Condities voor kennisdeling

LECTORAAT | GOED BESTUUR EN INNOVATIEDYNAMIEK IN MAATSCHAPPELIJKE ORGANISATIES

Condities voor kennisdeling Een case study naar kennisdeling in het Kennisplatform Achterhoek Wenne Bergman | onderzoeker Frans de Vijlder | lector

ONDERZOEK

 

     

Condities voor kennisdeling Een case study naar kennisdeling in het Kennisplatform Achterhoek               

  Wenne Bergman, onderzoeker    Frans de Vijlder,   lectoraat Goed Bestuur en Innovatiedynamiek in Maatschappelijke Organisaties                     

     

 

 

         

      HAN Faculteit Gezondheid, Gedrag en Maatschappij    Interfacultair Kenniscentrum Publieke Zaak  Wenne Bergman, onderzoeker  Frans de Vijlder, lectoraat Goed Bestuur en Innovatiedynamiek in Maatschappelijke Organisaties         

  Interfacultair Kenniscentrum Publieke Zaak  Secretariaat  T (024) 353 00 30  E [email protected]    Kapittelweg 33  6525 EN Nijmegen    Postbus 6960  6503 GL Nijmegen    www.han.nl/publiekezaak  http://blog.han.nl/publiekezaak/       © Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, september 2015  2 

INHOUDSOPGAVE  Voorwoord 

4 

1 

Achtergrond en vraagstelling van het onderzoek 

5 

1.1  1.2  1.3 

Inleiding  Probleemstelling en vraagstelling  Leeswijzer 

5  7  8 

2 

Kennis, kennisdeling, kennisnetwerken en condities voor kennisdeling 

9 

2.1  2.2  2.3  2.4  2.5  2.6 

Inleiding  Kennis  Kennisdeling  Kennisnetwerken  Condities die kennisdeling bevorderen en / of hinderen  Conceptueel model 

9  9  10  10  12  17 

3 

Methodologie 

18 

3.1  3.2  3.3  3.4  3.5  3.6  3.7  3.8 

Inleiding  Case study  De regio Achterhoek als onderzoeksobject  Dataverzameling  Operationalisering  Uitvoering van het onderzoek  Data‐analyse  Validiteit en betrouwbaarheid 

18  18  19  19  20  23  25  25 

4 

Beschrijving case ‘Kennisplatform Achterhoek’ 

26 

4.1  4.2  4.3  4.4  4.5  4.6  4.7  4.8 

Inleiding  Lerend op avontuur!  Ontstaansgeschiedenis  Context  Het Kennisplatform Achterhoek  Vormgeving Kennisplatform Achterhoek  Kennisdeling in het Kennisplatform Achterhoek  Conclusie 

26  26  27  27  28  30  33  36 

5 

Resultaten 

37 

5.1  5.2  5.3 

Inleiding  Condities die van invloed zijn op kennisdeling in het Kennisplatform Achterhoek  Bevestiging en falsificatie van hypothesen 

37  37  44 

6 

Conclusie en discussie 

46 

6.1  6.2  6.3  6.4   

Inleiding  Conclusie  Discussie  Aanbevelingen 

46  46  47  49 

Literatuur 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

              51 

Bijlage 1: Interview topiclijst   

 

 

 

 

 

 

 

              60 

3 

VOORWOORD In  een  eerder  rapport  van  de  HAN  over  ‘Kenniscirculatie  tussen  opleidingen  en  lagere  overheden’  werd  als  hoogste  niveau  van  kennisdeling  het  concept  van  ‘de  lerende  regio’  voorgesteld.  In  geval  van  een  lerende  regio  is  sprake  van  intensieve,  structurele  samenwerking  in  een  netwerk  van  onderzoek,  opleiders,  lokale  overheden  en  maatschappelijke  instellingen.  Hierbij  kunnen  onderzoekers, docenten en professionals rouleren qua werk‐ en leeromgeving. De samenwerking is  gericht  op  concrete  verbetering  van  het  werken  in  een  bepaald  domein  zoals  jeugdzorg  door  uitwisseling  van  kennis,  ervaring  en  reflectie  daarop  en  vindt  plaats  op  alle  niveaus  van  de  organisatie.  De  ambitie  met  het  project  ‘Lerend  op  avontuur’  bij  het  Kenniscentrum  Publieke  Zaak  aan  de  HAN  is  om  factoren  op  te  sporen  die  de  ontwikkeling  van  een  lerende  regio  kunnen  bevorderen.  In  de  jaren  dat  twee  pilots  in  het  kader  van  dit  project  lopen,  is  gebleken  dat  de  werkelijkheid weerbarstiger is.   Maar toch… De acht Achterhoekse gemeenten werken al geruime tijd samen op het gebied  van verschillende beleidsterreinen. De decentralisaties in het sociaal domein zijn aanleiding geweest  om  de  regionale  samenwerking  verder  te  verkennen  en  de  vraagstukken  die  daarbij  spelen  te  beschouwen  vanuit  het  perspectief  van  kennisontwikkeling  en  kennisdeling.  Daartoe  is  een  Kennisplatform  ingericht.  In  deze  deelstudie  is  onderzocht  hoe  dit  kennisplatform  tot  nu  toe  functioneert. Volgens de onderzoekers zal er gezocht moeten worden naar manieren om de variatie  en  diepgang  in  de  uitgewisselde  kennis  te  vergroten.  Participanten  moeten  daarvoor  over  meer  communicatieve  en  reflectieve  vaardigheden  gaan  beschikken  en  met  meerdere  perspectieven  of  rationaliteiten  tegelijkertijd  kunnen  spelen.  Kennisdeling  moet  eerst  en  vooral  een  cultuur  op  de  werkplek worden en een natuurlijke houding bij de betrokkenen. Dit beeld sluit aan op bevindingen  in  andere  projecten  en  publicaties  van  IKPOB,  zoals  de  Ambtenaar  3.0  (Paul  ’t  Hart)  of  het  leren  omgaan  met  botsende  rationaliteiten  (Roel  in  ’t  Veld  en  Albert  Jan  Kruiter).  Bovendien  zullen  beleidsmakers  moeten  gaan  participeren  en  strategisch  doelen  formuleren,  waarop  de  kennisontwikkeling en uitwisseling ingezet wordt. Kortom, in de ontwikkeling naar een lerende regio  is nog een wereld te winnen!       Dhr. Sjaak van der Tak  Voorzitter Stichting IKPOB    ~Stichting IKPOB zet zich door middel van onderzoek en activiteiten in voor de verdere verbetering  van het lokaal openbaar bestuur, waarbij de nadruk ligt op competentieverbetering van professionals  en het vergroten van kennis van complexe organisatorische vraagstukken~ 

 

 

4 

1 ACHTERGROND EN VRAAGSTELLING VAN HET ONDERZOEK 1.1 INLEIDING Nederlandse  gemeenten  werken  sinds  geruime  tijd  samen  om  invulling  te  geven  aan  regionale  en  lokale  belangen.  Vraagstukken  houden  immers  niet  op  bij  de  gemeentegrens.  Er  bestaan  verschillende motieven om samen te werken; omdat gemeenten gezamenlijke opgaven hebben, om  meer kennis en kunde te delen en soms om er ook financieel beter van te worden (VNG, 2013).   Naast  intergemeentelijke  samenwerking,  is  samenwerking  tussen  gemeenten  en  andere  partijen,  zoals  het  maatschappelijk  middenveld,  recent  sterker  in  de  belangstelling  komen  te  staan  (Herweijer & Fraanje, 2011; Bannink, Bosselaar & Trommel, 2013; Van den Dool & Schaap, 2014). De  decentralisaties in het sociale domein zijn een directe stimulans hiervoor.       Met ingang van 1 januari 2015 zijn diverse taken en bevoegdheden in het sociale domein vanuit het  Rijk en provincie overgeheveld naar gemeenten. Het gaat hierbij om de Jeugdwet, de Participatiewet  en om de overgang van ondersteuning, begeleiding en verzorging van de Algemene Wet Bijzondere  Ziektekosten (AWBZ) naar de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Op hoofdlijnen komt dit  erop neer dat gemeenten verantwoordelijk zijn voor publieke taken in het sociale domein.  De heersende visie bij deze decentralisatieoperatie is ‘dat wat lokaal kan, ook lokaal moet’.  De  concentratie  van  taken  en  bevoegdheden  op  een  lager  bestuursniveau,  nabij  de  burger,  wordt  verondersteld bij te dragen aan het creëren van draagvlak voor beleid, waarbij burgers meer geneigd  zijn  zich  actief  en  betrokken  op  te  stellen  (Van  Marissing,  2008).  Daarnaast  wordt  er  verwacht  dat  gemeenten  beter  kunnen  inspelen  op  specifieke  lokale  problemen,  slagvaardiger  kunnen  optreden  en beleid beter kunnen afstemmen op ander lokaal beleid (Algemene Rekenkamer, 2006).   De  inhoudelijke  en  stelselmatige  veranderingen  die  op  basis  van  de  decentralisatie  plaatsvinden,  vormen  een  omvangrijke  en  complexe  opgave  voor  gemeenten.  Bestuurskundigen  spreken  over  een  operatie  van  een  dergelijke  ongekende  omvang,  die  in  de  geschiedenis  van  het  Nederlandse  openbaar  bestuur  geen  gelijke  kent  (Van  der  Steen,  De  Hoog,  Wendt  &  Van  Twist,  2013). Vraagstukken waar gemeenten tijdens het transitieproces mee te kampen hebben, worden in  de literatuur geduid als ‘wicked problems’ (Rittel & Webber, 1973). De combinatie van de mate van  complexiteit  en onderlinge verwevenheid van vraagstukken, onzekerheden over consequenties van  acties  en  veranderende  patronen  en  een  hoge  divergentie  en  fragmentatie  van  visies,  waarden  en  strategieën, bepalen de mate van ‘wickedness’ van een vraagstuk (Head, 2008). De complexiteit van  vraagstukken  en  onzekerheden  over  de  gevolgen  van  veranderingen,  hebben  niet  alleen  te  maken  met de  soms nog onbekende kaders van het Rijk, maar ook met ongrijpbaarheid van problemen en  onvoorspelbaarheid  van  effecten  van  ingrepen  en  oplossingen,  die  inherent  zijn  aan  het  sociale  domein  (Rittel  &  Webber,  1973;  Grint,  2011;  Van  der  Steen,  et  al.,  2013).  De  divergentie  en  fragmentatie van visies, waarden en strategieën zijn enerzijds te wijten aan de hoeveelheid actoren  die betrokken zijn bij de aanpak van lokale vraagstukken, anderzijds pleiten wetenschappers dat de  inzet  van  veel  partijen  met  verschillende  belangen  juist  benodigd,  of  zelfs  cruciaal  is  om  gedeelde  problemen aan te kunnen pakken (Koppenjan & Klijn, 2004; Kenis & Provan, 2008).   Het nut van samenwerking ten behoeve van het probleemoplossend vermogen blijkt tevens  uit evaluaties van decentralisaties, al verschillen de vormen van samenwerking en de partners sterk  (Boogers, Schaap, Karsten & Van den Munckhof, 2008). Vormen van samenwerking zijn bijvoorbeeld  intergemeentelijke  samenwerking  bij  de  Wet  Werk  en  Bijstand  (WWB)  (Bosselaar,  Bannink,  Van  5 

Deursen  &  Trommel,  2007),  ketensamenwerking  tussen  gemeenten  en  het  maatschappelijk  middenveld in de voorbereiding op de Wmo (Van Houten, Tuynman & Gilsing, 2008) of afstemming  tussen  beleidsafdelingen  en  portefeuillehouders  binnen  gemeenten  bij  de  Welzijnswet  (Kwekkeboom, Roes & Veldheer, 2002).   Dergelijke samenwerkingsvormen, en eveneens nieuwe vormen van samenwerking, ontstaan  momenteel  ook  tijdens  het  transitieproces.  Bannink,  Bosselaar  &  Trommel  (2014)  spreken  in  dit  kader  over  ‘crafting  communities’,  het  ontstaan  van  gemeenschappen  waarin  actoren  vanuit  verschillende  kennisposities  samenwerken  om  verbindingen  te  leggen  tussen  lokale  sociale  problemen en institutionele oplossingen en arrangementen. Van der Lans en De Boer (2014) noemen  de  stad  een  ‘sociaal  laboratorium’,  waarbij  ambtenaren,  professionals  en  burgers  gezamenlijk  de  basis leggen voor nieuwe zorgarrangementen.   Uit  deze  ontwikkelingen  wordt  duidelijk  dat  het  participeren  in  netwerken  in  toenemende  mate  een  belangrijke  strategie  vormt  voor  gemeenten  tijdens  de  transities  in  het  sociale  domein.  Gemeenten  zijn  door  uitbreiding  van  taken  en  verantwoordelijkheden,  meer  dan  voorheen,  genoodzaakt  om  andere  partijen,  zoals  zorgaanbieders,  in  te  schakelen  om  dienstverlening  af  te  nemen  (Heijnen,  Van  Bourgondiën  &  Brienen,  2014).  Daarnaast  dienen  er  binnen  de  gemeente  kennis  en  competenties  ontwikkeld  te  worden  om  aan  de  betreffende  veranderingen  gestalte  te  kunnen  geven  (De  Vijlder,  Melis  &  Wierda‐  Boer,  2014).  Deze  benodigde  expertise  is  niet  vanzelfsprekend  aanwezig.  Vraagstukken  kunnen  bovendien  gemeenteoverstijgend  van  aard  zijn,  waardoor gemeenten steeds meer gedwongen worden om buiten hun grenzen te kijken. Als gevolg  hiervan,  organiseren  steeds  meer  gemeenten  beleidsontwikkeling  en  uitvoering  van  hun  gemeentelijke  opgaven  binnen  samenwerkingsverbanden  of  netwerken  (Eikenboom,  Kiewik  &  Van  den Heuvel, 2011).   Uit een inventarisatie van de VNG in mei 2013, blijkt dat alle gemeenten de intentie hebben  uitgesproken onderdeel uit te gaan maken of al onderdeel vormen van een samenwerkingsverband  met het oog op de decentralisaties Jeugdzorg, nieuwe Wmo en participatie. In het hele land worden  pilots uitgevoerd of in gang gezet om de transitie zo goed mogelijk vorm te geven.     Zo ook in de regio Achterhoek. De acht Achterhoekse gemeenten (Aalten, Berkelland, Bronckhorst,  Doetinchem,  Montferland,  Oost  Gelre,  Oude  IJsselstreek  en  Winterswijk)  werken  al  geruime  tijd  samen op het gebied van verschillende beleidsterreinen. De decentralisaties zijn voor de gemeenten  in  de  Achterhoek  aanleiding  geweest  om  de  regionale  samenwerking  verder  te  verkennen.  Deze  verkenning  heeft  geleid  tot  een  gemeenschappelijke  kaderstelling,  waaruit  een  aantal  opdrachten  zijn voortgekomen. Een van deze opdrachten luidt ‘kennis delen en kennis ontwikkelen’:   De drie decentralisaties vormen de grootste verandering in gemeenteland in de laatste vijftig  jaar. Daarnaast kunnen we niet simpelweg systemen, methoden en inzichten overnemen van  de  instanties  die  de  taken  tot  nu  toe  uitvoerden.  Omdat  de  decentralisaties  gepaard  gaan  met forse bezuinigingen zullen we het op een geheel andere manier moeten aanpakken. We  zullen  het  wiel  dus  voor  een  groot  deel  ‘zelf  moeten  uit  uitvinden’.  Wijkgericht  werken,  andere budgetten, andere financiële stromen, andere doelgroepen, andere problematiek, te  veel om op te noemen. We kunnen en moeten krachten bundelen, deels door de regionale  samenwerking  zelf,  maar  ook  door  zaken  inhoudelijk  te  delen  en  van  elkaar  te  leren  (Projectplan D’ran in de transities, 2013). 

6 

Deze  opdracht  heeft  in  maart  2014  geresulteerd  in  de  oprichting  van  een  pilotproject  in  samenwerking  met  het  Kenniscentrum  Publieke  Zaak  van  de  Hogeschool  van  Arnhem  en  Nijmegen  (HAN). Het doel van deze pilot is het ontwikkelen van een kennisplatform1. Deze gemeenschappelijke  leeromgeving  dient  ervoor  te  gaan  zorgen  dat  kennis  tussen  verschillende  actoren,  zoals  veldwerkers,  beleidsmakers,  politiek  en  burgers,  wordt  ontwikkeld  en  kan  circuleren2,  om  op  deze  manier tot een lerende regio3 te komen (De Vijlder, Melis & Wierda‐ Boer, 2014).      

1.2 PROBLEEMSTELLING EN VRAAGSTELLING Samenwerkingsverbanden  tussen  verschillende  partijen  worden  in  de  bestuurskundige  literatuur  geduid  als  ‘governance  netwerken’  (Sørensen  &  Torfing,  2009).  Netwerken  of  samenwerkingsverbanden worden in toenemende mate gezien als een effectieve en legitieme vorm  van  governance,  in  het  bijzonder  in  de  context  van  wicked  problems  (Van  Heffen,  Kickert  &  Thomassen, 2000; Heinrich, Lynn & Milward, 2009; Van Bueren, Klijn & Koppenjan, 2003). Onderzoek  toont aan dat participatie in netwerken kan bijdragen aan probleemoplossend vermogen (Agranoff,  2007;  Koppenjan  &  Klijn,  2004;  Rhodes,  1997).  Actoren  leren  van  elkaar,  met  elkaar  en  kunnen  op  deze manier kennis delen en ontwikkelen.   Volgens  de  ‘practice‐based’  benadering  vindt  kennisdeling  plaats  door  middel  van  sociale  interactie en het samenwerken in een gedeelde praktijk (Whittington, 2006). Hieruit komt naar voren  dat kennis het meest natuurlijk gedeeld kan worden in een netwerk van mensen die verbonden zijn  door een gedeelde praktijk (Brown & Duguid, 2001). Een dergelijk kennisnetwerk is bijvoorbeeld een  ‘network of practice’: een reeks van min of meer losse gekoppelde relaties tussen mensen die zich  bezighouden met soortgelijke praktijken en deze delen (Vaast & Walsham, 2009). Individuen binnen  dit netwerk delen een bepaald kennisdomein en hebben soortgelijke belangen in het oplossen van  problemen (Brown & Duguid, 2001; Vaast & Walsham, 2009).   Criteria  voor  effectief  netwerken  worden  volop  beschreven  in  de  onderzoeksliteratuur  (Sørensen & Torfing, 2009; Jessop, 2003; Koppenjan & Klijn, 2004; Scharpf, 1994). Ook is er de laatste                                                               1

 Het kennisplatform is uiteindelijk de uiterlijke organisatie die een platform biedt voor de leergemeenschap(pen) om kennis, ervaringen,  werkwijzen,  successen  en  mislukkingen  met  elkaar  te  delen.  Dit  Kennisplatform  Achterhoek  fungeert  als  regisseur  voor  alles  wat  op  kennisgebied speelt binnen de Transities in de Achterhoek. Het KennisPlatform Achterhoek (KPA): heeft speelruimte voor iedereen rondom  de Transities om informatie te halen, te brengen; is het kennisnetwerk voor iedereen die binnen de Transities werkzaam is; geeft sturing  aan de verdere kennisontwikkeling door het organiseren van Achterhoekbrede scholingsarrangementen, workshops etc. (Kennisplatform  Achterhoek, 2014).     2 Kenniscirculatie gaat over het circuleren van kennis tussen professionals in het openbaar bestuur en kennisinstellingen, om te komen tot  innovaties en verbetering van het openbaar bestuur. Partners zijn samen verantwoordelijkheid voor het op gang brengen en houden van  de  circulatie,  vanuit  het  idee  dat  ze  samen  tot  de  beste  resultaten  komen.  Omdat  kenniscirculatie  het  leervermogen  van  individuen,  groepen en organisaties aanspreekt, treedt er continu verandering op alle niveaus (De Vijlder & Rozema, 2012).    3

 De lerende regio is het hoogste niveau van kenniscirculatie (niveau 5). Hierbij wordt gewerkt aan systematische kennisontwikkeling en – toepassing  vanuit  maatschappelijke  vraagstukken  in  de  keten.  Er  is  sprake  van  duurzame  innovatie  van  beroepspraktijk  vanuit  een  ketenbenadering.  De  ketensamenwerking  is  structureel,  continu  en  gericht  op  permanente  innovatie.  Afgestemde  programma’s  voor  praktijkgericht  onderzoek  geven  richting  aan  activiteiten  (verbinding  praktijkonderzoek,  actieonderzoek,  experimenten  en  leren).  Dit  vereist  een  intensieve,  structurele  samenwerking  in  een  netwerk  van  onderzoekers,  opleiders,  lokale  overheden,  maatschappelijke  instellingen,  waarbij  onderzoekers,  docenten  en  professionals  kunnen  rouleren  qua  werk‐  en  leeromgeving.  De  samenwerking  kent  een  strategische basis en vindt plaats op alle niveaus van de organisatie (De Vijlder, Melis & Wierda‐ Boer, 2014).  7 

jaren  veelvuldig  onderzocht  welke  factoren  bijdragen  aan  succesvolle  samenwerking  in  netwerken  (Rhodes, 1997; Hajer, Van Tatenhove & Laurent, 2004; Herweijer & Fraanje, 2011).   Vooralsnog is er weinig onderzoek gedaan naar condities die kennisdeling tussen actoren in  de  publieke sector bevorderen (Brown  & Duguid, 2001; Tagliaventi &  Mattarelli, 2006; Binz‐Scharf,  Lazer & Mergel, 2012). Hieruit voortvloeiend heeft dit onderzoek als doel om een bijdrage te leveren  aan bestaande kennis over kennisdeling in netwerken. Condities die kennisdeling bevorderen geven  inzicht in het optimaal functioneren van een kennisnetwerk.   Als case wordt het Kennisplatform Achterhoek gekozen. Deze case leent zich bij uitstek voor  dit vraagstuk omdat de oprichting van het kennisplatform nog volop in ontwikkeling is. De centrale  vraagstelling van dit onderzoek luidt hiermee als volgt:    In  welke  mate  is  er  sprake  van  kennisdeling  in  het  Kennisplatform  Achterhoek  en  hoe  kan  deze  kennisdeling worden verklaard?     Deze vraagstelling wordt beantwoord aan de hand van theoretische en empirische deelvragen.     Theoretische deelvragen:    

Wat  wordt  er  in  de  literatuur  verstaan  onder  de  begrippen  kennis,  kennisdeling  en  kennisnetwerken?  Welke typen van kennisnetwerken zijn er en waarin verschillen zij van elkaar?  Welke condities bevorderen en/ of hinderen kennisdeling tussen actoren? 

  Empirische deelvragen:    

Hoe wordt het Kennisplatform Achterhoek vormgegeven?   Hoeveel en welke kennis wordt er gedeeld in het Kennisplatform Achterhoek?  Welke  condities  zijn  van  invloed  op  de  mate  van  kennisdeling  in  het  Kennisplatform  Achterhoek? 

 

1.3 LEESWIJZER Dit rapport is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk twee wordt het theoretisch kader geschetst waarbij  de  centrale  begrippen  van  dit  onderzoek  uiteengezet  worden.  Dit  hoofdstuk  eindigt  met  een  conceptueel model dat richtinggevend is voor het empirische deel van deze studie. In hoofdstuk drie  wordt de onderzoeksmethodologie besproken en verantwoord. Vervolgens wordt in hoofdstuk vier  de  case  ‘Kennisplatform  Achterhoek’  beschreven  om  inzicht  te  geven  in  het  functioneren  van  het  netwerk. In hoofdstuk vijf worden de onderzoeksresultaten gepresenteerd, waarna de conclusie en  discussie  in  hoofdstuk  zes  aan  de  orde  komen.  Hierbij  worden  aanbevelingen  gegeven  voor  de  praktijk en suggesties voor toekomstig onderzoek.  

8 

2 KENNIS, KENNISDELING, KENNISNETWERKEN EN CONDITIES VOOR KENNISDELING 2.1 INLEIDING In dit hoofdstuk wordt het theoretisch kader geschetst. Er zal hierbij antwoord gegeven worden op  de theoretische deelvragen. Alvorens er nader wordt ingegaan op het fenomeen kennisnetwerk, zal  in  eerste  instantie  het  begrip  kennis  worden  beschreven  om  haar  rol  in  een  netwerk  te  kunnen  verklaren.  Vervolgens  worden  de  condities  die  het  delen  van  kennis  kunnen  bevorderen  en  /  of  hinderen weergegeven. Het hoofdstuk wordt afgerond met de weergave van het conceptueel model  dat richtinggevend is voor het empirisch onderzoek.  

2.2 KENNIS In de literatuur over kennismanagement bestaan verschillende definities van kennis. Hierbij valt op  dat kennis nauw verbonden wordt met de begrippen gegevens en informatie (Davenport & Prusak,  1998;  Bertrams,  1999;  Weggeman,  2000;  Nonaka  &  Takeuchi,  2003).  Bertrams  (1999)  beschrijft  de  samenhang tussen deze begrippen als volgt: gegevens zijn feiten, wanneer deze gegevens vergeleken  worden met andere gegevens, krijgen ze een betekenis en worden deze omgezet in informatie. Er is  sprake van kennis wanneer de informatie wordt gebruikt om een taak te vervullen.  Uit  de  verschillende  definities  over  kennis  blijkt  tevens  dat  er  uiteenlopende  visies  over  kennis  bestaan  en  dat  kennis  geen  vastomlijnd  of  simpel  begrip  is.  In  dit  onderzoek  worden  de  definities  van  Weggeman  (2000)  en  Davenport  en  Prusak  (1998)  gehanteerd.  Weggeman  (2000,  p.  38)  definieert  kennis  als  ‘het  ‐  deels  onbewuste‐  vermogen  dat  iemand  in  staat  stelt  een  bepaalde  taak uit te voeren. Een vermogen dat een metaforische functie is van de informatie, de ervaring, de  vaardigheden en de attitude waarover iemand op een bepaald moment beschikt’. In de definitie van  Davenport  en  Prusak  (1998,  p.  25)  zijn  soortgelijke  elementen  te  herkennen:  ‘kennis  is  een  veranderlijke combinatie van vastgelegde ervaringen, waarden, contextuele informatie en vakkundig  inzicht. De combinatie vormt een kader waarmee nieuwe ervaringen en informatie geëvalueerd en  geïntegreerd kunnen worden. Kennis komt voort uit het verstand van bezitters ervan en daar wordt  het ook toegepast (…)’.     Zowel  Weggeman,  als  Davenport  en  Prusak  hebben  als  uitgangspunt  dat  kennis  een  persoonsgebonden  bekwaamheid  is  en  tot  uiting  komt  in  de  interactie  tussen  personen.  Beide  definities  maken  inzichtelijk  dat  kenniscreërende  activiteiten  zowel  plaats  vinden  op  individueel  niveau,  als  op  groepsniveau.  Daarnaast  wordt  duidelijk  dat  kennis  in  verband  wordt  gebracht  met  betekenis  geven.  Het  gaat  hierbij  om  het  bewustzijn  van  relaties  die  al  dan  niet  tussen  bepaalde  verschijnselen bestaan en die in een bepaalde context een unieke betekenis krijgen. Ten slotte komt  er in deze definities naar voren dat kennis te maken heeft met handelen: kennis dient ergens voor.   In  het  kader  van  kenniscreërende  activiteiten,  zoals  het  delen  van  kennis,  is  het  van  belang  onderscheid te maken tussen impliciete en expliciete kennis. Om het onderscheid tussen deze twee  gradaties van kennis te  beschrijven, wordt er in de literatuur veelal teruggevallen op  het werk van  Polanyi (1966).   Impliciete  kennis  is  persoonsgebonden  en  kennis  die  (nog)  niet  is  verwoord.  Ze  omvat  specifieke ervaringen en vaardigheden, is contextspecifiek, cultuurgebonden en leent zich daardoor  moeilijk  voor  formalisering  en  communicatie  (Polanyi,  1966;  Nonaka  &  Takeuchi,  2003).  Impliciete  9 

kennis  bestaat  namelijk  vaak  uit  mentale  modellen  die  men  volgt  in  situaties  die  men  tegenkomt  (Nonaka,  1994).  Deze  mentale  modellen  liggen  diep  ingebed  in  de  hoofden  van  een  persoon  en  worden als vanzelfsprekend gezien. Dit is de reden dat men zich vaak onbewust is van deze kennis.   Bij  expliciete  of  gecodificeerde  kennis  gaat  het  daarentegen  om  kennis  die  eenvoudig  kan  worden  overgedragen  naar  anderen,  via  een  formele  en  systematische  taal  (Nonaka  &  Takeuchi,  2003).  Het  gaat  hierbij  bijvoorbeeld  om  data  en  informatie  die  kunnen  worden  vastgelegd  in  documenten (Weggeman, 2000). Expliciete kennis krijgt pas betekenis wanneer mensen iets met de  opgeslagen  kennis gaan doen: erover spreken of schrijven.  Tijdens deze  handeling wordt  expliciete  kennis impliciet gemaakt, hierbij is er sprake van een kennisstroom (Nonaka & Takeuchi, 2003). Bij  deze  kennisstroom  wordt  ervan  uitgegaan  dat  kennis  niet  los  kan  worden  gezien  van  de  drager  en  dat de overdracht van kennis voornamelijk plaatsvindt door communicatie tussen mensen.   Kennis  kan  hiermee  gezien  worden  als  het  product  van  de  interactie  tussen  expliciete  en  impliciete kennis. Volgens Nonaka & Takeuchi (2003) start de creatie van nieuwe kennis bij mensen  die  impliciete  kennis  met  anderen  delen.  Op  deze  manier  wordt  impliciete  kennis  omgevormd  tot  expliciete kennis, waardoor het gedeeld kan worden.  

2.3 KENNISDELING Uit de beschreven perspectieven op kennis komt naar voren dat kennis subjectief en sociaal ingebed  is, en zich ontwikkelt in de interactie tussen mensen in de dagelijkse praktijk (Brown & Duguid, 2001).  Het ontwikkelen van kennis hangt nauw samen met het proces van kennisdeling, met als doel om van  elkaar te leren. Zonder interactie en communicatie vindt er immers geen kennisdeling plaats. Echter,  dit wil niet zeggen dat alle communicatie leidt tot het delen van kennis. Boer (2005, p. 39) beschouwt  kennisdeling  als  een  ‘social  relational  process  through  which  individuals  try  to  establish  a  shared  understanding  about  reality  and  to  establish  the  (potential)  ability  to  transform  this  understanding  into  (collaborative)  actions  which  yield  performance,  by  using  diverse  combinations  of  signs  (e.g.  language,  gestures,  illustrations)  and  tools  (e.g.  physical  objects,  communication  technologies,  mental models)’.   Het  proces  van  kennisdeling  bevat  het  uitwisselen  van  kennis  om  zo  tot  nieuwe  kennis  te  komen.  Ardichvili,  Page  en  Wentling  (2003)  veronderstellen  dat  kennisdeling  bestaat  uit  het  aanbieden van nieuwe kennis en de vraag om nieuwe kennis. Het proces van kennisdeling bestaat uit  twee  gedragsaspecten.  Ten  eerste  het  ‘brengen’  van  kennis,  het  communiceren  van  persoonlijke  kennis  naar  anderen.  Ten  tweede  het  ‘halen’  van  kennis,  de  vraag  naar  anderen  om  hun  kennis  te  delen (Van den Hooff & De Ridder, 2004). 

2.4 KENNISNETWERKEN Om  tot  een  daadwerkelijke  interactie  en  tot  het  delen  van  kennis  te  komen,  wordt  er  gesteld  dat  kennis het meest natuurlijk gedeeld kan worden in een netwerk van mensen die verbonden zijn door  een  gedeelde  praktijk  (Wenger,  1998;  Brown  &  Duguid,  2001).  In  dit  kader  wordt  er  door  auteurs  verwezen naar kennisnetwerken.   Geerling‐Eiff,  Hubeek  en  Van  Baalen  (2005,  p.11)  geven  de  volgende  definitie:  “Kennisnetwerken  zijn  samenwerkingsverbanden  tussen  mensen  en/of  instellingen  waarin  verschillende  kennisprocessen  (kennisontwikkeling,  ‐opslag,  ‐deling,  ‐toepassing,  ‐evaluatie)  plaatsvinden.  Deelname  aan  een  kennisnetwerk  impliceert  het  aangaan  van  sociale  relaties  om  nieuwe kennis te verwerven en daarmee de individuele strategische ruimte te vergroten”.  10 

In  de  literatuur  wordt  er  onderscheid  gemaakt  tussen  verschillende  typen  kennisnetwerken:  een  ‘community of practice’ en een ‘network of practice’.   Een community of practice wordt door Wenger en Snyder (2000) gedefinieerd als: “een uit  zichzelf  ontstane,  zelforganiserende,  lokale  groep  mensen  die  informeel  verbonden  zijn  door  een  gedeelde praktijk en met een passie voor een gezamenlijke activiteit”. Verburg en Andriessen (2006)  hanteren de volgende definitie: “Communities of practice are inter‐ or intra‐organizational groups of  people that have a long‐term orientation on knowledge sharing or knowledge creating activities. The  groups  have  their  own  identity  and  focus  their  knowledge  processes  around  a  certain  practice,  professional discipline, skill or topic”.   Een  community  of  practice  kan  worden  beschouwd  als  een  unieke  combinatie  van  drie  fundamentele  elementen:  een  domein  van  kennis,  waarbinnen  een  aantal  kwesties  gedefinieerd  worden;  een  gemeenschap  van  mensen  die  hier  zorg  voor  draagt;  en  een  gedeelde  handelingspraktijk die de groep ontwikkelt om effectief te zijn in het domein (Wenger, McDermott &  Snyder, 2002). Deze elementen kunnen als volgt worden omschreven:   Het domein refereert naar het kennisgebied en expertise van de leden. Dit domein inspireert  leden  om  bij  te  dragen  en  te  participeren;  het  begeleidt  het  leren  van  de  leden  en  geeft  betekenis aan hun acties.    De  handelingspraktijk  is  een  set  van  kaders,  ideeën,  hulpmiddelen,  informatie,  stijlen,  taal,  verhalen en documenten die de leden van de community delen. De praktijk is de specifieke  kennis die de groep ontwikkelt, deelt en behoudt.    De  gemeenschap  creëert  een  sociale  verbondenheid  voor  en  door  leren.  Een  sterke  community  koestert  en  voedt  interacties  en  relaties,  gebaseerd  op  wederzijds  respect  en  vertrouwen.  Dat  er  anderen  bestaan  die  je  mening  en  begrip  ten  aanzien  van  het  domein  delen  en  daarbij  hun  eigen  individuele  perspectief  inbrengen,  creëert  een  sociaal  leersysteem dat verder gaat dan de som der delen. In de loop van de tijd ontstaat een gevoel  van een gezamenlijke geschiedenis en identiteit.     De aanwezigheid van deze drie elementen zorgt voor een gedeelde context waarin een veelheid aan  perspectieven op problemen en vraagstukken kunnen worden uitgewisseld, gevalideerd en verfijnd.  Een dergelijk iteratief proces sluit aan bij de sociaal georiënteerde aard van kennis. Er is sprake van  een  ideale  kennisstructuur,  wanneer  deze  drie  elementen  samen  goed  functioneren.  Op  basis  hiervan  ontstaat  er  een  sociale  structuur  die  zich  verantwoordelijkheid  kan  toe‐eigenen  voor  het  ontwikkelen en delen van kennis (Wenger, McDermott & Snyder, 2002).  Een community of practice kan hiermee beschouwd worden als een netwerk van een hechte  groep  van  personen,  waar  zowel  theorie  als  praktijk  ontwikkeld  wordt  om  taken  te  kunnen  uitvoeren.  Centraal  staat  hierbij  de  gemeenschappelijke  praktijk  van  de  leden.  Volgens  Bood  en  Coenders  (2004)  heeft  deze  praktijk  alleen  betekenis  in  een  gemeenschap  van  praktijkgenoten  die  samen  die  praktijk  vormen.  Immers,  alleen  deze  praktijkgenoten  weten  waar  de  praktijk  begint  en  ophoudt, en tevens wat men onder kundig handelen verstaat.  Mensen vormen communities of practice om uiteenlopende redenen; om elkaar te helpen bij  problemen en knelpunten die zich in de praktijk voordoen of om elkaar te informeren over nieuwe  methoden en technieken (Bood & Coenders, 2004). Door het identificeren van best practices en het  beheren en vernieuwen van kennis, kan de community bijdragen aan het oplossen van vraagstukken.   Lave  en  Wenger  introduceerden  begin  jaren  negentig  het  begrip  community  of  practice  om  aan  te  duiden dat vakmensen in de praktijk van en met elkaar leren. Het begrip network of practice komt  11 

dan ook voort uit het begrip community of practice. Het verschil tussen een network of practice en  een  community  of  practice,  is  dat  de  leden  in  een  network  of  practice  minder  sterk  met  elkaar  verbonden zijn: “Networks of practice are composed of people who are geographically seperate but  who still share work‐related practices” (Brown & Duguid, 2001).  Leden  van  een  network  of  practice  delen  dezelfde  interesse  rondom  praktijkkennis,  maar  hebben minder frequent interactie en worden in de regel ondersteund door middel van ICT (Brown &  Duguid,  2001;  Vaast,  2004).  Toch  constateren  Brown  en  Duguid,  dat  ondanks  dat  leden  van  een  network  of  practice  geografisch  verspreid  zijn  en  niet  daadwerkelijk  samenwerken  in  dezelfde  praktijk, zij op afstand kennis kunnen delen, zolang ze maar een gedeelde ‘know how’ of impliciete  kennis hebben. Uit onderzoek blijkt dat networks of practice de integratie van gedistribueerde kennis  mogelijk  maken  en  helpen  grenzen  te  vervagen,  bijvoorbeeld  tussen  mensen  die  hetzelfde  werk  doen,  maar  zich  in  verschillende  professionele  groepen  of  organisaties  bevinden  (Tagliaventi  &  Mattarelli, 2006), of door lokale communities met elkaar te verbinden (Brown & Duguid, 2001).   Bij beide typen kennisnetwerken vervult ‘leren’ een bijzondere rol in de gemeenschap die de  leden vormen. Leden van een kennisnetwerk ontwikkelen  gezamenlijk  nieuwe betekenissen om  de  effectiviteit  van  het  handelen  in  de  praktijk  te  vergroten.  Leren  vormt  daarmee  een  geïntegreerd  onderdeel  van  de  praktijk  en  van  de  sociaal‐culturele  gemeenschappen  rond  die  praktijk  (Bood  &  Coenders, 2004).  

2.5 CONDITIES DIE KENNISDELING BEVORDEREN EN / OF HINDEREN In de literatuur worden verschillende determinanten besproken die kennisdeling kunnen bevorderen  en / of hinderen. In deze studie zal er worden ingegaan op condities die relevant zijn voor de context  van  dit  onderzoek.  De  geselecteerde  condities  zijn:  vertrouwen,  diversiteit,  een  evenwicht  tussen  kennisbrengers en kennisontvangers, motivatie, een gedeelde praktijk, communicatie (middelen) en  de mate van ondersteuning vanuit de organisatie. Op basis van deze condities worden hypothesen  opgesteld die in het empirisch onderzoek worden getoetst.        2.5.1 Vertrouwen Vertrouwen  speelt  een  cruciale  rol  bij  het  delen  van  kennis  tussen  actoren.  Literatuur  over  sociale  netwerken  bevestigt  deze  constatering,  waarbij  er  gesteld  wordt  dat  interpersoonlijke  netwerken  gebaseerd  zijn  op  vertrouwen  (Provan  &  Kenis,  2008).  Nahapiet  en  Ghoshal  (1998)  beweren  dat  wanneer  een  relatie  gekarakteriseerd  wordt  door  vertrouwen,  partijen  eerder  geneigd  zijn  om  samenwerkingsverbanden  aan  te  gaan,  met  als  mogelijk  gevolg  een  hoge  mate  van  kennisuitwisseling en kennisdeling.  Vertrouwen  in  het  kader  van  het  delen  van  kennis,  kan  omschreven  worden  als  een  sfeer  waarin men zich veilig voelt om kennis te vragen en kennis te geven (Cross, Parker & Borgatti, 2002;  Kolekofski &  Heminger, 2003). Door deze  gecreëerde veiligheid voelt men zich minder onzeker om  kennis te delen en dit maakt dat kennis eerder gedeeld wordt (Tsai, 2002). Vertrouwen zorgt tevens  voor  openheid  en  vergroot  de  bereidheid  om  naar  anderen  te  luisteren  en  kennis  van  anderen  te  absorberen (Levin & Cross, 2004).  Uit onderzoek blijkt dat wanneer professionals op zoek zijn naar specialistische kennis, zij zich  wenden  tot  personen  die  zij  vertrouwen,  bijvoorbeeld  vrienden  of  personen  die  zij  respecteren  (Ibarra & Andrews, 1993; Krackhardt & Kilduff, 1999). Hechte onderlinge contacten zorgen voor een  12 

verdieping van kennis. Soekijad en Andriessen (2003) omschrijven dit aspect als affectief vertrouwen.  Er moet een persoonlijke klik zijn tussen de mensen die kennis met elkaar delen.   Een  gebrek  aan  vertrouwen  kan  kennisdeling  belemmeren  (Riege,  2005).  Wanneer  deelnemers  onvoldoende  vertrouwen  in  of  affiniteit  met  andere  deelnemers  hebben,  zullen  zij  minder geneigd zijn om zich kwetsbaar op te stellen om bijvoorbeeld vragen te stellen (Dijstelbloem  &  Schuyt,  2002).  Ook  dienen  deelnemers  erop  te  kunnen  vertrouwen  dat  anderen  de  gedeelde  kennis niet verkeerd zullen gebruiken of er onterecht erkenning voor krijgen.   Vertrouwen  in  de  andere  deelnemer  vormt  hiermee  een  belangrijke  determinant,  het  bepaalt  naar  wie  je  gaat  met  vragen,  omdat  het  stellen  van  vragen  inherent  een  onthulling  van  kwetsbaarheid is (Soekijad & Andriessen, 2003).     Hypothese 1: Vertrouwen bevordert de mate van kennisdeling.    2.5.2 Diversiteit Uit het bovenstaande wordt duidelijk dat hechte onderlinge contacten in een netwerk kunnen leiden  tot een verdieping van kennis. Onderzoek toont ook aan dat interactie met juist onbekende personen  tot nieuwe ideeën of inzichten kan leiden, omdat men via deze verbindingen in contact kan komen  met  informatie  die  sociaal  gezien  verder  van  de  persoon  afstaat  (Granovetter,  1973).  Dergelijke  kennis kan als zeldzame kennis beschreven worden, kennis die niet direct beschikbaar is in het eigen  netwerk.   In dit kader is diversiteit in kennis in een netwerk van kennisdelers een bevorderende factor.  Voor  het  stimuleren  van  kennisdeling  is  het  van  belang  dat  er  leden  met  een  variatie  aan  kennis  aanwezig  zijn,  zodat  er  een  gevarieerde  groep  van  kennisdelers  ontstaat.  Hierdoor  kan  er  rijke  kennisdeling  ontstaan.  Heel  diverse  personen  met  verschillende  achtergronden  leveren  nieuwe  inzichten op, en dit kan het delen van kennis ten goede komen (Wenger, 2004).   Wanneer  er  onvoldoende  sprake  is  van  diversiteit  aan  kennis,  kan  dit  het  proces  van  kennisdeling belemmeren. Het gevolg hiervan is dat er onvoldoende nieuwe kennis beschikbaar is in  het netwerk.     Hypothese 2: Diversiteit in kennis bevordert de mate van kennisdeling.     2.5.3 Evenwicht tussen kennisbrengers en kennisontvangers Ardichvili, Page en Wentling (2003) veronderstellen dat kennisdeling bestaat uit het aanbieden van  nieuwe  kennis  en  de  vraag  om  nieuwe  kennis.  Het  proces  van  kennisdeling  bestaat  uit  twee  gedragsaspecten.  Ten  eerste  het  ‘brengen’  van  kennis,  het  communiceren  van  persoonlijke  kennis  naar  anderen.  Ten  tweede  het  ‘halen’  van  kennis,  de  vraag  naar  anderen  om  hun  kennis  te  delen  (Van  den  Hooff  &  De  Ridder,  2004).  Er  wordt  in  het  delen  van  kennis  een  onderscheid  gemaakt  tussen  kennis  geven  en  kennis  ontvangen  (Van  den  Hooff  &  De  Leeuw  van  Weenen,  2004).  Davenport  en  Prusak  (1998)  stellen  dat  mensen  eerder  geneigd  zijn  om  kennis  te  ontvangen  en  te  verzamelen  in  plaats  van  het  geven  van  kennis.  Het  ontvangen  van  kennis  kan  een  meer  direct  voordeel opleveren dan het geven van kennis. Echter, om kennisdeling mogelijk te maken, is er zowel  een  kennisgever  als  een  kennisontvanger  nodig  (Geerling‐Eiff  et  al.,  2005).  De  verhouding  tussen  beiden dient in balans te zijn. Een netwerk van alleen kennisontvangers levert niets op. Daarentegen  zal ook een netwerk met alleen kennisbrengers geen kennisdeling tot stand brengen.   13 

  Hypothese  3:  Een  evenwicht  tussen  kennisbrengers  en  kennisontvangers  bevordert  de  mate  van  kennisdeling.  2.5.4 Motivatie Succesvolle kennisdeling is afhankelijk van de bereidheid van deelnemers om kennis uit te wisselen  (Soekijad  &  Andriessen,  2003).  Daarbij  blijkt  dat  het  lerend  vermogen  toeneemt  wanneer  deelnemers intrinsiek gemotiveerd zijn (Stam, Evers, Leenheers, Van der Spek, & De Man, 2004). De  mate waarin een individu motivatie heeft om kennis te delen, bepaalt of deze conditie bevorderlijk of  belemmerend werkt.    Bij  de  determinant  motivatie  zijn  twee  attitudes  te  onderscheiden  in  het  proces  van  kennisdeling (De Vries, Van den Hoof & De Ridder, 2006): ‘willingness to share’ wordt gedefinieerd  als de mate waarin een individu bereid is om andere deelnemers toegang te geven tot zijn of haar  kennis. ‘Eagerness to share’ is de mate van interne drang van een individu om zijn of haar kennis te  communiceren naar andere deelnemers.   ‘Willingness’ impliceert een positieve houding ten aanzien van andere leden in het netwerk.  Hetzelfde  gedrag  wordt  van  andere  deelnemers  verwacht.  Deze  houding  leidt  niet  altijd  tot  het  initiatief  om  kennis  te  delen,  voornamelijk  niet  als  er  onzekerheid  bestaat  met  betrekking  tot  het  gedrag  van  kennisdeling  van  de  andere  leden  (De  Vries  et  al.,  2006).  Wanneer  leden  vanuit  deze  attitude handelen, is wederkerigheid van belang. Zij verwachten dat anderen ook bijdragen aan het  proces  van  kennisdeling  (Nahapiet  &  Ghoshal,  1998;  Adler  &  Kwon,  2002).  Vanuit  deze  gedachte  maken leden met de ‘willingness’ attitude een balans op tussen de mate van het halen en brengen  van kennis.   ‘Eagerness’  impliceert  een  positieve  houding  om  actief  kennis  te  verspreiden  over  een  bepaald onderwerp. Het netwerk en het gedrag van anderen zijn minder belangrijk. Een individu is  bereid zijn of haar kennis te delen, gevraagd of ongevraagd. Wanneer leden van een netwerk vanuit  deze attitude handelen, willen zij kennis verspreiden zonder dat daar kennis van anderen tegenover  staat. Zij verwachten bijvoorbeeld een goede reputatie en erkenning in ruil voor hun gedeelde kennis  (Hall, 2001; Hinds & Pfeffer, 2003). Bij deze attitude kunnen een aantal factoren een rol spelen die  kennisdeling  verhinderen.  Volgens  Szulanski  (2003)  kunnen  actoren  die  in  bezit  zijn  van  bepaalde  kennis,  aarzelen  om  kennis  te  delen  uit  angst  voor  het  verliezen  van  een  bepaalde  positie  of  superioriteit.  Het  ontberen  van  tijd  voor  communicatie  over  innovatieve  ontwikkelingen  kan  eveneens  een  reden  zijn  om  geen  kennis  beschikbaar  te  willen  stellen.  Een  andere  reden  is  dat  mensen zich soms niet bewust zijn van het belang dat hun kennis kan hebben voor anderen.   Uit  bovenstaande  wordt  helder  dat  motivatie  van  deelnemers  kan  leiden  tot  meer  kennisdeling.  Voor  een  kennisnetwerk  is  het  de  meest  ideale  situatie  wanneer  leden  met  een  willingness  en  eagerness  to  share  attitude  vertegenwoordigd  zijn  om  kennisdeling  op  gang  te  brengen en in stand te houden.  Wanneer de motivatie voor kennisdeling in mindere mate aanwezig  is, kan kennisdeling belemmerd worden.     Hypothese 4: Motivatie bevordert de mate van kennisdeling.         14 

2.5.5 Gedeelde praktijk Volgens Soekijad en Andriessen (2003) neemt de bereidheid om kennis te delen toe wanneer actoren  andere deelnemers uit het netwerk nodig hebben om een probleem of kwestie gerelateerd aan de  thematiek  op  te  lossen.  Op  deze  manier  kan  urgentiebesef  ertoe  leiden  dat  actoren  kennis  met  anderen  uitwisselen.  Daarbij  blijkt  dat  deelnemers  meer  bereid  zijn  om  kennis  uit  te  wisselen  met  collega’s  uit  hetzelfde  vakgebied.  Het  gevoel  van  herkenning  en  het  delen  van  kennis  met  andere  deskundigen  is  bevorderend  voor  kennisdeling.  Als  reden  wordt  aangedragen  dat  deelnemers  uit  hetzelfde  vakgebied  een  gezamenlijke  taal  spreken,  oftewel  ‘shared  practices’  gemeen  hebben  (Soekijad  &  Andriessen,  2003).  Het  vergelijkbare  niveau  van  de  uitvoeringspraktijk  en  hetzelfde  niveau van kennis dragen bij aan een samenhorigheidsgevoel. Tevens bestaat er het risico wanneer  inhoudelijke verschillen tussen vraag en aanbod van kennis te groot zijn, de ontvanger de kennis niet  zal kunnen toepassen (Nooteboom, 2000). Er zal dan geen kennisuitwisseling plaatsvinden. Een grote  cognitieve  afstand  heeft  bijvoorbeeld  het  voordeel  van  nieuwheid,  maar  het  probleem  van  onbegrijpelijkheid.    Zoals  beschreven  in  paragraaf  2.4  over  kennisnetwerken,  vormt  een  gemeenschappelijke  praktijkcontext een belangrijk onderdeel van een kennisnetwerk, omdat juist de vraagstukken uit die  bepaalde  praktijk  centraal  staan.  Een  gedeelde  praktijk  kan  daarom  gezien  worden  als  een  bevorderende factor voor het delen van kennis rondom een specifiek praktijkprobleem.     Hypothese 5: Een gedeelde praktijk bevordert de mate van kennisdeling.     2.5.6 Communicatie (middelen) Overdracht  van  kennis  vindt  voornamelijk  plaats  door  communicatie  tussen  mensen  (Nonaka  &  Takeuchi,  2003).  Zonder  interactie  vindt  er  immers  geen  kennisdeling  plaats.    Mede  hierom  beschouwen Boer, Van Baalen en Kumar (2004) kennisdeling als een proces dat gebaseerd is op een  communicatieproces. In deze zin is communicatie een voorwaarde voor kennisdeling. Echter, dit wil  niet  zeggen  dat  alle  communicatie  leidt  tot  het  delen  van  kennis  (Boer,  2005).  Kennisdeling  omvat  meer dan informatie op een database plaatsen, daadwerkelijke interactie is noodzakelijk om tot een  uitwisseling van kennis te komen (Boer, 2005).    Het  gebruik  van  verschillende  informatie‐  en  communicatietechnologieën  wordt  als  bevorderlijk  gezien  voor  het  delen  van  kennis.  Dit  komt  doordat  er  veel  verschillende  manieren  mogelijk  zijn  om  kennis  te  delen  en  iedere  technologie  een  andere  manier  van  kennisdeling  kan  ondersteunen  (Cabrera,  Collins  &  Salgado,  2006).  Zo  kan  expliciete  kennis  bijvoorbeeld  worden  opgeslagen  in  databases  en  documenten.  Een  website  of  een  kennisportaal  kan  daarbij  als  een  geschikt  medium  gezien  worden  om  dergelijke  kennis  met  elkaar  te  delen  (Ketting,  2002).  Daarentegen wordt meer impliciete kennis gecommuniceerd via face to face contact. Hierdoor lijken  digitale middelen meer bruikbaar voor expliciete kennisdeling (Lu, Leung & Koch, 2006).   Het  aanbieden  van  verschillende  informatie‐  en  communicatietechnologieën  is  niet  alleen  van belang om verschillende soorten kennis te kunnen delen. Door hierin een keuze aan te bieden,  kunnen  deelnemers  kennis  op  die  manier  delen  die  het  best  bij  hen  past.  Hierbij  wordt  er  verondersteld  dat  de  voorkeur  met  betrekking  tot  de  middelen  om  kennis  te  delen  per  individu  verschilt.   Onderzoek  wijst  uit  dat  face  to  face  contact  leidt  tot  de  meest  rijke  informatieoverdracht  (Geerling‐Eiff  et  al.,  2005).  Dit  laatste  sluit  aan  bij  hetgeen  dat  Huysman  en  De  Wit  (2004)  15 

concluderen in een onderzoek over kennisdeling. Hierbij komt naar voren dat er een basis nodig is  van  frequente  en  intensieve  interactie  tussen  de  actoren,  teneinde  om  optimaal  kennis  te  kunnen  delen.   Hoewel digitale communicatie is uitgevonden om kennisdeling te vereenvoudigen, is face to  face interactie niet te vervangen door technologie (Binz‐Scharf, Lazer, & Mergel, 2012). Kennis delen  via een website of kennisportaal heeft voornamelijk een ondersteunende functie (Van Baalen, et al.,  2005). Uit onderzoek komt tevens naar voren dat het vormen van vertrouwen langzamer tot stand  komt  in  virtuele  gemeenschappen,  door  gebrek  aan  face  to  face  contact  en  frequente  interactie  (Chen & Hung, 2010).  Ten aanzien van het gebruik van communicatiemiddelen kan er gesteld worden dat middelen  die niet aansluiten op de voorkeuren van kennisdelers, kennisdeling kunnen belemmeren. Wanneer  er sprake is van voor deelnemers geschikte middelen en variëteit in middelen, zullen deze het proces  van kennisdeling ten goede komen. De mate waarin kennisdeling bevorderd wordt, is dus afhankelijk  van de mate waarin deze factor optreedt.    Hypothese 6: Face to face interactie bevordert de mate van kennisdeling.  Hypothese 7: Informatie‐ en communicatietechnologieën bevorderen de mate van kennisdeling.     2.5.7 Ondersteuning vanuit de organisatie Van den Hooff en De Leeuw van Weenen (2004) stellen dat een werkomgeving waarin het delen van  kennis  gewaardeerd  wordt  en  waar  kennis  daadwerkelijk  gebruikt  wordt,  bevorderlijk  is  voor  kennisdeling. Op deze manier bestaat de werkomgeving niet alleen uit een werkplek, maar uit een  sociale  context  waarin  kennisdeling  gestimuleerd  wordt.  In  deze  context  is  er  ruimte  om  te  communiceren en te reflecteren op kennis die in het netwerk gedeeld wordt. Het communiceren en  reflecteren is nodig om impliciete kennis te kunnen verspreiden in de eigen organisatie.     Hierbij is het van belang  dat er in de  werkomgeving kansen worden geboden om kennis te  delen  (Jacobson,  Butterill  &  Coering,  2004).  Dit  kan  bijvoorbeeld  betekenen  dat  er  werktijd  beschikbaar  wordt  gesteld  voor  het  delen  van  kennis,  bijvoorbeeld  in  de  vorm  bijeenkomsten.  Op  deze  manier  kunnen  andere  leden  van  een  organisatie  profiteren  van  de  opbrengsten  van  het  kennisnetwerk, of zelfs gestimuleerd worden om zelf deel te nemen.   Daarnaast  kan  er  worden  gedacht  aan  digitale  middelen  die  het  delen  van  kennis  kunnen  vereenvoudigen,  in  de  vorm  van  een  intranet  of  toegang  tot  systemen  waarin  kennisuitwisseling  plaatsvindt, zoals een kennisportaal.      Het organiseren van bijeenkomsten of het beschikbaar stellen van technische ondersteuning  en  werktijd,  kan  gezien  worden  als  een  formele  manier  om  kennisdeling  te  stimuleren  (Ipe,  2003).  Echter,  de  meeste  kennis  wordt  op  een  informele  wijze  gedeeld.  Een  open  omgeving  kan  ervoor  zorgen dat mensen elkaar opzoeken om spontaan ideeën uit te wisselen. Hierbij valt te denken aan  een  open  ruimte  waar  men  elkaar  kan  ontmoeten  om  koffie  te  drinken.  Wanneer  een  dergelijke  open ontmoetingsplek ontbreekt, kan informele kennisdeling belemmerd worden (Riege, 2005).   De mate waarin de organisatie het delen van kennis op een formele en informele wijze ondersteunt,  is dus van invloed op de mate waarin er kennis gedeeld wordt.      Hypothese 8: Ondersteuning vanuit de organisatie bevordert de mate van kennisdeling.   

  16 

2.6 CONCEPTUEEL MODEL      

vertrouwen

diversiteit evenwicht  brengers en  ontvangers

kennisdeling

motivatie

gedeelde praktijk

communicatie

ondersteuning  vanuit organisatie       Figuur 1: Conceptueel model   

 

17 

3 METHODOLOGIE 3.1 INLEIDING In  dit  hoofdstuk  wordt  de  onderzoeksmethodologie  uiteengezet.  Allereerst  wordt  het  onderzoeksdesign  beschreven  en  beargumenteerd.  Vervolgens  zal  worden  ingegaan  op  het  onderzoeksobject,  de  wijze  van  dataverzameling  en  de  operationalisatie  van  de  begrippen.  De  uitvoering  en  aandachtspunten  tijdens  het  onderzoek  worden  beschreven.  Ten  slotte  wordt  er  ingegaan op de methode van data‐analyse en op welke wijze de betrouwbaarheid en validiteit van  het onderzoek zijn geborgd.   

3.2 CASE STUDY Het doel van dit onderzoek is inzicht verkrijgen in condities die kennisdeling bevorderen. Om tot dit  inzicht te komen, is er getracht te begrijpen welke condities er vanuit het perspectief van deelnemers  of toekomstige deelnemers bijdragen aan het delen van kennis in een netwerk.   In dit kader gaat dit onderzoek uit van een kwalitatieve onderzoeksstrategie. Deze strategie  sluit  aan  op  de  doel‐  en  vraagstelling  van  het  onderzoek,  en  daarmee  op  het  interpretatieve  paradigma. Kwalitatief onderzoek laat zich typeren aan de hand van de onderzoeksbenadering, het  gekozen  design,  de  manier  van  informatie  verzamelen,  het  soort  analyse  en  de  rol  van  de  onderzoeker.  Kenmerken  van  een  kwalitatieve  onderzoeksstrategie  zijn  volgens  Smaling  en  Maso  (1998,  p.9):  “Het  design  van  het  onderzoek  richt  zich  op  alledaagse  betekenisgeving  en  betekenisrelaties tussen verschijnselen, in de opzet van het onderzoek wisselen dataverzameling en  –analyse elkaar cyclisch‐interactief af, de informatieverzameling is open en flexibel en de analyse is  weergegeven in taal. Ten slotte zetten kwalitatieve onderzoekers zichzelf in om inzicht te krijgen in  het leven van anderen.”  Deze  studie  heeft  een  toetsend  en  deels  exploratief  karakter.  Het  startpunt  van  het  onderzoek  vormt  het  conceptueel  model.  Met  het  conceptueel  model  is  er  een  overzicht  gegeven  van  bestaande  theoretische  inzichten  betreffende  condities  die  van  invloed  zijn  op  kennisdeling  in  netwerken. De theorie dient als basis voor het empirisch onderzoek, deze hebben richting gegeven  aan  condities  die  onderzocht  zijn  in  de  case.  Door  het  vergelijken  van  bestaande  theorie  en  empirische data, is de theorie eveneens aan een evaluatie onderworpen. Op basis hiervan heeft de  onderzoeker theoretische aannames bevestigd of gefalsificeerd.   De  empirische  studie  is  daarnaast  explorerend  van  aard.  Dit  houdt  in  dat  er  in  de  praktijksituatie een verkenning heeft plaatsgevonden naar andere condities die mogelijk van invloed  zijn  op  het  delen  van  kennis  in  een  netwerk.  Met  de  praktijkkennis  van  de  respondenten  wordt  er  getracht een aanvulling te geven op bestaande literatuur en onderzoeken over kennisnetwerken in  de publieke sector.   Om  de  condities  die  van  invloed  zijn  op  het  delen  van  kennis  in  een  netwerk  te  onderzoeken,  zijn  deze  in  de  meest  natuurlijke  omgeving  bestudeerd.  Met  de  interpretatieve  benadering  die  deze  studie  hanteert,  wordt  er  immers  uitgegaan  van  de  wijze  waarop  betrokkenen  de  sociale  situatie  interpreteren. Een case study is dan ook uitermate geschikt om een bewuste, plausibele  weergave  van  de  werkelijkheid  weer  te  geven  (De  Vaus,  2001).  Een  case  study  wordt  gedefinieerd  als  ‘een  kwalitatieve  methode voor het opdoen van onderzoek  die gebruik  maakt van  empirisch onderzoek  van  een  bepaald  hedendaags  verschijnsel  binnen  de  actuele  context’  (Robson,  2002,  p.  178).  Door  18 

middel  van  een  diepgaande  analyse  van  een  unieke  case  is  er  getracht  inzicht  te  verschaffen  in  condities die bijdragen aan kennisdeling in een netwerk. 

3.3 DE REGIO ACHTERHOEK ALS ONDERZOEKSOBJECT Het  onderzoeksobject  omvat  de  regio  Achterhoek,  met  de  acht  gemeenten:  Aalten,  Berkelland,  Bronckhorst,  Doetinchem,  Montferland,  Oost  Gelre,  Oude  IJsselstreek  en  Winterswijk.  Deze  gemeenten hebben een gezamenlijke opdracht geformuleerd om kennis te delen en te ontwikkelen  ten behoeve van de transities in het sociale domein.   Bij deze enkelvoudige case study wordt derhalve één case diepgaand bestudeerd, waarbij de  regio  Achterhoek  met  de  acht  gemeenten  als  eenheid  op  zichzelf  beschouwd    wordt.  Daarbij  is  er  sprake van één onderzoekseenheid, het Kennisplatform Achterhoek.   De  groep  van  respondenten  wordt  gevormd  door  deelnemers  of  toekomstige  deelnemers  van  het  kennisnetwerk.  Hierbij  valt  te  denken  aan  professionals  of  bestuurders  werkzaam  in  de  sociale  wijkteams  of  dienstverlenende  organisaties,  ambtenaren  en  wethouders  werkzaam  vanuit  een gemeente, docenten en onderzoekers die verbonden zijn aan opleidingsinstituten. De ervaringen  en inzichten van deze betrokkenen dienen tezamen om uitspraken te kunnen doen over de gehele  case.  Bij de selectie van de respondenten is er getracht om vanuit elke gemeente een persoon deel  te laten nemen aan het onderzoek om op deze manier een representatief beeld te schetsen van de  regio. Contactpersonen van de gemeenten Aalten, Montferland, Winterswijk en Oost‐Gelre hebben  aangegeven niet deel te willen nemen aan het onderzoek.  

3.4 DATAVERZAMELING Om  de  empirische  vragen  van  dit  onderzoek  te  beantwoorden  zijn  meerdere  methoden  van  dataverzameling ingezet. Er zijn verschillende databronnen gebruikt, waarbij triangulatie zorgt voor  een grotere validiteit van het onderzoek (Saunders et al.,2011).   De volgende methoden zijn toegepast:   a) Deskresearch  naar  secundaire  bronnen.  Verschillende  documenten,  zoals  projectplannen,  beleidsdocumenten,  nieuwsbrieven  en  notulen  van  vergaderingen  zijn  bestudeerd  en  geanalyseerd voor de beeldvorming over de context van het onderzoeksobject.  b) Semigestructureerde interviews. Via gedeeltelijk gestructureerde interviews is diepgaande en  informatierijke data verzameld. De inhoud van de interviews is bepaald aan de hand van de  uitkomsten  van  de  literatuurstudie.  Dit  houdt  in  dat  de  gevonden  condities  die  mogelijk  invloed hebben op kennisdeling in netwerken, de topics van de vragenlijst hebben bepaald.  Daarnaast  is  er  zoveel  mogelijk  ruimte  gelaten  aan  de  respondent  om  eigen  inzichten  en  ervaringen  naar  voren  te  brengen.  De  volgorde  van  de  topics  en  de  vragen  verschillen  per  interview.  Bovendien  zijn  er  tijdens  het  interview  nieuwe  vragen  toegevoegd  en  is  er  doorgevraagd op bepaalde onderwerpen (De Vaus, 2001).  c) Online  dataverzameling.  De  onderzoeker  heeft  als  participerend  waarnemer  deelgenomen  aan  het  online  platform  ‘Deel  mee’.  Het  online  platform  is  een  kennisportaal  waar  betrokkenen  uit  de  regio  zich  bij  kunnen  aansluiten  om  kennis  ‘te  komen  halen  en  te  brengen’.  Het  platform  dient  als  een  virtuele  kennisgemeenschap  waar  informatie  over  verschillende  pilot  projecten  te  vinden  is  en  nieuwsberichten  uit  de  regio  worden 

19 

weergegeven. Daarnaast dient het platform als communicatiemiddel voor het kennisnetwerk  en wordt de online gemeenschap gebruikt om kennis over specifieke terreinen te delen.   Door het waarnemen van de hoeveelheid kennis en het type kennis dat wordt gedeeld, is er  een beeld gevormd over de wijze waarop het kennisportaal functioneert. 

3.5 OPERATIONALISERING 3.5.1 Afhankelijke variabele: de mate van kennisdeling Om uitspraken te kunnen doen over de mate van kennisdeling in het kennisplatform Achterhoek, is  het  van  belang  om  in  kaart  te  brengen  wat  er  in  dit  onderzoek  wordt  verstaan  onder  succesvolle  kennisdeling.   De door de leden ervaren waarde van het delen van kennis kan worden beschouwd als een  belangrijke indicator om te kunnen beoordelen of het delen van kennis succesvol is (Bourhis, Dubé &  Jacob, 2005). Deze ervaren waarde is persoonsgebonden; een persoon kan feedback op een online  discussie  als  waardevol  beschouwen,  een  andere  persoon  ervaart  meerwaarde  door  nieuwe  contacten op te doen en nieuwe kennisbronnen aan te boren.   Tegelijkertijd  kan  er  worden  gesteld  dat  door  het  delen  van  kennis,  de  waarde  van  kennisdeling  toeneemt.  Participatie  van  netwerkleden  is  hiermee  een  vereiste  om  het  netwerk  te  laten functioneren. Dit houdt in dat leden face to face of via de telefoon interactie hebben om kennis  te delen. Interactie kan ook plaatsvinden door middel van ICT, bijvoorbeeld via e‐mail of een online  platform.  Zonder  participatie  zal  een  kennisnetwerk  geen  succes  kunnen  worden.  Een  tweede  indicator voor het meten van succesvolle kennisdeling is hiermee de mate van participatie.   Deze  twee  indicatoren,  de  door  deelnemers  ervaren  waarde  en  de  mate  van  participatie,  kunnen  niet  los  van  elkaar  worden  gezien.  Kennisnetwerken  waarin  veel  kennis  wordt  gedeeld,  kunnen  door  netwerkleden  als  waardevol  worden  beschouwd  en  dit  proces  kan  hen  tevens  stimuleren  om  kennis  te  delen.  De  waarde  die  netwerkleden  door  het  delen  van  kennis  ervaren,  beïnvloedt tegelijkertijd de mate waarin zij kennis delen met anderen.   De  eerste  indicator,  de  door  de  deelnemers  ervaren  waarde  van  het  delen  van  kennis,  is  als  item  opgenomen in de vragenlijst van de interviews:    Kunt u iets vertellen over de kennis die er wordt gedeeld?  In hoeverre ervaart u deze kennis (deling) als zinvol?  Kunt u voorbeelden hiervan noemen?  Wat is de toegevoegde waarde van kennisdeling voor u?   Aangezien  er  van  de  totale  onderzoekspopulatie  een  relatief  klein  aandeel  respondenten  zijn  geïnterviewd,  kunnen  er  geen  kwantificeerbare  uitspraken  worden  gedaan  over  de  door  de  deelnemers ervaren waarde van kennisdeling. Er wordt een rijke beschrijving gegeven van ervaringen  en belevingen van respondenten, waarbij er over het algemeen een positief beeld dient te worden  geschetst  over  de  ervaren  waarde  van  het  delen  van  kennis,  om  te  kunnen  voldoen  aan  deze  indicator.   De tweede indicator betreft de mate van participatie, oftewel de mate van actieve deelname.  Ten eerste is deze indicator als item opgenomen in de vragenlijst van de interviews:    20 

Heeft u zicht op wie er gebruik maakt van het platform?  In hoeverre wordt het platform momenteel benut voor kennisdeling?  Kunt u voorbeelden hiervan noemen?   Ook hierbij geldt dat er geen kwantificeerbare uitspraken kunnen worden gedaan over de mate van  actieve deelname. De resultaten van de interviews geven inzicht in hoe deelnemers de eigen actieve  deelname en die van anderen ervaren. Hierbij geldt eveneens dat er over het algemeen een positief  beeld dient te worden geschetst, om te voldoen aan deze indicator.   Ten tweede is de mate van actieve deelname in beeld gebracht door online dataverzameling. In een  afgebakend  tijdsbestek  van  drie  weken  is  de  hoeveelheid  aan  kennis  en  informatie  die  tussen  de  leden wordt gedeeld, geobserveerd. Daarbij zijn de volgende aspecten weergegeven:     Het aantal gebruikers van het online platform  Het percentage dat actief is op het online platform  De hoeveelheid aan kennis die wordt gedeeld   Op basis van deze resultaten wordt er een oordeel gegeven over de mate van actieve deelname van  de leden van het online platform. Onder voldoende participatie wordt verstaan wanneer ten minste  een derde van het aantal gebruikers actief is op het online platform. Activiteit is vastgesteld aan de  hand van het aantal berichten en de reacties  hierop, documenten en ‘blogs’ die worden  geplaatst.  Het  is  hierbij  niet  relevant  om  vast  te  stellen  wanneer  er  sprake  is  van  een  voldoende  activiteit,  aangezien er een onbegrensde mogelijkheid bestaat voor deze hoeveelheid.     3.5.2 Onafhankelijke variabelen: de condities Bij de operationalisering van de onafhankelijke variabelen wordt er weergegeven hoe een bepaalde  conditie  wordt  gemeten.  Daarnaast  wordt  er  vastgesteld  in  hoeverre  een  bepaalde  conditie  van  invloed is op de mate van kennisdeling.     Om de mogelijke condities die van invloed kunnen zijn op de mate van kennisdeling in beeld  te brengen, zijn ten eerste de volgende vragen opgenomen in het interviewprotocol:    Wat is volgens u noodzakelijk voor het succesvol delen van kennis?  Kunt u voorbeelden en/ of ervaringen hiervan noemen?  Wat zou volgens u succesvolle kennisdeling kunnen belemmeren?  Kunt u voorbeelden en/of ervaringen hiervan noemen?   Wanneer  er  tijdens  de  afname  van  de  interviews  bepaalde  condities  niet  worden  genoemd  door  respondenten, is hierop doorgevraagd door de onderzoeker:       21 

1. Vertrouwen: een ‘klik’ of affiniteit met andere deelnemers, veilige sfeer en integere omgang  met gegevens die uitgewisseld worden.   2. Diversiteit in kennis: variëteit in functies/ specialisaties van deelnemers, het type kennis dat  wordt gedeeld en het opdoen van nieuwe inzichten.  3. Evenwicht  tussen  kennisbrengers  en  kennisontvangers:  op  welke  manier  er  gebruik  wordt  gemaakt van het platform en de mate van tevredenheid hierover.   4. Motivatie: de bereidheid om openlijk kennis te delen en het belang van wederkerigheid.   5. Gedeelde praktijk: een gevoel van herkenning, gemeenschappelijk taalgebruik, ‘shared  practice’: welke vraagstukken er worden gedeeld en wat dit oplevert voor de praktijk.  6. Communicatie(middelen):  de  middelen  die  worden  gebruikt  om  kennis  te  delen,  welke  middelen zijn bevorderend / belemmerend en waarom, frequentie van face to face contact,  frequentie gebruik online platform en de mate van tevredenheid hierover.   7. Ondersteuning  vanuit  de  organisatie:  de  werktijd  en  middelen  die  beschikbaar  worden  gesteld, het stimuleren van kennisdeling en het tonen van belangstelling in de opbrengsten  van het delen van kennis.   Er  kan  worden  vastgesteld  dat  een  bepaalde  conditie  van  invloed  is  op  de  mate  van  kennisdeling,  wanneer bovengenoemde indicatoren  door het merendeel van de respondenten zijn  genoemd.  Op  basis  hiervan  worden  de  theoretische  aannames  bevestigd  of  gefalsificeerd.  Tevens  zijn  er  nieuwe  condities en indicatoren genoemd door respondenten die niet in het conceptueel model naar voren  komen. Met deze nieuwe inzichten wordt er een aanvulling gegeven op de bestaande theorie over  het succesvol delen van kennis.   De condities diversiteit, evenwicht tussen kennisbrengers en kennisontvangers, gedeelde praktijk en  communicatie(middelen) zijn eveneens in beeld gebracht door online dataverzameling:        

Diversiteit:  variëteit  in  functies/  specialisaties  van  deelnemers,  het  type  kennis  en  vraagstukken die worden gedeeld.   Evenwicht tussen kennisbrengers en kennisontvangers: verhouding tussen vraag en aanbod.   Gedeelde praktijk: gemeenschappelijk taalgebruik, ‘shared practices’: het type vraagstuk dat  wordt gedeeld.   Communicatie(middelen): frequentie gebruik online platform.

  In een afgebakend tijdsbestek van drie weken  zijn bovengenoemde indicatoren geobserveerd.  Met  deze resultaten wordt er een oordeel gegeven over de mate van diversiteit in kennis, het evenwicht  tussen  kennisbrengers  en  kennisontvangers,  in  hoeverre  er  sprake  is  van  een  gedeelde  praktijk  en  hoe  frequent  er  gebruik  wordt  gemaakt  van  het  online  platform.  Op  basis  hiervan  is  er  een  rijke  beschrijving gegeven over de wijze waarop het online platform wordt vormgegeven en gebruikt, met  als doel een integraal beeld te schetsen van het kennisplatform Achterhoek.    

22 

3.6 UITVOERING VAN HET ONDERZOEK De  gehele  populatie  van  dit  onderzoek  betreft  alle  professionals,  bestuurders,  ambtenaren,  wethouders en opleiders werkzaam in het sociale domein in de regio Achterhoek. Het is onduidelijk  hoeveel  mensen  er  exact  werkzaam  zijn  in  dit  domein  gezien  de  reikwijdte  van  de  regio  en  vervolgens omdat het werkveld voortdurend aan verandering onderhevig is.     Om in eerste instantie een beeld te kunnen vormen van de oprichting van het kennisnetwerk  en  de  te  selecteren  respondenten  voor  het  onderzoek,  heeft  er  in  oktober  2014  een  oriënterend  gesprek  plaatsgevonden  met  de  kwartiermaker  van  het  kennisplatform.  Na  aanleiding  van  dit  gesprek  heeft  de  kwartiermaker  contact  gelegd  met  diverse  betrokkenen  uit  de  verschillende  gemeenten  om  het  onderzoek  te  introduceren.  Een  aantal  personen  heeft  daarop  aangegeven  medewerking  te  willen  verlenen  aan  het  onderzoek.  Op  deze  wijze  zijn  de  respondenten  via  een  zelfselecterende  steekproef  geworven  (Saunders,  et  al.,  2011).  Onderzoeker  heeft  per  email  een  korte  beschrijving  en  het  doel  van  het  onderzoek  opgesteld,  waarbij  verschillende  data  zijn  voorgesteld voor de afname van de interviews.     Het  eerste  interview  heeft  plaatsgevonden  in  december  2014.  De  respondenten  van  dit  interview waren de kwartiermaker en de projectleider van het kennisplatform, die als ‘aanjagers’ van  het  platform  gelden.  Dit  interview  kan  in  vergelijking  met  de  andere  afgenomen  interviews,  als  afwijkend beschouwd worden. Vergeleken met de overige interviews, is dit interview meer open van  karakter geweest en is er afgeweken van het voorgestructureerde interviewformat. Het doel van dit  interview  was  om  meer  achtergrondinformatie  over  de  oprichting  en  het  uitgangsidee  van  het  kennisplatform  te  weten  te  komen.  Daarnaast  is  er  gevraagd  naar  de  stand  van  zaken  over  het  gebruik  van  het  platform  om  meer  inzicht  te  krijgen  in  de  huidige  situatie.  Deze  informatie  is  meegenomen in de interviews met de overige respondenten.     De  daaropvolgende  interviews  zijn  afgenomen  in  een  tijdsbestek  van  twee  maanden  (december  2014  en  januari  2015).  Van  de  in  totaal  elf  interviews,  zijn  de  eerste  vijf  respondenten  geselecteerd  op  basis  van  de  door  de  kwartiermaker  voorgestelde  personen.  De  overige  respondenten  zijn  op  basis  van  een  sneeuwbalsteekproef  geselecteerd.  Deze  strategie  behoort  tot  een  niet‐probabilistische  sampling  methode,  waarbij  de  geïnterviewde  andere  relevante  personen  werft  of  aanbeveelt  (De  Vaus,  2001).  Op  deze  manier  groeit  de  groep  respondenten  als  een  sneeuwbal. De reden voor deze strategie is dat het in eerste instantie niet mogelijk was om relevante  personen  te  benaderen  voor  het  onderzoek  aangezien  het  werkterrein  onbekend  is  voor  de  onderzoeker.  Daarnaast  kan  deze  methode  de  bereidheid  om  deel  te  nemen  aan  een  onderzoek  verhogen omdat bekenden uit het netwerk respondenten aanbevelen.     Met  de  zelfselecterende  en  sneeuwbalsteekproef  strategie,  is  er  eveneens  rekening  gehouden met verschillende kenmerken van respondenten.  Een  goed ontworpen  case study vormt  een  beeld  van  de  werkelijkheid  en  daarbij  is  er  aandacht  nodig  voor  informatie  van  verschillende  actoren  (De  Vaus,  2001).  In  de  groep  respondenten  zijn  actoren  met  verschillende  functies  vertegenwoordigd. Op deze manier is dataverzadiging bereikt, aangezien de resultaten van de laatste  interviews geen nieuwe gegevens opleverden.   Een overzicht van de geïnterviewde personen met de verschillende functies en werkgebieden  is te zien in tabel 1.         23 

Respondent 

Functie/ rol kennisplatform 

Gemeente 

 

 

 

1 

Kwartiermaker  KPA  /  Afdelingshoofd  Mens  &    Samenleving  Berkelland   

  2 

Projectleider KPA en communicatie    

 

 

3 

Kennismanager MEE 

Doetinchem  

 

 

 

4 

Projectleider online kenniscommunity 

Doetinchem 

 

 

 

5 

Lid  stuurgroep  Transities  3D  /  Afdelingshoofd  Bronckhorst  Samenleving 

 

 

 

6 

Teamleider wijkteam  

Doetinchem 

 

 

 

7 

Projectmanager Sociaal Domein 

Oude Ijsselstreek 

 

 

 

8 

Professional wijkteam SENSIRE 

Bronckhorst Noord 

 

 

 

9 

Professional wijkteam SENSIRE 

Bronckhorst Zuid 

 

 

 

10 

Kennismakelaar, professional wijkteam MEE 

Doetinchem  

 

Noord/ Centrum 

 

 

 

11 

Schoolmaatschappelijk  wijkteam MEE 

 

werker, 

professional  Doetinchem / Berkelland 

 

 

 

12 

Kennismakelaar MEE 

Doetinchem 

Tabel 1: Overzicht respondenten     

 

24 

3.7 DATA‐ANALYSE Het  conceptueel  model  dient  als  kader  om  de  ruwe  data  van  het  tekstmateriaal  te  organiseren  en  richting  te  geven  aan  de  analyse  van  de  data.  In  de  onderzoeksliteratuur  wordt  deze  strategie  weergegeven als een analytische deductie methode (Yin, 2009). Centraal staat hierbij het vergelijken  van  patronen  op  basis  van  theoretische  veronderstellingen,  om  verwachte  bevindingen  uit  de  praktijk  te  kunnen  toetsen.  De  condities  zijn,  op  basis  van  de  geoperationaliseerde  indicatoren,  vergeleken met het ruwe materiaal afkomstig van de interviews en online dataverzameling.    

3.8 VALIDITEIT EN BETROUWBAARHEID Een kwalitatief goed empirisch onderzoek dient volgens Yin (2009) te voldoen aan een aantal criteria:  constructvaliditeit,  externe  validiteit,  interne  validiteit  en  betrouwbaarheid.  Deze  paragraaf  gaat  in  op de betekenis van de criteria en op welke wijze deze gewaarborgd zijn in dit empirisch onderzoek.   Met constructvaliditeit doelt Yin (2009) op het adequaat operationaliseren van concepten die  in het onderzoek centraal staan. Het gebruiken van meerdere bronnen is een manier om concepten  adequaat te operationaliseren. In dit onderzoek is de operationalisatie tot stand gekomen door het  bestuderen van meerdere wetenschappelijke artikelen en theorieën.   Externe  validiteit  gaat  over  de  generaliseerbaarheid  van  de  onderzoeksresultaten.  Het  gekozen onderzoeksdesign, een kwalitatieve case study, heeft tot gevolg dat de generaliseerbaarheid  laag is. Er kan worden gesteld dat een enkelvoudige case study niet geschikt is voor het generaliseren  van  resultaten  (Eisenhardt  &  Graebner,  2007).  Vanuit  deze  invalshoek  kan  deze  case  study  als  een  verkennend empirisch onderzoek worden beschouwd, waarbij de invloed van verschillende condities  op  de  mate  van  kennisdeling  in  een  netwerk  meer  inzichtelijk  wordt.  Theoretische  generaliseerbaarheid is bij dit onderzoek wel mogelijk (De Vaus, 2001). Dit betekent dat de uitkomst  van  het  onderzoek  een  aanvulling,  versterking  of  nuancering  kan  opleveren  voor  de  bestaande  literatuur (Yin, 2009).   Bij  de  interne  validiteit  ligt  de  nadruk  volgens  De  Vaus  (2001)  op  de  validiteit  van  de  interpretaties. De interne validiteit kan als voldoende beoordeeld worden vanwege het verkennende  karakter  van  de  case  study.  Volgens  De  Vaus  (2001)  maakt  een  case  study  het  mogelijk  om  een  complexe  en  uitgebreide  uitleg  te  geven  van  het  te  onderzoeken  fenomeen  in  zijn  natuurlijke  context.  Daarnaast  zijn  bij  het  afnemen  van  de  interviews  aan  elke  respondent  zoveel  mogelijk  dezelfde vragen gesteld. Hierdoor is er gewaarborgd dat bij elke respondent zoveel mogelijk dezelfde  data  verkregen  zijn,  waardoor  deze  met  elkaar  vergeleken  konden  worden.  Doordat  de  interviews  zijn opgenomen, is de kans klein dat de onderzoeker informatie over het hoofd ziet.   Het  laatste  criterium  waaraan  empirisch  onderzoek  dien  te  voldoen  is  volgens  Yin  (2009)  betrouwbaarheid.  Betrouwbaarheid  gaat  over  de  vraag  of  andere  onderzoekers  tot  dezelfde  resultaten komen. In dit onderzoek is de betrouwbaarheid vergroot door het empirische onderzoek  vorm  te  geven  aan  de  hand  van  theoretische  concepten  en  door  datatriangulatie  toe  te  passen.  Tevens  wordt  de  wijze  waarop  data  verzameld  en  geanalyseerd  zijn  zo  overzichtelijk  mogelijk  beschreven. Ten slotte is het onderzoek verricht door één onderzoeker. Hierdoor zijn de interviews  op  eenzelfde  wijze  afgenomen  en  antwoorden  van  respondenten  op  eenzelfde  wijze  geïnterpreteerd.       25 

4 BESCHRIJVING CASE ‘KENNISPLATFORM ACHTERHOEK’ 4.1 INLEIDING In  dit  hoofdstuk  wordt  de  case  ‘Kennisplatform  Achterhoek’  geïntroduceerd.  Het  doel  hiervan  is  antwoord  te  geven  op  de  eerste  twee  empirische  deelvragen:  hoe  wordt  het  Kennisplatform  Achterhoek vormgegeven, hoeveel en welke kennis wordt er in het platform gedeeld? Er wordt een  beschrijving gegeven van de ontstaansgeschiedenis, de uitgangsideeën van het platform en de wijze  waarop het platform functioneert. Deze beschrijving is gebaseerd op de resultaten van de interviews  en  de  online  dataverzameling.  Daarnaast  zijn  er  diverse  documenten  bestudeerd,  zoals  projectplannen, beleidsdocumenten, notulen en nieuwsbrieven. 

4.2 LEREND OP AVONTUUR! Het  kennisplatform  vormt  onderdeel  van  een  pilotstudie,  met  de  naam  ‘Lerend  op  avontuur!’  ontwikkeld  door  het  Kenniscentrum  Publieke  Zaak  van  de  Hogeschool  van  Arnhem  en  Nijmegen  (HAN).  Initiator  hiervan  is  Frans  de  Vijlder,  lector  Goed  Bestuur  en  Innovatiedynamiek  in  Maatschappelijke  Organisaties  van  het  kenniscentrum.  Door  middel  van  onderzoek  dragen  de  onderzoekers van het kenniscentrum bij aan de ontwikkeling van de beroepspraktijk, het onderwijs  en het kennisdomein zelf.     Opdrachtgever van de pilotstudie ‘Lerend op avontuur!’ is de Stichting Innovatie, Kwaliteit en  Professionaliteit  van  het  Openbaar  Bestuur  (IKPOB).  De  stichting  zet  zich  in  voor  een  duurzame  bijdrage  aan  de  kwaliteit  van  het  openbaar  bestuur  door  initiatieven  op  het  gebied  van  competentieverbetering  van  de  ambtelijk  professional  te  ondersteunen.  Stichting  IKPOB  financiert  een  deel  van  de  uren  die  HAN  Kenniscentrum  Publieke  Zaak  maakt  voor  de  uitvoering  van  het  onderzoek (De Vijlder, Melis & Wierda‐Boer, 2014).     Vanuit de Achterhoekse gemeenten zijn verschillende personen en organisaties betrokken bij  het  kennisplatform.  De  decentralisaties  worden  door  de  gemeenteraden  op  bestuurlijk  niveau  vormgegeven door een regionaal overlegorgaan van portefeuillehouders in het sociale domein (PoHo  Sociaal).  Hieronder  valt  een  overkoepelende  stuurgroep  decentralisaties  waarin  een  vertegenwoordiging  zit van drie  gemeentesecretarissen uit  het Achterhoekse  Directeuren  Netwerk,  de drie regionale projectleiders van de drie decentralisaties, de secretaris van het PoHo Sociaal, een  ambtelijke  coördinator  en  de  voorzitter  van  de  werkgroep  kennisplatform  en  communicatie.  Inhoudelijk  zijn  de  verschillende  domeinen  ondergebracht  in  drie  projectgroepen  (Wmo/AWBZ,  Jeugdwet en Participatiewet) en twee werkgroepen (kennisplatform/communicatie en financiën). De  personen die direct betrokken zijn bij de ontwikkeling en vormgeving van het kennisplatform zijn Jan  Dirk Focker, projectleider kennisplatform en communicatie, en Wim Vermeer als kwartiermaker van  het  kennisplatform.  Gerharda  Tamminga,  is  als  gemeentesecretaris  van  de  Oude  Ijsselstreek  en  bestuurslid van de Vereniging van Gemeentesecretarissen (VGS), betrokken bij de ontwikkeling van  het  kennisplatform  en  dient  als  vertegenwoordiger  van  de  belangen  van  de  betrokken  lokale  overheden.   De  Stichting  Arbeidsmarkt  en  Opleidingsfonds  (A+O  fonds)  Gemeenten  heeft  voor  het  jaar  2015  subsidie  verstrekt  aan  de  gemeenten  voor  het  platform.  Het  A+O  fonds  ondersteunt  gemeenten op het gebied van arbeidsmarkt en humanresourcesmanagement‐beleid.     MEE  Oost  Gelderland  is  als  zorg‐  en  welzijnsorganisatie  eveneens  betrokken  bij  de  ontwikkeling van het kennisplatform. Projectleiders van MEE hebben het initiatief genomen om een  26 

online  kennisplatform  te  ontwikkelen.  De  provincie  Gelderland  en  de  Achterhoekse  gemeenten  hebben  voor  2014  en  2015  financieel  bijgedragen  aan  de  verdere  ontwikkeling  van  deze  online  community. MEE is inhoudelijk en technisch verantwoordelijk voor de online community.   Als  laatste  partner  is  de  afdeling  Vervolgopleidingen,  Dienstverlening  en  Onderzoek  (VDO)  van  de  HAN  betrokken  in  het  kader  van  leer‐  en  kennisarrangementen  voor  professionals.  Dit  opleidingsinstituut  vervult  een  rol  in  de  competentieontwikkeling  van  de  betrokken  personen  en  organisaties in de Achterhoek (De Vijlder, Melis & Wierda‐Boer, 2014).   Overige  partijen  betrokken  bij  het  kennisplatform  zijn  alle  professionals  werkzaam  in  het  sociale  domein  in  de  acht  gemeenten.  Dit  zijn  de  deelnemers  of  toekomstige  deelnemers  van  het  kennisplatform.    

4.3 ONTSTAANSGESCHIEDENIS In  opdracht  van  Stichting  IKPOB  heeft  er  door  De  Vijlder  en  Rozema  in  2012  een  verkenning  plaatsgevonden  naar  kenniscirculatie  tussen  opleidingen,  lokale  overheden  en  maat‐schappelijke  organisaties.  Op  hoofdlijnen  komt  de  conclusie  van  deze  verkenning  erop  neer  dat  partijen  onvoldoende  bewust  bezig  zijn  met  de  overdracht  en  uitwisseling  van  kennis.  Inzichten  van  deze  verkenning  hebben  geleid  tot  de  ontwikkeling  van  twee  pre  competitieve  pilots,  met  als  doel  te  pionieren  naar  nieuwe  vormen  van  kenniscirculatie  in  het  publieke  domein  (De  Vijlder  &  Rozema,  2012).   Op basis van deze constateringen is er door het Kenniscentrum Publieke Zaak van de HAN in  maart  2014  gestart  met  de  pilotstudie  ‘Lerend  op  avontuur!’,  waarbij  de  Achterhoek  met  de  acht  gemeenten  (Aalten,  Berkelland,  Bronckhorst,  Doetinchem,  Montferland,  Oost  Gelre,  Oude  IJsselstreek  en  Winterswijk)  één  van  de  pilotregio’s  vormt  naast  de  BAR‐gemeenten  (Barendrecht,  Albrandswaard  en  Ridderkerk).  De  opdracht  van  deze  pilotregio’s  is  het  creëren  van  gemeenschappelijke  leeromgevingen  tussen  lokale  overheden,  kennisinstellingen  en  maatschappelijke  organisaties,  om  zo  tot  een  lerende  regio  te  komen  (De  Vijlder,  Melis  &  Wierda‐ Boer,  2014).  Een  lerende  regio  wordt  hierbij  opgevat  als  een  regio  waarin  verschillende  partijen  vanuit  een  maatschappelijk  vraagstuk  in  gezamenlijkheid  systematisch  kennis  ontwikkelen  en  toepassen (De Vijlder, Melis & Wierda‐Boer, 2014).   

4.4 CONTEXT De  context  waarin  de  gemeenschappelijke  leeromgevingen  van  de  pilotregio’s  zich  bevinden,  is  de  decentralisatieoperatie  van  het  sociale  domein.  Met  de  decentralisaties  zijn  gemeenten  verantwoordelijk voor de ondersteuning en dienstverlening aan een grote groep inwoners.   Concreet zijn er bij deze operatie twee soorten processen te onderscheiden: het proces van  transitie  en  het  proces  van  transformatie  (Heijnen,  Van  Bourgondiën  &  Brienen,  2014).  Het  transitieproces  richt  zich  op  de  structuur  van  de  verandering;  wetten,  regels  en  financiële  verhoudingen,  die  het  mogelijk  moeten  maken  om  tot  een  nieuwe  situatie  te  komen.  Het  transformatieproces is gericht op het realiseren van inhoudelijke vernieuwing en een cultuuromslag,  en  daarmee  gericht  op  de  beoogde  inhoudelijke  effecten  van  de  stelselwijziging.  Hieruit  dient  te  blijken dat de transitie resulteert in een gewenst maatschappelijk effect; te weten kwalitatief betere  ondersteuning, effectiever en cliëntgerichter werken (Heijnen, Van Bourgondiën & Brienen, 2014 ).  27 

De  gemeente  en  haar  lokale  partners  zijn  verantwoordelijk  voor  het  zichtbaar  maken  van  deze  effecten.  Dit  proces  van  transformatie  leent  zich  bij  uitstek  voor  het  delen  van  ervaringen  rond  gemeenschappelijke  maatschappelijke  vraagstukken  (De  Vijlder,  Melis  &  Wierda‐Boer,  2014).  Immers, het transformeren vraagt om een ander aanbod van ondersteuning en begeleiding, en een  andere werkwijze van professionals in het sociale domein. Ook wordt er ander gedrag verwacht van  burgers, vrijwilligers, cliënten, aanbieders en gemeenten.   Hiervoor is kennis nodig; expliciete kennis op het gebied van wet‐ en regelgeving en impliciete kennis  over vaardigheden, houding en cultuur. Deze kennis is niet vanzelfsprekend aanwezig, waardoor men  elkaar  dient  op  te  zoeken  om  vraagstukken  te  kunnen  delen  en  gezamenlijk  naar  oplossingen  te  kunnen zoeken. Door elkaars successen te delen, hoeven professionals niet voortdurend een nieuwe  aanpak  te  ontwikkelen.  Dit  levert  tijdwinst  en  kostenbesparing  op.  Wanneer  gemeenten  los  van  elkaar  initiatieven  ontwikkelen,  bestaat  er  het  risico  van  fragmentatie  van  kennis.  Dit  zou  kunnen  betekenen  dat  er  weinig  motivatie  is  om  kennis  met  elkaar  te  delen  of  te  ontwikkelen.  Op  deze  manier profiteert het decentrale beleid niet voldoende van succesvolle oplossingen die door collega‐  gemeenten  gevonden  zijn.  Dit  is  een  gemiste  kans  voor  het  lerend  vermogen  van  decentrale  overheden (Beck, Van den Broek & Van Gerwen, 2013).   Naast efficiëntievoordelen en het risico van versnippering van  kennis, vraagt de  complexiteit  van vraagstukken waar professionals door de inhoudelijke veranderingen mee te maken krijgen, om  een  andere  manier  van  probleemverkenning  en  ‐aanpak.  De  ongrijpbaarheid  van  problemen  en  onvoorspelbaarheid van effecten van oplossingen, die inherent zijn aan het sociale domein, maken  dat  deze  niet  in  het  isolement  zijn  op  te  lossen.  Met  het  benutten  van  verschillende  soorten  van  kennis of inzichten van diverse betrokkenen, ontstaat er een breed kennisaanbod. Op deze manier  kan voorkomen worden dat het bestaande kennisaanbod de vraag stuurt en dat er een vicieuze cirkel  ontstaat waaruit slechts quasioplossingen naar voren komen (Timmermans & Hoppe, 2000).    

4.5 HET KENNISPLATFORM ACHTERHOEK In deze paragraaf wordt beschreven op welke wijze het kennisplatform in de Achterhoek tot stand is  gekomen en welke doelen en ambities hierbij worden nagestreefd.    4.5.1 Totstandkoming De  acht  Achterhoekse  gemeenten  werken  al  geruime  tijd  samen  op  het  gebied  van  verschillende  beleidsterreinen.  De  decentralisaties  in  het  sociale  domein  zijn  voor  de  gemeenten  aanleiding  geweest om de regionale samenwerking verder te verkennen.     In  de  periode  van  augustus  2012  tot  november  2013  hebben  er  meerdere  gesprekken  plaatsgevonden tussen De Vijlder en gemeentesecretarissen van de Achterhoek. Op basis van deze  gesprekken, is er geconstateerd dat het proces van de drie decentralisaties als uiterst complex wordt  ervaren,  temeer  omdat  hier  een  groot  aantal  partijen  in  de  regio  bij  betrokken  is,  waarmee  verantwoordelijkheden  moeten  worden  gedeeld  en  belegd.  Kennis  en  competenties  dienen  te  worden  ontwikkeld  om  de  veranderingen  vorm  te  kunnen  geven  (De  Vijlder,  Melis,  Wierda‐Boer,  2014).  Hierbij  is  de  behoefte  uitgesproken  om  met  elkaar  kennis  en  ervaringen  te  delen  en  te  ontwikkelen en deze deskundigheid gezamenlijk in te zetten en uit te dragen.   De  stuurgroep  decentralisaties  van  de  Achterhoekse  gemeenten  heeft  op  basis  van  deze  constateringen de opdracht tot het ontwikkelen van een kennisplatform gegeven, waarbij regionale  28 

samenwerking wordt nagestreefd.  In oktober 2013 is kwartiermaker Wim Vermeer aangesteld om  voorbereidingen te treffen voor de start van het project en om alle betrokkenen mee te krijgen bij de  ontwikkeling van het kennisplatform. Het project is in maart 2014 officieel van start gegaan.     4.5.2 Doelen en ambities Bij  aanvang  van  het  traject  heeft  de  kwartiermaker  een  projectplan  ‘Kennisplatform  Achterhoek’  ontwikkeld dat met de stuurgroep decentralisaties is vastgesteld. In het projectplan staat beschreven  welke doelen het kennisplatform nastreeft: “Het platform heeft als doel ervoor te gaan zorgen dat de  kennis  die  in  verschillende  gemeentelijke  en  intergemeentelijke  pilots  wordt  ontwikkeld,  kan  circuleren”  (Vermeer,  2014).  Het  kennisplatform  wordt  hierbij  omschreven  als  “de  uiterlijke  organisatie waarin leergemeenschappen kennis, ervaringen, werkwijzen, successen en mislukkingen  met elkaar delen. Dit platform fungeert als regisseur voor alles wat er op kennisgebied speelt binnen  de transities in de Achterhoek” (Vermeer, 2014). Het kennisplatform dient hierbij geen instrument te  zijn voor enkel de professionals die zich met de transities bezighouden. Het platform is bedoeld voor  iedereen  die  te  maken  heeft  met  het  sociale  domein:  veldwerkers,  beleidsmakers,  politiek  en  burgers. Hierbij worden de volgende activiteiten nagestreefd:   1. Het  vormen  van  leergemeenschappen  rondom  de  pilots/  projecten.  Binnen  iedere  pilot  wordt een leergemeenschap gevormd waarin meerdere geledingen een plaats krijgen. Deze  leergemeenschap neemt de taak op zich om de kennis en ervaringen in het brede netwerk  van het kennisplatform te brengen. Het realiseren van een brede netwerkomgeving gericht  op het delen van kennis en ervaring is de brede doelstelling van deze pilot.   2. Het creëren van een virtuele gemeenschap. De Achterhoek is te groot om elkaar wekelijks te  ontmoeten.  Het  brede  netwerk  gaat  ondersteund  worden  door  middel  van  een  online  kenniscommunity.  Dit  houdt  in  dat  er  een  site  wordt  gebouwd,  toegankelijk  voor  alle  betrokkenen, die het hart van de communicatie gaat vormen. Hierin wordt de ontwikkeling  van projecten/pilots bijgehouden, kunnen discussies gestart worden en kan  kennis  gehaald  en gebracht worden.   3. Het  ontwikkelen  van  leertrajecten  voor  de  werkers  in  de  Achterhoek.  Het  gaat  hierbij  om  bijscholing  van  bestaande  hulpverleners  en  welzijnswerkers  met  een  accent  op  de  een  cultuuromslag  die  ‘tussen  de  oren’  moet  komen.  Deze  leertrajecten  worden  in  een  co‐ creatieproces met onder andere de HAN tot stand gebracht.   4. Het  organiseren  van  bijeenkomsten  om  kennis  te  delen.  Vertegenwoordigers  van  alle  lopende pilots binnen de transities komen bij elkaar om over de projecten te vertellen.   5. Het samenstellen van een regiegroep, bestaande uit vertegenwoordigers van instellingen en  pilotprojecten,  die  het  kennisplatform  actief  gaan  vormgeven  en  verder  ontwikkelen.  De  regiegroep  heeft  als  taak  om  de  kennis‐  en  vaardighedenbehoefte  van  de  hulpverleners  in  beeld te krijgen en voorstellen te doen over de gewenste nascholing, de samenwerking met  nascholingsinstellingen  te  onderhouden  en  dynamiek  aan  te  brengen  in  de  ontwikkelingen  door het organiseren van evenementen.      

29 

4.6 VORMGEVING KENNISPLATFORM ACHTERHOEK In  deze  paragraaf  wordt  de  eerste  empirische  deelvraag  van  dit  onderzoek  beantwoord.  Deze  deelvraag luidt: hoe wordt het Kennisplatform Achterhoek vormgegeven?     4.6.1 Deelnemers Op basis van de doelen en ambities van het kennisplatform worden alle personen die betrokken zijn  in  het  sociale  domein  in  de  Achterhoek  als  deelnemer  van  het  platform  beschouwd.  Dit  zijn  professionals, bestuurders, ambtenaren, wethouders, opleiders en ook burgers.     Uit de resultaten van de interviews komt naar voren dat alle respondenten van de oprichting  van  het  kennisplatform  in  de  Achterhoek  kennis  hebben  genomen.  De  ideeën  over  de  beoogde  deelnemende partijen van het platform lopen daarbij uiteen.   Een aantal respondenten geeft aan dat het platform bedoeld is voor professionals werkzaam  in  de  wijkteams.  Vanaf  januari  2015  werken  zes  van  de  acht  gemeenten  met  wijkteams,  waarbij  verschillende  professionals  werkzaam  in  zorg‐  en  welzijn  organisaties  en  gemeenten  zijn  vertegenwoordigd.  Hieronder  vallen  onder  andere  maatschappelijk  werkers,  Wmo‐consulenten,  wijkverpleegkundigen, jeugdzorgwerkers en GGZ‐agogen.   Een  ander  deel  van  de  respondenten  geeft  aan  dat  naast  uitvoerende  professionals  eveneens  beleidsmakers, zoals ambtenaren, wethouders, gemeentesecretarissen en bestuurders van zorg‐ en  welzijn organisaties deelnemers van het platform zijn.  Een respondent geeft aan dat het wenselijk is dat ook burgers deelnemen. Deze laatste groep  is volgens respondenten niet vertegenwoordigd. Daarnaast geven respondenten aan dat opleiders of  trainers van kennisinstellingen volgens hen onvoldoende vertegenwoordigd zijn.   Alle  respondenten  geven  aan  dat  zij  deel  uit  maken  van  een  team  of  netwerk  waarin  zij  kennis met elkaar delen. Het gaat hierbij om personen met wie zij samenwerken in een team of om  personen  van  collega‐instellingen.  Daarbij  wordt  er  genoemd  dat  sinds  de  oprichting  van  de  wijkteams men meer in contact treedt met andere beroepsgenoten om kennis te delen, waar men  eerder op een zodanige manier niet mee te maken had.     4.6.2 Doel Uit  de  resultaten  van  de  interviews  komt  naar  voren  dat  respondenten  het  delen  van  kennis  en  expertise  als  de  hoofddoelstelling  zien  van  het  platform.  Hierbij  wordt  er  onderscheid  gemaakt  in  kennisuitwisseling over beleid en uitwisseling van specifieke kennis om de cliënt zo goed mogelijk te  bedienen:   “In de brede zin gaat het bij het kennisplatform om kennis delen, voorkomen dat iedereen zelf  het wiel uitgaat vinden, dit is het beeld dat ik ervan heb. Waar de beleidskeuzes anders liggen, elkaar  inspireren, wat kunnen wij daarvan meenemen en overnemen. Dat is wat het moet faciliteren.”   “Om  er  toch  voor  te  zorgen  dat  onze  cliënten  goed  geholpen  worden,  zullen  we  kennis  moeten gaan delen met anderen over die kwetsbare groepen. Hoe kunnen wij ervoor blijven zorgen  dat de cliënt evengoed geholpen kan worden. Door anderen, want we gaan het zelf vaak niet meer  doen.  Door  bijvoorbeeld  de  Wmo‐  consulent,  medewerker  Sensire,  enzovoort.  Ergens  moet  bekend  zijn: hoe  benader je de cliënt, hoe kan  je  het  beste  met de cliënt omgaan, welke vragen hebben  ze  zoal. Die kennis willen wij graag delen zodat onze doelgroep goed geholpen blijft.” 

30 

“Iedere  organisatie  heeft  zijn  eigen  domein,  kennis,  deskundigheid  en  expertise.  Dit  moet  allemaal losgelaten worden: integraal werken is het motto, waarbij iedereen geacht wordt generalist  te zijn en alles zo breed mogelijk op te kunnen pakken. Vanuit die gedachte is het logisch om kennis  met elkaar te delen.”    4.6.3 Activiteiten In het projectplan ‘Kennisplatform Achterhoek’ worden verschillende activiteiten beschreven om het  delen van kennis tussen de verschillende deelnemers te organiseren en te stimuleren. Dit zijn onder  andere  het  organiseren  van  regionale  bijeenkomsten,  het  opzetten  van  leertrajecten,  het  creëren  van een virtuele gemeenschap en het samenstellen van een regiegroep.     Regionale bijeenkomsten  Om  de  mensen  in  de  regio  te  informeren  over  het  traject  van  het  kennisplatform,  heeft  de  kwartiermaker  bij  aanvang  van  de  oprichting  van  het  kennisplatform  een  bezoek  gebracht  aan  de  verschillende wijkteams. Hierbij zijn mensen geïnformeerd over het doel van het kennisplatform en  over de mogelijkheid om gebruik te kunnen maken van de online kenniscommunity.   Uit  de  interviews  blijkt  dat  er  bij  de  start  van  het  kennisplatform  in  maart  en  april  2014  bijeenkomsten  in  de  regio  hebben  plaatsgevonden.  Afgevaardigden  van  gemeenten  hebben  hierbij  verteld hoe de stand van zaken in de eigen gemeente eruit ziet met betrekking tot de inrichting van  de  wijkteams.  Er  is  kennis  gemaakt  met  verschillende  projecten  binnen  de  gemeenten  en  andere  instellingen.  Daarnaast  heeft  er  een  uitwisseling  plaatsgevonden  over  verschillende  thema’s.  Een  respondent vertelt hierover:  “Het doel hiervan was om elkaar mee te nemen in hoe doen wij het en waarin kunnen we van  elkaar leren, elkaar wat beter benutten. Waarom doet de één het zo en de ander zo. Daarbij werden  vooral de verschillen duidelijk.”  Respondenten geven aan  dat er naast  de startbijeenkomsten geen regionale  ontmoetingen  zijn georganiseerd in het kader van het kennisplatform.    Leertrajecten  In  het  projectplan  van  het  kennisplatform  is  het  voornemen  uitgesproken  om  leer‐  en  scholingstrajecten  op  te  zetten  voor  uitvoerende  professionals  werkzaam  in  het  sociaal  domein.  Beoogd wordt hierbij kennisinstellingen, zoals de HAN VDO en het regionaal opleidingscentrum ROC  Graafschap College, te betrekken.     Uit  het  interview  met  de  kwartiermaker  en  de  projectleider  van  het  kennisplatform  komt  naar voren dat er nog geen leer‐ en scholingstrajecten in de regio tot stand zijn gekomen. Er hebben  wel lokale scholingstrajecten plaatsgevonden voor leden van de wijkteams. Elke gemeente heeft hier  een eigen keuze in gemaakt. Dat er geen regionale trajecten worden aangeboden, heeft volgens de  respondenten te maken met het feit dat er nog geen regiegroep actief is, die als taak heeft zicht te  krijgen  op  de  scholingsbehoefte  van  deelnemers.  Het  meer  actief  aansturen  en  organiseren  van  kennisdeling dient volgens hen door de regiegroep op gang gebracht te worden.     Uit interviews met andere respondenten blijkt dat Stichting MEE kennisdagen aanbiedt voor  geïnteresseerden  uit  de  regio.  Het  gaat  hierbij  om  bijeenkomsten  rondom  bepaalde  vraagstukken  waarbij  het  de  bedoeling  is  dat  zoveel  mogelijk  mensen  deelnemen  zodat  er  ontmoetingen  tussen  31 

verschillende professionals tot stand kan worden gebracht. De vraagstukken die worden behandeld  komen voort uit vragen of thema’s die op het online platform aan de orde zijn.        Online kenniscommunity  De  online  kenniscommunity  draagt  de  naam  ‘Deel  mee’  en  is  een  digitaal  platform.  Op  de  website  wordt uitgelegd dat het platform bedoeld is voor gemeenteambtenaren en professionals, om elkaar  te  ontmoeten  en  kennis  te  delen.  De  regie  hiervan  ligt  in  handen  van  MEE  Oost  Gelderland.  Ruim  anderhalf jaar voor de start van het kennisplatform is de site in gebruik door medewerkers van MEE  om intern kennis te delen. De aanleiding om een dergelijk digitaal platform op te starten, is volgens  respondenten  van  MEE  de  verandering  van  werkwijze,  waarbij  er  wijkteams  zijn  opgericht  in  de  Achterhoek. Personeel van verschillende organisaties zijn ondergebracht in de wijkteams waardoor  men elkaar fysiek minder treft. Hierdoor vindt er in mindere mate een uitwisseling plaats onder de  werknemers. Een respondent vertelt hierover:   “De  afstand  is  er  letterlijk  en  figuurlijk,  dit  proberen  we  te  overbruggen  via  online  ontmoetingen. Kennis raakt anders versnipperd.”    Begin 2014 is de site opengesteld voor gebruikers buiten MEE. Het doel hiervan is dat kennis tussen  alle  professionals  werkzaam  in  het  sociale  domein  in  de  regio  Achterhoek  op  deze  manier  gedeeld  kan worden. Alle acht gemeenten zijn in de loop van dat jaar aangesloten op de site. Het merendeel  van de respondenten geeft aan dat zij het digitaal platform kennen en dat zij hier ook lid van zijn.   In maart 2015 zijn in totaal 610 personen lid van de kenniscommunity. Via het adresboek van  de homepage wordt inzichtelijk welke personen er lid zijn van de site. Hieruit is op te maken dat het  merendeel  van  de  leden  consulenten  en  managers  van  MEE  zijn.  Uit  het  interview  met  de  projectleider  van  Deel  mee  wordt  dit  bevestigd.  Alle  medewerkers  van  MEE  Oost  Gelderland  zijn  aangesloten op de website. Daarnaast is er een grote groep medewerkers van de sociale wijkteams  vertegenwoordigd.  Overige  leden  van  de  online  community  zijn:  consulenten  en  projectleiders  van  gemeenten,  sociaal  werkers,  gedragsdeskundigen  en  managers  werkzaam  bij  organisaties  als  Lindenhout, Estinea, Sensire en Perspectief Zutphen, en wijkagenten. Deze leden zijn werkzaam in de  regio. Daarnaast valt op dat er gebruikers actief zijn die niet in de regio Achterhoek werkzaam zijn. Zo  zijn er een klein aantal leden afkomstig uit Almere, Lelystad en de regio Twente. Precieze aantallen  over de verhouding tussen de verschillende functies, instellingen en vertegenwoordiging gemeenten  zijn niet valide omdat niet alle leden hebben aangegeven in welke functie, instelling of gemeente zij  werkzaam zijn.     Regiegroep  Begin  april  2015  heeft  de  eerste  bijeenkomst  van  de  regiegroep  van  het  kennisplatform  plaatsgevonden.  Met  deze  bijeenkomst  is  de  regiegroep  van  start  gegaan.  De  regiegroep  heeft  als  taak om de kennis‐ en vaardighedenbehoefte van hulpverleners in beeld te brengen en voorstellen te  doen over een gewenste nascholing, de samenwerking met nascholingsinstellingen te onderhouden  en dynamiek aan te brengen in de ontwikkelingen door het organiseren van evenementen.   De  regiegroep  bestaat  uit  een  aantal  leden  vanuit  gemeenten  (gemeentesecretaris,  kwartiermaker  kennisplatform  en  projectleider  communicatie  en  kwartiermaker),  een  aantal  leden  vanuit maatschappelijke organisaties (bestuurders, directeuren en managers) en lector van de HAN,  Frans de Vijlder.     32 

4.7 KENNISDELING IN HET KENNISPLATFORM ACHTERHOEK In deze paragraaf wordt er antwoord gegeven op de tweede empirische deelvraag: welke kennis en  hoeveel kennis wordt er gedeeld in het Kennisplatform Achterhoek? Met de beschrijving van de wijze  waarop het kennisplatform wordt vormgegeven, is duidelijk geworden dat respondenten face to face  kennis  delen  met  directe  collega’s  en  met  netwerkpartners,  daarnaast  wordt  er  kennis  gedeeld  op  het online platform. Op basis van de interviews wordt er een beschrijving gegeven van het type en de  hoeveelheid kennis die respondenten fysiek met elkaar delen. Met de online dataverzameling wordt  er weergegeven welke en hoeveel kennis er op het online platform wordt gedeeld.     4.7.1 Type kennis Kennisdeling  via  face  to  face  contact  vindt  voornamelijk  plaats  met  directe  collega’s  of  netwerkpartners  waarmee  men  samenwerkt  ten  behoeve  van  een  cliëntencasus.  Uit  de  interviews  komt naar voren dat de respondenten bij collega’s te rade gaan over vooral zaken die de praktische  uitvoerbaarheid van het werk betreffen. Met de veranderingen in het sociale domein, is informatie  over  wet‐  en  regelgeving  een  onderwerp  waar  veel  vraag  naar  is  onder  de  verschillende  hulpverleners.  Hierbij  gaat  het  met  name  om  waar  men  welke  informatie  kan  vinden  of  welke  wijzigingen  relevant  zijn  voor  de  betreffende  cliëntengroep.  Daarnaast  wordt  er  door  de  respondenten  genoemd  dat  er  afstemming  plaatsvindt  over  hoe  de  hulp  georganiseerd  wordt.  Hiermee  wordt  bedoeld  hoe  het  werk  in  de  gemeente  georganiseerd  is  en  wie  welke  verantwoordelijkheden heeft. Deze aspecten worden intern in de verschillende teams gedeeld.     Kennis  over  houding,  vaardigheden  of  cliëntproblematieken  wordt  gedeeld  met  directe  collega’s, in een één op één situatie of in het team waar de persoon deel van uitmaakt. Voorbeelden  hiervan zijn alledaagse situaties die men tegenkomt in het werk met cliënten. Het gaat hierbij om het  gezamenlijk vinden van een oplossing voor een probleem, een passende werkwijze of methodiek om  de  cliënt  zo  goed  mogelijk  te  kunnen  begeleiden.  Enkele  respondenten  benoemen  dat  er  intervisiebijeenkomsten  zijn  om  dergelijke  inhoudelijke  aspecten  met  elkaar  te  delen.  Deze  intervisiebijeenkomsten vinden plaats in de organisatie waar de persoon werkzaam is.     Kennisdeling op het online platform vindt plaats tussen de deelnemers die lid zijn van het platform.  De  homepage  kent  meerdere  rubrieken  waar  verschillende  soorten  informatie,  data  en  kennis  gedeeld kan worden.   Op  de  hoofdpagina  worden  korte  berichten  geplaatst.  Nieuwe  deelnemers  stellen  zichzelf  voor,  er  wordt  verwezen  naar  informatiebijeenkomsten  over  een  thema,  deelnemers  stellen  een  vraag  over  een  onderwerp,  er  worden  nieuwsberichten  geplaatst  of  er  wordt  verwezen  naar  een  artikel  over  een  thema.  Per  berichtgeving  is  er  de  mogelijkheid  om  te  reageren  of  om  het  bericht  positief te waarderen. De berichten op de hoofdpagina zijn vooral praktisch van aard; door middel  van informatie over een bepaald onderwerp wordt de deelnemer geïnformeerd over nieuws, regel‐  en wetgeving met betrekking tot veranderingen in de zorg, activiteiten die plaatsvinden voor zowel  cliënten als ook hulpverleners in de regio. Vragen die gesteld worden op de hoofdpagina zijn deels  praktisch  van  aard;  zoals  het  vinden  van  een  vakantiekamp  of  woonplek,  een  cursus  of  passende  ondersteuning  voor  een  bepaalde  doelgroep.  Daarnaast  wordt  er  ook  gevraagd  naar  meningen  en  ervaringen  ten  aanzien  van  verschillende  onderwerpen.  Opinievragen  gaan  bijvoorbeeld  over  de  veranderingen  in  het  sociale  domein.  Bij  vragen  naar  ervaringen,  wordt  er  een  korte  situatieschets  33 

gegeven van een bepaalde casus met daarbij de vraag of iemand zijn ervaring over dit onderwerp wil  delen.   Een andere rubriek op de homepage vormen de verschillende groepen waar de deelnemers  lid van kunnen worden. Er wordt onderscheid gemaakt tussen open en gesloten groepen. Gesloten  groepen vormen bijvoorbeeld de verschillende sociale wijkteams in de regio. De informatie die hier  wordt gedeeld is niet toegankelijk voor derden. Uit de interviews komt naar voren dat er binnen de  gesloten groepen veelal notulen van vergaderingen en visiedocumenten gedeeld worden.   Bij open groepen kan elke deelnemer van het online platform lid worden. Open groepen zijn  samengesteld  op  basis  van  een  thema  of  onderwerp.  Voorbeelden  zijn:  wijkgericht  werken,  psychiatrie, jeugd, participatie, regelgeving en geldzaken en ontwikkelingen sociaal domein. In deze  groep  kan  men  informatie  vinden  over  het  betreffende  onderwerp.  Ook  hier  zijn  verschillende  berichtgevingen mogelijk. In het onderdeel overzicht van de betreffende groep zijn mededelingen te  vinden  over  het  onderwerp,  deze  hebben  dezelfde  vorm  als  de  berichtgeving  op  de  hoofdpagina.  Hier  worden  berichten  geplaatst  door  deelnemers  van  de  groep.  Er  worden  opinievragen,  vragen  naar  ervaringen  gesteld,  informatie  over  een  bepaalde  procedure,  nieuwsberichten  en  activiteiten  geplaatst.  In  de  mededeling  wordt  een  link  naar  een  artikel  toegevoegd  of  verwezen  naar  een  bestand op de groepspagina. In deze bestanden is verschillende informatie te vinden. Als voorbeeld  wordt  hier  de  groep  ‘wijkgericht  werken’  beschreven.  Deze  groep  deelt  informatie  en  kennis  over  wijkgerichte activiteiten. In totaal zijn er 24 bestanden gedeeld. Deze bestanden zijn onderverdeeld  in subthema’s: jeugdteam Doesburg, methodieken wijkgericht werken, sociaal team Montferland en  wijkgericht  werken.  Deze  subthema’s  bevatten  verschillende  documenten.  In  een  subthema  als  sociaal  team  Montferland  wordt  de  visie  op  de  vormgeving  van  dit  betreffende  team  gedeeld.  Bij  methodieken  wijkgericht  werken  worden  meerdere  documenten  gedeeld:  een  werkboek  buurtontmoeting,  een  modulebeschrijving  gebiedsgericht  werken,  een  document  met  interventies,  een methodeomschrijving en een onderzoek van Movisie.   Zowel  binnen  de  groepen  als  ook  daarbuiten  bestaat  de  mogelijkheid  om  casuïstiekbeschrijvingen te delen of een blog te plaatsen. In het onderdeel casuïstiek wordt er door  leden  een  actuele  praktijksituatie  beschreven  waarbij  er  aan  deelnemers  gevraagd  wordt  hoe  bijvoorbeeld te handelen in deze situatie. In de blog wordt de visie over een bepaald onderwerp door  de deelnemer gedeeld. Hierop kunnen andere leden reageren of een waardering uitspreken over de  blog.   Naast  de  berichten  op  de  hoofdpagina  en  de  groepen  met  de  verschillende  onderdelen,  is  er  een  rubriek  bestanden.  Deze  rubriek  omvat  bestanden  met  verschillende  documenten  over  bepaalde  onderwerpen.  Bestanden  bevatten  documenten  met  informatie  over  bijvoorbeeld  arbeid,  autisme,  methodieken, wijkwerk, mantelzorg, enzovoort. Deze informatie is voor ieder lid toegankelijk. Deze  documenten  bevatten  voornamelijk  praktische  informatie;  formulieren,  notities,  brochures  en  beschrijvingen van procedures.   Overige  mogelijkheden  die  de  kenniscommunity  biedt,  zijn  een  adresboek  waar  alle  leden  van de community te vinden zijn, een evenementenkalender van activiteiten die plaatsvinden in de  regio, een wiki en enquêtes. Deze laatste twee rubrieken worden niet benut. Naast deze rubrieken is  er de mogelijkheid om privéberichten te versturen.    

34 

4.7.2 Hoeveelheid kennis De kenniscommunity telt in maart 2015 in totaal 610 leden. Uit de online dataverzameling is waar te  nemen dat het aantal leden van de online community in de periode van december 2014 tot maart  2015 flink is toegenomen. In december van het jaar 2014 waren circa 200 personen lid en in maart  2015 telt de community in totaal 610 leden. Van het totaal aantal leden zijn 41 personen niet actief.  Dit wil zeggen dat zij lid zijn van de community maar hier (nog) geen gebruik van hebben gemaakt.  Van  de  actieve  leden  brengen  gemiddeld  140  personen  per  dag  een  bezoek  op  de  pagina.  De  frequentie waarop de leden de kenniscommunity bezoeken, loopt sterk uiteen. Ongeveer 30 procent  van de leden bezoekt dagelijks de pagina, 40 procent één keer in de week, 20 procent van de leden  bezoekt één keer in de maand of één keer in de twee maanden de site en 10 procent minder dan één  keer  in  de  twee  maanden.  De  bestanden  die  gedeeld  worden  zijn  in  de  loop  van  het  jaar  2014  en  2015  geplaatst.  Hierbij  is  te  zien  dat  gemiddeld  een  derde  deel  van  de  bestanden  door  leden  zijn  gedownload.   In  de  tabel  2  ‘Activiteiten  online  platform  Deel  mee’  wordt  een  overzicht  gegeven  hoeveel  berichten,  blogs,  casuïstiekbeschrijvingen,  wiki’s,  enquêtes,  evenementen  en  bestanden  er  gedeeld  worden, daarnaast wordt het aantal groepen weergegeven.    Rubriek  Berichten hoofdpagina 

Blogs  Casuïstiek 

Frequentie / aantal gedeelde informatie /  kennis  gemiddeld 1 tot 2 berichten per dag 

18 blogs  4 casuïstiekbeschrijvingen 

Wiki  Enquêtes  Evenementen 

‐  1 enquête   gemiddeld 4 activiteiten per maand 

Bestanden 

26 onderwerpen  98 bestanden 

Groepen   

24 open groepen 

23 gesloten groepen    Tabel 2: Activiteiten online platform ‘Deel mee’   

35 

Aantal reacties  gemiddeld 1 reactie en  2 waarderingen per  bericht  gemiddeld 3 reacties en  5 waarderingen per blog gemiddeld 7 reacties  per casus  ‐    4 reacties op de  enquête   ‐    een derde deel is  gedownload door de  leden  gemiddeld 1 reactie en  2 waarderingen per  bericht  ‐ 

4.8 CONCLUSIE Op  basis  van  de  beschrijving  van  de  wijze  waarop  het  kennisplatform  Achterhoek  wordt  vormgegeven,  kan  geconcludeerd  worden  dat  twee  van  de  vier  voorgenomen  activiteiten  tot  uitvoering  worden  gebracht.  Hieronder  valt  het  online  platform  ‘Deel  mee’  waarbij  een  groeiend  aantal  leden  is  waar  te  nemen.  Daarnaast  is  de  regiegroep  begin  april  2015  opgericht.  De  andere  twee activiteiten, regionale bijeenkomsten en kennis‐ en leertrajecten, vinden niet plaats. Hiermee  wordt  inzichtelijk  dat  er  geen  fysieke  ontmoetingen  plaatsvinden  in  het  kader  van  het  kennisplatform. Respondenten delen kennis met voor hen reeds bekende personen, directe collega’s  of netwerkpartners. De oprichting van de wijkteams in de verschillende gemeenten zorgt ervoor dat  het netwerk van de respondenten wordt uitgebreid waardoor men in contact treedt en kennis deelt  met nieuwe personen. Het kennisplatform levert hier geen directe bijdrage aan.    Uit  de  online  dataverzameling  komt  naar  voor  voren  dat  er  geregeld  informatie  wordt  gedeeld op het digitale platform. Het betreft hier over het algemeen expliciete kennis, bestaande uit  data en informatie vastgelegd in documenten. Dit type kennis heeft betrekking op de toepassing en  uitvoering van werkzaamheden in het primaire proces, de hulp‐ en dienstverlening aan de cliënt. In  de  open  groepen  is  nauwelijks  kennisuitwisseling  over  beleidsmatige  aspecten  waar  te  nemen.  Er  worden  enkele  opinievragen  gesteld  of  de  visie  op  de  vormgeving  van  een  specifiek  team  wordt  gedeeld. Hierbij zijn geen of nauwelijks reacties van deelnemers waar te nemen. Het overgrote deel  expliciete  kennis  betreffende  de  praktische  toepassing  en  uitvoering  van  werkzaamheden,  kan  gerelateerd  worden  aan  de  functies  die  de  deelnemers  van  het  digitale  platform  bekleden.  Uit  de  online  dataverzameling  en  interviews  blijkt  dat  het  merendeel  van  de  deelnemers  werkzaam  is  bij  MEE of een sociaal wijkteam. Op basis hiervan lijkt de uitwisseling van kennis betreffende het primair  proces evident.   Vervolgens is vast te stellen dat er in mindere mate sprake is van impliciete kennisdeling op  het digitale platform. Respondenten delen kennis over ervaringen, vaardigheden of houding met een  directe collega of netwerkpartner in een één op één situatie of in een team. Digitaal worden slechts  enkele casuïstiekbeschrijvingen gedeeld. In de open groepen is geen impliciete kennisdeling waar te  nemen. In hoeverre impliciete kennis in mindere mate gedeeld wordt op het online platform, wordt  nader  uiteengezet  in  het  volgende  hoofdstuk  over  condities  die  van  invloed  zijn  op  kennisdeling  in  het kennisplatform.      

36 

5 RESULTATEN 5.1 INLEIDING In dit hoofdstuk worden de resultaten weergegeven die uit de analyse van de interviews naar voren  zijn gekomen. Deze resultaten worden aangevuld met de gegevens van de online dataverzameling.  Op basis van deze gegevens wordt er een overzicht gegeven van condities die van invloed zijn op het  delen  van  kennis  in  het  Kennisplatform  Achterhoek.  Daarnaast  wordt  duidelijk  of  er  naast  de  condities uit het theoretisch kader, sprake is van andere condities die van invloed zijn op het delen  van  kennis  in  het  kennisplatform.  Ten  slotte  worden  theoretische  aannames  bevestigd  of  gefalsificeerd.   

5.2 CONDITIES DIE VAN INVLOED ZIJN OP KENNISDELING IN HET KENNISPLATFORM ACHTERHOEK   5.2.1 Vertrouwen De  conditie  vertrouwen  wordt  in  het  theoretisch  kader  omschreven  als  een  sfeer  waarin  men  zich  veilig  voelt  om  kennis  te  vragen  en  kennis  te  geven  (Cross,  Parker  &  Borgatti,  2002;  Kolekofski  &  Heminger,  2003).  Uit  de  analyse  van  de  interviews  blijkt  dat  respondenten  deze  conditie  als  een  essentiële voorwaarde zien om kennis te delen. Vooral bij het vragen naar kennis en het ontvangen  van  kennis,  speelt  een  gevoel  van  veiligheid  een  belangrijke  rol.  Een  aantal  respondenten  geeft  hierbij als reden dat het halen van kennis bij een ander vraagt om een kwetsbare houding, waarbij  men zich open dient op te stellen:   “Met het stellen van een vraag op de online community, laat je zien dat je iets niet weet of  dat een ander mogelijk denkt dat je niet deskundig bent. Dit is best wel een drempel.”   Tegelijkertijd wordt er door respondenten gezegd dat het delen van kennis een lerende functie heeft,  waarbij het stellen van vragen essentieel is:   “Het delen van kennis is belangrijk om tot nieuwe inzichten te komen. Het stellen van vragen  nodigt een ander uit om na te denken.”  Het  brengen  van  kennis  wordt  door  respondenten  als  minder  moeilijk  ervaren.  Ook  hierbij  speelt vertrouwen een rol. Aspecten die te maken hebben met het brengen en ontvangen van kennis  hangen af van de mate waarin er vertrouwelijk wordt omgegaan met de vragen die gesteld worden.  Wanneer  er  bijvoorbeeld  een  casus  wordt  gedeeld  over  een  cliënt,  is  het  van  belang  dat  hierover  geen  informatie  gedeeld  wordt  met  derden.  Namen  van  cliënten  worden  niet  genoemd  in  de  beschrijvingen. Hierbij wordt vanzelfsprekend verwacht dat de cliënt anoniem blijft. Een moderator  vanuit MEE kijkt hierop toe. Hiermee samenhangend benoemen enkele respondenten dat angst voor  misbruik  van  kennis  eveneens  het  delen  van  kennis  kan  belemmeren.  Hiermee  wordt  bedoeld  dat  informatie  verkeerd  gebruikt  kan  worden.  Respondenten  geven  aan  dat  het  onterecht  erkenning  krijgen voor het delen van kennis of concurrentiedreiging niet als een belemmering wordt ervaren.   Het  vertrouwen  dat  er  goed  wordt  omgegaan  met  informatie,  wordt  door  een  deel  van  de  respondenten  weergegeven  als  een  factor  die  moeilijk  te  beoordelen  is  omdat  men  de  andere  deelnemers  van  het  online  platform  veelal  niet  persoonlijk  kent.  Respondenten  zien  de  grootte  en  reikwijdte  van  de  regio  als  een  belemmerende  factor  om  een  beeld  te  krijgen  van  collega’s  die  37 

werkzaam  zijn  in  het  sociale  domein.  Doordat  men  elkaar  onvoldoende  kent  en  er  geen  ontmoetingen plaatsvinden in de regio, wordt er in mindere mate persoonlijke informatie gedeeld op  de online community. Respondenten gaan voor alledaagse situaties die zij tegenkomen in het werk,  naar een persoon die zij goed kennen. In de meeste gevallen is dit een directe collega waar men al  een tijd mee samenwerkt.     Het  hebben  van  affiniteit  of  een  klik  met  de  persoon  waarmee  men  ervaringen  uitwisselt,  speelt hierbij eveneens een belangrijke rol. Respondenten geven aan dat zij sinds de oprichting van  de wijkteams, meer in contact zijn gekomen met beroepsgenoten waar zij eerder niet mee te maken  hadden.  Doordat  een  groot  deel  van  de  professionals  deel  uitmaakt  van  een  dergelijk  team,  leert  men  andere  personen  werkzaam  in  hetzelfde  domein  kennen.  Persoonlijk  contact  is  hierbij  een  relevante factor om te bepalen of men een klik heeft met de ander. Op basis van deze klik, stappen  respondenten in een volgende situatie eerder op de ander af om bijvoorbeeld een vraag te stellen of  om ervaringen met elkaar uit te wisselen.     Uit de analyse wordt duidelijk dat er onvoldoende sprake is van vertrouwen om persoonlijke  ervaringen met elkaar uit te wisselen op het online platform. Door het ontbreken van fysiek contact,  kennen leden elkaar onvoldoende om een klik te kunnen hebben met elkaar. Mede hierdoor weet  men niet in hoeverre er vertrouwelijk wordt omgegaan met gevoelige gegevens.         5.2.2 Diversiteit in kennis Voor  het  stimuleren  van  kennisdeling  is  het  van  belang  dat  er  leden  met  een  variatie  aan  kennis  aanwezig  zijn,  zodat  er  een  gevarieerde  groep  van  kennisdelers  ontstaat.  Uit  de  analyse  van  de  interviews komt naar voren dat respondenten behoefte hebben aan meer diversiteit in kennis in het  netwerk. Een respondent zegt:   “Onze ervaring tot nu toe is dat de meeste goede ideeën niet uit gemeenteland Achterhoek  komen. Als het gaat over kennisdeling zou het veel interessanter zijn op welke manier je bezig bent  met veranderingen en experimenten.”   Meerdere  respondenten  vinden  dat  het  platform  te  weinig  nieuwe  informatie  biedt.  Dit  maakt dat deelnemers minder enthousiast zijn om het online platform te bezoeken:   “Het zijn veelal dezelfde personen die informatie delen en kennis die gedeeld wordt bestaat  vaak uit praktische informatie.”   Er wordt hierbij benoemd dat expertise of deskundigheid op bepaalde gebieden ontbreekt, waardoor  er weinig variatie in kennisdeling kan ontstaan.   Enkele respondenten wijten het gebrek aan diversiteit in kennis aan de heersende cultuur in  de Achterhoek:   “Dan heb je het over dingen als bescheidenheid, te bescheiden zijn voor de bijzondere dingen  die je doet.”   Hierbij  wordt  benoemd  dat  men  in  de  regio  de  neiging  heeft  om  zaken  zelfstandig  in  de  eigen  gemeente te willen oplossen en dat men hierdoor in mindere mate naar andere gemeenten kijkt hoe  zij bepaalde aspecten aanpakken. Een gevolg hiervan zou kunnen zijn dat wanneer er onvoldoende  sprake is van kennisdeling, er geen nieuwe of te weinig diversiteit in kennis aanwezig is.   Met de toestroom van externe professionals op het online platform begin van het jaar 2014,  zien de respondenten van MEE een verandering in diversiteit in kennisdeling op gang komen. In de  periode tussen december 2014 en maart 2015 is het aantal leden afkomstig uit andere organisaties,  flink toegenomen. Respondenten zien dat er hierdoor andersoortige kennis gedeeld wordt:   38 

“Je ziet niet meer alleen MEE verwante problematieken of vragen voorbij komen.”   Het valt hen op dat er andere vragen gesteld worden en dat er tevens andere of nieuwe antwoorden  komen op vragen. Volgens respondenten van MEE heeft dit eveneens te maken met de komst van  externe  kennismakelaars.  De kennismakelaars hebben een bepaald onderwerp in beheer  waarvoor  zij  verantwoordelijk  zijn  op  de  online  community.  De  onderwerpen  zijn  onderverdeeld  in  prestatievelden die  de gemeente als taakstelling hebben. Als kennismakelaar hebben zij de rol van  aanjager; het stimuleren van leden om kennis te delen en om vragen te stellen omrent een specifiek  onderwerp. Daarnaast brengen zij in beeld aan welke kennis er behoefte is. Vervolgens organiseren  zij dat deze kennis op de juiste plek komt te staan. Met de komst van externe kennismakelaars is er  andersoortige expertise aanwezig op het platform. Respondenten geven aan dat deze kennis als zeer  wenselijk wordt ervaren.   Op basis van de analyse kan er geconcludeerd worden dat diversiteit in kennis, in termen van  expertise of specialisme op bepaalde gebieden, te gering aanwezig is in het kennisplatform. Dit is een  reden waarom de deelnemers de kennisdeling op het online platform in mindere mate waarderen.  Doordat veelal dezelfde personen informatie delen, ontbreekt het in het platform aan diversiteit in  kennis.     5.2.3 Een evenwicht tussen kennisbrengers en kennisontvangers Volgens  Geerling‐Eiff  et  al.  (2005)  is  er  zowel  een  kennisgever  als  een  kennisontvanger  nodig  om  kennisdeling mogelijk te maken. Vergelijkbaar met de conditie diversiteit in kennis, lijkt onvoldoende  evenwicht  tussen  kennisontvangers  en  kennisbrengers  het  proces  van  kennisdeling  te  kunnen  stagneren.   Uit  de  analyse  van  de  online  dataverzameling  blijkt  dat  er  regelmatig  en  voldoende  informatie  geplaatst  wordt  op  de  online  community.  Hierop  kunnen  deelnemers  reageren  of  een  waardering uitspreken over het betreffende item. Op basis hiervan kan ervan uitgegaan worden dat  personen die op de berichtgeving reageren, de informatie tot zich nemen. Hierbij wordt onvoldoende  duidelijk  in  hoeverre  bepaalde  kennis  als  bruikbaar  of  zinvol  wordt  beschouwd,  oftewel  daadwerkelijk wordt ontvangen. Een respondent zegt hierover:   “Wanneer  er alleen  informatie wordt  gedeeld op de site,  komen er  een paar  ‘likes’. Bij  een  vraag komen er meer reacties, dit spreekt mensen aan om te reageren.”   In dit kader lijkt een online platform een minder geschikt medium om het proces van kennisdeling op  gang  te  houden.  Immers,  vereist  het  proces  van  kennisdeling  een  kennisbrenger  en  een  kennisontvanger:   “Kennis  delen  op  de  kenniscommunity  is  belangrijk,  maar  dat  is  een  soort  van  databank  aanleggen.  Dat  blijft  altijd  nodig.  Als  je  wilt  dat  de  kenniscommunity  meteen  iets  oplevert,  moet  je  vragen  stellen;  dat  geeft  meteen  een  opbrengst  voor  de  leden  van  het  netwerk.  Dat  is  vooral  belangrijk.”   Hiermee  wordt  er  gesuggereerd  dat  er  voldoende  vragen  gesteld  dienen  te  worden  door  de  deelnemers  om  kennisdeling  op  digitale  wijze  vorm  te  kunnen  geven.  Op  deze  manier  worden  andere leden gestimuleerd om te reageren en kennis te brengen.  Uit  de analyse van de interviews komt  naar voren dat een deel van de respondenten vindt  dat  er  onvoldoende  kennis  in  het  netwerk  aanwezig  is.  Er  is  vooral  behoefte  aan  specialistische  kennis  op  het  gebied  van  bepaalde  cliëntproblematieken.  Volgens  respondenten  zouden  er  meer  experts  of  deskundigen  aan  het  netwerk  verbonden  kunnen  worden  om  op  deze  manier  de  39 

benodigde kennis te kunnen delen. Respondenten geven hierbij de voorkeur aan het organiseren van  expertmeetings,  waarbij  deskundigen  worden  uitgenodigd  en  men  elkaar  persoonlijk  ontmoet.  Dergelijke bijeenkomsten kunnen het delen van kennis meer aantrekkelijk maken met de gedachte  dat er voldoende kennis ontvangen kan worden.   Daarnaast  wordt  er  genoemd  dat  inzichtelijkheid  in  aanwezige  kennis  of  expertise  in  het  netwerk,  onderlinge  kennisdeling  eveneens  zou  kunnen  bevorderen.  Respondenten  kennen  elkaar  onvoldoende om te weten wie zij kunnen benaderen met bepaalde vragen. Het online platform heeft  een  adresboek  met  een  zoekfunctie.  Doordat  niet  alle  deelnemers  hebben  aangegeven  in  welke  functie zij werkzaam zijn of welke expertise zij hebben, wordt onvoldoende inzichtelijk welke kennis  reeds aanwezig is in het netwerk.   Dit laatste aspect, onvoldoende kennisbrengers op specifieke terreinen, hangt nauw samen  met  voldoende  diversiteit  in  kennis.  Er  kan  worden  vastgesteld  dat  er  in  het  kennisplatform  onvoldoende  kennisbrengers  op  specifieke  terreinen  zichtbaar  aanwezig  zijn  waardoor  leden  de  indruk hebben dat er onvoldoende kennis is te halen.        5.2.4 Motivatie Bij de determinant motivatie zijn twee attitudes te onderscheiden in het proces van kennisdeling (De  Vries, Van den Hoof & De Ridder, 2006). Willingness to share wordt gedefinieerd als de mate waarin  een individu bereid is om andere deelnemers toegang te geven tot zijn of haar kennis. Eagerness to  share is de mate van interne drang van een individu om zijn of haar kennis te communiceren naar  andere deelnemers.     Uit de analyse van de interviews blijkt dat motivatie, de bereidheid om kennis met anderen  te  delen,  een  belangrijke  conditie  vormt  in  het  delen  van  kennis  op  het  online  platform.  Respondenten zijn van mening dat wederkerigheid, in de vorm van voldoende evenwicht tussen het  halen en brengen van kennis, een rol speelt om gemotiveerd te blijven om actief te zijn in het delen  van  kennis.  Hierbij  wordt  niet  verondersteld  dat  het  brengen  van  kennis  direct  iets  dient  op  te  leveren.  Op  de  langere  termijn  is  het  wel  van  belang  dat  men  zelf  kennis  kan  ontvangen  en  dit  stimuleert deelnemers vervolgens weer om kennis te brengen.     De  attitude  eagerness  to  share  lijkt  meer  inzicht  te  geven  over  de  bereidheid  van  respondenten om kennis te delen. Respondenten benoemen in dit kader de aspecten cultuur, gedrag  en houding. De bereidheid om kennis te delen hangt volgens hen samen met een cultuur, waarin het  delen  van  kennis  als  vanzelfsprekend  gezien  zou  moeten  worden.  Hierbij  wordt  opnieuw  de  bescheiden mentaliteit van de Achterhoekse gemeenschap benoemd:   “Mensen zijn te voorzichtig en zich vaak niet bewust van de kennis en ervaring die zij in huis  hebben.”   Meerdere  respondenten  vertellen  dat  zij  zich  onvoldoende  bewust  zijn  dat  de  kennis  en  ervaring  waarover zij beschikken, anderen iets kan opleveren. De bewustwording dat men zelf niet over alle  kennis  kan  beschikken  en  daar  juist  andere  partijen  voor  nodigt  heeft,  zorgt  ervoor  dat  men  gemotiveerd raakt om kennis te delen.  Vervolgens  is  er  benoemd  dat  het  delen  van  kennis  eveneens  een  bepaald  gedrag  verlangt  waarbij men zich verantwoordelijk voelt voor het bijhouden van actuele kennis:   “Bijblijven in je vak hoort erbij, je werk is niet alleen maar een caseload draaien”.   Het  delen  en  actueel  houden  van  kennis  zou  volgens  respondenten  niet  vrijblijvend  moeten  zijn.  Prioriteit  geven  aan  het  delen  van  kennis  is  hierbij  een  vereiste.  Er  wordt  benoemd  dat  bepaalde  40 

houdingsaspecten  van  de  beroepsgroep  sociaal  werkers  in  mindere  mate  bevorderlijk  zijn  voor  de  bereidheid om kennis te delen:   “Het herhaaldelijk stellen van dezelfde vragen aan elkaar in plaats van zelf op onderzoek uit  te gaan. Dit heeft ook wel te maken met de collegialiteit en betrokkenheid die men naar elkaar toe  voelt, de bereidheid om elkaar te helpen wanneer er opnieuw eenzelfde vraag wordt gesteld.”   Hierbij wordt een onderzoekende basishouding verondersteld, waarbij er een bewustzijn gecreëerd  dient te worden hoe met kennis om te gaan. Hoe kan kennis het best worden gedeeld en geborgd.  Hiervoor is het tevens van belang dat men plezier beleeft aan het delen van kennis.   Cultuur,  gedrag  en  houding  lijken  ook  een  rol  te  spelen  bij  het  ontvangen  van  kennis.  Er  wordt  hierbij  gesteld  dat  de  cultuur  in  de  Achterhoek  eraan  bijdraagt  dat  men  in  mindere  mate  bereid is ideeën of good practices van andere gemeenten over te nemen:   “Op de één of andere manier willen we allemaal het wiel zelf uitvinden.”   Hierbij  wordt  gesuggereerd  dat  deze  houding  mogelijk  te  maken  heeft  met  een  bepaalde  voorzichtigheid van mensen en er een behoefte bestaat om de controle in eigen handen te houden.   Op  basis  van  de  analyse  kan  er  geconcludeerd  worden  dat  de  leden  van  het  platform  in  mindere mate intrinsiek gemotiveerd zijn om kennis te delen met anderen. Aspecten zoals cultuur,  gedrag en houding worden hiervoor als verklaring gegeven. Deelnemers zijn wel bereid om andere  deelnemers toegang te geven tot zijn of haar kennis, mits hier op de langere termijn iets tegenover  staat.     5.2.5 Een gedeelde praktijk Met een gedeelde praktijk wordt er verondersteld dat deelnemers meer bereid zijn om kennis uit te  wisselen  met  beroepsgenoten  uit  hetzelfde  vakgebied.  Met  de  online  dataverzameling  is  waargenomen  dat  de  onderwerpen  van  de  berichtgeving  vooral  gericht  zijn  op  uitvoerende  professionals  werkzaam  in  de  zorg  en  dienstverlening.  De  bestanden  met  de  bijbehorende  documenten bieden praktische inzichten om de hulp‐ en dienstverlening aan de cliënt uit te kunnen  voeren. Respondenten geven aan dat er vanuit deze beroepsgroep behoefte is naar praktische kennis  over procedures, wet‐ en regelgeving. De wijzigingen in het sociaal domein vragen om nieuwe kennis  betreffende regelingen en procedures.   Opvallend is dat er vrijwel geen berichten geplaatst worden door beleidsmakers werkzaam vanuit de  gemeenten. Hierbij wordt niet duidelijk of er in de gesloten groepen kennis wordt gedeeld rondom  beleid.  Er  zijn  wel  een  aantal  visiedocumenten  te  vinden  in  de  rubriek  bestanden.  Er  bestaat  geen  mogelijkheid om op deze documenten te reageren.   Uit de interviews blijkt dat er verschillend wordt gedacht over de uitwisseling van de praktijk  in  het  kennisplatform.  Het  merendeel  van  de  respondenten  is  van  mening  dat  het  platform  is  bedoeld  voor  professionals  werkzaam  in  de  wijkteams.  Een  ander  deel  van  de  respondenten  geeft  aan  dat  naast  uitvoerende  professionals  eveneens  beleidsmakers,  zoals  ambtenaren,  wethouders,  gemeentesecretarissen  en  bestuurders  van  zorg‐  en  welzijn  organisaties  en  tevens  opleiders  van  kenniscentra deelnemers van het platform zijn. Echter, lijken deze partijen niet vertegenwoordigd te  zijn.   Op  basis  van  de  analyse  blijkt  dat  onvoldoende  duidelijk  is  wat  er  van  de  verschillende  partijen wordt verwacht ten aanzien van gemeenschappelijke kennisdeling. Het online platform richt  zich  op  professionals  werkzaam  in  de  uitvoering.  Dit  zijn  de  verschillende  sociaal  werkers  die  41 

verbonden zijn aan een zorg‐ en welzijnsinstelling of een sociaal wijkteam. Betreffende respondenten  geven hierover aan dat er voldoende sprake is van herkenning in de gedeelde praktijken.  Door de afwezigheid van beleidsmakers en eveneens opleiders, kan de praktijk die gedeeld  worden op het online platform beschouwd worden als handelingspraktijk van de sociaal werker.      5.2.6 Face to face interactie Op basis van het theoretisch kader wordt er verondersteld dat face to face contact leidt tot de meest  rijke informatieoverdracht (Geerling‐Eiff et al., 2005).     Uit  de  analyse  blijkt  dat  persoonlijk  contact  bijdraagt  aan  de  mate  van  vertrouwen  in  de  persoon met wie men kennis deelt. Respondenten gaan in eerste instantie met vragen of dilemma’s  naar directe collega’s. Hierbij wordt eveneens duidelijk dat het delen van impliciete kennis zich meer  leent  voor  face  to  face  contact.  Impliciete  kennis  omvat  specifieke  ervaringen  en  vaardigheden,  is  contextspecifiek en cultuurgebonden.   Respondenten geven te kennen dat er formeel geen sprake is van een kennisplatform in de  vorm  van  fysieke  ontmoetingen  die  regionaal  worden  georganiseerd.  Er  lijkt  geen  behoefte  te  zijn  naar  regelmatig  contact  met  betrokkenen  uit  de  gehele  regio.  De  regio  met  alle  deelnemende  gemeenten en de afstand hiertussen lijkt te groot om te kunnen voorzien in de behoefte om kennis  te delen die voor de dagelijkse praktijk iets kan opleveren. Respondenten zien wel een meerwaarde  in  het  organiseren  van  bijeenkomsten  in  kleinere  groepen.  Daarbij  dienen  deze  ontmoetingen  of  bijeenkomsten een duidelijk inhoudelijk doel te hebben:   “Een bijeenkomst zoals georganiseerd bij de start van het kennisplatform is op een gegeven moment  niet voldoende. Hierbij is er gesproken over waar we op dit moment staan als gemeente. Ik moet er  echt  iets  kunnen  halen  dat  ik  niet  op  een  andere  manier  kan  halen.  Bijeenkomsten  die  energie  en  inspiratie geven, dat je naar de gemeente teruggaat en er direct invulling aan wilt geven.”   Door  het  merendeel  van  de  respondenten  wordt  benoemd  dat  er  vraag  is  naar  bijeenkomsten  op  het  gebied  van  deskundigheidsbevordering.  Door  deze  bijeenkomsten  gemeente  overstijgend te organiseren kan er een grotere groep bediend worden, waarbij er mogelijk met meer  middelen  minder  kosten  kunnen  worden  gemaakt.  Daarnaast  bieden  deze  deskundigheidsbevorderingen  de  mogelijkheid  om  betrokkenen  uit  de  regio  te  kunnen  ontmoeten  waardoor men meer zicht heeft op personen die werkzaam zijn in hetzelfde domein.     Op  basis  van  de  analyse  van  de  interviews  en  de  online  dataverzameling  kan  worden  vastgesteld  dat  er  in  het  kennisplatform  geen  sprake  is  van  face  to  face  contact  in  het  kader  van  kennisdeling in de regio. Impliciete kennis wordt gedeeld met een directe collega, hierin levert het  kennisplatform  geen  directe  bijdrage.  Er  is  wel  behoefte  naar  persoonlijk  contact  in  de  vorm  van  ontmoetingen rondom een bepaald onderwerp of expertisegebied.       5.2.7 Informatie‐ en communicatietechnologieën Het  gebruik  van  verschillende  informatie‐  en  communicatietechnologieën  wordt  als  bevorderlijk  gezien voor het delen van kennis.     In  het  kennisplatform  wordt  voornamelijk  gebruik  gemaakt  van  het  online  platform  om  kennis tussen verschillende deelnemers te delen. Het online platform voorziet volgens respondenten  duidelijk in de behoefte naar praktische, oftewel expliciete kennis rondom procedures, protocollen,  wet‐ en regelgevingen, modulebeschrijvingen en activiteiten die in de regio worden georganiseerd.   42 

Aandacht voor het delen van impliciete kennis wordt eveneens gecreëerd in de vorm van het delen  van  casuïstiek,  waarbij  ervaringen  en  vaardigheden  van  deelnemers  worden  beschreven.  In  de  casuïstiek  wordt  er  door  leden  een  actuele  praktijksituatie  beschreven  waarbij  er  aan  deelnemers  gevraagd wordt hoe te handelen in deze situatie. Uit de reacties van de deelnemers is op te maken  dat zij zich proberen in te leven in de situatie en vanuit professionele zienswijze reageren en advies  geven. Het aantal casuïstiekbeschrijvingen dat op dit moment wordt gedeeld is zeer beperkt. Uit de  interviews komt naar voren dat  het online  delen van ervaringen, zoals  casuïstiekbeschrijvingen, als  complex  wordt  ervaren.  Het  concreet  beschrijven  van  de  vraag  met  een  duidelijke  kern,  de  reden  waarom  de  vraag  wordt  gesteld  en  wat  het  voor  de  inbrenger  dient  op  te  leveren,  zijn  moeilijke  aspecten  om  onder  woorden  te  brengen.  Uit  de  reacties  op  de  casuïstiekbeschrijvingen  is  volgens  respondenten op te maken dat de kern van de vraag onvoldoende naar voren komt. Daarbij wordt er  benoemd dat er digitaal weinig mogelijkheden zijn om door te vragen of om vragen te concretiseren.  Volgens respondenten dienen de deelnemers te beschikken over bepaalde competenties en inzicht  om goed te kunnen communiceren over een kennisvraag.   Op  basis  van  de  analyse  kan  er  vastgesteld  worden  dat  het  delen  van  kennis  via  een  kennisportaal  kan  voorzien  in  het  delen  van  expliciete  kennis  en  daarmee  voornamelijk  een  ondersteunende functie heeft in het kennisplatform. Persoonlijk contact heeft de eerste voorkeur in  het delen van impliciete kennis.      5.2.8 Ondersteuning vanuit de organisatie Uit  de  interviews  komt  naar  voren  dat  de  mate  van  ondersteuning  vanuit  de  organisatie  door  respondenten als een belangrijke voorwaarde wordt gezien om het delen van kennis als onderdeel te  kunnen beschouwen van het dagelijks werk.     In  eerste  instantie  wordt  beschikbare  tijd  genoemd  waarin  er  ruimte  is  te  netwerken  en  kennis te delen. Met de veranderingen in het sociaal domein en de inrichting van de werkomgeving is  er volgens respondenten weinig tijd om aandacht te hebben voor het delen van ideeën of initiatieven  met anderen. Ook voelt men onvoldoende ruimte om kennis te nemen van initiatieven waar andere  teams mee bezig zijn. Prioriteit heeft de invulling van de nieuwe functie, het team waar men deel van  uitmaakt en de cliënt die zo goed mogelijk geholpen dient te worden.     Naast  beschikbare  werktijd  voor  het  delen  van  kennis,  wordt  er  benoemd  dat  er  in  de  organisatie  aandacht  nodig  is  voor  het  belang  van  kennisdeling  tussen  betrokkenen  in  de  regio.  Respondenten  zijn  van  mening  dat  een  cultuur  van  de  organisatie  waarin  kennisdeling  als  vanzelfsprekend  wordt  gezien,  mede  bepalend  is  voor  de  mate  van  motivatie  om  kennis  te  delen.  Voor respondenten dient helder te zijn welke visie de eigen organisatie hanteert. In de verschillende  organisaties  of  teams  blijken  verschillende  mogelijkheden  te  bestaan  om  intern  kennis  te  delen,  bijvoorbeeld  via  een  intranet.  Er  bestaat  hierbij  de  behoefte  om  te  kunnen  voorzien  in  een  gemeenschappelijk systeem, zodat de informatie en kennis die men met elkaar deelt op één centrale  plek komen te staan. Daarnaast vindt er volgens respondenten in mindere mate een terugkoppeling  plaats over de opbrengsten van kennisdeling. Aandacht voor dergelijke processen en uitkomsten van  kennisdeling zouden kunnen bijdragen aan de mate van kennisdeling.     Vervolgens  worden  beschikbare  middelen  genoemd  die  het  delen  van  kennis  kunnen  bevorderen.  Zoals  hierboven  beschreven,  zou  een  gemeenschappelijk  systeem  eraan  kunnen  bijdragen dat informatie en kennis gebundeld wordt op een centrale plek. Op deze manier hoeft men  niet  op  verschillende  systemen  in  te  loggen.  Daarnaast  geven  enkele  respondenten  aan  dat  zij  43 

momenteel  geen  fysieke  werkplek  hebben.  Dit  zorgt  ervoor  dat  men  zich  minder  verbonden  voelt  met  collega  teamgenoten.  Hierdoor  vinden  er  in  mindere  mate  spontane  ontmoetingen  plaats  waarbij men informeel kennis kan uitwisselen.     Respondenten zijn te spreken over de mogelijkheid om digitaal kennis te kunnen delen via de  online  community.  Er  wordt  door  vrijwel  alle  respondenten  genoemd  dat  er  regelmatig  technische  problemen  zijn  met  de  homepage,  hierdoor  is  de  online  community  op  bepaalde  momenten  niet  beschikbaar.  Dit  maakt  de  toegankelijkheid  van  de  online  community  minder  aantrekkelijk.  Daarnaast  wordt  het  idee  geopperd  om  een  applicatie  te  ontwikkelen  voor  de  online  kenniscommunity zodat het meer eenvoudig is om via een smartphone of een tablet in te loggen op  het systeem.     Als laatste wordt de behoefte naar een centrale ontmoetingsplek genoemd, waar men elkaar  op formele en informele wijze kan treffen. Een dergelijke ontmoetingsplek zou kunnen bijdragen aan  persoonlijk contact tussen de betrokkenen werkzaam in de regio. Op deze manier kunnen onderlinge  contacten en daarmee het kennisnetwerk versterkt worden.     Op  basis  van  de  analyse  is  te  concluderen  dat  er  nog  onvoldoende  wordt  voorzien  in  bepaalde randvoorwaarden om kennisdeling te vereenvoudigen, zoals tijd en middelen. Tevens is er  vast  te  stellen  dat  er  onvoldoende  sprake  is  van  een  organisatiecultuur  waarin  kennisdeling  een  onderdeel vormt van het werk.    

5.3 BEVESTIGING EN FALSIFICATIE VAN HYPOTHESEN Op basis van de resultaten van condities die van invloed zijn op kennisdeling in het kennisplatform,  lijkt  de  case  op  geen  enkel  aspect  de  theorie  tegen  te  spreken.  Alle  stimulerende  en  /  of  belemmerende condities uit het conceptueel model worden grotendeels bevestigd in de praktijk.  De  conditie  diversiteit  in  kennis  lijkt  het  meest  relevant  voor  het  delen  van  kennis.  Onvoldoende  diversiteit  in  kennis  kan  het  proces  van  kennisdeling  stagneren  omdat  er  voor  deelnemers  te  weinig  relevante  en  /  of  nieuwe  kennis  te  halen  is  in  het  kennisnetwerk.  Mede  hierdoor ontstaat er een onbalans tussen kennisbrengers en kennisontvangers. Op het moment dat  er geen nieuwe kennis of onvoldoende diversiteit in kennis wordt aangeboden, wordt kennisdeling  belemmerd.  Leden  van  een  kennisnetwerk  dienen  ervan  overtuigd  te  zijn  dat  zij  voldoende  kennis  kunnen  ontvangen  in  het  netwerk  zodat  het  hen  daadwerkelijk  iets  kan  opleveren.  Hiermee  wordt  duidelijk dat diversiteit in kennis en een evenwicht tussen kennisbrengers en kennisontvangers van  invloed zijn op de mate van kennisdeling in een kennisnetwerk.   Face  to face  interactie vormt eveneens een  belangrijke conditie voor het delen van kennis.  Uit de resultaten wordt duidelijk dat persoonlijk contact of persoonlijke ontmoetingen bijdragen aan  het  creëren  van  vertrouwen  waardoor  deelnemers  zich  meer  veilig  voelen  om  kennis  te  vragen  en  kennis  te  geven.  Daarnaast  wordt  bevestigd  dat  face  to  face  contact  zorgt  voor  de  meest  rijke  kennisuitwisseling.  Het  delen  van  impliciete  kennis,  in  de  vorm  van  uitwisselen  van  ervaringen,  dilemma’s,  houding‐  en  gedragsaspecten,  vindt  plaats  met  een  directe  collega  waar  men  in  de  praktijk mee samenwerkt. Het digitaal platform vervult een ondersteunende functie met betrekking  tot het delen van kennis en leent zich meer voor expliciete kennisdeling. Wanneer er met de online  community andersoortige kennisdeling wordt beoogd, zoals het delen van ervaringen in de vorm van  casuïstiekbesprekingen,  lijken  adequate  communicatie‐  en  reflectievaardigheden  een  vereiste.  Het  beschikken over bepaalde competenties en inzicht, om in voldoende mate te kunnen communiceren  44 

over een kennisvraag, kan hiermee worden beschouwd als een aanvullende conditie die kennisdeling  kan bevorderen.   Op  basis  van  de  resultaten  kan  er  eveneens  geconcludeerd  worden  dat  motivatie  de  mate  van kennisdeling bevordert. Zowel de houding willingness to share, als ook de houding eagerness to  share,  lijkt  relevant  in  het  kader  van  motivatie  voor  kennisdeling.  Hierbij  speelt  niet  alleen  de  houding  van  de  kennisbrenger  een  rol.  De  kennisontvanger  dient  eveneens  open  te  staan  voor  vernieuwende ideeën om ervaringen en good practices van anderen aan te kunnen nemen. Cultuur  en  gedrag,  in  de  vorm  van  een  onderzoekende  houding  en  het  bewustzijn  dat  kennis  delen  ertoe  doet, dragen bij aan het proces van kennisdeling. Deze laatste aspecten, cultuur, gedrag en houding,  kunnen  beschouwd  worden  als  aanvullende  condities  die  het  delen  van  kennis  ten  goede  komen.  Cultuur wordt eveneens benoemd in samenhang met de mate van steun vanuit de organisatie. Een  cultuur  waarin  aandacht  is  voor  het  belang  van  kennisdeling  wordt  als  stimulerende  factor  beschouwd.  De  aanwezigheid  van  randvoorwaarden,  in  de  vorm  van  tijd  en  middelen,  wordt  ook  bevestigd in de praktijk.   Tenslotte  maken  de  resultaten  duidelijk  dat  er  in  het  online  platform  sprake  is  van  een  gedeelde praktijk. Deze gedeelde praktijk wordt gevormd door uitvoerende professionals werkzaam  in de zorg‐ en dienstverlening. Respondenten van deze beroepsgroep bevestigen dat een gedeelde  praktijk leidt tot een gevoel van herkenning. Kennisuitwisseling met andere typen beroepsgroepen,  zoals beleidsmakers of opleiders, vindt niet plaats in de openbare groepen van de website. Hierdoor  wordt  er  met  deze  case  onvoldoende  bevestigd  dat  deelnemers  meer  bereid  zijn  om  kennis  uit  te  wisselen met beroepsgenoten uit hetzelfde vakgebied.      

45 

6 CONCLUSIE EN DISCUSSIE 6.1 INLEIDING In dit onderzoek is aan de hand van een case study onderzocht welke condities een stimulerende en /  of  belemmerende  invloed  hebben  op  het  delen  van  kennis  in  een  netwerk.  Op  basis  van  een  beschrijving van de wijze waarop het Kennisplatform Achterhoek wordt vormgegeven, is er inzicht is  gegeven in de mate van kennisdeling.   In dit slothoofdstuk zal er antwoord gegeven worden op de hoofdvraag:   ‘In  welke  mate  is  er  sprake  van  kennisdeling  in  het  Kennisplatform  Achterhoek  en  hoe  kan  deze  kennisdeling worden verklaard?’     In de discussie wordt het antwoord op de hoofdvraag geplaatst binnen een bredere context.  Daarnaast wordt er gereflecteerd op het onderzoeksproces en de relevantie van het onderzoek. Ten  slotte wordt er aandacht geschonken aan de consequenties van dit onderzoek voor zowel de theorie  als de praktijk.    

6.2 CONCLUSIE Op basis van de resultaten kan er worden vastgesteld dat er fysiek geen kennisplatform bestaat. Er  vinden  geen  ontmoetingen  of  bijeenkomsten  plaats  in  dit  kader.  Kennisdeling  vindt  plaats  via  het  online platform.    6.2.1 Network of practice van en voor sociaal werkers Het Kennisplatform Achterhoek kan op basis van de resultaten van dit onderzoek worden beschouwd  als een ‘network of practice’ van en voor sociaal werkers. Deze network of practice kan omschreven  worden als een reeks van min of meer losse gekoppelde relaties tussen professionals werkzaam in de  zorg‐  en  welzijnssector,  die  zich  bezighouden  met  soortgelijke  praktijken  en  deze  delen  via  een  digitaal  platform.  Individuen  in  dit  netwerk  delen  vooral  expliciete  kennis  met  elkaar  rondom  de  praktische  uitvoering  van  werkzaamheden.  In  dit  kader  vervult  het  digitale  kennisplatform  in  praktische zin een bepaalde behoefte van de deelnemers: het voorziet in actuele informatie rondom  regelgeving, procedures, methodieken en protocollen.     De huidige samenstelling van deelnemers van het platform kan voor de toekomst mogelijk  betekenen dat deelnemers weinig meerwaarde ervaren van het platform. Reden hiervan is dat men  deze soortgelijke gedeelde praktijk al in de directe werkomgeving tegenkomt. De gedeelde praktijk in  het platform kan mogelijk op den duur weinig toevoegen aan het netwerk dat de sociaal werker zelf  reeds om zich heen heeft.      6.2.2 Diversiteit in kennis is onvoldoende Uit  de  samenstelling  van  de  deelnemers  van  het  kennisplatform  en  de  opinie  van  de  deelnemers  hierover, is geconstateerd dat er onvoldoende nieuwe kennis en diversiteit in kennis aanwezig is in  het  kennisplatform.  Het  digitale  platform  bestaat  grotendeels  uit  generalisten:  professionals  werkzaam  in  de  zorg‐  en  dienstverlening.  Er  zijn  onvoldoende  specialisten,  beleidsmakers  of  opleiders vertegenwoordigd waardoor diversiteit in kennis ontbreekt en kennisdeling lijkt te worden  46 

belemmerd.  Dit  maakt  dat  er,  naast  praktische  informatie,  weinig  diversiteit  in  kennis  wordt  aangeboden. Hiervoor levert het platform onvoldoende meerwaarde ten aanzien van vernieuwende  of  verdiepende  kennis.  Onvoldoende  diversiteit  in  kennis  kan  op  basis  van  de  resultaten  worden  gerelateerd  aan  een  tekort  aan  kennisbrengers  op  specifieke  terreinen.  Doordat  het  platform  grotendeels  bestaat  uit  generalisten,  zijn  er  onvoldoende  kennisbrengers  met  een  bepaald  specialisme aanwezig. Het evenwicht tussen kennisbrengers en kennisontvangers raakt hierdoor uit  balans.     6.2.3 Gedeelde praktijk op hoger niveau komt niet tot stand Het  type  kennis  dat  wordt  gedeeld  in  het  digitale  platform  heeft  betrekking  op  de  toepassing  en  uitvoering van de praktijk van sociaal werkers. Hiermee vervult het platform een praktische behoefte  van  deelnemers.  Een  rijke  kennisuitwisseling,  het  delen  van  impliciete  kennis,  vindt  niet  plaats.  Hiervoor gaat men naar een directe collega, een persoon die men goed kent en vertrouwt. Doordat  er  geen  persoonlijke  ontmoetingen  plaatsvinden  in  het  kader  van  het  kennisplatform,  leren  deelnemers elkaar onvoldoende kennen om een band op te kunnen bouwen of een ‘klik’ met elkaar  te kunnen hebben. Hierdoor kan het vertrouwen in elkaar niet groeien. Het digitale platform lijkt te  anoniem  om  gevoelige  informatie  te  delen.  Voor  meer  diepgaande  kennisdeling  zal  men,  op  basis  hiervan,  naar  die  vertrouwde  collega  blijven  gaan  in  plaats  van  gebruik  te  maken  van  het  kennisnetwerk. Kennisdeling op een hoger niveau zal hierdoor niet tot stand komen.     Bovenstaande  inzichten  maken  duidelijk  dat  er  in  het  Kennisplatform  Achterhoek  in  geringe  mate  sprake is van kennisdeling. Expliciete kennis wordt voldoende gedeeld via het online medium en dit  lijkt  naar  tevredenheid  van  deelnemers  te  functioneren.  Het  delen  van  impliciete  kennis  komt  op  basis van de geïdentificeerde ontbrekende condities onvoldoende tot stand. Met deze inzichten kan  er geconcludeerd worden dat er in het kennisnetwerk geen sprake is van een kennisstroom waarbij  expliciete kennis impliciet wordt gemaakt (Nonaka & Takeuchi, 2003). Daarnaast is er onvoldoende  sprake van creatie van nieuwe kennis omdat door het ontbreken van impliciete kennis, deze kennis  niet kan worden omgevormd tot expliciete kennis (Nonaka & Takeuchi, 2003).    

6.3 DISCUSSIE 6.3.1 De onderzoeksvraag in een bredere context Wanneer het antwoord op de hoofdvraag in een bredere context wordt geplaatst, roept dit de vraag  op  in  hoeverre  kennisdeling  tussen  diverse  actoren  in  het  openbaar  bestuur  mogelijk  is.  Klopt  het  hele  idee  van  kennisdeling  tussen  verschillende  actoren,  zoals  veldwerkers,  beleidsmakers,  politiek  en burgers, wel? Wat is ervoor nodig zodat deze partijen het nut en de noodzaak van kennisdeling  inzien?  Om  tot  een  daadwerkelijke  interactie  en  tot  het  delen  van  kennis  te  komen  wordt  er  door  Brown en Duguid (2001) gesteld dat er sprake dient te zijn van een gedeelde praktijk. Door Wenger  en  Snyder  (2000)  wordt  tevens  beweerd  dat  de  gemeenschap  van  kennisdelers  vanuit  zichzelf  ontstaat met een passie voor een gezamenlijke activiteit. De aanwezigheid van een gedeelde praktijk  en gezamenlijke activiteit lijkt hiermee nog onvoldoende doordrongen te zijn onder de verschillende  actoren. Dit zou een mogelijke verklaring kunnen zijn voor het niet tot stand komen van kennisdeling  tussen deze actoren. De taken en bevoegdheden die per 1 januari 2015 zijn overgeheveld naar lokale  47 

overheden  zorgen  voor  onzekerheid  en  onduidelijkheid  onder  gemeenten,  maatschappelijke  organisaties  en  burgers.  Onzekerheid  en  onduidelijkheid  over  de  aanpak  van  vraagstukken  in  het  sociale  domein  zijn  niet  door  de  transities  ontstaan,  maar  zijn  wel  versterkt.  Ten  eerste  door  de  structuur van veranderingen, het proces van transitie. Wetten, regels en financiële verhoudingen zijn  gewijzigd  en  daartoe  moet  men  zich  opnieuw  verhouden:  hoe  taken  en  verantwoordelijkheden  praktisch  en  organisatorisch  kunnen  worden  weggezet  en  met  welke  financiële  mogelijkheden  of  beperking men rekening heeft te houden. Onder gemeenten en betrokken organisaties zorgen deze  processen voor interne en externe wijzigingen, van reorganisaties tot aan fusies, overnames of zelfs  opheffingen.  Daarnaast  is  er  een  toename  van  zelforganiserend  vermogen  bij  de  burger  waar  te  nemen,  in  de  vorm  van  maatschappelijke  initiatieven.  Gemeenten  dienen  aan  te  sluiten  bij  tal  van  maatschappelijke  initiatieven  om  de  transformatie  in  de  participatiesamenleving  op  lokaal  niveau  daadwerkelijk  vorm  te  geven.  In  dit  tweede  proces,  het  transformatieproces,  wordt  het  realiseren  van  inhoudelijke  vernieuwing  en  een  cultuuromslag  naar  kwalitatief  betere  ondersteuning,  effectiever en cliëntgerichter werker beoogd. Dit laatste proces lijkt zich bij uitstek te lenen voor het  delen van ervaringen rond gemeenschappelijke vraagstukken. Toch lijken partijen nog onvoldoende  toe  te  zijn  aan  deze  stap  in  het  kader  van  kennisdeling,  het  leren  van  elkaar  lijkt  momenteel  geen  primaire  behoefte.  Dat  er  vooral  behoefte  is  aan  kennis  en  informatie  rondom  de  structuur  van  processen, blijkt uit het type kennis dat wordt gedeeld op het online platform.     Een  tweede  discussiepunt  is  de  vraag  waarom  sociaal  werkers  actief  zijn  in  het  delen  van  informatie op het online  platform en  er geen ander type beroepsgroep zich  mengt in de openbare  groepen van het platform. De keuze van de stuurgroep decentralisaties Achterhoek om aan te sluiten  op  een  bestaand  digitaal  systeem  van  MEE  Oost‐Gelderland,  kan  mogelijk  in  verband  worden  gebracht met het type professional dat actief deelneemt in de communicatie op het online platform.  Hierbij  dient  opgemerkt  te  worden  dat  er  niet  duidelijk  is  in  hoeverre  er  in  de  gesloten  groepen  kennis wordt gedeeld tussen verschillende beroepsgroepen. Het type professional dat werkzaam is  bij  een  organisatie  als  MEE,  kenmerkt  zich  door  specialisme  op  het  gebied  van  mensen  met  een  verstandelijke beperking. Mogelijk kan de keuze om aan te sluiten op dit systeem ervoor zorgen dat  een type professional werkzaam in het domein van sociaal werk zich meer aangesproken voelt om  deel  te  nemen  aan  de  communicatie  op  het  platform.  Oftewel,  er  is  meer  te  halen  op  het  online  platform voor de sociaal werker. Een beleidsmaker heeft onvoldoende aansluiting op deze praktijk en  is hierdoor niet actief.   Vervolgens kan de geringe mate van kennisdeling in Kennisplatform Achterhoek samenhangen met  de  beoogde  ambities  en  doelen  die  onvoldoende  tot  stand  zijn  gekomen.  Slechts  twee  van  de  voorgenomen activiteiten zijn tot uitvoering gebracht, de online kenniscommunity en de regiegroep.  De  oprichting  van  de  regiegroep  heeft  plaatsgevonden  in  april  2015.  Met  deze  eerste  bijeenkomst  zijn nog geen effecten hiervan mee te nemen in dit onderzoek. Fysieke ontmoetingen of kennis‐ en  leertrajecten  zijn  niet  tot  stand  gekomen  of  onvoldoende  georganiseerd.  Op  basis  van  deze  bevindingen  kan  er  gesteld  worden  dat  ambities  of  doelen  van  betrokkenen  mogelijk  te  hoog  zijn  gegrepen. Om te komen tot een lerende regio, bestaande uit een gemeenschappelijke leeromgeving  waarin actoren, zoals veldwerkers, beleidsmakers, politiek en burgers, kennis ontwikkelen zodat deze  kan circuleren, lijkt nog een lange weg gegaan te worden.    

48 

6.3.2 Reflectie op het onderzoek Naast inhoudelijke discussiepunten, roept het doorlopen onderzoeksproces en de daarbij behorende  methodologie eveneens de nodige vragen op. De keuze voor een enkelvoudige case study heeft tot  gevolg  dat  de  generaliseerbaarheid  van  de  resultaten  laag  is.  De  onderzoeksresultaten  zijn  niet  te  generaliseren  naar  de  gehele  onderzoekspopulatie.  Hierbij  is  gebleken  dat  slechts  vier  van  de  acht  gemeenten  zijn  vertegenwoordigd  bij  de  afname  van  de  interviews.  Contactpersonen  van  de  gemeenten  Aalten,  Montferland,  Winterswijk  en  Oost‐Gelre  hebben  aangegeven  niet  te  willen  deelnemen  aan  het  onderzoek.  Doordat  eveneens  online  dataverzameling  als  methode  is  ingezet,  waarbij het online platform is geanalyseerd, wordt er in voldoende mate een beeld geschetst van de  wijze waarop kennisdeling in het Kennisplatform Achterhoek plaatsvindt. Hiermee wordt de validiteit  van het onderzoek voldoende geborgd.  Theoretische generaliseerbaarheid is bij dit onderzoek mogelijk gebleken. De uitkomsten van  dit  onderzoek  hebben  de  bestaande  theorie  over  condities  voor  kennisdeling  versterkt.  Daarnaast  hebben  de  resultaten  geleid  tot  een  aanvulling  op  de  theorie.  Communicatie‐  en  reflectievaardigheden  lijken  het  delen  van  kennis  te  kunnen  bevorderen,  eveneens  als  cultuur  en  gedrag, in de vorm van een onderzoekende houding en het bewustzijn dat kennis delen ertoe doet,  dragen bij aan het proces van kennisdeling.  Externe geldigheid is bij een enkelvoudige case study niet mogelijk. Door meerdere cases te  onderzoeken,  bijvoorbeeld  de  andere  pilotregio  bestaande  uit  de  BAR‐gemeenten  (Barendrecht,  Albrandswaard, Ridderkerk) en de resultaten hiervan te vergelijken met deze studie, kan de externe  validiteit  worden  vergroot.  Met  het  bestuderen  van  verschillende  contexten  kan  er  worden  geobserveerd of mogelijke patronen zich herhalen of anders van vorm zijn.    

6.4 AANBEVELINGEN 6.4.1 Aanbevelingen voor theorieontwikkeling Met het empirische onderzoek wordt de theorie die ten grondslag ligt aan dit onderzoek grotendeels  bevestigd. Door de beperkingen ten aanzien van de generaliseerbaarheid van dit onderzoek, is aan te  raden meerdere contexten te onderzoeken om de theorie over kennisdeling in de publieke sector te  versterken. Hierbij kan het conceptueel model aangevuld worden met de condities cultuur, gedrag‐  en houdingsaspecten en communicatie‐ en reflectievaardigheden.      Tevens is op basis van de inhoudelijke discussiepunten aan te raden te onderzoeken welke  aspecten  samenhangen  met  kennisdeling  tussen  verschillende  actoren  met  diverse  achtergronden.  Welke factoren kunnen bijdragen aan het delen van kennis onder verschillende beroepsgroepen met  eenzelfde  opgave,  de  vormgeving  van  het  sociaal  domein?  In  hoeverre  is  kennisdeling  tussen  deze  verschillende partijen realiseerbaar?     Daarnaast  laten  de  inhoudelijke  discussiepunten  inzien  dat  er  onvoldoende  sprake  is  van  urgentiebesef onder de verschillende partijen. Verdiepende kennisdeling wordt niet als een behoefte  ervaren.  Het  lijkt  aan  kennis  te  ontbreken  over  de  baten  van  kennisdeling.  Uit  de  onderzoeksresultaten  wordt  bevestigd  dat  er  onvoldoende  sprake  is  van  een  cultuur  waarin  kennisdeling  ertoe  doet.  In  hoeverre  zijn  betreffende  organisaties  of  het  netwerk  zelf  voldoende  ingericht om tot kennisdeling te komen? Deze aspecten bieden de nodige aanknopingspunten om de  theorie met behulp van onderzoek nader te exploreren met als doel inzicht te geven in het optimaal  functioneren van een kennisnetwerk in het publieke domein.   49 

  6.4.2 Aanbevelingen voor de praktijk Om  kennisdeling  in  het  Kennisplatform  Achterhoek  te  versterken  of  te  intensiveren  gelden  de  volgende aanbevelingen:   Zorg  voor  voldoende  diversiteit  in  kennis:  specialisten  of  experts  kunnen  zorgen  voor  verdiepende en nieuwe kennis.    Bepaal  welk  gemeenschappelijk  doel  het  kennisplatform  dient.  Indien  beleidsmakers  of  opleiders  een  rol  dienen  te  vervullen,  maak  duidelijk  in  welke  behoefte  het  platform  voorziet. Maak kennisdeling voor alle partijen de moeite waard.    Investeer in persoonlijke ontmoetingen en bijeenkomsten. Persoonlijk contact draagt bij aan  kennisintensivering en vertrouwen in de kennisbron.   Schep randvoorwaarden: tijd en middelen om kennis te delen.   Zorg  voor  een  cultuur  waarin  kennisdeling  als  onderdeel  van  het  werk  kan  worden  beschouwd. Hierbij dient aandacht te zijn voor de opbrengsten.   Investeer  in  communicatie‐  en  reflectievaardigheden.  Hiermee  worden  reflexieve  vaardigheden  bedoeld  om  leerprocessen  te  kunnen  identificeren  en  te  duiden,  het  kunnen  participeren in een professioneel dialoog en het beschikken over denkvaardigheden om met  meerdere perspectieven tegelijkertijd om te kunnen gaan.  

50 

Literatuur    Adler,  P.S.,  &  Kwon,  S‐W.  (2002).  Social  capital:  Prospects  for  a  new  concept.  The  Academy  of  Management Review, 27 (1), 17‐40.     Algemene  Rekenkamer  (2006).  Beleidsvrijheid  en  specifieke  uitkeringen.  ‘s‐Gravenhage:  Sdu  Uitgevers.    Agranoff,  R.  (2007).  Managing  within  networks:  Adding  value  to  public  organizations.  Washington,  D.C.: Georgetown University Press.     Ardichvili,  A.,  Page,  V.,  &  Wentling,  T.  (2003).  Motivation  and  barriers  to  participation  in  virtual  knowledge‐sharing communities of practice. Journal of Knowledge Management, 7 (1), 64‐77.     Bannink,  D.B.D.,  Bosselaar,  J.H.,  &  Trommel,  W.A.  (2013).  Crafting  local  welfare  Landscapes.  Den  Haag: Eleven International Publishing.     Beck, J., Broek, L. van den, & Gerwen, O‐J. van (2013). Kennis maken met decentrale overheden. Den  Haag: Planbureau voor de Leefomgeving.     Bertrams,  J.  (1999).  De  kennisdelende  organisatie:  kunst  &  praktijk  van  het  hergebruik  van  kennis.  Schiedam: Scriptum.     Binz‐Scharf, M. C., Lazer, D., & Mergel, I. (2012). Searching for answers: Networks of practice among  public administrators. The American Review of Public Administration, 42 (2), 202‐225.    Boer,  N.  (2005).  Knowledge  sharing  within  organizations:  situated  and  relational  perspective.  Rotterdam: Erasmus Universiteit Rotterdam.     Boer,  N.  I.,  Baalen,  P.  J.,  van  &  Kumar,  K.  (2004).  The  implications  of  different  models  of  social  relations  for  understanding  knowledge  sharing.  In  Tsoukas,  H.  &  Mylonopoulos,  N.  (red.),  Organizations  as  knowledge  systems:  Knowledge,  learning  and  dynamic  capabilities  (pp.  130–153).  New York and Basingstoke: Palgrave Macmillan.    Bood, R., & Coenders, M. (2004). Communities of practice: Bronnen van inspiratie. Utrecht: Lemma.  51 

  Boogers,  M.,  Schaap,  L.,  Karsten,  N.,  &  Munckhof,  E.D.  van  den  (2008).  Decentralisatie  als  opgave:  Een evaluatie van het decentralisatiebeleid van de rijksoverheid, 1993‐2008. Den Haag: Ministerie van  Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.     Bosselaar,  J.H.,  Bannink,  D.B.D.,  Deursen,  C.  van,  &  Trommel,  W.A.  (2007).  Werkt  de  WWB?  Resultaten  van  de  ontwikkeling  van  nieuwe  verhoudingen  tussen  rijk  en  gemeenten.  Den  Haag:  Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.     Bourhis,  A.,  Dubé,  L.,  &  Jacob,  R.  (2005).  The  success  of  virtual  communities  of  practice:  The  Leadership Factor. The Electronic Journal of Knowledge Management, 3 (1), 23‐34.     Brown,  J.S.,  &  Duguid,  P.  (2001).  Knowledge  and  organization:  A  social‐practice  perspective.  Organization Science, 12 (2), 198‐213.     Bueren, E.M. van, Klijn, E‐H., & Koppenjan, J.F.M. (2003). Dealing with wicked problems in networks:  Analyzing an environmental debate from a network perspective. Journal of Public Administration and  Theory, 13 (2), 193‐212.     Cabrera, A., Collins, W. C., & Salgado, J. F. (2006). Determinants of individual engagement in  knowledge sharing. The International Journal of Human Resource Management, 17 (2), 245‐264.     Chen, C., & Hung, S. (2010). To give or to receive? Factors influencing members’ knowledge sharing  and community promotion in professional virtual communities. Information & Management, 47, 226‐ 236.    Cohen,  D.,  &  Prusak,  L.  (2001).  In  good  company:  How  social  capital  makes  organizations  work.  Boston: Harvard Business School Press.    Cross,  R.,  Parker,  A.,  &  Borgatti,  S.P.  (2002).  Making  invisible  work  visible:  Using  social  network  analysis to support strategic collaboration. California Management, 44 (2), 25‐46.    Davenport,  T.H.,  &  Prusak,  L.  (1998).  Kennismanagement  in  de  praktijk.  Amsterdam  /  Antwerpen:  Uitgeverij Contact.     52 

Dijstelbloem,  H.,  &  Schuyt,  C.J.M.  (2002).  De  publieke  dimensie  van  kennis:  Voorstudies  en  achtergronden. Den Haag: Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid.     Dool,  L.  van  den,  &  Schaap,  L.  (2014).  Intergemeentelijk  samenwerken:  het  kan  ook  licht.  Bestuurskunde, 23 (1), 65‐75.    Eikenboom,  M.,  Kiewik,  M.,  &  Heuvel,  H.  van  den  (2011).  Samenwerking  in  beweging.  De  lappendeken voorbij. Utrecht: ZuidamUithof.    Eisenhardt K. M., & Graebner M. E. (2007). Theory building from cases: Opportunities and challenges.  Academy of Management Journal, 50 (1), 25–32.    Geerling‐Eiff,  F.A.,  Hubeek,  F.B.,  &  Baalen,  P.J.  van  (2005).  Naar  nieuwe  kennisarrangementen:  Aanbevelingen voor de inrichting van kennisnetwerken. Den Haag: LEI Wageningen UR.    Granovetter, M. (1973). The Strength of Weak Ties. American Journal of Sociology, 78, 1360‐1380.    Grint,  K.  (2011).  Wicked  problems  and  clumsy  solutions:  the  role  of  leadership.  The  new  public  leadership challenge, 11, 169‐186.    Hajer, M.A., Tatenhove, J.P.M van, & Laurent, C. (2004). Nieuwe vormen van governance: Een essay  over  nieuwe  vormen  van  bestuur  met  een  empirische  uitwerking  naar  de  domeinen  van  voedselveiligheid en gebiedsgericht beleid. Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu.     Hall,  H.  (2001).  Input‐friendliness:  Motivating  knowledge  sharing  across  intranets.  Journal  of  Information Science, 27 (3), 139‐146.    Head, B.W. (2008). Wicked problems in public policy. Public Policy, 3 (2), 101‐118.     Heffen,  O.  van,  Kickert,  W.,  &  Thomassen,  J.  (2000).  Government  institutions  in  modern  society.  Effect, change and formation. Alphen aan den Rijn: Kluwer.     Heijnen,  W.,  Bourgondiën,  A.  van,  &  Brienen,  A.  (2014).  3D‐Ketenanalyse  en  advies  gemeentelijk  gegevensknooppunt.  Vereniging  van  Nederlandse  Gemeenten  &  Kwaliteits  Instituut  Nederlandse  Gemeenten.   53 

  Heinrich,  C.L.,  Lynn,  L.E.,  &  Milward,  H.B.  (2009).  A  state  of  agents?  Sharpening  the  debate  and  evidence  over  the  extent  and  impact  of  the  transformation  of  governance.  Journal  of  Public  Administration and Theory, 20 (1), 3‐19.     Herweijer,  M.,  &  Fraanje,  M.J.  (2011).  Samenwerken  aan  bestuurskracht:  Intergemeentelijke  samenwerking onderzocht. Alphen aan den Rijn: Kluwer.     Hinds,  P.,  &  Pfeffer,  J.  (2003).  Why  organizations  don’t  “know  what  they  know”:  Cognitive  and  motivational  factors  affecting  the  transfer  of  expertise.  In  Ackerman,  M.S.,  Pipek,  V.,  &  Wulf,  V.  (red.), Sharing expertise: Beyond knowledge management (pp. 3‐26). Cambridge, MA: MIT Press.    Houten, G. van, Tuynman, M., & Gilsing, R. (2008). De invoering van de Wmo: gemeentelijk beleid in  2007. Eerste tussenrapportage Wmo‐evaluatieonderzoek. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.     Hooff, B. van den, & Leeuw van Weenen, F.S. de (2004). Committed to share: Commitment and CMC  use as antecedents of knowledge sharing. Knowledge and Process Management, 11 (1), 13‐24.     Hooff,  B.  van  den,  &  Ridder,  J.  A.  de  (2004).  Knowledge  sharing  in  context:  The  influence  of  organizational commitment, communication climate and CMC use on knowledge sharing. Journal of  Knowledge Management, 8(6), 117‐130.    Huysman, M., & Wit, D. de (2004). Practise of managing knowledge sharing: Towards a second wave  of knowledge management. Knowledge and Process Management, 11 (2), 81–92.    Ibarra,  H.,  &  Andrews,  S.B.  (1993).  Power,  social  influence,  and  sense  making:  Effects  of  network  centrality and proximity on employee perceptions. Administrative Science Quarterly, 38 (2), 277‐303.     Jacobson, N., Butterill, D., & Coering, P. (2004). Organizational factors that Influence university‐based  researcher’s engagement in knowledge transfer activities. Science Communication, 25 (3), 246‐259.    Jessop,  R.  (2003).  Governance,  governance  failure,  and  meta‐governance.  Paper  presented  at  the  Policies, Governance and Innovation for Rural Areas International seminar, Università della Calabria.    Kärreman, D. (2010). The power of knowledge: Learning from ‘learning by knowledge‐intensive firm’.  Journal of Management Studies, 47 (7), 1405‐1416.   54 

  Kenis,  P.,  &  Provan,  K.G.  (2008). Modes  of  network  governance:  Structure,  management,  and  effectiveness. Journal of Public Administration Research and Theory, 18, 229‐252.     Ketting,  E.  (2002).  Kenniscentra  in  Nederland:  een  inventariserend  onderzoek  naar  kenmerken  en  groei van het aantal kenniscentra. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.    Kolekofski, K.E., & Heminger, A.R. (2003). Beliefs and attitudes affecting intentions to share  information in an organizational setting. Information & Management, 40, 521–532.    Koppenjan, J.F.M., & Klijn, E‐H. (2004). Managing uncertainties in networks: A network approach to  problem solving and decision making. London: Routledge.    Krackhardt,  D.,  &  Kilduff,  M.  (1999).  Whether  close  of  far:  Social  distance  effects  on  perceived  balance in friendship networks. Journal of Personality and Social Psychology, 76 (5), 770‐782.     Kwekkeboom,  R.,  Roes,  T.,  &  Veldheer,  V.  (2002).  De  werkelijkheid  van  de  Welzijnswet.  Den  Haag:  Sociaal en Cultureel Planbureau.     Lans, J. van der, & Boer, N. de (2014). Decentraal. De stad als sociaal laboratorium. Amsterdam: Atlas  Contact.     Lave,  J.,  &  Wenger,  E.  (1991).  Situated  learning:  Legitimate  peripheral  participation.  Cambridge:  Cambridge University Press.     Levin, D.Z., & Cross, R. (2004). The strength of weak ties you can trust: The mediating role of trust in  effective knowledge transfer. Management Science, 50 (11), 1477‐1490.     Lu,  L.,  Leung,  K.,  &  Koch,  P.T.  (2006).  Managerial  knowledge  sharing:  The  role  of  individual,  interpersonal, and organizational factors. Management and Organization Review, 2 (1), 15‐41.    Marissing, E. van (2008). Buurten bij beleidsmakers: Stedelijke beleidsprocessen, bewonersparticipatie  en sociale cohesie in vroeg‐naoorlogse stadswijken in Nederland. (Proefschrift, Universiteit Utrecht).    55 

Nahapiet,  J.  ,  &  Ghoshal,  S.  (1998).  Social  capital,  intellectual  capital,  and  the  organizational  advantage. The Academy of Management Review, 23(2), 242‐267.    Nonaka,  I.  (1994).  A  dynamic  theory  of  organizational  knowledge  creation.  Organization  Science,  5  (1), 14‐37.    Nonaka,  I.,  &  Takeuchi,  H.  (2003).  De  kenniscreërende  onderneming:  Hoe  Japanse  bedrijven  innovatieprocessen in gang zetten (3e druk). Schiedam: Scriptum.     Nooteboom,  B.  (2000).  Learning  and  Innovation  in  Organizations  and  Economies.  Oxford:  Oxford  University Press.    Phelps, C., Heidl, R., & Wadhwa, A. (2012). Knowledge, networks, and knowledge networks a review  and research agenda. Journal of Management, 38 (4), 1115‐1166.    Polanyi, M. (1966). The tacit dimension. Londen: Routledge & Kegan Paul. 

Projectplan  D’ran  in  de  transities.  Verkenning  samenwerkingsopgaven  sociaal  domein  in  de  Achterhoekse gemeenten (2013).    Rhodes,  R.A.W.  (1997).  Understanding  governance:  Policy  networks,  governance,  reflexivity  and  accountability. Buckingham: Open University Press.     Riege,  A.  (2005).  Three‐dozen  knowledge‐sharing  barriers  managers  must  consider.  Journal  of  Knowledge Management, 9 (3), 18‐35.    Rittel, H.W.J., & Webber, M.M. (1973). Dilemmas in a general theory of planning. Policy Sciences, 4,  155‐169.    Robson, C. (2002). Real World research (2e druk). Oxford: Blackwell.     Saunders,  M.,  Lewis,  P.,  &  Thornhill,  A.  (2011).  Research  methods  for  business  students  (5e  druk).  Harlow: FT Prentice Hall.     56 

Scharpf, F.W. (1994). Games real actors could play: positive and negative coordination in embedded  negotiations. Journal of Theoretical Politics, 6, 27‐53.    Smaling, A., & Maso, I. (1998). Kwalitatief onderzoek: praktijk en theorie. Amsterdam: Boom.    Soekijad, M., & Andriessen, J.H.E. (2003). Conditions for knowledge‐sharing in competitive alliances.  European Management Journal, 21 (5), 578‐587.     Sørensen,  E.,  &  Torfing,  J.  (2009).  Making  governance  networks  effective  and  democratic  through  metagovernance. Public Administration, 87 (2), 234‐258.     Stam,  C.,  Evers,  A.,  Leenheers,  P.,  Van  der  Spek,  R.,  &  De  Man,  A.  (2004).  Kennisproductiviteit:  Het  effect van investeren in mensen, kennis en leren. Benelux: Prentice Hall.    Starbuck,  W.H.  (1992).  Learning  by  knowledge  intensive  firms.  Journal  of  Management  Studies,  29  (6), 713‐740.    Steen, M. van der, Hoog, J.R. de, Wendt, A., & Twist, M.J.W. van (2013). Omgaan met het onbekende:  Een reflectie op de voorbereiding op de drie decentralisaties. Den Haag: De Nederlandse School voor  Openbaar Bestuur.     Szulanski,  G.  (2003).  Sticky  knowledge:  Barriers  to  knowing  in  the  firm.  London:  Sage  Publications  Limited.    Tagliaventi,  M.R.,  &  Mattarelli,  E.  (2006).  The  role  of  networks  of  practice,  value  sharing,  and  operational  proximity  in  knowledge  flows  between  professional  groups.  Human  Relations,  59  (3),  291‐319.     Timmermans,  A.,  &  Hoppe,  R.  (2000).  Kennis  in  beleid  bij  probleemoplossende  en  probleemverkennende  sturing.  In:  Jaarconferentie  2000  van  de  Raad  voor  Ruimtelijk,  Milieu‐  en  Natuuronderzoek (pp. 10‐18). Utrecht: RMNO.     Tsai,  W.  (2002).  Social  Structure  of  'Coopetition‘  within  a  multiunit  organization:  Coordination,  competition, and intraorganizational knowledge sharing. Organization Science, 13 (2), 179‐190.    57 

Vaast,  E.  (2004).  O  brother,  where  are  thou?:  From  communities  to  networks  of  practice  through  intranet use. Management Communication Quarterly, 18, 5‐44.    Vaast, E., &  Walsham, G.  (2009). Trans‐situated learning: Supporting a  network of  practice with an  information infrastructure. Information Systems Research, 20 (4), 547‐564.     Vaus, D. de (2001). Research Design in Social Research. London: Sage.    Verburg,  R.,  &  Andriessen,  J.  (2006).  The  assessment  of  communities  of  practice.  Knowledge  and  Process Management, 13 (1), 13‐25.    Vereniging  van  Nederlandse  Gemeenten  (2013).  Intergemeentelijke  samenwerking  toegepast:  Handreiking voor toepassing van de Wet gemeenschappelijke regelingen. Hasselt: SMG.     Vermeer, W. (2014). Kennisplatform Achterhoek.     Verschuren,  P., & Doorewaard, H. (2010). Designing a research  project (2e druk). Den Haag: Eleven  International Publishing.    Vijlder,  F.  de,  Melis,  K.,  &  Wierda‐  Boer,  H.  (2014).  Lerend  op  avontuur!  Projectvoorstel  pilots  kenniscirculatie. Nijmegen: Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Kenniscentrum Publieke Zaak.    Vijlder,  F.  de,  &  Rozema,  M.  (2012).  Kenniscirculatie  tussen  opleidingen  en  lokale  overheden.  Verkenning  van  praktijken  en  een  theoretisch  kader  ten  behoeve  van  een  pilotstudy.  Nijmegen:  Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Kenniscentrum Publieke Zaak/ Stichting IKPOB.    Vries, R.E. de, Hooff, B. van den, & Ridder, J.A. de (2006). Explaining knowledge sharing: the role of  team communication styles, job satisfaction and performance beliefs. Communication Research, 33  (2), 115‐135.    Weggeman, M. (2000). Kennismanagement: de praktijk. Schiedam: Scriptum.     Wenger,  E.  (1998).  Communities  of  practice:  Learning,  meaning  and  identity.  Cambridge,  united  Kingdom: Cambridge University Press.    58 

Wenger,  E.  (2004).  Knowledge  management  as  a  doughnut:  Shaping  your  knowledge  strategy  through communities of practice. Ivey Business Journal, January/February, 1‐8.    Wenger,  E.,  McDermott,  R.,  &  Snyder,  W.  (2002).  Cultivating  communities  of  practice:  A  guide  to  managing knowledge. Boston, MA: Harvard Business School Press.    Wenger,  E.,  &  Snyder,  W.  (2000).  Communities  of  practice:  The  organizational  frontier.  Harvard  Business Review, January/February, 139‐145.    Whittington,  R.  (2006).  Completing  the  practice  turn  in  strategy  research.  Organization  Studies,  27  (5), 613–634.    Yin, R. K. (2009). Case study research: Design and methods (4e druk). Thousand Oaks, CA: Sage.   

 

59 

Bijlage 1: Interview topiclijst    Dit  onderzoek  gaat  over  de  ontwikkeling  van  een  kennisplatform  Achterhoek  ten  behoeve  van  de  transities in het sociale domein.   In het kader van mijn studie bestuurskunde aan de VU en in samenwerking met het lectoraat van de  HAN, doe ik onderzoek naar condities die bijdragen aan kennisdeling.   Als case wordt de regio Achterhoek bestudeerd met de gemeenten Aalten, Berkelland, Bronckhorst,  Doetinchem, Montferland, Oost Gelre, Oude IJsselstreek en Winterswijk.    De interviews worden geanonimiseerd.     Algemene informatie   Naam:  Functie:   Organisatie:    Deel 1 Kennisplatform  1. Op welke manier bent u bekend met het kennisplatform? In welke vorm? Of  wat is uw rol bij  het platform? Waarom bent u hierbij betrokken?  2. Kunt u iets vertellen over de uitgangsideeën voor het opzetten van dit platform? En welk  doel dient het platform volgens u?   3. Heeft u zicht op wie er gebruik maakt van het platform? Welke rollen vervullen de  verschillende actoren? (Voortrekkers‐ volgers)  4. Hoe wordt er informatie verstrekt over het platform?  5. Wat zijn uw ervaringen tot nu toe met het platform? Digitaal / face to face bijeenkomsten?    Deel 2 Kennis  6. In hoeverre wordt het platform momenteel benut voor kennisdeling? Kunt u voorbeelden  hiervan noemen?   7. Kunt u iets vertellen over de kennis die er wordt gedeeld, om welke kennis/ informatie/  ervaringen gaat dit?   ‐ Welke vragen worden er o.a. gesteld?  ‐ Hoe worden de onderwerpen gekozen?  ‐ Welke activiteiten worden hieraan verbonden?  8. In hoeverre ervaart u deze kennis/ informatie (deling) als zinvol?    Deel 3 Condities die van invloed zouden kunnen zijn op kennisdeling in het netwerk  60 

9. Wat is volgens u noodzakelijk voor het succesvol delen van kennis? Kunt u voorbeelden  hiervan noemen/ ervaringen tot nu toe?  10. Wat zou volgens u kennisdeling kunnen belemmeren? Kunt u voorbeelden hiervan noemen/  ervaringen tot nu toe?  11. Condities die niet genoemd worden doorlopen en hierover doorvragen. Ter verduidelijk  navragen. Welke van deze condities is echt belangrijk, zou nog meer ontwikkeld mogen  worden? Waarom? Kunt u voorbeelden noemen?  Deel 4 Afsluiting   12. Wat is de toegevoegde waarde van kennisdeling voor u?  13. Hoe ziet u de toekomst van dit netwerk?   14. Heeft u nog vragen en/ of opmerkingen?     Condities bij vraag 11  1. Vertrouwen: een ‘klik’ of affiniteit met andere deelnemers, veilige sfeer en integere omgang  met gegevens die uitgewisseld worden.   2. Diversiteit in kennis: variëteit in functies/ specialisaties van deelnemers, het type kennis dat  wordt gedeeld en het opdoen van nieuwe inzichten.  3. Evenwicht  tussen  kennisbrengers  en  kennisontvangers:  op  welke  manier  er  gebruik  wordt  gemaakt van het platform en de mate van tevredenheid hierover.   4. Motivatie: de bereidheid om openlijk kennis te delen en het belang van wederkerigheid.   5. Gedeelde praktijk: een gevoel van herkenning, gemeenschappelijk taalgebruik, ‘shared  practice’: welke vraagstukken er worden gedeeld en wat dit oplevert voor de praktijk.  6. Communicatie  (middelen):  de  middelen  die  worden  gebruikt  om  kennis  te  delen,  welke  middelen zijn bevorderend / belemmerend en waarom, frequentie van face to face contact,  frequentie gebruik online platform en de mate van tevredenheid hierover.   7. Ondersteuning  vanuit  de  organisatie:  de  werktijd  en  middelen  die  beschikbaar  worden  gesteld,  het  stimuleren  van  kennisdeling  en  het  tonen  van  belangstelling  in  de  opbrengsten  van het delen van kennis.     

61 

CONDITIES VOOR KENNISDELING Een case study naar kennisdeling in het Kennisplatform Achterhoek De acht Achterhoekse gemeenten werken al geruime tijd samen op verschillende beleidsterreinen. De decentralisaties in het sociaal domein zijn aanleiding geweest om de regionale samenwerking verder te verkennen en de vraagstukken die daarbij spelen te beschouwen vanuit het perspectief van kennisontwikkeling en kennisdeling. Daartoe is het Kennisplatform Achterhoek ingericht. In deze deelstudie heeft Wenne Bergman onderzocht hoe dit kennisplatform functioneert. Op basis van een grondige verkenning van literatuur is een analysekader opgesteld. Dit kader is vervolgens richtinggevend geweest voor het empirisch onderzoek – in de vorm van documentanalyse, interviews en online data-analyse – naar het functioneren van het platform. Het Kennisplatform Achterhoek kan op basis van de resultaten van dit onderzoek als een network of practice van en voor sociaal werkers worden beschouwd. Het network of practice bestaat uit een reeks van min of meer losse, gekoppelde relaties tussen professionals in de zorg- en welzijnssector die zich bezighouden met soortgelijke praktijken en deze delen via een digitaal platform. Om de continuïteit van het kennisplatform te borgen zal gezocht moeten worden naar manieren om de variatie en diepgang in de uitgewisselde kennis te vergroten. Dit kan onder andere door meer specialisten en experts te laten participeren en door meer te investeren in persoonlijke ontmoetingen in plaats van vooral online-kennisuitwisseling. Kennisdeling zal meer een cultuur op de werkplek moeten worden. Het is bovendien wenselijk dat meer beleidsmakers gaan participeren en dat gemeenschappelijke doelen worden geformuleerd waarop de kennisontwikkeling en uitwisseling wordt ingezet. Participanten in het netwerk zullen over meer communicatieve en reflectieve vaardigheden moeten beschikken en met meerdere perspectieven tegelijk kunnen spelen. Kortom, in de ontwikkeling naar een lerende regio is nog een wereld te winnen!