Controle van rondwormen onder de bedreiging van oprukkende resistentie PARASIETEN BIJ HET PAARD. Parasieten bij paarden: inleiding

Controle van rondwormen onder de bedreiging van oprukkende resistentie

PARASIETEN BIJ HET PAARD •  •  •  •  •  • 

WERELDWIJD VERSPREID ALLE LEEFTIJDSGROEPEN WEINIG AFWEEROPBOUW RESISTENTIE ONTSNAPPINGS-MECHANISMEN CONTINU BEDREIGING Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

Parasieten bij paarden: inleiding •  Van zeer groot belang

‣  Kleine strongyliden (Cyathostominae )

•  Van relatief groot belang ‣  ‣  ‣  ‣  ‣  ‣  ‣  ‣ 

Parascaris equorum (spoelworm) Grote strongyliden Anoplocephala perfoliata (lintworm) Gasterophilus intestinalis (horzel) Zomereczeem Strongyloides westeri (veulenworm) Oxyuris equi (aarsworm) Chorioptes equi (schurftmijt)

Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

Parasieten bij paarden: spijsverteringsstelsel •  Maag

‣  Habronema muscae ‣  Trichostrongylus axei ‣  Gasterophilus intestinalis (horzel)

•  Darm ‣  ‣  ‣  ‣  ‣  ‣ 

Strongyloides westeri (veulenworm) Parascaris equorum (spoelworm) Anoplocephala perfoliata (lintworm) Grote strongyliden Kleine strongyliden (Cyathostominae ) Oxyuris equi (aarsworm) Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

Spoelwormen: inleiding • Parascaris equorum • Vaak bij jonge paarden • Orale besmetting via opname van infectieuze wormeieren • Migratie via lever en long • Volwassen wormen (15-50 cm) in dunne darm • Duur van de levenscyclus: 3 maanden Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

Spoelwormen: levenscyclus


Spoelwormen: verspreiding •  •  •  •  • 

Vooral horizontale overdracht: veulens  veulens Grote aantallen eieren worden uitgescheiden Eieren zijn kleverig, overleven ≥ 1 jaar in de buitenwereld Infecties zowel op stal als op de weide Snelle immuniteitsopbouw, paarden ouder dan 1 jaar zijn meestal immuun Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

Spoelwormen: ziektebeeld •  Migrerende larven thv de longen

‣  hoesten ‣  neusuitvloeiing (vaak aan één zijde)

•  Volwassen wormen

‣  diarree ‣  sloomheid, slechte groei, ruw haarkleed ‣  gezwollen buik ‣  soms obstructie bij zware besmetting  darmruptuur Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

Longletsels tgv migrerende larven van spoelwormen


unilaterale neusuitvloeiing

Spoelwormen: ziektebeeld darminvaginatie

spoelworm zichtbaar door darmwand


Spoelwormen: letsels darmobstructie

spoelwormen + bloedklonter


Spoelwormen: diagnose • Symptomen en leeftijd • Mestonderzoek: ‣  ronde eieren met dikke gekartelde wand ‣  dikwijls hoge ei-uitscheiding


Spoelwormen: behandeling •  Ontwormen

‣  Benzimidazoles (fenbendazol, mebendazol) ‣  Pyrantel ‣  Ivermectine en moxidectine ‣  Resistentie tegenover ivermectine (en moxidectine)


Spoelwormen: controle •  Moeilijk, gezien lange levensduur van de infectieuze eieren •  Ontwormings-schema (probleembedrijven!)

‣  Eerste behandeling veulens op 8 weken ouderdom ‣  Daarna behandelen om de 6-8 weken tot leeftijd van 6-12 maanden

•  Feces verwijderen! •  Niet telkens dezelfde weide gebruiken voor (merries met) veulens


Strongyliden: inleiding •  De belangrijkste parasieten bij paarden •  > 50 soorten, waarvan > 38 in België en Nederland •  Grote strongyliden ‣  Strongylus vulgaris ‣  Strongylus edentatus ‣  Strongylus equinus

•  Kleine strongyliden

‣  Cyathostomum coronatum, C. labratum ‣  Cylicocyclus nassatus, C. insigne ‣  Cylicostephanus calicatus, C. minutus Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

Strongyliden: inleiding •  Belang van Strongylus vulgaris is dalend

‣  lange levenscyclus (≥ 6 maanden)  trage voortplanting ‣  zeer grote werkzaamheid van ivermectine tegenover alle stadia

•  Belang van kleine strongyliden is stijgend

‣  kortere levenscyclus  snellere voortplanting ‣  resistentie tgo benzimidazoles ‣  lage efficaciteit van ivermectine tgo larven


Strongylus vulgaris: levenscyclus herfst winter

lente zomer zomer

ppp 5-6 md


Kleine strongyliden: levenscyclus herfst winter

lente zomer

ppp 2-3 md zomer


Strongyliden: ei-uitscheiding en weidebesmetting EPG

Jan

May

July

LPG

Oct


Strongyliden: weidebesmetting •  Paardenweide ‣  graasgebied vs. defecatiezone ‣  veulens: minder uitgesproken ontwijking van defecatiezone ‣  overbezetting of slechte kwaliteit weide grazen in defecatiegebied


Strongyliden: klinisch belang en ziektebeeld •  Grote strongyliden (Strongylus vulgaris)  migrerende larven  volwassen wormen

•  Kleine strongyliden  migrerende larven  volwassen wormen

•  Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

Strongylus vulgaris: levenscyclus herfst winter

lente zomer zomer

ppp 5-6 md


Strongylus vulgaris: schade & ziektebeeld • larven in de arteria mesenterica cranialis

‣  erge letsels vanaf 3 md na infectie ‧  fibreuze verdikking van de wand ‧  vorming van bloedklonters

‣  obstructie van kleine eind-arteries (infarct)

koliek, diarree, vermageren Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

Strongylus vulgaris: schade & ziektebeeld

Wormarteritis


Strongylus vulgaris: schade & ziektebeeld • volwassen wormen ‣  groot mondkapsel ‣  bijten in het slijmvlies van de darmwand  kratervormige letsels ‣  nemen in beperkte mate bloed op

conditieverlies, lichte anemie, (diarree) Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

Strongylus vulgaris: schade & ziektebeeld

volwassen wormen, knagend aan het slijmvlies van de darm


Strongylus vulgaris: schade & ziektebeeld • Larvaire stadia

‣  anorexie, vermagering, doffe vacht ‣  diarree ‣  koorts ‣  koliek ‣  dood

winter

•  Volwassen wormen ‣  conditieverlies ‣  (chronische) diarree ‣  lichte anemie


zomer

Strongyliden: klinisch belang en ziektebeeld •  Grote strongyliden (Strongylus vulgaris)  migrerende larven  volwassen wormen

•  Kleine strongyliden  migrerende larven  volwassen wormen

•  Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

Kleine strongyliden: levenscyclus immature wormen (larven) in de darmwand


Kleine strongyliden: schade en ziektebeeld •  ‘Slapende’ larven in darmwand: onschadelijk •  Vrijkomende larven uit de darmwand ‣  wormknobbeltjes : 0,5 tot 6 mm ‣  infarcten en verdikking darmwand ‣  algemene darmontsteking ( ≥ 20 - 30 larven/cm2) ‣  overvloedige slijmproduktie ‣  ulcera

conditieverlies, vermageren, diarree Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

Kleine strongyliden: schade en ziektebeeld


Kleine strongyliden: schade en ziektebeeld


Kleine strongyliden: schade en ziektebeeld • Volwassen wormen ‣  Relatief weinig schadelijk (klein mondkapsel) ‣  Soms massale infecties  ontsteking van de darm

conditieverlies, (diarree) Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

Kleine strongyliden: schade & ziektebeeld • Larvaire stadia

‣  anorexie, vermagering, doffe vacht ‣  acute stinkende diarree met uitdroging ‣  koorts ‣  koliek ‣  dood

•  Volwassen wormen ‣  conditieverlies ‣  (chronische) diarree

wintercyathostominose

zomercyathostominose


Strongyliden: diagnose 1. Achtergrondinformatie •  Bedrijfs-evaluatie: inschatten hoe hoog de parasitaire infectiedruk is ‣  Weidebezetting, kwaliteit van de weiden ‣  Duur van de weideperiode ‣  Type bedrijf ‣  Ontwormingsschema ‧  ‧ 

Tijdstip en aantal behandelingen Gebruikte produkten Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

Strongyliden: diagnose 2. Tijdstip en aard van de symptomen •  Zomer en herfst: volwassen wormen

‣  conditieverlies, ruige vacht, (diarree), (lichte anemie)

•  November - mei: larvaire stadia

‣  acute symptomen kunnen voorkomen ‣  koliek ‣  diarree, uitdroging, chronisch vermageren, oedeem, slecht haarkleed, variabele eetlust, ... Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

Strongyliden: diagnose 3. Fecesonderzoek •  Wormeieren in de feces = aanwezigheid van volwassen wormen •  Wormei-uitscheiding (EPG) indicatief voor ‣  de wormbesmetting op een bepaald bedrijf ‣  en/of de efficiëntie van de wormcontrole EPG < 200 lichte infectiedruk EPG 200 - 500 middelmatige infectiedruk EPG > 500 hoge infectiedruk


Strongyliden: diagnose strongyliden-eieren


Strongyliden: diagnose 3. Fecesonderzoek •  De aanwezigheid van larven in de feces wijst op wintercyathostomosis (kleine strongyliden) ‣  late immature stadia (met het blote oog te zien) ‣  vroege immature stadia (microscopisch onderzoek)


Strongyliden: diagnose

Larven van kleine Strongyliden op feces strongyliden op de mest


Strongyliden: diagnose 4. Bloedonderzoek •  Veranderingen in bloed-eiwitten kunnen een indicatie zijn voor infecties met kleine en grote strongyliden ‣  ‣  ‣  ‣ 

Totaal eiwitgehalte daalt β - globulines stijgen Albumine daalt Albumine / globuline ratio daalt Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

Strongyliden: diagnose Belangrijkste parameters bij de diagnose van wintercyathostominosis (Smets et al., 1999. Veterinary Record 144, 665-668) •  Conditie van het paard:

mager

•  Diarree:

ja

•  Albumine gehalte :

< 20 g/l

•  Albumine/globuline ratio:

< 0,7


Strongyliden: behandeling •  Grote strongyliden (Strongylus spp.) ‣  Volwassen wormen ‧  benzimidazoles (fenbendazol, mebendazol) ‧  pyrantel ‧  ivermectine, moxidectine

‣  Immature stadia ‧  ivermectine, moxidectine Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

Strongyliden: behandeling •  Kleine strongyliden (Cyathostominae) ‣  Volwassen wormen

‧  ivermectine, moxidectine, (pyrantel) ‧  geen benzimidazoles (resistentie!)

‣  Immature stadia

‧  late larvaire stadia in darmholte: ivermectine, moxidectine ‧  vroege larvaire stadia in de darmwand: moxidectine (60-85%) ‧  ‘slapende’ larven in de darmwand: moxidectine (± 80%) Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

Strongyliden: resistentie • 

Resistentie tgo benzimidazoles bij de kleine strongyliden

• 

Geïsoleerde gevallen van resistentie tgo pyrantel in NL

‣ 

Geen BZ gebruiken voor controle van Strongyliden bij paarden!


Strongyliden: preventie Weidebeheer

• 

‣  ‣  ‣  ‣ 

goede kwaliteit grasland geen overbezetting verschillende leeftijdsgroepen apart mest verwijderen!

Preventief ontwormings-schema

• 

‣ 

vermijden dat de paarden de weide besmetten met wormeieren Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

Strongyliden: preventie Ontwormingsschema’s gebaseerd op “egg reappearence period” = periode tussen de behandeling en terug verschijnen van worm-eieren in de mest ‣  pyrantel: 4 weken ‣  ivermectine: 7 - 8 weken ‣  moxidectine: 12 - 16 weken


Strongyliden: preventie • 

Egg re-appearence period (ERP) = werkingsduur van wormmiddel + levenscyclus van de wormen ‣  De ERP is bij jonge paarden korter dan bij volwassen paarden (reden?) ‣  De ERP van moxidectine (12 tot 16 weken) is langer dan de som van de werkingsduur (2 tot 3 weken) en de duur van de levenscyclus van de kleine strongyliden (5 tot 8 weken) (reden?) Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

Strongyliden: preventie

EPG

ERP voor ivermectine en moxidectine

Weeks


Strongyliden: preventie

Ivermectine Moxidectine


Strongyliden: preventie •  Basisregel: alle paarden tegelijk ontwormen •  Ontwormingsschema’s gebaseerd op ‘risicoweiden’   hoge bezettingsdichtheid (> 3 paarden /ha)   jonge dieren

te vaak ontwormen? Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

resistentie?

Strongyliden: preventie •  Beter: ontworming aanpassen aan individuele (bedrijfs-) situatie en individuele weide   lage (< 1paard/ha) vs. hoge bezettingsdichtheid (> 3/ha)   veulens, jaarlingen, jonge paarden (2-3 jaar), volw. paarden

monitoring! Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

Strongyliden: preventie •  Monitoring van de ei-uitscheiding: mestonderzoek ‣  Wanneer behandelen? ‣  Welke dieren behandelen?


Strongyliden: monitoring •  Tijdstip van behandeling bepalen ‣  onbehandelde groepen: 1x/md mest onderzoeken ‣  behandelde groepen: op einde van ERP mest onderzoeken bron: M. Eysker, Universiteit Utrecht Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

Strongyliden: monitoring •  Tijdstip van behandeling bepalen ‣  individuele meststalen ‣  mengmonsters per leeftijdscategorie (≤ 10 dieren/staal) bron: M. Eysker, Universiteit Utrecht Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

Strongyliden: monitoring interpretatie EPG mengmonsters

<

EPG >200

•  U dient deze groep paarden te ontwormen

100 ≤ EPG ≤ 200

•  op een hoog-risico weide*: ontwormen •  op een laag-risico weide*: niet ontwormen

EPG < 100

•  Deze groep paarden hoeft nu NIET te worden ontwormd


* zie beslisboom: www.parasietenwijzer.nl/index.html

Strongyliden: monitoring •  Bepalen welke dieren behandeld moeten worden ‣  binnen leeftijdsgroepen veel variatie in ei-uitscheiding ‣  eitellingen zijn zeer herhaalbaar ‣  een deel van de paarden heeft altijd een lage EPG  niet ontwormen


Strongyliden: monitoring interpretatie EPG individuele monsters EPG > 500

•  U dient dit paard te ontwormen

200 ≤ EPG ≤ 500

•  op een hoog-risico weide*: ontwormen •  op een laag-risico weide*: niet ontwormen

EPG < 200

•  Dit paard hoeft nu NIET te worden ontwormd


* zie beslisboom: www.parasietenwijzer.nl/index.html

Aarswormen: inleiding • Oxyuris equi • Komt veel voor

‣  vooral stalinfecties ‣  weinig immuniteitsopbouw bij alle leeftijden


Aarswormen: levenscyclus •  Volwassen wormen leven in dikke darm •  Vrouwelijke wormen migreren naar de einddarm •  De eieren worden in een kleverige vloeistof rond de anus afgezet ‣  Eieren ontwikkelen zeer snel ( 5 - 6 dagen) besmettelijk ‣  De ontwikkeling tot volwassen wormen duurt lang: 160 dagen


Aarswormen: symptomen • volwassen wormen: weinig schadelijk •  eieren met kleverige vloeistof irriteren •  anale jeuk  schuren  afbreken van de haren van de staart (‘rattenstaart’) Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

Aarswormen: diagnose •  Symptomen

‣  anale jeuk, schuren

•  Aantonen wormeieren ‣  plakband-methode


Aarswormen: behandeling • Ontwormen  Benzimidazoles  Pyrantel  Ivermectine  Moxidectine

soms falen van behandeling resistentie??? niet bevestigd

• Stal reinigen (muren, voederbak, tralies...) Forum Fokkerij van de Vlaamse Confederatie van het Paard

Controle van rondwormen onder de bedreiging van oprukkende resistentie PARASIETEN BIJ HET PAARD. Parasieten bij paarden: inleiding

Recommend Documents