Complementaire muntsystemen

Complementaire muntsystemen Sociale innovatie door een breed toepasbaar complementaire muntsysteem in Vlaanderen

Eindverslag

Initiatiefnemer Innovatief Aanbesteden

Aanbestedende dienst

Platformmanager

© Addestino Innovation Management 2011 | Gaston Crommenlaan 4 bus 501, 9th Floor Building A, 9050 Gent T: +32 9 296 21 29 | F: +32 9 296 22 00 | E: [email protected] | W: www.addestino.be

Complementaire muntsystemen

Inhoud 1

Objectieven en werkingskader ........................................................................................................ 4 1.1

Achtergrond en doelstellingen ................................................................................................ 4

1.2

Kenbaarheid naar de markt..................................................................................................... 5

1.3

Deelnemende partners............................................................................................................ 6

2

Samenvatting................................................................................................................................... 7

3

Positioneren en definiëren .............................................................................................................. 9 3.1

De initiator: Vlaams Departement Werk en Sociale Economie............................................... 9

3.2

Doelstellingen en afbakening van het innovatieplatform ..................................................... 10

3.3

Breder ecosysteem ................................................................................................................ 12

3.3.1

Local Exchange Trading System (LETS) .......................................................................... 12

3.3.2

Torekes .......................................................................................................................... 12

3.3.3

WIR Bank, Regiogeld en RES .......................................................................................... 13

3.3.4

A-kaart en e-portemonnee ............................................................................................ 14

3.4

4

5

Proces en methodologische opbouw .................................................................................... 16

3.4.1

Fase 1: Werksessies met medewerkers van de projectinitiator ................................... 16

3.4.2

Fase 2: Kick-off van het innovatieplatform ................................................................... 17

3.4.3

Fase 3: Werksessies met industriepartners en kennisinstellingen ............................... 17

3.4.4

Fase 4: Opmaak van het eindverslag van het innovatieplatform.................................. 18

3.4.5

Fase 5: Afsluitende presentatie ..................................................................................... 19

Innovatiepotentieel vanuit gebruikersstandpunt ......................................................................... 20 4.1

Opstellen van de gebruikersvereisten................................................................................... 20

4.2

Schatten van het innovatiepotentieel ................................................................................... 26

4.2.1

Focusgebied 1: interactie binnen lokale gemeenschappen .......................................... 26

4.2.2

Focusgebied 2: zoeken en vinden, adverteren.............................................................. 34

4.2.3

Focusgebied 3: convertibiliteit ...................................................................................... 36

4.2.4

Focusgebied 4: transparantie en privacy ...................................................................... 39

4.2.5

Focusgebied 5: uitwisselbaarheid in Vlaanderen .......................................................... 41

4.2.6

Focusgebied 6: interactie tussen overheden en gemeenschappen .............................. 44

4.2.7

Focusgebied 7: fysieke dragers ..................................................................................... 47

Innovatiepotentieel vanuit technologisch standpunt ................................................................... 50 5.1

Opstellen van de technologische, juridische en andere vereisten........................................ 50

5.2

Schatten van het innovatiepotentieel ................................................................................... 51

5.2.1

20/01/2012

Werkpakketten 1 en 2: softwareplatform en systeemintegratie.................................. 51

IWT – Innovatief Aanbesteden - 2011

2


6

7

5.2.2

Werkpakket 3: juridisch kader....................................................................................... 62

5.2.3

Werkpakket 4: omkaderingsdiensten ........................................................................... 70

Uitwerken van een prototype voor Innovatief Aanbesteden ....................................................... 78 6.1

Algemene observaties ........................................................................................................... 78

6.2

Prioriteiten voor het prototype ............................................................................................. 78

6.2.1

Doelstelling van een prototype ..................................................................................... 78

6.2.2

Prioriteren van de vereisten voor het prototype .......................................................... 79

6.2.3

Conclusies van deze prioritering ................................................................................... 80

6.2.4

Pilootprojecten .............................................................................................................. 81

6.2.5

Vereiste vervolgstappen ................................................................................................ 81

Verfijnde vraagstelling aan bouwers van het prototype ............................................................... 82 7.1

Softwareplatform en systeemintegratie ............................................................................... 82

7.2

Juridisch kader ....................................................................................................................... 82

7.3

Omkaderingsdiensten ........................................................................................................... 83

20/01/2012


3


1 Objectieven en werkingskader 1.1 Achtergrond en doelstellingen Dit eindverslag beschrijft het gevolgde traject van het innovatieplatform complementaire muntsystemen, presenteert de synthese van de resultaten en schetst de vervolgstappen. De doelstelling van dit eindverslag is het vormen van een basis voor het opmaken van een precommercieel en/of commercieel bestek. Hiertoe worden op het innovatieplatform complementaire muntsystemen de verschillende projectstakeholders samengebracht met als doel het verzamelen van kennis, inzichten en concrete voorstellen vanuit verschillende invalshoeken. Dit eindverslag formuleert een nauwkeurig antwoord op de volgende vragen:   

Wat behelst het project “Sociale innovatie door een breed toepasbaar complementaire muntsysteem in Vlaanderen”? Waar ligt het innovatiepotentieel van dit project, zowel vanuit gebruikerstandpunt als vanuit technologische invalshoek? Waar liggen de echte noden voor een prototype en een pre-commerciële aanbesteding in het kader van Innovatief Aanbesteden?

Addestino Innovation Management werd door de projecteigenaars, met name het Vlaams Departement Werk en Sociale Economie en het IWT, aangesteld om het innovatieplatform complementaire muntsystemen te coördineren. Addestino heeft als missie om innovatie te leveren aan zijn klanten, end-to-end, vanaf het idee tot het eindresultaat. Deze missie wordt volbracht dankzij drie centrale pijlers:   

Addestino omvat een multidisciplinair team dat in staat is om innoverende doorbraken te realiseren doorheen business, strategie, technologie en gebruikerservaring. Addestino beheerst een iteratieve end-to-end methodologie waarmee risico gereduceerd wordt en producten dienstontwikkeling succesvol versneld wordt. Addestino bezit een diepgaande technologische kennis en past die pragmatisch toe in verscheidende industriesectoren (telecom, gezondheidszorg, energie, transport, elektronica, enz.) en in verscheidene omgevingen (start-ups, kmo’s, multinationals, universiteiten en overheidsinstellingen).

Voor dit project stelt Addestino Dominique Buyse en Jos Delbar voor. Dominique is burgerlijk ingenieur in micro-elektronica, met een bijkomende executive MBA opleiding. Hij heeft een brede ervaring in de bedrijfswereld, zowel nationaal als internationaal, in strategie en business development, marketing, R&D management en project management. Jos is burgerlijk ingenieur in de computerwetenschappen en heeft ervaring met softwarearchitectuur, design, ontwikkeling en testen, rapid prototyping, project en process management in de ICT-sector. Addestino kan ook beroep doen op eerdere ervaring met het proces van Innovatief Aanbesteden, i.h.b. in het kader van het ICIS innovatieplatform en CultuurNet Vlaanderen. In het innovatieplatform complementaire muntsystemen neemt Addestino de rol op van platformmanager. Als platformmanager faciliteert en coördineert Addestino het innovatieplatform, begeleidt en modereert de vergaderingen en stimuleert de nodige wisselwerking tussen de

20/01/2012


4


verschillende partijen. Als platformmanager treedt Addestino steeds op in het algemeen belang, met als taak om de deelnemers aan het platform resultaatgericht en op één lijn te krijgen. Daarnaast verschaft Addestino het nodige inzicht en de nodige ervaring in het innovatiegebeuren, mede door het aanwenden van een weldoordacht plan van aanpak voor het innovatieplatform en een methodologie voor de inhoudelijke discussies en denkprocessen tijdens de werksessies. Dit eindverslag is aldus het resultaat van een gestructureerd proces om het innovatiepotentieel van complementaire muntsystemen te bepalen met als doel de vraagstelling naar aanbodszijde te verfijnen in het kader van een pre-commercieel of een commercieel bestek. Het innovatieplatform complementaire munten is effectief gestart op 26 augustus 2011 en eindigt op 6 februari 2012. Het beslaat de volgende vijf stappen: 1. Werksessies met medewerkers van de projectinitiator om de scope van het project af te bakenen, het innovatiepotentieel vanuit gebruikerstandpunt te bepalen en een werkpakkettenstructuur op te stellen. 2. Kick-off van het innovatieplatform 3. Werksessies met industriepartners en kennisinstellingen om het innovatiepotentieel vanuit technologisch standpunt te belichten. 4. Eindverslag van het innovatieplatform opgemaakt door Addestino op basis van alle vergaarde informatie tijdens de werksessies. 5. Afsluitende presentatie

1.2 Kenbaarheid naar de markt

20/01/2012


5


1.3 Deelnemende partners In het kader van de transparantie en het open karakter van het innovatieplatform complementaire muntsystemen worden hierbij de namen van de deelnemende bedrijven, overheidsdiensten en kennisinstellingen gelijst. 1neworld bvba Amerant bvba ClearPark nv Cronos nv De Verzekeringswinkel bvba Flora vzw FOD Economie FOD Sociale Zekerheid Holoncom bvba Howest IBM Belgium nv Innovatiecentrum provincie Antwerpen KUL – COSIC KUL – ICRI LETS Vlaanderen Mobile-for nv Nationale Bank van België Netwerk Bewust Verbruiken vzw Netwerk Vlaanderen vzw new shoes today bv NRB nv Privacycommissie (CBPL) Qoin Nederland bv Renascio bvba Samenlevingsopbouw Gent Stad Antwerpen (A-kaart) Stad Gent (Torekes) Tunz.com nv ULB – CEESE VDAB VormingPlus vzw

20/01/2012


6


2 Samenvatting Dit document is het eindverslag van het innovatieplatform complementaire muntsystemen, dat liep van 26 augustus 2011 tot de slotpresentatie op 6 februari 2012 en waarbij Addestino optrad als platformmanager voor het IWT. Het bevat de volledig uitgewerkte resultaten van het traject en schetst de mogelijke prioriteiten en vervolgstappen voor het opmaken van een pre-commercieel bestek. Het Vlaams Departement Werk en Sociale Economie, de projectinitiator, wenst door middel van sociale innovatie door een breed toepasbaar complementaire muntsysteem in Vlaanderen de huidige economische crisis en de sociale en ecologische uitdagingen op een innovatieve manier te vertalen naar opportuniteiten. De conclusies van het innovatieplatform complementaire muntsystemen situeren zich op vier vlakken. Als eerste conclusie: het project complementaire muntsystemen is zeer innovatief vanuit gebruikersstandpunt. De vele uiteenlopende use-cases met hoog ingeschatte toegevoegde waarde voor de eindgebruiker getuigen hiervan. In totaal werden 53 diverse use-cases opgesteld, waarvan 30 use-cases ofwel 60% bestempeld werden door de medewerkers van de projectinitiator als “(zeer) belangrijk voor de eindgebruikers”. Het innovatieve karakter van deze use-cases werd ook bevestigd door de partners uit de industrie. Een openstaand punt van onzekerheid is het feit dat de use-cases nog niet getest en verfijnd werden samen met relevante eindgebruikers. Als tweede conclusie: het project complementaire muntsystemen is zeer innovatief vanuit technologisch standpunt. Uit discussies met experten uit de industrie en kennisinstellingen kwamen in totaal 16 technologische facetten naar voor die elk een bepaald innovatiepotentieel (en dus risico) met zich mee dragen. Zes facetten en ontwikkelingsdomeinen werden bestempeld als zeer risicovol. De voornaamste technologische uitdagingen voor complementaire muntsystemen ontstaan uit de wens tot uitwisselbaarheid in Vlaanderen, het schalen van bestaande softwareplatformen en muntsystemen en daaraan gekoppeld de uitdagingen op vlak van gebruiksvriendelijkheid, systeemintegratie, waardering van diensten, ongunstige geldstromen en fraudebestrijding. Als derde conclusie: het project complementaire muntsystemen is ook zeer innovatief vanuit de juridische en sociale omkadering. Een groot deel van het innovatiepotentieel van complementaire muntsystemen ligt buiten het technologische domein. Uit discussies met juridische en economische experten kwamen in totaal 13 facetten naar voor die elk een bepaald innovatiepotentieel (in dit geval juridisch risico) met zich mee dragen. Drie facetten werden bestempeld als zeer risicovol. De voornaamste juridische uitdagingen situeren zich op het raakvlak van sociaal ondernemerschap en traditioneel ondernemerschap en in de convertibiliteit naar de euro. Uit discussies met experten in omkaderingsdiensten kwamen eveneens 13 facetten naar voor die elk een bepaald innovatiepotentieel (in dit geval omkaderingsrisico) met zich mee dragen. Vier facetten werden bestempeld als zeer risicovol. De voornaamste uitdaging in dit verband is de meerwaarde van een bottom-up aanpak via co-creatie te laten doordringen tot de politiek, de bevolking en alle potentiële initiatiefnemers en deelnemers van complementaire muntsystemen en eveneens tot alle ondersteunende activiteiten zoals het leiderschap, het bestuur en de governance van de kringen. Als vierde conclusie: het hoge risicogehalte van het project complementaire muntsystemen vereist een pre-commerciële fase. Als een direct gevolg van het hoge innovatiepotentieel, bevat het project complementaire muntsystemen in zijn huidige vorm nog veel onzekerheden en risico’s. Daarom is het uitrollen van het beoogde systeem op Vlaams niveau nu nog niet aan de orde, de kans op falen

20/01/2012


7


en nodeloze investeringen is immers te groot. Bij een veel goedkoper pre-commercieel traject op basis van pilootprojecten en prototypes ligt de focus op het realiseren van het maximale innovatiepotentieel, waarbij de grootste risico’s eerst gereduceerd worden. Nadien kunnen de gebruikers- en functionele vereisten scherper gesteld worden voor een commerciële aanbesteding. De voorgestelde vervolgstappen na dit traject omvatten het opstellen van een tijdslijn en gedetailleerd budget voor de pre-commerciële fase, het aantrekken van geïnteresseerde complementaire muntgroepen en het samenstellen van evenwichtige consortia van aanbieders. Deze zaken vallen echter buiten de context van dit document. Tot slot wenst Addestino het IWT te bedanken voor het gestelde vertrouwen, het Departement WSE voor de geleverde expertise en inspanningen en alle partners voor hun deskundigheid en enthousiaste medewerking!

20/01/2012


8


3 Positioneren en definiëren 3.1 De initiator: Vlaams Departement Werk en Sociale Economie Het Vlaams Departement Werk en Sociale Economie (WSE) heeft als ultiem doel meer en beter werk voor iedereen in Vlaanderen, wat de sleutel is voor een sociaal, economisch voorspoedig en democratisch Vlaanderen. Dit vertaalt zich in opdrachten en uitdagingen op vlak van vier kerntaken: beleidsontwikkeling, handhaving, opvolging en evaluatie van de beleidsuitvoering, beheersen beleidscoördinatie. Om deze kerntaken optimaal uit te voeren stelt het departement zich samen met partners op als een beleidscoördinatiecentrum. Dit centrum stimuleert, organiseert en coördineert samenspel binnen het brede beleidsnetwerk betreffende werk en sociale economie. In samenspel met de vele partners en stakeholders gaat het in op vragen van en uitdagingen voor het beleid. Binnen de Vlaamse overheid neemt het Departement WSE ook de leiding in het aanzwengelen van sociale duurzaamheid. Het departement zet niet alleen in op sociale economie in de zin van tewerkstellingsprojecten, maar ook op een socialere economie. Dit verklaart de aandacht voor sociale innovatie op het vlak van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO), coöperatieve ondernemingsvormen en i.h.b. gemeenschapsmunten. Momenteel lopen er in diverse landen op nationaal of stedelijk niveau projecten rond complementaire munten. Deze projecten gaan uit van de opportuniteit om een stimuleringsbeleid uit te bouwen dat niet met de “gewone munt” (de euro) betaald moet worden. De introductie van complementaire munten in Vlaanderen kan het Departement WSE ondersteunen om de huidige economische crisis en de sociale en ecologische uitdagingen op een innovatieve manier te vertalen naar opportuniteiten. Deze strategie maakt het eenvoudiger voor burgers, middenveldorganisaties, lokale en Vlaamse overheden en bedrijven om initiatieven te nemen die sociaal en ecologische gedrag bevorderen en belonen. In 2010 werden twee proefprojecten opgezet met lokale partners binnen de regio Gent. Een eerste project onder de noemer Torekes wil nagaan of de introductie van een complementaire munt in een volkse wijk zoals Rabot-Blaisantvest de mogelijkheden voor buurt, buren- en milieuzorg kan verbreden, de inzet en participatie van bewoners kan vergroten en de fierheid en solidariteit in de wijk kan versterken op een voor de stad interessante en doenbare manier (zie ook sectie 3.3.2). Met een tweede project, de leermunt, wil Muntuit samen met de Stad Gent en Atheneum Wispelberg een vernieuwende methode uitproberen om de leerachterstand en de daarmee samenhangende schooluitval te verminderen. Met het innovatieplatform complementaire muntsystemen wil het Departement WSE i.s.m. het IWT de uitdaging aangaan om een breed gedragen, betrouwbaar en flexibel IT-systeem uit te bouwen ter ondersteuning van complementaire muntsystemen in Vlaanderen. De uitwisseling van diensten tussen burgers onderling en tussen burgers en overheidsinstellingen via complementaire muntsystemen is niet nieuw (zie paragraaf 3.3). Steeds blijken technologische keuzes en het monetair ontwerp echter cruciale succesfactoren te zijn, onder meer de keuze voor de fysieke drager en het onderliggende circulatiesysteem. Het systeem moet gebruikers in staat stellen om de verdiende munten op een eenvoudige en betrouwbare manier te raadplegen, te innen en door te

20/01/2012


9


geven aan anderen. Het systeem moet daarom toegankelijk zijn voor de vooropgestelde doelgroepen, eenvoudig zijn in gebruik en gemakkelijk te koppelen aan andere systemen. Ook de betrouwbaarheid en veiligheid van het systeem moeten gegarandeerd zijn. Binnen het traject Innovatief Aanbesteden wenst het Departement WSE de volgende vragen te onderzoeken en te beantwoorden:     

Welke toepassingen bestaan vandaag al? Wat zijn mogelijke nieuwe toepassingsgebieden en wat is hun potentieel? Welke juridische aspecten moeten we in rekening brengen? Welke IT-systemen bestaan vandaag al en in welke mate kunnen ze ingezet worden? Hoe moet het systeem eruitzien om een maximaal aantal toepassingen te ondersteunen en een maximaal bereik te garanderen?

3.2 Doelstellingen en afbakening van het innovatieplatform De doelstellingen en afbakening van het innovatieplatform worden geformuleerd aan de hand van conclusies op vier strategische vragen. Welke maatschappelijke noden zullen worden aangepakt? De prioriteiten liggen enerzijds op gemeenschapsgevoel en gemeenschapsopbouw, d.i. mensen met elkaar in contact brengen, en anderzijds op leefbaarheid in de ruimste zin van het woord, bv. het verzorgen van parken, verminderen van zwerfvuil, het verbeteren van de veiligheid in de wijk, enz. In een later stadium zou het werkgebied uitgebreid kunnen worden met:       

Toegang tot en betaalbaarheid van diensten (bv. sport, cultuur) Zingeving aan en inschakelen van niet-actieven (bv. gepensioneerden) Armoedebestrijding Wegwerken van schoolachterstand Kinderopvang (bv. naschoolse opvang) Sociale als ecologische duurzaamheid Zorg (bv. mantelzorg)

De rationale voor deze keuze is dat gemeenschapsgevoel, gemeenschapsopbouw en leefbaarheid zeer acute noden zijn. Dit gegeven wordt erkend door steden en gemeenten. De verwachte maatschappelijke effecten hebben ook een groot potentieel. Complementaire muntsystemen zijn in dit geval een geschikte oplossing omdat er aan onbeantwoorde behoeften voldaan kan worden met reeds aanwezige, onbenutte capaciteit. Er bestaan minder alternatieve oplossingen voor gemeenschapsgevoel, gemeenschapsopbouw en leefbaarheid dan voor bv. het inschakelen van nietactieven via vrijwilligerswerk. Wat zijn hierbij de beoogde dynamiek en de relaties tussen de verschillende actoren? De prioriteiten liggen als volgt: 1. Interactie binnen lokale, relatief kleine gemeenschappen (bv. wijken en sociale groeperingen)

20/01/2012


10


2. Interactie tussen instellingen en overheden enerzijds en die gemeenschappen anderzijds (bv. beleidsdoelstellingen verwezenlijken door overheidsdiensten ter beschikking te stellen) 3. Interactie tussen die gemeenschappen onderling (uitwisselbaarheid in Vlaanderen) In een later stadium zouden de interacties uitgebreid kunnen worden met interactie tussen bedrijven en interactie tussen de overheid en de individuele burger. Belangrijk is dat de focus in dit stadium enkel ligt op het ondersteunen van sociale economie en niet van de traditionele economie. De rationale voor deze prioritering is dat het lokale karakter een ideale voedingsbodem is voor de succesvolle uitbouw van complementaire muntsystemen. In de interactie met lokale overheden en tussen gemeenschappen is ook een natuurlijke rol weggelegd voor de Vlaamse overheid. Welke rol wenst de Vlaamse overheid hierbij op te nemen? De Vlaamse overheid wenst een volledig ondersteunende partij te zijn voor steden, gemeenten en gemeenschappen die een complementaire muntsysteem wensen uit te rollen. Deze ondersteuning omvat onder meer:       

Evangelisatie Operationele en technische ondersteuning (om gesloten circuits te maken, zonder “lekken”) Een softwareplatform Een volledige oplossing, bv. inclusief het gebruik van mobiele telefoons Marketing, management en juridische ondersteuning Borg of garant staan voor de kwaliteit van het muntsysteem (bv. naar fraude toe) Het garanderen van uitwisseling tussen verschillende munten

De initiële focus ligt op een beperkt aantal wijken of gebieden met een hoge nood. Een focus op wijken met een hoge nood zal sneller succes kunnen genereren. De rationale voor deze keuze is dat het initiatief en het draagvlak voor complementaire muntsystemen beter van onderuit kan komen (bv. via co-creatie) dan gestuurd te worden vanuit een centrale overheid. Toch bestaat er voor initiatiefnemers vandaag een grote barrière om aan de juiste kennis, hulpmiddelen en ondersteuning te komen. Een technologische oplossing ter beschikking stellen is slechts een deel van het verhaal, er is ook aandacht nodig voor juridische ondersteuning en algemene omkadering. Belangrijk is dat de overheid zelf geen complementaire muntsystemen wenst uit te bouwen. Dit moet gebeuren op initiatief van de burger. Wat is het zakenmodel, hoe zal dit gefinancierd worden? Dit project zal in eerste instantie gesteund worden door financiering van diverse overheden, Vlaamse, lokale of Europese. Een gefaseerde aanpak zal nodig zijn om de kosten onder controle te houden. In een later stadium zou de financiering uitgebreid kunnen worden via sponsoring en commerciële partners in het kader van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO). De rationale voor deze keuze is dat een bron van financiering noodzakelijk is om het systeem op gang te brengen en om bedrijven en kennisinstellingen te overtuigen om in te stappen. Heffingen naar gebruikers toe (bv. kosten voor een aansluiting, een abonnement of per transactie) werken daarentegen alleen maar drempelverhogend en allerlei kosten voor gemeenten en lokale initiatiefnemers zouden de verspreiding tegengaan. Omwille van de aard van het onderwerp is het

20/01/2012


11


niet evident om op basis van harde economische resultaten (een business case) geld te vragen aan partners, bv. voor het verminderen van zwerfvuil.

3.3 Breder ecosysteem Complementaire muntsystemen zijn geen nieuw gegeven. In de loop van het innovatieplatform werden regelmatig voorbeelden aangehaald van allerlei bestaande complementaire munten en muntsystemen in België, Europa of daarbuiten. Enkele kenmerkende voorbeelden worden in deze paragraaf kort toegelicht. Het bestaan van deze voorbeelden doet echter niets af aan de innovativiteit van het project “Sociale innovatie door een breed toepasbaar complementaire muntsysteem in Vlaanderen”, dat dankzij de ambitieuze doelstellingen, de grote schaal, de rol van de overheid en de toepassing op Vlaams niveau veel mogelijkheden biedt tot technologische, juridische en sociale innovatie.

3.3.1 Local Exchange Trading System (LETS) LETS-systemen zijn complementaire muntsystemen met een lokaal karakter die op vrijwillige basis georganiseerd worden, typisch binnen een stad of gemeente. De leden van een LETS-kring kunnen allerlei diensten met elkaar uitwisselen. Vaak gaat het over “kleine klussen” zoals een taart bakken of het vuilnis buitenzetten, maar in principe kan alles geruild worden. De waarde van deze diensten worden uitgedrukt in een complementaire munteenheid die in relatie staat tot bv. tijd (in uren) of geld (in euro). Alle rekeningen en transacties zijn vrij in te kijken door alle leden. LETS-systemen steunen op mutueel krediet: leden kunnen een dienst verkrijgen zonder de verplichting om dit onmiddellijk terug te betalen. Deze vorm van lenen is renteloos.

Figuur 1: De vwz LETS Vlaanderen

In Vlaanderen zijn er een dertigtal LETS-kringen actief die zich verenigen in de vzw LETS Vlaanderen (zie Figuur 1). In Franstalig België spreekt men van Système d’Échange Locale (SEL). LETS leeft ook op Europese schaal (bv. in onze buurlanden Nederland, Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk) en op wereldschaal (bv. in Canada, Australië en Venezuela). Er kunnen onderlinge verschillen bestaan in de doelstellingen en de implementatie van LETS-kringen maar de achterliggende filosofie is gemeenschappelijk: lokale samenwerking, solidariteit, openheid en eerlijkheid. Uitwisselingen op structurele basis tussen leden uit verschillende LETS-kringen, het zgn. “interletsen”, is tot op heden geen groot succes gebleken.

3.3.2 Torekes Torekes is een complementaire muntsysteem dat in 2010 opgericht werd in de Gentse wijk RabotBlaisantvest ter versterking van milieu- en buurtzorg, lokale en duurzame consumptie en gezondheid. Torekes is een initiatief van Netwerk Vlaanderen en Muntuit en wordt ondersteund door de Vlaamse overheid (WSE), de Stad Gent en verscheidene lokale middenveldorganisaties waaronder

20/01/2012


12


Samenlevingsopbouw Gent. Via dit project wenst men aan te tonen dat complementaire munten effectieve beleidsinstrumenten kunnen zijn voor lokale overheden op het vlak van sociale economie.

Figuur 2: Papiergeld van de Torekes

De munteenheid is een Toreke en wordt uitgegeven in de vorm van papiergeld (zie Figuur 2). Enkel de overheid kan Torekes uitgeven of inwisselen tegen euro. Buurtbewoners kunnen Torekes verdienen door bepaalde handelingen uit te voeren, bv. het verzorgen van een geveltuintje, en door vrijwilligerswerk, bv. bijdragen aan de organisatie van een wijkfeest. Buurtbewoners kunnen Torekes uitgeven bij lokale handelaren in duurzame producten, bv. een kringloopwinkel, en bij stedelijke instellingen, bv. een toneelhuis. Het huidige aantal gebruikers van Torekes wordt geschat op 500.

3.3.3 WIR Bank, Regiogeld en RES De WIR Bank (zie Figuur 3) of kortweg WIR (enerzijds Wirtschaftsring ofte wel zakenkring, anderzijds het Duitse woord voor wij) is een complementaire muntsysteem gericht op kleine tot middelgrote ondernemingen in Zwitserland. Het systeem is ontstaan als reactie op de acute liquiditeitstekorten na de beurskrach van 1929 en heeft steeds een vorm van Zwitserse economische solidariteit vooropgesteld. De belangrijkste doelstelling van WIR is om bijkomende omzet te genereren voor alle leden van de kring door hun onderlinge koopkracht aan elkaar beschikbaar te stellen en deze binnen de kring te houden. Deze economische doelstelling staat duidelijk in contrast tot de sociale doelstellingen van het project “Sociale innovatie door een breed toepasbaar complementaire muntsysteem in Vlaanderen”. WIR telt vandaag ruim 60.000 leden die jaarlijks het equivalent van enkele miljarden Zwitserse Frank onderling verhandelen.

Figuur 3: De WIR Bank

Een variant op WIR is het systeem van Regiogeld in Duitsland. Net als WIR heeft Regiogeld tot doel om lokale economieën te ondersteunen en te beschermen tegen de nadelige aspecten van de globalisatie. In tegenstelling tot de WIR-munt die geldig is over heel Zwitserland, is Regiogeld in feite een verzamelterm voor allerlei lokale munten die elk afzonderlijk binnen één Duitse regio geldig zijn. Deze beperking houdt de koopkracht binnen de regio en moedigt lokale aankopen met Regiogeld aan. In ruil voor hun getrouwheid ontvangen particulieren een klein voordeel t.o.v. een aankoop in euro. Regiogeld verliest waarde met de tijd (bv. via demurrage of via een vervaldatum) wat nieuwe aankopen stimuleert en de circulatie van de munt versnelt. Het meest succesvolle voorbeeld van

20/01/2012


13


Regiogeld is de Chiemgauer in Beieren (zie Figuur 4) dat enkele duizenden gebruikers telt en een omzet vertegenwoordigt van enkele miljoenen euro.

Figuur 4: De Chiemgauer, een populaire incarnatie van Regiogeld in Duitsland

Een Belgisch voorbeeld is het systeem van RES dat net zoals WIR en Regiogeld ondersteuning wil bieden aan lokale handelaars en kmo’s. De ongeveer 5.000 deelnemende handelaars aanvaarden een deel tot het volledige bedrag van aankopen in de RES-munt, dat rechtstreeks gekoppeld is aan de euro (1 € = 1 RES). De deelnemende particulieren kunnen betalen met behulp van een getrouwheidskaart (zie Figuur 5) waarvan er vandaag meer dan 100.000 in omloop zijn. Het voordeel voor particulieren is een bonus in RES-munten bij iedere herlaadbeurt. Het voordeel voor handelaren is het potentieel om nieuwe klanten aan te trekken. Voor handelaren bestaat ook de mogelijkheid om renteloze RES-kredieten aan te gaan.

Figuur 5: De getrouwheidskaart van RES

3.3.4 A-kaart en e-portemonnee De A-kaart is de spaar- en voordeelkaart van de Stad Antwerpen (zie Figuur 6) en is als dusdanig ook een voorbeeld van een complementaire muntsysteem. Antwerpenaren kunnen met de A-kaart punten sparen telkens wanneer ze een bezoek brengen aan bepaalde stedelijke instellingen, bv. de bibliotheek. Wanneer hun saldo hoog genoeg is, kunnen ze die punten weer omruilen voor een voordeel, bv. een gratis zwembeurt in een stedelijk zwembad. Via dit systeem stimuleert de Stad Antwerpen het gebruik van haar socioculturele faciliteiten, die typisch een overcapaciteit kennen, en verbetert het op die manier het welzijn van de inwoners en de leefbaarheid van de stad. Er hebben reeds 75.000 Antwerpenaren een A-kaart aangevraagd.

20/01/2012


14


Figuur 6: De A-kaart in Antwerpen

De e-portemonnee is een elektronisch spaar- en beloningssysteem dat door een tiental Limburgse steden en gemeenten ingezet wordt ter promotie van duurzaam en milieuvriendelijk gedrag. Inwoners kunnen punten verdienen door milieuvriendelijke acties te nemen en dit aan de gemeente te melden, bv. voor het gebruik van het openbaar vervoer of het bevestigen van een “Reclame neen!” sticker op de brievenbus. Punten kunnen daarna verzilverd worden voor bv. oplaadbare batterijen of spaarlampen. Iedere gemeente bepaalt zelf de inhoud van de verzilverlijst. De eportemonnee maakt gebruik van de elektronische identiteitskaart of de gemeentekaart (zie Figuur 7).

Figuur 7: De e-portemonnee in Limburg

20/01/2012


15


3.4 Proces en methodologische opbouw Het proces gevolgd tijdens het innovatieplatform complementaire muntsystemen omvat vijf belangrijke fases, geïllustreerd in Figuur 8. De oprichting van het innovatieplatform en de technologische stand van zaken vormen de eerste stap van het traject van Innovatief Aanbesteden. Indien uit het innovatieplatform blijkt dat er verder onderzoek rond complementaire muntsystemen noodzakelijk is, bv. aan de hand van een prototype, dan kan overgegaan worden tot een precommerciële aanbesteding. De laatste stap is de klassieke, openbare aanbesteding.

Figuur 8: Het proces gevolgd tijdens het innovatieplatform

3.4.1 Fase 1: Werksessies met medewerkers van de projectinitiator Proces Tijdens een voorbereidende sessie met het Vlaams Departement Werk en Sociale Economie en het IWT worden antwoorden geformuleerd op volgende strategische vragen:    

Welke maatschappelijke noden zullen worden aangepakt? Wat zijn hierbij de beoogde dynamiek en de relaties tussen de verschillende actoren? Welke rol wenst de Vlaamse overheid hierbij op te nemen? Wat is het zakenmodel, hoe zal dit gefinancierd worden?

Vanuit een eerste open discussie over sociale innovatie door een breed toepasbaar complementaire muntsysteem in Vlaanderen, maakt de platformmanager de synthese met als resultaat de projectscope. Deze projectscope beschrijft de essentie, de doelstellingen en de afbakening van het innovatieplatform complementaire muntsysteem. Vervolgens wordt tijdens een intense werksessie met medewerkers van de projectinitiator het gebruikersstandpunt belicht door een niet-exhaustieve lijst van use-cases op te stellen. Ten slotte

20/01/2012


16


wordt een werkpakkettenstructuur vooropgesteld. In dit project worden er naast twee technologische werkpakketten ook een juridisch en een ondersteunend werkpakket beschouwd. Timing Deze werksessies werden georganiseerd op 26 augustus 2011 en op 8 september 2011. Resultaten De resultaten van deze fase zijn een presentatie die de projectscope en de positionering van complementaire muntsystemen weergeeft, een lijst van use-cases en een overzicht van de vooropgestelde werkpakkettenstructuur.

3.4.2 Fase 2: Kick-off van het innovatieplatform Proces Tijdens een kick-off presentatie en receptie worden de inhoud van het project, de belangrijkste doelstellingen en het plan van aanpak in grote lijnen geschetst met bijbehorende timing. Ook wordt er dieper ingegaan op het bredere kader van Innovatief Aanbesteden en het bredere ecosysteem van complementaire muntsystemen. Daarnaast is het de bedoeling om de partners beter te leren kennen en hun engagement voor het project te stimuleren. Timing De kick-off van het innovatieplatform complementaire muntsystemen werd georganiseerd op 27 september 2011 in zaal ‘De Schelp’ van het Vlaams Parlement. De presentaties werden voorafgegaan door een korte toespraak van mevrouw Freya Van den Bossche, Vlaams minister van Energie, Wonen, Steden en Sociale Economie. Resultaat Het resultaat van deze fase is een presentatie die de projectinhoud, de doelstellingen en het plan van aanpak in grote lijnen beschrijft.

3.4.3 Fase 3: Werksessies met industriepartners en kennisinstellingen Proces Voor elk van de gedefinieerde werkpakketten wordt een diepgaande technologische discussiesessie georganiseerd met alle partners. De partners krijgen ruim op voorhand de kans om zich in te schrijven voor een of meerdere sessies via de website van Innovatief Aanbesteden. Voor elk van de vier werkpakketten worden twee werksessies van een halve dag georganiseerd. Tijdens een dergelijke discussiesessie, gemodereerd door de platformmanager, wordt voor het beschouwde werkpakket een zo nauwkeurig mogelijk antwoord geformuleerd op volgende vraagstelling: 

Wat is het innovatiepotentieel vanuit technologisch/juridisch/ondersteunend standpunt?

Hiertoe wordt door middel van debat en een planning poker techniek de huidige stand van de technologie besproken, de voornaamste verwachte moeilijkheden en risicobronnen op vlak van implementatie toegelicht en ten slotte het technologische risico geschat. Vervolgens wordt het innovatiepotentieel van het beschouwde werkpakket vanuit technologische invalshoek bepaald. Belangrijk hierbij is dat de vraagstelling aan de partners geen technologische keuzes impliceert, maar peilt naar de grenzen van de huidige technologie.

20/01/2012


17


Na de eerste iteratie van vier werksessies wordt op basis van alle vergaarde informatie het innovatiepotentieel van complementaire muntsystemen een eerste maal geschat. Vertrekkende van het vastgestelde innovatiepotentieel wordt een eerste aanzet gegeven voor een eventueel precommercieel traject, waarbij de ontwikkeling van een prototype vereist is om het risico van bepaalde facetten te reduceren. De tweede iteratie van werksessies beschouwt in eerste plaats dezelfde vraagstelling als de eerste, en wordt verder aangevuld met de meer overkoepelende vragen:  

Waarop moet een eventueel prototype zich focussen? Wie zou een actieve rol kunnen opnemen bij de implementatie van dit prototype?

Na afloop van de tweede iteratie van vier werksessies wordt op basis van alle vergaarde informatie het innovatiepotentieel van complementaire muntsystemen een tweede maal geschat. Timing De eerste iteratie van werksessies werd georganiseerd op 17 en op 27 oktober 2011. De tweede iteratie van werksessies vond plaats op 21 november en op 7 december 2011. Resultaten Het resultaat na de eerste iteratie van werksessies is een presentatie die de inschatting van het innovatiepotentieel van alle werkpakketten beschrijft, zowel vanuit gebruikerstandpunt als vanuit technologische invalshoek, en die de prioriteringsgrid (waarde versus risico) bevat. Het resultaat na de tweede iteratie van werksessies is een eerste aanzet tot verworven inzichten in verband met een prototype. Na de tweede iteratie wordt de eerste presentatie verfijnd en dient het als basis voor het finale document.

3.4.4 Fase 4: Opmaak van het eindverslag van het innovatieplatform Proces De platformmanager maakt de synthese van alle informatie vergaard tijdens de werksessies en specificeert het innovatiepotentieel van het project complementaire muntsystemen. Het eindverslag bevat een duidelijke beschrijving van de aangewende aanpak en methodes, het innovatiepotentieel van het project complementaire muntsystemen, de prioriteiten van een mogelijk prototype, het actieplan om met dit prototype een reductie van de technologische, juridische en andere risico’s te realiseren, enz. De platformmanager maakt het eindverslag op en verspreidt dit tijdig naar de projectinitiator en de medewerkers. Timing Het eindverslag wordt verspreid naar alle partners na de afsluitende presentatie en na officiële goedkeuring door het Vlaams Departement Werk en Sociale Economie en het IWT. Resultaat Het resultaat van deze fase is het eindverslag van de bevindingen van het innovatieplatform dat als basis moet dienen voor hetzij een commerciële, hetzij een pre-commerciële aanbesteding.

20/01/2012


18


3.4.5 Fase 5: Afsluitende presentatie Proces Tijdens de afsluitende presentatie en receptie wordt het eindverslag voorgesteld en worden de partners aangezet om mogelijke consortia af te toetsen en op te richten. Timing De afsluitende presentatie wordt georganiseerd op 6 februari 2012. Resultaat Het resultaat van deze fase is de presentatie van het eindverslag aan de projectinitiator, de beleidsverantwoordelijken, industriepartners en kennisinstellingen.

20/01/2012


19


4 Innovatiepotentieel vanuit gebruikersstandpunt 4.1 Opstellen van de gebruikersvereisten De gebruikersvereisten worden verwoord aan de hand van een niet-exhaustieve lijst van use-cases die opgesteld werden in functie van de doelstellingen en de afbakening van het project complementaire muntsystemen. Op deze manier wordt getracht een eerste algemeen beeld te schetsen van de geambieerde capaciteiten van het project. Er werden in totaal 53 use-cases opgesteld die samen zeven verschillende focusgebieden van het project complementaire muntsystemen onderscheiden: Focusgebied 1: interactie binnen lokale gemeenschappen (zie sectie 4.2.1) Focusgebied 2: zoeken en vinden, adverteren (zie sectie 4.2.2) Focusgebied 3: convertibiliteit (zie sectie 4.2.3) Focusgebied 4: transparantie en privacy (zie sectie 4.2.4) Focusgebied 5: uitwisselbaarheid in Vlaanderen (zie sectie 4.2.5) Focusgebied 6: interactie tussen overheden en gemeenschappen (zie sectie 4.2.6) Focusgebied 7: fysieke dragers (zie sectie 4.2.7) Bovenstaande onderverdeling in focusgebieden is niet de enige geldige onderverdeling maar heeft als doel om een eerste synthese te maken. De opgestelde use-cases worden weergegeven in onderstaande tabel en uitgebreid toegelicht in de volgende secties. Nr.

Als een…

kan ik…

zodat…

1.1

gepensioneerde

gewaardeerd worden om een bezoek te brengen aan mijn buurman

hij zich minder eenzaam voelt

1.2.1

schoolklas

gewaardeerd worden om oudere mensen in een bejaardentehuis te bezoeken

ik zwembeurten voor de klas kan verdienen

1.2.2

schoolklas

gewaardeerd worden om een verwaarloosde muur van tekeningen te voorzien

ik zwembeurten voor de klas kan verdienen

1.3

allochtone Vlaming

gewaardeerd worden om vertaalwerk te doen voor mijn allochtone buur, die van een andere origine is

ik met mijn kinderen naar de sportclub kan

20/01/2012


20


Nr.

Als een…

kan ik…

zodat…

1.4

gepensioneerde lerares

gewaardeerd worden om mijn allochtone buurman regelmatig lessen te geven in de Nederlandse taal

hij kennis van de Nederlandse taal kan opbouwen

1.5

gepensioneerde lerares

gewaardeerd worden om in georganiseerd verband (bv. Vormingplus) allochtonen Nederlands te leren

allochtonen kennis van de Nederlandse taal kunnen opbouwen

1.6

automobilist

gewaardeerd worden om buurtbewoners mee te nemen naar hun werk

de files korter worden

1.7.1

student

tijdens de grote vakantie munten verdienen door de wijkbarbecue mee te helpen organiseren

we elkaar beter leren kennen

1.7.2

student

tijdens het schooljaar punten (op het rapport) verdienen met huistaakbegeleiding of voetbaltraining

het sociale netwerk tussen student en lokale bevolking verbetert

1.8

chirobeweging

gewaardeerd worden om een buurtschoonmaak te houden

onze wijk er mooier uitziet

1.9

buurtbewoner

gewaardeerd worden om de boomspiegel voor mijn deur in te richten en te onderhouden

mijn buurt er mooier uitziet

1.10.1

kruidenier

buurtbewoners waarderen om de straat voor mijn winkel proper te houden

de straat er mooier uitziet

1.10.2

koppel jonge tweeverdieners

buurtbewoners waarderen om de straat voor mijn huis proper te houden

de straat er mooier uitziet

20/01/2012


21


Nr.

Als een…

kan ik…

zodat…

1.11

bewoner

gewaardeerd worden om mijn straat proper te houden

ik de huur van mijn volkstuintje kan betalen

1.12

student

gewaardeerd worden om mee te werken aan de buurtactiedagen

ik goedkoper naar de bioscoop kan

1.13

scoutsgroep

gewaardeerd worden om mee te werken aan openmonumentendag

de gemeente ons kampvervoer verzorgt

1.14

grootmoeder in een plattelandswijk

gewaardeerd worden om taarten te bakken voor gezinnen in de straat

de kinderen van de buurt mijn tuin onderhouden en mijn vuilnis buitenzetten

1.15

beginnend gebruiker van een lokale munt

reeds diensten 'kopen' van anderen zonder dat ik zelf munten gespaard heb (mutueel krediet)

ik het systeem versneld in gang kan zetten

2.1

jongeman

via een website op zoek gaan naar mensen die mijn hulp kunnen gebruiken en daaruit een keuze maken om effectief te gaan helpen

ik munten kan verdienen waarmee ik later iets kan doen

2.2.1

inwoner van Brugge

op een website alle mogelijke activiteiten zien waaraan ik mijn munten kan besteden

mijn motivatie om munten te verdienen hoger wordt

2.2.2

inwoner van Gent

op een website aanbevelingen krijgen van activiteiten die passen bij mijn profiel

mijn motivatie om munten te verdienen hoger wordt

2.3

alleenstaande moeder of vader

mijn nood kenbaar maken voor een babysit die ik zou waarderen met complementaire munten

ik een avond vrij heb

20/01/2012


22


Nr.

Als een…

kan ik…

zodat…

3.1.1

kruidenier

complementaire munten ontvangen

mijn omzet in euro stijgt en ik meer kan verdienen

3.1.2

bakker

ik mensen kan belonen om boodschappen aan huis te brengen

3.1.3

overheid

complementaire munten ontvangen voor mijn broden zonder dat die broden in euro vergoed (gesubsidieerd) worden door de overheid zorgen dat de kruidenier complementaire munten kan ontvangen (en de kruidenier subsidiëren)

3.1.4

kruidenier

complementaire munten uitdelen

ik mensen kan belonen om boodschappen aan huis te brengen

3.2.1

jongere uit de jeugdbeweging

mijn munten gebruiken om de tram te nemen

ik niet van mijn beperkt spaargeld gebruik moet maken

3.2.2


mijn munten inruilen voor tramtickets

ik niet van mijn beperkt spaargeld gebruik moet maken

3.2.3


mijn munten inruilen voor tramtickets

ik die tramtickets kan doorverkopen om meer eurogeld te hebben

3.3

inwoner van Overpelt

gewaardeerd worden omdat ik een "Reclame neen!" sticker op mijn brievenbus plak

met mijn munten vuilniszakken kan ophalen

3.4

Vlaamse overheid

iedere conversie van complementaire munten naar euro laten passeren en goedkeuren (of afkeuren) door een controleorgaan

ik eventuele fraude of excessen kan detecteren en tegenhouden

20/01/2012


ook armere inwoners verse voeding kopen

23


Nr.

Als een…

kan ik…

zodat…

4.1.1

lokaal bestuur van de gemeente (dat participeert maar niet initiatiefnemer is)

een geanonimiseerd overzicht krijgen van de verschillende transacties

ik het bestedingspatroon kan begrijpen en kan bijsturen om bepaald gedrag te stimuleren

4.1.2

initiatiefnemer van de lokale munt

een gedetailleerd overzicht krijgen van de verschillende transacties

ik het bestedingspatroon kan begrijpen en kan bijsturen om bepaald gedrag te stimuleren

4.1.3

deelnemer aan de lokale munt

een overzicht krijgen van de verschillende transacties (in functie van de spelregels van de lokale munt)

ik open en communicatief kan participeren in mijn buurt

5.1

inwoner van Gent

mijn lokale Gentse munt uitgeven om een voorstelling bij te wonen tijdens mijn vakantie in Oostende

mijn motivatie om munten bij te verdienen hoger wordt

5.2

inwoner van Gent

met mijn lokale Gentse munt deelnemen aan de vissersfeesten in Oostduinkerke

ik op originele manier kan verrast worden

5.3

inwoner van Gent

met mijn lokale Gentse munt deelnemen aan een volkstuinactie in Oostende

ik gelijkgezinde mensen kan ontmoeten in Oostende

5.4.1

deelnemer aan lokale munt 1

een uitwisseling doen met een deelnemer aan lokale munt 2

mijn totale aanbod van diensten groter en aantrekkelijker wordt

5.4.2

deelnemer aan lokale munt 1 die op het punt staat om te verhuizen

mijn lokale munt 1 inwisselen voor lokale munt 2

ik direct en fair kan participeren in mijn nieuwe omgeving

5.4.3

inwoner van Gent die studeert in Oostende

mijn lokale Gentse munt inwisselen voor lokale Oostendse munten (en omgekeerd)

ik zowel in de week (bv. op kot) als in het weekend thuis kan participeren in de lokale gemeenschappen

20/01/2012


24


Nr.

Als een…

kan ik…

zodat…

5.5.1

Vlaamse overheid

een reeks van methodes en spelregels vastleggen om uitwisselbaarheid van munten te garanderen

ik als overheid eigen doelstellingen kan realiseren over de kringen heen

5.5.2

Vlaamse overheid

een reeks van methodes en spelregels vastleggen om uitwisselbaarheid van munten te garanderen

ik de aantrekkelijkheid van kringen groter kan maken en er meer kringen zijn

5.6

Vlaamse overheid

iedere uitwisseling van complementaire munten laten passeren en goedkeuren (of afkeuren) door een controleorgaan

ik eventuele fraude of excessen kan detecteren en tegenhouden

6.1

gemeente

de resultaten behaald met complementaire munten afficheren in de wijk

meer mensen gestimuleerd worden om deel te nemen

6.2

gemeente

de leden van een lokale muntgroep waarderen omdat ze de buurt helpen mooi houden

ik een van mijn beleidsdoelstellingen kosteffectief kan invullen

6.3

initiatiefnemer van een lokale munt die wenst gebruik te maken van de ondersteunende diensten van de Vlaamse overheid

ik zeker kan zijn dat ik een "gezonde" dynamiek binnen mijn gemeenschap krijg

6.4

Vlaamse overheid

binnen een kader een aantal spelregels van mijn toekomstig lokale munt definiëren (hoeveelheid krediet, maximum spaartegoed) enkele pakketten van tools en templates ter beschikking stellen voor initiatiefnemers van lokale munten

6.5

gemeente

6.6

gemeentelijke jeugddienst

20/01/2012

variaties van een lokale munt uitgeven per deelgemeente of deelgebied (bv. Torekes, Brugskes, ...) aan dezelfde voorwaarden en wisselkoers munten overmaken aan een tussenpersoon op het veld (bv. vzw Jong) die hiermee medewerkers aan plaatselijke speelpleinwerking kan


ik de diversiteit en de succesvolle proliferatie van lokale munten kan stimuleren i.f.v. het versterken van leefbaarheid en gemeenschapsgevoel één tarieflijst geldig is voor mensen uit verschillende wijken en ik toch het plaatselijke karakter van lokale munten kan promoten ik de opvolging van (met lokale munten gewaardeerde) prestaties aan een lokale partner kan overlaten en de opvolging ook verbetert

25


Nr.

Als een…

kan ik…

zodat…

waarderen

7.1

persoon met een fysieke beperking

via sms mijn buur waarderen

hij mijn boodschappen wil doen

7.2

smartphonebezitter

via een app of mobiele website op mijn smartphone toegang krijgen tot mijn rekening in lokale munten

7.3

alleenstaande

via een website, bereikbaar vanaf een computer thuis of op een openbare plaats, een of meerdere transacties in lokale munten uitvoeren

ik mijn munten altijd en overal kan inzetten, zonder bijkomende biljetten of kaarten nodig te hebben, en het systeem voor mij aantrekkelijker wordt ik mijn buren op een efficiënte manier kan waarderen in een veilige en vertrouwde omgeving

7.4

Vlaamse overheid

speciale betaalkaarten ter beschikking stellen waarmee transacties in lokale munten eenvoudig uitgevoerd kunnen worden

doelgroepen die moeilijk hun weg vinden naar nieuwe technologie ook kunnen participeren in de lokale munt

4.2 Schatten van het innovatiepotentieel 4.2.1 Focusgebied 1: interactie binnen lokale gemeenschappen In de volgende use-cases staat de interactie binnen een lokale gemeenschap centraal. Het zijn veelal voorbeelden van de essentie van complementaire muntsystemen en de beoogde beleidsdoelstellingen, zonder in te gaan op de praktische implementatie daarvan. Use-case 1.1: Een gepensioneerde bezoekt zijn buren Omschrijving Als een gepensioneerde kan ik gewaardeerd worden om een bezoek te brengen aan mijn buurman zodat hij zich minder eenzaam voelt. Kenmerkend aan deze use-case is het sociale aspect, nl. het bestrijden van eenzaamheid bij ouderen. Score van het innovatiepotentieel Alle use-cases werden door middel van een planning poker techniek gescoord naar het innovatiepotentieel voor de eindgebruiker. De laagste waarde in de schaalverdeling is een 0 en betekent “totaal niet innovatief voor de eindgebruiker”. Een waarde 20 dient dan weer geïnterpreteerd te worden als “uitermate innovatief voor de eindgebruiker”.

20/01/2012


26


De toegekende score als maat voor de innovativiteit voor deze use-case bedraagt 8. Als positieve punten werden het sociale aspect en de nieuwe manier van waarderen van deze dienst aangehaald. Een negatief punt is het plotse monetariseren van iets dat vandaag al gebeurt wat op zich niet zo innovatief is, t.t.z. de doelstelling is goed maar de methode om die doelstelling te bereiken evt. minder geschikt. Alternatieven Er bestaan vandaag reeds alternatieve, goed functionerende vormen van burenhulp in de vorm van mantelzorg en vrijwilligerswerk. Waardering van deze diensten in lokale munten kan wel een bijkomende stimulans bieden. Use-case 1.2.1: Een schoolklas bezoekt een bejaardentehuis om zwembeurten te verdienen Omschrijving Als een schoolklas kan ik gewaardeerd worden om oudere mensen in een bejaardentehuis te bezoeken zodat ik zwembeurten voor de klas kan verdienen. Een belangrijk element in deze use-case is het groepsgegeven. Het is de schoolklas als geheel die de dienst bewijst, hiervoor gewaardeerd wordt en daarna de beloning uitgeeft. Dit heeft een aantal implicaties naar de implementatie van het complementaire muntsysteem toe, bv. dat men lokale munten als groep moet kunnen ontvangen en uitgeven. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 20. Er ontstond snel consensus over deze score. De jeugd wordt via het onderwijssysteem betrokken bij de lokale munt. Alternatieven Mantelzorgers zijn veelal volwassenen maar via deze use-case kunnen ook jongeren ingeschakeld worden of op zijn minst kennismaken met het fenomeen. Vrijwillige mantelzorg gebeurt vaak op individuele basis tussen familieleden en kennissen. Bijzonder aan deze use-case is het groepsgegeven. Use-case 1.2.2: Een schoolklas voorziet een verwaarloosde muur van tekeningen Omschrijving Als een schoolklas kan ik gewaardeerd worden om een verwaarloosde muur van tekeningen te voorzien zodat ik zwembeurten voor de klas kan verdienen. Deze use-case is een variatie op use-case 1.2.1 met dezelfde doelstelling.

20/01/2012


27


Figuur 9: Uitbeelding van use-case 1.2.2

Score van het innovatiepotentieel Deze use-case werd niet in groep gescoord. Use-case 1.3: Een allochtone Vlaming doet vertaalwerk voor zijn allochtone buur Omschrijving Als een allochtone Vlaming kan ik gewaardeerd worden om vertaalwerk te doen voor mijn allochtone buur, die van een andere origine is zodat ik met mijn kinderen naar de sportclub kan. Typerend aan deze use-case is de interactie tussen verschillende bevolkingsgroepen die vaak moeilijker te activeren zijn. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 13. Het contact tussen verschillende bevolkingsgroepen wordt als innovatief aanzien, des te meer omdat dit contact niet als vanzelfsprekend beschouwd wordt. Alternatieven Vertaalwerk, bv. hulp bij het invullen van documenten, wordt vandaag verzorgd door veldwerkers of door het personeel aan de loketten van de gemeente. Via complementaire muntsystemen zouden buren gewaardeerd kunnen worden om deze taken over te nemen en daarmee worden de overheidsdiensten ontlast. Een alternatief buiten complementaire muntsystemen om, is om bij elkaar op de thee te gaan en ondertussen de Nederlandse taal te oefenen. Complementaire muntsystemen zouden aan deze gewoonte een bijkomende stimulans kunnen geven.

20/01/2012


28


Use-case 1.4: Een gepensioneerde lerares geeft haar allochtone buurman les in de Nederlandse taal Omschrijving Als een gepensioneerde lerares kan ik gewaardeerd worden om mijn allochtone buurman regelmatig lessen te geven in de Nederlandse taal zodat hij kennis van de Nederlandse taal kan opbouwen. Deze use-case vertoont overeenkomsten met use-case 1.3, nl. het bijbrengen van de Nederlandse taal aan niet-Nederlandstaligen, maar nieuw is het kwalitatieve aspect van de bewezen dienst. Het is een lerares die de dienst bewijst, niet een willekeurige buur. Een open vraag is waar je meer aan hebt binnen een lokale gemeenschap, de Nederlandse taal of de volkstaal? Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 8. Er was eerst twijfel over de vraag voor deze dienst maar er bestaan in sommige steden, bv. Mechelen, grote wachtlijsten voor Nederlandse taalcursussen. Deze nood is echter (nog) niet overal zichtbaar. Alternatieven Taalcursussen kunnen ook in georganiseerd verband gegeven worden (zie use-case 1.5) maar daarmee verlies je natuurlijk het individuele, lokale karakter. Use-case 1.5: Een gepensioneerde lerares leert allochtonen Nederlands in georganiseerd verband Omschrijving Als een gepensioneerde lerares kan ik gewaardeerd worden om in georganiseerd verband (bv. Vormingplus) allochtonen Nederlands te leren zodat allochtonen kennis van de Nederlandse taal kunnen opbouwen. Bijzonder aan deze use-case is het georganiseerde verband, wat een tussenpersoon of een groepseenheid impliceert. De vraag rijst of een georganiseerd verband ook een gesubsidieerd verband impliceert en of dit leidt tot dubbele subsidiëring. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 8. Alternatieven Taalcursussen worden ook georganiseerd door bv. Vormingplus, een netwerk van vormingscentra verspreid over Vlaanderen en Brussel met een breed sociaal-cultureel aanbod voor volwassenen. Sinds kort moet Vormingplus het stellen met minder overheidssubsidies. Via complementaire muntsystemen zou de overheid dergelijke initiatieven op een andere manier kunnen steunen, bv. door de onderwijzers te waarderen met lokale munten. Use-case 1.6: Carpoolen Omschrijving Als een automobilist kan ik gewaardeerd worden om buurtbewoners mee te nemen naar hun werk zodat de files korter worden. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 8. De combinatie van een aantal sociale thema’s zoals mobiliteit, milieu (bv. CO2-uitstoot) en sociaal contact werd positief onthaald.

20/01/2012


29


Alternatieven Bestaande alternatieven voor carpooling, al dan niet in georganiseerd verband (bv. Taxistop), blijken hun doelstellingen niet te halen. Complementaire muntsystemen zouden een extra stimulans kunnen bieden op vlak van waardering en gemeenschapsgevoel. Use-case 1.7.1: Een student werkt mee aan de wijkbarbecue Omschrijving Als een student kan ik tijdens de grote vakantie munten verdienen door de wijkbarbecue mee te helpen organiseren zodat we elkaar beter leren kennen. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 8. Als positief punt werd de interactie tussen jeugd en lokale gemeenschap aangehaald maar de innovativiteit van deze use-case werd uiteindelijk eerder laag gescoord. Alternatieven Een alternatieve manier om jongeren te engageren is het geven van computer- en internetcursussen aan senioren. Use-case 1.7.2: Een student verdient punten op het rapport met bv. huistaakbegeleiding Omschrijving Als een student kan ik tijdens het schooljaar punten (op het rapport) verdienen met huistaakbegeleiding of voetbaltraining zodat het sociale netwerk tussen student en lokale bevolking verbetert. Bijzonder aan deze use-case is dat er academische punten verdiend worden en geen complementaire munten. Dit impliceert een koppeling tussen de twee systemen. Dit maakt de resultaten van de lokale munt ook enigszins meetbaar (zie ook use-case 6.1). Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 20. Als positief punt werd de interactie met scholen en studenten aangehaald. Use-case 1.8: Een Chiro-beweging houdt een buurtschoonmaak Omschrijving Als een Chiro-beweging kan ik gewaardeerd worden om een buurtschoonmaak te houden zodat onze wijk er mooier uitziet. Kenmerkend aan deze use-case is opnieuw het groepsgegeven (zie use-case 1.2.1), ditmaal in de vorm van een jongerenbeweging. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 8. (Zie ook use-case 1.13 voor een voorbeeld van een groter innovatiepotentieel in het kader van jongerenbewegingen.)

20/01/2012


30


Use-case 1.9: Een buurtbewoner onderhoudt een boomspiegel Omschrijving Als een buurtbewoner kan ik gewaardeerd worden om de boomspiegel voor mijn deur in te richten en te onderhouden zodat mijn buurt er mooier uitziet. Een boomspiegel is het perceeltje rondom de stam van een boom die populair is bij de (her)aanleg van wegen door de overheid. Het onderhoud van boomspiegels laat soms te wensen over. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 8. Deze score is een ijkpunt voor de use-cases in dit focusgebied en het komt terug bij alle eenvoudige voorbeelden van complementaire muntsystemen met slechts een matige innovativiteit. Alternatieven In sommige wijken wordt het onderhoud van boomspiegels reeds geregeld onder de bewoners. Ook uitwisselingen van materiaal en gereedschap, bv. ladders en barbecues, vinden al plaats in bepaalde wijken van bv. Mechelen. Use-case 1.10.1: Een kruidenier waardeert buurtbewoners om de straat proper te houden Omschrijving Als een kruidenier kan ik buurtbewoners waarderen om de straat voor mijn winkel proper te houden zodat de straat er mooier uitziet. Een belangrijk element in deze use-case is het verband met de commerciële activiteiten van de lokale handelaar. Dit roept een aantal juridische vragen op i.v.m. arbeidsrecht, kostenontduiking en misbruik van de lokale munt. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 8. Als negatieve punt werd het commerciële aspect aangehaald, anderzijds werd gesteld dat een kruidenier als persoon ook deel uitmaakt van de lokale bevolking. Gelijkaardige bezwaren komen terug bij enkele use-cases rond convertibiliteit (zie sectie 4.2.3). Alternatieven Een alternatief voor de kruidenier is om personeel in dienst te nemen om de straat voor zijn winkel proper te houden. Het onderscheid tussen personeel en buurtbewoners is de aanleiding tot bovenstaande juridische vragen. Use-case 1.10.2: Een koppel waardeert buurtbewoners om de straat proper te houden Omschrijving Als een koppel jonge tweeverdieners kan ik buurtbewoners waarderen om de straat voor mijn huis proper te houden zodat de straat er mooier uitziet. Deze use-case is een variatie op use-case 1.10.1 maar zonder het commerciële aspect.

20/01/2012


31


Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 8. Uiteindelijk leidde het verwijderen van het commerciële aspect niet tot een andere inschatting. Alternatieven Een mogelijk alternatief voor deze en andere diensten is het vergoeden van werk via dienstencheques, hoewel men rekening moet houden met het wettelijk kader van deze cheques (niet alle soorten van werk komen in aanmerking). Een alternatieve handeling is het ruimen van sneeuw op de voetpaden langs de huizen van buurtbewoners, wat in sommige wijken reeds spontaan gebeurt. Use-case 1.11: Een bewoner houdt de straat proper om de huur van een volkstuintje te betalen Omschrijving Als een bewoner kan ik gewaardeerd worden om mijn straat proper te houden zodat ik de huur van mijn volkstuintje kan betalen. Kenmerkend aan deze use-case is dat er via complementaire munten korting wordt gegeven op een overheidsdienst (bv. het volkstuintje). Deze dienst is ook niet overdraagbaar wat de uitdagingen van convertibiliteit ontwijkt (zie sectie 4.2.3). Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 20. Alternatieven Dit is een typevoorbeeld van de Torekes in de wijk Rabot in Gent. De huur van een volkstuintje bedraagt 150 Torekes. Use-case 1.12: Een student werkt mee aan de buurtactiedagen Omschrijving Als een student kan ik gewaardeerd worden om mee te werken aan de buurtactiedagen zodat ik goedkoper naar de bioscoop kan. De bioscoop geeft deze use-case een cultureel aspect maar dit kan zowel populaire als niet-populaire cultuur inhouden. Vele studenten zouden liever naar een overvol, commercieel bioscoopcomplex trekken dan naar de onderbezette, gesubsidieerde bioscoop. Een alternatieve beloning is bv. korting op de toegang tot theater en musea die zowel een minder commercieel karakter hebben als een duidelijke overcapaciteit. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 8. Use-case 1.13: Een scoutsgroep werkt mee voor korting op kampvervoer Omschrijving Als een scoutsgroep kan ik gewaardeerd worden om mee te werken aan openmonumentendag zodat de gemeente ons kampvervoer verzorgt.

20/01/2012


32


Deze use-case combineert de korting op een overheidsdienst (zie use-case 1.11) en de jongerenbeweging (zie use-case 1.8). Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 20. Als positieve punten werden het sociale aspect, de jeugd en de onbenutte capaciteit aangehaald, ieder op zich een beleidsdoelstelling. Use-case 1.14: Een grootmoeder bakt taarten en in ruil wordt haar tuin onderhouden Omschrijving Als een grootmoeder in een plattelandswijk kan ik gewaardeerd worden om taarten te bakken voor gezinnen in de straat zodat de kinderen van de buurt mijn tuin onderhouden en mijn vuilnis buitenzetten. Bijzonder aan deze use-case is het landelijke aspect en het gebrek aan overheidsinterventie. Deze use-case impliceert ook mutueel krediet (zie verder). Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 20. Als positief punt werd het zelfstandig karakter van de transactie aangehaald, m.a.w. zonder de noodzaak tot overheidsinterventie en dus zonder extra kosten voor de overheid. Alternatieven Een taart bakken of het vuilnis buitenzetten zijn voorbeelden van een “kleine klus”, typisch voor LETS-groepen. Use-case 1.15: Mutueel krediet Omschrijving Als een beginnend gebruiker van een lokale munt kan ik reeds diensten 'kopen' van anderen zonder dat ik zelf munten gespaard heb (mutueel krediet) zodat ik het systeem versneld in gang kan zetten. Een belangrijk element in deze use-case is de opstartfase van een complementaire muntsysteem. Het toelaten van mutueel krediet is een manier om deze fase te versnellen. Mutueel krediet brengt echter een aantal vragen en uitdagingen met zich mee. Tot welke limiet mag het krediet lopen? Wat is de terugbetalingstermijn? Wordt er rente geheven? Wat gebeurt er als iemand met openstaand krediet uit het systeem stapt? Een risico is dat er in de opstartfase veel op krediet gekocht zal worden, wat de groei van het systeem zou kunnen vertragen. In samenspraak met convertibiliteit (zie sectie 4.2.3) of uitwisselbaarheid (zie sectie 4.2.5) ontstaat er ook een fraudecomponent. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 20. Als positief punt werd hier de mogelijke rol van de overheid aangehaald, bv. als borgstelling voor het mutueel krediet. Alternatieven Een mogelijk alternatief is om alle deelnemers een zeker startkapitaal te geven, bv. 100 startpunten in het geval van LETS Aalst. Niet alleen geeft dit deelnemers een bijkomende stimulans om te ruilen, het blijkt ook dat deelnemers actief proberen om niet negatief te gaan.

20/01/2012


33


4.2.2 Focusgebied 2: zoeken en vinden, adverteren In de volgende use-cases wordt de nadruk gelegd op het kenbaar maken van onbeantwoorde noden en onbenutte capaciteit en op het zoeken naar en vinden van deze gegevens. Use-case 2.1: Een jongeman gaat via een website op zoek naar mensen die hulp kunnen gebruiken Omschrijving Als een jongeman kan ik via een website op zoek gaan naar mensen die mijn hulp kunnen gebruiken en daaruit een keuze maken om effectief te gaan helpen zodat ik munten kan verdienen waarmee ik later iets kan doen. Kenmerkend aan deze use-case is dat bereidwilligen ondersteund worden (bv. via een website) om noden te lokaliseren en daarop in te spelen. Deze use-case kan ook omgekeerd worden om noden kenbaar te maken (zie use-case 2.3). Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 13. Als positieve punten werden het sociaal ondernemerschap, burgerdienst en het activeren van jongeren aangehaald. Een negatief punt is de beperkte innovativiteit van een website op zich. Alternatieven Het zoeken en vinden via een website is een bestaande functionaliteit van online platformen van LETS-groepen en andere complementaire muntsystemen doorheen de wereld. Use-case 2.2.1: Een Bruggeling ziet op een website alle mogelijke activiteiten Omschrijving Als een inwoner van Brugge kan ik op een website alle mogelijke activiteiten zien waaraan ik mijn munten kan besteden zodat mijn motivatie om munten te verdienen hoger wordt. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 8. Er heerst consensus over het feit dat deze functionaliteit er gewoon moet zijn. Een dergelijke website maakt ook deel uit van de marketing van het complementaire muntsysteem. Alternatieven Enkele alternatieve kanalen voor het publiceren van activiteiten zijn bv. Twitter, Facebook e.d. Sociale netwerksites zijn enorm populair maar ze verbinden eerder vrienden, kennissen, familie en collega’s dan buurtbewoners. Use-case 2.2.2: Een website beveelt activiteiten aan in functie van het gebruikersprofiel Omschrijving Als een inwoner van Gent kan ik op een website aanbevelingen krijgen van activiteiten die passen bij mijn profiel zodat mijn motivatie om munten te verdienen hoger wordt. Een belangrijk gegeven in deze use-case is het ontvangen van aanbevelingen op basis van het gebruikersprofiel en evt. ook op basis van de gebruiksgeschiedenis.

20/01/2012


34


Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 13. Persoonlijke aanbevelingen zouden voor eindgebruikers een nieuwe ervaring betekenen. Alternatieven Een dienst zoals UiT in Vlaanderen, een cultuur- en vrijetijdsagenda voor Vlaanderen en Brussel, laat reeds toe om gepersonaliseerde aanbevelingen te krijgen (bv. UiTtips op maat). Een goed functionerend aanbevelingsmechanisme vereist echter heel wat werk. Use-case 2.3: Een alleenstaande moeder of vader maakt zijn nood voor een babysit kenbaar Omschrijving Als een alleenstaande moeder of vader kan ik mijn nood kenbaar maken voor een babysit die ik zou waarderen met complementaire munten zodat ik een avond vrij heb. Kenmerkend aan deze use-case is dat deelnemers (op een of andere manier) ondersteund worden bij het kenbaar maken van hun noden.

Figuur 10: Uitbeelding van use-case 2.3

Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 8. Alternatieven In het geval van babysitdiensten is de nood reëel want bestaande alternatieven zoals de Gezinsbond of VIVA-SVV blijken niet goed te werken. Via een lokale munt wordt een andere doelgroep aangesproken en tussen buren en kennissen heerst er een sterkere vertrouwensband. Lokale munten zijn echter niet altijd geografisch lokaal, bv. de “fureai kippu”. Dit is een Japanse munt die gebruikt wordt in de vrijwillige zorgsector, waarbij de waarde van de munt gelijkstaat tot een uur dienst voor een oudere persoon. In dit systeem kunnen jonge mensen, die soms ver van hun ouders wonen, zorgen voor een ouder koppel in de buurt. Zij worden hiervoor beloond in munten en ze kunnen deze

20/01/2012


35


munten doorgeven aan hun ouders, die soms in een ander landsdeel wonen, die op hun beurt deze munten kunnen uitgeven voor hun eigen zorgbehoeftes.

4.2.3 Focusgebied 3: convertibiliteit In de volgende use-cases komt de convertibiliteit oftewel inwisselbaarheid tussen complementaire en niet-complementaire muntsystemen aan bod. De koppeling met bv. de euro is een fundamentele vraag die weerstand oproept bij traditionele LETS-groepen, omdat het tegen de filosofie van complementaire munten ingaat, en bij de overheid, omdat een grijze zone ontstaat met vele risico’s op wettelijk vlak. Voor de eindgebruiker kan convertibiliteit echter best attractief zijn. De voorlopige assumptie is dat convertibiliteit uitgesloten wordt, hoewel het nooit volledig uit te sluiten is. Zo goed als alle handelingen hebben rechtstreeks of onrechtstreeks effect op de euro-economie. Use-case 3.1.1: Een kruidenier vergroot zijn omzet door complementaire munten te aanvaarden Omschrijving Als een kruidenier kan ik complementaire munten ontvangen zodat mijn omzet in euro stijgt en ik meer kan verdienen. Deze use-case legt een rechtstreeks verband tussen een complementaire munt en de euro. Er ontstaat convertibiliteit tussen de twee munten. Dit kan de lokale handel stimuleren en de munt aantrekkelijker maken voor de deelnemers, maar het brengt ook vele uitdagingen met zich mee zoals variabele wisselkoersen, ongewenste geldstromen en fraude (zie ook sectie 4.2.5 i.v.m. uitwisselbaarheid). Deze uitdagingen worden bovendien groter naarmate het systeem groter wordt. Er is bij deze use-case ook sprake van mogelijke concurrentievervalsing tussen een handelaar die wel mag participeren en een die niet mag participeren in de lokale munt, bv. aan de rand van een gemeente. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 3. Dit is de op een na laagste score die gegeven werd en de afkeuring ligt in het eenvoudige winstbejag van de handelaar. Complementaire munten mogen niet dienen om de koopkracht te vergroten. Er werd moeilijk consensus gevonden bij deze score maar het risico op ongewenste effecten wordt te groot geacht. Alternatieven Lokale munten zoals de Torekes in Gent worden reeds gebruikt om de lokale handel te stimuleren. Indien het de bedoeling is om lokale handelaars te subsidiëren (wat een maatschappelijke opdracht van de overheid is) dan bestaan er alternatieven, bv. gerichte belastingvermindering. Deze blijken echter niet goed te werken want veel lokale handelaars zitten in financiële moeilijkheden. Andere complementaire munten zoals maaltijdcheques en ecocheques komen in aanmerking, hoewel deze cheques ook (en vooral) aanvaard worden door grote winkelketens. Verder bestaan er allerlei getrouwheidskaarten op lokale schaal (bv. spaarkaart van een broodjeszaak) en op grotere schaal (bv. RES, Regiogeld en WIR, zie sectie 3.3.3). Dergelijke getrouwheidskaarten staan echter los van de beleidsdoelstellingen van de overheid.

20/01/2012


36


Use-case 3.1.2: Een bakker aanvaardt complementaire munten voor broden in plaats van subsidies Omschrijving Als een bakker kan ik complementaire munten ontvangen voor mijn broden zonder dat die broden in euro vergoed (gesubsidieerd) worden door de overheid zodat ik mensen kan belonen om boodschappen aan huis te brengen. In deze use-case wordt de convertibiliteit beperkt tot producten die reeds gesubsidieerd werden, waarvoor complementaire munten een alternatieve vorm van subsidiering kunnen betekenen. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 8. Er is nu ook sprake van onbenutte capaciteit (boodschappen aan huis brengen) i.t.t. zuiver commerciële doelstellingen van de lokale handelaar. Use-case 3.1.3: De overheid stimuleert het verbruik van verse voeding Omschrijving Als een overheid kan ik zorgen dat de kruidenier complementaire munten kan ontvangen (en de kruidenier subsidiëren) zodat ook armere inwoners verse voeding kopen. Bijzonder aan deze use-case is de bijkomende beleidsdoelstelling, nl. gezondheid. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 3. Dit is de op een na laagste score die gegeven werd. De verklaring hiervoor werd reeds gegeven bij use-case 3.1.1. Ook al oogt de doelstelling hier “zachter”, het effect voor de handelaar blijft hetzelfde. Use-case 3.1.4: Een kruidenier beloont mensen om boodschappen aan huis te brengen Omschrijving Als een kruidenier kan ik complementaire munten uitdelen zodat ik mensen kan belonen om boodschappen aan huis te brengen. In deze use-case wordt niet gespecificeerd hoe de lokale handelaar de complementaire munten in zijn bezit heeft gekregen, m.a.w. de kruidenier kan deze munten verzameld hebben buiten de winkelomgeving en dus buiten de commerciële sfeer. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 8. Er is een fijne grens tussen boodschappen aan huis brengen en bv. het leveren van pizza’s, wat voor pizzarestaurants een commerciële doelstelling is. Complementaire muntsystemen moeten draaien om occasionele handelingen. Use-case 3.2.1: Een jongere gebruikt zijn munten om de tram te nemen Omschrijving Als een jongere uit de jeugdbeweging kan ik mijn munten gebruiken om de tram te nemen zodat ik niet van mijn beperkt spaargeld gebruik moet maken. Deze use-case impliceert dat men op de tram rechtstreeks kan betalen met complementaire munten. In dat geval moet de tram(bestuurder) in staat zijn om lokale munten te aanvaarden.

20/01/2012


37


Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 13. De hoge waardering voor deze use-case kan gezien worden in het feit dat er hier eigenlijk geen sprake is van convertibiliteit, i.t.t. de volgende twee varianten. Alternatieven Men zou ook munten kunnen inruilen voor tramtickets, aan het loket (officieel) of met buurtbewoners (niet officieel), zoals besproken wordt in de volgende use-cases. Use-case 3.2.2: Een jongere ruilt zijn munten in voor tramtickets Omschrijving Als een jongere uit de jeugdbeweging kan ik mijn munten inruilen voor tramtickets zodat ik niet van mijn beperkt spaargeld gebruik moet maken. Een essentieel verschil t.o.v. use-case 3.2.1 is dat in deze use-case complementaire munten omgezet kunnen worden in producten die normaal te koop zijn (in euro) en die doorverkocht kunnen worden (aan dezelfde of aan een andere prijs). Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 8. Er ontstaat convertibiliteit tussen de twee munten,wat niet gewenst is. De finaliteit is echter dezelfde: de jongere maakt gebruik van het openbaar vervoer wat op zich een beleidsdoelstelling is. Bovendien heeft het openbaar vervoer een lage marginale kost, enkele reizigers meer of minder maakt weinig verschil. Alternatieven Er bestaan andere effectieve manieren om jongeren financieel te ondersteunen, bv. via kindergeld, studiebeurzen, kortingen voor openbare en commerciële diensten, enz. Use-case 3.2.3: Een jongere ruilt zijn munten in voor tramtickets Omschrijving Als een jongere uit de jeugdbeweging kan ik mijn munten inruilen voor tramtickets zodat ik die tramtickets kan doorverkopen om meer eurogeld te hebben. In deze variant van use-case 3.2.2 vervalt de doelstelling van de jongere om het openbaar vervoer te gebruiken, hoewel iemand anders dit wellicht in zijn plaats zal doen. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 1. Dit is de laagste score die gegeven werd en de afkeuring ligt in het converteren van complementaire munten naar euro’s als doel op zich. Over de zeer lage inschatting van de toegevoegde waarde van deze use-case is discussie: enerzijds is het idee innovatief en het stimuleert het gebruik van het openbaar vervoer, anderzijds ontstaat er een ongewenst effect (convertibiliteit). Het besluit is dat het fenomeen zal optreden maar dat het noch gestimuleerd noch getolereerd mag worden.

20/01/2012


38


Use-case 3.3: Een inwoner van Overpelt plakt een “Reclame neen!” sticker op zijn brievenbus Omschrijving Als een inwoner van Overpelt kan ik gewaardeerd worden omdat ik een "Reclame neen!" sticker op mijn brievenbus plak zodat ik met mijn munten vuilniszakken kan ophalen. Bijzonder aan deze use-case is dat een eenmalige handeling met langdurig effect beloond wordt met een korting op een overheidsdienst. Het thema afvalvermindering staat centraal in deze use-case: minder reclame, minder afval, minder vuilzakken. Net zoals in de varianten van use-cases 3.2 speelt hier de kwestie van convertibiliteit want vuilzakken zijn normaal te koop in euro’s. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 13. Als negatief punt werd aangehaald dat dit een eenmalige handeling betreft, hoewel het een langdurig effect heeft. Alternatieven In de gemeente Overpelt kunnen inwoners vandaag reeds punten verdienen op de gemeentekaart (e-portemonnee) door het bevestigen van een “Reclame neen!” sticker. Dit systeem is alleen beschikbaar in enkele steden en gemeenten in de provincie Limburg. Use-case 3.4: Een orgaan controleert iedere conversie van complementaire munten naar euro's Omschrijving Als een Vlaamse overheid kan ik iedere conversie van complementaire munten naar euro's laten passeren en goedkeuren (of afkeuren) door een controleorgaan zodat ik eventuele fraude of excessen kan detecteren en tegenhouden. Deze use-case is ontstaan uit een onderhoud met Prof. Dr. Lietaer over de uitdagingen van convertibiliteit en uitwisselbaarheid. Zijn advies luidt dat er bij de overbrugging naar euro’s een bewaakte poort moet zijn, bv. een persoon of instantie die controle uitvoert over elke concrete uitwisseling, om fraude en excessen direct te kunnen detecteren en tegen te gaan. Score van het innovatiepotentieel Deze use-case werd niet in groep gescoord.

4.2.4 Focusgebied 4: transparantie en privacy In de volgende use-cases wordt de transparantie van het systeem beschouwd, met de mogelijke implicaties op de privacy van de eindgebruikers. Use-case 4.1: Het gemeentebestuur krijgt een geanonimiseerd overzicht van de transacties Omschrijving Als een lokaal bestuur van de gemeente (dat participeert maar niet initiatiefnemer is) kan ik een geanonimiseerd overzicht krijgen van de verschillende transacties zodat ik het bestedingspatroon kan begrijpen en kan bijsturen om bepaald gedrag te stimuleren.

20/01/2012


39


Kenmerkend aan deze use-case is dat de overheid een (beperkt) zicht krijgt op lokale complementaire muntsystemen als hulpmiddel om het eigen beleid te sturen. Dergelijke gegevens kunnen ook helpen om fraude te detecteren. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 20. De overheid is bijzonder geïnteresseerd in aggregatie en statistieken, bv. om de populariteit van activiteiten te kennen. Alternatieven Het sturen van het gedrag van de lokale gemeenschap kan ook zonder toegang tot de transacties, bv. door het controleren van de spelregels van het systeem of via andere wegen buiten het systeem om. Use-case 4.2: Een initiatiefnemer krijgt een gedetailleerd overzicht van de transacties Omschrijving Als een initiatiefnemer van de lokale munt kan ik een gedetailleerd overzicht krijgen van de verschillende transacties zodat ik het bestedingspatroon kan begrijpen en kan bijsturen om bepaald gedrag te stimuleren. Het verschil met use-case 4.1 is dat in deze use-case de initiatiefnemer een volledig zicht krijgt op alle transacties. De keuze om deze informatie al dan niet open te stellen aan de initiatiefnemer zou een keuze van de groep kunnen zijn of een deel van de spelregels. Een mogelijke implementatie is het invoeren van privacyniveaus. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 20. Use-case 4.3: Een deelnemer krijgt een overzicht van de transacties Omschrijving Als een deelnemer aan de lokale munt kan ik een overzicht krijgen van de verschillende transacties (in functie van de spelregels van de lokale munt) zodat ik open en communicatief kan participeren in mijn buurt. In deze use-case ten slotte krijgen alle deelnemers een volledig zicht op alle transacties. Transparantie is een kenmerk van vele (maar niet alle) complementaire munten en het onderscheidt die munten van euro’s. Dit staat echter tegenover de privacy van de eindgebruikers. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 20. Een dergelijke openheid stimuleert het gebruik van het systeem (via nieuwsgierigheid, participatie en inzicht) en draagt bij tot de sociale controle. Ook de overheid wenst deze transparantie. Alternatieven In beginnende LETS-groepen (bv. Aalst) werden transacties genoteerd in papieren schriften. Het nieuwste schrift werd regelmatig doorgegeven onder de deelnemers die er de laatste stand van zaken in noteerden. Er werd hierbij geen oneigenlijk gebruik vastgesteld. Later is men overgestapt op SQL-gebaseerde databanken.

20/01/2012


40


4.2.5 Focusgebied 5: uitwisselbaarheid in Vlaanderen In de volgende use-cases komt de uitwisselbaarheid tussen verschillende complementaire muntsystemen aan bod. De eerste drie use-cases beschrijven enkele tastbare voorbeelden terwijl de volgende use-cases dieper ingaan op de implementatie van uitwisselbaarheid, de bijhorende uitdagingen en de mogelijke ondersteunende rol van de Vlaamse overheid. Use-case 5.1: Een Gentenaar geeft Gentse munten uit op vakantie in Oostende Omschrijving Als een inwoner van Gent kan ik mijn lokale Gentse munt uitgeven om een voorstelling bij te wonen tijdens mijn vakantie in Oostende zodat mijn motivatie om munten bij te verdienen hoger wordt. Een belangrijk element in deze use-case is de verbinding tussen verschillende gemeenschappen, evt. rond een bepaald thema (bv. theater). Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 8. Als positieve punten werden de verbinding tussen wijken en het stimulerend effect aangehaald. Een negatief punt is de onduidelijkheid over de precieze inhoud van de “voorstelling”. Alternatieven In Frankrijk bestaat binnen LETS-groepen reeds een uitwisselingsmechanisme in het kader van vakantieverblijven, bv. deelnemers aan een LETS-groep in Noord-Frankrijk kunnen logeren bij deelnemers aan een LETS-groep in Zuid-Frankrijk. Use-case 5.2: Een Gentenaar wordt in Oostende op originele manier verrast Omschrijving Als een inwoner van Gent kan ik met mijn lokale Gentse munt deelnemen aan de vissersfeesten in Oostduinkerke zodat ik op originele manier kan verrast worden. Ofschoon een variatie op de vorige use-case wat uitwisselbaarheid betreft, impliceert het “op originele manier verrast worden” dat een activiteit wordt voorgesteld (door iets of door iemand) die voor de deelnemer niet vanzelfsprekend is. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 13. Use-case 5.3: Een Gentenaar ontmoet gelijkgezinde mensen in Oostende Omschrijving Als een inwoner van Gent kan ik met mijn lokale Gentse munt deelnemen aan een volkstuinactie in Oostende zodat ik gelijkgezinde mensen kan ontmoeten in Oostende. Een volkstuinactie is een bijeenkomst van vrijwilligers en liefhebbers in het kader van bv. maatschappelijk verantwoord tuinieren. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 13. Het innovatieve aspect werd opnieuw herkend in het regio-overschrijdende.

20/01/2012


41


Use-case 5.4.1: Een deelnemer aan lokale munt 1 wisselt uit met een deelnemer aan lokale munt 2 Omschrijving Als een deelnemer aan lokale munt 1 kan ik een uitwisseling doen met een deelnemer aan lokale munt 2 zodat mijn totale aanbod van diensten groter en aantrekkelijker wordt. Deze use-case vat de opzet van uitwisselbaarheid in Vlaanderen goed samen. Het openstellen van de markt brengt echter een aantal uitdagingen met zich mee. Ten eerste ontstaat er een wisselkoers tussen de lokale munten, maar het is niet duidelijk wie die koers zal bepalen, de overheid of de deelnemers zelf. (Wel is duidelijk dat de overheid eerder verkiest om waarderingsregels aan te bieden dan waarderingen op zich, dus er komt bv. geen Vlaamse verzilverlijst.) Een bijkomend risico is dat de volumes klein zullen zijn, wat prijszetting bemoeilijkt en het voor deelnemers onpraktisch maakt om verschillende soorten van munten uit te wisselen. Het koppelen van verschillende muntsystemen doet ook vragen rijzen over ongunstige geldstromen (bv. alles verdienen in Gent en alles uitgeven in Oostende) en fraude (een lek in het ene muntsysteem kan alle andere systemen besmetten). Complementaire muntsystemen kunnen onderling sterk verschillen in opzet en in implementatie. Sommige systemen zijn open, t.t.z. er worden munten ingevoerd aan de ene kant (bv. door de overheid) en aan de andere kant weer uitgehaald. Een voorbeeld van een open systeem is de Torekes, waar de overheid de kring ontsluit. Andere system zijn gesloten, t.t.z. er worden wel positieve en negatieve saldo’s gecreëerd (bv. door mutueel krediet) maar het totale aantal munten blijft constant. Een voorbeeld van een gesloten systeem is LETS. Het koppelen van dergelijke verschillende systemen is zeker niet evident. Ook op praktisch vlak zijn er verschillen in software- en hardwareplatformen. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 20. Het innovatieve karakter van deze use-case is voor iedereen duidelijk. LETS-groepen erkennen de problematiek van het metaniveau vs. het lokaal niveau maar hebben deze problematiek nog niet kunnen oplossen. Alternatieven De euro en het interbancair systeem vervullen deze rol zowel op lokale als op Europese schaal. Use-case 5.4.2: Een deelnemer aan een lokale munt gaat verhuizen Omschrijving Als een deelnemer aan lokale munt 1 die op het punt staat om te verhuizen kan ik mijn lokale munt 1 inwisselen voor lokale munt 2 zodat ik direct en fair kan participeren in mijn nieuwe omgeving. Bijzonder aan deze use-case is dat het gemakkelijk gemaakt wordt om naar een nieuw complementaire muntsysteem over te stappen. Dit kan een eenmalige procedure zijn en het impliceert dus niet noodzakelijk een permanente uitwisselbaarheid. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 20.

20/01/2012


42


Use-case 5.4.3: Een student wisselt munten uit tussen thuis- en studentenstad Omschrijving Als een inwoner van Gent die studeert in Oostende kan ik mijn lokale Gentse munt inwisselen voor lokale Oostendse munten (en omgekeerd) zodat ik zowel in de week (bv. op kot) als in het weekend thuis kan participeren in de lokale gemeenschappen. Het uitgangspunt bij deze use-case is dat er bilaterale afspraken gemaakt worden tussen twee muntsystemen, bv. die van Gent en die van Oostende, in functie van een bepaalde doelgroep, bv. studenten.

Figuur 11: Uitbeelding van use-case 5.4.3

Score van het innovatiepotentieel Deze use-case werd niet in groep gescoord. Use-case 5.5.1: De Vlaamse overheid legt methodes en spelregels vast voor uitwisselbaarheid Omschrijving Als een Vlaamse overheid kan ik een reeks van methodes en spelregels vastleggen om uitwisselbaarheid van munten te garanderen zodat ik als overheid eigen doelstellingen kan realiseren over de kringen heen. Deze use-case illustreert de mogelijke rol voor de overheid in het ondersteunen van complementaire muntsystemen in het algemeen en van uitwisselbaarheid in het bijzonder. Wat de “methodes en spelregels” precies inhouden is niet gedefinieerd. Het zou kunnen gaan over standaarden, templates, best practices, enz.

20/01/2012


43


Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 20. Dit is de op een na hoogste score die gegeven werd en deze waardering ligt in de combinatie van de Vlaamse overheid als actor, het ondersteunen als rol en de eigen beleidsdoelstellingen. Alternatieven De overheid beschikt natuurlijk over andere kanalen waarmee ze eigen doelstellingen kan realiseren maar via complementaire muntsystemen kan ze potentieel veel dichter bij de mensen staan. Use-case 5.5.2: De Vlaamse overheid legt methodes en spelregels vast voor uitwisselbaarheid Omschrijving Als een Vlaamse overheid kan ik een reeks van methodes en spelregels vastleggen om uitwisselbaarheid van munten te garanderen zodat ik de aantrekkelijkheid van kringen groter kan maken en er meer kringen zijn. In deze variatie op use-case 5.5.1 focust de doelstelling op de gebruikers van lokale munten, door een Vlaams gemeenschapsgevoel te stimuleren en complementaire muntsystemen een ruimere weerklank te geven in Vlaanderen. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 20. Use-case 5.6: Een orgaan controleert iedere uitwisseling van complementaire munten Omschrijving Als een Vlaamse overheid kan ik iedere uitwisseling van complementaire munten laten passeren en goedkeuren (of afkeuren) door een controleorgaan zodat ik eventuele fraude of excessen kan detecteren en tegenhouden. Deze use-case is ontstaan uit een onderhoud met Prof. Dr. Lietaer over de uitdagingen van convertibiliteit en uitwisselbaarheid. Zijn advies luidt dat er bij de overbrugging tussen twee complementaire munten een bewaakte poort moet zijn, bv. een persoon of instantie die controle uitvoert over elke concrete uitwisseling, om fraude en excessen direct te kunnen detecteren en tegen te gaan. Score van het innovatiepotentieel Deze use-case werd niet in groep gescoord.

4.2.6 Focusgebied 6: interactie tussen overheden en gemeenschappen In de volgende use-cases staat de interactie tussen overheden en lokale gemeenschappen centraal. Use-case 6.1: Een gemeente afficheert de resultaten behaald met complementaire munten Omschrijving Als een gemeente kan ik de resultaten behaald met complementaire munten afficheren in de wijk zodat meer mensen gestimuleerd worden om deel te nemen.

20/01/2012


44


Kenmerkend aan deze use-case is dat er gerichte, resultaatsgebonden, positieve berichtgeving kan gevoerd worden die in direct verband staat tot de lokale bevolking. Veel bestaande berichtgeving gaat meer over de input dan over de output, bv. de investeringen van de overheid in wegenwerken. Deze use-case impliceert een zekere transparantie in het systeem (zie sectie 4.2.4). Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 13. Als positief punt werd aangehaald dat gericht en succesvol communiceren via affiches innovatief is voor Vlaanderen. In het kader van de Torekes in Gent wordt dit vandaag (nog) niet gedaan. Alternatieven Er zijn alternatieve kanalen voorhanden om resultaten bekend te maken en om mensen te stimuleren, bv. reclamespots of online campagnes. Deze methoden zijn echter niet eenvoudig te oriënteren naar een lokale gemeenschap. Use-case 6.2: Een gemeente waardeert een muntgroep voor het invullen van beleidsdoelstellingen Omschrijving Als een gemeente kan ik de leden van een lokale muntgroep waarderen omdat ze de buurt helpen mooi houden zodat ik een van mijn beleidsdoelstellingen kosteffectief kan invullen. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 13. Er ontstond niet onmiddellijk consensus over het innovatieve karakter van deze use-case tot de nadruk werd gelegd op de gemeente als actor en de beleidsdoelstellingen. Use-case 6.3: Een initiatiefnemer definieert de spelregels van de toekomstige lokale munt Omschrijving Als een initiatiefnemer van een lokale munt die wenst gebruik te maken van de ondersteunende diensten van de Vlaamse overheid kan ik binnen een kader een aantal spelregels van mijn toekomstig lokale munt definiëren (hoeveelheid krediet, maximum spaartegoed) zodat ik zeker kan zijn dat ik een "gezonde" dynamiek binnen mijn gemeenschap krijg. Deze use-case illustreert de mogelijke ondersteunende rol van de overheid, die zich uit in het beschikbaar stellen van een nader te bepalen kader waarin initiatiefnemers van lokale munten de spelregels van hun toekomstige lokale munt kunnen definiëren. Enkele voorbeelden van spelregels zijn of er een beperking ligt op een rekening, of men al dan niet negatief mag gaan en hoeveel startkapitaal een deelnemer krijgt. De doelstelling van de overheid is in deze dat de lokale muntgroep succesvol wordt en blijft. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 40. Dit is de hoogste score die gegeven werd en deze waardering ligt in de combinatie van de Vlaamse overheid als actor, het ondersteunen als rol en de eigen beleidsdoelstellingen.

20/01/2012


45


Use case 6.4: De Vlaamse overheid stelt tools en templates ter beschikking voor initiatiefnemers Omschrijving Als een Vlaamse overheid kan ik enkele pakketten van tools en templates ter beschikking stellen voor initiatiefnemers van lokale munten zodat ik de diversiteit en de succesvolle proliferatie van lokale munten kan stimuleren i.f.v. het versterken van leefbaarheid en gemeenschapsgevoel. Deze use-case illustreert opnieuw de mogelijke ondersteunende rol van de overheid. Centraal staan de “pakketten van tools en templates” of standaardmodellen. De doelstelling van de overheid is in deze dat haar beleidsdoelstellingen gerealiseerd worden. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 40. Dit is de hoogste score die gegeven werd en deze waardering ligt opnieuw in de combinatie van de Vlaamse overheid als actor, het ondersteunen als rol en de eigen beleidsdoelstellingen. Use-case 6.5: Een gemeente geeft variaties van een lokale munt uit per deelgemeente of deelgebied Omschrijving Als een gemeente kan ik variaties van een lokale munt uitgeven per deelgemeente of deelgebied (bv. Torekes, Brugskes, ...) aan dezelfde voorwaarden en wisselkoers zodat één tarieflijst geldig is voor mensen uit verschillende wijken en ik toch het plaatselijke karakter van lokale munten kan promoten. Bijzonder aan deze use-case is dat er binnen een gemeenschap variaties van dezelfde complementaire munt uitgegeven worden zonder dat dat voor bijkomend administratief werk zorgt. Op die manier kan bv. de Milieudienst zonder al te veel rekenwerk munten uitreiken voor netheidsacties of moet de loketbediende van het zwembad geen complementaire tarieflijst ter beschikking hebben om mensen uit verschillende wijken te laten betalen met lokale munten. Score van het innovatiepotentieel Deze use-case werd niet in groep gescoord. Use-case 6.6: Een gemeentelijke jeugddienst maakt munten over aan een tussenpersoon op het veld Omschrijving Als een gemeentelijke jeugddienst kan ik munten overmaken aan een tussenpersoon op het veld (bv. vzw Jong) die hiermee medewerkers aan plaatselijke speelpleinwerking kan waarderen zodat ik de opvolging van (met lokale munten gewaardeerde) prestaties aan een lokale partner kan overlaten en de opvolging ook verbetert. Een belangrijk element in deze use-case is de tussenpersoon in het waarderingsproces. Enerzijds kan deze tussenpersoon de opdrachtgever ontlasten, anderzijds staat deze persoon ook dichter bij de lokale gemeenschap waar de eigenlijke waardering gebeurt. De meeste diensten aan de Stad Gent zijn bv. niet zo georganiseerd om de aanwezigheid en opvolging op het veld te garanderen en zullen daarom vaak beroep doen op een lokale partner om Torekes uit te delen. Score van het innovatiepotentieel Deze use-case werd niet in groep gescoord.

20/01/2012


46


4.2.7 Focusgebied 7: fysieke dragers In de volgende use-cases komen verscheidene fysieke dragers of betaalmiddelen aan bod. De projecteigenaar heeft een duidelijke voorkeur uitgesproken voor elektronische betaalmiddelen omwille van het innovatieve karakter. Use-case 7.1: Een persoon waardeert zijn buur via sms Omschrijving Als een persoon met een fysieke beperking kan ik via sms mijn buur waarderen zodat hij mijn boodschappen wil doen. Deze use-case komt neer op betalen via een gsm, een oplossing die voor de meeste mensen altijd en overal beschikbaar is. Soms is een gsm-toestel echter niet voorhanden of niet gewenst, bv. in een gemeentelijk zwembad of in een school. De meeste gsm-gebruikers beheersen het verzenden van een sms maar bij ouderen blijft dit een aandachtspunt. De sms-boodschap op zich moet eenvoudig op te stellen en in te voeren zijn. Enkele vragen rijzen over de identificatie van gebruikers (bv. op basis van telefoonnummer) en de verschillende eenheden bij uitwisselbaarheid in Vlaanderen. Meer complexe functies van het beoogde complementaire muntsysteem, zoals het zoeken en vinden van activiteiten, zijn moeilijker te rijmen met gsm en sms. In andere sectoren zijn sms-diensten niet altijd een succes gebleken, bv. het project gsm-parkeren van de Stad Gent werd na twee jaar stopgezet wegens te complex. De Lijn boekt ogenschijnlijk meer succes met sms-bus- en tramtickets. In het buitenland (bv. Kenia) staat men veel verder op dit vlak dan in Vlaanderen. Score van het innovatiepotentieel De innovativiteit van deze use-case werd geschat op 13. Er werd hier snel consensus over bereikt hoewel de meeste aanwezigen de alternatieven niet wensen uit te sluiten (zie verder). Voor de typische gebruikers van LETS-groepen is sms aanvaardbaar. Alternatieven Papiergeld is als niet-elektronisch betaalmiddel een voor de hand liggend alternatief voor sms. Het is eenvoudig in gebruik voor alle beoogde doelgroepen en het succes ervan is bewezen door bv. de Torekes in Gent. Papiergeld is tastbaar en het wekt vertrouwen op. Een nadeel van papiergeld is dat enkelvoudige transacties niet opgevolgd kunnen worden: er is enkel controle bij het binnen- en buitenkomen van het systeem. Een ander nadeel is de fraudegevoeligheid van papiergeld, t.t.z. er moeten dure maatregelen genomen worden om het te beveiligen. In het geval van de Torekes is gekozen voor slechts één beveiligingslaag, wat echter lijkt te volstaan voor een systeem van die schaal. Papiergeld brengt ten slotte ook bijkomende productie- en logistieke kosten met zich mee, i.t.t. de gsm die al bij de meeste mensen aanwezig is.

20/01/2012


47


Use-case 7.2: Een smartphonebezitter zet zijn munten in via een app of mobiele website Omschrijving Als een smartphonebezitter kan ik via een app of mobiele website op mijn smartphone toegang krijgen tot mijn rekening in lokale munten zodat ik mijn munten altijd en overal kan inzetten, zonder bijkomende biljetten of kaarten nodig te hebben, en het systeem voor mij aantrekkelijker wordt. Deze use-case komt neer op betalen via een smartphone. Een smartphone zou in staat moeten zijn om naast het betalen op zich ook de meer complexe functies van het beoogde complementaire muntsysteem te ondersteunen. Deze oplossing kan daarom gebruiksvriendelijker zijn dan betalen via een gsm maar het toestel bereikt alsnog een te beperkte doelgroep. Men stelt echter vast dat de smartphone aan een heuse opmars bezig is, ook in kansarme groepen. Score van het innovatiepotentieel Deze use-case werd niet in groep gescoord. Alternatieven Zoals gezegd kan de gsm met sms een deel van de functies van een smartphone vervullen. Use-case 7.3: Een persoon voert transacties uit via een website thuis of op een openbare plaats Omschrijving Als een alleenstaande kan ik via een website, bereikbaar vanaf een computer thuis of op een openbare plaats, een of meerdere transacties in lokale munten uitvoeren zodat ik mijn buren op een efficiënte manier kan waarderen in een veilige en vertrouwde omgeving. Deze use-case komt neer op betalen via een website, wat de beschikbaarheid van een computer, laptop of smartphone met een internetverbinding veronderstelt. Betalingen gebeuren typisch niet onmiddellijk maar voor of na het verlenen van de dienst. Dit vereist een zekere vertrouwensband. Meer use-cases i.v.m. websites komen voor in sectie 4.2.2. Score van het innovatiepotentieel Deze use-case werd niet in groep gescoord. Alternatieven De toegankelijkheid van websites wordt in vraag gesteld voor bepaalde doelgroepen. Een mogelijke oplossing is om deze infrastructuur op een openbare plaats te voorzien, bv. in een bibliotheek, aan een parkeerautomaat of bij een bankautomaat. Use-case 7.4: De Vlaamse overheid stelt betaalkaarten ter beschikking voor bepaalde doelgroepen Omschrijving Als een Vlaamse overheid kan ik speciale betaalkaarten ter beschikking stellen waarmee transacties in lokale munten eenvoudig uitgevoerd kunnen worden zodat doelgroepen die moeilijk hun weg vinden naar nieuwe technologie ook kunnen participeren in de lokale munt. Kenmerkend aan deze use-case is dat de overheid zelf een betaalmiddel ter beschikking stelt en zo de afhankelijkheid van andere betaalmiddelen vermijdt. Bepaalde doelgroepen vinden namelijk

20/01/2012


48


moeilijk hun weg naar nieuwe technologie en dit om allerlei redenen: kostprijs (armen), gebruiksgemak (ouderen), enz. De precieze aard van de betaalkaart werd niet nader bepaald. Een mogelijke technologie is de contactloze communicatiemethode near field communication (NFC), aanwezig in allerlei chipkaarten voor bv. openbaar vervoer en mobiel betalen. De technologie wordt door steeds meer smartphones ondersteund. Score van het innovatiepotentieel Deze use-case werd niet in groep gescoord. Alternatieven De vraag rijst of dit een nieuwe, aparte betaalkaart moet zijn of dat er van een bestaande kaart gebruik gemaakt kan worden, bv. e-ID, bankkaart, MOBIB-kaart (MIVB) en vrijetijdspas (Aalst). Het nadeel van bestaande kaarten is dat niet alle doelgroepen hierover beschikken, bv. mensen zonder papieren. In het geval van de e-ID zou ook een wantrouwen tegenover de overheid kunnen spelen.

20/01/2012


49


5 Innovatiepotentieel vanuit technologisch standpunt 5.1 Opstellen van de technologische, juridische en andere vereisten Op basis van de eerder besproken gebruikersvereisten werden vier werkpakketten gedefinieerd, waarvan twee technologisch en twee niet-technologisch van aard, met als doel het opstellen van de technologische, juridische en andere vereisten van het project:    

Werkpakket 1: softwareplatform (zie sectie 5.2.1) Werkpakket 2: systeemintegratie (zie sectie 5.2.1) Werkpakket 3: juridisch kader (zie sectie 5.2.25.2.1) Werkpakket 4: omkaderingsdiensten (zie sectie 5.2.3)

De gehanteerde werkpakkettenstructuur en enkele kenmerkende vragen worden geïllustreerd in Figuur 12 en hierna beschreven. Voor elk van deze werkpakketten werden de belangrijkste risicofacetten bepaald. Een risicofacet is een bron van risico waardoor er een reële kans bestaat dat een of meerdere use-cases niet succesvol geïmplementeerd kunnen worden. De risicofacetten worden uitgebreid toegelicht in de volgende secties.

Figuur 12: De gehanteerde werkpakkettenstructuur

Het softwareplatform behelst de centrale functionaliteiten van het complementaire muntsysteem, bv. het verwerken van allerlei financiële transacties, het beheer van gebruikersgegevens, een zoekmachine om vraag en aanbod te koppelen of een website voor algemene communicatie. Belangrijke vragen voor dit werkpakket zijn welke functionaliteiten het platform precies moet aanbieden, welke software ingezet kan worden, wat de niet-functionele vereisten zijn (bv. veiligheid

20/01/2012


50


en snelheid) en hoe het platform beschikbaar kan worden gemaakt (bv. commercieel of open source, centraal of gedistribueerd). De systeemintegratie omvat de fysieke dragers, de aansluiting van deze dragers op het softwareplatform en, indien van toepassing, de aansluiting van verschillende softwareplatformen onderling. Dit werkpakket beschrijft als dusdanig hoe de verschillende gebruikers en diensten interageren met het systeem, ook voor derde partijen zoals de overheid of de openbaarvervoersmaatschappijen. Belangrijke vragen zijn welke fysieke dragers wenselijk zijn en hoe het gebruiksgemak verzekerd kan worden. In dit werkpakket kunnen ook overblijvende technologische vragen en integratieaspecten behandeld worden, bv. de distributie, installatie en configuratie van het systeem in zijn geheel. Het juridisch kader van het complementaire muntsysteem dient volledig uitgeklaard te worden. Belangrijke vragen voor dit werkpakket zijn waar de wettelijke grenzen van complementaire muntsystemen liggen (regionaal, nationaal en Europees), in welke mate deze grenzen compatibel zijn met de ambities van het project, waar er eventueel aanpassingen nodig zijn en welke instanties hierbij betrokken moeten worden. Ook belangrijk zijn de rechten en plichten van gebruikers, bv. op vlak van privacy. Dit werkpakket is niet technologisch van aard maar sommige facetten zijn behoorlijk innovatief op juridisch vlak. De omkaderingsdiensten hebben tot doel om het complementaire muntsysteem te ondersteunen op allerlei mogelijke vlakken, gaande van technische en operationele ondersteuning in de dagelijkse werking tot evangelisatie bij de lokale overheden en training voor de deelnemers. Belangrijke vragen zijn welke ondersteuning precies geboden moet worden, hoe men dit moet organiseren (bv. via cocreatie) en hoe men alle betrokken partijen kan engageren.

5.2 Schatten van het innovatiepotentieel 5.2.1 Werkpakketten 1 en 2: softwareplatform en systeemintegratie Om praktische redenen werden de twee technologische werkpakketten softwareplatform en systeemintegratie als een geheel behandeld tijdens de werksessies. TECH1: Te ruime scope van de use-cases Omschrijving De doelstellingen van het project complementaire muntsystemen zijn ambitieus en de scope van de gegeven use-cases is ruim. Observaties Hoewel men bij het opstellen van de use-cases rekening heeft gehouden met de doelstellingen en de afbakening van het project, kunnen er bij nader inzien conflicten ontstaan tussen de use-cases en de projectdoelstellingen, bv. in de interactie met bedrijven (wat geen prioriteit is) of in het gebruik van smartphones (wat bepaalde doelgroepen uitsluit). De scope van het project moet duidelijk zijn vooraleer een privébedrijf een realistisch prijsbod kan maken voor de openbare aanbesteding. De scope van het project mag ook niet te ruim zijn want hoe meer vereisten er worden opgegeven, hoe hoger de kosten zullen liggen. Men moet vermijden dat het project uiteindelijk onbetaalbaar wordt of partijen met een financieel risico opzadelt.

20/01/2012


51


Te brede doelstellingen kunnen leiden tot over-engineering, m.a.w. dat het uiteindelijke complementaire muntsysteem weliswaar een regen aan functionaliteiten aanbiedt maar daardoor te complex is geworden voor de beoogde doelgroep. Over het algemeen komt complexiteit de gebruiksvriendelijkheid niet ten goede. Strategische aanbevelingen De ervaring leert dat men innovatieve projecten gefaseerd moet aanpakken. Men kan best klein beginnen, eerste successen boeken en daarna natuurlijk groeien. Deze aanpak heeft gewerkt voor de A-kaart in Antwerpen. Na iedere fase moet er ruimte zijn voor reflectie en een eventuele koerscorrectie. Niettemin is een duidelijke visie essentieel van bij het begin van het project. Risicoscore en analyse Er werd voor het scoren opnieuw gebruik gemaakt van een planning poker techniek. In de gegeven context weerspiegelt een waarde 0 een onbestaand risico of het bestaan van kant-en-klare oplossingen. Een 20 dient dan weer geïnterpreteerd te worden als uitermate complex of allesbehalve triviaal. Het risico van dit facet werd geschat op 20. Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen het technische luik van het project en het strategische luik. De technische basis van het complementaire muntsysteem berust op eenvoudige optellingen en aftrekkingen. Het risico ligt niet daar en indien men het platform voldoende generiek maakt dan zal men er alle kanten mee uitkunnen. Het risico ligt wel bij de strategie en de marketing: wat zijn de doelstellingen, welke use-cases wil men waarmaken, waar liggen de prioriteiten, hoe leg je het uit aan de mensen? TECH2: Gebruiksvriendelijkheid Omschrijving Het complementaire muntsysteem moet eenvoudig, logisch en consequent in gebruik zijn, i.h.b. indien men verschillende doelgroepen wenst te bereiken m.b.v. meerdere fysieke dragers en betaalkanalen. De use-cases gaan verder dan het betaalproces en beschrijven ook het zoeken en vinden, de communicatie tussen gebruikers, uitwisselbaarheid, enz. Observaties Een bestaande softwareoplossing zoals Cyclos versie 3.6 biedt alle functionaliteiten aan op een intuïtieve manier over meerdere kanalen (bv. gsm en website). De positieve ervaringen van zowel jongeren als ouderen zijn hiervan het bewijs. Iedere groep van gebruikers zal bepaalde noden en voorkeuren hebben: asielzoekers met weinig of geen kennis van de Nederlandse taal zullen een meertalig of een taalonafhankelijk kanaal verkiezen (zie facet TECH4), gepensioneerden die minder vertrouwd zijn met moderne technologie zullen naar de meest eenvoudige oplossing grijpen, lokale handelaars hebben evt. bijkomende infrastructuur nodig om betalingen gemakkelijk en snel te kunnen verwerken, enz. Een mogelijk risico van meerdere betaalkanalen is de interoperabiliteit tussen de verschillende representaties van munten, bv. wat als een deelnemer wil betalen met papiergeld maar de andere deelnemer het betalen met gsm verkiest.

20/01/2012


52


Strategische aanbevelingen Indien er meerdere kanalen aangeboden worden, dan laat men de keuze van het kanaal best over aan de gebruiker, bv. belastingen in België kunnen nog steeds aangegeven worden via Tax-on-web of via de klassieke papieren aangifte. In het algemeen zullen alle gebruikers van het complementaire muntsysteem moeten leren om op een nieuwe manier met geld om te gaan. Een dergelijke ommezwaai vereist de nodige omkadering (zie sectie 5.2.3) en een heldere gebruikersinterface kan daarbij helpen. Risicoscore en analyse Men is het erover eens dat een gebrekkige gebruiksvriendelijkheid nefast zou zijn voor het succes van het project. Er werd echter geen consensus gevonden over het risico van dit facet, t.t.z. het risico dat het beoogde complementaire muntsysteem niet succesvol wordt wegens een gebrekkige gebruiksvriendelijkheid. Een groep schat dit risico laag in op 2 omdat er reeds goede oplossingen bestaan, een andere groep schat dit risico hoog in op 20 omdat er nog veel vraagstukken onbeantwoord blijven. In de latere analyses zal dit technologisch facet opgesplitst worden in een facet “Gebruiksvriendelijkheid van gekende toepassingen” (met een laag risico) en een facet “Gebruiksvriendelijkheid van nieuwe toepassingen” (met een hoog risico). TECH3: Gebrek aan ervaring met complementaire muntsystemen Omschrijving Complementaire muntsystemen behoren tot een innovatief domein. Domeinkennis bij de ontwikkelaars en eerdere ervaring met het opzetten van complementaire muntsystemen kan bijdragen tot een betere oplossing, een kortere ontwikkeltijd, een lagere prijs… kortom aan het succes van het project. Observaties Over het algemeen stelt men vast dat de meeste softwareontwikkelaars, onafhankelijk van het domein, producten systeemvereisten heel letterlijk interpreteren. Indien de vereisten voor het beoogde complementaire muntsysteem niet klaar en duidelijk omschreven zijn, dan neemt het risico dat het eindproduct niet naar behoren zal functioneren toe. Ervaring met het onderwerp in kwestie kan dit risico inperken, zowel tijdens het opstellen van de vereisten als tijdens het implementeren daarvan. Strategische aanbevelingen Bedrijven en kennisinstellingen met ervaring met complementaire muntsystemen stellen dat een heuse paradigmaverschuiving noodzakelijk is bij het hele team, incl. softwarearchitecten en ontwikkelaars, -technici, enz. Er is nood aan een competentiecentrum, bv. een interdisciplinair team met aandacht voor de onderliggende filosofie. Het vergt echter tijd voor een bedrijf of kennisinstelling om tot dit punt te komen. Risicoscore en analyse Er werd oorspronkelijk geen consensus gevonden over het risico van dit facet, t.t.z. het risico dat het beoogde complementaire muntsysteem niet naar behoren functioneert wegens een gebrek aan ervaring met complementaire muntsystemen bij de ontwikkelaars. Bedrijven en kennisinstellingen met ervaring schatten dit risico in op 20, partners zonder ervaring schatten dit risico in op 5. Na verdere discussie werd toch consensus bereikt bij een risicoscore van 5 omdat er voldoende partners

20/01/2012


53


bestaan die over deze ervaring beschikken en bereid zijn om hun expertise te verlenen aan toekomstige projecten. TECH4: Meertaligheid en internationalisering Omschrijving Bij het beoogde complementaire muntsysteem moet men rekening houden met een mogelijke expansie naar andere regio’s en landen. Deze expansie vereist o.m. het ondersteunen van meerdere talen. Ook in Vlaanderen kan meertaligheid helpen om verschillende culturen met elkaar in contact te brengen. Observaties Een bestaande softwareoplossing zoals Cyclos versie 3.6 ondersteunt reeds een dertigtal talen, incl. Nederlands, Frans, Duits en Engels. De initiatiefnemer moet wel eenmalig een taal selecteren bij het oprichten van de muntgroep. Vanaf Cyclos versie 4.0 kan iedere gebruiker (iedere deelnemer aan de muntgroep) zijn eigen taal instellen. Bij papiergeld is taal overigens geen kwestie, in de veronderstelling dat alle gebruikers kunnen tellen. Op betaalkaarten staan er soms tekstuele instructies maar die worden vaak niet gelezen, bv. veel gebruikers van de A-kaart in Antwerpen zien de boodschap “houd de A-kaart hier vast” over het hoofd. Strategische aanbevelingen Hoe meer talen er aangeboden worden door het systeem, hoe meer onderhoudswerk er vereist is, tenzij de gemeenschap de teksten zelf onderhoudt zoals bij Wikipedia. Zelfs al wordt er voorlopig slechts één taal aangeboden is het toch aangewezen om de ondersteuning voor meerdere talen reeds in het systeem te voorzien. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 3. Het uitgangspunt is dat de statische gebruikersinterface in meerdere talen beschikbaar wordt gesteld maar dat de dynamische gebruikersinhoud (advertenties, persoonlijke communicatie, enz.) niet automatisch wordt vertaald. Moest dit wel het geval zijn dan zou het risico hoger liggen. TECH5: Zoeken en vinden met persoonlijke aanbevelingen Omschrijving In het focusgebied rond zoeken en vinden (zie sectie 4.2.24.2.6) wordt beschreven hoe gebruikers van het complementaire muntsysteem onbeantwoorde noden en onbenutte capaciteit kunnen opsporen. Om dit proces te ondersteunen kunnen persoonlijke aanbevelingen ingezet worden. Observaties Om vraag en aanbod aan elkaar te koppelen is een zekere massa nodig en dit ontbreekt vaak in de beginfase van een muntgroep. Vaak falen initiatieven door een gebrek aan succes maar dit is niet altijd algemeen geweten ten gevolge van de zgn. survivorship bias, of hoe alleen de succesvolle initiatieven in de statistieken worden opgenomen.

20/01/2012


54


Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 5. Technisch is de functionaliteit van zoeken en vinden met persoonlijke aanbevelingen goed oplosbaar. TECH6: Fraudebestrijding a.d.h.v. controle en validatie van transacties Omschrijving Een lokale munt heeft een reële waarde in de lokale gemeenschap, zij het als vergoeding voor een vriendendienst, als betaalmiddel voor een brood of als iets anders. In ieder monetair systeem bestaat de kans op fraude, in het bijzonder in de context van convertibiliteit waarbij de lokale munt in euro omgezet kan worden. Observaties Fraude is nooit helemaal uit te sluiten maar dit hoeft geen groot probleem te betekenen zolang het slechts over een beperkt aantal gevallen gaat. Men zou immers in staat moeten zijn om enkele fraudeurs te detecteren en te stoppen, of te gedogen. Wel wordt het steeds aantrekkelijker om te frauderen naarmate de grootte van het systeem toeneemt (en dus de potentiële winst). In het beoogde complementaire muntsysteem zou in principe iedereen een lokale munt kunnen lanceren met frauduleuze doeleinden. In de context van uitwisselbaarheid zou die fraude zich ook kunnen verspreiden naar andere lokale munten. Een vorm van controle is dus noodzakelijk. Zowel papiergeld als elektronisch geld heeft met fraude te kampen. Elektronische chipkaarten zoals bv. de OV-chipkaart in Nederland en de Oyster Card in Londen zijn reeds gekraakt, met alle instructies openlijk verspreid op het internet. Er bestaan veiligere oplossingen dan deze chipkaarten maar deze zijn vaak duur of niet zo gebruiksvriendelijk. Strategische aanbevelingen In principe kan men in elektronische betaalsystemen fraude detecteren m.b.v. adequate logs. Het is echter niet triviaal om dergelijke logs op te slaan, correct te analyseren en de uiteindelijke fraudeur(s) in kwestie te traceren. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 13. Het is moeilijk om fraude op een gebruiksvriendelijke en kosteneffectieve manier tegen te gaan. Omdat transacties in complementaire muntsystemen veel persoonlijker en emotioneel geladen zijn, zijn de gebruikers van het systeem bovendien veel gevoeliger voor de schade van fraude. TECH7: Waarborgen van privacy en anonimiteit Omschrijving De privacy van de gebruikers van het complementaire muntsysteem moet beschermd worden conform de wetgeving (zie facet JUR3 in sectie 5.2.2) en conform de wensen van de initiatiefnemers en de deelnemers zelf. De anonimiteit moet door het softwareplatform vrijgegeven worden op het juiste moment en op de juiste manier (zie sectie 4.2.4). Observaties Men stelt vast dat mensen anders omgaan met privacy in een tijd waarin sociale netwerksites zoals Facebook of Netlog alomtegenwoordig zijn. Mensen geven relatief gemakkelijk privégegevens vrij aan grote groepen van kennissen én onbekenden. Ofwel is men zich niet bewust van de mogelijke 20/01/2012


55


gevaren, ofwel geeft men er niet om, ofwel zijn de voordelen doorslaggevend. In de context van complementaire muntgroepen, bv. in LETS-groepen, is openheid oftewel de afwezigheid van anonimiteit juist gunstig voor de werking van het systeem en voor de ervaring van de gebruikers. Op technisch gebied is anonimiteit niet eenvoudig te bewaren over alle lagen van het systeem, bv. bij opslag van gegevens in databanken, bij draadloze transmissie van gegevens, bij transacties tussen deelnemers, bij uitwisselingen tussen lokale munten, enz. Het proces wordt complexer naarmate het systeem groter wordt en er meer integratiepunten ontstaan. Strategische aanbevelingen Een manier om de keuze aan de gebruiker te laten is om te werken met privacyniveaus. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 5. Privacy en anonimiteit bewaren is technisch niet triviaal maar men verwacht dat de meeste gebruikers van het complementaire muntsysteem er niet van wakker zullen liggen. TECH8: Veiligheid via authenticatie en autorisatie Omschrijving Authenticatie is het mechanisme waarbij de identiteit van een gebruiker van het systeem op een veilige en eenduidige manier gecontroleerd wordt. Autorisatie is het mechanisme waarbij voor iedere gebruiker bepaald wordt welke operaties toegestaan zijn en welke niet, bv. de initiatiefnemer van het complementaire muntsysteem zal op het softwareplatform typisch over meer mogelijkheden (rechten) beschikken dan gewone deelnemers. Observaties Authenticatie en autorisatie zijn een vertrouwde technische materie met gekende oplossingen voor zowel klein- als grootschalige betaalsystemen. Een voorbeeld van een goed functionerend systeem is PayPal met 100 miljoen actieve gebruikers en een twintigtal munteenheden. In vele online systemen worden gebruikers geauthentiseerd op basis van een gebruikersnaam (ook wel login of username genoemd) en een paswoord. Voor de A-kaart in Antwerpen is gekozen om met een e-mailadres te werken. Dit heeft als voordelen dat de gebruikersnaam gemakkelijk onthouden wordt en dat men vanuit de dienst onmiddellijk via e-mail kan communiceren met de gebruiker. Een nadeel is dan weer dat het e-mailadres maar door één persoon ingegeven kan worden, wat problematisch kan zijn in een gezin met een gemeenschappelijk e-mailadres. Het combineren van meerdere authenticatiemechanismes is nadelig voor de gebruiksvriendelijkheid. De Brixton Pound in Engeland gebruikt pincodes en paswoorden al naargelang de operatie, bv. betalen via sms of inloggen op de website. In de Stad Antwerpen bestaan er minstens vier verschillende mechanismes al naargelang de stadsdienst. Strategische aanbevelingen In het geval van complementaire muntsystemen moet het authenticatiemechanisme voldoende laagdrempelig zijn opdat iedereen, van kinderen tot bejaarden, kan deelnemen aan de lokale munt. Gezien het lokale karakter van de munten kan men zich de vraag stellen of authenticatie überhaupt

20/01/2012


56


nodig is op het lokale niveau. De noodzaak van veiligheid op het overkoepelende niveau staat echter niet ter discussie. Een globale, gemeenschappelijke identiteit (federated identity) met één authenticatiemechanisme is te verkiezen. Een mogelijke oplossing is het hergebruiken van een bestaande identiteit, bv. het Facebook-profiel indien dit wenselijk is voor de beoogde doelgroep. Er bestaan ook de facto standaarden zoals OAuth, een open standaard voor autorisatie. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 8. Het risico ligt voornamelijk in de afweging tussen de gebruiksvriendelijkheid en de veiligheid van het systeem. TECH9: Koppelen van verschillende systemen Omschrijving In de context van uitwisselbaarheid in Vlaanderen (zie sectie 4.2.5) wenst men lokale muntsystemen te koppelen, zodanig dat een deelnemer aan een lokale munt A een uitwisseling kan doen met een deelnemer aan een lokale munt B. In bepaalde use-cases is er ook sprake van een koppeling met andere systemen zoals het openbaar vervoer. Observaties Het koppelen van twee muntsystemen en de onderliggende infrastructuren hoeft technisch geen probleem te vormen want het gaat uiteindelijk om eenvoudige uitwisselingen van bedragen aan een zekere wisselkoers. De application programming interfaces (APIs) van bestaande softwareoplossingen zoals Cyclos zijn voldoende uitgebreid. Er bestaan ook de facto standaarden voor fysieke dragers (bv. MIFARE van NXP). In de praktijk loopt de integratie van twee systemen echter vaak mis om andere, niet-technische redenen. Een mogelijk probleem is het grote aantal betrokken partijen. In Nederland bv. verloopt de integratie van de OV-chipkaart met de Nederlandse Spoorwegen (NS), lokale trammaatschappijen en openbare busdiensten (bv. Connexxion) erg moeizaam omdat er bij beslissingen en geschillen soms tot twintig publieke en private partijen betrokken zijn. Het overstappen is voor de eindgebruikers ook niet erg gebruiksvriendelijk: men moet telkens weer inchecken en uitchecken, indien een technische storing zich voordoet of men vergeet uit te checken wordt het maximumtarief aangerekend, het is onduidelijk bij wie men eventuele verliezen moet terugvorderen, enz. Gelijkaardige klachten worden gemeld met de Oyster Card in Londen. Een voorbeeld van hoe het wel kan werken is de Swiss Pass in Zwitserland, die op een eenvoudige manier trein, tram, bus en boot koppelt voor toeristen. Een ander mogelijk probleem is het ontstaan van ongunstige geldstromen die de dynamiek van lokale munten verstoren en het overkoepelende systeem instabiel maken. Stel bv. dat er systematisch Torekes van Gent uit de omloop verdwijnen omdat iedereen ze uitwisselt met Viking Points van Mobile Vikings, zonder dat die Viking Points ooit weer uitgewisseld worden in Torekes. Een dergelijke situatie zou voor beide partijen ongunstig zijn en daarenboven niet gemakkelijk te corrigeren omdat men de groep moet bijsturen, niet de individuen. Strategische aanbevelingen Indien nodig kan men op een fysieke drager verschillende technologieën samenbrengen voor verschillende doeleinden, bv. de A-kaart in Antwerpen bevat zowel een moderne NFC-chip als een

20/01/2012


57


klassieke barcode voor de koppeling met de bibliotheek. Een koppeling of uitwisseling kan desnoods door mensen uitgevoerd worden m.b.v. een eenvoudig administratief proces. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 8. Het risico ligt niet zozeer bij de technische implementatie van de koppeling van lokale muntsystemen maar bij de praktische organisatie daarvan, de gebruiksvriendelijkheid, het bestuur en het toezicht. Een open vraag is in welke mate integratie noodzakelijk zal zijn in de eerste fase van het project. TECH10: Waarderen met verschillende munten over de tijd heen Omschrijving De prijs van een goed of een dienst is een economisch begrip en staat in de vrijemarkteconomie in relatie tot vraag en aanbod. Waarderen is daarentegen een meer persoonlijke, warmere en sociale benadering van compensatie. Dit fundamenteel verschil leidt tot uitdagingen in de context van convertibiliteit en uitwisselbaarheid. Observaties Het persoonlijke karakter van lokale munten kan leiden tot een vorm van inflatie of overwaardering, bv. iemand kan een goede vriend overwaarderen voor een eenvoudige dienst met 100 Torekes. De verwachting is dat mensen zich anders zullen opstellen binnen en buiten de lokale gemeenschap en dat dit het waarderingsproces zal beïnvloeden. Terwijl binnen de lokale gemeenschap de solidariteit en het gemeenschapsgevoel zullen overheersen, zal buiten de lokale gemeenschap het financiële of het materiële aspect aan belang winnen. Indien er geen rechtstreekse verbanden bestaan tussen verschillende lokale munten dan zal er gerekend moeten worden in een gemeenschappelijke eenheid, bv. de euro. De munteenheden kunnen verschillen tussen muntgroepen, gaande van gepresteerde uren tot kilowattuur, wat de conversie bemoeilijkt. Indien men iedere lokale munt kan uitwisselen met iedere andere lokale munt dan neemt het aantal wisselkoersen bovendien exponentieel toe (n! ÷ 2). Strategische aanbevelingen Om onjuiste waarderingen tegen te gaan zouden prijsafspraken en regels op voorhand opgesteld kunnen worden, bv. 10 punten op de A-kaart geeft recht op een gratis zwembeurt of twee euro korting in een Antwerps cultuurcentrum. Deze oplossing is niet universeel toepasbaar, bv. het idee achter de Torekes is net dat er niet gerekend hoeft te worden en dat er geen koppeling is met de markt. Het ontwerp van het systeem kan helpen om het gedrag van de deelnemers te sturen, bv. door gangbare prijzen op te lijsten in de gebruikersinterface. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 20. De belangrijkste uitdagingen rond het waarderen met verschillende munten zijn niet technisch van aard en dus ook niet met techniek op te lossen.

20/01/2012


58


TECH11: Goede en stabiele templates voor complementaire muntsystemen Omschrijving In het focusgebied rond interactie tussen overheden en gemeenschappen (zie sectie 4.2.6) wordt de mogelijke ondersteunende rol van de overheid geïllustreerd. Dit kan zich uiten in het ter beschikking stellen van templates of standaardmodellen voor lokale muntgroepen. Observaties Er bestaan acht basismodellen van complementaire munten maar in de praktijk ontstaan er meestal mengvormen. Initiatiefnemers hebben vaak specifieke wensen en ook de deelnemers wensen inspraak in de lokale muntgroep. Conversies tussen deze modellen en mengvormen zijn moeilijk uit te voeren. Sommige keuzes zijn zelfs “onherstelbaar”, t.t.z. een conversie vereist het opstarten van een nieuwe muntgroep. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 8. Het risico ligt niet zozeer in het opstellen van templates als in het maken van de juiste keuzes bij het oprichten van de muntgroep. TECH12: Integratie van fysieke dragers of betaalkanalen Omschrijving In het focusgebied rond fysieke dragers (zie sectie 4.2.7) is sprake van verscheidene fysieke dragers of betaalkanalen zoals gsm, smartphone, website en betaalkaart. Ook papiergeld is tijdens de werksessies regelmatig ter sprake gekomen. Indien men meerdere betaalkanalen wenst beschikbaar te stellen, dan moeten deze kanalen geïntegreerd worden. Observaties Er bestaan vandaag reeds systemen die allerlei betaalkanalen integreren, bv. Mobile-for heeft ervaring met sms, smartphone, betaalkaarten, NFC en RFID-tags (radio frequency identification of identificatie met radiogolven, een technologie om vanop afstand informatie op te slaan en uit te lezen). Het logistieke aspect is niet onbelangrijk want alle gebruikers moeten overal kunnen beschikken over de gepaste apparatuur en infrastructuur, bv. een gsm met netwerkverbinding en een opgeladen batterij of de juiste kaart en kaartlezer. In de praktijk loopt dit wel eens mis, bv. Proton of Bankcontact worden niet in alle winkels aanvaard. Strategische aanbevelingen De vraag rijst of alle betaalkanalen overal beschikbaar moeten zijn want dit maakt het systeem immers complexer en duurder. Een alternatief is om enkele conversiepunten te voorzien waar men bv. kan wisselen tussen papiergeld en digitaal geld. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 5. De integratie van betaalkanalen is technisch goed oplosbaar. TECH13: Elektronische identiteitskaart als fysieke drager Omschrijving De elektronische identiteitskaart (eID) kan ingezet worden als betaalkaart voor het beoogde complementaire muntsysteem.

20/01/2012


59


Observaties De elektronische identiteitskaart is een contactkaart (een transactie vereist fysiek contact met een kaartlezer) en is daardoor rap versleten. Een nieuwe kaart bestellen is relatief duur en kost €16. Om slijtage te vermijden zou men het gebruik van de kaart kunnen beperken tot een eenmalige activatieprocedure. Het achterliggende systeem (de back-end) van de eID is overigens wel robuust en eenvoudig om te integreren met andere toepassingen. Niet alle inwoners van België beschikken over een identiteitskaart, bv. kinderen onder twaalf jaar of asielzoekers. Dit kan een probleem vormen indien men deze doelgroepen wenst te bereiken. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 40. Dit is de hoogste risicoscore die gegeven werd voor een facet van dit werkpakket en dit is vooral te wijten aan de snelle slijtage van de elektronische identiteitskaart. TECH14: Mee zijn met de evolutie van de technologie Omschrijving De technologie is voortdurend in beweging en evoluties volgen elkaar snel op. Bepaalde technologiën groeien uit tot standaarden terwijl andere uitdoven, bv. Blu-ray vs. HD DVD en VHS vs. Betamax. Observaties De MOBIB-kaart, de betaalkaart van het Brusselse openbare vervoersbedrijf (MIVB), wordt binnenkort uitgerold in de bussen en trams van de Lijn. Tegen eind 2014 zou de kaart verplicht te gebruiken zijn in heel België. De MOBIB-kaart is echter niet compatibel met vergelijkbare kaarten in onze buurlanden zoals de OV-chipkaart in Nederland en de Oyster Card in Londen. De kans is dan ook reëel dat de technologie van de MOBIB-kaart voorbijgestreefd wordt. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 5. Men moet steeds rekening houden met de evolutie van de technologie en de juiste keuzes maken naar de toekomst toe. TECH15: Schaalbaarheid Omschrijving De schaalbaarheid van het complementaire muntsysteem is de mate waarin het systeem voorbereid is op een (al dan niet verwachte) toename van het aantal eindgebruikers, het aantal aangesloten lokale munten (in de context van uitwisselbaarheid), het aantal transacties, enz. Observaties Vanuit de theorie van softwaresystemen geredeneerd is schaalbaarheid perfect oplosbaar, mits er van in het begin voor de geschikte architectuur gekozen wordt en er voldoende middelen voorhanden zijn. Of het nu gaat over een gecentraliseerd of een gedistribueerd systeem, men kan in principe steeds capaciteit toevoegen a.d.h.v. bijkomende servers of nodes (horizontal scalability). Bepaalde keuzes kunnen de schaalbaarheid van het systeem verbeteren of verslechteren, bv. de keuze voor papiergeld vs. elektronisch betalen. Het betalen met papiergeld is in principe zeer schaalbaar want het betalen gebeurt door de gebruikers zelf, zonder tussenkomst van het systeem.

20/01/2012


60


Een nadeel van papiergeld is dan weer dat een transactie niet automatisch geregistreerd kan worden, i.t.t. elektronisch betalen. Dat schaalbaarheid kan werken bewijst de online ticketverkoop voor populaire concerten, bv. van The Rolling Stones, waarbij duizenden orders verwerkt worden in luttele seconden. Ieder jaar worden er records gebroken. Toch duiken er ieder jaar ook gevallen op van dergelijke systemen die falen onder de extreme druk, wellicht door een combinatie van een verkeerde architectuur en onvoldoende capaciteit. De infrastructuur van de A-kaart in Antwerpen is op een bepaald ogenblik gefaald omwille van schaalbaarheidsproblemen, maar in dit geval heeft men de problemen snel kunnen oplossen en de dienst kunnen hervatten binnen één dag. In andere gevallen is het misschien niet zo gemakkelijk op te lossen, stel dat een herontwerp van het systeem noodzakelijk blijkt te zijn. Op het eerste zicht lijken de Belgische bancaire systemen goed te functioneren want er worden dagelijks met succes miljoenen euro’s getransfereerd. Experts ter zake bevestigen echter dat er wel degelijk schaalproblemen bestaan rond bv. elektronisch bankieren omdat banken daar alsnog onvoldoende ervaring mee hebben. Voor een nieuwe speler zonder ervaring is schaalbaarheid dus zeker niet triviaal. Strategische aanbevelingen Hoewel men schaalbaarheid vanuit de techniek perfect te baas kan, moet men er voldoende rekening mee houden van in het begin van het project. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 13. De ervaring leert dat dit in de praktijk vaak misloopt wegens een gebrek aan focus, ervaring of middelen. Bovendien kunnen de gevolgen van een (tijdelijke) faling van het systeem groot zijn want ontevreden gebruikers haken snel af. TECH16: Keuze voor een gecentraliseerd of een gedistribueerd systeem Omschrijving Voor de implementatie van softwaresystemen met een zekere schaalgrootte kan men opteren voor een gecentraliseerd systeem of voor een gedistribueerd systeem, of voor een combinatie van beide. Observaties Een gecentraliseerd systeem is makkelijker om op te zetten maar niet noodzakelijk goedkoper om te onderhouden. Een combinatie van gecentraliseerd en gedistribueerd kan efficiënter zijn, bv. voor gemeenschappelijke functionaliteit (financiële rekeningen) enerzijds en gepersonaliseerde gebruikersinterfaces (websites en fysieke dragers) anderzijds. Een van de krachten van complementaire muntsystemen is de enorme diversiteit aan muntsystemen en aan softwareoplossingen. Er bestaat alsnog geen universele oplossing en dus kiezen initiatiefnemers op een bepaald moment de beste oplossing voor een bepaalde doelstelling (bv. sociale economie). Er wordt door iedere leverancier een andere oplossing aangeboden waarmee men potentieel zal moeten co-existeren en integreren. De vraag rijst of de Vlaamse overheid wel over voldoende middelen beschikt om verschillende oplossingen te ondersteunen.

20/01/2012


61


Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 20. De keuze voor een gecentraliseerd of voor een gedistribueerd systeem is belangrijk en zal grotendeels bepaald worden door de uiteindelijke vereisten voor het beoogde complementaire muntsysteem. Er kan in deze fase nog geen uitsluitsel gegeven worden.

5.2.2 Werkpakket 3: juridisch kader JUR1: Economisering van de sociale dienstverlening Omschrijving Wanneer complementaire muntsystemen op grotere schaal worden toegepast, komen deze in het vizier van traditionele ondernemingen. Er ontstaat een spanningsveld tussen de social profit sector (met een sociaal winstoogmerk, bv. een coöperatieve bakkerij) en de private profit sector (met een privaat winstoogmerk, bv. een traditionele bakkerij). Observaties Er heerst in Vlaanderen vandaag een soort van gedoogbeleid tegenover initiatieven rond complementaire muntsystemen omdat deze initiatieven alsnog kleinschalig, occasioneel en nietcommercieel zijn. Dit gedoogbeleid geeft de indruk dat er een grijze zone bestaat. Ook de tijdsvertraging van de rechtspraak draagt hiertoe bij. Een voorbeeld van een systeem dat “met rust” wordt gelaten is de Torekes in Gent. De Stad Gent in het algemeen kent wel juridische moeilijkheden bij het voeren van haar sociaal beleid. Een kernvraag is wanneer iemand als ondernemer wordt beschouwd, bv. een natuurlijke persoon die op regelmatige basis een sociale dienst verleent of een school die af en toe reizen organiseert. Het correcte antwoord wordt gegeven door het economische recht. De schaal en de frequentie van de activiteiten spelen een rol, maar niet op alle punten. Strategische aanbevelingen De juridische uitdagingen van dit facet situeren zich in het economische recht en moeten aangegaan worden op Europees niveau. Er kan inspiratie gevonden worden in de ons omringende landen, bv. in Engeland waar ondernemingen die hun winst herinvesteren in de lokale gemeenschap gedeeltelijk vrijgesteld worden van bepaalde belastingen, regelgevingen, enz. Het is in ieder geval reeds aan te raden om alle activiteiten duidelijk te omkaderen en te beperken tot de sociale sfeer (m.a.w. niet-commercieel), grenzen te trekken en dit alles kenbaar te maken. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 13. De onderliggende problematiek is juridisch oplosbaar maar dit vereist de nodige politieke wil en samenwerking op regionale, nationale en Europese niveaus. Men is optimistisch dat de wil om deze uitdagingen aan te gaan bestaat en toeneemt op wereldniveau. Een voorwaarde voor deze score is dat alle activiteiten die gevoerd worden binnen de lokale muntgroepen van sociale aard zijn en zich duidelijk onderscheiden van traditionele economische activiteiten. Moest dit niet het geval zijn dan zou het risico hoger liggen.

20/01/2012


62


JUR2: Tegenstrijdigheid met de vrijwilligerswetgeving Omschrijving Indien de dienstverlening buiten de grenzen van de vrijwilligerswetgeving valt, ontstaan er allerlei bijkomende wettelijke rechten en verplichtingen via bv. het arbeidsrecht en het ondernemingsrecht. Observaties De vrijwilligerswetgeving wordt door LETS-groepen als een kernprobleem ervaren. Deze wetgeving is tot stand gekomen rekening houdend met alle andere juridische facetten en is m.a.w. het maximum haalbare vandaag. Ofwel moeten complementaire muntsystemen zich schikken naar deze wetgeving, ofwel moet de wetgeving aangepast worden. Het onbezoldigd karakter van vrijwilligerswerk staat centraal. Dit impliceert dat een maximumwaardering moet worden vastgelegd, bv. in uren of in munten. In de Belgische vrijwilligerswetgeving wordt de bezoldiging (forfaitaire onkostenvergoeding) begrensd op ongeveer €1,200 per jaar en €30 per dag. Zodra een van deze grenzen wordt overschreden, vervalt het statuut van vrijwilliger. In Nederland liggen de grenzen op ongeveer €3,000 per jaar en €4 per uur, waaruit bv. een maximumwaardering van 750 uren zou afgeleid kunnen worden. De Stad Gent heeft haar medewerkers moeten beschermen tegen vervolging op basis van de vrijwilligerswetgeving door de loonbarema’s heel streng te bewaken. De stad kent overigens ook moeilijkheden in de contacten met de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (RVA) i.v.m. pensioenen en werkloosheidsuitkeringen. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 8. Dit facet wordt gezien als een belangrijke en reële uitdaging. Een positief punt is dat dit debat in enkele Europese landen (Nederland en Engeland) reeds met succes gevoerd is. JUR3: Sociale uitkeringen en aanvullend inkomen Omschrijving Voor verschillende doelgroepen en statuten gelden er plafonds op het aanvullend inkomen op sociale uitkeringen, bv. voor gepensioneerden, zieken en invaliden, werklozen, leefloontrekkers, mensen zonder papieren, etc. Deze plafonds mogen niet overschreden worden via deelname aan complementaire muntsystemen. Observaties Net zoals bij het vrijwilligersstatuut (zie eerder) speelt het inkomensplafond hier een grote rol, zij het uitgedrukt in dagen, uren of bedragen, alsook de aard van de geleverde diensten. Werklozen mogen bv. volgens de wet geen economische activiteit uitvoeren. De diensten die werklozen verlenen via complementaire muntsystemen mogen dus niet als economische activiteit beschouwd worden. Wat de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (RVA) betreft, mogen werklozen onbeperkt lokale munten uitwisselen zolang dit geen systematische activiteit is. Het Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering (RIZIV) hanteert niet noodzakelijk dezelfde regels voor zieken en invaliden. In vergaderingen met de Nederlandse belastingdienst heeft men geobserveerd dat de administratie met enige nederigheid erkent dat de bestaande regelgeving niet geschikt is voor innovatieve

20/01/2012


63


fenomenen zoals complementaire muntsystemen en dat nieuwe wetgeving en tools noodzakelijk zijn. De wil om deze problemen op te lossen neemt ook bij de overheden toe. In het buitenland (bv. Nederland, Japan en Duitsland) staan ze al wat verder op dit vlak dan België. Strategische aanbevelingen Een van de beoogde doelgroepen is mensen zonder papieren. Deze mensen zijn moeilijk te identificeren en bijgevolg is het moeilijker om op te volgen wat ze binnen het complementaire muntsysteem doen en hoe frequent. Een manier om dit risico te reduceren is om mensen anoniem te laten deelnemen aan het systeem maar dan wel met beperkte mogelijkheden. Wie alle mogelijkheden wenst te gebruiken, moet zich eenduidig kunnen identificeren. Het complementaire muntsysteem kan zo in elkaar gestoken worden dat het onaantrekkelijk wordt om deel te nemen zodra een bepaald bedrag of een bepaalde hoeveelheid activiteit wordt overschreden. Dit kan bepaalde doelgroepen helpen bij het niet overschrijden van de respectievelijke inkomensplafonds. Wat sociale zekerheid betreft, een federale bevoegdheid, is het belangrijk om af te stemmen met de ontwikkelingen in Wallonië. Het is gemakkelijker om iets te realiseren wanneer er voor alle regio’s in België voordelen zijn. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 20 in het geval dat alle use-cases geïmplementeerd moeten worden (incl. convertibiliteit) voor alle doelgroepen (incl. mensen zonder papieren) voor onbeperkte volumes. Indien deze vereisten verzacht worden, schat men dit risico lager in op 5. In de latere analyses zal dit juridisch facet opgesplitst worden in een facet “Sociale uitkeringen en aanvullend inkomen (met beperkingen)” (met een laag risico) en een facet “Sociale uitkeringen en aanvullend inkomen (zonder beperkingen)” (met een hoog risico). JUR4: Belasting op inkomen Omschrijving Waardering kan gezien worden als een tegenprestatie voor een geleverde dienst en dus als een bron van inkomen. Indien dit inkomen aan de wettelijke criteria voldoet moeten er belastingen op geheven worden. Dit wenst men te vermijden. Observaties Er bestaan reeds voorbeeldoplossingen in andere landen. In Nederland worden inkomens uit sociale activiteiten vrijgesteld van belastingen tot een bedrag van €3000. In Engeland worden kringen die werken volgens het time bank principe (uitwisseling van uren i.p.v. munten) niet belast. In Uruguay kunnen belastingen zelfs betaald worden met de complementaire munt (de charrua) i.p.v. met de nationale munt (de peso). De grote schaal van het beoogde complementaire muntsysteem kan het risico vergroten op fraude, zwartwerk en witwaspraktijken. Men moet hiervoor waakzaam zijn.

20/01/2012


64


Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 5. Het bijsturen van de inkomstenbelasting is juridischtechnisch niet moeilijk indien de aanpassingen duidelijk omkaderd worden en er een maatschappelijk draagvlak voor bestaat. JUR5: Waarborgen van privacy Omschrijving De privacy van de gebruikers van het complementaire muntsysteem moet beschermd worden conform de wetgeving en conform de wensen van de initiatiefnemers en de deelnemers zelf. Dit facet heeft ook een technologisch aspect (zie facet TECH7 in sectie 5.2.1). Observaties In de eerste plaats moet er gekeken worden naar de algemene regels, bv. artikel 5 van de privacywet voor een privaat systeem. Voor bepaalde doelgroepen gelden er bijkomende regels, bv. voor allochtone Vlamingen, mensen met een fysieke beperking en armen met een OMNIO-statuut. Indien dergelijke gegevens geregistreerd worden, moet men daar zeer voorzichtig mee omgaan. In de praktijk blijkt het moeilijk om alle initiatiefnemers en deelnemers correct aan te sturen op het vlak van privacy. Los van de wettelijke bepalingen heeft niet iedereen dezelfde wensen, bv. bepaalde deelnemers aan LETS willen volledige transparantie terwijl andere deelnemers dit niet willen. Indien er externe partners bij het muntsysteem betrokken zijn, bv. het openbaar vervoer, dan moeten ook deze partners correct aangestuurd worden. Strategische aanbevelingen De juridische uitdagingen van dit facet moeten opnieuw aangegaan worden op Europees niveau. De Vlaamse regelgeving zal verminderen terwijl de Europese regels in de toekomst preciezer zullen worden. De keuze aan de burger overlaten stemt overeen met het uitgangspunt van complementaire muntsystemen. Een manier om dit te bereiken is om te werken met privacyniveaus. Gebruikers van bv. Facebook stappen vrijwillig in en bepalen zelf welke informatie ze wel en niet wensen vrij te geven. Een dergelijke keuzevrijheid kan wel een probleem vormen voor sociaal zwakkeren die de implicaties van hun keuzes onvoldoende begrijpen. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 8. Het strikt naleven van de privacywetgeving staat niet in de weg van complementaire muntsystemen. De uitdaging is wel om alle lokale actoren te sensibiliseren en te superviseren. De wetgever zal geneigd zijn om te controleren bij systemen die meerdere risicofactoren combineren, wat het geval is voor het beoogde complementaire muntsysteem. JUR6: Ongeoorloofde uitgifte van betaalmiddelen Omschrijving De uitgifte van een publiek te circuleren betaalmiddel moet gemachtigd worden door de bevoegde overheden. Wie deze bevoegde overheden zijn, hangt van de aard en het doel van het betaalmiddel.

20/01/2012


65


Observaties Artikel 128 van het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie (VWEU) bepaalt dat de door de Europese Centrale Bank (ECB) en de nationale centrale banken uitgegeven bankbiljetten de enige bankbiljetten zijn die binnen de Europese Unie de hoedanigheid van wettig betaalmiddel hebben. Artikel 178bis van het Belgisch Strafwetboek bepaalt dat de uitgifte van een publiek te circuleren betaalmiddel moet gemachtigd worden door de bevoegde overheid. Er zijn echter verschillende uitzonderingen gedefinieerd in de voorbereidende werkzaamheden en verslagen: “Vallen niet binnen het verbod: cheques, wisselbrieven of overschrijvingsorders enerzijds en bons, ticketten of penningen bestemd voor welomschreven gebruikers en waarvan de waarde beperkt is naar gelang van de prijs van de goederen en diensten die daarmee kunnen worden verkregen.” Deze wet heeft weinig toepassing gekend. De schaal van de activiteiten kan opnieuw een rol spelen bij dit facet. Op lokaal niveau zijn LETSgroepen nog niet met deze wetten in aanraking gekomen maar “interletsen” kan een probleem vormen omdat de munten publiek circuleren. Strategische aanbevelingen Er bestaan ook wettelijke bepalingen en licentievoorwaarden voor elektronische betaalsystemen. Toestemming vragen om een elektronisch betaalsysteem uit te baten kan enkele maanden tot een jaar duren. Om dit proces te omzeilen kan men opteren om het complementaire geld te laten beheren door gespecialiseerde firma’s (bv. Tunz.com). Men zou ook volledig met papiergeld kunnen werken. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 5. Juridisch zijn eventuele problemen in verband met de uitgifte van betaalmiddelen perfect oplosbaar zolang ze maar op de officiële agenda komen. JUR7: Financiële compliance Omschrijving Indien een complementaire munt als een wettelijk betaalmiddel wordt beschouwd, dient het complementaire muntsysteem compliant te zijn met de financiële regels rond elektronische transacties, depositogaranties, kredietverstrekking, enz. indien deze van toepassing zijn. Observaties Dit facet kan twee dimensies aannemen naargelang de aan- of afwezigheid van euroconvertibiliteit. Indien er geen sprake is van convertibiliteit dan ziet men weinig of geen problemen. Het is ook niet de bedoeling om lokale muntbanken op te richten die spaarrekeningen en leningen aanbieden. Strategische aanbevelingen Rechtstreekse convertibiliteit naar de euro kan vermeden worden door ervoor te zorgen dat enkel de door de overheid erkende instanties en ondernemingen, bv. musea, bakkers en het openbaar vervoer, lokale munten kunnen inruilen voor euro’s. De koersen waaraan deze conversies gebeuren worden liefst niet gecommuniceerd naar de deelnemers toe. De deelnemers zelf verzilveren hun munten dus gewoon in een museumbezoek, een brood of een tramrit zonder de exacte koersen te kennen.

20/01/2012


66


Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 5. Men maakt hierbij de veronderstelling dat euroconvertibiliteit ofwel niet mogelijk zal zijn ofwel streng door de overheid gelimiteerd zal worden. Zo niet dan zou het risico veel hoger liggen. JUR8: Aansprakelijkheid en verzekeringen Omschrijving Bij de activiteiten in de context van complementaire muntsystemen kunnen lichamelijke en materiële schade en ongevallen voorkomen. Lokale muntgroepen wensen zich hiertegen te verzekeren. Observaties De klassieke arbeidsongevallenverzekering is van toepassing bij de relatie tussen werknemer en werkgever. Een dergelijke relatie bestaat niet in complementaire muntsystemen maar er bestaan wel alternatieve verzekeringsformules zoals de privéverzekering, de collectieve verzekering, de vrijwilligersverzekering, enz. In volgende informatieve tabel wordt een overzicht gegeven van de verzekeringsmogelijkheden, waarbij de laatste rij van toepassing is voor lokale muntgroepen. Goed om weten is dat toevertrouwde goeden (bv. een grasmachine) alsook lichamelijke ongevallen (bv. tijdens het grasmaaien) verzekerbaar zijn voor een onderling te bepalen bedrag. Het verzekerde bedrag bepaalt uiteraard de premie of het tarief. De bedragen zullen bij complementaire muntsystemen typisch van een kleinere orde zijn dan bij traditionele verzekeringen. Schade aan derden 1.

5. -

Burgerlijke aansprakelijkheid (BA) (verplicht) Rechtsbijstand (RB)

-

BA RB

-

BA RB

Auto

2. Gezinspolis, familiale verzekering (privé)

20/01/2012

Zie 6, 7 en/of 8

-

Lichamelijke ongevallen (LO) Hospitalisatie Arbeidsongevallen poetsvrouw/tuinman

-

Arbeidsongevallen (AO) (verplicht) Arbeidswegongevallen (AWO)

-

LO

7.

4. Lokale muntgroepen

-

6.

3. Bedrijfspolis (beroepsmatig)

Eigen lichamelijke schade

8. -

BA RB Toevertrouwd goed


67


Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 5. Lokale muntgroepen kunnen zich eenvoudig verzekeren op voorwaarde dat ze met hun activiteiten buiten de beroepssfeer blijven. Het risico zou hoger liggen voor bv. deelnemende bakkers en bioscopen. JUR9: Oneerlijke handelspraktijken en concurrentievervalsing Omschrijving Complementaire muntsystemen, in zoverre ze onderhevig zijn aan de Belgische Wet op de Handelspraktijken, mogen zich niet schuldig maken aan oneerlijke handelspraktijken, bv. dubbelzinnige communicatie naar deelnemers toe of het onverwachts stoppen met aanvaarden van lokale munten. Ook concurrentievervalsing moet vermeden worden, bv. geografische uitsluiting of onrechtmatige toekenning van subsidies. Observaties Concurrentievervalsing op basis van geografische uitsluiting kan ontstaan wanneer bv. een bakker in de ene wijk wel mag deelnemen aan een lokale munt terwijl een bakker in de aangrenzende wijk uitgesloten wordt. Een vraag is of er aan bepaalde boekhoudkundige regels voldaan moet worden. In het geval van RES, een Belgisch variant van Regiogeld in Duitsland of WIR in Zwitserland, dient de RES-rekening in de boekhouding opgenomen te worden als een bijkomende rekening waarbij één RES gelijkgesteld wordt aan één euro (pariteit). Deze oplossing is legaal maar geldt niet noodzakelijk voor alle complementaire munten, i.h.b. indien die munten niet paritair zijn met de euro. Strategische aanbevelingen Het is aan te raden om overleg te plegen met werkgeversorganisaties zoals het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO) en het Vlaams netwerk van ondernemingen (Voka) en om de uitdagingen op het vlak van concurrentievervalsing samen uit te klaren. Lokale overheden dienen de aanbestedingsregels (wet op de overheidsopdrachten) te volgen om de vrije concurrentie tussen bedrijven in stand te houden. Om die reden moet een lokale overheid voorzichtig zijn om bepaalde voordelen (bv. munten of subsidies) uitsluitend toe te kennen aan handelaars die lid zijn van een lokale muntgroep. Wat hierbij kan helpen is het opstellen van een open charter op basis van objectieve en eerlijke criteria. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 8. Deze materie moet zeker besproken worden met de bevoegde instanties, ook op Europees niveau. JUR10: Gevoeligheden tegenover vervanging van betaald werk Omschrijving In sommige use-cases (bv. use-case 1.8 in sectie 4.2.1) worden leden van een lokale muntgroep gestimuleerd en gewaardeerd om diensten uit te voeren die ook geleverd zouden kunnen worden door traditionele ondernemingen, bv. afvalinzameling. Dit kan gevoelig liggen bij die ondernemingen of bij de aanverwante vakbondsorganisaties.

20/01/2012


68


Observaties In het geval van de Torekes in Gent heeft IVAGO, de intercommunale verantwoordelijk voor afvalinzameling in Gent en Destelbergen, protest aangetekend tegen het gegeven dat buurtbewoners gewaardeerd worden om de omgeving schoon te houden. Deze dienst wordt immers ook aangeleverd door werknemers van IVAGO in dienstverband. Anderzijds beschikt IVAGO niet over voldoende middelen om de hele stad op ieder ogenblik schoon te houden. De inwoners van de wijk Rabot leveren dus eigenlijk een aanvullende dienst. Dit specifieke geval werd dus opgelost door aan te tonen dat er geen sprake is van een belangenconflict maar van een gemeenschappelijk belang. Strategische aanbevelingen De overheid moet duidelijk stipuleren dat haar initiatieven in het kader van complementaire muntsystemen niet bedoeld zijn om bestaande arbeid te substitueren door vrijwilligerswerk. Anders riskeert men dat vakbondsorganisaties terecht in opstand komen, terwijl men de vakbonden net als potentiële partners van complementaire muntsystemen ziet. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 13. Hoewel het helemaal niet de intentie is om arbeid te vervangen door vrijwilligerswerk, beseft men dat dit een gevoelig terrein is dat in het verleden reeds aanleiding heeft gegeven tot conflicten. JUR11: Afdwingbaarheid van waarderingen Omschrijving In de traditionele economie zijn vergoedingen voor geleverde producten en diensten afdwingbaar via de koopovereenkomst. Ook in complementaire muntsystemen wenst men te garanderen dat deelnemers correct waarderen en gewaardeerd worden. Observaties Lokale muntgroepen kunnen typisch rekenen op een sterke sociale controle. Het zal voorkomen dat sommige mensen anderen niet of niet correct waarderen maar dergelijke problemen zullen zichzelf oplossen zonder tussenkomst van de overheid. Strategische aanbevelingen De waarderingsregels moeten goed gedefinieerd worden in het regelement van een lokale muntgroep. Men zou een zwarte lijst (blacklist) kunnen opstellen van mensen die nalatig zijn in het waarderen van anderen. Men zou ook een waarborg kunnen weerhouden. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 3. Men verwacht weinig moeilijkheden gezien de sterke sociale controle en de beperkte bedragen. JUR12: Bevoegde rechtbank bij geschillen Omschrijving Wanneer een conflict tussen leden van een lokale muntgroep, tussen lokale muntgroepen onderling of tussen lokale muntgroepen en derden niet in der minne opgelost geraakt (zelfs niet dankzij een tussenkomst van een ombudsdienst, zie facet OM13 in sectie 5.2.3), zal het geschil voor de bevoegde rechtbank gebracht moeten worden. Het is echter niet duidelijk welke rechtbank bevoegd is.

20/01/2012


69


Observaties Rechtszaken zijn nooit uit te sluiten maar indien de noodzaak daar is, dan heeft men altijd toegang tot een rechter, desnoods via het vredegerecht indien geen andere rechtbank van toepassing is. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 3. Dit facet is juridisch perfect oplosbaar, zelfs al is het onduidelijk welke de bevoegde rechtbank is. JUR13: Witwaspraktijken Omschrijving Indien er sprake is van euroconvertibiliteit dan zouden witwaspraktijken kunnen ontstaan, t.t.z. criminelen en fraudeurs zouden in de verleiding kunnen komen om illegaal verkregen eurogelden via complementaire muntsystemen wit te wassen. Strategische aanbevelingen Een mate van transparantie in de transacties van complementaire munten (zie de use-cases in sectie 4.2.4) en controle en validatie van transacties (zie facet TECH6 in sectie 5.2.1) kunnen helpen om witwaspraktijken te detecteren en tegen te gaan. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 3. Men verwacht dat de plafonds laag genoeg zullen liggen om complementaire muntsystemen onaantrekkelijk te maken voor fraudeurs.

5.2.3 Werkpakket 4: omkaderingsdiensten OM1: Innovatieve aanpak via co-creatie of coproductie Omschrijving Co-creatie, coproductie of waardecreatie via de participatie van deelnemers staat centraal in complementaire muntsystemen. Deze innovatieve aanpak steunt op samenwerking vanuit de basis (bottom-up strategie) en vereist een mentaliteitswijziging in alle lagen van de bevolking. Observaties Co-creatie is alsnog niet doorgedrongen in de werking van lokale overheden en gemeentes. Een mogelijke reden hiervoor is dat ze een deel van hun macht zouden moeten vrijgeven aan de bevolking. Gemeentes zouden echter wel een belangrijke rol kunnen spelen bij het introduceren van co-creatie. Hetzelfde geldt voor het bestuur van bedrijven en kmo’s. Co-creatie wordt niet of nauwelijks aangeleerd in scholen en universiteiten. Strategische aanbevelingen Niet-gouvernementele organisaties (ngo’s) hebben wel al ervaring met co-creatie. Belangrijke elementen zijn het duidelijk definiëren van een doel en het formuleren van de meerwaarde voor de doelgroep (zie verder). Expertise is reeds aanwezig bij bv. Flora dat zich toelegt op kennisopbouw via participatie in o.a. sociale economie en kansarmoede.

20/01/2012


70


Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 13. De ervaring van LETS-groepen is dat het uiterst moeilijk is om het gedrag van mensen te veranderen in het kader van complementaire muntsystemen. De huidige juridische regelgeving draagt ook niet bij tot een oplossing. OM2: Onduidelijke meerwaarde Omschrijving Het doel en de meerwaarde van een complementaire muntsysteem moeten op een eenvoudige manier gecommuniceerd kunnen worden, indien het muntsysteem succesvol kan zijn. Observaties Men stelt vast dat de meerwaarde van sommige muntsystemen eenvoudiger te begrijpen is dan van anderen. De A-kaart bv. is een helder concept, iedereen in Antwerpen kan er gebruik van maken en dat maakt het gemakkelijk en interessant om uit te leggen. Ander voorbeelden van heldere concepten zijn de e-portemonnee in Limburg, de Brixton Pound in Engeland, carpoolen en time banking. De werking van LETS-groepen is dan weer veel moeilijker om uit te leggen omdat het op het eerste zicht weinig of geen effect heeft op het dagelijkse leven van de meeste mensen. De basisconcepten van muntsystemen zouden wel voor iedereen duidelijk moeten zijn. Het is niet moeilijk om uit te leggen dat ieder muntsysteem, zij het de euro of een complementaire muntsysteem, een zeker doel heeft. Mensen komen ook dagelijks in contact met begrippen als betalen en waarderen, soms zonder het zelf te beseffen. Strategische aanbevelingen Het beoogde complementaire muntsysteem in Vlaanderen moet breed toepasbaar zijn, maar bij het oprichten van iedere lokale muntgroep moeten het doel en het model zeer scherp gesteld worden. Indien het doel relevant is voor de doelgroep in kwestie en het model van muntsysteem goed gekozen is (zie verder), dan zal de muntgroep aanslaan. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 5. Er is veel diversiteit in doelen en doelgroepen en dit maakt een universele communicatie moeilijk. Er is ook een mentaliteitswijziging noodzakelijk in alle lagen van de bevolking. OM3: Gebruiksvriendelijkheid Omschrijving Het complementaire muntsysteem moet gebruiksvriendelijk zijn opdat alle doelgroepen er gebruik van kunnen en willen maken. Dit facet heeft ook een technologisch aspect (zie facet TECH2 in sectie 5.2.1). Observaties Iedereen is vertrouwd met de werking van het klassieke monetaire systeem en de euro. Het doel van het beoogde complementaire muntsysteem is echter niet om een informele economie te creëren. Deelnemers zullen vertrouwd moeten worden met de onderliggende filosofie en overtuigd moeten worden van de meerwaarde van het project (zie ook facet OM2). Zonder dit begrip zal de deelnemer nooit ten volle van het systeem kunnen genieten met een mindere gebruikerservaring tot gevolg.

20/01/2012


71


De gebruiksvriendelijkheid van het softwareplatform en van de fysieke dragers is erg belangrijk. Papiergeld wordt door velen nog steeds als de meest gebruiksvriendelijke fysieke drager beschouwd, voornamelijk omwille van de zgn. digitale kloof. Men wenst met het beoogde complementaire muntsysteem immers doelgroepen te bereiken die moeilijker hun weg vinden tot technologie. De evoluties in de ICT-wereld volgen elkaar echter snel op en mogelijks beschikt iedereen over een gsm of een smartphone met toegang tot het internet tegen de datum van de lancering van het eigenlijke systeem. Ook kan iemand altijd de hulp inroepen van een familielid of een kennis, bv. een kleinzoon kan met zijn eigen gsm transacties uitvoeren in naam van zijn grootmoeder. Strategische aanbevelingen Leren omgaan met complementaire muntsystemen kan spelenderwijs gebeuren aan de hand van laagdrempelige en gebruiksvriendelijke spelmodellen. Dit kan meegenomen worden in het train-thetrainer programma (zie ook facet OM7). Bij het waarderen via sms (met de gsm als fysieke drager), dienen de sms-berichten zelf kosteloos te zijn voor de eindgebruiker, zo niet ontstaat er een financiële drempel. Een telefoonsysteem met zgn. interactive voice response (IVR, oftewel een stemcomputer, vaak gebruikt door telefonische klantendiensten), kan interessant zijn voor oudere gebruikers die wel nog kunnen werken met de telefoon maar niet met de gsm. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 5. Gebruiksvriendelijkheid is een belangrijk facet maar op voorwaarde dat men mensen met ervaring betrekt, is dit oplosbaar. OM4: Goede en stabiele templates voor complementaire muntsystemen Omschrijving In het focusgebied rond interactie tussen overheden en gemeenschappen (zie sectie 4.2.6) wordt de mogelijke ondersteunende rol van de overheid geïllustreerd. Dit kan zich uiten in het ter beschikking stellen van templates of standaardmodellen voor lokale muntgroepen. Dit facet heeft ook een technologisch aspect (zie facet TECH11 in sectie 5.2.1). Observaties De basismodellen en parameters van complementaire munten zijn reeds gekend, bv. open en gesloten systemen, mutueel krediet, fiat geld, getrouwheid, euroconvertibiliteit, enz. De ervaring is dat zowel initiatiefnemers als deelnemers deze modellen begrijpen en ermee overweg kunnen. Er blijven echter enkele vragen onbeantwoord zoals welke modellen er beschikbaar moeten worden gesteld, welk modellen het meest geschikt zijn voor bepaalde doelstellingen en welke combinaties er mogelijk zijn in het kader van uitwisselbaarheid. Strategische aanbevelingen Men gaat ervan uit dat de bestaande modellen zullen volstaan, m.a.w. dat er geen nieuwe modellen moeten uitgewerkt worden. De communicatie naar de initiatiefnemer toe moet goed verzorgd worden want de juiste keuze van model maken is essentieel. Goede training is essentieel (zie verder).

20/01/2012


72


Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 5. Het risico ligt niet zozeer in het opstellen van templates als in het maken van de juiste keuzes bij het oprichten van een muntgroep. OM5: Waardebepaling Omschrijving Waarderen is een sociale benadering van compensatie voor een geleverde dienst (zie ook facet TECH10 in sectie 5.2.1), maar wie bepaalt de waarde van een dienst en hoe doet men dit? Strategische aanbevelingen Bij het opstellen van regels en gebruiken voor waardebepaling, verzilverlijsten, enz. kan men zich laten inspireren door bestaande complementaire muntsystemen. Goede templates zullen dit proces vergemakkelijken (zie facet OM4). Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 2. Waardebepaling wordt niet als een risico aanzien voor het beoogde complementaire muntsysteem op zich, wel voor de gebruikers ervan en i.h.b. de initiatiefnemers. Zij moeten de juiste keuzes kunnen maken, liefst in samenspraak met de deelnemers, en daarna is dit facet achter de rug. OM6: Koppelen van vraag en aanbod Omschrijving Complementaire muntsystemen steunen op het koppelen van onbeantwoorde noden (de vraag) en onbenutte capaciteit (het aanbod). Om vraag en aanbod te koppelen is het belangrijk dat mensen elkaar kunnen ontmoeten (matchmaking). Observaties Het ontmoetingsproces kan via meerdere kanalen lopen. Enerzijds zijn er de digitale kanalen, bv. een online forum, een website met persoonlijke aanbevelingen, zgn. push notifications (een mechanisme waarbij mensen automatisch gewaarschuwd worden wanneer nieuwe aanbiedingen zich voordoen), enz. Anderzijds zijn er de menselijke kanalen, bv. een markt, een beurs, jeugdwerking, straathoekwerking, enz. LETS-groepen hebben peter- en meterschap geïntroduceerd om beginnende deelnemers op weg te helpen. In het geval van de Torekes in Gent stelt men vast dat de meeste bezoekers van de officiële website externe personen zijn, t.t.z. niet-leden. Gebruikers van de Torekes vinden elkaar via andere wegen. Strategische aanbevelingen Steunen op digitale kanalen alleen is niet aangewezen omdat sommige mensen zullen afhaken bij een gebrek aan persoonlijk contact (maar niet de meer creatieve, assertieve en geëngageerde mensen). Sommige doelgroepen, bv. kansarmen, vinden gewoon moeilijk hun weg tot het internet. Andere doelgroepen zijn dan weer minder geneigd om onder de mensen te komen, bv. ouderen. Om deze redenen is een combinatie van digitale en menselijke kanalen aangewezen. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 5. Er bestaan vele manieren om mensen met elkaar in contact te brengen, maar de precieze samenstelling van kanalen hangt wel af van de doelgroep(en)

20/01/2012


73


van iedere lokale munt. Het is belangrijk om het koppelen van vraag en aanbod goed te krijgen want vaak falen initiatieven door een gebrek aan succes in de beginfase (zie facet TECH5 in sectie 5.2.14.2.24.2.6). OM7: Train-the-trainer programma Omschrijving Trainers moeten aangetrokken en opgeleid worden om zowel de filosofie als de financiële, juridische en technische aspecten van complementaire muntsystemen over te brengen aan lokale overheden en aan initiatiefnemers en deelnemers van lokale muntgroepen. Observaties Een uitdaging voor trainers is aansluiting vinden tussen het doel van een muntsysteem en de doelgroep, i.h.b. indien het doel van bovenhand (top-down) wordt opgelegd. De goede werking van een muntsysteem steunt immers op samenwerking vanuit de basis (bottom-up). Een trainer kan helpen bij het koppelen van deze twee uitgangspunten maar dit vereist specifieke competenties en de nodige tijd. Dit wordt vaak onderschat. Strategische aanbevelingen Een goede bron van inspiratie is “De gids voor een gemeenschapsmunt” die wordt aangeboden door Muntuit, een informatieplatform voor complementaire munten in het Nederlandse taalgebied. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 5. Het organiseren van training in de financiële en technische aspecten van complementaire muntsystemen is geen probleem. Het risico neemt echter toe in de veronderstelling dat ook de principiële en ideologische aspecten overgedragen moeten worden. OM8: Vinden van leiderschap Omschrijving Om een lokale muntgroep succesvol te organiseren is sterk leiderschap vereist, in hoofde van een persoon of een team met ambitie, integriteit en de juiste competenties. Observaties Er is nood aan een profiel en een positief imago voor sociaal ondernemerschap. Men gaat ervan uit dat professionele managers in de private sector niet zo gevoelig zijn voor participatieve projecten zoals complementaire muntsystemen. Sociale economie is een geladen term en staat voor veel mensen nog synoniem met een geitenwollensokkensfeer. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 13. Leiderschap is een essentieel element dat in geen enkel domein in overvloed aanwezig is. OM9: Evangelisatie Omschrijving Potentiële sponsors, initiatiefnemers en deelnemers van complementaire muntsystemen moeten geactiveerd worden en gestimuleerd worden om in te stappen. Deze evangelisatie moet zich richten

20/01/2012


74


tot lokale overheden, middenveldorganisaties en alle lagen van de bevolking. Eenmaal actief moeten mensen zich ook blijvend betrokken voelen bij de projecten. Observaties Ervaring met het opstarten van lokale muntgroepen in Nederland wijst uit dat een behoorlijk aantal groepen het niet zo goed doen. De oorzaken zijn echter niet duidelijk (zie facet OM11): waarom doet de ene groep het goed de andere niet? In ieder geval moet er een duidelijke meerwaarde bestaan voor alle deelnemers (zie facet OM2). Strategische aanbevelingen LETS-groepen zijn sterk gegroeid sinds de komst van professionele projectcoördinators die mee aan de kar helpen trekken. Er worden specifieke coördinators ingezet per doelgroep (gedeeld over meerdere lokale muntgroepen). Zonder deze focus blijven de initiatieven vaak beperkt tot de middenklasse. Goede leidersfiguren dragen automatisch bij tot de evangelisatie (zie ook facet OM8). Met een duizendtal “letsers” verspreid over een dertigtal gemeenschappen in Vlaanderen bestaat er overigens een groot potentieel aan evangelisten. Het beoogde complementaire muntsysteem moet aantrekkelijk worden en aantrekkelijk blijven. Dit kan bv. door regelmatig nieuwe zaken aan de verzilverlijst toe te voegen (promoties). Maar het zijn vooral de deelnemers zelf die het systeem draaiende houden. Er is een duidelijk verband met persoonlijke werving en co-creatie (zie ook facet OM1). Evangelisatie op zich zou ook gewaardeerd kunnen worden in complementaire munten. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 13. Succesvolle evangelisatie hangt af van vele andere facetten (co-creatie, meerwaarde, leiderschap en S-ROI) en dit vergroot het risico. Bepaalde doelgroepen zullen sowieso moeilijk te activeren zijn, zelfs mits dure marketingcampagnes. OM10: Bestuur en toezicht, governance-modellen Omschrijving Complementaire muntsystemen hebben nood aan bestuur en toezicht, coördinatie en controle, bv. bij waardebepaling. Er bestaan mogelijks meerdere geschikte governance-modellen. Observaties De governance-modellen van complementaire muntsystemen moeten rekening houden met de algemene bottom-up strategie en dus met de participatie van lokale initiatiefnemers en deelnemers in de coördinatie en controle. Deze manier van werken kan onnatuurlijk aanvoelen voor de overheid die gewend is om top-down te besturen. De deelname van de overheid in de governance kan vertragend werken, bv. iedere verandering in het kader van de A-kaart in Antwerpen vereist een collegebesluit wat vaak weken op zich laat wachten. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 20. Dit is de hoogste risicoscore die gegeven werd voor een facet van dit werkpakket omdat men aanvoelt dat de governance-modellen hoe dan ook zeer innovatief zullen zijn.

20/01/2012


75


OM11: Verzamelen en verwerken van feedback Omschrijving De overheid en initiatiefnemers wensen de zgn. sociale return on investment (SROI) oftewel het maatschappelijke rendement van complementaire muntsystemen te maximaliseren, zowel op globaal niveau als op lokaal niveau. Dit vereist het meten en interpreteren van resultaten en het terugkoppelen van verbeteringen. Observaties Vandaag hangt het succes van lokale muntgroepen nog te veel af van individuen en toevalligheden. De kennis over de verscheidene parameters en combinaties en de relaties tot het succes (of het falen) van een muntgroep, is beperkt. Wat is in het geval van de Torekes bv. de impact geweest van de keuze voor papiergeld? Er werd reeds wetenschappelijk onderzoek gevoerd naar de resultaten van complementaire muntsystemen, bv. de sociale onderneming Spice in Wales heeft in haar rapport Looking Back een evaluatie gemaakt van een dertigtal lokale muntgroepen. Men weet echter nog niet precies waarom een muntgroep werkt of niet. Men weet ook niet hoe complementaire muntsystemen zich verhouden tot andere technieken om de sociale doelstellingen te bereiken. In Nederland voert men via de zgn. Effectenarena onderzoek naar maatschappelijk rendement van bv. huisvesting in het kader van De Rotterdam. Strategische aanbevelingen De transparantie van elektronische transacties kan het eenvoudiger maken om het gedrag van mensen te bestuderen op macro- en micro-economische schaal. Het proces rond meten, interpreteren en terugkoppelen kan ondersteund worden door het train-thetrainer programma (zie facet OM7). Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 8. Het zal veel tijd en ervaring vragen om een beter begrip op te bouwen van de parameters van maatschappelijk rendement. Bovendien moet er vóór de start van een lokale muntgroep reeds een nulmeting bestaan indien men later een goede vergelijking wenst te maken. OM12: Informatieverspreiding en -uitwisseling Omschrijving Leden uit verschillende lokale muntgroepen moeten gegevens, publicaties, ideeën en tips kunnen uitwisselen. Dit facet gaat niet in op het uitwisselen van munten zelf. Observaties Er is al een veelheid aan informatie over complementaire muntsystemen beschikbaar in de literatuur en op internet, maar deze informatie vindt moeilijk zijn weg tot een breder publiek. Bovendien is het concept van complementaire muntsystemen nieuw en verwarrend voor veel mensen. Men merkt de laatste jaren wel verbetering op, bv. met publicaties in folders van vakbonden en gezinsbonden.

20/01/2012


76


Strategische aanbevelingen Een mogelijke oplossing is het oprichten van een portaalsite gewijd aan de principes van complementaire muntsystemen, de beschikbare tools en de ervaringen in lokale gemeenschappen. Mensen zouden gewaardeerd kunnen worden met complementaire munten om bij te dragen aan een dergelijke portaalsite. Een andere oplossing is het organiseren van regelmatige bijeenkomsten op Vlaams niveau, bv. in het kader van een train-the-trainer programma (zie facet OM7). Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 3. Er zijn voldoende oplossingen voorhanden om informatieverspreiding en -uitwisseling te realiseren. OM13: Technische en operationele ondersteuning Omschrijving Voor vragen en problemen in verband met de dagelijkse werking van complementaire muntsystemen moeten lokale muntgroepen terechtkunnen bij een ondersteunende dienst. Deze dienst moet zowel technische als operationele ondersteuning bieden en zou ook kunnen fungeren als een ombudsdienst bij eventuele geschillen. Observaties De meeste bestaande lokale muntgroepen zijn eerder kleine groepen die zelf ondersteuning organiseren voor hun leden. In het beoogde complementaire muntsysteem wenst de overheid te participeren en de nodige infrastructuur te voorzien. De verwachtingen zullen hoger liggen wat ondersteuning betreft. Toch kunnen lokale muntgroepen hierin een grote rol blijven spelen, bv. via co-creatie. Goede ondersteuning bieden vereist middelen en mankracht. In het geval van de A-kaart in Antwerpen blijkt één persoon voldoende te zijn omdat de dienst goed omkaderd is en weinig technische problemen kent. Andere systemen, met andere doelstellingen en bestemd voor andere doelgroepen, kunnen echter meer middelen vereisen. Strategische aanbevelingen Een groot aantal vragen en geschillen kunnen vermeden worden door middel van duidelijke afspraken tussen alle betrokken partijen. Een typisch geval uit de praktijk is wanneer iemand uit een lokale muntgroep stapt terwijl die persoon nog een openstaand saldo heeft, bv. bij verhuis of bij overlijden. Een gangbare oplossing binnen LETS-groepen is dat bij een positief saldo de persoon deze waarde verliest en dat bij een negatief saldo deze waarde afgehouden wordt van de waarborg. Risicoscore en analyse Het risico van dit facet werd geschat op 5. Goede ondersteuning bieden op zich hoeft geen grote uitdaging te zijn, maar de verwachtingen zullen hoger gespannen zijn wegens de betrokkenheid van de overheid en de grote schaal van het beoogde complementaire muntsysteem.

20/01/2012


77


6 Uitwerken van een prototype voor Innovatief Aanbesteden 6.1 Algemene observaties De scope van het project complementaire muntsystemen zit inherent vervat in de lijst van use-cases (zie hoofdstuk 4) en de technologische, juridische en omkaderingsfacetten (zie hoofdstuk 5). Het project geeft blijk van zeer ambitieuze use-cases, zeer vele facetten en bijgevolg heel wat uitdagingen op verschillende niveaus. Op technologisch vlak dienen het softwareplatform en de fysieke dragers in de eerste plaats de juiste use-cases aan te bieden met een eenvoudige en intuïtieve gebruikerservaring op maat van alle beoogde doelgroepen. Verder dient het systeem in staat te zijn om verscheidene muntgroepen en muntsystemen, elk met hun eigen implementatie en monetair ontwerp, te integreren op een schaalbare manier om uitwisselbaarheid in Vlaanderen te realiseren. Op juridisch vlak moeten een aantal belangrijke uitdagingen aangegaan worden, voornamelijk op het raakvlak van sociaal ondernemerschap en traditioneel ondernemerschap. De huidige wetgeving lijkt niet gunstig te zijn voor complementaire muntsystemen in de ruimste zin van het woord, waardoor ofwel een aanpassing van de wetgeving zich aandient ofwel een welgekozen afbakening van de projectscope. De use-cases rond convertibiliteit naar de euro leiden ook tot grote uitdagingen. Op omkaderingsvlak dient de meerwaarde van een bottom-up aanpak via co-creatie door te dringen tot alle potentiële initiatiefnemers en deelnemers van complementaire muntsystemen en ook tot alle ondersteunende activiteiten zoals het leiderschap, het bestuur en de governance van de kringen. Een succesvol complementaire muntsysteem uitbouwen is geen evidentie omdat men vandaag nog niet precies begrijpt wat de belangrijkste succesfactoren zijn. Om een ambitieus project als dit uit te bouwen zal het nodige budget beschikbaar gesteld moeten worden en zullen er heel wat inspanningen geleverd moeten worden. Maar vooraleer zware ontwikkelingen op te starten voor een groot project waaraan tal van risico’s gebonden zijn, wordt de initiële focus best gelegd op een pre-commercieel voortraject. Tijdens dit voortraject wordt met beperkte middelen een relevant prototype opgebouwd om de grootste risicobronnen te reduceren of zelfs volledig weg te werken. Zelfs na een succesvol voortraject is het aan te raden om het project complementaire muntsystemen continu uit te breiden aan de hand van een iteratieve aanpak. Steeds opnieuw dienen incrementele, haalbare stappen gezet te worden naar het einddoel.

6.2 Prioriteiten voor het prototype 6.2.1 Doelstelling van een prototype Het prototype heeft als doel om tijdens een pre-commercieel traject de belangrijkste risico’s weg te werken en zoveel mogelijk obstakels uit de weg te ruimen voor een klassieke aanbesteding. Een relevant prototype is een prototype dat erin slaagt om de facetten met groot innovatiepotentieel op een slimme en kosteneffectieve wijze op te lossen. Het maximale innovatiepotentieel wordt bereikt door de combinatie van een hoge toegevoegde waarde voor de eindgebruiker en een hoog risico. Dat

20/01/2012


78


is de essentie van het prototype. Al het klassieke, dure en tijdrovende werk wordt doorverwezen naar het ontwikkelproces van het eindproduct.

6.2.2 Prioriteren van de vereisten voor het prototype De uitdagingen voor het prototype worden bepaald door het innovatiepotentieel in te schatten in twee dimensies: toegevoegde waarde voor de eindgebruiker versus risico op vlak van technologie, wetgeving of omkadering. Om de vereisten en de prioriteiten van het prototype duidelijk te maken, werden de use-cases gescoord naar toegevoegde waarde voor de eindgebruiker om zo het innovatiepotentieel vanuit gebruikersstandpunt te bepalen (zie hoofdstuk 4). Daarnaast werd het risico van elk facet geschat om zo het innovatiepotentieel op vlak van technologie, wetgeving of omkadering te bepalen (zie hoofdstuk 5). Wegens het inherente verband tussen de use-cases en de facetten, kan ten slotte voor elk facet de toegevoegde waarde bepaald worden.

Figuur 13: De technologische uitdagingen voor het prototype

Figuur 13 weerspiegelt de technologische uitdagingen voor het prototype in een zgn. prioriteringsgrid van waarde vs. risico. Binnen deze matrix kunnen vier kwadranten onderscheiden worden, waarbij het maximale innovatiepotentieel en bijgevolg de essentie van het prototype zich bevindt in het kwadrant met een hoge toegevoegde waarde gekoppeld aan een hoog risico. Linksboven liggen de kritische functionaliteiten van het eindproduct die een hoge toegevoegde waarde hebben voor de eindgebruiker maar waarvan het risico eerder beperkt is. Linksonder liggen de details van het eindproduct waarvan de toegevoegde waarde eerder beperkt is en die daarenboven geen hoog risico met zich meedragen. Het laatste kwadrant bevat de zaken die weinig toegevoegde waarde leveren en toch een hoog risico inhouden. Deze zijn voor het eindproduct op dit moment helemaal niet belangrijk.

20/01/2012


79


De uitdagingen rond het juridisch kader en de omkaderingsdiensten zijn overkoepelend van aard en daarom moeilijk in verband te brengen tot individuele use-cases. De toegevoegde waarde van deze facetten voor de eindgebruiker is steeds hoog, het risico varieert zoals in hoofdstuk 5 omschreven. Een overzicht wordt gegeven in Figuur 14 met accent op de facetten met het maximale innovatiepotentieel en bijgevolg de essentie van het prototype.

Figuur 14: De uitdagingen voor het prototype rond juridisch kader en omkaderingsdiensten

6.2.3 Conclusies van deze prioritering Op basis van de prioritering van uitdagingen voor het prototype beschreven in de voorgaande sectie, behoren de dertien volgende facetten tot de scope van het prototype: TECH1 TECH2 TECH6 TECH10 TECH15 TECH16

Te ruime scope van de use-cases Gebruiksvriendelijkheid (van nieuwe toepassingen) Fraudebestrijding a.d.h.v. controle en validatie van transacties Waarderen met verschillende munten over de tijd heen Schaalbaarheid Keuze voor een gecentraliseerd of een gedistribueerd systeem

JUR1 JUR3 JUR10

Economisering van de sociale dienstverlening Sociale uitkeringen en aanvullend inkomen (zonder beperkingen) Gevoeligheden tegenover vervanging van betaald werk

OM1 OM8 OM9 OM10

Innovatieve aanpak via co-creatie of coproductie Vinden van leiderschap Evangelisatie Bestuur en toezicht, governance-modellen

20/01/2012


80


Om de use-cases gerelateerd aan deze facetten waar te maken dient men een of meerdere complementaire muntsystemen op te zetten, inclusief softwareplatform, fysieke dragers en een voldoende aantal deelnemers van de juiste doelgroepen. Deze complementaire muntsystemen moeten ook enige tijd actief zijn, bv. een jaar, om de bovenstaande facetten te kunnen evalueren, i.h.b. de facetten rond de omkaderingsdiensten. Men zou eventueel aansluiting kunnen vinden bij bestaande initiatieven, weliswaar met het risico om die lokale muntgroepen te verstoren.

6.2.4 Pilootprojecten

6.2.5 Vereiste vervolgstappen

[In opbouw]

20/01/2012


81


7 Verfijnde vraagstelling aan bouwers van het prototype In deze finale sectie van dit eindverslag wordt de vraagstelling naar aanbodszijde verfijnd met het oog op een pre-commercieel bestek. Hiertoe wordt een synthese gemaakt van de vier beschouwde werkpakketten: softwareplatform, systeemintegratie, juridisch kader en omkaderingsdiensten. Dit houdt in dat voor elk werkpakket de basisvereisten gedistilleerd worden uit de voorgaande discussies beschreven in hoofdstuk 5 met als doel het bouwen van het prototype beschreven in hoofdstuk 6. Op deze vereisten dienen mogelijke aanbieders een zo grondig mogelijk antwoord te formuleren. De consortia dienen ook voldoende inzicht te verschaffen in hun interne organisatie. Wie neemt welke rol op zich? Wie treedt op als consortiummanager? (De consortiummanager bouwt het consortium op en draagt de eindverantwoordelijkheid.) Welke regelingen met betrekking tot intellectuele eigendomsrechten worden getroffen tussen de partners?

7.1 Softwareplatform en systeemintegratie                 

Hoe ziet de softwarearchitectuur en de systeemarchitectuur eruit? Betreft het een gecentraliseerd of een gedistribueerd systeem? Welke software wordt ingezet en waarom? (Indien er geen gebruik gemaakt wordt van bestaande software, waarom is nieuwe ontwikkeling noodzakelijk?) Wat is het licentiemodel? Wat is het deliverymodel? Waar wordt deze software reeds gebruikt, met hoeveel gebruikers en met welke ervaringen? Op welke manier wordt het softwareplatform aangepast om beperkte uitwisselbaarheid te ondersteunen? In welke mate is het softwareplatform schaalbaar en geschikt voor verdere uitbreidingen, bv. volledige uitwisselbaarheid? Hoe kan het softwareplatform gecustomizeerd worden naar de wensen van gebruikers? Welke varianten van complementaire muntsystemen worden ondersteund? Welke templates en tools staan ter beschikking voor initiatiefnemers? Welke (elektronische) dragers worden ondersteund? Hoe worden deze dragers praktisch beschikbaar gesteld? Hoe wordt de gebruiksvriendelijkheid van het volledige systeem gegarandeerd? Wat zijn de mogelijke en de noodzakelijke integratiepunten met andere (munt)systemen? Hoe wordt de veiligheid van het systeem en de privacy van de gebruikers gewaarborgd? Wat is het plan van aanpak om samen met de andere partners een succesvol pilootproject uit te voeren? Welke technische en operationele ondersteuning worden aangeboden? Hoe zal na 12 maanden de reductie van de technologische risico’s geëvalueerd worden?

7.2 Juridisch kader    

Waar liggen de belangrijkste praktische uitdagingen voor dit project op juridisch vlak? Welke specifieke uitdagingen bestaan er in de context van de twee doelgroepen? Hoe kunnen alle uitdagingen effectief opgelost worden in de loop van het project? Op welke expertise en eerdere ervaringen met complementaire muntsystemen kunnen beroep gedaan worden?

20/01/2012


82


        

Wat zijn de rechten en de plichten van de initiatiefnemers, de deelnemers en andere betrokken partijen? Hoe kunnen complementaire muntsystemen gerijmd worden met het economisch recht, de vrijwilligerswetgeving, sociale uitkeringen, de privacywetgeving, enz.? Op welke manier kan men oneerlijke handelspraktijken vermijden? Hoe worden de juridische uitdagingen aangegaan in andere landen? Welke voorbeeldoplossingen zijn het meest geschikt in de context van dit project? Welke regionale, nationale en Europese instanties moeten betrokken worden? Hoe zal de samenwerking met de andere partners georganiseerd worden? Hoe zal het contact met de dagelijkse werking van de pilootprojecten verzekerd worden? Hoe zal na 12 maanden de reductie van de juridische risico’s geëvalueerd worden?

7.3 Omkaderingsdiensten             

Welke omkaderingsdiensten worden aangeboden aan de initiatiefnemers van en deelnemers aan de pilootprojecten? Hoe dragen deze diensten bij tot het succes van het project? Op welke expertise en eerdere ervaringen met complementaire muntsystemen kunnen beroep gedaan worden? Hoe zal de samenwerking met de partners en de doelgroepen georganiseerd worden? Hoe kan een bottom-up en participatieve aanpak gerealiseerd worden van in het begin van de pilootprojecten? Wat zijn geschikte governance-modellen? Op welke manier kan een goede leiding van de pilootprojecten verzekerd worden? Hoe zal het monetair ontwerp van de pilootprojecten begeleid worden? Hoe verloopt de evangelisatie naar de verschillende doelgroepen, naar de overheid en naar de politiek toe? Wat is de (sociale, economisch, culturele, enz.) meerwaarde van de pilootprojecten en hoe kan dit aangetoond worden? Hoe zal na 12 maanden de reductie van de omkaderingsrisico’s geëvalueerd worden? Op welke manier zijn de aangereikte oplossingen en best practices herbruikbaar? Hoe kunnen de resultaten gebruikt worden om de slaagkansen van toekomstige complementaire muntsystem en muntgroepen te vergroten?

20/01/2012


83

Complementaire muntsystemen

Recommend Documents