Conjunctuurenquête Nederland Eerste kwartaal 2015
Vertrouwen ondernemers verder toegenomen
Voorwoord
Saldo’s
Dit rapport geeft de belangrijkste uitkomsten van de
Deze rapportage werkt met saldo’s. Een saldo ontstaat door het
Conjunctuurenquête Nederland van het eerste kwartaal 2015.
percentage ondernemers dat zijn ervaring of verwachting als negatief ziet, af te trekken van het percentage dat een positieve
De Conjunctuurenquête Nederland brengt voor het Nederlandse
ervaring of verwachting meldt. Als bijvoorbeeld 10 procent van
bedrijfsleven vier keer per jaar de belangrijkste ontwikkelingen
de ondernemers een dalende omzet had en 20 procent een
en verwachtingen in kaart, uitgesplitst naar regio, bedrijfstak
stijgende omzet, ontstaat een saldo van +10 procent. Het saldo
en bedrijfsgrootte. De resultaten vormen de basis voor het
geeft in één oogopslag weer of de stemming onder ondernemers
‘Ondernemersvertrouwen Nederland’. Deze samenvattende
positief of negatief is en in welke mate.
stemmingsindicator geeft de richting aan waarin de Nederlandse economie of specifieke bedrijfstakken zich waarschijnlijk zullen
Seizoenpatronen
ontwikkelen.
Bij de interpretatie van de cijfers dient rekening te worden gehouden met seizoeninvloeden. Deze spelen bij sommige
Samenwerking
variabelen een rol, zoals bij omzetten in de landbouw en
De Conjunctuurenquête Nederland is een gezamenlijk onderzoek
horeca. Om een uitkomst in een beter perspectief te kunnen
van het CBS, de Kamer van Koophandel, EIB, MKB Nederland
plaatsen, verdient een vergelijking met dezelfde periode een
en VNO-NCW, met de steun van het Ministerie van Economische
jaar eerder om die reden de voorkeur boven een vergelijking met
Zaken. Doel van de samenwerking is completere informatie
een kwartaal eerder. Voor het samenstellen van de indicatoren
over het niet-financiële bedrijfsleven te vergaren tegen minder
van het Ondernemersvertrouwen, worden de onderliggende
administratieve lasten.
variabelen wél gecorrigeerd voor seizoenpatronen. Hierdoor kan het vertrouwen elk kwartaal worden vergeleken met een eerder kwartaal.
Dit rapport is gepubliceerd op 19 februari. Het rapport van de Conjunctuurenquête tweede
Waarneemperiode
kwartaal 2015 wordt op 22 mei gepubliceerd op
De gegevens voor deze publicatie zijn verzameld in de maand
www.ondernemersplein.nl/COEN/
januari 2015.
Bouw positief, weer meer vertrouwen ondernemers Het ondernemersvertrouwen van het hele Nederlandse
van vorig jaar. Deze toename is per saldo het resultaat van zowel
bedrijfsleven is ook aan het begin van het eerste kwartaal hoger
positieve als negatieve ontwikkelingen in de diverse sectoren.
uitgekomen dan een kwartaal eerder. De ondernemers zijn nu al
In de bouw is het ondernemersvertrouwen voor het eerst positief
Bron: CBS,op EIB, KvK, MKB Nederland, VNO-NCW vijf kwartalen rij positief gestemd. De vertrouwensindicator Kijk meer detailinformatie Statline komt voor uit op 6, oftewel één punt hoger dan op in het vierde kwartaal
sinds de start van de meting eind 2008.
Ondernemersvertrouwen per sector
Ondernemersvertrouwen Nederland 20 10 0 -10 -20 -30 -40
2009
2010
2011
2012
2013
Uitko
Zakelijke dienstve
2014
’15
20 10 0 -10 -20 -30 -40
2009
2010
2011
201
Bron: CBS, EIB, KvK, MKB Nederland en VNO-NCW
Industrie
Groothande
20 20 Verder in deze rapportage: 10 10 0 0 ••-10 Meeste sectoren positiever gestemd; bouw voor het eerst positief pagina -10 4 -20 -20 ••-30 Dashboard Conjunctuurenquête: ondernemers zien verbetering pagina 6 -30 -40 -40 •• Uitgelicht: winstgevendheid is voor het eerst sinds 2011 verbeterd pagina 8 2009 2010 2011 2012 2013 2014 ’15 2009
•• Uitgelicht: Vacature-indicator: werkgelegenheid bedrijfsleven neemt toe pagina 9
Verhuur en handel onroerend goed
•• 20 Verwachte ontwikkelingen bedrijfsleven per provincie pagina 10 10 0 -10 -20 -30 -40 2009 2010 2011 2012 2013 2014 ’15
20 10 0 -10 -20 -30 -40
2011
201
Informatie en comm
2010
2011
201
Vervoer en op
Bouwnijverheid 20 10 3 Conjunctuurenquête Nederland - Eerste kwartaal 2015 0 -10
2009
2010
20 10 0 -10
Ondernemersvertrouwen per sector
Uitkomsten eerste kwartaal 2015
Bron: CBS, EIB, KvK, MKB Nederland, VNO-NCW Kijk voor meer detailinformatie op Statline
Ondernemersvertrouwen Nederland 20 10 0 -10 -20 -30 -40
2009
2010
2011
2012
2013
Zakelijke dienstverlening
2014
’15
20 10 0 -10 -20 -30 -40
2009
2010
Industrie 20 10 0 -10 -20 -30 -40
2009
2010
2011
2012
2013
2014
’15
20 10 0 -10 -20 -30 -40
2009
Verhuur en handel onroerend goed
2010
2011
2012
2013
2010
2014
’15
20 10 0 -10 -20 -30 -40
2009
2010
Bouwnijverheid
2010
2011
2012
2013
2014
’15
20 10 0 -10 -20 -30 -40
2009
2010
Detailhandel
2010
2011
2012
2013
2014
’15
20 10 0 -10 -20 -30 -40
2009
2010
Horeca
2010
2011
2012
’15
2011
2012
2013
2014
’15
2011
2012
2013
2014
’15
2011
2012
2013
2014
’15
2013
2014
’15
2013
2014
’15
Delfstoffenwinning
2011
2012
Autohandel
20 10 0 -10 -20 -30 -40 2009
2014
Vervoer en opslag
20 10 0 -10 -20 -30 -40 2009
2013
Informatie en communicatie
20 10 0 -10 -20 -30 -40 2009
2012
Groothandel
20 10 0 -10 -20 -30 -40 2009
2011
2013
2014
4 Conjunctuurenquête Nederland - Eerste kwartaal 2015
’15
20 10 0 -10 -20 -30 -40
2009
2010
2011
2012
Vertrouwen ondernemers verder toegenomen Het ondernemersvertrouwen, de stemmingsindicator van het Nederlandse bedrijfsleven, heeft aan het begin van 2015 opnieuw winst geboekt ten opzichte van het voorgaande kwartaal. De ondernemers zijn nu al vijf kwartalen op rij positief gestemd, het vertrouwen is in bijna alle sectoren positief en het vertrouwen is in bijna vier jaar niet zo groot geweest. Het ondernemersvertrouwen in de bouw sector verbeterde verder en is voor het eerst sinds 2008 positief. Ook in de industrie, ICT en zakelijke dienstverlening verbeterde het vertrouwen. In de handel (zowel groot- als detailhandel) nam het (overigens nog positieve) vertrouwen af. Ondernemersvertrouwen bouw voor het eerst positief
stijging van de prijzen en de omzet. Bij bijna 70 procent van de
De huizenmarkt ontwikkelt zich positief. Het aantal verkochte
bedrijven blijven de investeringen voor dit jaar op het niveau van
woningen was in 2014 beduidend hoger dan in 2013. Ook de
2014. Ook de personele omvang bij de bedrijven in deze sector
bouw van nieuwe woningen trekt aan. De investeringen bij de
kan verder groeien. Ondernemers in deze branche geven echter
bedrijven nemen eveneens toe. Bouwbedrijven geven aan dat
wel aan dat het vinden van gekwalificeerd personeel lastig is; dit
de orderportefeuille groeit. Kortom, allemaal signalen dat het
wordt door ruim één op de tien ondernemers als belemmering
langzaam weer wat beter gaat met de bedrijven in deze sector.
van hun activiteiten ervaren.
De bouwsector heeft haar groeiend optimisme dit kwartaal dan ook omgezet in de eerste positieve score voor het ondernemersvertrouwen sinds de start van de meting eind 2008. Het vertrouwen bij de bouwondernemingen groeide van -2 naar +3 en is daarmee niet langer de bedrijfstak met het laagste ondernemersvertrouwen. Dienstverleners optimistisch Ook de dienstverleners zijn
Het vertrouwen in de zakelijke dienstverlening is sinds 2011 niet zo hoog geweest
optimistisch aan het nieuwe
Minder vertrouwen bij de handel Zowel de ondernemers in de detailhandel als de groothandel laten een afname in het vertrouwen zien, maar het algemene beeld is nog wel positief. De bestedingsbereidheid bij consumenten blijft laag. Daardoor staan de omzetten onder druk. Groothandelaren zijn minder te spreken over de ontwikkelingen van het economisch klimaat dan in eerdere kwartalen. Winkeliers zijn in hun omzetverwachtingen minder optimistisch dan voorgaande kwartalen.
jaar begonnen. Het vertrouwen in de zakelijke dienstverlening steeg naar +11. Het
Lichte verbetering bij industrie
ondernemersvertrouwen in deze sector is sinds 2011 niet zo
Het vertrouwen van de producenten is nu vijf kwartalen
hoog geweest. Vooral gunstige omzetverwachtingen dragen bij
positief. Het industriële bedrijfsleven is opnieuw iets positiever
aan het toenemende vertrouwen van dienstverleners.
gestemd. Ook de vooruitblikken zijn over het algemeen positief, de investeringen nemen toe, net als de buitenlandse afzet.
Vertrouwen binnen ICT neemt sterk toe
Tevens wordt een stijging van de afzetprijzen verwacht. De
De bedrijven in de informatie- en communicatiesector
werkgelegenheidsverwachting is echter nog niet positief voor het
laten van alle bedrijfstakken de sterkste stijging van het
eerste kwartaal van 2015.
ondernemersvertrouwen zien. ICT-ondernemers verwachten een
5 Conjunctuurenquête Nederland - Eerste kwartaal 2015
Dashboard Conjunctuurenquête Nederland Dashboard Conjunctuurenquête Nederland Bron: CBS, EIB, KvK, MKB Nederland, VNO-NCW
Uitkomsten eerste kwartaal 2015 Uitkomsten eerste kwartaal 2015
Bron:voor CBS, EIB,detailinformatie KvK, MKB Nederland, VNO-NCW Kijk meer op Statline Kijk voor meer detailinformatie op Statline
Ontwikkelingen vierde kwartaal Ontwikkelingen vierde kwartaal
Saldo t.o.v. (vorig jaar) Laatste 10 kwartalen (2012-4 t/m 2015-1) Saldo t.o.v. (vorig jaar) Laatste 10 kwartalen (2012-4 t/m 2015-1)
pessimisten % optimisten pessimisten % optimisten
Onderwerp Onderwerp
19,6 19,8
(11,9) (11,9)
Winstgevendheid Winstgevendheid
3,6 3,2
(-2,8) (-2,8)
Personeelssterkte Personeelssterkte
-3,7 -4,0
(-12,3) (-12,3)
Omzet Omzet
-35 -35
-25 -25
-15 -15
-5 0 5 -5 0 5
15
15
25
25
35
35
Beoordelingen vande deondernemer ondernemer(begin (beginvan vanhet heteerste eerstekwartaal) kwartaal) Beoordelingen van Onderwerp Onderwerp
t.o.v. (vorig jaar)Laatste Saldot.o.v. Laatste 10 kwartalen (2012-4 2015-1) (vorig jaar) Saldo 10 kwartalen (2012-4 t/m t/m 2015-1)
pessimisten%%optimisten optimisten pessimisten
1,01,1
(-6,2) (-6,2)
-4,7 -4,7
(-5,0) (-5,0)
-11,8 -12,2
(-17,1) (-17,1)
Economisch klimaat Economisch klimaat Voorraden eindproduct Voorraden eindproduct
Orderpositie Orderpositie -35 -35
-25 -25
-15 -15
-5-5 0 0 5 5
1515
2525
35 35
Verwachte ontwikkelingen Verwachte ontwikkelingeneerste eerstekwartaal kwartaal Onderwerp Onderwerp
(vorig jaar) Saldo 10 kwartalen (2012-4 t/m t/m 2015-1) t.o.v. (vorig jaar)Laatste Saldot.o.v. Laatste 10 kwartalen (2012-4 2015-1)
pessimisten pessimisten%%optimisten optimisten
Economisch klimaat Economisch klimaat
2,6 2,7
(0,2) (0,2)
Buitenlandse omzet Buitenlandse omzet
1,51,5
(3,5) (3,5)
-1,5 -1,5
(-6,2) (-6,2)
Omzet Omzet -35 -35
-25 -25
-15 -15
-5 0 5 -5 0 5
15
15
25
25
Verwachte bedrijfsvoering eerste kwartaal Verwachte bedrijfsvoering eerste kwartaal Onderwerp Onderwerp
35
35
Saldo t.o.v. (vorig jaar) Laatste 10 kwartalen (2012-4 t/m 2015-1) Saldo t.o.v. (vorig jaar) Laatste 10 kwartalen (2012-4 t/m 2015-1)
pessimisten % optimisten pessimisten % optimisten
Investeringen Investeringen
1,2 1,6
(-7,0) (-7,0)
Inkooporders Inkooporders
-0,5 -0,4
(-6,6) (-6,6)
Personeelssterkte Personeelssterkte
- 6,1 -5,8
(-13,3) (-13,3)
-35
-35
-25
-25
-15
-15
-5
-5
0
5
0
15
5
6 Conjunctuurenquête Nederland - Eerste kwartaal 2015
25
15
35
25
35
Ondernemers zien verbetering Ondernemend Nederland begint voorzichtig optimistisch aan 2015.
sinds begin 2011. Daarnaast zijn er net iets meer ondernemers
Bij de helft van de indicatoren uit het Dashboard Conjunctuur
die het economisch klimaat de afgelopen drie maanden hebben
enquête Nederland zijn er meer ondernemers positief dan
zien verbeteren in plaats van verslechteren. De laatste keer dat
negatief gestemd en de ondernemer is per saldo optimistischer
deze indicator op groen stond was vier jaar geleden.
dan begin vorig jaar: elf van de twaalf pijlen staan op groen. Over de werkgelegenheid blijven ondernemers echter erg voorzichtig.
Ondernemers zijn nog ontevreden over de voorraden en orders: die zijn of te groot (voorraden) of juist te klein (orderpositie).
Waar ondernemers per saldo meer verwachten te investeren,
Sinds het begin van de meting in 2008 scoren ondernemers
doen ze dat waarschijnlijk niet in personeel. Nog steeds denkt
overigens altijd negatief op deze twee variabelen. Sinds 2013 is
het merendeel van de ondernemers niet meer personeel nodig te
er wel sprake van een positieve trend bij het oordeel orderpositie
hebben. Het saldo verwachting personeelssterkte ligt wel dichter
volgens de ondernemer.
bij nul dan in crisisjaren 2012 en 2013, maar is niet meer positief geweest sinds de zomer van 2011.
De buitenlandse omzetverwachting is positief; echter minder dan een jaar eerder. Ondernemers die met het buitenland handelen
Ondernemers zijn wel te spreken over de winstgevendheid. Per
verwachten per saldo daar meer omzet te genereren dan in de
saldo verbeterde deze bij ondernemend Nederland voor het eerst
laatste maanden van 2014.
Verwachte ontwikkelingen eerste kwartaal Saldo t.o.v. (vorig jaar)
pessimisten % optimisten
Onderwerp
-1,5
Omzet -35
-25
-15
-5
0
5
15
25
Hoe lees ik het Dashboard Conjunctuurenquête Nederland? Onderwerp: in de Conjunctuurenquête Nederland wordt ondernemers naar hun oordeel gevraagd over verschillende
Laatste 10 kwartalen (2012-4 t/m 2015-1)
(-6,2)
35
Saldo: het saldo is het verschil tussen het percentage optimisten en het percentage pessimisten, dat ook terug te zien is in het staafdiagram. Positieve waarden (meer optimisten dan pessimisten) worden groen weergegeven, negatieve saldi (meer pessimisten dan optimisten) worden rood weergegeven.
onderwerpen. Er is een verschil tussen terugblikken op het vorige
T.o.v. vorig jaar: het saldo van het zelfde onderwerp in het zelfde
kwartaal en verwachtingen voor het huidige kwartaal. Hierdoor kan
kwartaal een jaar eerder is tussen haakjes weergegeven. Er is
een onderwerp twee keer voorkomen in het dashboard. De koppen
gekozen voor hetzelfde kwartaal een jaar eerder, om eventuele
die boven de onderwerpen staan, geven aan of het om terugblikken
seizoeneffecten uit te sluiten. De groene pijl naar boven of rode
of verwachtingen gaat.
pijl naar beneden geeft aan of er sprake is van respectievelijk een
Staafdiagram (pessimisten / optimisten): de vragen over
verbetering of verslechtering.
de onderwerpen in het dashboard kunnen de ondernemers
Lijndiagram (laatste 10 kwartalen): per onderwerp wordt de
beantwoorden met verbetering, verslechtering, of onveranderd.
ontwikkeling in de laatste 10 kwartalen weergegeven. Hierop is geen
In deze grafiek is het percentage optimisten (ondernemers die
seizoencorrectie toegepast. De witte horizontale lijn is de nullijn. Het
verbetering zien/verwachten) afgezet tegen de pessimisten (zij
saldo in het laatste kwartaal is met een witte ruit weergegeven.
die verslechtering zien/verwachten). De witte ruit geeft het saldo hiervan weer.
7 Conjunctuurenquête Nederland - Eerste kwartaal 2015
Uitgelicht
Bron: CBS, VNO-NCW, KvK, MKB Nederland, EIB Bron: CBS, VNO-NCW, KvK, MKBop Nederland, Kijk voor meer detailinformatie Statline EIB Kijk meer detailinformatie Statline EIB Bron:voor CBS, VNO-NCW, KvK, MKBop Nederland, Kijk voor meer detailinformatie op Statline
Uitgelicht
Bron: CBS, VNO-NCW, KvK, MKB Nederland, EIB Kijk voor meer detailinformatie op Statline
Winstgevendheid: vorig jaar goed afgesloten Voor het eerst in ruim vier jaar waren ondernemers per saldo positief over de winstgevendheid. In de meeste sectoren zijn de ondernemers die een verbetering van de winstgevendheid zagen nu in de meerderheid ten opzichte van ondernemers die een verslechtering meldden, met de transportsector als positieve koploper (+16%). Alleen in de bouw, de verhuur en overige zakelijke diensten verslechterde de winstgevendheid. Hoewel de winstgevendheid binnen de bouw per saldo verslechterde, is het aantal ondernemers dat in deze branche een verslechtering ervoer ten opzichte van een jaar eerder gehalveerd.
Winstgevendheid vorig kwartaal Winstgevendheid vorig kwartaal Winstgevendheid vorig kwartaal % bedrijven 40 % bedrijven 40 % bedrijven Winstgevendheid vorig kwartaal
20 40 20 0 20 0 % bedrijven -20 040 -20 -4020 -20 -40 2010 2011 -40 02010 2011 2011 -202010verbeterd
-40
verbeterd verbeterd
2010
Verkoopprijzen: meer bedrijven verwachten prijsstijgingen Per saldo verwacht één op de tien bedrijven de verkoopprijzen te verhogen. In het vorige kwartaal was dat nog 3 procent van de bedrijven. Het grootste deel van de bedrijven (78%) verwacht de verkoopprijzen niet te wijzigen. In alle sectoren is het aantal bedrijven dat een prijsstijging verwacht hoger dan het aantal dat een daling voorziet. In de sector verhuur en overige zakelijke diensten gaat het per saldo om 24 procent van de bedrijven, in de sector vervoer en opslag om 23 procent. Het aantal bedrijven dat een stijging van de verkoopprijzen verwacht in het eerste kwartaal is doorgaans wat hoger dan in het vierde kwartaal van het voorgaande jaar. Dit seizoeneffect is, in een periode waarin men in Europa maatregelen neemt om deflatie te voorkomen, ook dit kwartaal te herkennen.
Helft ondernemers zonder belemmeringen De helft van de ondervraagde ondernemers geeft aan geen belemmeringen te ervaren in de bedrijfsvoering. Vanaf eind 2011 tot nu was er onafgebroken sprake van meer ondernemers mét belemmeringen dan zonder. Dat de helft geen belemmerin gen ervaart, betekent logischerwijs dat de andere helft dat wel doet. Onvoldoende vraag is bij bijna de helft van de gevallen de belangrijkste belemmering, gevolgd door financiële beperkingen, zoals het niet kunnen verkrijgen van krediet. In de ICT en specialistische zakelijke diensten is het verkrijgen van geschikt personeel lastig. Hier is het tekort aan arbeidskrachten een relatief vaak genoemde belemmering. De minste belemmeringen worden ervaren in de bouw. Bijna twee derde van de ondernemers in deze branche gaat zonder belemmeringen aan de slag.
8 Conjunctuurenquête Nederland - Eerste kwartaal 2015
2012 2012 2012 verslechterd verslechterd verslechterd
2011
verbeterd
saldo saldo saldo
2013 2013 2013 saldo saldo saldo
2012
2013
verslechterd
saldo
Verwachting verkoopprijzen verkoopprijzen Verwachting verkoopprijzen Verwachting verkoopprijzen % bedrijven 40 % bedrijven 40 % bedrijven Verwachting economisch klimaat
20 40 20 0 20 0 % bedrijven -20 040 -20 -4020 -20 -40 2010 2011 -40 02010 2011 2010toenemen 2011 -20 toenemen
-40
toenemen
2010
2012 2012 2012 afnemen afnemen afnemen
2011
verbeteren
2012 verslechteren
Bedrijven met belemmeringen Bedrijven met belemmeringen % bedrijven Bedrijven met belemmeringen 100 % bedrijven 100 % bedrijven 90
40 40 20 40 20 0 20 saldo 0 -20 0 40 -20 20 -40 -20 -40 2014 2015 0 -40 2014 2015 2014
2015 -20
-40 2014
saldo saldo saldo
2013 2013 2013 saldo saldo saldo
2013
40 40 20 40 20 0 20 saldo 0 -20 0 40 -20 20 -40 -20 -40 2014 2015 0 -40 2014 2015 2014
2015
-40 2014
saldo
100 90 80 Verwachting te plaatsen inkooporders 90 80 70 80 70 60 70 60 50 % bedrijven 60 5040 40 50 40 3020 40 30 20 30 0 20 10 20 10 0 -20 10 0 2011 2012 2013 0 2010 -40 2010 2011 2012 2013
100 100 90 100 90 80 90 80 70 80 70 60 60 saldo 70 50 60 5040 40 50 40 3020 40 30 20 300 20 10 20 10 0 -20 10 0 2014 2015 0 2014 2015 -40
Onvoldoende vraag Financiële beperkingen 20122012 2013 2013 2014 20142015 Financiële Weersomstandigheden Tekort aan beperkingen arbeidskrachten Weersomstandigheden Tekort aan arbeidskrachten Onvoldoende vraag materiaal, ruimte Financiële beperkingen Productiemiddelen, Andere oorzaken toenemen afnemen saldo Productiemiddelen, materiaal, ruimte Andere oorzaken Weersomstandigheden Tekort aan arbeidskrachten Productiemiddelen, materiaal, ruimte Andere oorzaken
2010 2010 2011 2011 Onvoldoende vraag
-20
Uitgelicht: Vacature-indicator: werkgelegenheid bedrijfsleven neemt toe Bron: CBS, EIB, KvK, MKB Nederland, VNO-NCW Kijk voor meer detailinformatie op Statline
Vacature-indicator en aantal vacatures Totaal niet financiële bedrijfsleven
Industrie
x 1000
x 1000 0,5
16
1,0
90
0
14
0,5
80
-0,5
12
0
10
-0,5
70
-1,0
8
-1,0
-1,5
6
100
60 2010
2011
2012
2013
2014
2015
Bouw 8
2011
2012
2013
2014
2015
Commerciële dienstverlening
x 1000
3,0 1,0
6 4
-1,0
2
-3,0 2010
-1,5 2010
2011
aantal vacatures
2012
2013
2014
x 1000 90
0,5
80
0
70
-0,5
60
-1,0
50
-1,5
2015
2010
2011
2012
2013
2014
2015
vacature-indicator (rechteras)
De werkgelegenheid in het niet-financiële bedrijfsleven is langzaam
indicator scherp. In de loop van 2014 is het aantal openstaande
aan het toenemen. Het aantal banen van werknemers is in de
vacatures gestaag toegenomen. Vooral in de handel, zakelijke
loop van 2014 toegenomen met 70.000. In het vierde kwartaal
dienstverlening en de ICT-sector is de werkgelegenheid
waren er 5,22 miljoen banen. Ook het aantal openstaande
verbeterd.
vacatures loopt gestaag op, tot ruim 90.000 aan het einde van het vierde kwartaal. De vacature-indicator, die gebaseerd is
Ook bouw en industrie tonen verbetering
op onderdelen uit de Conjunctuurenquête Nederland, is in het
In de industrie toont de vacature-indicator een toename, na een
eerste kwartaal verder verbeterd; een mogelijke indicatie dat de
lichte terugval in de tweede helft van 2014. Ook in de bouwsector
werkgelegenheid verder kan toenemen.
is de vacature-indicator verder verbeterd. Sinds het dieptepunt medio 2013, is het aantal openstaande vacatures langzaam aan
Vooral groei werkgelegenheid in de dienstverlening
het toenemen.
De vacature-indicator is in alle sectoren verbeterd in het eerste kwartaal. In de commerciële dienstverlening verbeterde de
De vacature-indicator wordt gebaseerd op variabelen (zoals verwachte personeelssterkte) uit de Conjunctuurenquête Nederland. Reeksen worden bewerkt voor seizoeneffecten en genormaliseerd. De vacature-indicator geeft een indicatie van de richting waarin de vacatures zich (naar verwachting van de ondernemers) zullen ontwikkelen. Voor meer informatie over de vacature-indicatoren zie het onderzoeksrapport ‘Nieuwe vacature-indicatoren’ (pdf).
9 Conjunctuurenquête Nederland - Eerste kwartaal 2015
Verwachte ontwikkelingen bedrijfsleven per provincie Uitkomsten eerste vierde kwartaal 2015. 2014. Het betreft het verschil tussen de percentages optimisten en pessimisten per onderwerp, per provincie. Het betreffen vijf verwachtingen over het eerste vierde kwartaal en een terugblik op de winstgevendheid in het vierde derde kwartaal. Bron: CBS, EIB, KvK, MKB Nederland, VNO-NCW Kijk voor meer detailinformatie op Statline
Economisch klimaat Nederland
Omzet
2,6 2,3
Drenthe
-1,5
-3,7-2,4
Flevoland Friesland
-2,2
Groningen Limburg
-1,2
Noord-Brabant
4,4 4,2
Noord-Holland
2,9 4,9
Overijssel Utrecht
7,3
-1,8 2,9
Zuid-Holland
-0,1 10,6
-12 -8 -8 -6 -10
-4-4
-2
0,2
00
2 4 4
68
8
12 10
-12 -24
-8 -16
Personeelssterkte Nederland Drenthe
Limburg
-9,0
Zeeland
12 -24
-12 -24
-8 -16
-1,9
1,1 -7,6
1,1 4,9
-2,8
-16 -12 -12 -8 -8
-7,1
-5,2 -4-4
Drenthe
0,1
Flevoland Friesland
-3,9 2,2
Gelderland
-3,9
Groningen Limburg
00
4 4
8
812
16 12
-12 -12
-9-8
10 Conjunctuurenquête Nederland - Eerste kwartaal 2015
-7,0 -2,1 -5,0 34
6
8 9
12 12
-16 -12
-12-8
Utrecht
8,6
-15,5
-0,4 -0,4 0
Overijssel
3,4
-3,0
-0,4
-6 -4 -3
Noord-Holland
8,2
0,6
1,4
Noord-Brabant
5,2
-4,1
1,4
-1,0
-11,4 -5,6
Nederland
2,2
8,1 8,3
-8,1
12 -24
-0,4 -5,3
-0,1 0,3
-6,6-3,2
8 16
3,2
-4,6
-6,4 -5,2
-8,4
4 8
-1,2 -1,7
-0,5 -2,4
-9,6
0
-7,5
-2,4-0,5
-4,4
Zuid-Holland
9,7
-4,5
-4,2-2,2
-7,7 -6,4
Zeeland
8,2
Ontwikkeling winstgevendheid 3e 4e kwartaal
2,11,0
-5,3 -4,3 -10,9
-4 -8
1,2 1,5
-3,9
Overijssel
Zuid-Holland
-2,6 8 16
Utrecht
1,7 13,9
-5,4 -4,5
Noord-Brabant
Utrecht
4 8
Overijssel
16,5
3,5
15,1
0
-0,9 -2,8
Noord-Holland
3,2
Investeringen
-9,0 -12,7
Gelderland Groningen
-4 -8
-6,1-5,3
Flevoland Friesland
18,7 18,6
1,9 1,8
Noord-Holland
2,5 6,0
0,7 11,1
-8,0
Noord-Brabant
4,112,9
17,9 1,0
Limburg
12,2
23,1
-5,0
-1,2 -0,9
Zeeland
-1,8
13,9 1,7
Groningen
0,0 10,6
17,0
-5,7
3,7
Gelderland
4,1 13,7
20,1
-4,3
-7,2
Friesland
3,7 5,6
0,3
-0,6 -1,6
Flevoland
13,5
10,6
4,2 4,6
Drenthe
14,7
-2,4
19,7
-1,8 -4,5
Gelderland
-3,1
9,2
-11,8 -8,5
3,9
Nederland
1,510,9
17,8
-8,6
-3,1
Buitenlandse omzet
-8 -4 -4
Zeeland Zuid-Holland
0,9 0
44
8
8 12
12 16
Verwachtingen per provincie: Noord-Brabant meest positief Net als in het laatste kwartaal van 2014 hebben de bedrijven
en Zeeland positief. In Flevoland en Zuid-Holland zijn de
in Noord-Brabant ook in het eerste kwartaal van 2015 de meest
groothandelaren juist per saldo negatief. In Drenthe wordt de
positieve verwachtingen. Op vrijwel alle indicatoren is het
negatieve verwachting voor de buitenlandse omzet vooral door
aantal optimisten onder de ondernemers groter dan het aantal
de producenten gevoed.
pessimisten. In Drenthe, Groningen en Limburg is de stemming minder: op zeker vijf van de zes hiernaast getoonde variabelen
Personeelsomvang neemt in alle provincies af
zijn de ondernemers per saldo negatief.
De verwachting voor de personeelssterkte is in alle provincies negatief. In Groningen, Drenthe en Friesland, Utrecht en
Hoge verwachting economisch klimaat Zeeland
Zuid-Holland denkt circa 1 op de 10 ondernemers met
In Zeeland en Utrecht zijn de ondernemers het meest positief
minder personeel te opereren. Terwijl de personeelssterkte
over het economisch klimaat. Het zijn vooral de bouwbedrijven
in de industrie in Groningen, Noord-Holland en Drenthe naar
in de provincie Zeeland die een verbetering van het economisch
verwachting aanzienlijk afneemt, is er in Noord-Brabant en
klimaat voorzien. Ook in Noord-Brabant,
Flevoland juist sprake van een lichte
Gelderland en Noord-Holland voorzien
toename van de personeelssterkte in deze
ondernemers een verbetering. Niet overal verbeterde omzetverwachting bouwnijverheid Mede vanwege seizoenschommelingen voorzien veel bedrijven dit eerste kwartaal een lagere omzet ten opzichte van het vorige kwartaal. In de provincie Flevoland pakt het saldo groei/krimp het minst
Industriële ondernemers verwachten meer te investeren
sector. Toename investeringen voorzien in Randstadprovincies en Noord-Brabant Landelijk wordt door de ondernemers een toename van de investeringen verwacht in de industrie. Deze vinden voornamelijk plaats bij industriële bedrijven in Noord-Holland, Noord-Brabant en
voordelig uit (-12%). Dit komt vooral door
Zuid-Holland. Ook in de sector vervoer
verwachte omzetdalingen in de handel en
en opslag (landelijk 11%), komen we de
diensten. De bouw heeft in Flevoland opmerkelijk genoeg wel
provincies Noord-Holland (29%) en Zuid-Holland (15%) tegen,
een positieve omzetverwachting (saldo +21%). De provincie is
naast Flevoland (35%). In Utrecht springt de informatie- en
hier in het gezelschap van Zeeland, Friesland en Noord-Brabant.
communicatiesector in het oog met een investeringsbalans van
In de provincies Drenthe en Limburg is de omzetverwachting van
21 procent (landelijk 5%).
de bouwbedrijven nog niet verbeterd. Winstgevendheid Vier provincies verwachten een krimp van de buitenlandse omzet
De verbetering van de winstgevendheid van het bedrijfsleven
Hoewel de balans maar nipt negatief is, zijn de bedrijven in
manifesteert zich in 8 van de 12 provincies. In Groningen
Drenthe, Zuid-Holland, Flevoland en Limburg per saldo negatief
en Zeeland is nog sprake van een verslechtering. Utrecht,
in hun verwachting voor de buitenlandse omzet. De buitenlandse
Noord-Holland en Noord-Brabant scoren boven het landelijke
omzet wordt voor een belangrijk deel gemaakt door bedrijven
gemiddelde van 3 procent.
in de industrie en de groothandel. In Zeeland en Utrecht scoren de industriële ondernemers per saldo positief. In de sector handel zijn de bedrijven in Groningen, Gelderland, Overijssel
11 Conjunctuurenquête Nederland - Eerste kwartaal 2015
Kerntabel Ondernemersvertrouwen en Conjunctuurenquête Nederland Ondernemersvertrouwen
Verwachtingen voor het eerste kwartaal niet seizoengecorrigeerd
2014 3e kwartaal
2014 4e kwartaal
2015 1e kwartaal
Omzet
Personeel
Economisch klimaat
2,9
4,9
5,6
Totaal bedrijfsleven
-1,5
-6,1
2,6
14,2
15,4
-12,3
Delfstoffenwinning
-3,0
-2,0
-7,9
1,2
2,0
2,8
Industrie
-2,9
-5,8
2,9
-10,0
-2,2
2,7
Bouwnijverheid
4,4
-11,5
-4,4
-4,3
-4,7
-3,7
Autohandel en -reparatie
8,7
-18,2
-6,8
10,8
10,9
5,9
Groothandel
6,7
-0,1
6,4
5,9
7,1
2,5
Detailhandel
-28,1
-7,6
8,2
-0,1
4,0
4,0
Vervoer en opslag en opslag
-16,0
-16,5
0,5
2,8
4,8
6,8
Horeca
-11,6
-6,0
2,6
5,8
5,4
16,6
Informatie en communicatie
18,6
1,4
19,1
7,8
6,1
6,1
Verhuur en handel onroerend goed
-2,4
-17,3
-5,2
4,1
5,1
10,5
Zakelijke dienstverlening
10,8
1,1
-0,3
Meer informatie op Statline Ondernemersvertrouwen Conjunctuurenquête naar bedrijfstak
Dit rapport verschijnt ieder kwartaal op ondernemersplein.nl/COEN. Wilt u meer informatie? Neem dan contact op met één van de COEN-partnerorganisaties:
CBS
088 570 70 70
[email protected]
EIB
020 205 16 00
[email protected]
KvK
088 585 15 85
[email protected]
MKB Nederland en VNO-NCW
070 349 03 49
[email protected]
Conjunctuurenquête naar regio (landsdeel/provincie/COROP/stadsgewest)
12 Conjunctuurenquête Nederland - Eerste kwartaal 2015
