgenoot-lid zijn.
10. De deelnemer van de Operareis heeft het recht de geboekte reis
2. Het bestuur der vereniging behoudt zich het recht voor om, zonder
per aangetekende brief (Vrienden van de Reisopera, t.a.v. H. Hoving,
opgaaf van redenen, een inschrijving niet te accepteren.
Gronausestraat 565, 7534 aa Enschede)
3. Deelname aan de Operareis geschiedt voor eigen risico.
of per e-mail:
[email protected] te annuleren.
4. De reissom is op basis van verblijf op een 2-persoonkamer. Indien de reiziger alleen verblijft in een kamer, geldt er een toeslag voor het
Per deelnemer zijn hiervoor (naast eventuele reserveringskosten) de
alleengebruik.
volgende bedragen verschuldigd:
5. Inbegrepen in de reissom: vervoer per touringcar;
bij annulering tot 28 dagen voor vertrek 50% van de reissom;
hotelaccommodatie; ontbijten, eventuele maaltijden, toegangs
bij annulering vanaf 28 dagen voor tot 14 dagen voor vertrek 80%
kaart(en) voor opera uitvoering(en). Alles als omschreven in het
van de reissom;
reisprogramma.
bij annulering vanaf 14 dagen voor vertrek de volledige reissom.
6. Niet inbegrepen in de reissom: de reis van uw woonplaats naar opstapplaats touringcar v.v.; alle niet inbegrepen maaltijden;
advies: Om de eventuele financiële risico’s bij annulering af te dekken
verzekeringen; uitgaven van persoonlijke aard, zoals dranken,
adviseren wij u zelf een annuleringsverzekering af te sluiten.
souvenirs e.d.. 7. De vereniging ‘Vrienden Van de Nederlandse Reisopera’ kan op
11. Het afsluiten van voldoende, adequate verzekeringen behoort tot
geen enkel gebied aansprakelijk gesteld worden.
de persoonlijke verantwoordelijkheid van de deelnemers.
8. De reisorganisatie en de voor haar optredende personen zijn
Indien tijdens de reis of achteraf blijkt dat de deelnemer niet het
nimmer aansprakelijk en nemen geen enkele verantwoording op zich
advies ter zake heeft opgevolgd, dan is de vereniging op geen enkele
voor de gevolgen van eventuele onjuistheden en/of schade, die uit
wijze aansprakelijk voor enige schade, die de deelnemer als gevolg
door hen gegeven aanwijzingen kunnen voortvloeien.
van het feit dat hij/zij zich niet of voldoende heeft verzekerd, mocht hebben geleden.
advies: Gezien de punten 3, 7 en 8 is het afsluiten (door de deelnemer)
12. Door ondertekening van het inschrijvingsformulier geeft
van een reisverzekering, dan ook sterk aan te raden.
de inschrijver aan kennis te hebben genomen van de reis- en annuleringsvoorwaarden en hiermede akkoord te gaan.
9. De reis wordt pas als definitief geboekt beschouwd na ontvangst
25
Operareis naar Hamburg
De reiscommissie (bestaande uit de gebroeders Herman en Jan Lok,
Onderstaand inschrijvingsformulier sturen naar:
en Annette Reyes) is er in geslaagd een operareis samen te stellen die
Vrienden Nationale Reisopera
ons naar Hamburg voert, een immense Duitse stad gelegen aan de
Westronde 8, 7213 dk Gorssel
rivier de Elbe, ongeveer 320 km. verwijderd van hotel Frans op den Bult te Deurningen.
Voor meer informatie kunt u bellen met Herman Lok: 074-2916272.
De touringcar vertrekt daar op 10-03-2016 om 9.30 uur.
De reissom wordt in de eerste maanden van 2016 automatisch afgeschreven. Wij nemen alleen formulieren in behandeling die per
In de Staatsoper Hamburg gaan we drie opera’s zien en horen:
post zijn verzonden. Meld u dus niet aan per e-mail! Sluitingsdatum
op donderdag 10 maart 2016 van 19.30 -22.30 uur
voor aanmelding is 1 januari 2016.
Il Barbiere di Siviglia van Gioachino Rossini.
Later volgt meer informatie.
op vrijdag 11 maart 2016 van 19.30 - 22.30 uur Luisa Miller van Giuseppe Verdi
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
op zaterdag 12 maart 2016 van 19.00 uur tot 22.30 uur
Ik ga mee met de operareis naar Hamburg, Duitsland
Guillaume Tell van Gioachino Rossini
van donderdag 10 maart 2016 t/m zondag 13 maart 2016.
De reis is geboekt voor 4 dagen, van 10 tot en met 13 maart 2016
naam: dhr. | mevr. ..…………………………………………………………………………
Kosten: € 399,– per lid van onze Vriendenvereniging bij boeking van
adres ..……………………………………………………………………………………………
een tweepersoonskamer.
postcode | woonplaats ………………………………………………………………………
Voor een eenpersoonskamer geldt een toeslag van € 60,–.
telefoon …………………………………………………………………………………………
Om mee te kunnen met onze operareis in maart 2016 moet u per
e-mail ……………………………………………………………………………………………
1 januari 2016 lid zijn van onze vereniging: de contributie bedraagt € 30,– per jaar.
Ik kom met één / twee personen *
Als uw huisgenoten mee willen reizen, kan dat mits ze tijdig voor
ik wil graag een één- / tweepersoonskamer *
€ 10,– huisgenootlid zijn geworden.
Ik kom met eigen vervoer naar hotel-restaurant Frans op den Bult,
Andere introducé’s zijn alleen welkom als er plaatsen over zijn en
Vliegveldstraat 20 te Deurningen / haal me van station Hengelo *
voor hen geldt een toeslag van € 20,–.
* doorstrepen wat niet van toepassing is
De genoemde kosten omvatten: koffie en gebak bij vertrek, de reis per bus, drie overnachtingen met ontbijtbuffet, drie
Dieetwensen en opmerkingen:
driegangendiners, toegang tot zwembad, sauna en fitnessruimte
……………………………………………………………………………………………………
in ons hotel Holst, Hamburg-Rosengarten (een half uur rijden, 26 kilometer verwijderd van de Staatsopera), bezoek aan een slot,
Ik heb kennis genomen van de reis- en annuleringsvoorwaarden en
afscheidsdiner na terugkomst, en… natuurlijk de entreekaartjes voor
ga daarmee akkoord.
de opera’s. Er kunnen 60 mensen mee in de bus en let wel… we weten dat er veel animo is!
Handtekening:
26
Operanieuws
Ontslagen Eric Fennell (Pinkerton) eist geld van Reisopera
kennen we van hun bijdragen aan succesvolle voorstellingen van
De tenor Eric Fennell, die in de Butterfly van de Reisopera de rol van
de Nederlandse Reisopera. ‘Jenufa’ was de laatste première van dit
Pinkerton zou spelen, is kort voor de première ontslagen omdat zijn
seizoen in Hannover en wordt het seizoen 2015-2016 hernomen.
stem niet boven de muziek uitkwam. Voor de buitenwereld heette
Kelly God was een prachtige Sieglinde in Wagners ‘Ring’, Robert
het dat hij stemproblemen zou hebben. De Spanjaard Sergio Escobar
Künzli zong Tristan en Floris Visser tekende voor de regie van de
nam zijn rol over bij de première. Hij zong drie voorstellingen, de
bejubelde ‘Orfée et Euridice’.
Portugees Bruno Ribeira deed er daarna nog negen. Fennell eist nu voor de rechtbank geld van de Reisopera. Volgens
De voorstelling die Floris Visser regisseerde bij Opera Trionfo
De Twentsche Courant Tubantia voor 32 repetitiedagen en voor de
van Benjamin Brittens opera ‘Owen Wingrave’ wordt dit seizoen
misgelopen voorstellingen, waarvoor hij 2300 euro per avond zou
overgenomen door het Theater van Osnabrück. Wie deze
krijgen. De tenor kreeg 2.000 euro reis-en verblijfkosten en eist nu
indrukwekkende productie heeft gemist krijgt hier de kans deze
27.600 euro en nog een schadevergoeding.
zelden uitgevoerde opera te zien. Evenals bij Opera Trionfo vertolkt
De NRO heeft hem 7.500 euro aangeboden, maar daar ging hij niet
de sopraan Francis van Broekhuizen de rol van Miss Wingrave in
mee akkoord.
Osnabrück.
Een schikkingspoging door rechter en operaliefhebber Vermeulen
De première is op 16 januari 2016.
mislukte. De uitspraak luidde dat de Reisopera 19.084 euro moet betalen aan
De voorstelling van de opera ‘La Muette de Portici’ van Daniel
Eric Fennell. Ook de proceskosten komen voor rekening van de
Francois Esprit Auber, die we in mei 2010 tijdens de Operareis
NRO.
in Dessau in het Anhaltisches Theater met de Vrienden van de Nationale Reisopera bezochten, is door het label CPO op CD uitgebracht. Er is veel Nederlandse inbreng. In de eerste plaats de dirigent Antony Hermus, en verder de sopraan Angelina Ruzzafante
Het Geluid krijgt prijs
en de bariton Wiard Withold.
Muziektheatercollectief Het Geluid uit Maastricht heeft de Berliner
Zij krijgen bij www.operamagazine.nl een zeer lovende recensie.
Opernpreis 2016 gewonnen, een tweejaarlijkse prijs voor jonge, vernieuwende makers van muziektheater. Zij krijgen de prijs voor
De Nederlands sopraan Iris van Wijnen stelde zich op donderdag
hun Wesendonck-Lieder Heute , een samenwerkingsproject met
29 oktober 2015 voor als nieuw lid van de operastudio van de
de Nederlandse Reisopera en het Theater aan het Vrijthof uit
Bayerische Staatsoper in München.
Maastricht. Deze productie reisde in 2013 als randprogramma mee
De Bayerische Staatsoper behoudt zich de optie voor om leden van
met de Tristan und Isolde tournee van de NRO.
de operastudio in het ensemble van de Bayerischen Staatsoper op te nemen. De operastudio speelt dit seizoen onder andere ‘Albert
Meer nieuws
Herring’ van Britten.
In de Staatsoper Hannover is op zaterdag 11 juli een bijzonder mooie
Lees meer op www.staatsoper.de
‘Jenufa’ in première gegaan in de regie van Floris Visser en met
o.a. Robert Künzli en Kelly God in de belangrijkste rollen. Alle drie
Wim Stam
27
Podia
Amsterdams Opera Koor
Opera Zuid
Het Amsterdams Opera Koor bestaat 65 jaar en zal op zaterdagavond
La Bohème|Puccini
12 december in de Noorderkerk in Amsterdam met het oog op Kerst
Eindhoven | Parktheater | 19 mei 10.00 uur ( try-out)
een concert geven.
Eindhoven | Parktheater | 21 mei 20.00 uur ( première)
Muziek van Verdi, Rossini, Mascagni, Ponchielli, Ramirez, Fauré en
Tilburg | Schouwburg | 26 mei 20.15 uur
Adam.
Leeuwarden | De Harmonie | 28 mei 20.15 uur
Solisten: Gabrielle Mouhlen, sopraan
Heerlen | Parkstad Limburg Theaters | 31 mei 20.00 uur
Harrie van der Plas, tenor
Hasselt | Cultuurcentrum | 2 juni 20.00 uur (semiscenisch)
Bas Kuijlenburg, bas-bariton
Sittard | Stadsschouwburg | 4 juni 20.00 uur
Op de concertvleugel: Kimball Huigens
Den Bosch | Theater aan de Parade | 7 juni 20.00 uur
Dirigent: Ago Verdonschot.
Groningen | Stadsschouwburg | 9 juni 20.15 uur
www.operakoor.nl of
[email protected]
Maastricht | Theater aan het Vrijthof | 11 juni 20.00 uur Zaandam | Zaantheater | 14 juni 20.15 uur Den Haag | Zuiderstrandtheater | 16 juni 20.00 uur
Nationale Opera
Rotterdam | Schouwburg | 18 juni 20.15 uur
Ariodante | Händel | 17, 20, 23, 25, 28, 31 januari en 3 februari
Utrecht | Stadsschouwburg | 21 juni 20.00 uur
Chovansjtsjina | Moessorgski | 27 februari en 1, 4, 10, 13, 16, 20 maart
Valkenburg | Openluchttheater | 23 juni 19.30 uur
Il Matrimonio Segreto | Cimarosa | co-productie met Reisopera en Opera Zuid. De Nationale Opera viert het 50-jarig bestaan met twee wereldpremières en tal van nieuwe voorstellingen en initiatieven. Only the sound remains | Saariaho | 15, 19, 22, 24, 27, 29 maart Blank Out| Van der Aa | 20, 21, 25 maart Roméo et Juliette | Hector Berlioz | 15, 16, 20, 21, 24, 25, 29 april en
Boekje over Forum
1 mei
Puck Kooij, jarenlang vaste medewerkster van Opera Informa en als
Don Giovanni | Mozart | 7, 10, 15, 18, 21, 24, 26, 29 mei
vrijwilligster archivaris van de Reisopera, legt de laatste hand aan een
Pique Dame | Tsjaikovski | 9, 12, 15, 18, 21, 24, 27, 30 juni en 3 juli
boekje met illustraties over 38 jaar Forum, van 1955 tot 1994 voorloper
Theatre of the World | Andriessen | 11, 13, 14, 16, 17, 19 juni
van de Reisopera. Het boekje wordt uitgegeven onder auspiciën
Twee concerten met Eva-Maria Westbroek op 29 juni en 1 juli
van de Reisopera in beperkte oplage (mede afhankelijk van de belangstelling) en zal 10 euro kosten. Te bestellen bij Puck Kooij, tel. 053-4358159 of de Reisopera, tel. 088-0285000.
28
Opera-CD/DVD-recensies
André Campra - Tancrède
Les Martyrs - Donizetti
André Campra’s Tancrède heeft een bescheiden geschiedenis op
Les Martyrs, een vrijwel vergeten ‘Franse’ opera van Donizetti, is
de plaat: er verschenen ooit hoogtepunten op DG en er is een live
zijn leven begonnen als Poliuto. Het libretto was gebaseerd op het
registratie onder Jean-Claude Malgoire op Erato, met François le Roux
toneelstuk Polyeuctus van Pierre Corneille. Vanwege de keuze van
in de titelrol. Een nieuwe opname is nu verschenen en dat is goed
het onderwerp (het leven en de martelaarsdood van de heilige) greep
nieuws: deze mooie tragédie lyrique is een werk dat per akte beter
de censor in en werd de première in Napels afgelast. Eenmaal in
lijkt te worden en dat eindigt met een hartverscheurende solo voor
Parijs heeft Donizetti bij Eugène Scribe een nieuw libretto besteld
de hoofdrolspeler. Hij is de ridder Tancredi: niet die van Voltaires
en componeerde hij er een nieuwe ouverture en een paar solo’s voor
tragedie, waar Rossini een opera van maakte, maar die uit het epos
de hoofdrol bij. Ondanks het aanvankelijke succes is De Martelaren
Gerusalemme liberata van Torquato Tasso, tevens de inspiratiebron
van de affiche verdwenen: daarvoor in de plaats kwam, al is het
voor Monteverdi’s Combattimento di Tancredi e Clorinda. Campra
mondjesmaat, Poliuto terug. In oktober 2014 heeft Opera Rara Les
voorzag het verhaal van verfijnde muziek, die wat traditioneel begint
Martyrs in de studio opgenomen, een concertante uitvoering in
in de Proloog, maar die leidt naar adembenemende divertissementen
november volgde. Joyce El-Khoury, hier duidelijk in de voetsporen van
en een aantal bijzonder fraaie aria’s en duetten. Deze nieuwe opname
Leyla Gencer tredend, is een perfecte Pauline: dromerig, liefhebbend
is ook weer live, maar van het publiek heeft men eigenlijk geen
en als een leeuw vechtend voor het leven van haar echtgenoot.
last. Koor en orkest onder leiding van Olivier Schneebeli geven een
Haar confrontatie in de derde acte met Sévère, haar doodgewaande
kleurrijke maar niet opdringerige weergave van de partituur. Sopraan
geliefde (een zeer indrukwekkende David Kempster), is gewoon hart
Chantal Santon is als Herminie op haar allermooist in de prachtige
verscheurend. Michael Spyres is een zeer heroïsche Polyeucte en in
aria Cessez, mes yeux in het derde bedrijf. Als de onfortuinlijke
Oui, j’irai dans leurs temples laat hij een perfecte, voluit gezongen
gelieven Tancrède et Clorinde zingen de mezzosopraan Isabelle
hoge e horen. Het orkest onder leiding van Sir Mark Elder speelt de
Druet en bariton Benoît Arnould met een aangrijpende combinatie
sterren van hemel. Voor mij nu al de opera-opname van het jaar.
van jeugdige frisheid en dramatische warmte.
Hein van Eekert (4-2015)
Basia Jaworski (3-2015)
29
Recensies van CD’s en DVD’s op operagebied worden geleverd door deskundigen van de vereniging Klassieke Zaken. Deze rubriek wordt verzorgd door Peter Nijland van boekhandel Broekhuis in Enschede, waar de besproken artikelen te verkrijgen zijn.
L’Orfeo - Monteverdi
D’Aran - Gilbert Bécaud
In 2002 bracht Jordi Savall met zijn Le Concert des Nations en
Angelo – een uit de zee geviste drenkeling – wordt tot leven gewekt,
La Capella Reial de Catalunya een mooie L’Orfeo van Claudio
doet zich voor als een prins uit een ver land, wordt verliefd op
Monteverdi in het Gran Theatre del Liceu in Barcelona. Met zijn haast
Maureen die tijdens de afwezigheid van haar verloofde Sean op diens
volksmuzikale benadering bracht Savall Monteverdi’s klassieker tot
blinde moeder past, Sean komt terug, er is een duel, Maureen wordt
leven, en de dvd die kort na deze uitvoering verscheen is en blijft een
blind en alles eindigt daar waar het begonnen is: in zee. Zeg maar een
van de opvallendste Orfeo-registraties tot nu toe. Omdat dit vooral te
postmoderne Senta en Holländer. Het was nogal een karwei om te
danken is aan de wijze waarop de warmbloedige Spaanjaard Savall en
achterhalen waar Opéra d’Aran van Gilbert Bécaud over gaat, want de
de solisten de mediterrane zon door de noten van Monteverdi laten
cd-uitgave is buitengewoon onzorgvuldig. Geen libretto, niet eens een
schijnen, is het verheugend dat deze uitvoering nu eindelijk op cd
synopsis, en je moet ook je best doen om de rolverdeling te vinden.
verschenen is. De registratie heeft inmiddels een legendarische status.
De muziek is zeer filmisch. Geen wonder: Bécaud heeft, voordat hij
Niet alleen is het een mooie familie-aangelegenheid met zowel Savalls
Édith Piaf ontmoette en zijn ware roeping had gevonden, gewerkt
echtgenote, de in 2011 overleden Montserrat Figueras, als zijn dochter
als filmcomponist. De met Ierse volksmuziek gelardeerde opera doet
in de rollen van respectievelijk La Musica en Euridice, ook is het een
ook veristisch aan. En ik bespeur een vleugje Britten (Peter Grimes!).
opname van Figueras in haar allerbeste tijd. En dochter Arianna doet
De uitvoering is zonder meer fenomenaal. In haar laatste aria van
geenszins voor haar moeder onder als een ontwapenende Euridice.
de eerste acte weet Rosanna Carteri (Maureen) mij werkelijk te
Bovendien levert mezzosopraan Cécile van de Sant met een bijrol als
ontroeren. Agnès Disney (Mara) is voor mij een ware ontdekking, zeer
Speranza een mooi Nederlands aandeel. Muziek van ruim vierhonderd
imponerend hoe zij de blinde vrouw gestalte weet te geven. Georges
jaar geleden, die klinkt als een intieme hedendaagse musical.
Prêtre dirigeert erg bevlogen en geeft het werk de grimmigheid die
het verdient.
(KZ 3-2015)
Basia Jaworski (5-2015)
30
Colofon
Vereniging Vrienden Nederlandse Reisopera
Opera Informa
Bestuur Peter Tiehatten | Voorzitter Henk Hoving | Penningmeester Maria Kranendonk | Secretariaat /Ledenadministratie Fen Koffijberg | Opera Informa Koos Huffermann Patricia Kuiper
Uitgever | Vereniging Vrienden Nederlandse Reisopera Redactie | Fen Koffijberg Vaste medewerkers | Wim Stam, Annette Reyes, Ingrid Blans , Jacqueline van Rooij, Arnoud Brok, en Puck Kooij Aan dit nummer werkten verder mee Benjamin Rous , Margót Veldhuizen
Lidmaatschap Vriend € 30,- | huisgenoot € 10,- per jaar
Opmaak | Gerrit Ebbink |
[email protected] Druk | ctrl-P Grafisch Bedrijf | Hengelo Foto’s
Het bedrag wordt voldaan per automatische incasso aan het begin van het verenigingsjaar dat loopt van 1 januari t/m 31 december. Het lidmaatschap wordt automatisch verlengd, tenzij uiterlijk vier weken voor het verstrijken van het verenigingsjaar schrif telijk is opgezegd bij het secretariaat. iban: nl34abna0445141387 t.n.v. Vrienden Nederlandse Reisopera | Enschede Ereleden | Piet Goedemoed, Louwrens Langevoort, Ans Wijtmans, Tony de Haan, Nel van Duuren Secretariaat en Ledenadministratie Breemarsweg 479 | 7555 KA Hengelo 074 29 14 099
[email protected]
Madama Butterfly | Marco Borggreve © Nederlandse Reisopera 2015 Redactie Opera Informa
[email protected] www.vriendenreisopera.nl www.facebook.com/vriendenreisopera Webmaster | Wij maken Het, Eefde |
[email protected] De standpunten in de artikelen zijn niet altijd die van redactie en/of bestuur. De verantwoordelijkheid ligt bij de auteur. De redactie behoudt zich het recht voor toegezonden artikelen in te korten of niet te plaatsen. Overname van (gedeelten van) artikelen is alleen toegestaan na schriftelijke toestemming van de uitgever. Opera Informa verschijnt drie keer per jaar. ©2015 Vereniging Vrienden Nederlandse Reisopera
Het bestuur verzoekt leden die een nieuw of een ander emailadres hebben gekregen, dit door te geven aan ons secretariaat:
[email protected].
Zie voor advertentietarieven: www.vriendenreisopera.nl
31
32
