Concept Beleid Cultuuronderwijs Groningen Stad 2014-2020 ‘Samen doen’
Opgesteld door: VRIJDAG en Erfgoedpartners Museumhuis Saskia van Ham en Tineke de Danschutter
1
Aanleiding De directe aanleiding van dit voorstel is de constatering van CultuurEducatieStad, dat de haar door de gemeente verstrekte opdracht niet parallel liep met de wensen en behoeften van scholen en instellingen in de stad. CultuurEducatieStad ( thans opgegaan in VRIJDAG) had als voornaamste taak een adviesfunctie te vervullen, scholen en instellingen misten de makelaarsfunctie. 1 Deze constatering gekoppeld aan een aantal ontwikkelingen in het veld heeft ertoe geleid dat VRIJDAG als nieuwe organisatie bij de gemeente Groningen heeft aangegeven, dat wij de vroegere opdracht niet meer passend vinden omdat deze onvoldoende aansluit bij de actuele situatie en behoefte van scholen en instellingen in Groningen stad. In deze notitie nemen wij, samen met Erfgoedpartners Museumhuis vanwege hun bewezen kracht op het e terrein van erfgoededucatie en mede 2 lijns steunfunctie in de stad Groningen, het initiatief om een nieuw beleid voor cultuuronderwijs in de stad Groningen te formuleren. We noemen dit bewust cultuuronderwijs, omdat wij als doel hebben kunst en cultuur te integreren binnen de school, als zelfstandige discipline en als een manier om andere vakken te verrijken. Wij willen cultuur weer terug brengen in het onderwijs. Naast de genoemde ontwikkeling die noopt tot een andere aanpak, is namelijk onze grootste zorg dat de belangstelling van de scholen lijkt af te nemen. Icc’ers krijgen steeds minder geoormerkte tijd en de 10.90 euro per kind die scholen mogen besteden aan cultuur is bij een deel van het onderwijs niet meer geoormerkt en wordt voor andere zaken aangewend.
1.Inleiding Als we over cultuuronderwijs in de stad spreken, hebben we het over drie zaken. Ten eerste over de actuele en toekomstige behoeften van de verschillende stakeholders (scholen, gemeente en culturele partners/instellingen). Ten tweede over de organisatorische randvoorwaarden, die nodig zijn om goed cultuureducatief beleid te realiseren. Ten derde over de inhoud van cultuuronderwijs en de terminologie die we hierbij gebruiken. In het kort is de opvatting van VRIJDAG en het Erfgoedpartners Museumhuis dat alle drie met elkaar in verhouding moeten zijn om tot een gefundeerd nieuw beleid te komen. In de volgende hoofdstukken komt de behoefteverkenning bij instellingen, scholen en de gemeente Groningen aan bod. Onze conclusie daaromtrent verwerken we in het voorstel Samen Doen ,concept beleidsplan cultuuronderwijs en beschrijving van welke rollen daarin voor de diverse partijen mogelijk zijn.
2.Verkenning behoeften Om tot nieuw beleid te komen vinden we het van belang dat er behoefte onderzoek wordt gedaan bij zowel de afnemers van educatie, de scholen, als ook bij de leveranciers, onze culturele partners en eigen organisaties. In de afgelopen periode zijn er gesprekken gevoerd met diverse partijen. Op basis van deze gesprekken hebben we een samenvatting gemaakt van deze behoeften.
2.1 Behoeften scholen In de afgelopen periode heeft VRIJDAG samen met Erfgoedpartners Museumhuis het initiatief genomen tot oprichting van een klankbordgroep cultuuronderwijs. In deze klankbordgroep zitten de OBS Borgmanschool, OBS de Vuurtoren, CBS de Heerdstee en de St. Michaelschool. Het doel van deze klankbord groep is enerzijds te inventariseren wat de wensen op lange termijn en behoeften op korte termijn zijn. Anderzijds om feedback te geven op het nieuwe voorstel cultuur onderwijs en mogelijk als pilotschool te fungeren. Deze scholen zijn
1
Denk aan het programma Cultuureducatie met Kwaliteit, de opbrengst van het onderzoek Cultuur in de Spiegel van de RUG en een aantal spelers die gebruikmaking van marktwerking een coördinerende taak op zich nemen
2
benaderd vanwege hun geografische ligging, gedeeld verleden en brede interesse voor cultuur, zowel vernieuwend en innovatief als traditioneel. Uit deze sessies worden in willekeurige volgorde de volgende zaken genoemd als wens op school op het vlak van kunst en cultuur: (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g)
(h) (i) (j) (k)
snel kunnen vinden van passend cultureel aanbod; leerkrachten competenter maken op het vlak van kunst en cultuur; vakdocenten in de klas voor muziek, beeldend en drama; cultuur integreren als onderdeel binnen de reguliere lessen; werken met doorlopende leerlijnen ; koppelingen aanbrengen tussen school en opvang in de vorm van bijvoorbeeld ateliers; talentontwikkeling hoog op de agenda zetten waarbij de combinatie van cognitie en cultuur het uitgangspunt dient te zijn om maximale effect teweeg kunnen brengen. De centrale worsteling hierbij is voor hen: hoe dit je dit? creativiteitsontwikkeling stimuleren bij leerkrachten en leerlingen; leren met hoofd, hart en handen; ouders, kunstenaars en buurtgenoten betrekken bij de school; mediawijsheid koppelen aan andere disciplines;
2.2 Behoeften culturele instellingen Uit diverse gesprekken met culturele partners krijgen wij de volgende behoeften terug: 1) Er is behoefte aan een plek waar ook los aanbod centraal en compact inzichtelijk is voor de scholen; 2) Er is behoefte aan een partij of methodiek waarbij actief contact wordt gezocht en een continue dialoog wordt aangegaan met de scholen; 3) Er is bij de podiumkunsten behoefte aan verbreding en verdieping in het contact met scholen om zodoende ook duurzame educatie te kunnen leveren. Vb. niet alleen de voorstelling wordt getoond maar ook nader wordt ingegaan op de voorbereidingen van een voorstelling, de techniek et cetera om zodoende kinderen ook warm te maken voor een toekomst in de kunst en cultuur; 4) Het advies wordt gegeven vanuit de instellingen om de verschillende disciplines bij elkaar te zetten en van daaruit nieuw aanbod te laten ontstaan. Dit alles wel onder coördinatie en regie van 1 partij; 5) De huidige rol van faciliterend bemiddelaar is niet een rol die gewenst is. Er is behoefte aan een actief coördinerende en verkopende en organiserende bemiddelaarsfunctie. De mate waarin er nu van de culturele instellingen wordt verwacht dat er binnen de begroting tijd en aandacht wordt besteed aan cultuureducatie wordt veelal opgegeten aan enkel verkoop fte’s waardoor de inhoudelijke verdieping in het gedrang komt. Het bundelen van de zogenaamde verkoopkracht wordt als een ‘opportunity’ gezien; 6) Er is behoefte aan een instelling die aanbod aan de inkoopkant controleert op kwaliteit en compacte en transparante menu’s (met eenduidige opbouw, heldere leerdoelstellingen en resultaten, per discipline en per jaargang) samenstelt die als doorlopende leerlijn kunnen worden aangeboden en vervolgens actief aan de scholen ‘verkoopt’. Instellingen zijn eventueel bereid een percentage te betalen als ‘verkoopfee’ indien er met succes wordt bemiddeld; 7) Er is behoefte aan een plek waar kennis en ervaring over de levering van kunst en cultuur aan scholen wordt gedeeld; 8) Het is van belang dat we docenten mee gaan krijgen als cultuurdrager. Daar moet het gedragen worden en moet de toegevoegde waarde van kunst en cultuur worden gezien en ervaren. Alleen dan vindt er duurzame implementatie plaats (vb. via Pabo, via Deskundigheidsbevordering, via duo samenstellingen in de klas, via cultuurtrainer in de school); 9) Het is belangrijk om goede verbindingen te leggen tussen de professionele en amateurkunsten
3
10) Bij het onderwijs is het van groot belang dat er wordt ‘ontzorgd’. Dit is tegenstrijdig met het beleid dat het onderwijs meer zelf moet gaan doen.
2.3 Behoeften gemeente Groningen De gemeente stelt als beleidsdoelstelling een samenhangend programma van de cultuurinstellingen, op basis van een doorlopende leerlijn, met de vraag van de gebruiker als uitgangspunt. Hierbij wordt tevens als maatschappelijk effect gesteld dat Kunst en Cultuur prikkelt, vermaakt, verbind, aanzet tot kritische meningsuiting en bijdraagt aan begrip van jezelf en de samenleving en dat Groningen als staf bruist van Cultuur, City of Talent, waar iedereen meedoet en in staat is zijn of haar creatieve talent te ontwikkelen. Verdere resultaat verplichtingen zijn in de bijlage opgenomen. Op basis van gesprekken met de gemeente komt naar voren, dat het verzamelen en transparant en gestructureerd aanbieden van aanbod prioriteit vraagt evenals de kennis functie (vraagbaak en kennis centrum zijn) op het vlak van cultuureducatie richting scholen zowel als richting culturele instellingen. Voor de komende 2 jaar heeft de gemeente de wens uitgesproken dat er meer autoriteit en pro-activiteit wordt getoond waar het gaat om het inrichten van de dialoog om cultuureducatie weer terug te brengen in de scholen. Middels het aanbieden van dit beleidsstuk geven wij hiervoor een eerste aanzet.
2.4 Conclusie behoeften Vanuit bovenstaand inzicht kunnen we concluderen, dat er vanuit de scholen behoefte is aan:
Gecoördineerd, laagdrempelig, integraal en transparant cultureel aanbod; Ondersteuning om kunst en cultuur te integreren in de kernvakken; Een centrale plek voor kunst en cultuur in de school zelf als ook in het lessenpakket; Leerprogramma’s die appelleren aan ‘hoofd, hart en handen’. Hiermee bedoelen we dat de vaardigheden en media zoals genoemd in Cultuur in de Spiegel aan bod dienen te komen bij alle vakken. Integratie tussen school, wijk, ouders buurtgenoten
Vanuit de aanbieders is er behoefte aan:
Gecoördineerd, laagdrempelig, integraal en transparant cultureel aanbod; Transparante cultuurmenu’s; Kunst en cultuur krijgen een centrale plek in het lessenpakket; Een continue dialoog met scholen; Verkoop capaciteit zodat de instellingen zelf zich kunnen richten op de inhoud.
4
3. Op weg naar een nieuw beleid: ‘Samen doen’ We kunnen heel eenvoudig tegemoet komen aan bovenstaande conclusies door de makelaarsfunctie te herstellen, en te gaan werken met de zogenaamde cultuurmenu’s. De school is dan ‘ontzorgd’ en de instellingen hebben afzet in het onderwijs. Echter we willen meer. We willen cultuur terugbrengen in het hart van de school. Het is de opvatting van VRIJDAG en Erfgoedpartners Museumhuis, dat de school in beweging moet komen rond cultuuronderwijs. Cultuuronderwijs moet niet alleen afhankelijk zijn van de ICC-er. Dit is een te dunne basis en geeft onvoldoende inhoud aan de behoeften van zowel instellingen als scholen. Daarom stellen wij een nieuw beleid voor, een beleid dat recht doet aan de wens dat de school in beweging komt waardoor cultuur dichter bij de kinderen komt. We stellen het volgende voor :
1. Naast de ontwikkeling van menu’s adviseren wij daadwerkelijk in de school te gaan werken middels de ontwikkeling en implementatie van de cultuurtrainer. De cultuurtrainers zullen wekelijks actief zijn op scholen, maar niet afkomstig zijn uit het huidige schoolteam. Deze cultuurtrainers zijn personen die enerzijds een PABO achtergrond hebben en anderzijds ook zelf lesgeven in 1 of meerdere cultuurdisciplines. De cultuurtrainer is aanwezig op scholen op basis van een nader te bepalen verrekening factor die wordt vastgesteld op basis van aantal leerlingen. Als voorbeeld: bij 50 leerlingen is een trainer 1 uur per week aanwezig, bij 100 leerlingen 2 uur per week. Voor de financiële uitwerking maken we gebruik van 2 scenario’s: 1 uur per 50 leerlingen en 1 uur per 80 leerlingen. In de pilot zullen we testen welke verrekenfactor de meest optimale resultaten levert. De cultuurtrainer is:
a. samen met de ICC-er bemiddelaar tussen school en instellingen t.a.v. keuze cultuurportfolio (basis menu);
b. Samen met de ICC-er bemiddelaar tussen school en instellingen t.a.v. aanvullend aanbod (basis menu plus);
c. d. e. f. g.
Klankbord bij ontwikkeling cultuurportfolio’s (zie verder op voor uitleg); Innovatie deskundige op het vlak van integratie cultuur in de school ; Deskundigheidsbevorderaar op de culturele vakken voor leerkrachten; Uitvoerder van kunstvakken; Linking pin tussen school en andere maatschappelijke en/of culturele organisaties in de wijk
De cultuurtrainer zorgt voor de constante dialoog tussen instellingen en tussen scholen, hij/zij werkt op meerdere scholen en kan dus makkelijker verbinding leggen. We zijn ons ervan bewust dat het vinden van e een cultuurtrainer op basis van bovenstaande specificaties lastig kan zijn. We zullen ons daarom in 1 instantie richten op de groep van mensen die al getraind zijn in het geven van cultuuronderwijs zoals de BIK’kers en de Erfgoed juffen en meesters. Deze personen zullen tijdens hun beroepsbeoefening ook nog bij- en nascholing krijgen.
2. We ontwikkelen centraal met culturele partners (instellingen, cultuurtrainers en klankbordgroep scholen) een stedelijk cultuurmenu: het zogenaamde cultuur portfolio. Dit is een basismenu waar alle cultuurdisciplines over de gehele loopbaan van het kind vertegenwoordigd zijn. Het menu wordt ontworpen onder regie van 1 partij i.s.m. door de gemeente Groningen geselecteerde instellingen (zie ‘inner circle’ instellingen). Bij het ontwerpen van de portfolio wordt het principe van doorlopende leerlijnen continue wordt toegepast. Jaarlijks wordt gebruik gemaakt van verschillende thematieken die actueel zijn in het onderwijs. Hierdoor zal het aanbod jaarlijks actueel en aansluitend ontwikkeld moeten worden. Er wordt ontworpen en geïmplementeerd conform het model van Plan/Do/Check/Act. Dit betekent dat er sprake is van continue verbetering van zowel inhoud als proces. De scholen zijn jaarlijks vrij om hiervoor te kiezen. We stellen voor om te beginnen met groep 1 en 5 en vervolgens gefaseerd door te
5
ontwikkelen op basis van gedegen evaluaties. De bekostiging zal komen uit de 10,90. We denken als richtlijn aan menu’s van ongeveer Euro 8. We kiezen voor groep 1 en 5 omdat we dan gedurende 4 jaar de docenten en de leerlingen kunnen monitoren en vervolgens evalueren. We stellen voor om na 2 jaar ( in opmaat naar de volgende cultuurnotaperiode) een tussenstand op te leveren. Tenslotte lijkt het ons tevens interessant om bij de keuze van dit menu ook een online platform aan de school beschikbaar te stellen waar de leerlingen hun culturele archief gedurende hun culturele loopbaan kunnen bijhouden.
3. Naast de ontwikkeling van deze cultuur portfolio zal er op een centrale site ook ruimte zijn om ander los aanbod te brengen naar de scholen (aanvullend cultuur aanbod). Op dit basis plus menu zal geen kwaliteitsmonitoring plaatsvinden. Zowel de ‘inner als outer circle’ partijen kunnen hun aanbod hierop kwijt volgens een vast format. Kortom, hier kunnen zowel professionele als amateur kunstenaars zich presenteren. De coördinerende partij verzorgt hier puur en alleen het platform als ook de marketing en communicatie naar de scholen. De scholen zijn vrij om te kiezen voor een basis menu en/of basis menu plus. De bekostiging hiervan zal komen uit de 10,70 en/of aangevuld met school en/of ouder bijdragen.
Dit ziet er als volgt uit:
6
Hierbij vervullen de verschillende partijen de volgende rollen:
7
3.1 Culturele partners in Stad Groningen Onderstaand vindt U het hierboven geschetste beeld terug voor de situatie in Groningen Stad en de zogenaamde ‘inner circle’ en ‘outer circle’ partijen.
De ‘inner circle’ is de groep van gesubsidieerde instellingen die op basis van input van de cultuurtrainers en onder coördinatie van 1 partij de cultuurportfolio ontwikkelt, meetbaar maakt en op basis van jaarlijkse evaluaties en nieuwe thematiek jaarlijks een nieuwe portfolio maakt. Wij adviseren hierin bovenstaande partijen op te nemen daar zij allen receptief aanbod brengen. Het aanvullende losse actieve aanbod kan vervolgens via de cultuurtrainers de school in worden gebracht c.q. worden bemiddeld. Wij zijn van mening dat de Gemeente Groningen dient te beslissen welke partijen uiteindelijk tot de ‘inner circle’ benoemd worden. De ‘outer circle’ is de groep eromheen die het losse actieve en receptieve aanbod levert. Die is te vinden op een centrale site die wordt beheerd en gefaciliteerd door dezelfde coördinerende partij en wordt actief ingezet door de cultuur trainers. Hier zitten zowel de professionele als de semi professionele als ook amateurkunstenaars in. Middels een link naar de standaard evaluaties wordt een groep die als goed wordt beoordeeld per maand of per thema onder de aandacht gebracht.
8
3.2 Functies Wij zien voor de uitvoering van deze opzet twee onderscheidende functies: Coördinatie en bemiddelaar Een centrale partij coördineert bovenstaand traject voor de stad Groningen. Daarbij gaat het over de coördinatie bij de samenstelling van de culturele portfolio en de facilitering bij het aanbieden van aanvullend aanbod door gebruik te maken van een centrale site. De aansturing van de cultuurtrainers en waar nodig het opleiden ervan hoort ook in deze functie thuis. aansturen . Een andere belangrijke taak is de eindverantwoordelijkheid voor de monitoring en evaluatie van zowel de cultuurtrainers als het geleverde aanbod.
Inhoudelijke expertise en opleidingen Inbreng en bewaking van inhoudelijke expertise bij de samenstelling van de cultuur portfolio waar het aankomt op het neerzetten van doorlopende leerlijnen, eenduidige terminologie en de inhoudelijke kennis bij de verschillende disciplines, cultuur en erfgoed.. Het aanspreekpunt voor contactpersonen uit de ‘inner circle’ instellingen op het gebied van cultuur en erfgoed. Inhoudelijke inbreng en bewaking ervan bij de opleiding van de cultuurtrainers.
4. Proces Om bovenstaande te realiseren stellen we het volgende proces voor: stap 1 : presentatie aan Kunstraad stap 2: bijstelling plan stap 3: bespreking met Gemeente stap 4: bijstelling plan inclusief financiën en data stap 5: eventuele herziene uitgangspunten en randvoorwaarden toetsen bij een klankbord groep van scholen. Deze groep bestaat uit een groep van primaire scholen die representatief zijn voor de stad en provincie Groningen. stap 6: gesprekken met ‘inner’ circle culturele partners om eerste contouren menu neer te zetten op basis van afgegeven thematieken menu en gezamenlijk te wensen aan een referentiekader stap 7: tweede benadering klankbordgroep om cultuur trainer concept nader uit te werken, overlap met ICC’er scherp te krijgen en profiel trainer scherp te krijgen stap 8: rekrutering cultuurtrainer en start pilot bij 3 scholen stap 9 derde benadering klankbord groep met concept menu 2015-2016 stap 10 eerste evaluatie pilot
9
5. Geraadpleegde bronnen
-
-
Cultuureducatie in Groningen: nu en in de toekomst. Eindrapportage over een klantenonderzoek in het primair onderwijs in opdracht van Kunststation C, IVAK de Cultuurfabriek en Centrum voor de Kunsten Groningen/ Cultuur Educatie Stad Cultuurclick Groningen. Op weg naar het expertise centrum voor Cultuuronderwijs in de provincie Groningen Kunstbalie. Schakel in het Brabantse Cultuursysteem, werkplan 2014 Voor Passie en verdieping. Advies over de gemeentelijke regelingen voor amateurkunst (Kunstraad Groningen augustus 2013) Cultuurstad Groningen: Tegen de Stroom in. Cultuurnota gemeente Groningen 2013-2016 Gemeentelijke bijdrage Cultuurkaart Nadere uitwerking cultuureducatie beleid door M.O.S Floor (5 september 2013) Programma van Eisen VRIJDAG 2015 Bedrijfsplan VRIJDAG juli 2015 De School centraal, beleidsplan Pier K 2014-2018 Kunstkade Leeuwarden, jaarverslag 2013 Cultuur in de Spiegel in de Praktijk, Leerplan Kader voor Cultuuronderwijs SLO en RUG 2014
Met de volgende personen/scholen zijn reeds gesprekken gevoerd -
Marc Floor, Gemeente Groningen Nienke Stellingsma, Oosterpoort/Stadschouwburg Marinus Verkuil, Prins Claus Conservatorium David van Griethuysen, Houten Huis Doeke Sijens, Bibliotheken gemeenten Groningen en Haren Dieneke Zwiers, Kunstkade Leeuwarden OBS Borgmanschool OBS de Vuurtoren, CBS de Heerdstee St. Michaelschool.
10
