Copyright Marlou en Anja Alle rechten voorbehouden Opeenrijtje.com 3.0 [2]

Copyright © Marlou en Anja | Alle rechten voorbehouden | Opeenrijtje.com | [email protected]

3.0

[2]

Voorwoord Voor je ligt het e-book: “Praktisch en Positief – Opvoeden met structuur” van de PEPmethode. Op basis van theorie én aan de hand van ervaring in de praktijk is de PEP-methode ontwikkeld om ouders ondersteuning te bieden bij het opvoeden van hun kinderen. Het opvoeden van kinderen vraagt veel van ouders en gaat altijd door. Daarbij veranderen kinderen, en hun behoeften, snel. Daarom is het niet wonderlijk dat ouders soms ‘vastlopen’ in de opvoeding of in specifieke opvoedsituaties. Iedere ouder heeft wel eens vragen en voelt zich wel eens onzeker. De PEP-methode kan gezien worden als een Oppepper om weer verder te kunnen. Praktisch, zodat je er direct mee aan de slag kunnen en Positief, omdat dat prettig is én tot de beste resultaten leidt! Samen met dit e-book heb je wellicht ook het e-book ‘Gedrag positief beïnvloeden’ aangeschaft. Het is raadzaam beide boeken goed te lezen en toe te passen om zo gewenst gedrag van je kind te laten toenemen! Wij hebben ons gespecialiseerd in ‘visuele ondersteuning binnen de kinderpsychiatrie’. We hebben gemerkt dat er veel vragen van ouders zijn over het ongewenste gedrag van hun kinderen en dan voornamelijk of er manieren zijn om dit gedrag te voorkómen. Want voorkomen is natuurlijk beter dan genezen! Graag wilden wij iets betekenen voor deze ouders/ verzorgers, dat heeft geresulteerd in dit digitale boek. Het boek is echter niet alleen geschikt voor ouders van kinderen met een psychiatrische stoornis, maar voor alle ouders van kinderen die behoefte hebben aan (extra) structuur. Op shop.opeenrijtje.com kun je een PEP-bord bestellen. Dit zijn uniek ontworpen planborden die naast functioneel, ook erg leuk zijn om naar te kijken! Ze spreken zowel ouders als kinderen aan en garanderen een positieve start van het gebruik van een planbord. Wellicht heb je dit e-book samen met een PEP-bord besteld, bijvoorbeeld in het PEP Perfect Pakket. Als dit niet het geval is, is het zeker de moeite waard een kijkje te nemen in de webshop!


3.0

[3]

Niet alleen voor een planbord kun je terecht in onze webshop, maar ook voor handige en unieke assecoires. Zo vind je er:

Picto bewaarmappen

Week- en dagframes


3.0

[4]

Inleiding Het doel van dit boek is om je te laten ervaren dat door eenvoudige maatregelen extra structuur geboden kan worden. Daarmee creëer je meer rust en duidelijkheid voor je kind (en jezelf). Hierdoor neemt ongewenst gedrag (druk, ongehoorzaam, angstig/onrustig) gewoonlijk af. De informatie in dit E-book is gericht op kinderen. Er zijn ook volwassenen die baat hebben bij extra structuur. Bijvoorbeeld volwassenen met een Autisme Spectrum Stoornis of een verstandelijke beperking. Waar ‘kinderen’ staat kan in veel gevallen dus ook ‘volwassenen’ gelezen worden. Uiteraard dien je zelf een vertaling te maken naar de situatie die van toepassing is. Het E-book is zo opgebouwd dat je na het lezen ervan direct zelf aan de slag kunt óf gebruik kunt maken van onze diensten. In dit E-book is informatie te vinden over structuur, pictogrammen, het planbord en meer. Door dit goed te lezen heb je inzicht in de werking van het systeem.

We wensen je veel succes!

Anja Selst en Marlou Wijmans


3.0

[5]

Inhoudsopgave 1.

Structuur ........................................................................................................................................ 7 a.

Belang.......................................................................................................................................... 8

b.

Ongewenst gedrag ....................................................................................................................... 9

c.

Begrip opbrengen voor het gedrag ............................................................................................ 10

2. Pictogrammenstelsels ..................................................................................................................... 12 a.

Het Bliss-symbolensysteem ...................................................................................................... 12

b.

Picture Communication Symbols (PCS) ................................................................................... 13

c.

Het Vijfhoek Pictogrammensysteem ......................................................................................... 13

d.

Eigen interpretatie ..................................................................................................................... 14

3. Werking van pictogrammen .......................................................................................................... 15 a.

Werking van de hersens ............................................................................................................. 15

b.

Voor wie werkt het planbord? ................................................................................................... 16 ADHD ........................................................................................................................................... 17 Autisme ......................................................................................................................................... 17 PDD-nos ....................................................................................................................................... 18 Hechtingsstoornis ......................................................................................................................... 19 Angst/stemmingsstoornis.............................................................................................................. 20 Agressieve gedragsstoornissen ..................................................................................................... 20

4. Planbord ........................................................................................................................................... 21 a.

Algemeen................................................................................................................................... 21

b.

Benodigdheden .......................................................................................................................... 22

c.

Plaats ......................................................................................................................................... 23

d.

Verwijzing ................................................................................................................................. 23

5. Werkwijze/ stappenplan ................................................................................................................ 24 a.

Introductie ................................................................................................................................. 24

b.

Consequent handelen ................................................................................................................. 24

c.

Strijd .......................................................................................................................................... 25

d.

Afhankelijkheid ......................................................................................................................... 26

10 – Stappenplan ................................................................................................................................. 27


3.0

[6]

1. Structuur In dit hoofdstuk gaan we dieper in op structuur en het belang daarvan. Wat is ‘structuur’ eigenlijk? In de van Dale (Nederlands woordenboek) wordt het als volgt omschreven: ‘Manier waarop een samengesteld geheel is opgebouwd’. Zonder dat je je er erg bewust van bent, zit er structuur in veel dingen. Zoals een vergadering op het werk: deze begint bijvoorbeeld altijd met de vaste agendapunten, dan bijzonderheden en dan de rondvraag. Hoewel iedere vergadering anders is, is de structuur vaak ongeveer hetzelfde (het verloopt meestal op ongeveer dezelfde manier). Een ander voorbeeld is zoiets simpels als stofzuigen. Vaak heb je een bepaalde manier van hoe je dit doet (bijvoorbeeld eerst in de keuken, met een ander opzetstukje de bank, de stofzuiger die je op dezelfde plek terug zet etc.). Zonder dat je je er bewust van bent, ben je voorspelbaar bezig en heb je een bepaalde structuur aangebracht. Vaak heb je pas in de gaten hoe gestructureerd dingen zijn als er wordt afgeweken van de structuur. Als de bus die je dagelijks neemt, ineens een andere afslag neemt (omdat er bijvoorbeeld aan de weg gewerkt word), dan merk je dat er onrust ontstaat in de bus. Of denk eens aan stroomuitval. Je bent gewend dat dingen op een bepaalde manier verlopen. Zoals koken, eten, opruimen, muziekje aan, kinderen naar bed, mail lezen en televisie kijken. Dan valt opeens de stroom uit. De oven valt uit, geen licht, tv en computer doen het niet. De meeste mensen redden zich gelukkig prima in het geval van stroomstoring, maar toch brengt dit wel wat onrust met zich mee. Mensen gaan bijvoorbeeld buiten staan om te kijken of ergens anders de stroom nog werkt. Mensen vragen zich af wat er aan de hand is en hoe lang het duurt. Deze onverwachte gebeurtenis kan je wel even wat van je stuk brengen, want het gaat anders dan je had gedacht. Je dagelijkse structuur valt weg.

Structuur is dus een breed begrip. Wij gaan in op structuur in de opvoeding. Wat betekent structuur voor een kind?


3.0

[7]

a.

Belang

Als er structuur is voor een kind, weet het kind waar het aan toe is. Dat geeft overzicht in een situatie. Overzicht is voorspelbaarheid. Ieder kind heeft behoefte aan structuur, rust en regelmaat. Voorspelbaarheid biedt houvast en overzicht in de dagelijkse gang van zaken. Daarnaast zorgt dit ervoor dat een kind (basis)vertrouwen ontwikkelt in zijn ouders en andere volwassenen. Dat zorgt voor een gevoel van veiligheid, wat een belangrijke voorwaarde is voor een optimale ontwikkeling. Het ontbreken van overzicht en structuur zorgt voor een onveilig/ onzeker of onrustig gevoel. Het bieden van structuur aan kinderen zorgt voor rust. Net als veel volwassenen willen kinderen graag weten waar ze aan toe zijn, zodat ze kunnen anticiperen op de situatie. Volwassenen zijn in staat zichzelf te structureren om zo het onzekere/ onveilige gevoel weg te nemen, of anders gezegd zijn wij in staat met de situatie om te gaan. Voor een kind is dit vaak lastiger. Hij of zij heeft hier hulp bij nodig. Volwassenen plannen eigenlijk continue zonder het zelf te beseffen. In je hoofd (en bijvoorbeeld agenda) neem je je dag door en maak je plannen. Zo bedenk je bijvoorbeeld wat een handige volgorde is om activiteiten uit te voeren. Kinderen zien dingen minder goed aankomen. Zij kunnen nog geen klokkijken of doen dit minder vaak. Zij kunnen tijd minder goed inschatten en zien weinig beperkingen. Dat is heel normaal gedrag. Het doel van dit boek is ook niet om dat te veranderen, want een kind moet gewoon een kind kunnen zijn. Het wordt echter wel lastig als kinderen ongewenst gedrag gaan vertonen als gevolg van onbegrip en/of frustratie. Daarom is het belangrijk om structuur te bieden!

Een aantal voorbeelden: * Als je weet dat je over 10 minuten gaat eten, ga je niet de ramen wassen. Een kind is aan het spelen en heeft niet in de gaten dat hij over 10 minuten gaat eten, daarom begint ie aan een groot bouwwerk van blokken. * Je bent moe en hebt de volgende dag een volle agenda, je besluit op tijd naar bed te gaan. Een kind zit boekjes te lezen en heeft helemaal geen zin om naar bed te gaan. Hij kan niet overzien dat hij de volgende ochtend vroeg op moet staan en daarom nú op tijd moet slapen.


3.0

[8]

* Je vriendin belt, maar je staat op het punt om de deur uit te gaan. Je spreekt af later even terug te bellen. Een kind wil graag buitenspelen, maar moet over vijf minuten mee naar de kapper. Hij snapt niet waarom hij nu naar de kapper moet en niet mag buitenspelen. Soms heeft een kind moeite om aan te geven dat hij of zij een situatie lastig of onduidelijk vindt. Als kinderen moeilijk kunnen omgaan met een situatie, kan er ongewenst gedrag vertoont worden.

b.

Ongewenst gedrag

Onder ongewenst gedrag verstaan wij het volgende: gedrag dat als vervelend wordt ervaren door mensen in de omgeving van het kind en/of gedrag dat het kind zelf belemmert. Denk hierbij aan: zenuwachtig of onrustig gedrag, angst, niet goed luisteren, opstandig gedrag, ongeremd/druk gedrag, stil/teruggetrokken houding, claimen/ veel (negatieve) aandacht vragen of agressie. Natuurlijk zal een planbord niet al het ongewenste gedrag van je kind wegnemen. Maar een planbord kan zeker helpen het gedrag af te doen nemen. Hierbij wordt er gekeken naar de oorzaak van het gedrag en hoe het aangepakt kan worden. Het planbord komt later in dit boek uitgebreid aan de orde. Er zijn kinderen die meer moeite hebben met, voor hen, onverwachte situaties en die vaker dan gemiddeld ongewenst gedrag vertonen als gevolg van een psychische aandoening. Dit wordt verder uitgelegd in hoofdstuk 3 ‘werking van pictogrammen’. In veel gevallen komt ongewenst gedrag voort uit onbegrip. Zoals eerder genoemd kunnen kinderen het soms moeilijk aangeven als ze een situatie niet fijn vinden of niet onder controle hebben. Het is van belang te bekijken waarom het kind zich zo gedraagt. Je kunt ervan uitgaan dat geen enkel kind er zelf (oprecht) plezier aan beleefd om het (ongewenste) gedrag te vertonen. Toch levert het gedrag het kind blijkbaar íets op, want anders zou een kind er wel mee stoppen. Dat kan van alles zijn, bijvoorbeeld; aandacht (ook al is deze negatief), een ‘leuke straf’ zoals naar de eigen kamer moeten (waar een televisie staat..) of veiligheid (de reactie die volgt op het gedrag is voorspelbaar en dus veilig). Ongewenst gedrag is eigenlijk een manier om aandacht te vragen voor wat het kind op dat moment nodig heeft. Hoewel ongewenst gedrag niet goedgekeurd hoeft te worden, kun je proberen het te begrijpen en te vertalen. Copyright © Marlou en Anja | Alle rechten voorbehouden | Opeenrijtje.com | [email protected]

3.0

[9]

Een kind dat in zijn spel zit en plotseling zijn speelgoed moet opruimen, kan weigeren en boos worden. Het kind bedoeld eigenlijk: ‘Ik heb even tijd nodig om aan dat idee te wennen, ik kom er zo aan’. Stel: een man roept zijn vrouw omdat het eten klaar is. De vrouw antwoord: ‘goed, ik kom eraan’, en leest even de laatste zinnen van het artikel dat ze zat te lezen. Dit voorbeeld illustreert dat ook volwassenen even omschakelen alvorens te reageren. De vrouw komt immers ook niet direct aan tafel, maar rondt af waar ze mee bezig was. Kinderen kunnen niet altijd direct (juist) reageren op een verandering. Dat heeft ermee te maken dat kinderen situaties nog niet goed aan zien komen. Volwassenen kijken regelmatig op de klok, plannen hun dag en weten wat er op welk moment gaat, moet, of zou kunnen gebeuren. Voor kinderen komt dit soms onverwachts; zij hebben tijd nodig om te ‘schakelen’.

c. Begrip opbrengen voor het gedrag In de eerste plaats is het dus van belang te onderzoeken wáár het ongewenste gedrag van een kind vandaan komt en waarom een kind gedrag blijft herhalen. Soms kom je hier niet helemaal uit. Vaak zijn er meerdere redenen of oorzaken van bepaald gedrag. Als je niet achter de precieze reden van het gedrag kan komen, kijk dan wat je wél opvalt. Vertoont je kind het gedrag op specifieke momenten? Bij bepaalde mensen wel en bij anderen niet? Wat probeert je kind voor elkaar te krijgen? Hoe reageer jij? Praat er ook met je kind over. Misschien kan je kind zelf uitleggen wat er aan de hand is. Zo maak je je kind ook duidelijk dat jij het gedrag niet wilt en kun je samen een oplossing zoeken. Probeer niet te oordelen, dat werkt niet motiverend voor een kind. Als je een beter beeld hebt van het gedrag, kun je je kind hier beter in begeleiden. Als je kind bijvoorbeeld steeds een driftbui krijgt als hij naar bed moet, kan dit komen omdat je kind bang is in het donker.. Dan biedt geruststellen en een nachtlampje uitkomst! In veel gezinnen komt het voor dat kinderen niet willen eten, vaak bij het avondeten. Na een ongezellige ‘maaltijd’ krijgt je kind voor het bedtijd is, toch maar een broodje.. Het kind vindt brood lekkerder en zal warm eten blijven weigeren.


3.0

[10]

Begrip tonen en praktische oplossingen als een nachtlampje zijn helaas niet altijd voldoende. Soms vraagt het af- of aanleren van bepaald gedrag om een intensieve aanpak. Dit geldt in het bijzonder voor kinderen met een gedragsstoornis, zoals Autisme, ADHD, ODD etc. Deze kinderen hebben sowieso al meer moeite om de wereld om hen heen te begrijpen en gedrag hierop aan te passen. Het helpt om bepaalde vaste gewoonten en rituelen te hebben, bijvoorbeeld op dezelfde manier naar bed brengen. Hierdoor wordt de dag en/of bepaalde situaties voorspelbaar en kan een kind zich voorbereiden op wat er komen gaat en wat er van het kind verwacht wordt.


3.0

[11]

2. Pictogrammenstelsels In het vorige hoofdstuk was te lezen dat voorspelbaarheid en structuur belangrijk zijn. Visualiseren is een hulpmiddel om dit te bieden. Visualiseren betekent uitbeelden (zichtbaar maken). Visualiseren helpt om tijd te ordenen en de dag of situatie te overzien. Voor mensen die moeite hebben met het verwerken en opslaan van informatie kan het een steun zijn. Afbeeldingen zijn over het algemeen meer opvallend dan tekst. Daarnaast doen afbeeldingen een appèl op een ander deel van het geheugen dan tekst. Hierover staat meer informatie in hoofdstuk 3. Visuele ondersteuning bieden kun je doen met pictogrammen. “Een pictogram is een symbool of afbeelding dat de plaats inneemt van een tekst.” Deze pictogrammen kun je weergeven op een magneetbord; een planbord (zie shop.opeenrijtje.com voor meer info over PEP-borden). Ook kan er op een planbord gebruik gemaakt worden van foto’s van personen of objecten. Bijvoorbeeld een foto van de oppas. Deze kan dan op het planbord gehangen worden op het moment dat de oppas komt, zo is dat heel duidelijk te zien voor een kind.

Er zijn drie symbolensystemen die in Nederland veel voorkomen. Dit zijn het Blisssymbolensysteem, de Picture Communication Symbols en het Vijfhoek Pictogrammensysteem. Uit onderzoek is gebleken dat één van deze systemen het beste werkt (met uitzondering van specifieke doelgroepen zoals mensen met ernstige spraakproblemen). In het komende stuk kun je lezen welke dat is en nog belangrijker; waarom dat zo is.

a. Het Bliss-symbolensysteem Het Bliss-symbolensysteem bestaat uit ongeveer 100 basissymbolen, die voor een deel iconisch zijn, terwijl een ander deel een willekeurige vorm heeft. Iconisch wil zeggen dat er een relatie bestaat tussen de vorm van het symbool en de betekenis. Een rondje staat bijvoorbeeld voor een bal. Het Bliss-symbolensysteem kent vrij strakke regels en is niet direct te begrijpen.


3.0

[12]

Bliss-symbolensysteem

b.

Picture Communication Symbols (PCS)

PCS zijn eenvoudige direct herkenbare lijntekeningen in zowel kleur als zwart-wit. Zoals op de afbeelding te zien is, wordt bij deze afbeelding gebruik gemaakt van meerdere kleuren. Kleuren kunnen geassocieerd worden met persoonlijke gevoelens en emoties, de kans is aanwezig dat er een verschillende betekenis toegekend wordt aan eenzelfde pictogram.

Picture Communication Symbols

c.

Het Vijfhoek Pictogrammensysteem

Het Vijfhoek Pictogrammensysteem bestaat uit een grote verzameling van witte afbeeldingen op een zwarte achtergrond, waarin de betekenis zo eenvoudig mogelijk staat afgebeeld. Er wordt over het algemeen door iedereen dezelfde betekenis aan de afbeelding toegekend. Het bijzondere van dit systeem is dat het gebruikt kan worden in de communicatie, maar ook zijn ze zeer geschikt om daglijnen mee uit te zetten (planbord).

Vijfhoek Pictogrammensysteem Wij werken met het Vijfhoek Pictogrammensysteem. De pictogrammen zijn gratis te downloaden op de site: www.sclera.be. Het doel van een pictogram is om kinderen iets duidelijk te maken. Het moet overzichtelijk voor een kind zijn, zodat het kind weet wat er van hem verwacht wordt en wat er gaat gebeuren.


3.0

[13]

De pictogrammen van het Vijfhoek Pictogrammensysteem zijn duidelijke, eenvoudige pictogrammen en stralen rust uit. Wellicht vinden kinderen (en volwassenen) de pictogrammen saai of (te) serieus ogen. Ook wij hebben opgemerkt dat er vrolijke, kleurige en kinderlijke pictogrammen bestaan. Wij zijn echter van mening dat de kans dat dergelijke pictogrammen het doel voorbij schieten, groot is. Vandaar dat wij werken met het Vijfhoek Pictogrammensysteem. Hierbij staat de afbeelding in het midden en de betekenis wordt zo eenvoudig mogelijk weergegeven. Door een pictogram iconisch weer te geven is de kans groter dat het geassocieerd wordt met datgene waar het voor staat, aangezien er dan een relatie bestaat tussen de vorm van het symbool en de betekenis ervan. Bijvoorbeeld: als er een bord en bestek afgebeeld staat, betekent dit eten. De afbeeldingen zijn dan ook gemakkelijk te begrijpen.

d. Eigen interpretatie Omdat iedereen een eigen referentiekader heeft, is de kans aanwezig dat er verschillende betekenissen worden gegeven aan dezelfde pictogrammen. Daarom is het aan te raden neutrale pictogrammen te gebruiken. Kleuren kunnen geassocieerd worden met persoonlijke gevoelens en/of emoties. Er bestaat een algemeen kleurgevoel en een persoonlijk kleurgevoel. Zo wordt de kleur rood door de meeste mensen geassocieerd met gevaar en alertheid. Dit is een algemeen kleurgevoel. Het persoonlijk kleurgevoel wordt bepaald door persoonlijke ervaringen en associaties. Het is lastig hier rekening mee te houden, aangezien iedereen andere associaties bij een kleur kan hebben. Het grote voordeel van het Vijfhoek Pictogrammensysteem is dat de kans het grootst is dat door iedereen dezelfde betekenis wordt gegeven aan een pictogram. Daarbij is het pictogrammenstelsel zeer uitgebreid en zijn de pictogrammen zelf te bewerken om ze nóg beter op je wensen te laten aansluiten.


3.0

[14]

3. Werking van pictogrammen a. Werking van de hersens Iedereen heeft in het dagelijks leven te maken met pictogrammen en beelden. Denk aan verkeersborden, bordje voor nooduitgang, man/vrouw tekening op het toilet etc. Vaak zijn mensen zich hier niet bewust van. De meeste mensen hoeven niet na te denken als zij deze pictogrammen en beelden in het openbaar tegenkomen; de betekenis en/of functie is duidelijk. Lester (2006)1 schrijft in zijn boek over ‘visual sensation’, wat neerkomt op de som van het zien, horen, voelen, ruiken en proeven. Door waar te nemen worden de zenuwcellen geactiveerd en in de hersenen wordt hier een conclusie aan verbonden. Als iemand met positieve ervaringen met een clown bijvoorbeeld een clown ziet lopen, kan diegene de volgende conclusie trekken: ‘Hé, wat leuk! Een clown! Er zal wel en feestje zijn!’ Een ander persoon, die geen eerdere ervaringen heeft met een clown (bijvoorbeeld iemand uit een niet westers land), kan de volgende conclusie trekken: ‘Help! Wat is dat voor iemand?! Daar ga ik maar niet langs!’ Lester noemt dit ‘visual perception’. Dit verklaart dat iedereen hetzelfde waarneemt, maar andere conclusies trekt. In bovenstaand voorbeeld zien beide mensen exact hetzelfde, maar is de reactie zeer verschillend. Bij de conclusie spelen onder andere je geschiedenis, je denkbeelden en je normen en waarden een rol. Hierom is het van belang pictogrammen zo neutraal mogelijk weer te geven, zodat ze voor iedereen hetzelfde betekenen en op de juiste manier geïnterpreteerd worden. Bij (jonge) kinderen spreken plaatjes en voorwerpen meer aan dan geschreven taal. Bij jonge kinderen zijn de hersenen nog niet volgroeid en lezen kost meer moeite voor de hersenen dan het zien en herkennen van plaatjes. Daarnaast is taal vluchtig, het kan door kinderen moeilijker vastgehouden worden dan beelden. Niet voor niets zijn kinderboeken voorzien van illustraties. Dit neemt meestal af, naarmate de leeftijd van het kind toeneemt.

1

Lester, P.M. (2006) Visual Communication. Belmont; Thomson Wadsworth


3.0

[15]

Dit wordt bevestigd door onderzoek uitgevoerd aan The Human Communication Science, School of Psychology, Curtin University of Technology in Australië. Er is een artikel over geschreven. In dit artikel2’, staat het onderzoek beschreven naar het aanbieden van visuele ondersteuning aan kinderen met een stoornis in de taalontwikkeling. De kinderen moesten cijfers onthouden. Ze kregen cijfers aangeboden samen met visuele en/of auditieve ondersteuning ( beelden en/of geluiden). Uit de resultaten van dit onderzoek blijkt dat niet alleen de kinderen met een stoornis, maar ook de kinderen zonder stoornis (uit de controlegroep) informatie aanzienlijk beter konden onthouden als deze mét visuele ondersteuning aangeboden werden. Deze bevindingen geven verder bewijs dat het aanbieden van visuele ondersteuning het geheugen van kinderen ondersteunt.

b.

Voor wie werkt het planbord?

Visuele ondersteuning gaat vaak onbewust, maar kan doelbewust ingezet worden. Elk kind kan baat hebben bij visuele ondersteuning. Een planbord kan ingezet worden om de dag te overzien, maar pictogrammen kunnen ook gebruikt worden om bepaalde vaardigheden aan te leren. Bijvoorbeeld naar de wc gaan. Kinderen gaan naar de wc omdat ze moeten poepen of plassen. Tijdens en na een toiletbezoek moeten ze echter aan veel dingen denken! Doorspoelen, handen wassen etc. Vaak vergeten kinderen wel een paar dingen of is de wc na hun bezoek een bende. Voor deze kinderen (en hun ouders ;)) kunnen pictogrammen uitkomst bieden!

Op de wc zitten

Wc papier gebruiken

Doorspoelen

Handen wassen

Omdat een planbord ook uitkomst kan bieden aan kinderen met een psychische stoornis en de vaak hieraan gerelateerde gedragsproblemen, hebben we hieronder een aantal gedragsen ontwikkelingsstoornissen beschreven. Indien dit niet op jouw kind van toepassing is, kun je verder lezen in hoofdstuk 4.

2

Quail, M., Williams, C. en Leitão, S. (2009) Verbal working memory in Specific Language Impairment: The effect of providing visual support (Artikel) http://informahealthcare.com/doi/abs/10.1080/17549500802495581, 22 April, 2010 Copyright © Marlou en Anja | Alle rechten voorbehouden | Opeenrijtje.com | [email protected]

3.0

[16]

ADHD Kinderen met ADHD hebben moeite om de wereld om hen heen te ordenen. Ze zijn geneigd overal op te reageren en hebben moeite zich te concentreren. De kinderen gaan overal enthousiast op af. Vaak zijn de kinderen overbewegelijk. Er is vaak sprake van impulsief gedrag, soms gaat dit gepaard met agressie en luidruchtigheid. Bovendien is hun aandacht vluchtig. Hierdoor wordt auditieve informatie (gesproken informatie) minder goed onthouden dan auditieve informatie in combinatie met visuele informatie. Kinderen met ADHD zijn vaak lieve, gevoelige kinderen, vanwege hun gedrag krijgen zij vaak negatieve reacties vanuit hun omgeving. Het is belangrijk om de positieve kanten van het kind te benadrukken, dat zorgt voor een beter gevoel en meer rust voor het kind. Dit is soms echter best moeilijk. Een planbord kan helpen meer overzicht te bieden aan een kind met ADHD. Door een dagplanning aan te bieden weet het kind wat er gaat gebeuren en wat er verwacht wordt. Het kind wordt minder blootgesteld aan onverwachte prikkels waardoor de wereld (leefomgeving) beter is te ordenen en er meer rust is voor het kind.

Autisme De hoofdkenmerken van deze stoornis zijn beperkingen in de sociale interacties, beperkingen in de communicatie, beperkte en zich herhalende stereotype patronen van gedrag/belangstelling en activiteiten. Kinderen met ASS hebben moeite met het grote geheel te overzien en daar de juiste betekenis aan te geven. Het gevolg is dat de wereld er voor hen chaotisch uit ziet. Daarom kunnen pictogrammen, die voor overzicht zorgen, een enorme hulp zijn. Daarnaast is het plannen en organiseren van taken een probleem; een kind met autisme weet vaak niet wie, wat, waar, wanneer en hoe. Ook hebben kinderen met ASS moeite met het invoelen en begrijpen van andere mensen. Het inzetten van pictogrammen is zeer nuttig bij kinderen (en volwassenen) met autisme. Bij kinderen met autisme werkt het beter om te benoemen wat zij wél moeten doen, in


3.0

[17]

plaats van wat zij niet moeten doen. Dus bijvoorbeeld: ‘zacht praten’, in plaats van: ‘niet schreeuwen’. Hier lenen pictogrammen zich uitstekend voor. Pictogrammen kunnen kinderen met Autisme helpen de omgeving en de tijd te structureren. Hier hebben zij veel behoefte aan. Als dingen onduidelijk zijn of als het kind vragen heeft, kan een kind behoorlijk onrustig zijn. Er is dan vaak moeilijk contact te krijgen. Als dingen wél duidelijk zijn, zit een kind met Autisme lekkerder in zijn of haar vel. Als de omgeving van een kind met Autisme ‘autismevriendelijk’ is, is een kind met Autisme meestal ook vriendelijk. Pictogrammen kunnen de ochtend, dag of week overzichtelijk maken. Ook kunnen pictogrammen helpen bij het uitleggen van een taak, bijvoorbeeld; hemd aantrekken > trui aantrekken > broek aantrekken > sokken aan > schoenen aan.

PDD-nos PDD-nos is een autisme aanverwante stoornis. Kinderen met PDD-nos hebben veelal sociale problemen, ze ervaren moeite in de omgang met anderen. Er is wel sprake van contact en communicatie, maar dit gebeurt meestal op een wat onhandige manier. Niet voor niets worden kinderen met PDD-nos vaak ‘sociaal onhandig’ genoemd. Ze hebben weinig begrip en gebruik van non-verbale signalen. Ook zijn deze kinderen vaak veeleisend en kunnen dwingend overkomen. Kinderen met PDD-nos kunnen de sociale omgeving niet in goed perspectief zien. Ze kunnen gebeurtenissen maar moeilijk in de goede tijd plaatsen. Daarom hebben veel kinderen met PDD- nos moeite met een gebeurtenis, die misschien pas over een maand plaatsvindt. De hele maand wordt hun gedrag dan beïnvloed door deze op zich misschien niet eens belangrijke gebeurtenis. Een ander belangrijk kenmerk van PDD-nos, evenals van klassiek autisme, is dat taal veelal letterlijk genomen wordt. Dit kan soms grappige situaties opleveren.


3.0

[18]

Het kan echter ook voor vervelende situaties zorgen. Een kind dat niet begrijpt wat er bedoeld word, kan onzeker en gefrustreerd raken. Ook bijvoorbeeld als anderen moeten lachen om een grapje, waar het kind niets van begrijpt. Ook Van der Veen-Mulders (2007)3 adviseert ouders van kinderen met PDD-nos om belangrijke prikkels visueel aan te bieden in plaats van alleen verbaal. ‘Veel kinderen met PDD-nos hebben moeite om de belangrijke prikkels op te pikken uit de grote hoeveelheid informatie die op hen afkomt. Voor deze kinderen kan het helpen als die prikkels ook duidelijk zichtbaar zijn’.

Hechtingsstoornis Een kind zoekt instinctief contact om te kunnen overleven, normaal gesproken reageert een ouder hierop en wordt aan de (basis)behoefte van het kind voldaan. Dan is er sprake van gehechtheid. Soms gaat er echter iets anders in de ontwikkeling van het kind of komen er onverwachte situaties voor. Een moeder is bijvoorbeeld, om wat voor reden dan ook, (tijdelijk) niet in staat optimaal voor het kind te zorgen. Of een ander belangrijk persoon valt weg uit het leven van het kind of een kind verhuist vaak naar andere plaatsen. Zo zijn er meer voorbeelden te bedenken. Het kind ontwikkelt onvoldoende vertrouwen en kan zich niet juist binden; kinderen kunnen dan onveilig gehecht raken. Dit leidt vaak tot ongewenste gedragingen en gevoelens (angst, agressie, onbegrip, eenzaamheid etc.). Een kind dat vaak angstig is kan baat hebben bij visuele ondersteuning zodat het weet waar het aan toe is en er minder onverwachte gebeurtenissen voorkomen. Daarnaast kan visuele ondersteuning structuur bieden aan kinderen die onveilig gehecht zijn en weinig tot geen structuur kennen.

3

Veen-Mulders van der, L., Serra, M., Hoofdakker van den, B.J., Minderaa, R.B. (2007). Sociaal onhandig, de opvoeding van kinderen met PDDNOS en ADHD, , Assen: Koninklijke Van Gorcum BV Copyright © Marlou en Anja | Alle rechten voorbehouden | Opeenrijtje.com | [email protected]

3.0

[19]

Angst/stemmingsstoornis Ieder kind is wel eens bang of angstig, dat is normaal en hoort bij het opgroeien. Er zijn verschillende soorten angst. Als pathologische angst bij kinderen niet kan worden toegeschreven aan (onderdeel van) andere stoornissen of een lichamelijke oorzaak, kan de diagnose angststoornis gesteld worden door een psychiater. Kinderen met deze stoornis zijn alert, onrustig, angstig en voelen zich niet veilig. Bij een stemmingsstoornis is er sprake van een verstoorde (grond)stemming. Hier valt bijvoorbeeld depressie onder. Voor kinderen met een dergelijke stoornis, is het belangrijk om aandacht te besteden aan wat wel goed gaat. Het gaat vaak beter met deze kinderen als ze zich meer ontspannen en veilig voelen. Dat zorgt voor rust. Een planbord kan bijdragen aan een meer overzichtelijke omgeving en meer duidelijkheid. Dat vergroot het gevoel van veiligheid. Daar hebben kinderen met een angststoornis uiteraard grote behoefte aan. Kinderen met een stemmingsstoornis kunnen baat hebben bij een planbord, omdat het op een neutrale manier aangeeft wat er verwacht wordt.

Agressieve gedragsstoornissen Een agressieve gedragsstoornis bestaat uit gedragingen die door de omgeving als storend worden beleefd. Bijvoorbeeld: geen kritiek kunnen verdragen, agressie, gewelddadig gedrag, stelen. Deze kinderen zijn vaak onrustig en impulsief. Vaak is er voor deze kinderen en hun ouders een vorm van professionele hulp nodig. Visuele ondersteuning kan voor rust en structuur zorgen. Daarnaast kan gewenst en ongewenst gedrag gevisualiseerd worden. Kinderen met een agressieve gedragsstoornis moeten erg veel moeite doen om zich te gedragen naar de ‘norm’, en moeten veel en vaak herinnert worden aan welke gedragsregels er gelden. Er kunnen pictogrammen gebruikt worden waarop gewenst gedrag afgebeeld staat, zoals luisteren naar wat een ander zegt of vriendelijk met elkaar praten. Een ouder kan het kind op het pictogram wijzen of het kind kan er zelf naar kijken. Hierdoor wordt het kind (subtiel) herinnerd aan de regel/gewenst gedrag en heeft het de kans het gedrag aan te passen.


3.0

[20]

4. Planbord Je hebt in voorgaande hoofdstukken kunnen lezen wat het belang is van structuur bij kinderen en wat de effecten kunnen zijn van visuele ondersteuning op kinderen. Nu is het tijd geworden om daadwerkelijk aan de slag te gaan met het inzetten van het planbord. We leggen in concrete stappen uit wat je nodig hebt, wat een geschikte plek voor het planbord is en hoe je vervolgens het planbord het beste kunt introduceren bij je kind. Op pagina 27 staat het 10-stappenplan duidelijk en helder omschreven, zodat je niks vergeet. Allereerst staan we in het algemeen stil bij het planbord.

a. Algemeen Zoals we eerder benoemd hebben kan het planbord voor kinderen van alle leeftijden ingezet worden. Je kunt de activiteiten weergeven met pictogrammen (eten, zwemles etc.). Eventueel kun je erboven klokjes plaatsen. Voor kinderen die nog geen klok kunnen kijken, voegt dit niet zoveel toe.

Hierboven zie je een voorbeeld van hoe een planbord eruit kan zien. Details kunnen naar eigen wens en inzicht afgebeeld worden. Voor het ritueel van bijvoorbeeld het slapen gaan, kan ook een aparte planning gemaakt worden waarop bijvoorbeeld ‘pyjama aantrekken, tandenpoetsen, plassen, voorlezen,en slapen’ worden afgebeeld.

Op een planbord worden alleen de noodzakelijke dingen weergegeven, dit is van belang om de rust te bewaren. Het planbord dient te functioneren als middel dat structuur brengt, wij raden dan ook aan om het planbord zo rustig mogelijk te houden. Zaken die niet direct te maken hebben met het planbord werken over het algemeen afleidend voor een kind. De rand van de PEP-borden bevatten leuke kleuren en illustraties, waardoor het bord


3.0

[21]

aantrekkelijk is voor kinderen. Het middenvlak is bewust wit gehouden, zodat rust en duidelijkheid gewaarborgd worden.

Je kunt ervoor kiezen om de actuele dag en datum op het bord te visualiseren, op die manier is het direct duidelijk welke dag het is. Voor jonge kinderen kan ervoor gekozen worden om een vaste kleur aan iedere dag toe te kennen. Dat spreekt jonge kinderen meer aan, waardoor zij beter kunnen onthouden welke dag het is. Dat is handig om de dagen te leren, maar ook is er vaak sprake van vaste activiteiten op vaste dagen (zoals: rode dag (maandag) moet mama altijd werken, gele dag (woensdag) sportclubje enz.). Voor kinderen die kunnen lezen, kan de datum en dag er met (uitwisbare) stift opgeschreven worden.

b. Benodigdheden Zoals je reeds hebt kunnen lezen geven wij de voorkeur aan de pictogrammen uit het Vijfhoek Pictogrammenstelsel. We hebben de voordelen hiervan benoemd, een ander groot voordeel is dat deze pictogrammen gratis te downloaden zijn. Slecra.be is een website waar je alle pictogrammen kunt downloaden, het assortiment is zeer volledig! Hieronder een lijst van wat je precies nodig hebt: Pictogrammen, magnetisch Whiteboard, magneettape , lamineervellen, lamineermachine, map of doosje om picto’s in te bewaren, eventueel frames. Je kunt bovenstaande benodigdheden kopen in verschillende winkels en zelf aan de slag met pictogrammen zoeken, printen, lamineren en knippen (op sclera.be). Om jezelf een hoop moeite te besparen, kun je ook een kant en klaar pakket bestellen in de shop van Opeenrijtje.com. Ben je op zoek naar specifieke pictogrammen, mail ons dan gerust. Mail naar [email protected] en stel je vraag (categorieën, aantal etc.). Wij maken dan vrijblijvend een offerte op maat voor je.


3.0

[22]

c. Plaats De plaats van het planbord is van groot belang voor de werking ervan. Je kind moet het planbord goed kunnen zien. We raden aan het planbord te hangen daar waar je kind vaak is. Het kan ook handig zijn het planbord te plaatsen op een plek waar je kind (dagelijks) even zit, bijvoorbeeld in de keuken. Dan kun je het samen met je kind bekijken/bespreken op een moment dat jullie rustig zitten. Het is belangrijk dat het bord op ooghoogte van het kind hangt. Als het bord voor volwassenen op ooghoogte hangt, is dit voor (kleine) kinderen vaak te hoog en niet overzichtelijk.

d. Verwijzing Het is aan te raden elke dag met je kind de dagplanning te doorlopen, voor je kind is dan duidelijk wat er die dag van hem of haar verwacht wordt. We raden aan, voor zover het mogelijk is, dit ’s ochtends en ’s middags te doen. Dit hoeft niet heel uitgebreid; het werkt vaak goed als je je kind vraagt het planbord hardop op te lezen (dus de plaatjes die je hebt opgehangen, oplezen). Zo controleer je gelijk of het duidelijk genoeg is voor je kind. Als je merkt dat je kind gedurende de dag even niet meer weet wat de bedoeling is, kun je je kind wijzen op het planbord. Dit merk je bijvoorbeeld als je kind onrustig is of veel of steeds dezelfde vragen stelt (wanneer komt de oppas?, Mag ik al buitenspelen?). Het is een gegeven dat sommige kinderen meer of vaker baat hebben bij een planbord dan anderen. Sommige kinderen zijn zelf heel erg bezig met het planbord en kijken zelf ’s ochtends wat de planning is, anderen hebben er alleen baat bij op het moment dat de dag er anders uit gaat zien dan ‘normaal’. In sommige gevallen kun je het planbord incidenteel gebruiken, in andere gevallen dient dit structureel te gebeuren. Omdat ieder kind anders is kunnen wij alleen algemene adviezen geven, gebaseerd op kennis en ervaring. Mocht je persoonlijke vragen hebben, dan kun je hier contact met ons opnemen. Wat belangrijk is bij het verwijzen naar het planbord, is dat dit op een eenduidige manier gebeurd. Dus als er meerdere volwassenen een kind ondersteunen in het gebruik van een planbord, moeten zij dit op eenzelfde manier toepassen. Op die manier blijft het voorspelbaar voor kinderen en zullen zij het planbord beter begrijpen.


3.0

[23]

5. Werkwijze/ stappenplan Nu je weet welke benodigdheden er nodig zijn en op welke plaats je het planbord het beste kunt hangen, gaan we verder met de concrete werkwijze.

a. Introductie De wijze en het moment waarop je het planbord introduceert is van groot belang. Afhankelijk van de leeftijd van het kind en de mogelijkheden raden wij aan het kind te betrekken bij het invoeren van het planbord. We adviseren om samen met je kind het planbord langs te lopen. Wat betekenen de plaatjes? Wat houdt het planbord in, wanneer gaat het gebruikt worden? We raden aan dit te doen vóórdat je wilt starten met het planbord. Bijvoorbeeld de dag voor je daadwerkelijk wilt starten met het planbord. Vertel je kind duidelijk vanaf welk moment jullie het planbord zullen gebruiken. “Vanaf dan heeft het planbord gelijk.” Soms moet een kind even wennen, maar over het algemeen nemen kinderen gemakkelijk aan wat er op het planbord staat. Het is dan gewoon zo. Daar kun je gebruik van maken, door ook op die manier over het planbord te spreken.

Hieronder volgt een voorbeeld: Dex speelt met zijn autootjes. Dex: mama, mag ik buiten spelen? Moeder: Kom eens mee naar het planbord, wat staat er op? (wijst aan) Dex: spelen en dan broodje eten Moeder: Goed zo, dus kan je nu buiten spelen? Dex: nee, maar ik wil buitenspelen Moeder: ja, maar op het planbord staat dat het niet kan. Zullen we kijken wanneer het wel kan?

b.

Consequent handelen

We kunnen niet genoeg benadrukken hoe belangrijk het is om consequent te handelen met betrekking tot het gebruik van het planbord. Als je je aanwend dat het planbord ‘gelijk’ heeft dan zal je kind dit ook zo gaan zien. Het is dus van belang om van te voren goed te bedenken hoe de dag eruit zal gaan zien voor het kind.


3.0

[24]

Met consequent bedoelen we dat je het steeds hetzelfde doet en ook doet wat je zegt. Dus niet invullen/vertellen dat jullie om 18.00 uur gaan eten, en dan al om 17.00 aan tafel gaan. Dat zorgt namelijk voor verwarring. Als het een keer onverhoeds anders gaat dan verwacht, leg dit dan uit aan je kind en pas het eventueel samen aan op het planbord. Probeer ervoor te zorgen dat dit uitzondering is. Je hoeft het hierbij ook niet ingewikkelder te maken dan nodig is. Zo kun je bijvoorbeeld ruimte overlaten tussen huiswerk maken om 15.45 uur en eten om 18.00 uur. Als je hebt ingevuld dat je kind na het huiswerk tv gaat kijken en een rondje met de hond gaat wandelen, maar er komt een vriendje vragen of hij buiten komt spelen, zit je ineens met een ‘probleem’. Door ruimte over te laten kun je inspelen op wat er op dat moment aan de orde is. Als een kind veel moeite heeft met vrije tijd is dit echter juist niet handig. Dan kan de lege ruimte op het planbord juist voor onrust zorgen. Het is dus een zaak van inschatten per kind, maar vooral ook ondervinden wat het beste werkt voor jou en jouw kind.

c.

Strijd

Het werken met het planbord kan soms, met name in het begin, strijd opleveren. Hoewel kinderen er wel baat bij hebben, moeten ze er eerst aan wennen. Als zij iets anders willen doen dan wat er in het dagprogramma staat, is het van belang vast te houden aan het planbord. Zo leert je kind uiteindelijk dat wat er staat ook daadwerkelijk gaat gebeuren. Bij strijd kan het helpen je kind te betrekken bij het invullen van het planbord en hier enige inspraak in te laten hebben. Bijvoorbeeld wat vind jij een goed moment om het konijnenhok te verschonen? Als het gekozen tijdstip realistisch is, laat je kind dan daar de picto plaatsen. Verder kan het helpen het belang dat je kind heeft bij het planbord te benoemen. Zeg bijvoorbeeld dat het voor jullie beide prettig is om te weten wat er gaat gebeuren. Vertel/wijs aan dat álle dingen op het planbord staan, dus de leuke én de niet leuke. Probeer het positief te houden; het is niet wenselijk dat kinderen het planbord als een straf zien. Zoals eerder benoemd is het handig het dagprogramma aan het begin van de dag samen door te nemen, aan de hand van het planbord. Vervolgens kun je gedurende de dag verwijzen naar het planbord wanneer dit nodig is.


3.0

[25]

Uit ons onderzoek is gebleken dat het planbord het beste werkt als het consequent gehanteerd wordt. Het moet altijd op dezelfde manier gebruikt worden om verwarring te voorkomen. Niet alle veranderingen zijn te voorkomen. Als er toch een keer iets anders gaat dan gepland was, leg dit dan uit aan je kind. Vertel dat het een uitzondering is en dat dat eenmalig is.

d. Afhankelijkheid Één van de doelen van het planbord is dat je kind leert zelfstandig te kunnen zijn. Voor instructies is hij niet meer afhankelijk van jou, maar je kind kan zelf kijken wat er gaat gebeuren en wat er van hem verwacht wordt. De kans bestaat dat je kind afhankelijk wordt van het planbord. In wezen is dit geen probleem, je kunt er uit opmaken dat je kind erg veel behoefte had aan duidelijke structuur. Daarnaast is het van belang dat je kind niet meer steeds van alléén jou afhankelijk is, en daarmee van subjectiviteit (jouw instructies komen immers onverwacht voor een kind, hij heeft het gevoel hier geen controle op te hebben), maar van een objectief planbord. Na het lezen van bovenstaande informatie kun je aan de slag! Hieronder volgt een 10stappenplan om direct te starten. Heb je nog vragen? Klik dan hier om deze te stellen: www.opeenrijtje.com/contact Of wil je graag een kant en klaar pakket bestellen? Klik dan hier.

PEP-borden


3.0

[26]

10 – Stappenplan Stap 1: schaf alle benodigde materialen aan Stap 2: ga naar www.sclera.be en download alle pictogrammen die je wilt gaan gebruiken. Bekijk welke pictogrammen passen bij jou en jouw kind en voor welke activiteiten/situaties pictogrammen wenselijk zijn. Bekijk vervolgens hoe je ze af wilt drukken (zwart/wit, wit/zwart, met een gekleurd randje etc.). Hiervoor staan programma’s op www.sclera.be. Print alles uit of neem contact met ons op.

Stap 3: lamineer de uitgeprinte pictogrammen (met een lamineermachine of met een strijkijzer)

Stap 4: knip de pictogrammen uit (of eventueel met een snijmachine). Stap 5: plak de magneettape of magneetjes op de achterkant van de pictogrammen Stap 6: knip eventueel (pas)foto’s op maat, lamineer deze en plak er een magneetje achter

Stap 7: introduceer het planbord aan je kind Stap 8: bedenk hoe de dag er (ongeveer) uit gaat zien voor je kind, zoek vervolgens de juiste pictogrammen erbij

Stap 9: Zet de pictogrammen in de juiste volgorde uit op het planbord (van links naar rechts), met eventueel klokjes erboven

Stap 10: neem samen met je kind de dag door en verwijs zo nodig naar het planbord


3.0

[27]

Copyright Marlou en Anja Alle rechten voorbehouden Opeenrijtje.com 3.0 [2]

Recommend Documents