T P E C N O C POLDER WAARD NIEUWLAND prelude, september 2012
polder waard nieuwland WAAROM EEN PRELUDE?
- Korte samenvatting van het voorafgaande - Bouwstenen voor toekomstperspectief - Gevraagd: aanvulling en aanscherping
ligging PWN IN NOORD-HOLLAND -
PWN is de poort naar Noord-Holland vanuit Noord-Nederland PWN is onderdeel van het kustlandschap van Noord-Holland Robbenoordbos naast PWN is uniek groot bos in Noord-Holland PWN ligt goed bereikbaar aan de A7 en de Afsluitdijk
GESCHIEDENIS
ONTSTAAN
500 na Chr. - Keileembulten, wadden, kwelders, veen - Begin van Zuiderzee - Keileembulten zijn ankerpunten bij de vorming van de Nederlandse kust
bron: ecomare
ONTSTAAN
~1200 na Chr. - Eilandvorming door zeespiegelstijging en stormvloeden - Duinen op veel plaatsen doorgebroken - Start landwinning door aanleg van dijken: - Principe wierdijk ontstaan
bron: ecomare
ONTSTAAN
>1500 na Chr. - Start aandijkingen zuidelijke waarden bij Wieringen - Nieuw land regelmatig geteisterd door dijkdoorbraken
ONTSTAAN
1846 - Definitieve herinpoldering zuidelijke waarden: PWN - Verkaveling schijnbaar regelmatig, toch nooit gelijke breedtes
ONTSTAAN
1850 - De polder net uit de verpakking, in gebruik
archelogische waarden
- De Wierdijk is een archeologisch monument - De archeologische verwachtingswaarde is hoog op de hogere delen
cultuurhistorie WIERDIJK
-
Gedroogd wier pakt onder druk samen tot een harde massa Samengeperst wier vormt muur aan zeekant Landzijde: ondersteuning ‘wierriem’door brede aarden wal Voortdurende ophoging noodzakelijk door inklinking Kwetsbaarheid voor de golfslag 1800: extra laag aarde en steentalud op oude wierdijk aan luwe zuidkant
cultuurhistorie WIERDIJK
- Wierdijk slaat op den duur wit uit
cultuurhistorie WIER SPOELEN
PWN in zijn omgeving: - In de sloten van de kogen en PWN wordt wier geverst: het zout eruit gespoeld om er droge pakken van te kunnen persen - Wierteelt van ~1100 tot ~1930
cultuurhistorie WIERSCHUUR
- Opslagplaats voor gewonnen wier - Enige overgebleven wierschuur: Stroërdijk 1, PWN
cultuurhistorie HAVEN
1909 - Haven op noord-oostelijke punt PWN voor aanvoer van wier
cultuurhistorie MEEKRAPTEELT
- Meekrapteelt (ivm zilte bodem) van ~1400 tot ~1870 - Wortels bevatten een rode kleurstof die geschikt is voor het verven van textiel en leer - Ook nu fungeert meekrap als milieuvriendelijke vervanger van rode kleurstof
ONDERGROND
ondergrond RELIEF
- Wieringen: kogen en bovenwalland, ongeveer -1m tot 12m - PWN: ongeveer -0,5m tot -2m - Wieringermeer: ongeveer -0,5m tot -5m
ondergrond GEOMORFOLOGIE
- Wieringen: stuwwallen vormen het bovenwalland en zee-erosiegeulen de kogen - PWN: vlakte van getij-afzettingen, midden grondmorenerug - Wieringermeer: vlakte van getijdeafzettingen, Robbenoordbos op dekzandvlakte
ondergrond BODEM
- Wieringen: laarpodzolgrond (lemig fijn zand) en poldervaaggrond (kalkarme klei) in de kogen - PWN: drechtvaaggrond (kalkarme zavel en lichte klei) en poldervaaggrond (kalkarme klei) - Wieringermeer: poldervaaggrond (kalkrijk zand en zavel) en Robbenoordbos op vlakvaaggrond (kalkhoudend zeer fijn zand), bodem is meest geschikt voor landbouw
ondergrond WATERSYSTEEM
- Watersysteem PWN bestaat uit verschillende peilgebieden - Watersysteem Wieringen staat in directe verbinding met de PWN - PWN watert af op het Amstelrandkanaal (boezem)
ondergrond KWEL WINTER
- Meeste kwel aan de noordkant van de polder (blauwtinten) - Infiltratie aan zuidrand (geel en rood) - Zoute kwel?
OCCUPATIE & GEBRUIK
occupatie PIONIERSCULTUUR
Duale relatie met water: - Invloed van het water op de ontwikkeling van de bewoners: eigen cultuur, voedsel uit de zee - (Nieuwe) bewoners zetten “het water” naar hun hand en brengen het in cultuur: Zuiderzeewerken, voedsel van de zeebodem, nieuwe culturen en invloeden
occupatie GRONDGEBRUIK
- Wieringen: grasland en natuur - PWN: akkerbouw en grasland - Wieringermeer: akkerbouw en bos
occupatie RECREATIE
- Recreatieve voorzieningen vooral op - Verblijfsrecreanten uit heel Nederland Wieringen/ in Robbenoordbos - Dagrecreanten uit regio/provincie - In het fietsnetwerk zijn noord-zuid- - Afsluitdijk: buitenlandse toeristen (touringcar/indiviverbindingen schaars dueel) met interesse voor waterstaatkundige werken - Door en langs de PWN zijn geen en strijd tegen water fietsroutes
occupatie GEBRUIK
- Ketter & Co: recreatieve bewegingen in beeld vertaald
occupatie GEBRUIK
- Wandelen over de Wierdijk
occupatie GEBRUIK
- Kano opstapplaats
occupatie GEBRUIK
- Onvoorzien recreatief medegebruik
occupatie GEBRUIK
- Geocaching: schatzoeken met GPS systeem
occupatie GEBRUIK
- Schapen scheren
occupatie GEBRUIK
- Visstek
occupatie GEBRUIK
- Vogels spotten (zie www.waarneming.nl)
LANDSCHAP
landschap KARAKTERISTIEK
- PWN is de schakel tussen Wieringen en de Wieringermeer - Elk van deze landschappen heeft zijn eigen ruimtelijke eigenschappen
landschap KAVELSTRUCTUUR
- Wieringen: kleinschalige onregelmatige blokverkaveling - PWN: regelmatige blokverkaveling - Wieringermeer: grootschalige rationele verkaveling
landschap WATER
Waddenzee
- 3 watersystemen met een eigen verschijningsvorm
walsloten
sloten en boezemwater
Amstelmeer
vaarten, tochten en sloten
IJsselmeer
landschap GROENSTRUCTUUR
- Wieringen: opgaande beplanting (weg en erven) en tuunwallen op bovenwalland, eendenkooien in de kogen - PWN: erfbeplanting - Wieringermeer: wegbeplanting, erfbeplanting, Robbenoordbos
landschap DIJKEN
- 3 karaktervolle dijken - Dijk markeert grens tussen landschappen
Waddenzeedijk
Wierdijk
Dijk PWN/ Wieringermeer
landschap BEBOUWING
- Wieringen: dorpen en verdichte linten op hoge delen - PWN: verspreide erven langs Polderweg (en aantal langs dijk) - Wieringermeer: erven op een regelmatig stramien langs polderweg
boerderijtype WIERINGEN
Wieringerboerderijtype: - Laag woongedeelte met daarop haaks een hoge schuur - Schuur met hoge houten achtergevel: - Zwartgeteerde planken overnaads getimmerd: vallen als dakpannen deels over elkaar
boerderijtype WIERINGERMEER
Wieringermeerboerderij - Standaardtype boerderij, al naargelang bedrijfsgrootte breder - Woonhuis links of rechts van de schuur gebouwd, los of met tussenbouw - Ontworpen erfbeplanting, onderscheid naar type bedrijfsvoering - Planken refereren aan Wieringer boerderij
diverse boerderijtypen PWN
landschap RUIMTELIJK KARAKTER PWN
Besloten polderruimte
Erven als groene eilanden Erven langs ‘lijnen’: weg en dijk
Verschillende randen: Wierdijk en polderdijk
Karakteristieke maatvoering slotenen wegenpatroon
ERVEN (STRUCTUUR)
erven HIST. LOCATIES
- Alle locaties met boerderijen van 1845 bestaan nog - In geen van de gevallen zijn de boerderijen in de originele 19e eeuwse staat: de meesten zijn later herbouwd - Alleen de Oosthoeve ziet er nog ouderwets uit, al is deze ook een paar jaar geleden volledig gereconstrueerd - Aan het begin van de Polderweg was vroeger een meekrapstoof
erven FUNCTIES
-
boerenerf burgererf bedrijfserf (alleen bedrijfsgebouwen) leegstaand boerenerf (burgererf)
erven GROEPERING
- erven langs lint - erf in het veld - dijkclusters
erven BEBOUWINGSTYPEN
-
(oorspronkelijk) stolpvolume wierschuur kapschuur Wieringermeerboerderij
bebouwingstypen STOLP
bebouwingstypen WIERINGERMEERTYPE
bebouwingstypen KAPSCHUUR
erven GROENE VOET
- “kader”: bomenrij/ haag - tuin - open: geen beplanting
groene voet KADER
DYNAMIEK
dynamiek WIERINGERRANDMEER
- Eind 2010: plan Wieringerrandmeer wordt stopgezet
dynamiek VERVAL
- 10 tot 15 jaar stilstand in delen van de polder (provinciale gronden): erven en bouwland in verval
dynamiek ONTWIKKELING
- In andere delen ontwikkeling van agrarische bedrijvigheid
dynamiek ONTWIKKELING
- Ontwikkelingen aan de buitenrand van de polder o.a. recreatiewoningen en windmolens
dynamiek INITIATIEVEN
- Aantal grote plannen en initiatieven in en in de omgeving van de Polder Waard Nieuwland
jk
i itd
Dijkversterking hoogwaterkering Den Oever noorderhaven,
ec j o Pr
slu f tA
vissershaven
Masterplan historische haven transferium Den Oever
zuiderhaven, dikke dries en waddenhaven
Landbouwstructuurversterking Wieringen, Polder Waard Nieuwland en Wieringermeer en ass spl der aar stv We
Natuur- en windmolenontwikkeling Oostpolder Windplan Wieringermeer
AMBITIES EN OPGAVEN
opgaven startnotitie POLDER WAARD NIEUWLAND
Hoofdopgave: een impuls geven aan de ontwikkeling van de Polder Waard Nieuwland Opgaven per thema: - Landbouw: ruimte geven aan boerenbedrijven (STIVAS-onderzoek), landbouw als drager - Water: ruimte bieden aan de waterbergingsopgave van Wieringen en de Polder Waard Nieuwland in de Polder Waard Nieuwland (6 ha natte of 12 ha droge waterberging) (HHNK brengt verschillende oplossingsrichtingen in beeld) - Recreatie: versterken van de huidige recreatieve infrastructuur en ruimte bieden aan de ontwikkeling van nieuwe recreatieve voorzieningen - Natuur: bijdragen aan een robuuster natuurnetwerk door natuurontwikkeling in de Polder Waard Nieuwland en/of zijn omgeving - Wonen: er is geen vraag naar grootschalige woningbouw. Wel is er een transformatieopgave van leegstaande agrarische bebouwing (ruimte voor ruimte)
ambities en opgaven POLDER WAARD NIEUWLAND
Ruimtelijke kwaliteitsopgave: -
Beantwoorden aan opgaven per thema Behoud en waar mogelijk versterking van de landschappelijke en cultuurhistorische kwaliteiten De polder als één ruimtelijk geheel beschouwen De positie van PWN in groter verband benutten (o.a. onderdeel van het Noord-Hollands kustlandschap) - De kwaliteit en vitaliteit van de polder vergroten
ambities & opgaven WIERINGER ‘ENSEMBLE’
Strategische agenda kust: - Wieringer ‘ensemble’ is onderdeel van reeks identiteiten aan de kusten van Noord-Holland
ambities & opgaven WIERINGER ‘ENSEMBLE’
- PWN als onderdeel van Wieringer ‘ensemble’ - Reeks kleinschalige landschappen in een omgeving met een grootschalig karakter - Gemene deler en onderscheidend vermogen? - Perfect ontsloten kust (auto, boot)
ambities & opgaven EHS
- Aantal kleine gebieden op Wieringen zijn nog niet verworven - De EHS-gebieden zijn zeer versnipperd - Geen EHS-doelstellingen in PWN - Verbindingen: om de noord en om de zuid
ambities & opgaven VERANKERING OMGEVING
Schets Nico Jonker (ecoloog PNH) - noord: bijzondere zoete kwelplanten - midden: zoete kwel - zuid: brakke kwel - zuid: weidevogels
ambities & opgaven VERANKERING OMGEVING
- Fiets-/ wandelnetwerk Wieringen en PWN als schakel in een groter geheel
ambities & opgaven VERANKERING OMGEVING
Schetskaart Bastiaan Beentjes (HHNK) - Water-/ natuuropgave in de lagere delen van Wieringen en PWN
ambities & opgaven BKP GEMEENTE
- Uitgangspunten BKP werken door in ‘Prelude’ - PWN ten opzichte van Wieringen: ontwikkelingsmogelijkheden
ambities & opgaven EIGENDOM
- Ongeveer 2/3 van de PWN is in bezit van de provincie - Overige landbouwkavels zijn particuliere gronden - Kans om opgaven in samenhang uit te werken
ambities & opgaven EIGENDOM PROVINCIE
- Ongeveer de helft van de erven is in bezit van de provincie - Kansen voor transformatie
BOUWSTENEN TOEKOMST: -CONSTANTEN -VARIABELEN
BOUWSTENEN TOEKOMST: CONSTANTEN -
Ruimtelijke karakteristiek Agrarische hoofdstructuur Cultuurhistorische kwaliteiten Fietspad Wierdijk Polderpalet Transformatie en kwaliteit erven
constanten RUIMTELIJK KARAKTER PWN
Besloten polderruimte
Ervenstructuur
Verschillende randen: Wierdijk en polderdijk
Karakteristieke maatvoering slotenen wegenpatroon
constanten LANDBOUW ALS DRAGER
- Kavelruil (STIVAS) - Optimaal waterbeheer
constanten CULTUURHISTORIE
- Wierdijk - Karakteristieke bebouwing (wierschuur, kapschuur, stolpen, Wieringermeerboerderij)
transformatie erven WIERSCHUUR
-
Publieke functie met verhaal Behoud monumentaal karakter Geen tuin: landschappelijke inpassing Vervangen overige bebouwing Geen hekken
transformatie WIERSCHUUR
Aanbeveling nieuwe volumes: - Zorgvuldige ingepassing - Bescheiden karakter - Schuurvolumes - Eén materiaal (dak+wanden)
- Modern materiaal in onopvallende kleur: teer-zwart - Nokhoogte/begin kap afstemmen op zijdeel wierschuur - Nieuwe volumes ingepakt door robuust groen; behoud vrij zicht op wierschuur bij ‘entree gehucht’ - Erf open aan oostzijde
transformatie erven STOLPVOLUMES
- Herbouw woonstolpen (vb. Ursem, architect: Rob Bos) - Vernieuwend gebruik van traditioneel volume
constanten FIETSPAD WIERDIJK
- Verkennende studie (haalbaarheid en kosten) aanleg fietspad langs Wierdijk - Indienen bij waddenfonds?
constanten POLDERPALET
Meekrap ROOD
Wierdijk WIT
Teer ZWART
polderpalet FIETSPAD WIERDIJK
- Klaprozenberm (Meekrap-rood)
polderpalet FIETSPAD WIERDIJK
- Schelpenpad (Wierdijk-wit) - Meer witte bruggetjes?
polderpalet ZWART HOUT
- Zwartgeteerde planken overnaads getimmerd refereren aan Wieringerboerderijtype
BOUWSTENEN TOEKOMST: VARIABELEN -
Waterberging Water & natuur Recreatie (routes en voorzieningen) Groenstructuur
bouwsteen WATERBERGING
- Water benadrukt het ruimtelijk karakter
bouwsteen WATERBERGING
- Water versterkt het verschil tussen noord- en zuidrand
bouwsteen WATERBERGING
- Water als nieuw element
bouwsteen WATERBERGING
- Waterberging in bestaande kavelstructuur (ref. Texel)
bouwsteen WATERBERGING
- Waterberging met natuurlijke oever
bouwsteen NATUUR & WATER
- Relatie natuur en waterberging - Natuur langs verbrede poldersloten
bouwsteen NATUUR & WATER
- Natuur langs zuidrand
bouwsteen NATUUR & WATER
- Natuur als kader voor waterberging
bouwsteen natuur & water RUIGE NATUUR
bouwsteen natuur & water NATTE NATUUR
- Uitbreiding bestaande moerasnatuur
bouwsteen RECREATIE
- Recreatieve routes langs bestaande polderwegen - Recreatieve voorzieningen aan bestaande polderwegen
bouwsteen RECREATIE
- Extra routes en voorzieningen langs ‘opgedikte’ zuidrand
bouwsteen RECREATIE
- Dwarsverbinding langs polderstructuur - Recreatieve voorzieningen in nieuwe natuurstructuur
bouwsteen recreatie TRANSFORMATIE ERF
- Recreatievoorzieningen binnen erf
bouwsteen recreatie NIEUWE VOORZIENING
- Vakantiewoning
LITERATUUR
- Archeologische risicoanalyse Wieringerrandmeer (2008), Vestigia - Beeldkwaliteitsplan Wieringen (2011), HzA Stedebouw & Landschap - Bureauonderzoek naar de agrarische bodemkundige kwaliteit van diverse provinciale eigendommen op Wieringen en de Wieringermeer (2012), DLV Plant - Fictief inrichtingsplan Wieringermeer en Wieringen inclusief Polder Waard Nieuwland (2012), STIVAS - Historische Vereniging Wieringen, www.archiefhvw.nl - Leidraad Landschap en Cultuurhistorie (2010), Provincie Noord-Holland - Masterplan Historische Haven Den Oever (2010), ConverseDC e.a. - Pago Wirense, www.pagowirense.nl - Wierdijk, hergebruikt landschap (2010), Ketter & Co
