competentiegericht
handelsonderwijs
h a r t
v o o r
d e
z a a k
Portfolio in het mode- en handelsonderwijs
h
t r a
k a
e d r o o v
© 2011 Btg Handel Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere manier ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de Btg Handel. Voor alle kwesties inzake het kopiëren van een of meer pagina’s uit deze uitgave: Stichting Reprorecht, Amstelveen.
Portfolio in het modeen handelsonderwijs Woerden, oktober 2011-10-14 Auteurs:
Ria Zwart en Marien Kant
Met medewerking van de werkgroep Portfolio in het mode- en handelsonderwijs bestaande uit Ankie Hooykaas, Germaine Hollander, Arnold Klunder, Gelske Kok en Brenda van Osch.
Eindredactie: Frans de Esch Competentiegericht Handelsonderwijs “hart voor de zaak”: Portfolio in het mode- en handelsonderwijs is een onderdeel van de reeks documenten die Hèt Servicebureau Handel maakt in opdracht van de leden van de Btg Handel. Andere onderdelen van de reeks Competentiegericht Handelsonderwijs “hart voor de zaak” zijn: • de uitgangspunten • beroepspraktijkvorming • ontwerpen & ontwikkelen • beoordelen • taalbeleid Nederlands • taalprofielen Nederlands • CGO in de praktijk Daarnaast bestaan er digitale contextdocumenten waarin, in overleg met de branches, leerinhouden per kwalificatie, gespecificeerd naar kerntaak, werkprocessen en competenties zijn beschreven.
2
Inhoudsopgave Inleiding
.....................................................................................................................................................................................................
5
Waarom ........................................................................................................................................................................................................ 6 begrip ................................................................................................................................................................................................... 6 doel ........................................................................................................................................................................................................ 6 bewijsmaterialen ........................................................................................................................................................................... 6 vormen ................................................................................................................................................................................................. 8 vormgegeving .................................................................................................................................................................................. 9 functie .................................................................................................................................................................................................. 9 antwoorden vanuit de opleiding .......................................................................................................................................................... 10 vanuit het bedrijfsleven ................................................................................................................................................ 12
Gebruik ...................................................................................................................................................................................................... beoordelen ..................................................................................................................................................................................... begeleiden ...................................................................................................................................................................................... inhoud ...............................................................................................................................................................................................
14 14 16 17
Invoering ................................................................................................................................................................................................. wie ....................................................................................................................................................................................................... hoe ...................................................................................................................................................................................................... invoeringsplan ..................................................................................................................................................................... randvoorwaarden ................................................................................................................................................................
18 18 18 18 18
Aan de slag
20
............................................................................................................................................................................................
Bijlage ....................................................................................................................................................................................................... 21 overzicht documenten en instrumenten .................................................................................................................... 21 vragen rondom portfolio – in – zicht .......................................................................................................................... 22
3
4
Portfolio in het modeen handelsonderwijs
Inleiding Binnen het mode- en handelsonderwijs wordt tot op heden nog weinig gebruik gemaakt van het portfolio. Jammer, want de ervaringen die hiermee wel worden opgedaan en ook de vraag ernaar vanuit het bedrijfsleven geven voldoende steun aan de bewering dat:
"Het gebruik van een portfolio binnen het onderwijs mogelijkheden biedt om meer inzicht te krijgen in de ontwikkeling van een deelnemer. Enerzijds van belang voor de deelnemer; het bevordert het leren, anderzijds van belang voor de begeleider/docent; deze kan het leren van de deelnemer beter begeleiden." Om het gebruik van het portfolio binnen het mode- en handelsonderwijs te bevorderen is deze publicatie opgesteld. Deze publicatie beoogt: Het geven van inzicht in het gebruik van een portfolio en het bieden van handvatten bij de invoering en het gebruik van een portfolio. De opgedane kennis en inzichten dienen als start of kader van een traject, om zodoende tot een succesvol gebruik van het portfolio te komen. Deze publicatie biedt antwoord op de volgende drie vragen: 1. Waarom een portfolio? 2. Welk portfolio gaan we gebruiken? 3. Hoe gaan we het portfolio invoeren en gebruiken? Deze publicatie wordt afgesloten met de kern; hoe te zorgen voor een goede en geslaagde invoering en gebruik van een portfolio. In de bijlage is een overzicht opgenomen van de documenten en instrumenten die hiertoe ontwikkeld zijn. Deze documenten zijn digitaal beschikbaar via de website van de Btg Handel (www.btghandel.nl). Wij hopen u zo een praktische hulp te bieden bij een succesvolle invoering en gebruik van het portfolio binnen uw eigen onderwijssituatie.
5
Waarom Voordat met een portfolio aan de slag gegaan wordt, is het noodzakelijk om te weten wat een portfolio is, waar het een hulpmiddel voor is en waar het een antwoord op kan zijn. Het is belangrijk dat betrokkenen één taal spreken en uitgaan van één referentiekader.
begrip Onder een portfolio verstaan we een al dan niet elektronisch dossier, met verschillende bewijsmaterialen zoals plannen (bijvoorbeeld een POP), producten/resultaten (werkstukken, verslagen, video-opnamen van eigen handelen in beroepssituaties, competentieformulieren, observatielijsten) en ideeën. Hier wordt naar wens en behoefte structuur in aangebracht en een selectie van gemaakt.
doel Het portfolio wordt gebruikt om het (zelfgestuurd) leren en de reflectie van de deelnemer te bevorderen en daarmee zichzelf herkenbaar te maken voor mensen die begeleiden en beoordelen (ontwikkeling volgen). Daarnaast kan het portfolio gebruikt worden als middel ter (voorbereiding van) certificering/kwalificering. Een portfolio is altijd een hulpmiddel, geen doel op zich.
bewijsmaterialen Het bewijsmateriaal dat de deelnemer opneemt in het portfolio kan onderscheiden worden in verschillende typen: • Producten/resultaten De beroepsproducten c.q. de resultaten daarvan die moeten worden opgeleverd door de deelnemer en bijvoorbeeld per blok zijn vermeld. Dit kan de vorm hebben van een verslag, een ontwerp, tekeningen, plannen, adviesrapporten, aantekeningen, maar ook (een afbeelding van) voorwerp/kledingstuk/object.
6
• Beoordelingen Resultaten, ingevulde evaluatieformulieren, ingevulde beoordelingsformulieren, cijfers, enzovoort. • Niet-gestandaardiseerde evaluaties Reacties van klanten, collega’s, rapportage begeleider, referenties, feedback. • Beschouwingen Beschouwingen worden gemaakt als een voorbereiding op het eindgesprek over het portfolio. Het zijn reflecties en visies op het persoonlijk functioneren van de deelnemer. Beschouwingen kunnen bestaan uit: - reflectie op (leer)ervaringen (concreet verbonden aan leersituaties), - reflectie op de persoonlijke ontwikkeling (vanuit een bredere helikopterview), - visie (bijvoorbeeld een standpunt in een ethisch dilemma, visie op het beroep), - plannen of voornemens (Persoonlijke Ontwikkel of Activiteiten Plannen). Bewijsmaterialen kunnen digitaal maar ook fysiek van aard zijn (werkstukken, kledingstukken, moodboard, enzovoort). Hoe bewijsmaterialen verzameld worden, hangt sterk af van het al of niet exclusief gebruiken van een digitaal portfolio.
(leer)ervaringen in de bpv
I
k heb vooral dingen geleerd over leidinggeven zoals duidelijkheid geven aan anderen. Bijvoorbeeld over een opdracht die uitgevoerd moet worden. En daarbij is geduld belangrijk. Ik heb ook leren samenwerken met anderen. Hoe we met z’n allen bijvoorbeeld een rooster gingen opstellen en hoe we de taken gingen verdelen. We gingen bijvoorbeeld een schema opstellen wie die dag ging afwassen, stofzuigen en ging dweilen.
I
n het algemeen kreeg ik soms een uitbrander van de bedrijfsleider als hij er ergens niet mee eens was. Door dit heb ik mezelf leren verdedigen. En mijn mening te uiten richting hem toe. Ik heb ook geleerd om meer te vragen als ik iets niet begrijp, wat ik nog steeds moeilijk vind omdat ik het allemaal zelf wil doen.
7
vormen Hieronder wordt een indeling gegeven van een aantal vormen van portfolio’s bepaald door inhoud en doel van het portfolio. Bij de onderstaande portfolio’s wordt geen onderscheid gemaakt tussen een papieren/tastbare portfolio en digitale portfolio. Ontwikkelingsportfolio Door middel van de bewijsstukken in dit portfolio geeft de deelnemer aan welke ontwikkeling hij doormaakt. De bewijsstukken worden beoordeeld, en aan de hand van de beoordelingen kan iets gezegd worden over de ontwikkeling van de deelnemer. Beoordelingen worden breed opgevat; hieronder valt ook de reflectie van de deelnemer op zijn ontwikkeling. Examenportfolio of Beoordelingsportfolio De deelnemer stelt aan het einde van zijn opleiding een examenportfolio samen, waarop hij beoordeeld kan en wil worden op eindniveau. Hierbij is het dus van belang dat de bewijsstukken op eindniveau zijn, en van voldoende kwaliteit. Showcase Tijdens de opleiding krijgt de deelnemer de kans een portfolio in de vorm van een showcase op te bouwen. Dit houdt in dat hij na de opleiding aan geïnteresseerden kan laten zien wat hij zoal aan producten en tussenproducten gemaakt heeft. Door tussenproducten kan de deelnemer het proces laten zien dat hij heeft doorgemaakt. Dit komt vooral voor in creatieve beroepen, zoals vormgeving, mode, fotografie, enzovoort. Een showcase kan afhankelijk van het doel verschillend worden samengesteld. Het doorstroomportfolio is een vorm van een showcase. Hierbij worden die bewijsmaterialen verzameld die van belang zijn bij een goede doorstroming naar een vervolgopleiding.
8
vormgeving Om het portfolio nader te definiëren is het zinvol om gebruik te maken van het model ‘portfolio - in - zicht’; het portfolio als resultante van een aantal beslissingen die genomen worden op het gebied van voor het onderwijs relevante aspecten. Deze zijn in het schema hiernaast aangegeven. Zie voor verdere uitleg de bijlage op bladzijde 22.
Portfolio – in – zicht visie & kaders
inhoud
beoordelen
portfolio
randvoor-
begeleiden
waarden
© Medemogelijk
functie Een portfolio kan als hulpmiddel meerdere functies hebben, zoals bij: • het verbeteren van coachen en begeleiden van deelnemers, • het zichtbaar maken van de ontwikkeling van de deelnemer voor zowel de deelnemer zelf als voor de begeleider; vanuit school of vanuit de praktijk, • het stimuleren van de ‘trots’ontwikkeling bij de deelnemer, • het meten of de deelnemer klaar is voor kwalificatie/examinering.
9
antwoorden
visie & s kader
vanuit de opleiding Om de vraag "waar is het porfolio een antwoord op vanuit de opleiding?", te kunnen beantwoorden is het van belang om de visie en de kaders waar vanuit gewerkt wordt binnen de opleiding helder te definiëren. Het beantwoorden van de onderstaande vragen in het team kan hierbij een leidraad zijn: • Vanuit welke visie wordt binnen onze school/ons team gewerkt? Is er een centraal visiedocument? Zo ja, wordt hierin iets geformuleerd over het portfoliogebruik? Heeft de instelling iets geformuleerd als goed gebruik van een portfolio? • Welke portfolio’s worden gebruikt? Wat zegt het visiedocument hierover? Gaan we werken met een ontwikkelingsgericht portfolio, een kwalificerend portfolio of beide? • Wat betekent het portfolio voor de deelnemer? De verzamelde bewijslast waarmee de deelnemer aantoont in aanmerking te komen voor diplomering? • Wat zijn de kaders waarbinnen het portfolio wordt gebruikt? Past het in het beoordelingssysteem of in het begeleidingssysteem? Is het een voortzetting van een portfolio dat de deelnemers al opgebouwd hebben? • Wat is de meerwaarde van het gebruik van het portfolio? Gestructureerde lijst met resultaten? Instrument waarmee de deelnemer zich kan en wil profileren? Middel om de voortgang en ontwikkeling van de deelnemer concreet te illustreren? • Wat betekent het portfolio voor het beoordelingsof het begeleidingssysteem? Hoe hebben wij onze beoordeling en begeleiding op school geregeld? Wat willen ermee en hoe past het portfolio daarbij/-in? 10
waarom een portfolio Hoewel delen van het (digitaal) portfolio binnen elke visie op onderwijs gebruikt kunnen worden, komt het portfolio pas volledig tot zijn recht binnen een onderwijsvisie die gebaseerd is op het idee dat deelnemers zelfstandig kunnen leren en in staat zijn om over hun eigen leren te reflecteren. Ook producerend leren staat in deze onderwijsvisie centraal. De producten die door de deelnemer zijn gemaakt en die een voorbeeld zijn van wat die heeft geleerd, worden dan ook opgenomen in het portfolio. Het gaat echter niet alleen om producten, maar ook om processen. Immers, eigentijds onderwijs is niet alleen gericht op leerprestaties, maar ook op andere vaardigheden. Samenwerkend leren is een belangrijk aspect van eigentijds onderwijs. Daarmee samenhangende zaken als het kunnen geven en ontvangen van kritiek horen daar ook bij. De leerervaringen die deelnemers hiermee opdoen, vormen een belangrijk onderdeel van het portfoliogericht leren. Het portfolio kan gebruikt worden bij meerdere manieren van werken op scholen. Afhankelijk van de
situatie kan het portfolio ingepast worden. De rol van het portfolio wordt gerelateerd aan de echte functie van het portfolio, te weten de plaats of omgeving waarin de deelnemer zichzelf presenteert. In dit geval is het mogelijk dat deelnemers anytime, anyplace leren en via het digitaal portfolio hun werk aan anderen presenteren. Ook kan op deze manier worden samengewerkt. De deelnemer is actief en zelfstandig deenemer aan het leerproces; werkt samen met mededeelnemers; is presentator van de opgedane kennis en wisselt daarmee lerende en leraar. Het digitaal portfolio is een hulpmiddel voor het leren in de 21e eeuw. Het stelt de deelnemers in staat het eigen werk te plannen, mededeelnemers te vragen om mee samen te werken, producerend te leren en te presenteren, te reflecteren over eigen leren en bewijs aan te voeren dat bepaalde stof beheerst wordt. De deelnemer ontwikkelt hiermee vaardigheden die beter passen bij de 21e eeuw. De docent krijgt met het portfolio een middel in handen om de deelnemer te volgen in het leerproces. Andere dan cognitieve vaardigheden worden zichtbaar gemaakt in het portfolio. De docent krijgt een andere kant van de deelnemer te zien en kan opmerkingen maken en mede sturen in het leerproces.
volgen van de ontwikkeling in vaardigheden of competenties In het onderwijs vindt een verschuiving plaats van kennen naar kunnen. Het doel van opleidingen is steeds vaker dat deelnemers competenties verwerven die noodzakelijk zijn voor het zelfstandig functioneren als professional. Een consequentie is dat bij het ontwikkelen van onderwijs meer nadruk komt te liggen op langere leerlijnen die noodzakelijk zijn voor de ontwikkeling van die competenties. Hoe dergelijke leerlijnen worden ingericht zal van persoon tot persoon verschillen. Daarbij spelen beginsituatie, leerwensen en leerstijl een rol. Deze ontwikkeling leidt tot de behoefte aan instrumenten waarmee de deelnemer zijn individuele ontwikkeling zichtbaar kan maken, kan plannen en uiteindelijk het bereikte niveau kan aantonen. impliciet leren expliciteren Mensen weten niet goed wat ze hebben geleerd en alleen mensen die weten wat ze hebben geleerd kunnen zinvol reflecteren op hoe ze leren. Praktijkleren heeft veel te maken met impliciet leren en contextafhankelijk leren: individualiteit moet gevangen worden en een digitaal portfolio is daar een goed instrument voor.
11
vanuit het bedrijfsleven ‘Het’ bedrijfsleven mode en handel bestaat niet. De vraag "Waar is het portfolio een antwoord op vanuit het bedrijfsleven?", wordt beantwoord aan de hand van ervaringen van: • twee ontwerpers en tevens eigenaars van een atelier waarbinnen kledingstukken en accessoires worden vervaardigd, • twee grootwinkelbedrijven uit de modesector.
ervaringen ontwerpers De eigenaar van een atelier vraagt voordat de deelnemer op het sollicitatiegesprek komt of zij eigen werk mee kan nemen. Denk bijvoorbeeld aan (foto’s van) kledingstukken. Hierbij gaat het vooral om bewijzen/resultaten van belang voor het vak. Van belang om bij deelnemers aandacht te schenken aan leerdoelen/ontwikkelpunten. Wat wil een deelnemer zelf bereiken?
. : llen olio ortf e vu irect t p t n i d k. n he dat ijze n aa igen w p/va erk e e w s o i r E e en be ; op r eig het - CV te voo ft met im ee - Ru aken h m te
12
De eigenaar van een atelier vraagt de deelnemers zelf werk mee te nemen; de showcase (portfolio). Zo krijgt hij een goed inzicht in de mogelijkheden van de deelnemer.
Eisen aan h et po - CV; rtf op ei gen w olio: (verg i j ze in elijki te vu n - Rui llen mte v g met Ego o m or eig a p te ma HBO) en w ken h erk d eeft m Bijvo at dir et he orbee ect t ber ld ee stukk oep/v n tek en. enbo ak. ek, k ledin g-
ervaringen grootwinkelbedrijf afdelingschef De afdelingschef in een grootwinkelbedrijf acht het zeer gewenst dat werknemers een portfolio (met name een POP op basis van een SterkteZwakte analyse) zouden bezitten/ bijhouden waarop minimaal eens per halfjaar een evaluatiegesprek plaatsvindt, opdat er perspectief en (zelf-)ontwikkeling mogelijk is. Ook de beoordeling van medewerkers kan dan beter onderbouwd plaatsvinden. De afdelingschef heeft nog geen ervaring met nieuw personeel dat met een portfolio, opgebouwd tijdens de vooropleiding, aan de poort klopt. Hij zou het wel een pré vinden, als dat portfolio wel aanwezig zou zijn. De persoon kan dan laten zien wat zijn/haar ontwikkelingsgang is geweest en laten zien dat er een bewust perspectief is.
regiomanager De regiomanager van een grootwinkelbedrijf heeft nog geen ervaring met nieuw personeel dat met een portfolio, opgebouwd tijdens de vooropleiding, aan de poort klopt. Zij zou het wel toejuichen, om dat portfolio met name in te zien als voorbeeld van de ontwikkelingsgang van de persoon, de mate van initiatief tonen en de manier van presenteren. Maar dan altijd als een gewenst bijproduct om wat gerichter te kunnen kijken naar de kwaliteiten van een persoon. Het belangrijkste bij de sollicitatie blijft de presentatie en het optreden van de persoon in de live-sessie(s).
Ook met stagiaires die werken met een portfolio heeft de afdelingschef nog geen ervaring. Er komen stagiaires vanuit zowel de niveau 2, 3 als 4 opleidingen MBO. Met name de niveau 2-deelnemers blijken bij hun sollicitatie geen enkel perspectief te kennen inzake het wat en waarom van hun opleiding en toekomstige werkplek. Dat maakt de zinvolheid van de stage veel minder en geeft de deelnemers geen steun bij hun opleiding. Daarvoor zou portfolio in hun opleiding wellicht een positieve invloed kunnen hebben.
Ook met stagiaires die werken met een portfolio heeft zij nog geen ervaring. Zij juicht het, gezien de ervaringen met de interne opleiding filiaalbeheerder, erg toe als de BPV-ers van een ROC straks met een portfolio in ontwikkeling de beroepspraktijkvorming komen doen. Hun ontwikkelpunten zijn dan beter vast te stellen en de praktijkopleider kan gerichter opleiden en begeleiden.
13
Gebruik Uit het voorgaande blijkt dat er veel soorten portfolio's bestaan en dat er veel mogelijkheden zijn om deze te gebruiken. Op de vraag ‘welk portfolio gaan we gebruiken?’ is dan ook geen eensluidend antwoord te geven. Elk team en elke opleiding zal hier haar eigen invulling aan moeten geven. Deze invulling is een resultante van de onderwijsvisie, kaders, wensen en mogelijkheden van deelnemers en team. Het besluitvormingsproces kan echter wel verder ondersteund worden door: • gebruik te maken van het reeds aangegeven model ‘portfolio - in - zicht’, Door dit model te volgen en de verschillende vragen te beantwoorden wordt inzichtelijk gemaakt hoe het portfolio ingericht en gebruikt kan worden en wat hier verder voor nodig is binnen een team en opleiding. • aanbieden en gebruiken van instrumenten en concrete handvatten, • inbrengen van praktijkervaringen. In de bijlage op bladzijde 22 staat het model ‘portfolio - in - zicht’ met de bijbehorende vragen. In dit hoofdstuk wordt door middel van voorbeelden een aantal aspecten van het model uitgewerkt; hoe is beoordelen en begeleiden vormgegeven, hoe kan de inhoud van een portfolio eruit zien?
o
beo
n
le e d r
beoordelen Hieronder zijn aandachtspunten en vragen aangegeven die het mogelijk maken om als team het beoordelingssysteem onder de loep te nemen en met elkaar bewust keuzes te maken voor de uitwerking ervan. Wie wordt beoordeeld? De individuele deelnemer. Waarom wordt beoordeeld? • ontwikkelingsgericht; om de voortgang te bewaken, om te coachen, • kwalificerend; om vast te stellen of een deelnemer aan de gestelde voorwaarden voldoet.
14
Wanneer wordt beoordeeld? • Ontwikkelingsgericht Twee keer per schooljaar als beoordeling door middel van een formeel gesprek. • Kwalificerend Nadat de deelnemer met de studieloopbaanbegeleider het portfolio heeft doorgenomen en van de studieloopbaanbegeleider het fiat heeft gekregen om de bewijzen van de kwalificerende opdrachten aan te leveren voor de beoordeling van het examenportfolio. Wat wordt beoordeeld? • Ontwikkelingsgericht Voortgang op alle programmaonderdelen via een checklistcontrole. Ervan uitgaande dat de deelnemer volgens gedeeltelijk vaste onderdelen (gekoppeld aan vaste periodes) en gedeeltelijk uit een vrije menukeuze kan werken. De onderdelen zijn door (vak)docenten al beoordeeld. Resultaten van deze beoordelingen zijn in het portfolio opgenomen. Het gaat om de beroepsgerichte vakken, Nederlands, MVT1, MVT2, rekenen, loopbaan en burgerschap en beroepspraktijkvorming. • Kwalificerend Het examenportfolio. Betrokkenen bij de beoordeling? • Coach, leertrajectbegeleider, studieloopbaanbegeleider. • Deelnemer. • Het examenportfolio wordt beoordeeld door aantoonbaar deskundige examenportfolio assessor(en). Beoordelingsvorm? • Gesprek. • Checklist beoordeling examenportfolio. Hoe wordt het portfolio ingezet binnen het beoordelingsproces? • Het geeft uiteindelijk toegang tot de summatieve toetsing; is voorwaardelijk. • Als verzameling van bewijslast, aangeleverd door de deelnemer. Hoe wordt de beoordeling georganiseerd? • De coach heeft een gesprek dat leidt tot toegang tot summatieve toetsing. Dit verloopt via deelnemersbespreking in team (rapportenvergadering). • Na inlevering van het examenportfolio wordt dit beoordeeld door een gecertificeerde assessor. 15
n
ide
ele
beg
begeleiden Hieronder zijn aandachtspunten en vragen aangegeven die het mogelijk maken om als team het begeleidingssysteem onder de loep te nemen en met elkaar bewust keuzes te maken voor de uitwerking ervan. Wat is de relatie tussen begeleiden en het portfolio? Er zijn verschillende mogelijkheden, een paar voorbeelden. De deelnemer heeft met de studieloopbaanbegeleider het portfolio doorgenomen en aan de hand van de leerdoelen wordt zijn voortgang en ontwikkeling besproken; ontwikkelingsgericht. De deelnemer heeft van de studieloopbaanbegeleider het fiat gekregen om de bewijzen aan te leveren voor de beoordeling van het examenportfolio; gericht op de kwalificering. Van belang is dat als het portfolio de leidraad is binnen de opleiding de begeleiding duidelijk en gestructureerd moet worden opgezet.
d u o nh
i
Hoe worden deelnemers binnenschools begeleid? Door de studieloopbaanbegeleider. Hoe worden deelnemers buitenschools begeleid? Gedurende de beroepspraktijkvorming wordt door de praktijkopleider ook gebruikgemaakt van het portfolio. Welke vormen van begeleiden zijn er? Individuele studieloopbaan gesprekken.
Smar t Doe len Mijn een a doel antal is om lesse voorb t ijden n de eelde s de opdra n Zodat p atroo c ht fo ik aa nteke utloo n het begri ns te ma eind jp ho k v e e a n n . j N e mijn a de Welke instrumenten worden gebruikt bij de begeleiding? oplei meiva moet patr ding o k i o a n n n teken het s tie vo • Checklist beoordeling examenportfolio. tellen e e n l . ik me Doord en be • Formats POP en PAP. zelfve at ik antw r m z o ekerd aan d inima orden • SWOT-analyse. e doc al 5x ent. per le van vrage Binne n. s vra n4w gen s eken klep. t e l m Door wie worden deelnemers begeleid? Die ik aa tijden k ik de pa schoo spelz s de l oefe De studieloopbaanbegeleider. prakt ak m n. et ijkles sen o p Wat is het doel van de begeleiding? Een stimulerende en controlerende functie gericht op de loopbaanbegeleiding. Waar liggen de kansen van de deelnemer na afronding van de opleiding?
16
inhoud Ontwikkelingsgericht portfolio Hoe wordt het portfolio gebruikt? Om de deelnemer inzicht te geven in het eigen leerproces. Wat is doel en functie van het portfolio? • Betere coaching en begeleiding. • Ontwikkeling deelnemer zichtbaar maken. • Trotsontwikkeling bij deelnemer stimuleren. • Meten of deelnemer klaar is voor summatieve toetsing (kwalificatie). Kwalificerend portfolio (examenportfolio) Hoe wordt het portfolio gebruikt? Om aan te tonen dat de deelnemer aan alle voorwaarden heeft voldaan zodat deze in aanmerking komt voor diplomering. Wat is doel en functie van het portfolio? • Het examenportfolio bestaat uit door de deelnemer verzamelde bewijzen en beoordelingen, feedback en zelfevaluaties op beroepsproducten. • De bewijsstukken uit het examendossier dienen aan een aantal voorwaarden te voldoen om in aanmerking te komen voor beoordeling door de examenportfolio assessoren. Hoe ziet de inhoud eruit? Voor de opleidingen Mode en Handel is een format voor een portfolio ontwikkeld. Dit format met voorbeelden is in digitale vorm te vinden op de website van de Btg Handel (zie bijlage "overzicht documenten" op bladzijde 21). De opleidingen Mode en Handel kunnen deze als basis gebruiken om hun eigen portfolio in te vullen. Belangrijk is dat het portfolio regelmatig samen door deelnemer en docent (studieloopbaanbegeleider) wordt besproken. In samenspraak wordt duidelijk hoe het portfolio gebruikt gaat worden. In het portfolio wordt de volgende informatie gestructureerd weergegeven: • beschrijving beroep, kerntaken/werkprocessen/competenties en competentiematrices, • overzicht eisen rondom taal en rekenen, MVT en loopbaan en burgerschap, • CV van de deelnemer, • bewijsmaterialen en resultaten van de deelnemer, • materialen die te maken hebben met de studieloopbaan van de deelnemer, Denk aan een persoonlijk ontwikkelplan (POP), ontwikkeldoelen, gespreksverslagen, beoordelingen die inzicht geven in de ontwikkeling. • een showcase met bewijzen bedoeld voor bijvoorbeeld een sollicitatie voor de beroepspraktijkvorming, een baan, een intake bij een vervolgopleiding. 17
Invoering Op de vraag "Hoe het portfolio ingevoerd wordt?", moet eerst duidelijk zijn wie het portfolio wilt invoeren en hoe de invoering gestructureerd en succesvol kan verlopen.
wie Draagvlak is cruciaal voor het welslagen van de invoering en het gebruik van het portfolio binnen het team. Een belangrijke voorwaarde is dat het management achter de invoering van portfolio staat. Als er geen of onvoldoende steun is voor invoering en/of onvoldoende overtuiging van het nut ervan binnen het team bestaat is er weinig kans op een succesvolle invoering. Daarnaast is het van belang dat de teamleden: • één referentiekader bezitten als er gepraat wordt over een portfolio, • het eens zijn over: - doel en functie van portfolio, - dat portfolio een goed hulpmiddel is bij onderwijsontwikkeling en begeleiding. Bij de voorbereiding is het essentieel dat het gehele team juist en volledig is geïnformeerd en dat het gehele team zich betrokken en verantwoordelijk voelt.
hoe De invoering kan gestructureerd verlopen met behulp van een invoeringsplan. Leidend voor de invoering zijn de randvoorwaarden. invoeringsplan Een invoeringsplan beschrijft hoe het portfolio ingevoerd gaat worden. Welke aannames worden gehanteerd, welke doelen zijn gesteld, wie zijn de betrokkenen en wat zijn de randvoorwaarden. randvoorwaarden Leidend voor de invoering van het portfolio zijn onder andere de volgende randvoorwaarden: • strategie en betrokkenen - Termijnen/fasering. - Wie coördineert de voorbereiding en invoering, wie zijn betrokken en hoe? - Per schooljaar worden doelen gesteld die geëvalueerd worden en waarop een go/no go beslissing valt of de volgende fase ingezet wordt. • organisatorische mogelijkheden - Digitaal of niet? - Welke mensen met welke kwaliteiten en middelen hebben we? • professionalisering - Welke vaardigheden hebben de betrokkenen nodig? - Waar vinden we die? • facilitering - Welke (extra) tijd, financiële en personele middelen zijn nodig zowel in de voorbereiding als tijdens het gebruik? 18
voorbeeld invoeringsplan
Aanname Welk type portfolio wordt gebruikt door de instelling/school/ opleiding: • ontwikkelingsportfolio, • kwalificerend portfolio. Doelen (waar willen over 3 jaar zijn) • De coaching en begeleiding van de deelnemers is optimaal gestructureerd. • Ontwikkeling van de deelnemer tijdens de opleiding is voortdurend zichtbaar te maken. • De deelnemers zijn trots op hun eigen functioneren en hebben zelfvertrouwen. • We kunnen meten of de deelnemer klaar is voor summatieve toetsing (kwalificatie). • We kunnen door middel van het portfolio aantonen dat de deelnemer aan alle voorwaarden heeft voldaan om in aanmerking te komen voor diplomering. Wat is de functie van het portfolio? • Het examenportfolio bestaat uit door de deelnemer verzamelde bewijzen en beoordelingen, feedback en zelfevaluaties op beroepsproducten. • De bewijsstukken uit het examendossier dienen aan een aantal voorwaarden te voldoen om in aanmerking te komen voor beoordeling door de examenportfolio assessoren. Opbrengsten • Fase 1 - Het beoordelingsplan is volledig uitgewerkt. - Er is een eerste versie van een ontwikkelingsportfolio. • Fase 2 - De checklist examenportfolio is opgesteld. - De checklist is in gebruik. • Fase 3 - Alle doelen zijn bereikt.
19
Aan de slag Uit het voorgaande blijkt dat er nogal wat komt kijken bij de invoering en het gebruik van het portfolio in het mode- en handelsonderwijs. Echter de kern van een succesvolle invoering en gebruik is terug te brengen tot het volgende: • vertrek vanuit de visie op onderwijs en het omgaan met deelnemers, • vertrek vanuit het proces, Hoe wordt er beoordeeld en begeleid? Hoe wil men werken met de deelnemers? Wat is hierin de taak van de praktijkopleider, praktijkbegeleider, SLB-er en docent? Wat wordt verwacht van de deelnemer? • verbind doelstelling en proces met elkaar en definieer een oplossing, • ga na wat nodig is om deze oplossing te bereiken, Welke mensen, welke kennis, welke inzichten, welke middelen? Verbind dit met elkaar. • bepaal hoe een portfolio daarin past, • bepaal hoe het portfolio eruit moet zien en welke meerwaarde het heeft, • organiseer de randvoorwaarden. Ook hier blijkt weer dat portfolio geen doel op zich is maar een middel om iets anders te bereiken!
20
Bijlagen overzicht documenten en instrumenten Bron: www.btghandel.nl Portfolio in Mode- en Handelsopleidingen • Voorbereiding, invoering en gebruik van een portfolio • Invoering portfolio • Format portfolio • Docentenhandleiding • Voorbeelden portfolio’s: - Specialist Mode Maatkleding - Allround Mode Maatkleding - Medewerker Mode Maatkleding en Styling (niveau3/4) - Medewerker Mode Maatkleding (niveau2) • Instrumenten t.b.v. de ontwikkeling en loopbaan van de deelnemer • Voorbeeld beoordelingsformulier competentieontwikkeling • POP – formulier • Verantwoording POP • SLB - Gespreksformulier • SMART methodiek • STARR begeleider • STARR deelnemer • Persoonlijke SWOT – analyse • Overige instrumenten en informatie • SLB-er Taken en competenties • CEF – kader taalunie
21
vragen rondom portfolio - in - zicht visie & kaders
inhoud
beoordelen
portfolio
begeleiden
randvoorwaarden
© Medemogelijk beoordelen • Wie wordt beoordeeld? • Waarom wordt beoordeeld? • Wanneer wordt beoordeeld? • Wat wordt beoordeeld? • Wie zijn de betrokkenen bij het beoordelen? • Welke beoordelingsvormen worden gebruikt? • Hoe wordt het portfolio ingezet binnen het beoordelingsproces? • Hoe wordt de beoordeling georganiseerd? begeleiden • Wat is de relatie tussen begeleiden en het portfolio? • Hoe worden deelnemers binnenschools begeleid? • Hoe worden deelnemers buitenschools begeleid? • Welke vormen van begeleiden zijn er? • Wat is het doel van de begeleiding? • Welke instrumenten worden gebruikt bij de begeleiding? • Door wie worden deelnemers begeleid?
22
portfolio • Hoe wordt het portfolio gebruikt? • Wat is doel en functie van het portfolio? • Wat heeft de instelling geformuleerd als goed gebruik van een portfolio? • Welke portfolio’s worden gebruikt? • Wat betekent het portfolio voor de deelnemer? kaders • Wat zijn de kaders waarbinnen portfolio gebruik plaats dient te vinden? (wettelijk/ROC Breed/team/geen) randvoorwaarden (materiaal, digitaal) Hieronder is een aantal vragen opgenomen om te komen tot een goede invoering en gebruik van het portfolio. • Hoe verhoudt zich het portfolio met het curriculum (inclusief praktijkleren); wat is er nog nodig en hoe wordt dit goed met elkaar verbonden? Houdt verhoudt zich het portfolio met de beoordelingssystematiek: wat is er nog nodig en hoe wordt dit goed met elkaar verbonden? • Hoe verhoudt zich het portfolio met de begeleidingssystematiek; wat is er nog nodig en hoe wordt dit goed met elkaar verbonden? Welke faciliteiten zijn nodig om te komen tot een goede invoering en een goed gebruik van het portfolio? • Wat is nodig met betrekking tot de professionalisering van de gebruikers? (docenten en deelnemers)? • Wat is er nodig aan samenwerking in het team/de teams? inhoud • Wat is de inhoud van het portfolio? Denk hierbij aan producten, niet gestandaardiseerde evaluaties, beschouwingen.
23
met dank aan Voor de illustraties dank aan: • Deelnemers van het Albeda College - Opleidingen Mode/Maatkleding • Pepavana - www.pepavana.nl • M & S mode Nederland -www.msmode.nl • P & C Dam, Amsterdam – www.peek-cloppenburg.nl
bronnen • Driessen, E e.a. (2002) Portfolio’s, Groningen, Wolters Noordhoff • Tartwijk, J e.a. (2003) Handboek werken met een elektronisch portfolio, Groningen, Wolters Noordhoff • Presentatie Robert-Jan Simons (2004) over impliciet leren • Materiaal uit studenthandleiding, motieven • Materiaal uit begeleidershandleiding, motieven • DU projectteam Portfolio implementatie (2005) • Mevan Kaluarachchi - www.mevankaluarachchi.com 24
