Pianistische techniek een onderzoek naar kennisdeling voor pianisten

                             

Pianistische  techniek   een  onderzoek  naar  kennisdeling  voor  pianisten                                                 Joris  van  Loon   Oktober  2011,  Amsterdam/Maastricht   Hszuyd,  Conservatorium  van  Maastricht   Begeleider:  Anneke  Hinzen    

                                                                                Dankwoord   Ik  heb  vanuit  verschillende  hoeken  veel  steun  ervaren  tijdens  de  opleiding.  In  het   bijzonder  bedank  ik  Jo  Peeters  voor  zijn  altijd  positieve  meedenken  in  de  organisatie   van  mijn  opleiding,  Anneke  Hinzen  voor  haar  kritische  en  soms  strenge  onderzoeksblik   en  Jeroen  Riemsdijk  vanwege  de  vele  gesprekken  over  pianistische  techniek  en  de  lessen   aan  de  piano  die  hij  me  gaf.

 

2  

Voorwoord     Dit  is  het  onderzoeksverslag  dat  ik  schreef  in  het  kader  van  mijn  masteropleiding   “Vocale  en  Instrumentale  Coaching  voor  Pianisten”  aan  het  conservatorium  van   Maastricht.     Hieronder  zal  ik  kort  toelichten  welke  persoonlijke  omstandigheden  ertoe  geleidt   hebben  dat  ik  aan  deze  opleiding  begonnen  ben  in  2009.  Daarna  volgt  een  samenvatting   van  de  resultaten  uit  het  onderzoek.  Vanaf  pagina  7  vindt  u  het  uiteindelijke  rapport  met   diverse  bijlagen.       Wat  vooraf  ging   In  het  voorjaar  van  2009  nam  ik  enkele  pianolessen  bij  Jeroen  Riemsdijk.  Tien  jaar   eerder  viel  ik  tijdens  een  squashwedstrijd  en  raakte  daarbij  geblesseerd.  Moeizaam   herstel  in  combinatie  met  een  slechte  technische  basis  als  pianist  resulteerde  in   jarenlang  weinig  kunnen  studeren,  veel  uitval  van  functies  van  mijn  rechterhand  en   altijd  pijn.   In  mijn  zoektocht  naar  oplossingen  voor  zowel  mijn  blessure  als  mijn  matige  technische   mogelijkheden  aan  de  piano,  kwam  ik  het  boek  “De  kunst  van  het  Pianospel”  tegen  van   Cornelius  Berkhout  (2009).  Hoewel  ik  veel  van  hetgeen  hij  schreef  niet  doorgronde,   herkende  ik  ook  één  en  ander.  Wat  ik  vooral  herkende  wist  ik  uit  de  paar  lessen  die  ik   van  Berkhouts  leerling  Ben  Smits  kreeg.  Hij  hielp  me  tijdens  de  voorbereiding  van  mijn   eerste  fase  examen  om  een  aantal  technische  blokkades  op  te  lossen  in  het  repertoire   dat  ik  studeerde.  De  weg  naar  Jeroen  is  een  korte,  immers  hijzelf  is  weer  een  pianist   opgeleid  door  Ben  Smits  en  auteur  van  het  boek  “The  golden  fingerstechnique”   (Riemsdijk,  2007).     Aanleiding   Tijdens  die  paar  lessen  bij  Jeroen  ontstond  de  mogelijkheid  om  weer  piano  te  kunnen   spelen  met  veel  minder  pijn  en  hinder  van  mijn  blessure.  Tegelijkertijd  kreeg  ik  meer   kennis  over  techniek  en  zodoende  ook  meer  vragen  daarover.  Ik  kon  me  niet  voorstellen   dat  ik  de  eerste  was  die  zo  moest  zoeken  naar  de  antwoorden  zodat  ze  bij  mij  pasten.  Zo   begon  mijn  denken  over  hoe  het  mogelijk  zou  zijn  om  kennis  die  pianisten  opdeden  over   techniek,  veel  toegankelijker  zou  zijn  voor  anderen.  Ik  dacht  daarbij  nadrukkelijk  niet   aan  een  pianistische  school,  maar  eerder  aan  een  vorm  die  de  scholen  zou  overstijgen.   Zonder  dat  ik  het  op  dat  moment  direct  doorhad,  kreeg  ik  zo  het  onderwerp  voor  het   onderzoek  waarvan  dit  het  rapport  is  in  handen.  Het  doen  van  dit  onderzoek  in  een   masteropleiding  bood  me  een  vorm  om  er  ook  daadwerkelijk  handen  en  voeten  aan  te   kunnen  geven.  Inmiddels  is  duidelijk  dat  deze  opleiding  me  ook  ruimschoots  voedt  in   mijn  eigen  pianistische  ontwikkeling!     Onderzoeker   Parallel  aan  dit  onderzoek,  was  mijn  persoonlijke  doel  me  te  bekwamen  als   onderzoeker.  Het  uitstroomprofiel  waarbinnen  ik  af  zal  studeren  is  onderzoek.  Dit  is  ook   de  reden  waarom  het  in  wezen  meerdere  onderzoeken  in  één  zijn,  zoals  zal  blijken  uit  de   verschillende  deelvragen.  

 

3  

Een  probleem  waar  ik  vanaf  het  begin  mee  te  maken  heb  gehad,  is  dat  ik  gestart  ben  met   het  doen  van  het  onderzoek  voordat  ik  voldoende  kennis  had  vergaard  om  onderzoek  te   kunnen  beoordelen.  Hoewel  ik  gestreefd  heb  naar  een  zo  wetenschappelijk  mogelijke   benadering,  realiseer  ik  me  dat  de  werkwijze  en  het  eindresultaat  niet  wetenschappelijk   is  te  noemen.     Doordat  ik  eerder  nog  nooit  onderzoek  deed,  en  mijn  kennis  over  onderzoek  nihil  was,   heb  ik  geen  goede  inschatting  kunnen  maken  van  de  tijd  die  het  zou  kosten  om  de   onderzoeksvragen  te  beantwoorden.  Dit  heeft  vooral  grote  gevolgen  voor  de  resultaten   bij  één  van  de  deelvragen  (de  derde).     Dit  neemt  niet  weg  dat  ik  hoop  met  dit  onderzoek  een  bijdrage  te  kunnen  leveren  aan  de   ontwikkeling,  en  het  behoud,  van  pianisten  en  pianoliteratuur.  Ik  wens  U  veel  genoegen   bij  het  lezen  van  dit  rapport.     Joris  van  Loon   Amsterdam/Maastricht,  oktober  2011    

 

4  

Samenvatting     In  dit  onderzoek  zijn  verschillende  vragen  gesteld  om  een  antwoord  te  geven  op  de   vraag  “Op  welke  wijze  kan  de  koppeling  van  een  taxonomie  van  pianistische  technieken   aan  een  ordening  van  repertoire  in  een  database  impliciete  kennis  van  pianisten  (en   pianodocenten)  expliciteren  en  zodoende  breder  toegankelijk  zijn  voor  de  ambachtelijke   ontwikkeling  van  diezelfde  (en  toekomstige)  pianisten?”     In  eerste  instantie  is  door  literatuurstudie  en  expertonderzoek  een  taxonomie   ontwikkeld  die  een  waaier  geeft  van  alle  (veel-­‐)voorkomende  pianistische  technieken.   Deze  taxonomie  is  op  pagina  12  van  dit  rapport  weergegeven.     Conclusies  uit  latere  fases  van  het  onderzoek  zijn  :   • Uit  de  interviews    met  experts  blijkt  dat  er  weinig  behoefte  vanuit  deze  experts  is   naar  een  dergelijke  database.   • Het  is  gebleken  dat  het  mogelijk  is  om  individuele  kennis  van  pianisten  over   pianistische  technieken  door  middel  van  een  taxonomie  te  expliciteren  en   daarmee  ook  te  delen.     • Ook  is  gebleken  dat  een  database  daarvoor  een  aangewezen  techniek  is.  Echter,   de  noodzakelijke  voorwaarden  voor  een  dergelijke  database  zijn  ingewikkeld.     • Met  name  door:  1.  de  grote  tijdsinvestering  die  nodig  is  de  kennis  verzamelen,     • 2.  de  kosten  van  de  technische  middelen  die  nodig  zijn  een  dergelijke  database  te   ontwikkelen,  en     • 3.  de  grote  (en  daarmee  dure?)  tijdsinvestering  voor  een  beheerder  van  de   database.   • Daarbij  komt  nog  dat  wat  betreft  de  wenselijkheid  van  zo’n  database  er  op  dit   moment  geen  eenduidige  antwoorden  zijn.     Aanbevelingen:   De  taxonomie  met  pianistische  technieken  lijkt  een  uitstekend  instrument  voor   educatieve  doeleinden,  of  kan  dienen  als  kapstok  voor  divers  vervolgonderzoek.  Op   grond  van  mijn  concludeer  ik  dat  de  ontwikkeling  van  een  database  die  impliciete   kennis  van  pianisten  toegankelijk  maakt  voor  anderen  weliswaar  interessant  is,  maar   vrijwel  onhaalbaar  door  de  tijdsinvestering  die  nodig  is  en  de  kosten  die  gemaakt  zullen   worden.        

 

5  

 

6  

Inhoudsopgave     Voorwoord                     Samenvatting                     Inhoudsopgave                   Hoofdstuk  1,     Inleiding   Hypothesen                     Onderzoeksvraag                   Deelvragen             Hoofdstuk  2,  Methode   Literatuuronderzoek                 2.1  Methode  deelvraag  1                 2.2  Methode  deelvraag  2                 2.2a  Methode  deelvraag  2a                 2.3  Methode  deelvraag  3         Hoofdstuk  3,  Resultaten   3.1  Literatuuronderzoek/Bureauonderzoek           3.2  Enquêteonderzoek  1                 3.2a  Enquêteonderzoek  2                 3.3  Enquêteonderzoek  3         Hoofdstuk  4,  Conclusies   4.1  Conclusie  deelvraag  1                 4.2  Conclusie  deelvraag  2                 4.3  Conclusie  deelvraag  3                 4.4  Conclusie  hoofdvraag                 4.5  Aanbevelingen                   4.6  Vragen  voor  eventueel  vervolgonderzoek   Bronlijst/literatuur                   Bijlage  1;  Boekverslag  Berkhout               Bijlage  2;  Boekverslag  Brouwer               Bijlage  3;  Boekverslag  Fraser               Bijlage  4;  Boekverslag  Kratzert               Bijlage  5:  Boekverslag  Prentner               Bijlage  6;  Boekverslag  Pressler               Bijlage  7;  enquête  expert  1                 Bijlage  8;  enquête  expert  2                 Bijlage  9;  enquête  expert  3                 Bijlage  10;  enquête  expert  4               Bijlage  11;  enquête  expert  5               Bijlage  12;  enquête  expert  6               Bijlage  13;  enquête  expert  7               Bijlage  14;  enquête  expert  8               Bijlage  15;  verslag  interview  M.  Bartels,  14  februari  2011       Bijlage  16;  Enquête  3                 Bijlage  17;  antwoorden  enquête  3,  bewerkt           Bijlage  18,  resultaten  enquête  3,  onbewerkt           Bijlage  19,  resultaten  enquête  3  bewerkt  naar  leeftijdscategorie    

 

                                                                                 

   3      5      7      9      9      9   11   11   12 12 13   14 14 15 16   21   22   22   24   24   24   25   27   29   31   32   34   36   39   40   40   42   43   44   45   46   48   49   52   55   58  

7  

 

8  

Hoofdstuk  1,  Inleiding     Zoals  in  het  voorwoord  al  beschreven  was  het  primaire  doel  te  onderzoeken  hoe  het   mogelijk  zou  zijn  om  kennis  die  pianisten  opdeden  over  techniek,  veel  toegankelijker   zou  zijn  voor  anderen.  Hoe  kan  pianistische  kennis  gedeeld  worden,  waarbij   nadrukkelijk  niet  gedacht  is  vanuit  een  pianistische  school,  maar  eerder  vanuit  een  vorm   die  de  scholen  zou  overstijgen.       Al  tijdens  het  formuleren  van  dit  onderzoek  ontstond  de  behoefte  het  hoofdonderwerp   “hoe  kun  je  pianistische  kennis  delen”  af  te  bakenen.  Belangrijk  is  dat  het  gaat  over   kennis  van  techniek  (van  het  spelen)  die  impliciet  is.  De  kennis  is  er  wel  bij  de   individuele  pianist,  maar  niet  toegankelijk  voor  een  grotere  groep.  Hooguit  voor  hen  die   in  direct  contact  bijvoorbeeld  door  lessen  gedeeltes  van  die  kennis  aangereikt  krijgen.   Om  het  voor  een  grotere  groep  beschikbaar  te  maken,  moet  dat  wat  impliciet  is,  expliciet   worden.  En  daarvoor  is  het  belangrijk  dat  het  vorm  heeft,  dat  het  gestalte  krijgt.   De  vorm  die  gekozen  is  voor  dit  kennisdelen  is  een  database.  Hierin  kan  kennis   geordend  worden  aan  de  hand  van  vooraf  geformuleerde  criteria.  Daarbij  kan  in  een   database  kennis  kwantitatief  betekenis  krijgen.  Hoe  meer  mensen  dezelfde  input  in  een   database  geven,  hoe  groter  de  kans  is  dat  die  input  breed  gedragen  kennis  is.   De  criteria  waarmee  de  kennis  geordend  wordt,  wilde  ik  zo  vrij  mogelijk  hebben  van  een   pedagogische  visie.  Met  andere  woorden:  Welke  criteria  geven  een  zo  objectief   mogelijke  kapstok  waaraan  een  database  kan  worden  opgehangen?     Ik  ben  daarbij  uitgegaan  van  een  aantal  hypothesen:   1. Het  is  mogelijk  een  taxonomie  van  pianistische  technieken  te  geven  waarbinnen   bijna  alle  voorkomende  pianistisch  technische  vaardigheden  vallen,   onafhankelijk  van  pianistische  scholen.   2. Aan  de  hand  van  een  dergelijke  taxonomie  is  het  mogelijk  om  impliciete  kennis   van  pianisten  via  een  database  te  delen,  expliciet  te  maken.   3. Er  is  behoefte  aan  een  dergelijke  database.     Deze  hypothesen  zijn  uitgangspunt  bij  de  onderzoeksvraag:       Op  welke  wijze  kan  de  koppeling  van  een  taxonomie  van  pianistische  technieken  aan   een  ordening  van  repertoire  in  een  database  impliciete  kennis  van  pianisten  (en   pianodocenten)  expliciteren  en  zodoende  breder  toegankelijk  zijn  voor  de  ambachtelijke   ontwikkeling  van  diezelfde  (en  toekomstige)  pianisten?     Deelvragen:   1.  Welke  taxonomie  van  pianistische  technieken,  geeft  een  waaier  van  technieken   voorkomend  in  de  pianoliteratuur,  ongeacht  welke  opvatting  verschillende  pianistische   scholen  hebben  over  de  wijze  waarop  die  technieken  verworven  worden?     2.  Welke  hypotheses  kunnen  worden  getrokken  uit  interviews  met  gerenommeerde   pianisten  of  pianodocenten  naar  aanleiding  van  het  verzamelde  materiaal?    

 

9  

3.  Welk  pianistische  materiaal  (niveau  4-­‐5  Kloppenburg,  6-­‐9  Wolter)  is  volgens   pianisten  en  pianodocenten  het  meest  passend  bij  het  aanleren  of  uitvoeren  van  een   pianistische  techniek  uit  de  taxonomie?     De  uitkomsten  en  onderbouwing  van  de  gebruikte  methoden  vind  u  in  de  volgende   hoofdstukken.      

 

10  

Hoofdstuk  2,  Methode     Voor  de  beantwoording  van  de  hoofdvraag  en  de  deelvragen  heb  ik  verschillende   methodes  gebruikt.    Kwalitatieve  methodes  die  ik  gebruikt  heb  zijn  literatuuronderzoek   en  bureauonderzoek.  Daarnaast  heb  ik  ook  kwantitatieve  methodes  gebruikt  in   surveyonderzoek,  zowel  via  een  persoonlijke  enquête  onder  experts  als  door  een   respondentenonderzoek.   Ik  zal  alle  gebruikte  methodes  hieronder  beschrijven  gekoppeld  aan  de  (deel)  vraag  die   ik  met  de  methode  probeerde  te  beantwoorden.     Literatuuronderzoek   Verhoeven  (2007)  stelt  dat  over  het  algemeen  literatuuronderzoek  deel  uit  maakt  van   elke  onderzoeksopzet.  Om  me  te  oriënteren  op  eerder  gedaan  onderzoek  en  bestaande   literatuur  over  het  onderwerp  te  vinden,  heb  ik  zogeheten  secundaire  literatuur   onderzocht.  Daarbij  zijn  veel  boeken,  internetsites  en  films  over  pianospelen,  pianisten   en  pianodocenten  door  mijn  handen  gegaan.  Voor  een  deel  kwamen  deze  bronnen   terecht  in  volgend  bureauonderzoek.     2.1  Methode  deelvraag  1  (Bureauonderzoek)   Bij  het  ontwerpen  van  de  taxonomie  van  pianistische  technieken  heb  ik  in  eerste   instantie  bureauonderzoek  gedaan  door  te  bestuderen  welke  technieken  specifiek   genoemd  worden  door  auteurs  die  schrijven  over  piano  (leren)  spelen.  Criterium  daarbij   was  dat  tenminste  3  auteurs  een  bepaalde  techniek  als  zelfstandige  techniek  zouden   noemen  om  in  de  taxonomie  opgenomen  te  worden.  (dit  laatste  is  een  kwantitatieve   variant  in  kwalitatief  onderzoek)  Om  de  taxonomie  te  kunnen  beschrijven  van   pianistische  technieken  heb  ik  de  volgende  boeken  bestudeerd:     -­‐  Berkhout,  C.  (2009).  De  Kunst  van  het  Pianospel.  Den  Haag:  AB  Music  Productions  &   Editions   -­‐  Brouwer,  B.  (2007).  Pianistisch  Perspectief,  Toonaangevende  analyse  van  de   pianotechniek  volgens  de  inzichten  van  Tobias  Matthay.  Budel:  Uitgeverij  DAMON   -­‐  Brown,  W.  (2009)  Menahem  Pressler,  Artistry  in  piano  playing.  Bloomington/Indiana:   Indiana  University  Press   -­‐  Fraser,  A.  (2003).  The  Craft  of  Piano  Playing,  a  New  Approach  to  Piano  Technique.   Lanham,  Maryland,  and  Oxford:  The  Scarcrow  Press,  Inc.   -­‐  Kratzert,  R.  (2002).  Technik  des  Klavierspiels,  Ein  Handbuch  für  Pianisten.  Kassel,   Bärenreiter  Verlag   -­‐  Prentner,  M.  (2005/1903).  Leschetizky’s  Fundamental  Principles  of  Piano  Technique.   Mineola:  Dover  Publications,  Inc.     De  keuze  voor  de  boeken  is  niet  willekeurig.  Aanleiding  voor  het  onderzoek  was  het   boek  van  Berkhout.  Ik  heb  gezocht  naar  andere  auteurs  die,  vaak  pedagogisch,  een   volstrekt  andere  invalshoek  gebruiken  dan  Berkhout.  Daarbij  heb  ik  zowel  andere   historische  literatuur  (Matthay,  Leschetizky),  als  hedendaagse  (Pressler,  Fraser,   Kratzert)  gebruikt.  Weliswaar  is  de  vleugel  al  ruim  honderd  jaar  niet  meer  principieel   veranderd  in  technische  mogelijkheden  voor  de  pianist.  Daarentegen  is  de  tijdgeest  

 

11  

natuurlijk  wel  volstrekt  anders  (maatschappelijk,  sociologisch,  economisch,  cultureel   e.d.)  waardoor  de  achtergrond  van  de  pianist  veranderd  is.   Overigens  heb  ik  naast  al  genoemde  redenen  het  werk  van  Jeroen  Riemsdijk  (2007),  The   Golden  Fingers  Technique,  niet  opgenomen  omdat  ik  student  ben  van  Jeroen.  Hoewel  ik   onvoldoende  in  staat  ben  om  te  oordelen  waar  grenzen  van  wetenschap  liggen,  leek  hier   intuïtief  een  hele  duidelijke  grens.  Het  zou  niet  mogelijk  zijn  met  voldoende  afstand  te   kijken  naar  materiaal  dat  ik  op  het  zelfde  moment  als  pianist  aan  het  bestuderen  was.       2.2  Methode  deelvraag  2  (Enquêteonderzoek  1)   Nadat  ik  vanuit  literatuur  een  voorlopige  taxonomie  ontwierp,  ben  ik  deze  gaan   bespreken  met  acht  experts  middels  een  open  interview  (halfgestructureerd  door   middel  van  topiclijst).  Daarbij  kwamen  in  ieder  geval  de  volgende  vragen  aan  bod:   • In  hoeverre  werk  je  (bewust)  vanuit  een  school  of  methodische  achtergrond?   • Heb  je  een  taxonomie  in  je  hoofd  van  technieken  die  pianisten  volgens  jou   moeten  beheersen  (op  verschillende  niveaus)?   • Welke  technische  vaardigheden  zou  een  leerling  die  bij  jou  komt  eerst  moeten   ontwikkelen?   • Zijn  er  nog  andere  vaardigheden  dan  technische  vaardigheden  naast  muzikale,   organisatorische  en  interpretatievaardigheden?   • Welke  aanvullingen  heb  je  op  de  voorlopige  taxonomie?   Al  deze  experts  zijn  (of  waren)  werkzaam  aan  een  hogeschool  als  hoofdvakdocent  (2),   bijvakdocent  (4)  en/of  methodiekdocent  (6).    De  hogescholen  (zowel  regionaal  als   landelijk)  liggen  verspreid  over  Nederland.  De  experts  werk(t)en  aan  opleidingen  piano,   zowel  klassieke  als  lichte  muziek,  docentopleidingen  en  muziektherapie.  Daarmee  is   getracht  dat  het  onderzoek  extern  valide  is.  Kanttekening  hierbij  is  dat  alle  experts  in  de   eerste  of  tweede  graad  uit  mijn  directe  netwerk  kwamen.  Daarnaast  heb  ik  nog  een   aantal  experts  benaderd  die  ik  niet  zelf,  of  via  een  collega,  kende.  Zij  allen  gaven  geen   respons.   In  alle  interviews  ben  ik,  na  een  kennismaking  en  introductie,  gestart  met  een  aantal   vragen  pianistische  techniek  in  het  algemeen.  Daarna  hebben  we  steeds  ingezoomd  op   het  voorkomen  van  deze  technieken  in  de  literatuur  en  of  lespraktijk.  Om  ten  slotte  te   komen  op  de  vraag  hoe  volledig  de  ontwikkelde  taxonomie  werd  gevonden.  Daarbij   kwam  aan  de  orde  hoe  en  op  welke  wijze  deze  taxonomie  ingezet  kan  worden  bij   kennisdelen  of  piano-­‐onderwijs.     2.2a  (Ad  hoc  ingevoegde)  methode  deelvraag  2  (Enquêteonderzoek  2)   Mede  als  gevolg  van  de  resultaten  die  uit  het  eerste  enquêteonderzoek  (deelvraag  2)   kwamen,  heb  ik  ad  hoc  nog  een  enquêteonderzoek  gehouden.  Ditmaal  specifiek  over   databasetechniek  en  databases  die  in  het  verleden  zijn  opgezet  door  pianisten.  Hiervoor   heb  ik  twee  pianisten  geïnterviewd  die  zich  tijdens  hun  loopbaan  intensief  hebben   beziggehouden  met  databases  rondom  pianoliteratuur.  Ik  ben  met  hen  in  contact   gekomen  via  de  EPTA  (european  pianoteachers  association).   Omdat  de  vragen  die  uitgangspunt  waren  voor  deze  interviews  ontstonden  uit  de   analyse  van  de  gegevens  van  het  expertonderzoek,  heb  ik  de  methode  van  deze   interviews  pas  in  volgend  hoofdstuk  beschreven.    

 

12  

2.3  Methode  deelvraag  3  (Enquêteonderzoek  3)   Middels  een  vragenlijst  die  verspreid  is  via  internet  heb  ik  tot  slot  nog  een  korte  enquête   gehouden  onder  pianisten.  Het  doel  van  deze  enquête  was  meerledig.  In  de  eerste  plaats,   zou  dit  de  hoofd-­‐  onderzoekstechniek  zijn  om  een  toekomstige  database  zoals  genoemd   in  de  hoofdvraag  en  derde  deelvraag  te  kunnen  opbouwen.  Daarnaast  wilde  ik  ook  de   hypothese  toetsen  die  gaandeweg  het  onderzoek  was  ontstaan  (Is  het  qua   tijdsinvestering  haalbaar  een  database  te  ontwikkelen?).     Deze  enquête  (surveyonderzoek)  had  als  doel  verschillende  vragen  te  beantwoorden:   • Herkennen  pianisten  (uitvoerend  en  docerend)  de  ontworpen  taxonomie?   • Zijn  er  aanvullingen  op  de  taxonomie  die  significant  vaak  worden  genoemd?   • Welk  beeld  geeft  deze  enquête  over  de  te  verzamelen  data  voor  een  database?   • Hoeveel  tijd  willen  respondenten  in  de  toekomst  besteden  aan  het  verzamelen   van  data  voor  een  database?   Er  is  gekozen  voor  een  internetinterview  waarbij  aan  pianisten  een  enquête  is   afgenomen.  Een  oproep  in  het  vakblad  van  de  EPTA  leverde  slechts  twee  reacties.   Daarom  is  de  uitnodiging  om  deel  te  nemen  aan  deze  enquête  via  mail  aan  collega   pianisten  gestuurd,  met  daarbij  het  verzoek  de  uitnodiging  ook  weer  door  te  sturen  naar   collega’s.   De  volledige  vragenlijst  is  bijgevoegd  als  bijlage  16.    

 

13  

Hoofdstuk  3,  Resultaten     Hieronder  zal  ik  van  zowel  het  bureauonderzoek  als  de  drie  enquêtes  de  resultaten   weergeven.  Om  dit  overzichtelijk  te  houden,  heb  ik  boekverslagen  en  de  samenvattingen   van  expertinterviews  als  bijlage  opgenomen.     3.1.  Literatuuronderzoek/bureauonderzoek   Na  het  bestuderen  van  de  genoemde  zes  publicaties,  ben  ik  tot  de  volgende  voorlopige   taxonomie  gekomen:   • 5  vingerspel  (legato)   • toonladders   • tertsen  /  sexten   • octaven   • staccato   • akkoorden  (en  omkeringen)   • gebroken  akkoorden  (lang  /  kort)   • sprongen   • repetitie   • trillers  /  versieringen     De  bestudeerde  literatuur  heb  ik  verwerkt  in  boekverslagen  (bijlage  1-­‐6).  Daarbij  heb  ik   getracht  de  essentie  van  het  boek  (kwalitatief  onderzoek)  met  enkele  opmerkelijke   citaten  weer  te  geven.  De  meeste  auteurs  behandelen  pianistische  techniek  vanuit  een   specifieke  school.  Met  andere  woorden;  zij  richten  hun  aandacht  op  hoe  je  iets  voor   elkaar  krijgt.  Ik  heb  dat  “iets”  proberen  los  te  koppelen  van  het  “hoe”  door  systematisch   onderscheid  te  maken  tussen  methode  en  techniek.     Terugkijkend  op  deze  fase  uit  het  onderzoek,  betreur  ik  het  dat  ik  geen  kwantitatieve   tabel  bijgehouden  heb.  Dit  zou  bij  uitstek  een  middel  geweest  zijn  om  weer  te  geven   welke  pianistische  techniek  in  welk  boek  genoemd  werd  (en  mogelijk  hoe  vaak).       3.2.  Enquêteonderzoek  1   Naar  aanleiding  van  de  acht  expertinterviews  (zie  bijlage  7-­‐14)  die  ik  heb  gehouden   ontstond  de  volgende  definitieve  taxonomie  van  pianistische  technieken:   • Vijf-­‐vingerspel  (legato)   • Toonladders   • Tertsen  /  sexten   • Octaven   • Akkoorden,  vast  aangeslagen  (incl.  omkeringen)   • Akkoorden,  lang-­‐  en  kortgebroken   • Sprongen   • Staccato   • Trillers/versieringen   • Repetitie   • Dynamische  variatie   • Pedaalgebruik  

 

14  

Wijzigingen  ten  aanzien  van  de  eerste  taxonomie  heb  ik  alleen  doorgevoerd  als  ze  door   ten  minste  2  experts  expliciet  werden  genoemd.     Daarnaast  bleek  dat  alle  geïnterviewden  weliswaar  belangstelling  hadden  voor  het   onderzoek  dat  ik  aan  het  doen  was,  maar  aangaven  dat  ze  niet  verwachtten  dat  een   database  met  pianistisch  repertoire  gerangschikt  naar  specifieke  pianistische  techniek   en  moeilijkheid  hen  persoonlijk  veel  zou  opleveren.  Al  tijdens  de  interviews  realiseerde   ik  me  dat  hiermee  de  interne  validiteit,  op  dit  punt,  kritiek  was.  De  vraag  is  in  hoeverre   de  ondervraagden  sociaal  wenselijk  antwoord  gaven.  Ik  bedoel  hiermee  geenszins  de   integriteit  van  de  ondervraagden  in  twijfel  te  trekken.  Wel  erken  ik  dat  de  wens  van  mij   als  interviewer  om  een  database  te  ontwikkelen  van  grote  invloed  kan  zijn  op  de  mate   van  belangstelling  om  kennis  te  nemen  van  die  database.  Achteraf  gezien  is  op  dit  punt   de  gebruikte  methode  van  het  open  interview  minder  geschikt.   Interessant  daarbij  is  dat  alle  (!)  geïnterviewden  aangegeven  hebben  dat  ze  ondanks   belangstelling,  geen  behoefte  hadden  in  een  dergelijke  database.     Door  de  gekozen  methode,  open  interview,  hebben  alle  experts  veel  informatie  gegeven   die  bruikbaar  was  voor  dit  onderzoek.  Het  heeft  mij  als  pianist  in  opleiding  ook  een  rijke   ervaring  gegeven.  Alle  interviews  waren  bijzondere  ontmoetingen  met  pianisten.  Dat  dit   mij  zeer  geïnspireerd  heeft  om  me  verder  in  te  zetten  voor  de  piano  en  het  behoud  van   pianospelen,  is  een  onverwacht  maar  voor  mij  positief  bijeffect.   Nadeel  van  de  gekozen  methode  was  dat  de  interviews  niet  afgebakend  waren  in  tijd.   Zowel  het  afnemen  van  het  interview,  als  het  terugluisteren  van  de  gemaakte  opname  en   het  verwerken  van  de  gegevens  waren  een  enorme  tijdsinvestering.       3.2a.  Enquêteonderzoek  2   Door  de  geringe  behoefte  aan  een  database,  met  pianistische  technieken,  die  bleek  uit   het  expertonderzoek,  ontstond  de  vraag  naar  de  wenselijkheid  voor  een  dergelijke   database.  Tot  dit  moment  in  het  onderzoek  ben  ik  uitgegaan  van  de  hypothese  dat  deze   database  wenselijk  zou  zijn  voor  het  werkveld.   Met  deze  informatie  in  mijn  achterhoofd,  nam  ik  in  november  2010  deel  aan  het   jaarlijkse  symposium  georganiseerd  door  EPTA-­‐Nederland.  Daar  ontmoette  ik  diverse   pianisten  die  in  het  verleden  intensief  betrokken  waren  geweest  bij  de  ontwikkeling  van   databases  rondom  pianoliteratuur  gerangschikt  naar  stijl  en  moeilijkheidsgraad.  Los  van   de  vraag  -­‐  over  “hoe  überhaupt  de  piano  in  de  toekomst  in  Nederland  behouden  kon   blijven”  -­‐  die  tijdens  het  symposium  gonsde,  besloot  ik  met  F.  Wiebenga  en  Maddie   Bartels  een  open  interview  te  houden.  Het  betreft  hier  een  ongestructureerd  ofwel   diepte-­‐interview.  Er  was  maar  één  hoofdvraag  waardoor  ieder  interview  anders   verloopt,  afhankelijk  van  de  respondent  (Verhoeven  2007).   De  centrale  vraag    was:  “Op  welke  wijze  is  in  het  verleden  gewerkt  aan  de   totstandkoming  van  databases  rondom  pianoliteratuur.”  Daarnaast  was  ik  benieuwd   naar  het  gebruik  van  die  databases.    (verslag  van  het  interview  met  M.  Bartels,  door   haarzelf  geaccordeerd,  zie  bijlage  15)   Uitkomsten  uit  deze  interviews  zijn:   • Er  is  in  het  verleden  vanuit  het  RIM  (repertoire  informatiecentrum  muziek)  veel   geld  en  tijd  gestoken  in  het  verzamelen  en  ordenen  van  pianistisch  repertoire.  

 

15  

• • • •

Bijna  twee  decennia  lang  werkten  verschillende  mensen  binnen  het  RIM  aan  een   catalogus.   Deze  werd  in  de  jaren  90  samengevoegd  met  andere  catalogi  van  MCO   (muziekcentrum  van  de  omroep)  Donemus  en  Gaudeamus.   Een  precieze  tijdsinvestering  is  niet  te  noemen.  Vele  duizenden  uren  werden   besteed  om  deze  catalogi  te  bouwen.   De  catalogi  worden  nauwelijks  gebruikt  (in  bezit  van  privédocenten  zoals  F.   Wiebenga),  of  staan  voor  publiek  ontoegankelijk  opgeborgen  (Openbare   bibliotheek  Amsterdam).  

  3.3.  Enquêteonderzoek  3   Uit  het  internet  interview  komen  de  volgende  data:     -­‐ 41  mensen  hebben  het  onderzoek  geopend   -­‐ 24  mensen  hebben  het  onderzoek  ingevuld,  waarvan  14  volledig  en  10   gedeeltelijk.   -­‐ Van  de  24  respondenten  die  het  onderzoek  ook,  gedeeltelijk,  hebben  ingevuld,   zien  we  de  volgende  leeftijdsopbouw,  werkervaring,  werksoort  en  mening  over   de  taxonomie:    

leeftijd  absoluut   80+   61-­‐70   leeftijd  

41-­‐50   20-­‐30   0  

1  

2  

3  

4  

5  

6  

 

totaal  24      

percentage  leeftijd   20-­‐30   31-­‐40   41-­‐50   51-­‐60   61-­‐70  

   

 

 

16  

werkervaring  in  jaren   15  plus  

5-­‐15  jaar  

tot  5  jaar   0  

2  

4  

6  

8  

10  

12  

totaal  24    

 

werkervaring  in  %  

tot  5  jaar   5-­‐15  jaar   15  plus  

 

      dm   muziekschool   dm  vakschool   dm  privé   uitvoerend   geen-­‐v-­‐allen   totaal  

werksoort  

 

percentage   7   5   15   16   1   24  

29,2%   20,8%   62,5%   66,7%   4,2%   183,3%  

   

 

17  

werksoort   GvA   uitvoerend   dm  prive   dm  vakschool   dm  muziekschool   0  

2  

4  

6  

8  

10  

12  

14  

16  

totaal  23   Omdat  dit  weinig  laat  zien  over  de  verdeling  dm,  dm+um  en  um,  de  volgende  grafiek:    

   

werksoort  in  %  

dm   dm  +  um   um  

 

totaal  23      

mis  je  iets  in  de  taxanomie?  

nee  

ja   0  

totaal  20      

 

2  

4  

6  

8  

10  

12  

 

18  

De  volgende  punten  zijn  gegeven  als  aanvulling  op  de  taxonomie:   uitkomende  stemmen  in  1  hand   ongelijke  ritmes  in  1  hand   aanslagtechniek  in  het  algemeen   De  meeste  van  de  12  punten  vallen  onder  elementaire  techniek.  Die  kun  je  naar   believen  uitbreiden.  Het  ligt  er  aan  of  je  onderscheid  maakt  tussen  meer  beginners  en   gevorderden.  Beginners  bijvoorbeeld  onafhankelijkheid  van  links  rechts.  Ook   bijvoorbeeld  tot  touche  (meer  minder  gewicht)  En  polyfonie,  links  rechts  alteratie;   kleuren  in  1  hand,  dus  bijvoorbeeld  meer  duim  of  pink.   jeu  perlé   non  legato   tremolo's   polyritmiek  (2  tegen  3,  3  tegen  4)   klankkleur   timbre   toucher   klankvorming   ongelijke  ritmes  in  2  handen   uitkomende  melodieën   begeleiding   toonvorming   gebruik  van  armgewicht   houding   coördinatie  l/r   akkoorden  met  dynamische  variatie  in  1  hand       De  volgende  stukken  zijn  genoemd  (Wilt  u  één  compositie  noemen  waarbij  op  niveau  4-­‐ 5  (Kloppenburg)  of  6-­‐9  (Wolter)  specifiek  het  spelen  van  tertsen  wordt  getraind  in  een   muzikaal  interessante  context?  Noemt  u  componist  en  opusnummer  en/of  titel.):   componist   stuk   opus   Granados   oriëntale     Saint-­‐Saens   6  etudes   op  111/1   Debussy   Petit  Negre     Debussy   etudes  pour  les  tierces     Czerny   Schule  der  gelaufigkeit,  nr  38   op  299/38      

 

19  

tijdsbesteding  korte  termijn   1   7  

7  

<  1  uur   1  -­‐  3  uur   4  -­‐  6  uur  

   

totaal  15,  gemiddeld  1,36  uur      

tijdsbesteding  lange  termijn   1  0  

geen  

6   8  

<  1  uur   1  -­‐  2  uur   3  -­‐  4  uur  

   

totaal  15,  gemiddeld  0,37  uur      

zou  gebruik  maken  van   misschien   nee   ja   0  

   

 

1  

2  

3  

4  

5  

6  

7  

8  

 

20  

Hoofdstuk  4,  Conclusies     Er  zijn  een  aantal  conclusies  te  trekken  uit  de  resultaten  die  gevonden  zijn  in  dit   onderzoek.  Ik  zal  in  de  beantwoording  van  de  onderzoeksvragen  omgekeerd  te  werk   gaan;  beginnend  bij  de  deelvragen.       Conclusie  deelvraag  1:   Welke  taxonomie  van  pianistische  technieken,  geeft  een  waaier  van  technieken   voorkomend  in  de  pianoliteratuur,  ongeacht  welke  opvatting  verschillende  pianistische   scholen  hebben  over  de  wijze  waarop  die  technieken  verworven  worden?     Zowel  uit  literatuuronderzoek,  als  na  interviews  met  experts  komt  de  al  eerder   genoemde  taxonomie  naar  voren.   Echter  in  de  derde  enquête  werd  deze  taxonomie  door  nog  twintig  pianisten  bekeken.   Elf  van  hen  vonden  de  lijst  niet  volledig.  Echter  over  de  aanvullingen  die  werden   gegeven,  valt  één  en  ander  te  zeggen.     Naast  een  aantal  dubbelingen  in  de  aanvullingen,  zijn  er  veel  aanvullingen  die  eenzelfde   begrip  op  verschillende  manieren  omschrijven.  Zo  worden  bijvoorbeeld  touche,  aanslag,   klank  genoemd.     • Men  kan  zich  afvragen  of  touche,  aanslag  en  klank  technische  vaardigheden  zijn   die  afzonderlijk  kunnen  worden  getraind.  Immers  alle  twaalf  technieken  uit  de   taxonomie  kunnen  met  verschillend  touche  of  klankresultaat  worden  uitgevoerd.   Naar  mijn  idee  is  klankresultaat  niet  een  aparte  techniek.  Wel  is  de  controle  over   klank  een  direct  gevolg  van  de  beheersing  van  de  gebruikte  techniek.  (Een   methode  gebruik  je  om  een  techniek  uit  te  voeren.)   • In  de  aanvullingen  is  ook  een  mening/vraag  in  plaats  van  een  techniek  gegeven.   (“  De  meeste  van  de  12……  dus  bijvoorbeeld  meer  duim  of  pink”)   Als  de  mening/vraag,  dubbelingen  en  de  antwoorden  betreffende  touche  uit  de  lijst   gefilterd  worden,  blijft  over:     uitkomende  stemmen  in  1  hand  (melodisch  of  in  akkoorden)   ongelijke  ritmes  in  1  hand   ongelijke  ritmes  in  2  handen   polyritmiek  (2  tegen  3,  3  tegen  4)   Polyfonie   coördinatie  l/r   links  rechts  alteratie/   non  legato   tremolo's   uitkomende  melodieën  (=uitkomende  stemmen)   Begeleiding  (=gevolg  van  uitkomende  stemmen)   gebruik  van  armgewicht   Houding   • Er  zijn  hierbij  diverse  zaken  die  technisch  wel  moeilijk  zullen  zijn,  maar  naar  mijn   mening  niet  als  een  aparte  techniek  aangeduid  kunnen  worden.  Zo  zal  het  laten   uitkomen  van  een  stem  in  een  hand  gebruik  maken  van  5-­‐vingerspel  en/of  

 

21  

• • • •

•

toonladderspel  en  of  staccato.  Dit  geldt  overigens  ook  voor  de  coördinatie  tussen   links  en  rechts.  Absoluut  moeilijkheden  die  getraind  zullen  moeten  worden.   Overigens  net  als  voordracht  of  podiumpresentatie,  die  daarmee  ook  nog  geen   techniek  zijn  geworden.   Tremolo’s  kunnen  onder  versiering  genoemd  worden.   Houding  is  een  voorwaarde  om  piano  te  spelen,  niet  een  zelfstandige  techniek.   Blijven  twee  zaken  over;  non-­‐legato  en  armgewicht.   Non-­‐legato  is  net  als  staccato  spel  een  aanslagvariatie.  Voor  het  bouwen  van  een   database  zou  het  inderdaad  een  los  op  te  nemen  techniek  kunnen  zijn.  Dit  kan  als   vervolgvraag  meegenomen  worden.   Armgewicht.  Dit  is  op  vele  fronten  een  lastig  onderwerp.  Uitgangspunt  was  om   tot  een  taxonomie  te  komen  die  los  van  pianistische  school  alle  meest   voorkomende  technieken  geeft.  Hoewel  de  meningen  hierover  zeer  verdeeld  zijn,   kies  ik  er  toch  voor  om  het  gebruik  van  armgewicht  niet  in  de  taxonomie  op  te   nemen  om  die  reden.    

    Conclusie  deelvraag  2:   Welke  hypotheses  kunnen  worden  getrokken  uit  interviews  met  gerenommeerde   pianisten  of  pianodocenten  naar  aanleiding  van  het  verzamelde  materiaal?   • Experts  hebben  weinig  behoefte  aan  een  dergelijke  database.   • Pianisten  zullen  waarschijnlijk  met  belangstelling  naar  een  ontwikkelde  database   kijken  (niemand  gaf  aan  geen  belangstelling  te  hebben!)   • De  kans  bestaat  dat  de  vragen  over  het  gebruik  van  een  database  positiever   beantwoord  zijn  dan  in  werkelijkheid  het  geval  is.  Dit  omdat  databases  die  in  het   verleden  ontwikkeld  zijn,  niet  tot  nauwelijks  worden  gebruikt.  Deze  positieve   beantwoording  kan  te  maken  hebben  met  de  welgezindheid  naar  de  interviewer   toe.         Conclusie  deelvraag  3:   Welk  pianistische  materiaal  (niveau  4-­‐5  Kloppenburg,  6-­‐9  Wolter)  is  volgens  pianisten   en  pianodocenten  het  meest  passend  bij  het  aanleren  of  uitvoeren  van  een  pianistische   techniek  uit  de  taxonomie?     Het  antwoord  op  deze  vraag  zal  zeer  summier  zijn.  Dit  heeft  met  verschillende  redenen   te  maken  die  voortkomen  uit  de  verschillende  enquêtes.  Ik  zal  de  redenen  hieronder   noemen.  Overigens  blijkt  uit  de  3e  enquête  dat  er  wel  materiaal  is,  dat  in  een  database   gezet  kan  worden.   • Hoewel  er  aangegeven  wordt  dat  er  gebruik  zal  worden  gemaakt  van  een   database  op  het  moment  dat  die  ontwikkeld  is,  wordt  er  nauwelijks  of  geen   gebruik  gemaakt  van  databases  die  in  het  verleden  ontwikkeld  zijn.  Mogelijke   vervolgvraag  is  of  een  database  die  ingericht  is  naar  technische  vaardigheid  een   ander  gebruik  zou  geven  dan  de  databases  die  al  bestaan  en  ingericht  zijn  naar   algemene  technische  moeilijkheid.   • Uit  ervaringen  bij  het  RIM  blijkt  dat  een  database  opbouwen  vele  duizenden  uren   kost.  Als  we  fictief  uitgaan  van  3000  uur  (1500  als  start  en  daarna  nog  1500  in  

 

22  

het  jaar  erna),  en  we  koppelen  dat  aan  de  indicatie  die  pianisten  in  de  3e  enquête   hebben  gegeven,  dan  zijn  voor  de  1e  1500  uur  1094  pianisten  nodig  (gemiddeld   1,37  uur)  en  voor  de  2e  1500  uur  ruim  4000  pianisten  nodig.  Ik  voorzie  de  nodige   problemen  om  een  dergelijk  grote  groep  pianisten  te  verzamelen,  laat  staan  het   werk  te  coördineren.  (extrapolatie  van  de  gegevens  uit  de  derde  enquête  is   natuurlijk  niet  zuiver.  We  weten  niet  hoeveel  pianisten  er  zijn  (in  Nederland).  Er   kan  dus  onmogelijk  gesteld  worden  of  15  pianisten  een  representatieve   steekproef  is.  Ik  verwacht  het  echter  niet.   • Om  tot  een  database  te  komen  die  niet  alleen  een  verzameling  is  van  repertoire,   maar  door  een  standaard-­‐normaal-­‐verdeling  ook  kennis  deelt  van  pianisten  over   of  meerdere  pianisten  dit  materiaal  bruikbaar  vinden,  is  een  enorme  hoeveelheid   data  nodig.  Ook  hier  heeft  extrapolatie  uit  de  onderzoeksgegevens  weinig   betekenis.  Echter  het  geeft  een  lage  verwachting  over  de  haalbaarheid  van  een   dergelijk  project.   • Om  een  database  te  vormen  die  op  basis  van  vrijwillige  deelname  met  kennis   over  pianistische  repertoire  gevuld  wordt,  is  techniek  nodig  die  redelijk   gecompliceerd  is.  Er  zou  daarvoor  een  beheerder  nodig  zijn  die  veel  kennis  heeft   van  de  software.  Bijvoorbeeld  moet  er  een  administratie  zijn  waarbij  deelnemers   via  een  inlogcode  toegang  tot  het  systeem  krijgen  om  de  informatie  betrouwbaar   te  laten  zijn  (o.a.  dat  er  geen  dubbelingen  in  komen).     • Dan  nog,  is  het  een  gevoelig  systeem  omdat  controle  over  de  ingevulde  gegevens   bijna  niet  haalbaar  is.  Kan  een  deelnemer  meerdere  inlognamen  krijgen  en   daarmee  de  uitkomsten  van  de  data  beïnvloeden?  Op  welke  wijze  wordt  de   veronderstelde  vakkennis  van  de  deelnemer  getoetst?  Moeten  er  bewijzen   overhandigd  worden  waaruit  de  kennis  blijkt,  zoals  een  diploma?   • Het  was  niet  eenvoudig  om  pianisten  te  vinden  die  mee  wilden  werken  aan  de   derde  enquête.  De  aangewezen  organisatie  die  beschikt  over  een  bestand  met   pianisten  in  Nederland  is  de  EPTA.  Zij  waren  uiterst  bereid  om  mee  te  werken  bij   de  plaatsing  van  een  oproep  in  het  vakblad.  In  deze  oproep  werden  pianisten   uitgenodigd  deel  te  nemen  aan  dit  onderzoek.  Er  waren  2  respondenten.  De  EPTA   wilde  niet  haar  adresbestand  vrij  geven  waardoor  ik  pianisten  uit  het  bestand   persoonlijk  kon  aanschrijven.  Ik  heb  uiteindelijk  alleen  gedurfd  de  pianisten  uit   mijn  directe  contacten  aan  te  schrijven  (63  personen).  Van  heb  zijn  er  diversen   geweest  die  de  uitnodiging  weer  hebben  doorgestuurd.  Van  hen  die  hun   mailadres  hebben  achtergelaten  (7)  behoorden  er  slechts  3  tot  mijn  persoonlijke   contacten.   N.B.  Wanneer  de  resultaten  uit  de  derde  enquête  gelezen  worden  waarbij  een   differentiatie  is  gemaakt  in  leeftijdsopbouw,  dan  zien  we  (bijlage  19):   • Dat  er  vaker  iets  in  de  ontwikkelde  taxonomie  gemist  wordt  naarmate  de   respondent  jonger  is,  en  minder  werkervaring  heeft.   • Dat  de  bereidheid  om  tijd  te  investeren  toeneemt  naarmate  de  respondent  ouder   wordt,  zowel  op  korte  als  op  lange  termijn.      

 

23  

Conclusie  hoofdvraag:   “Op  welke  wijze  kan  de  koppeling  van  een  taxonomie  van  pianistische  technieken  aan   een  ordening  van  repertoire  in  een  database  impliciete  kennis  van  pianisten  (en   pianodocenten)  expliciteren  en  zodoende  breder  toegankelijk  zijn  voor  de  ambachtelijke   ontwikkeling  van  diezelfde  (en  toekomstige)  pianisten?”     • Het  is  duidelijk  gebleken  uit  de  derde  enquête  dat  het  mogelijk  is  om  individuele   kennis  van  pianisten  over  pianistische  technieken  door  middel  van  een   taxonomie  expliciet  kan  worden  en  daarmee  kan  worden  gedeeld.     • Ook  dat  een  database  daarvoor  een  aangewezen  techniek  is.  Echter,  de   voorwaarden  die  nodig  zijn  om  zo’n  database  te  ontwikkelen,  zijn  ingewikkeld.     • Met  name  door  de  grote  tijdsinvestering  die  nodig  is  de  kennis  verzamelen,     • de  kosten  van  de  technische  middelen  die  nodig  zijn  een  dergelijke  database  te   ontwikkelen  en     • de  enorme  (dure?)  tijdsinvestering  voor  een  beheerder  van  de  database.   • Daarbij  komt  nog  dat  wat  betreft  de  wenselijkheid  van  zo’n  database  er  op  dit   moment  geen  eenduidige  antwoorden  te  geven  zijn.     Aanbevelingen:   De  taxonomie  met  pianistische  technieken  lijkt  een  uitstekend  instrument  voor   educatieve  doeleinden,  of  kan  dienen  als  kapstok  voor  divers  vervolgonderzoek.  Op   grond  van  mijn  concludeer  ik  dat  de  ontwikkeling  van  een  database  die  impliciete   kennis  van  pianisten  toegankelijk  maakt  voor  anderen  weliswaar  interessant  is,  maar   vrijwel  onhaalbaar  door  de  tijdsinvestering  die  nodig  is  en  de  kosten  die  gemaakt  zullen   worden.       Vragen  voor  eventueel  vervolgonderzoek:   • Zou  een  database  die  ingericht  is  naar  technische  vaardigheid  een  andere   frequentie  van  gebruik  geven  dan  de  databases  die  al  bestaan  en  ingericht  zijn   naar  algemene  technische  moeilijkheid?   • Op  welke  manier  kan  speelwijze  (legato,  staccato,  portato)  eenduidig  in  de   taxonomie  opgenomen  worden?   • Op  welke  wijze  kan  de  betrouwbaarheid  van  data  die  gegeven  worden  door   pianisten  betrouwbaar  worden  gemaakt?   • Voor  het  geval  dat  er  in  de  toekomst  toch  een  wens  zou  bestaan  voor  een   dergelijke  database,  lijkt  het  goed  om  een  groot  marktonderzoek  te  doen  om  de   gegevens  betreffende  wenselijkheid,  haalbaarheid  en  investeringsbereidheid.   Hiermee  kan  een  beter  onderbouwd  beeld  van  de  werkelijkheid  gegeven  worden   op  basis  van  de  geldigheid  van  de  steekproef.  Tevens  kan  daardoor  invloed   worden  uitgeoefend  op  de  wenselijkheid.   • In  het  geval  dat  een  database  toch  ontwikkeld  zou  worden,  is  het  van  groots   belang  een  plan  te  maken  met  betrekking  tot  de  wijze  waarop  potentiële   deelnemers  bereikt  kunnen  worden.  Daarbij  is  het  verstandig  mee  te  nemen  dat   het  erop  lijkt  dat  jonge  respondenten  minder  bereidheid  hebben  een   tijdsinvestering  te  doen.  Daarbij  herkennen  zij  (door  kleinere  werkervaring)  zich   minder  in  de  ontwikkelde  taxonomie.  

 

24  

Bronlijst/literatuurlijst/begrippen     Verantwoording   Bij  het  schrijven  van  dit  rapport  is  ervoor  gekozen  om  alleen  daar  waar  letterlijke   citaten  zijn  gebruikt  direct  in  een  voetnoot  te  verwijzen.  Overige  literatuur  die  gebruikt   is,  alsook  een  lijst  met  geraadpleegde  websites,  is  opgenomen  in  deze  bijlage.       Geraadpleegde  literatuur:     Agresti,  A.  and  Franklin,  C.  (2008).  Statistics:  The  art  and  science  of  learning  from  data.   Upper  Saddle  River,  NJ:  Pearson  Higher  Education     Berkhout,  C.  (2004/2009).  De  Kunst  van  het  Pianospel.  Den  Haag:  AB  Music  Productions   &  Editions     Bree,  M.  (1902).    The  Groundwork  of  the  Leschetizky  Method,  New  York:  Haskell  House   Publishers  LTD.     Brouwer,  B.  (2007).  Pianistisch  Perspectief,  Toonaangevende  analyse  van  de   pianotechniek  volgens  de  inzichten  van  Tobias  Matthay.  Budel:  Uitgeverij  DAMON     Brown,  W.  (2009)  Menahem  Pressler,  Artistry  in  piano  playing.  Bloomington/Indiana:   Indiana  University  Press     Fraser,  A.  (2003).  The  Craft  of  Piano  Playing,  a  New  Approach  to  Piano  Technique.   Lanham,  Maryland,  and  Oxford:  The  Scarcrow  Press,  Inc.     Harris,  M,  Hoyle,  R  and  Judd,  C  (2002).  Research  Methods  in  Social  Relations.  London:   Wadsworth,  Thomsom  Learning     Kloppenburg,  W.  (1986).  Nieuwe  leergang  voor  het  piano-­‐onderwijs.  Amsterdam:   Broekmans  &  Van  Poppel     Kloppenburg,  W.  (1992).  Pianomethoden  van  de  20ste  eeuw.  Amsterdam:  Broekmans  &   Van  Poppel     Kratzert,  R.  (2002).  Technik  des  Klavierspiels,  Ein  Handbuch  für  Pianisten.  Kassel,   Bärenreiter  Verlag     Prentner,  M.  (2005/1903).  Leschetizky’s  Fundamental  Principles  of  Piano  Technique.   Mineola:  Dover  Publications,  Inc.     Riemsdijk,  J.  (2007).  The  golden  fingerstechnique,  The  art  of  pasagework  for  pianists.     Noble  Goose  Books     Schäfer-­‐Dumstorff,  I.  (1945).  Dirk  Schäfer,  Het  Klavier.  Amsterdam:  Wereldbibliotheek   N.V.     Verhoeven,  N.  (2007).  Wat  is  onderzoek?.  Den  Haag/Amsterdam:  Boomonderwijs    

25  

    Wolters,  K.  (1994),  Handbuch  der  Klavierliteratur  zu  zwei  Händen.  Zürich/Mainz:   Atlantis  Musikbuch-­‐Verlag     Geraadpleegde  websites:   www.pianotechnique.net   www.eptanederland.nl   http://alanfraser.net/   http://www.thegoldenfingerstechnique.com/212/?91   www.pianostreet.com   http://www.rudolfkratzert.com/ueber_mich/    

 

26  

  Bijlage  1;  Boekverslag     Cornelius  Berkhout,  De  Kunst  van  het  Pianospel,  2004,  ISBN  90-­‐808920-­‐1-­‐7     Opbouw  boek:   217  pagina’s.  Geschreven  door  Berkhout.  Ben  Smits  en  Albert  Brussee  brachten  zijn   manuscript  uit.   Boek  bestaat  uit  17  hoofdstukken  van  auteur  met  voorwoord,  inleiding,  verantwoording   en  bijlagen  van  anderen.  Hij  werkt  daarbij  vanuit  een  eerste  beeld  over  “algemene   techniek”  en  “tonisatie”  van  kleine  beweging  (5-­‐vingerspel)  naar  steeds  groter   (octaven).  Daarna  nog  het  glissando,  staccato  en  drie  hoofdstukken  gewijd  aan   kunstenaarschap.     Over  de  auteur:   Rotterdam  (1892)  Amsterdam  (1958)   Eerste  pianolessen  van  Douwe  Owens.  Daarna  student  van  Dirk  Schäfer.   Concertcarriere  van  1915  tot  1938  (einde  wegens  hoofdpijnen)   Hoofdleraar  muzieklyceum  Amsterdam  vanaf  1921   Conservatorium  van  Amsterdam  vanaf  1942     Citaten:   “De  vele  pianomethoden  hebben  het  de  jonge  kunstenaar  nodeloos  moeilijk  gemaakt   omdat  de  verschillende  principes  ervan  berusten  op  individuele  denksystemen,  die   altijd  begrensd  zijn.  Om  een  juist  begrip  te  krijgen  van  de  pianistiek  zal  met  tot  zichzelf   moeten  terugkeren  om,  door  logisch  denken,  de  bewegingsvoorwaarden  te  ontdekken   van  de  creatieve  natuur  zelf  en  deze,  al  werkende,  in  overeenstemming  te  brengen  met   zijn  subjectieve  mogelijkheden”     “In  het  dagelijks  leven  fixeren  we  onophoudelijk  zonder  er  bij  na  te  denken.  Indien  we   bijvoorbeeld  ‘gewoon’  op  de  grond  staan,  dan  is  dat  uitsluitend  het  gevolg  van  de  fixatie   van  onze  gewrichten.  We  hebben  daarbij  echter  nooit  een  gevoel  van  stijfheid  of   krampachtigheid.  Integendeel,  we  staan  vrij,  vast  en  soepel.  Zouden  wij  hierin   ontspanning  willen  brengen,  dan  zouden  wij  als  een  meelzak  in  elkaar  ploffen,  zoals  bij   een  bezwijming  gebeurt  (het  moment  van  het  loslaten  der  fixatie).  Fixatie  en   krampachtigheid  zijn  nooit  synoniem.  Treedt  er  overmatige  stijfheid  op,  dat  is  dat  het   gevolg  van  ziekelijke  overdrijving  of  onmacht.”     “Het  streven  naar  een  vooraf  bepaald  doel  in  een  tijdslimiet  van  slechts  enkele  jaren,   zoals  bij  eindexamens  op  conservatoria  het  geval  is,  spoort  de  student  veelal  aan  tot  het   verkrijgen  van  u  i  t  e  r  l  i  j  k  e    resultaten  en  laat  hem  geen  tijd  voor  geduld  en   bezinning.”     Algemeen  over  techniek   Hij  noemt:     5-­‐vingerspel   toonladders   gebroken  drieklanken   septiemakkoorden  

 

27  

tertsen   sexten   octaven   vastaangeslagen  akkoorden   glissando   staccato     Specifiek  over:   5-­‐vingerspel   “In  een  vertraagde  film  zien  we  duidelijk  dat  de  vingers  uiteindelijk  het  contact  leggen   […]  hetgeen  hoofdzakelijk  neerkomt  op  verticale  beweegkracht  en  horizontaal   uitspannen  […]  Slagkracht  en  drukkracht  –  volmaakte  beheersing  der  antagonisten  –   balancerend  evenwicht.   Het  gaat  er  in  de  eerste  plaats  om  de  traagheid  van  de  spiercontracties  van  de   antagonisten  tot  grotere  activiteit  aan  te  vuren.   Toonladders   “Toonladders  mogen  pas  geoefend  worden  wanneer  er  een  eminente  samenwerking  is   bereikt  tussen  de  vingers  onderling.”   In  principe  bouwt  Berkhout  alle  toonladders  op  in  een  systeem  van  stamtoonladders   waarbij  de  4e  vinger  (links  en  rechts  gespiegeld)  op  een  logische  zwarte  toets  komen.  Zo   heeft  iedere  toonladder  een  groepje  1-­‐2-­‐3  en  een  groepje  1-­‐2-­‐3-­‐4  (niet  perse  op  de   grondtoon)  en  hoeven  deze  twee  alleen  aan  elkaar  gesmeed  te  worden.   gebroken  drieklanken   Berkhout  onderscheidt  kort-­‐  en  langgebroken  drieklanken.   De  kortgebroken  waarbij  de  knokkels  moeten  blijven  “staan”  zodat  stevigheid  en   gewichtsverplaatsing  van  de  ene  naar  de  andere  mogelijk  is.   “Langgebroken  drieklanken  zijn,  pianotechnisch  gesproken,  toonladders  in  wijde   ligging.”  Hij  beschrijft  vervolgens  de  werkwijze  van  Theodor  Wiehmayer  (bron   onbekend).   tertsen   Anders  dan  bij  passagespel  waarbij  de  hand  en  arm  hun  rustpunt  op  één  vinger  vinden,   komen  die  nu  op  twee  pijlers  te  staan.  Daardoor  is  het  balanceervlak  minder  labiel.     Legato  verbindingen  worden  mogelijk  door  schijnlegato  waarbij  de  pols  de  beweging   overneemt  zodat  de  hand  niet  hoeft  te  verkrampen.   Sexten   Doordat  de  ligging  wijder  is  dan  bij  tertsen  is  het  speelapparaat  stabieler  en  daardoor   minder  vrij.  Belangrijk  is  dat  de  hand  haar  spankracht  niet  te  boven  gaat.  Er  zijn  allerlei   oefeningen  die  de  moeite  waard  zijn.  Echter  steeds  met  die  waarschuwing  voorzichtig  te   werk  te  gaan,  en  de  hand  niet  te  zwaar  te  belasten.  Bij  te  grote  belasting  zal  het  nooit   meer  lukken  om  “tot  muzikale  beelding”  te  komen.    

 

28  

Bijlage  2;  Boekverslag     Bob  Brouwer,  Pianistisch  perspectief,  Toonaangevende  analyse  van  de  pianotechniek   volgens  de  inzichten  van  Tobias  Matthay,  Budel,  2007.     Opbouw  boek:   Brouwer  geeft  een  overzicht  van  de  ideeën  van  Matthay  vanuit  een  steeds  kleiner   wordend  perspectief.  Allereerst  behandelt  hij  de  achtergrond  van  Matthay  zelf,   vervolgens  basisideeën  over  tehniek,  luisteren  en  kennis  van  het  instrument.  Vanuit   daar  wordt  de  techniek  van  het  pianospelen  behandelt  vanuit  vingers,  via  handen  naar   armen.  Tot  slot  beschrijft  Brouwer  Matthays  ideeën  over  interpretatie,  lesgeven  en   studeren.     Over  de  auteur:   Bob  Brouwer  studeerde  aan  het  conservatorium  van  Rotterdam  piano  bij  Chris   Grootveld,  een  leerling  van  Tobias  Matthay  en  Karl  Leimer.   Daarna  studeerde  hij  directie.  Naast  zijn  werkzaamheden  als  dirigent  heeft  hij  zich   bijzonder  verdiept  in  de  pianopedagogie,  met  name  in  de  methodiek  van  Matthay   waarover  hij  als  specialist  regelmatig  lezingen  heeft  gegeven.     Inhoud  over  Matthay:   Geboren  in  Londen  (1858)   Leerling  van  Edwin  Hirst  (ll  van  Moscheles),  William  Dorrell,  Walter  Macfarren.   Studeerde  ook  compositie  (bij  William  Sterndale  Bennet,  Arthur  Sullivan  en  Ebenezer   Prout)   In  1880  werd  hij  aangesteld  als  “subprofessor’  voor  piano.  Later  werd  hij  professor  en   verschoof  zijn  werk  steeds  meer  van  componist/pianist  naar  pianist/leraar/componist.   In  1906  startte  Matthay  zijn  eigen  pianoschool,    waar  in  1936  42  pianodocenten   lesgaven,  waaronder  Myra  Hess,  York  Bowen,  Harriet  Cohen,  Harold  Craxton.  Hij  schreef   vele  werken  over  pianospelen  en  over  interpretatie.   Na  zijn  dood  in  1945  sprak  Myra  Hess  tijdens  een  herdenkingsrede:  “Met  de  dood  van   Tobias  Matthay  heeft  de  wereld  een  van  de  grootste  leraren  aller  tijden  verloren  en  de   wereld  van  de  muziek  een  van  de  meest  geliefde  persoonlijkheden”.     Citaten:   -­‐ De  enige  en  juiste  betekenis  van  het  begrip  techniek  is  het  vermogen  tot  muzikaal   uitdrukken.   -­‐ Er  is  niets  schadelijker  voor  het  muzikaal  gevoel  dan  (lang)  muzikale  klanken  te   horen  zonder  er  echt  naar  te  luisteren.   -­‐ Hoewel  het  belangrijkste  deel  van  het  mechaniek  onzichtbaar  is,  moet  het   gedeelte  van  de  toets  tot  en  met  de  hamer  als  één  geheel  worden  ervaren  en  de   aandacht  niet  alleen  gericht  zijn  op  het  naar  beneden  drukken  van  de  toets,  maar   ook  op  het  omhoog  brengen  van  de  hamer  tegen  de  snaar,  naar  de  klank!  Het   gedeelte  van  toets  to  en  met  hamer  is  als  het  ware  een  verlengstuk  van  de  vinger.   Niet  het  toetsenbord  wordt  bespeeld,  maar  de  snaren  door  middel  van  de   hamers.   -­‐ Wanneer  de  toets  zonder  ‘key-­‐attention”  wordt  aangeslagen,  dus  zonder  echte   timing  van  de  toon  en  wegen  van  de  toets,  ligt  de  verspilde  energie  op  de  bodem  

 

29  

-­‐

van  de  toets  en  ontstaat  er  “key-­‐bedding”.  De  toets  is  dan  niet  naar  de  snaren,   maar  naar  de  bodem  van  de  toets  gebracht.   Spanning  en  ontspanning  is  de  basis  van  techniek.  

  Algemeen  over  techniek     Matthay  benadert  techniek  niet  vanuit  een  aantal  voorkomende  bewegingspatronen   zoals  Berkhout,  Riemsdijk  of  Fraser  dat  doen,  maar  veeleer  vanuit  het  mechaniek  van   het  klavier  en  het  mechaniek  van  het  spier-­‐  en  gewrichtstelsel  van  de  speler.     Belangrijke  termen  daarbij  zijn:     Opvallend  is  dat  hij  meer  dan  in  de  andere  onderzochte  bronnen  aandacht  besteedt  aan   de  functie  en  werking  van  de  roulette  in  combinatie  met  de  opstoter.   Hij  noemt:     -­‐ Antagonisten   -­‐ Dualistisch  spierstelsel   -­‐ Down-­‐  en  up  muscles   -­‐ Vingeraanslag,  handaanslag  en  armaanslag   -­‐ Species  (de  zichtbare  en  onzichtbare  acties  van  de  spieren     Door  de  hoofdstukken  heen  komen  wel  diverse  technieken  zoals  door  andere   omschreven  aan  bod:   -­‐ toonladders   -­‐ akkoorden   -­‐ rotatie   -­‐ octaven   -­‐ repeterende  noten   -­‐ tertsen  en  sexten   -­‐ staccato,  legato  en  tenuto    

 

30  

Bijlage  3;  Boekverslag     Alan  Fraser,  The  craft  of  piano  playing,  Lanham,  Maryland  and  Oxford,  2003,  ISBN  10-­‐0-­‐ 8108-­‐4591-­‐1     Opbouw  boek:   Het  boek  bestaat  uit  drie  delen,  waarbij  voornamelijk  het  eerste  deel  aan  de  techniek   van  het  spelen  gewijd  is.  Het  tweede  en  derde  deel  behandelen  ritmiek,  frasering,   orchestratie,  emotionele  inhoud  en  ten  slotte  een  paar  laatste  gedachten.   In  het  eerste  deel  bouwt  Fraser  eerst  algemeen“de  hand”,  om  vervolgens  van  daar  uit   specifieke  technieken  uit  te  werken.     Over  de  auteur:   Alan  Fraser  (1955)  is  “professor  of  piano  and  the  Feldenkrais  Method”  aan  de   kunstacademie  van  Novi  Sad,  Joegoslavie.  Hij  is  geboren  in  Montreal,  Canada  waar  hij   zowel  muziektheorie  als  piano  studeerde.       Citaten:   “In  classical  piano,  the  ‘basis  exerciser’  have  always  been  scales,  arpeggios,  double  notes   and  of  course  etudes.  The  exercises  I  present  here  ain  to  do  for  piano  what  Feldenkrais   Method  does  for  human  movement.  The  plan:  to  examine  every  detail  of  the  basic   movements  required  to  play  piano,  movements  fundamentally  defined  by  the   requirements  of  music  and  sound,  not  only  of  scales  an  other  traditional  aspects  of   technique.  The  goal:  by  executing  these  basis  movements  with  a  new  level  of  command,   with  an  understanding  that  is  not  only  intellectual  but  sensory  -­‐-­‐-­‐  kinesthetic,  physical,   functional  and  practical  -­‐-­‐-­‐  we  bring  a  new  level  of  physical  skill  to  our  playing.”     Algemeen  over  techniek   Hij  noemt:     -­‐  Bogen  van  de  hand   -­‐  Kracht  van  de  hand;  Legato   -­‐  Kracht  van  de  hand;  vrij  houden  van  duim   -­‐  Kracht  van  de  hand;  octaven  en  akkoorden   -­‐  Kracht  van  de  hand;  maximale  articulatie  van  vingers   -­‐  Rol  van  pols  en  arm  in  legato   -­‐  rotatie   -­‐  Natuurlijke  vingerstand;  passagewerk,  toonladders,  orchestratie     Specifiek  over:   Vergeleken  met  veel  andere  auteurs  is  zijn  invalshoek  behoorlijk  anders.  Hij  noemt  wel   5-­‐vingersspel,  toonladders,  octaven,  sexten,  tertsen,  akkoorden,  legato,  staccato  zoals   ook  anderen  dat  doen.     Het  boek  wordt  ondersteund  met  een  DVD  waarin  Fraser  alles  wat  hij  schrijft  in   anderhalf  uur  ook  nog  laat  zien.  Meestal  met  zijn  eigen  lijf  en  handen,  soms  met  een   leerling.  

 

31  

Bijlage  4;  Boekverslag     Kratzert,  R.  (2002).  Technik  des  Klavierspiels,  Ein  Handbuch  für  Pianisten.  Kassel,   Bärenreiter  Verlag     Opbouw  boek:   In  vijf  delen  geeft  de  auteur  een  handboek  waarin  zowel  een  algemene  beschouwing   over  techniek,  denkbeelden  over  pianistiek  en  specifieke  beschrijving  van  techniek  voor   beginners,  gevorderden  en  professionals  leiden  naar  een  beschrijving  van  techniek  in   oefeningen  en  voordracht.  Het  derde  deel  geeft  in  een  grondige  beschrijving  een   opbouw  vanuit  zitten  naar  5-­‐vingerspel,  dynam9ek,  dubbelgrepen  en  akkoorden,   duimonder-­‐  en  overzetten,  grote  grepen,  meerstemmigheid,  octavenspel,  armgewicht,   pedaaltechniek,  versieringen,  repetitie  en  sprong-­‐  en  akkoordverbindingen.   Over  het  algemeen  een  moeilijk  te  lezen  werk!     Over  de  auteur:   Kratzert  (1946)  studeerde  in  Berlijn,  Rome  en  Basel  piano.  Docenten  waren  Puchelt,   Zecchi  en  Kamlet.  Diploma  “Konzerttätigkeit  als  Solist  und  Begeleiter”.   Daarnaast  is  hij  Alexandertechniek  docent.  1     Citaten:   “  Es  ist  nur  ganz  natürlich,  dass  wir  als  Pianisten  der  Tätigkeit  unserer  Hände  und  Arme   besondere  Aufmerksamkeit  schenken,  wenn  wir  technisch  arbeiten  oder  über  Technik   nachdenken.  Üblicherweise  benutzt  die  entsprechende  Literatur  dafür  den  Begriff   “Spielapparat”.  Ich  werde  diesen  Begriff  nicht  verwenden.  Er  könnte  nämlich   suggerieren,  dass  es  eine  spezifische  Bewegungsabteilung  in  uns  gäbe,  die  für  den   technischen  Teil  des  Klavierspiels  zuständig  is.  Dies  ist  nicht  der  Fall.”  (blz.  19)     “Es  ist  darum  generell  zu  fragen,  ob  es  irgendeine  Tätigkeit  gibt,  die  wir  ausschiesslich   unserem  Geist  oder  unserem  Körper  zuschreiben  können.  Einen  Beweis  für  das   unabhängige  Existieren  von  Geist  und  Körper  beim  lebenden  Menschen  hat,  soweit  mir   bekannt  ist,  noch  niemand  erbringen  können  –  und  so  lange  möchte  ich  (als   Arbeitshypothese)  immer  vom  Zusammen-­‐Existieren  und  Zusammen-­‐Wirken  beider   Bereiche  ausgehen.”  (blz.  19)     “Das  Problem  beim  Analysieren  pianistischer  Techniken  besteht  darin  ,  das  diese  –   pianistisch  gesehen  –  durchaus  spezifische  Techniken  sein  können,  dass  sie  aber  unter   physiologischem  Aspekt  immer  schon  eine  Synthese  aus  mehreren  allgemeinen   Bewegungsfunktionen  sind.”  (blz.  151)     Algemeen  over  techniek   Er  bestaat  een  spanningsveld  tussen  muzikale  intentie  en  pianistische  techniek.  “Um   Musik  zu  machen,  kann  de  Spieler  sich  jedoch  nicht  nu  rum  die  technischen  Mittel   kümmern,  sondern  er  muss  zuvor  […]  sich  mit  der  Musik  selbst  und  den  musikalischen   Mitteln,  die  der  Komponist  angewandt  hat,  auseinandersetzen.  Wie  sonst  kann  er  die   richtigen  technischen  Mittel  wählen?”                                                                                                                     1  http://www.rudolfkratzert.com/ueber_mich/    

32  

Hij  noemt:     5-­‐vingerspel   dynamiek   dubbelgrepen  en  akkoorden   pedaaltechniek   duimonderzetten   arpeggio’s   grote  grepen   meerstemmigheid  in  1  hand   octaventechniek   gewichtspel   repetitie   tremolo   versiering   klankkleur     Studeren   Hij  besteed  vanuit  Alexandertechniek  veel  aandacht  aan  houding.  Pianospelen  en  piano   studeren  begint  met  goed  zitten.     Uiteindelijk  beschikt  een  professioneel  pianist  over  goede  techniek  als  hij  alle  Chopin   etudes  goed  kan  spelen.  Zorgvuldige  en  langzame  bestudering  daarvan  in  onontbeerlijk,   doch  niet  voordat  eerst  enkele  Beethovensonates  en  Mozartsonates  zijn  gestudeerd.  

 

33  

Bijlage  5:  Boekverslag     Marie  Prentner,  LESCHETIZKY’S  Fundamental  Principles  of  Piano  Techique,  Dover   Mineola,  New  York,  2005  (1902)     Opbouw  boek:   In  het  Duits  geschreven,  met  links  op  dezelfde  pagina  de  vertaling  in  het  Engels.   Het  boek  is  verdeeld  in  tweeën.  Het  eerste  deel  behandelt  in  10  hoofdstukken  hoe  je  een   moderne  pianistische  techniek  verwerft.  In  het  tweede  deel  worden  adviezen  gegeven   voor  muzikale  voordracht.   De  tekst  wordt  ondersteund  met  zowel  notenbeeld  als  pentekeningen  van  de  hand  aan   het  klavier.     Over  de  auteur:   Marie  Prentner  was  een  leerling  van  Leschetizky.  In  een  verklaring  schrijft  Leschetizky   zelf  “Ich  bestätige  hiermit,  dass  Fräulein  Marie  Prentner  durch  längere  Zeit  meine   Schülerin  gewesen  ist  und  mir  schon  seit  einer  Reihe  von  Jahren  als  eine  meiner  besten   Assistetinnen  zur  Seite  steht.    [….]  Als  Lehrerin  hat  sie  durch  ihre  gründliche   Unterrichtsweise  und  genaue  Kenntnis  meiner  Methode  ausgezeichnete  Schüler   aufzuweisen,  was  sie  sicherlich  berechtigt,  ihre  Erfahrungen  im  Klavierunterricht  zu   veröffentlichen”.  Verder  onderzoek  naar  de  auteur  heeft  geen  noemenswaardige   informatie  opgeleverd.     Inhoud  over  Leschetizky  (1830-­‐1915):   Hij  studeerde  piano  bij  Carl  Czerny  (tevens  leraar  Liszt)  en  compositie  bij  Simon  Sechter   (tevens  leraar  Anton  Bruckner).   Leidde  talloze  hoeveelheid  pianisten  op  waaronder  Ignaz  Friedman,  Benno   Moiseiwitsch,  Ignacy  Paderewski,  Artur  Schnabel,  Elly  Ney  en  vele  anderen.   Op  18  februari  1906  nam  Leschetizky  twaalf  pianorollen  op  voor  de  Welte-­‐Mignon   reproductie-­‐piano,  waaronder  zeven  met  eigen  composities.  2  3     Citaten:   “The  senseless  hundreds  of  repetition  of  passages,  the  endless  and  purposeless  playing   through  of  pieces  and  etudes  is  therefore  utterly  to  be  condemned,  since  it  leads  only  to   a  strain  of  body  and  mind,  of  muscles  and  intellect.  The  last,  which  is  left  pretty  much   unused  by  the  average  pianist,  plays  the  chief  part  in  correct  study,  and  must  therefore   be  kept  continually  fresh  and  attentive  during  the  work.”     Algemeen  over  techniek   Hij  noemt:     -­‐ touché  (legato,  non-­‐legato,  staccato  (vinger,  pols  en  arm)  en  portamento)   -­‐ toonladders   -­‐ chromatiek   -­‐ trillers   -­‐ akkoorden   -­‐ arpeggio’s                                                                                                                   2  http://www.youtube.com/watch?v=n0XP4xuRVpQ   3  http://www.leschetizky.org/    

34  

-­‐ tertsen  en  sexten   -­‐ octaven   Daarna  nog  specifieke  aandacht  voor  ritmes,  pedaalgebruik  en  techniek  in  melodie.     Specifiek  over  techniek:   Opbouw  is  van  klein  naar  groot.  Vingers  afzonderlijk  trainen  door  3  of  4  toetsen   ingedrukt  te  houden,  en  met  overige  vinger(s)  te  oefenen.   Veel  oefeningen,  eenvoudige  uitleg.  Instructies  zijn  kort,  wat  veel  gericht  op  wat  men   niet  moet  doen.     Toonladders  trainen  van  onder  en  overzetten,  zowel  bij  diatonische  als  chromatische   ladder.   Bij  akkoorden  veel  aandacht  voor  gebroken  drie-­‐  of  meerklanken.  Ook  hier  veel   oefeningen  om  vingers  onafhankelijk  te  trainen.   Touché  moet  in  principe  krachtig  zijn  (niet  per  se  luid)  omdat  het  decreshenderende   karakter  nodig  heeft  dat  tonen  direct  en  gericht  zijn.     Daarnaast  zijn  genoemd:     Specifiek  wordt  nog  aandacht  geschonken  aan  het  stretchen  van  de  (smalle)  hand   waarbij  de  knokkels  zo  hoog  mogelijk  gehouden  moeten  worden.     Studeren:   4  tot  maximaal  5  uur    per  dag  studeren.  Liefst  in  kleine  stukken.   Iedere  dag  beginnen  met  pure  techniek,  vingerspel,  toonladders,  octaven.  Daarna  etudes.   Ten  slotte  repertoire,  waarbij  enerzijds  een  stuk  helemaal  (langzaam)  wordt  gespeeld,   en  anderzijds  vooral  mentaal  wordt  gestudeerd.  Zonder  klavier  het  hele  stuk  in  je  hoofd.   Of  bijvoorbeeld  van  het  hele  stuk  alleen  iedere  zesde  noot  spelen.  Deze  langzame   methode  is  volgens  auteur  de  snelste  weg  naar  beheersing  van  stukken.     Ten  slotte:   Hoewel  in  opbouw  dit  boek  mijns  inziens  een  van  de  beste  en  meest  volledige  lijkt,  is  de   uitwerking  door  de  magere  uitleg  zonder  veel  verdieping  een  van  de  minst   diepgravende  uit  de  door  mij  bestudeerde  methodes.   Na  de  fase  van  dataverzameling  ben  ik  op  een  exemplaar  gestuit  van  een  boek  van  een   collega-­‐student  van  Leschetizky,  Mw.  M.  Bree.  4  De  beschrijvingen  van  technisch  gebruik   zijn  helderder  en  meer  accuraat  door  de  tekeningen  van  de  hand  van  Leschetizky!    

                                                                                                                4  Brée, Malwine: The groundwork of the Leschetizky method: issued with his approval / door Malwine Brée; met 47 illustraties van Leschetizky's hand; vertaald uit het Duits naar het Engels door Dr. Th. Baker. Mayence(Mainz): 1903.

   

35  

Bijlage  6;  Boekverslag     Menahem  Pressler,  Artistry  in  piano  playing,  William  Brown,  2009,  Indiana  University   Press,  Bloomington/Indianapolis     Opbouw  boek:   In  het  eerste  gedeelte  van  dit  boek  beschrijft  de  auteur  het  leven  en  werk  van  Menahem   Pressler  als  pianist  en  docent.  In  het  tweede  gedeelte  worden  Presslers  opvattingen  over   composities  voor  piano-­‐solo  behandeld.  Bronnen  voor  dit  tweede  gedeelte  vormen   lessen  en  masterclasses  gegeven  door  Pressler     Over  de  auteur:   William  Brown  is  oud  student  van  Pressler  en  actief  als  pianist,  docent  en  auteur.  Over   hem:  [Brown]  provides  a  fine  reference  tool  for  the  pianists  not  so  fortunate  as  to  have   studied  with  Mr.  Pressler,  and  for  those  who  did,  a  means  to  reflect  upon  and  deepen   their  understanding  of  this  remarkable  musician.”  (Joel  Harrison,  Artistic  director,   American  Pianists’  Association)     Inhoud  over  Pressler:   Geboren  16/12  1923  in  Duitsland   Begint  met  piano  als  6-­‐jarige   In  1946,  nog  student,  wint  hij  de  eerste  prijs  bij  de  internationale  Debussy  competition.   1955  debuut  Beaux  Arts  trio   1955  docentschap  aan  Indiana  University  Jacobs  School  of  Music   Leerling  van  onder  andere:  Mr.  Kitzl,  Mr.  Rossi,  Abelia,  ,  Eliahu  Rudiakov,  Leo   Kestenberg,  Isabelle  Vengerova,  Robert  Casadesus     Citaten:   “He  (Kestenberg)  always  said,  ‘this  is  harsh,  this  is  harsh.’  That  in  itself  demanded  of  me   to  find  something  so  he  wouldn’t  say  that.  It  created  within  me,  not  a  technique  of  how   to  do  it,  but  a  technique  of  what  sound  did  I  want  to  hear?  IF  ONCE  YOU  HAVE  IN  YOUR   MIND  THE  SOUND  YOU  WANT  TO  HEAR,  YOU  WILL  FIND  A  WAY  OF  HANDLING  YOUR   ARM  your  fingers,  and  your  touch  in  order  to  achieve  that  sound.”  (p.  14)     “What  I  pride  myself  with  especially  is  that  I  taught  my  technical  principles  and  the   principles  stay  the  same,  but  they  are  applied  differently  to  different  people  because  we   have  different  physiques  –  long  arms,  short  arms,  big,  small,  heavy,  no  weight   whatsoever.  Besides  that,  we  each  have  our  own  personality.  And  very  often  a  teacher   can  be  harmful,  not  that  he  wants  to-­‐  but  by  demanding  that  all  students  do  certain   things,  but  this  particular  one  cannot  do  it  that  way.  You  have  to  tailor  your  demands.   You  have  to  tailor  your  approach.  With  some  I  can  yell,  which  I  do,  but  with  some  you   only  speak  very  nicely.”  (p.  47)     “Pressles  describes  his  technical  principles  simply  as  “the  free  arm,  the  transfer  of   weight,  coupled  with  a  strong  finger  technique.  That  is  the  goal.  Only  the  way  it  evolves   in  each  person  varies.”  (p.  50)     Of  foremost  importance  is  a  strong  finger  technique.  Pressler  says,  “If  I  had  to  choose   between  a  relaxed  arm  of  strong  fingers,  I  would  choose  strong  fingers  because  it  is  the  

 

36  

strong  fingers  and  hand  that  provide  the  platform  to  support  the  weight  of  the  arm;  and   the  weight  of  the  relaxed  arm  follows  the  movement  of  the  fingers  and  hand……  There  is   really  no  such  thing  as  a  completely  relaxed  arm.  It’s  a  controlled  relaxation.”     “Pressler’s  purpose  of  this  technical  training  is  to  help  students  to  teach  their  minds  and   bodies  always  to  be  conscious  of  the  controlled  weight  of  the  arm  and  to  enable  the   entire  playing  mechanism,  the  fingers,  hands,  arms  and  torso,  to  be  posed,  balanced  and   ready  to  come  into  contact  with  the  keys.  The  exercises  result  not  in  a  loose,  floppy  arm   but  one  that  is  controlled,  stabilized,  and  balanced,  an  arm  that  knows  its  role  in   enabling  the  proper  activity  of  the  hand  and  fingers.”  (p.  56)     “Technique  is  a  tool  for  expression”  (p.  93)       Algemeen  over  techniek   Hij  noemt:     5-­‐vingerspel   trillers   toonladders   polsrotatie   toonladders   octaven   gebroken  octaven   samenklanken  en  oplossingen   repetitie       Specifiek  over:   5-­‐vingerspel   iedere  noot  van  een  vijfvingertoonladder  wordt  gespeeld  en  gecheckt  of  het  gewicht  van   de  arm  op  de  toets  rust  en  volledig  ontspannen  is.   Vingeronafhankelijkheid  wordt  getraind   5-­‐vingerbewegingen  (zoals  Hanon,  Dohnanyi  en  Philipp)  in  alle  toonsoorten  en   overmatig/verminderd   toonladders   Geoefend  in  een  toonladdercircel  waarbij  vingerzetting  op  overzetplekken  aangeleerd   wordt.   samenklanken  (terts  en  sext)     akkoorden  gebroken  (lang  en  kort)     Akkoorden  samen   Octaven   Toonladders  worden  gebruikt  om  octaven  te  oefenen.    2e  en  3e  vinger  samengehouden.   Octaven  worden  ook  gebroken  geoefend.  Altijd  ontspannen  arm,  losse  pols!!   Sprongen   Via  octaafoefeningen   legato/staccato/portato   Bij  5-­‐vingeroefeningen  worden  gewichtsvariaties  aangebracht.  gradueel   repetitie  

 

37  

versieringen   trilleroefening     Daarnaast  zijn  genoemd:  dynamiek,  pedaalgebruik     Studeren   Als  student  8  uur  per  dag.  Laat  je  niet  afleiden  door  anderen.  Zelf  studeert  hij  zijn  leven   lang  iedere  ochtend  4  uur.  Geeft  les  in  de  middag,  s’  avonds  concert  of   studeren/repeteren        

 

38  

Bijlage  7;  enquête  expert  1     Functie(s)     Uitvoerend  musicus     Ja   Docerend  musicus     Ja   Hoofdvakdocent     Ja   Bijvakdocent       Nee   Methodiekdocent     Ja     Algemeen  over  techniek   Techniek  is  één  van  de  elementen  die  bij  pianospelen  horen.  Je  kunt  het  eigenlijk  niet   isoleren  van  alle  anderen,  en  toch  is  het  nodig  dat  soms  te  doen  bij  studeren  of  lesgeven.   Iedere  pianist  heeft  zijn  eigen  techniek.  Iets  zomaar  nadoen  wat  een  ander  je  voordoet,   heeft  helemaal  geen  zin.  Het  werk  is  om  die  unieke  techniek  op  te  zoeken.  In  eerste   instantie  door  goed  te  observeren  wat  de  knelpunten  zijn.   Techniek  heeft  te  maken  met  voelen,  horen  en  een  visie  over  wat  je  wil.   De  essentie  is  altijd  de  expressiviteit.  Je  moet  weten  wat  je  wilt  horen.   Je  geheugensysteem  voor  bewegen,  maar  ook  hoeren,  wordt  beter  naarmate  je  flexibeler   bent.     Specifiek  over  de  taxonomie  vanuit  literatuur   Zou  ik  zelf  nooit  gebruiken.  Ik  werk  veel  meer  vanuit  algemene  observatie.  Als  het   mogelijk  is  om  met  een  student  heel  uitgebreid  te  werken,  heeft  dat  de  voorkeur.  Alles   wat  je  in  snelheid  doet,  neigt  toch  naar  lapmiddelen.  Het  lijkt  dan  eventjes  wel  wat,  maar   wordt  uiteindelijk  niet  echt  interessant.   Wel  heel  interessant  om  zoiets  te  ontwikkelen.  Misschien  niet  om  direct  te  gebruiken,   maar  wel  materiaal  te  documenteren.   Als  een  student  van  me  ergens  een  technische  moeilijkheid  heeft,  die  niet  een  verhulde   blokkade  elders  is,  dan  verzin  ik  een  oefening  die  specifiek  dat  oefent.       Over  lesgeven   “Het  streven  is  naar  een  open  relatie  tussen  de  student  en  het  stuk  dat  hij/zij  uitvoert”   In  feite  is  piano  onderwijs  bewegingsonderwijs.  Zonder  beweging  is  er  geen  klank.  Het   heel  intens  dat  begrijpen  is  heel  belangrijk  zodat  je  door  de  beweging  de  klank  bijna   kunt  voelen.   De  gedachte,  het  creatieve  proces  van  de  componist  zou  moeten  bepalen  wat  we  doen,   veel  meer  dan  de  pianoschool.  Het  artistieke  is  essentieel,  daar  zoek  je  de  techniek  bij,   die  dat  ondersteunt.     Quotes   “Als  je  dingen  wil  veranderen,  en  dat  is  wat  je  als  docent  moet  doen,  dan  zijn  regelmaat   en  volhouden  heel  belangrijk.  Dus  studeren  of  herhaaldelijk  terugkomen  op   basisaspecten  en  uitgangspunten”   “Techniek  die  bij  jezelf  werkt,  kan  bij  een  student  helemaal  fout  werken.”   “  Als  ik  iemand  observeer  die  speelt,  dan  worden  intuïtief  soms  dingen  duidelijk.”   “Voor  je  het  weet  raakt  iemand  helemaal  gespannen  van  het  opvolgen  van  je   instructies.”  

 

39  

Bijlage  8;  enquête  expert  2     Functie(s)     Uitvoerend  musicus     Ja   Docerend  musicus     Ja   Hoofdvakdocent     Nee   Bijvakdocent       Ja   Methodiekdocent     Ja     Algemeen  over  techniek   “Pianospelen  moet  moeiteloos  en  eenvoudig.  In  ieder  geval  wat  de  vinger  betreft.  Ik  heb   dus  helemaal  niets  met  rare  oefeningen  waarbij  vingers  hoog  opgetild  moeten  worden.   Daar  krijg  je  geen  goede  techniek  door.   Alles  moet  met  een  volledig  vrije  arm  gespeeld  worden.  “     Specifiek  over  de  taxonomie  vanuit  literatuur   Opbouw  vanuit  losse  tonen,  dan  vijfvingerspel,  daarna  toonladders  in  tegenbeweging.   Verderop  doe  je  tertsen  en  sexten  en  octaven,  maar  dat  is  dan  niet  echt  heel  nieuw.  Het   is  wel  een  dubbele  belasting,  dus  daar  moet  je  mee  uitkijken.  Daarna  akkoorden  (samen,   lang-­‐  en  kortgebroken).       Over  lesgeven   In  de  opbouw  van  techniek  werk  je  met  verschillende  fases.  Je  begint  altijd  met  losse   noten  met  1  vinger:   1e  fase.  Losse  noten  staccato   2e  fase.  Losse  noten  met  meer  gewicht.  Klankkleur  gaat  nu  ook  een  rol  spelen,   3e  fase.  Noten  aan  elkaar.  Legato.  Later  ook  in  trioolbewegingen.  Daarna  ook  figuren   (hanonachtig).   Je  zoekt  mogelijk  naar  oefeningen  wanneer  er  in  het  spel  zich  problemen  voordoen.   Stevigheid  in  de  hand  opbouwen.  En  hectiek  weghalen.  Spieren  gaan  op  een  gegeven   moment  staan  na  wat  je  geoefend  hebt.   Je  werkt  met  een  leerling  aan  repertoire,  en  dan  kom  je  vanzelf  tegen  wat  niet  goed  gaat.     Quotes   “Een  triller  is  een  soort  beving  vanuit  de  elleboog.  Vanuit  vingertechniek  is  dat  bijna  niet   te  leren,  dat  wordt  niet  mooi.  Er  zijn  veel  leerlingen  die  het  niet  kunnen.”     Aanvullingen   Het  pedaal,  dat  is  ook  iets  dat  technisch  geleerd  moet  worden.        

 

40  

Bijlage  9;  enquête  expert  3     Functie(s)     Uitvoerend  musicus     Nee   Docerend  musicus     Ja   Hoofdvakdocent     Nee   Bijvakdocent       Nee   Methodiekdocent     Ja     Algemeen  over  techniek   Techniek  is  een  Grieks  woord,  en  betekent  kunst.  Voor  mij  is  dat  beheersing.  Daar  heb  je   training  voor  nodig.  Techniek  is  niet  een  equivalent  van  mechaniek.   Er  zijn  grote  bewegingen  en  kleine  bewegingen  en  minuscule  bewegingen.  Uiteindelijk   moet  je  je  lichaam  beheersen.   Techniek  is  ook  heel  afhankelijk  van  hoever  de  piano  ontwikkeld  was  op  het  moment   dat  het  stuk  geschreven  is.     Specifiek  over  de  taxonomie  vanuit  literatuur   Eigenlijk  kan  dit  niet.  Je  hebt  wel  verschillende  technieken.  Maar  dat  zijn  dan  meer  de   techniek  van  het  classicisme,  van  het  romanticisme  enzovoort.  Maar  een  staccato  van   Bach  is  niet  hetzelfde  als  dat  van  Prokofief.  En  een  toonladder  van  Scarlatti  is  heel   anders  dan  een  toonladder  van  Liszt.     Over  lesgeven   Je  hebt  verschillende  niveaus.  Je  hebt  mensen  die  eigenlijk  ongeïnteresseerd  zijn  in   muziek.  Maar  ja  ze  moeten  pianoles  hebben.  Dan  ga  je  het  hele  pakket.  Dan  ga  je   toonladders  doen,  dan  ga  je  drieklanken,  akkoorden,  cadensen  I-­‐IV-­‐V,  dat  soort   dingetjes.  Daarna  heb  je  mensen,  dat  iets  meer  willen,  ook  binnen  de  muziekschool.  Met   hen  kan  je  meer  doen.  En  daarna  heb  je  nog  talenten  of  iets  hoger  dan  gemiddeld.  Met   hen  kun  je  dus  veel  meer  technieken  doen.  Dan  heb  je  dus  standaard  boeken  voor  die   verschillende  groepen.       Quotes   Je  kunt  met  een  jonge  leerling  niet  praten  over  armgewicht.  Met  een  jonge  leerling  ga  je   werken  aan  gehoortraining.   In  muziek  heb  je  alle  techniek.     Aanvullingen   Versieringen  ontbreken  aan  het  lijstje            

 

41  

Bijlage  10;  enquête  expert  4     Functie(s)     Uitvoerend  musicus     Ja   Docerend  musicus     Ja   Hoofdvakdocent     Nee   Bijvakdocent       Nee   Methodiekdocent     Ja     Algemeen  over  techniek   In  principe  zoekt  een  getalenteerde  pianist  zelf  wegen  om  muziek  goed  te  kunnen   spelen.  Het  is  wel  belangrijk  om  een  bepaalde  basis  te  leggen.  Bijvoorbeeld  door  heel   zorgvuldig  te  leren  welke  verschillende  klankkleuren  er  mogelijk  zijn.   Klank  heeft  erg  met  techniek  te  maken.   Je  lichaam  moet  achter  het  instrument  in  perfecte  balans  zijn.   Techniek  is  spierbeheersing.  Het  is  belangrijk  om  de  hele  musculatuur  daar  in  te   betrekken.  Als  er  ergens  een  blokkade  is,  komt  dat  in  het  spel  tot  uiting.     Specifiek  over  de  taxonomie  vanuit  literatuur   Meeste  is  herkenbaar.   Ik  zou  zo’n  taxonomie  interessant  vinden.  En  een  database  misschien  ook.  Maar  ik  zou   dan  vooral  niet  het  geijkte  repertoire  willen.  Als  het  op  internet  bereikbaar  zou  zijn,  dan   zou  het  helemaal  goed  zijn.       Over  lesgeven   Studenten  uit  de  Jazz-­‐  en  Popafdeling  lijken  veel  meer  belangstelling  te  hebben  voor   methodiek  en  lesgeven  dan  de  klassieke  pianostudenten.   Het  is  heel  belangrijk  dat  een  docent  afstand  houdt  van  zijn  leerling.  Zo  kun  je  de  hele   leerling  observeren.   Als  je  weet  wat  je  wilt  horen,  en  je  bent  goed  gedisponeerd  voor  het  instrument,  dan   bereik  je  “vanzelf”  dat  je  weet  hoe  je  dat  dan  op  het  instrument  moet  spelen.  Als  het  niet   lukt,  is  het  goed  naar  het  geheel  te  kijken  om  te  ontdekken  of  iemand  bijvoorbeeld   spanning  in  het  lijf  vasthoudt,  waar  het  niet  gewenst  is.   Je  maakt  voor  een  leerling  wel  een  werkplan  met  doelen  waar  je  aan  gaat  werken.  Op   basis  daarvan  maak  je  keuzes  betreffende  repertoire.   Het  is  wel  essentieel  dat  je  weet  dat  er  buigers  en  strekkers  zijn.   Quotes   Je  kan  niet  een  stuk  instuderen  en  er  dan  aan  het  einde  een  dynamisch  sausje  overheen   gooien.   Als  pianist  heb  je  het  voordeel  dat  er  zoveel  interessants  voor  piano  is  geschreven.  Je   hoeft  nooit  voor  B  repertoire  te  kiezen  omdat  er  enorm  veel  A  repertoire  is.   Aanvullingen   Dynamiek  is  ook  een  technische  vaardigheid.  Een  toon  op  een  bepaald  dynamisch   volume  aanslaan  heeft  grote  gevolgen  voor  hoe  je  de  musculatuur  inschakelt.      

 

42  

Bijlage  11;  enquête  expert  5     Functie(s)     Uitvoerend  musicus   Docerend  musicus   Hoofdvakdocent   Bijvakdocent   Methodiekdocent     Algemeen  over  techniek   “Ik  geef  aandacht  op  minstens  drie  basispunten.  Het  ene  is,  hoe  is  hun  houding  en   beweging,  is  die  natuurlijk,  ziet  die  vloeiend  uit.  En  dan  heb  ik  ook  nog  wel  eens  mijn   ogen  dicht.  En  als  het  dan  ook  nog  vloeiend  klinkt,  dan  klopt  het,  dan  is  het  congruent.   Dat  is  het  ene  element  dat  er  in  zit.   Het  tweede  element  is  de  echte  techniek  in  de  zin  van  alle  soorten  technieken  die  het   pianospel  als  geheel  compleet  maken.  Dus  allerlei  loopwerk,  toonladders,  akkoorden,   lang  kort  gebroken,  staccatowerk,  legatowerk,  al  dat  soort  dingen.  Dus  dat  is  een   techniek  die  ik  aanleer.  En  de  techniek  van  de  bogen.  Dus  van  de  muzikale  bogen,   ,  Ja,  Hoe  ontwikkel  je  dat,  zodanig  dat  het  ook  eigen  wordt  en   dat  het  ,  ehh,  ik  zeg  altijd  als  je  het  muzikaal  oplost,  is  het  probleem  van  de  techniek  vaak   voorbij.  Dus  ik  koppel  dat  altijd  aan  elkaar.  Als  dat  niet  gekoppeld  wordt,  dat  hoor  je  ook   vaak  aan  leerlingen,  dat  ze  een  bepaald  probleempunt  hebben,  omdat  ze  het  niet   muzikaal  oplossen.  En  dat  zijn  dus  de  drie  pijlers  die  ik  altijd  gebruik.   Nou,  en  daar  zoek  ik  stukken  bij  dan.  Dat  hoeft  niet  altijd  een  etude  te  zijn.  Dat  maakt  ik   wezen  niet  uit.”     Specifiek  over  de  taxonomie  vanuit  literatuur   In  basis  zijn  deze  technieken  in  alle  stijlperiodes  hetzelfde.  De  techniek  blijft  hetzelfde,   alleen  het  gebruik  ervan  is  anders.  Dat  is  het  verschil.  Dat  heeft  met  interpretatie  te   maken.     Quotes   Onafhankelijkheid  en  coördinatie  is  ook  een  kwestie  van  aanleg  en  handigheid.  Mensen   die  een  pianistieke  hand  hebben,  dat  zie  je.  Die  hebben  een  intuïtieve  handigheid  al,  heb   je  weinig  voor  nodig.  Daarom  vind  ik  lessen  in  prima  vista  spel  in  wezen  ook  goed.  Dat   geeft  heel  veel  informatie  over  de  handigheid  van  iemand.  Niet  alleen  van  wat  die   overziet,  maar  ook  naar  hoe  de  hand  zich  daar  instinctief  naar  richt.  Dat  het  in  die  hand   past.  Dan  hoeft  het  helemaal  niet  te  zijn  dat  je  het  precies  volgt.  Wat  de  vingerzetting  is,   of  wat  de  muziek  geeft.  Want  dat  is  natuurlijk  ook  iets  wat  daar  ook  vanuit  het  hoofd  wel   wordt  gestuurd.  Maar  dus  intuïtief  handigheid  die  je  dan  moet  hebben.     Aanvullingen   Zou  ik  zelf  zo’n  database  gebruiken?  Nou  waarom  niet.  Ik  zit  even  hardop  te  denken.  Zou   ik  dat  leuk  vinden.  Ach  waarom  niet.  Ik  zou  het  niet  nodig  hebben.  Omdat  ik  het  zelf  een   hele  rits  ter  beschikking  heb.          

 

43  

Bijlage  12;  enquête  expert  6     Functie(s)     Uitvoerend  musicus     Ja     Docerend  musicus     Ja   Hoofdvakdocent     Nee   Bijvakdocent       Ja   Methodiekdocent     Ja     Algemeen  over  techniek   In  principe  zou  het  zo  moeten  zijn  dat  je  een  samenvatting  over  pianotechniek  op  de   achterkant  van  een  sigarendoos  kunt  schrijven.  Er  zijn  een  aantal  principes  waaraan  je   je  moet  houden.  Technische  vaardigheden  die  je  moet  oefenen.  Vooral  veel  oefenen,   totdat  het  vanzelf  gaat.   En  je  moet  luisteren.  Steeds  controleren  of  wat  je  hoort  klopt.   Je  werkt  in  principe  van  groot  naar  klein.  Bijvoorbeeld  bij  langgebroken  drieklanken   zorg  je  eerst  voor  een  vloeiende  armbeweging.  De  vingers  vullen  op  een  bepaald   moment  in.     Specifiek  over  de  taxonomie  vanuit  literatuur   Dit  sluit  helemaal  aan  bij  wat  ik  geleerd  heb  tijdens  mijn  opleiding.  Pedaalgebruik  zou  er   nog  aan  toegevoegd  kunnen  worden.   Dit  zijn  inderdaad  veel  van  die  zaken  die  op  de  achterkant  van  de  sigarendoos  zouden   staan.       Over  lesgeven   Het  is  belangrijk  dat  het  om  de  ontwikkeling  van  de  leerling  gaat.  In  ons  wereldje  lijkt   het  soms  meer  te  gaan  over  de  ego’s  van  de  docenten  die  via  hun  leerlingen  met  elkaar   iets  aan  het  uitvechten  zijn.     Over  een  database   Ik  kan  me  voorstellen  dat  dit  een  handig  hulpmiddel  is  voor  docenten  die  van  zichzelf   wat  onzeker  zijn.  Ik  zou  het  niet  gebruiken.  Omdat  ik  eigenlijk  altijd  wel   repertoirevoorstellen  heb  voor  een  leerling  om  aan  specifieke  technische  vaardigheden   te  werken.     Aanvullingen   Pedaalgebruik,  echt  een  techniek  op  zich,  die  veel  te  vaak  vergeten  of  verwaarloosd  is.  

 

44  

Bijlage  13;  enquête  expert  7     Functie(s)     Uitvoerend  musicus     Ja   Docerend  musicus     Ja   Hoofdvakdocent     Nee   Bijvakdocent       Ja   Methodiekdocent     Nee     Algemeen  over  techniek   Je  kunt  het  hebben  over  welke  barrières  heb  je  te  nemen  hebt  om  dat  wat  je  muzikaal   wilt  zeggen  ook  uit  te  kunnen  drukken.  Het  is  een  combinatie  van  een  beeld  hebben  van   wat  er  muzikaal  moet  gebeuren  en  dat  stapsgewijs  kunnen  vertalen  naar  motorische   impulsen  die  daarop  passen,  en  dat  van  grof  naar  fijn.  En  het  moet  uiteindelijk  in  je   vingertoppen  terecht  komen.  Techniek  is  contact,  je  vingertoppen,  je  handen  die  voelen   het  klavier.   Techniek  staat  ten  dienste  van  je  spel,  maar  je  begint  met  muzikaal  denken,  en  van   daaruit  ontstaat  een  bewegingsimpuls.   De  koppeling  van  muzikale  relevantie  en  het  bewegingspatroon  is  noodzakelijk.  Anders   ben  je  alleen  spierversterkende  oefening  aan  het  doen.     Specifiek  over  de  taxonomie  vanuit  literatuur   Uiteindelijk  al  die  technieken  natuurlijk  los  waar  te  nemen.  Maar  tijdens  het  spelen  heeft   het  alleen  zin  in  de  muzikale  intentie  die  de  muziek  van  je  vraagt.       Over  lesgeven   Studeren  zou  eigenlijk  altijd  moeten  gaan  over  de  exploratie  van  de  eigen   mogelijkheden;  een  weg  zonder  begin  en  zonder  einde.   Al  heel  in  het  begin  kun  je  met  een  leerling  op  topniveau  aan  techniek  werken.  Door   vader  Jacob  te  spelen  waarbij  je  de  muzikale  intentie  voorop  stelt,  dan  komt  er  al  zoveel   aan  bod  wat  over  techniek  gaat.  Maar  altijd  vanuit  de  muzikale  intentie.     Quote(s)   “Elke  toon  die  je  maakt  en  elke  groep  tonen  die  je  maakt  in  een  soort  samenhang  moeten   corresponderen  met  een  innerlijke  belevingsvoorstelling.  Je  kan  die  innerlijke   belevingsvoorstelling  afdoen  als  techniek.  Maar  je  kan  ook  zeggen  dat  het  de   belichaming  is  van  je  muzikale  voorstellingsvermogen.  En  die  moet  afgedaald  zijn  tot  je   bekkenbodem  en  je  voetzolen.  En  dan  wordt  techniek  plotseling  iets  dat  volstrekt  in   samenhang  gaat  met  de  bewegingsvoorstelling  die  de  muziek  zelf  oproept.”     Aanvullingen   Veel  repertoire-­‐ideeën  bij  de  technieken  genoemd  door  Prentner.     Zo’n  volgordelijkheid  zoals  in  een  database  zou  ontstaan,  is  eigenlijk  ook  gedaan  door   Bartok  in  diens  Microkosmos.  Toch  sluit  dat  bij  heel  veel  mensen  niet  aan.  Terwijl  je  zou   als  je  alle  delen  doorgewerkt  hebt,  toch  heel  aardig  piano  kunnen  spelen!   Zou  gebruik  maken  van  een  database  als  die  er  is.  Zeker  om  je  eigen  blinde  vlekken   steeds  verder  te  verkleinen.      

 

45  

Bijlage  14;  enquête  expert  8     Functie(s)     Uitvoerend  musicus     Ja   Docerend  musicus     Ja   Hoofdvakdocent     Ja   Bijvakdocent       Nee   Methodiekdocent     Nee     Algemeen  over  techniek   “Voor  mij  is  muziekmaken,  dus  ook  techniek,  het  maken  van  verbindingen.  Dee  muziek   zit  altijd  tussen  twee  noten,  of  een  noot  zelfs.  Het  maken  van  die  verbindingen  maken  of   die  muziek  tot  leven  komt  […]  Legato  of  staccato  is  ook  een  verbinding,  daar  zit  ook  iets   tussen.  Dat  is  wat  ik  opzoek.  En  dat  is  ook  wat  waardoor  ik  me  een  bepaalde  techniek   laat  dicteren,  door  het  stuk  wat  ik  speel.”   Ik  werk  eigenlijk  nooit  specifiek  aan  technische  problemen.  Ik  heb  gewoon  een  ding,  en   dat  is  hoe  ik  denk  dat  het  zou  moeten  klinken,  en  daar  probeer  ik  gewoon  zo  dicht   mogelijk  bij  te  komen.  Maar  dan  denk  ik  nooit  zo  van  oh,  nu  moet  ik  mijn  pols,  of  nu   moet  ik  dit,  of  dat.  Het  enige  dat  ik  probeer  is  dat  ik  zo  weinig  mogelijk  bemoei,  zo   weinig  mogelijk  tussenkomst.  Een  dotje  extra  gas,  dat  is  bijna  altijd  fout  bij  dit  soort   dingen.  En  dan  kom  je  gegarandeerd  dichter  bij  je  doel.  Bijvoorbeeld  een  rukje  zo  aan  je   hand,  als  je  dat  soort  dingen  ontdekt.  Soms  zijn  dat  dingen  die  je  zo  vanzelf  doet,  dat  je   lang  niet  altijd  in  de  gaten  hebt  wat  je  doet.  Maar  als  je  der  ergens  naar  op  zoek  bent,  zo   van  dat  rukje  daar,  nou  dan  ga  ik  het  eens  proberen  zonder  dat  rukje  te  doen.    En  dat   geeft  altijd  een  beter  resultaat.  Al  dat  extra,  die  overtolligheden  waar  ik  het  in  het  begin   over  had  [….]  hoe  meer  van  dat  soort  dingen  ik  eraf  haal  [….]  dan  kom  ik  automatisch   dichter  bij  mijn  klankbeeld.  “     Specifiek  over  de  taxonomie  vanuit  literatuur   “Tuurlijk  zijn  dit  heel  belangrijke  vaardigheden,  maar  het  gaat  erom,  hoe  kun  je  dit   integreren  in  je  muzikale  plan.  Da’s  toch  het  grootste  geheim…”   Werkt  in  principe  niet  vanuit  dit  soort  technieken.  Natuurlijk  is  professioneel  piano   leren  spelen  ook  een  kwestie  van  heel  veel  trainen.  Vaak  vanuit  de  muziek  die  je  aan  het   bestuderen  bent.  Als  daarin  iets  “niet  loopt”  dan  kun  je  oefeningen  bedenken  om  dat   specifieke  te  leren,  of  los  van  de  muziek  waar  de  naam  van  de  componist  bijstaat  te   oefenen.   “Hoe  moet  iets  klinken  […]  en  dan  heb  ik  het  er  niet  over  dat  het  een  emotionele  klank   moet  zijn,  maar  het  precies  vormgeven  van  die  klank,  al  is  het  maar  1  noot,  dat  is  toch   ook  techniek?”     Over  lesgeven   “De  grap  is  natuurlijk,  de  universele  gouden  tip,  die  bestaat  niet.  Misschien  voor  ieder   persoon  wel  een  gouden  tip,  maar  die  zal  nooit  worden  gegeven.  Als  je  zover  bent,  dan   […]  dan  ben  je  ver.   Ik  vind  dat  altijd  heel  moeilijk  om  te  vinden.  Ik  ga  er  toch  vanuit  dat  het  gaat  aan  de  ene   kant  het  leren  van  vaardigheden,  en  aan  de  andere  kant  het  wegwerken  van  remmingen   of  overtolligheden,  overbodigheden.  En  dat  is  eigenlijk  het  meeste  werk.  En  dat  is  bij   iedereen  anders.  Zo  geraffineerd  zit  dat  in  iemands  wezen.”  

 

46  

  Quotes:   “Iedereen  is  altijd  op  zoek  naar  de  truc  waardoor  alles  duidelijk  wordt.  En  volgens  mij   mag  je  gelukkig  zijn  als  je  eens  in  je  leven  1  gouden  tip  hebt  gekregen  van  1  docent,   zomaar.  Soms  komt  het  onverwachts,  ik  heb  één  les  gehad  daar  heb  ik  een  beetje  op   geteerd,  terwijl  de  rest  van  de  docenten  dat  was,  nou  ja,  gewoon…”     Aanvullingen   “Ik  mis  het  aspect  klank.  Dat  is  wat  mij  betreft  ook  echt  techniek”        

 

47  

Bijlage  15;  verslag  interview  M.  Bartels,  14  februari  2011     In  1983:   • was  er  geen  internet     • was  er  behoefte  vanuit  zowel  het  muziekonderwijs  als  vanuit  de  amateurmuziek   aan  bundeling  van  informatie  rondom  repertoire  met  gradering.  Het  was  daarbij   vanuit  de  overheid  vooral  de  bedoeling  om  vernieuwing  van  repertoire  te   stimuleren.     Binnen  het  RIM  (repertoire  informatiecentrum  muziek)  begon  men  in  1983  met  het   bouwen  van  een  catalogus/bibliotheek.  Voor  alle  instrumenten  en  zang  werd  een   informatieve  en  groeiende  collectie  ensemble-­‐  en  onderwijsmateriaal  opgenomen.  Ook   voor  de  piano  ontstond  zo’n  collectie.     De  in  de  tachtiger  jaren  ontwikkelde  mogelijkheid  om  een  computerdatabase  te  kunnen   gebruiken  was  van  essentieel  belang.       In  de  catalogus  werden  de  werken  beschreven  met  medewerking  van  vakcollega’s  en  in   een  5-­‐traps  moeilijkheidsgraad  geplaatst.  Ook  gaf  het  RIM  uit  de  catalogus  geselecteerde   overzichten  met  repertoiresuggesties  in  drukvorm  uit.  De  daarin  opgenomen   beschrijvingen  en  graderingen  maakten  deze  handig  voor  docenten  en  ensembleleiders.     Er  werd  besloten  catalogi  van  het  MCO  (muziekcentrum  van  de  omroep),  Donemus  en   Gaudeamus  samen  te  voegen.     Zoals  met  veel  andere  initiatieven  vond  “men”  in  de  jaren  90  het  RIM  te  groot  en  te  duur.   Er  moest  gefuseerd  worden  en  ingekrompen.  Vanuit  de  overheid  kwam  de  opdracht  om   meer  prestatiegericht  en  gedeeltelijk  kostendekkend  te  gaan  werken.       In  het  begin  van  de  21e  eeuw  werden  na  een  fusie  taken  van  het  RIM  opgenomen  in   MuziekGroep  Nederland.  Het  accent  kwam  te  liggen  op  Nederlandse  muziek.  Enkele   jaren  later  werd  MuziekGroep  opgeheven  en  kwamen  de  informatietaken  voor  de   amateursector  bij  Unisono  (tegenwoordig  Kunstfactor)  terecht.  Een  selectie  van  het  niet   Nederlandse  repertoire  uit  de  oorspronkelijke  collectie  ging  naar  Unisono.  Een  ander   deel  naar  de  OBA  (openbare  bibliotheek  Amsterdam).  De  Epta  (european  pianoteachers   association)  beheerde  overigens  een  eigen  documentatiecentrum.         Het  is  niet  duidelijk  wat  er  van  en  hoe  de  catalogi  nog  over  is/zijn.  Er  wordt  geen   tijd/geld  meer  gestoken  in  het  actualiseren  of  behouden.     J.  -­‐  Hoe  komt  het  volgens  u  dat  dergelijke  initiatieven  stoppen?   M.B.  -­‐  Door  veranderend  beleid,  doordat  het  te  groot  opgezet  wordt,  door  de  combinatie   van  opzet  en  realisatie,  en  ten  slotte,  door  de  veranderende  tijd.     Mogelijke  vervolgvragen:   • Wordt  er  onderzoek  gedaan  naar  methodes  of  catalogi  op  universiteiten?     • Mogelijk  meer  informatie  te  vinden  via  Donemus  (Els  van  Zwol,  Paula  Quint),   Broekmans  (Jan  Hollander),  Kunstfactor  (Bert  Schoones)  of  Jan  Marisse  Huizing.    

 

48  

Bijlage  16     Enquête  3     Fijn  dat  u  mee  wilt  werken  aan  deze  mini-­‐enquête.   Ik  onderzoek  de  haalbaarheid  en  wenselijkheid  voor  een  op  te  zetten  database  met   pianistisch  repertoire.  Dit  repertoire  wordt  geordend  naar  speelniveau  en  technische   vaardigheid.  Dit  onderzoek  doe  ik  in  het  kader  van  mijn  masteropleiding  aan  het   conservatorium  van  Maastricht.   Het  invullen  van  deze  enquête  zal  een  paar  minuten  van  uw  tijd  in  beslag  nemen.     Wat  is  uw  leeftijd?     jonger  dan  20   20  -­‐  30  jaar   31  -­‐  40  jaar   41  -­‐  50  jaar   51  -­‐  60  jaar   61  -­‐  70  jaar   71  -­‐  80  jaar   ouder  dan  80   zeg  ik  liever  niet     Hoeveel  jaren  werkervaring  als  pianist/docent  heeft  u  na  het  behalen  van  uw   vakdiploma?   tot  5  jaar   tussen  5  en  15  jaar   langer  dan  15  jaar     U  bent  (meerdere  antwoorden  mogelijk)     docerend  pianist  aan  een    muziekschool   docerend  pianist  in  een  eigen  praktijk   docerend  pianist  aan  een  vakopleiding   uitvoerend  pianist   geen  van  allen     Uit  eerder  literatuuronderzoek  en  expertinterviews  is  een  taxonomie  voortgekomen   waarin  de  meest  voorkomende  pianistische  technieken  zijn  opgenomen.  Hieronder  ziet   u  een  overzicht  van  deze  technische  vaardigheden:   1.  Vijf-­‐vingerspel  (legato)   2.  Toonladders   3.  Tertsen  /  sexten   4.  Octaven   5.  Akkoorden  (en  omkeringen)   6.  Akkoorden  (lang-­‐  en  kortgebroken)   7.  Sprongen   8.  Staccato   9.  Trillers/versieringen   10.  Repetitie   11.  Dynamische  variatie  

 

49  

12.  Pedaalgebruik     Zijn  er  specifieke  technieken  of  technische  vaardigheden  die  U  in  dit  overzicht  mist?     ja     nee   Indien  ja,  kunt  u  aangeven  welke?     Ik  wil  graag  een  inschatting  maken  over  de  resultaten  van  een  eventueel  op  te  zetten   database.  Het  zou  fijn  zijn  als  u  daarvoor  de  volgende  vraag  kunt  beantwoorden.     Wilt  u  één  compositie  noemen  waarbij  op  niveau  4-­‐5  (Kloppenburg)  of  6-­‐9  (Wolter)   specifiek  het  spelen  van  tertsen  wordt  getraind  in  een  muzikaal  interessante  context?   Noemt  u  componist  en  opusnummer  en/of  titel.   Componist   Titel   Opusnummer     Als  u  geen  suggestie  heeft,  kunt  u  met  onderstaande  knoppen  verder  naar  de  volgende   pagina.     Tot  slot  volgen  nog  een  aantal  vragen  over  uw  tijdsbesteding  die  u  aan  het  delen  van  uw   kennis  in  een  database  zou  willen  besteden.     Hoeveel  tijd  zou  U  eenmalig  willen  besteden  aan  het  geven  van  input  voor  een  database   met  pianistisch  repertoire  gerangschikt  naar  technische  vaardigheid  en  moeilijkheid?   Minder  dan  1  uur   1-­‐3  uur     4-­‐6  uur   meer  dan  6  uur   Hoeveel  tijd  zou  u  voor  langere  tijd  willen  besteden  aan  het  geven  van  input  voor  een   database  met  pianistisch  repertoire  gerangschikt  naar  technische  vaardigheid  en   moeilijkheid?   geen  tijd   minder  dan  een  uur  per  week   1-­‐2  uur  per  week   meer  dan  2  uur  per  week   Zou  u  gebruik  maken  van  de  informatie  uit  een  dergelijke  database  in  uw  praktijk?   ja   nee   misschien   weet  ik  niet     Hartelijk  dan  voor  uw  antwoorden!   Indien  u  de  mail  met  daarin  de  link  naar  dit  onderzoek  zou  willen  doorsturen  naar   collega's,  zou  me  dat  enorm  helpen  bij  het  verzamelen  van  zoveel  mogelijk  gegevens!   Over  enkele  maanden  kunt  de  resultaten  van  dit  minionderzoek  inzien  op:   www.jorisvanloon.nl     Indien  u  via  email  op  de  hoogte  wilt  worden  gehouden  van  de  uitkomsten,  of  wilt  

 

50  

meewerken  aan  eventueel  vervolgonderzoek,  kunt  u  uw  e-­‐mailadres  invullen.  Het   spreekt  voor  zich  dat  uw  gegevens  niet  openbaar  zullen  worden  gemaakt  of  gebruikt   voor  andere  doeleinden!     P.S.  Sommige  internetprogramma's  geven  een  foutmelding  na  het  verzenden.  Inmiddels   is  gebleken  dat  de  antwoorden  goed  binnenkomen,  en  de  foutmelding  genegeerd  kan   worden.    

 

51  

Bijlage  17  antwoorden,  verwerkt       leeftijd   percentage   20-­‐30   5   20,8%   31-­‐40   6   25,0%   41-­‐50   6   25,0%   51-­‐60   5   20,8%   61-­‐70   1   4,2%   71-­‐80   1   4,2%   80+   0   0,0%   totaal   24   100,0%           werkjaren   percentage   tot  5  jaar   7   29,2%   5-­‐15  jaar   5   20,8%   15  plus   12   50,0%   totaal   24   100,0%           werksoort   percentage   dm   muziekschool   7   29,2%   dm  vakschool   5   20,8%   dm  privé   15   62,5%   uitvoerend   16   66,7%   geen-­‐v-­‐allen   1   4,2%   totaal   24   183,3%           werkcombinatie   percentage   dm   8   34,8%   dm  +  um   13   56,5%   um   2   8,7%   totaal   23   100,0%           mis  je  iets     ja   11   55,0%   nee   9   45,0%   totaal   20   100,0%           wat  mis  je?       a   uitkomende  stemmen  in  1  hand   b   ongelijke  ritmes  in  1  hand   c   aanslagtechniek  in  het  algemeen   De  meeste  van  de  12  punten  vallen  onder   d   elementaire  techniek,   e   die  kun  je  naar  believen  uitbreiden.     Het  ligt  er  aan  of  je  onderscheid  maakt   f   tussen  meer  beginners  en  gevorderden.     Beginners  bijvoorbeeld  onafhankelijkheid   g   van  links  rechts.    

 

52  

Ook  bijvoorbeeld  tot  touche  (bijvoorbeeld   h   meer  en  minder  gewicht)     i   polyfonie     j   links  rechts  alteratie   meer  kleuren  in  1  hand,  dus  bijvoorbeeld   k   meer  duim  of  pink.   l   jeu  perlé     m   non  legato     n   tremolo's     o   polyritmiek  (2  tegen  3,  3  tegen  4)   p   klankkleur     q   timbre     r   toucher     s   klankvorming     t   ongelijke  ritmes  in  2  handen   u   uitkomende  melodieën   v   begeleiding     w   toonvorming     x   gebruik  van  armgewicht   y   houding     z   coördinatie  l/r     akkoorden  met  dynamische  variatie  in  1   z1   hand               componist   stuk   opus   Granados   oriëntale     Saint-­‐Saens   6  etudes   op  111/1   Debussy   Petit  Negre     Debussy   etudes  pour  les  tierces   Schule  der   Czerny   gelaufigkeit,  nr  38   op  299/38         Hoeveel  tijd  zou  u  willen  besteden  en  zou  u  gebruik  maken   van  een  database?     tijd  ineens   %   <  1  uur   7   46,67%   1  -­‐  3  uur   7   46,67%   4  -­‐  6  uur   1   6,67%       0,00%     langere  periode     geen   6   40,00%   <  1  uur   8   53,33%   1  -­‐  2  uur   1   6,67%   3  -­‐  4  uur     0,00%           zou  u  gebruik  maken?     ja     8   53,33%   nee   0   0,00%  

 

53  

misschien   totaal    

7   15    

46,67%   100,00%    

 

 

54  

Bijlage  18,  resultaten  enquête  4,  onverwerkt     nr.     1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11   12   13   14   15   16   17   18   19   20   21   22   23   24   25   26   27   28   29   30   31   32   33   34   35   36   37   38   39   40   41  

status     klaar       bezig   bezig     bezig   klaar   bezig   klaar       bezig   k   k     k     klaar   k     klaar   k   k   b   b     k       klaar     b           b     k   b  

datum     28-­‐sep       28-­‐sep   28-­‐sep     28-­‐sep   28-­‐sep   28-­‐sep   28-­‐sep       28-­‐sep   28-­‐sep   29-­‐sep     29-­‐sep     29-­‐sep   29-­‐sep     29-­‐sep   29-­‐sep   29-­‐sep   29-­‐sep   30-­‐sep     30-­‐sep       02-­‐okt     03-­‐okt           05-­‐okt     06-­‐okt   13-­‐okt  

leeftijd     31-­‐40  jaar       51-­‐60  jaar   41-­‐50  jaar     31-­‐40  jaar   41-­‐50  jaar   61-­‐70  jaar   31-­‐40  jaar       41-­‐50  jaar   41-­‐50  jaar   51-­‐60  jaar     71-­‐80  jaar     31-­‐40  jaar   51-­‐60  jaar     20-­‐30  jaar   20-­‐30  jaar   20-­‐30  jaar   20-­‐30  jaar   51-­‐60  jaar     41-­‐50  jaar       41-­‐50  jaar     31-­‐40  jaar           51-­‐60  jaar     31-­‐40  jaar   31-­‐40  jaar  

loopbaan     5-­‐15  jaar       15+  jaar   15+  jaar     5-­‐15  jaar   15+  jaar   15+  jaar   5-­‐15  jaar       15+  jaar   15+  jaar   15+  jaar     15+  jaar     tot  5  jaar   15+  jaar     tot  5  jaar   tot  5  jaar   tot  5  jaar   tot  5  jaar   15+  jaar     15+  jaar       tot  5  jaar     5-­‐15  jaar           15+  jaar     5-­‐15  jaar   tot  5  jaar  

DM   ms                 1     1         1         1           1     1                                   1  

DM   DM   vo   pr   UM   GvA             1   1                           1   1                   1   1     1                   1   1                     1   1   1     1     1     1   1   1               1                   1         1               1   1       1   1         1       1   1       1   1               1   1                       1   1               1                                         1                 1   1            

  DM  ms   Docerend  musicus  muziekschool   DM  vo   Docerend  musicus  vakopleiding   DM  pr   Docerend  musicus  privé   UM     Uitvoerend  musicus   GvA     niet  dm  nog  um   loopbaan  =    werkervaring  

 

   

55  

  nr.     1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11   12   13   14   15   16   17   18   19   20   21   22   23   24   25   26   27   28   29   30   31   32   33   34   35   36   37   38   39   40   41  

mis  je  iets     LEEG       ja   LEEG     ja   ja   LEEG   ja       LEEG   nee   ja     nee     ja   ja     nee   nee   nee   nee   ja     nee       nee     ja           ja     nee   ja  

wat  mis  je?             ab       c   defghijk     lmn           o         pq   brstuv             wxy               z           wz       z1  

componist     Granados               Saint-­‐Saens                   Debussy             Debussy                               Czerny        

stuk   opus       oriëntale   LEEG                           6  etudes   op  111/1                                   Petit  Negre                         etudes  pour  les  tierces                                                           Schule  der   gelaufigkeit,  nr  38   op  299/38              

 

 

56  

  nr.     1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11   12   13   14   15   16   17   18   19   20   21   22   23   24   25   26   27   28   29   30   31   32   33   34   35   36   37   38   39   40   41  

tijd  ineens     <  1uur                 1  -­‐  3  uur     1  -­‐  3  uur         1  -­‐  3  uur   <  1uur       <  1uur       1  -­‐  3  uur   4  -­‐  6  uur     <  1uur     <  1uur     1  -­‐  3  uur         <  1uur         1  -­‐  3  uur               1  -­‐  3  uur     <  1uur      

langere  periode     geen  tijd               <  1  uur  p.w.     <  1  uur  p.w.         <  1  uur  p.w.   geen  tijd     <  1  uur  p.w.     geen  tijd   <  1  uur  p.w.     geen  tijd   <  1  uur  p.w.   <  1  uur  p.w.         geen  tijd       1  -­‐  2  uur  p.w.               <  1  uur  p.w.     geen  tijd    

zou  u  gebruik  maken?     misschien               ja     ja         misschien   ja     ja     misschien   ja     ja   misschien   misschien         misschien       ja               ja     misschien    

     

 

57  

Bijlage  19,  resultaten  enquête  3  verwerkt  naar  leeftijdscategorie       Leeftijd   percentage   dm   um   dm  +  um               20  -­‐  30   20,83333333       20%   80%   31-­‐40   25     33,34%     66,66%   41-­‐50   25     33,34%     66,66%   51-­‐60   20,83333333     20%   20%   60%   61-­‐70   4,166666667     100%       71-­‐80   4,166666667     100%                   totaal   100             leeftijd   kort   lang   gebruik   gebruik       in  uren   in  uren   ja   misschien             20  -­‐  30   1  uur   0,15  uur   25%   75%   31-­‐40   0,75  uur   0,10  uur   66%   34%   41-­‐50   1,25  uur   0,30  uur   50%   50%   0,20  uur   100%     51-­‐60   2,5  uur   61-­‐70   3  uur         71-­‐80   0,5  uur   0,5  uur   100%      

 

mis  je  iets       80%   20%   75%   0%   0%   100%      

58