compass GEVRAAGD: CREATIEVELINGEN KROATIË Op weg naar PRIVACYVALKUILEN

compass 02 2008 Een klare kijk op zaken atradius.be

PRIVACYVALKUILEN HOE PERSOONLIJK ZIJN PERSOONSGEGEVENS?

KROATIË Op weg naar EU-lidmaatschap

Oplichters in de smiezen Zo spot je frauders

INNOVATIE IN GOEDE BANEN GEVRAAGD: CREATIEVELINGEN

 _ Editoriaal

door michel beke

Atradius staat samen met u in het hart van de huidige turbulenties die vandaag onze economie doorkruisen, onder impact van de financiële crisis. We stellen vast dat het aantal faillissementen in de VSA, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Spanje gevoelig toenemen. Ook België ontspringt de dans niet en kent een stijging van meer dan 20% in vergelijking met de maanden juni, juli en augustus van vorig jaar. September kende een “all time high”. Voorspellingen maken voor de volgende maanden is niet evident. In dit moeilijke klimaat zijn we er echter van overtuigd dat uw kredietverzekering een sleutelrol speelt om uw marges en uw rentabiliteit te beschermen, uw toegangsmogelijkheden tot financiering te verbeteren en de geloofwaardigheid en waarde van uw onderneming te onderlijnen naar uw partners toe. Meer dan ooit staan we aan uw zijde en werken we met u samen om die maatregelen te nemen die u helpen om deze moeilijke periode door te komen. De beslissingen die we vandaag nemen zijn nodig om morgen, wanneer de crisis voorbij zal zijn, de opportuniteiten te kunnen grijpen die zich ongetwijfeld zullen aanbieden. Ons volledige team staat klaar om naar u te luisteren en u te helpen waar mogelijk. Ik wens u veel leesplezier. Michel Beke Country Coordinator België/Luxemburg

‘De wereldeconomie in crisis!’

3 _ INHOUD

10 _ HorizonTEN PRIVACYVALKUILEN

14 _ UITMUNTENDHEID petrotechnics

HOE PERSOONLIJK ZIJN PERSOONS­GEGEVENS

GROEISTRATEGIE IN DE PRIJZEN EN AAN HET JUISTE TEMPO GROEIEN IN DE OLIE- EN GASINDUSTRIE

WAT ALS BEDRIJVEN ZICH NIET AAN DE (PRIVACY)REGELS HOUDEN

6 _ HORIZONTEN INNOVATIE IN GOEDE BANEN

GEVRAAGD: CREATIEVELINGEN INNOVATIE IS VOORAL EEN PROCES VAN LANGE ADEM

02 _ EDITORIaAl NIEUWSFLITS 04 _ INTERNATIONAAL HORIZONTEN 12 _ OPLICHTERS IN DE SMIEZEN UITMUNTENDHEID 16 _ BELGIË

COMPASS 02 _ 08

TRENDS 22 _ BELGIË 24 _ WERELDNIEUWS 26 _ Hoezo, risico? VERA BOHLe 27 _ BRONNEN IMPRESSUM

18 _ TRENDS KROATIË

OP WEG NAAR EU-LIDMAATSCHAP HET COMMUNISME VOORBIJ

 _ NIEUWSFLITS internationaal

“FED ZET ALLES OP ALLES OM DE STABILITEIT OP DE FINANCIËLE MARKTEN TE HERSTELLEN ” ben bernanke Twee Amerikaanse banken gingen deze zomer overkop, een teken aan de wand dat het niet goed gaat met de financiële sector. De Amerikaanse toezichthouder FDIC waarschuwt dat nog 90 andere banken in nauwe schoentjes zitten. Ben Bernanke, voorzitter van de Federal Reserve (“de Fed”), bevestigde in zijn speech voor de Amerikaanse senaat dat de stabilisering van de financiële markten de hoogste prioriteit geniet. De knelpunten die het eerst moeten worden aangepakt, zijn de hoge inflatie, de toenemende energieprijzen en de aanhoudende malaise op de vastgoedmarkt. Een neveneffect van de crisis: landen gaan zich meer op zichzelf terugplooien en de interesse in internationale handel neemt af.



www.federalreserve.gov MARKTCRISIS

VASTGOEDBEL UITEENGESPAT De financiële crisis sleurde in Amerika ook de vastgoedsector en de bouwnijverheid mee de dieperik in. Het koopwoningaanbod neemt toe, terwijl de vraag verder afneemt. Midden 2008 was het aantal bouwvergunningen en nieuwbouwwoningen al 30% gezakt ten opzichte van vorig jaar. Ook Europa ontsnapt niet aan deze crisis. Vooral de Spaanse, Ierse en Britse markten, met speculatiebooms en snelle kredieten - net zoals in de US - krijgen het hard te verduren. Tot nu toe lijken Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, Nederland en België gespaard te blijven.



www.atradius.be

OPKOMENDE MARKTEN

VEELBELOVEND OF RISKANT? Atradius publiceert in samenwerking met de Economist Intelligence Unit een nieuwe reeks rapporten over de kansen en gevaren van de handel met nieuwe, opkomende markten. Deze rapporten, die steunen op gedegen onderzoek en de ervaring van bedrijven, brengen de mogelijkheden en valkuilen voor uitvoerders en investeerders nauwkeurig in kaart. “Veelbelovend of riskant? De lokroep van de opkomende markten” is het eerste rapport in de rij. Het rapport over Zuidoost-Azië is rond en de andere regio’s worden in de nabije toekomst belicht. De rapporten kunnen gratis worden gedownload.

www.atradius.be

Promise or peril? Veelbelovend of riskant? lure of the emerging markets DeThe lokroep van de opkomende markten

KREDIETCRISIS

EINDE NOG NIET IN ZICHT Ook tijdens de tweede helft van 2008 en in 2009 wordt niet meteen een opklaring van het economische klimaat verwacht. Integendeel zelfs, want de krappe kredieten en het toenemende aantal wanbetalers zouden resulteren in een tragere groei en meer falingen, zo blijkt uit een nieuwe peiling van Atradius. Deze “Credit Crisis Survey”, die in Amerika onder meer wordt gesponsord door de Credit Research Foundation, peilde naar de mening van 2.500 leidinggevenden in 14 landen. De resultaten geven aan dat het ergste nog moet komen. Tot nu toe ondervond 36% van de respondenten zelf de gevolgen van de kredietcrisis. Zo’n 65% van de respondenten verwacht dat de crisis nog meer banken de kop zal kosten. Het is op zijn minst verrassend dat, als antwoord op het veranderende bedrijfsklimaat, slechts 38% van de ondernemingen hun kredietbeleid bijsturen.

WIE ONDERVINDT DE GEVOLGEN VAN DE CRISIS, WAAR EN HOE ERG? Percentage van bedrijven die de gevolgen van de kredietcrisis aan den lijve ondervinden Verenigde Staten (n=281) 68% Italië (n=199) 58% Verenigd Koninkrijk (n=203) 46% Spanje (n=185) 44% België (n=182) 29% Denemarken (n=146) 28% Frankrijk (n=189) 25% Duitsland (n=199) 25% Zwitserland (n=114) 22% Nederland (n=195) 21% Zweden (n=140) 7%

www.atradius.be

Steekproef: Alle ondernemingen

INTERNATIONALE HANDEL

ROND DE TAFEL Atradius lanceerde een nieuwe reeks over de mogelijkheden en uitdagingen van de internationale handel vandaag. Het eerste nummer van GlobalTrade gaat dieper in op de talmende Dohaonderhandelingen. Het nummer besluit dat de wereldhandel vooral lijdt onder de verschillende, omslachtige nationale regelgevingen, die de handel aan banden leggen. Het tweede nummer staat stil bij de duurdere natuurlijke hulpbronnen en gaat na hoe lang de huidige inflatie nog zal aanhouden.



www.atradius.be

CHINA

GEMISTE KANSEN Multinationals moeten de toenemende kosten in China counteren door hun eigen best practices ook daar toe te passen, zo stelt een nieuw rapport van adviesbureau Booz Allen Hamilton. Het rapport, getiteld “China’s Shifting Competitive Equation”, geeft aan dat, hoewel bedrijven investeren in fabrieken waar goedkope arbeiders uitvoerproducten maken ofwel in een verkoopen distributieapparaat dat de Chinese binnenlandse markt moet targeten, minder dan de helft beide strategieën effectief combineert.

www.boozallen.com/publications/article/39494592

COMPASS 02 _ 08

6 _ HORIZONTEN Innovatie IN GOEDE BANEN

VERLICHTE GEESTEN

door AVIVA Freudmann en Thomas Escritt

INNOVATIE IS NIET LANGER EEN ZAAK VAN FANTASTEN MET EEN GENIAAL IDEE, maar heeft alles te maken met het geduldig cultiveren van de creativiteit van iedere werknemer.

In de jaren 1970 kreeg de Brit Sir James Dyson een goddelijke ingeving. Hij stelde vast dat de zuigkracht van zijn stofzuiger afnam naarmate de filter meer en meer verstopt raakte. Waarom geen scheidingstechniek toepassen die komaf maakt met filter én stofzak en waarbij het stof wordt verzameld daar waar het geen kwaad kan? Simpel en tegelijk briljant. Sir James ging aan de slag en ontwierp zo’n toestel, maar de Britse producenten – die grof geld verdienden met de verkoop van vervangzakken – zagen geen brood in zijn uitvinding. Sir James bracht zijn troetelkind dan maar zelf op de markt en werd op slag multimiljonair. Zijn innovatie werd wereldwijd dé standaard. Tegen 2005 was de stofzuiger van Dyson in de VS een onovertroffen verkoopkanon geworden. Het verhaal van Sir James is een voorbeeld voor bedrijven, maar niet zoals je zou denken. Uiteraard is het mogelijk voor een visionair met een radicaal idee om steenrijk te worden. Zo zijn er legio voorbeelden, van Henry Fords eerste “paardloze rijtuig” tot computerwizards Steve Jobs en Steve Wozniak die hun eerste personal computer in Jobs garage bouwden. Het verhaal achter deze successtory’s is echter minstens even belangrijk: de meeste bedrijven zien innovatie als het systematisch stimuleren en prikkelen van nieuwe ideeën op alle bedrijfsniveaus, eerder dan het in de watten leggen van één enkele ideeënmaker. Innovatie komt bovendien meestal geleidelijk tot stand, waarbij telkens efficiëntere manieren worden gevonden of nieuwe functies aan bestaande producten en diensten worden toegevoegd, eerder dan het bedenken van technologieën die het bedrijfslandschap eensklaps revolutionair veranderen. Het Britse adviesbureau Innovation Process Management verwoordt het kanaliseren van creatieve ideeën als volgt: “Innovatie draait niet alleen om goede ideeën,” zo stelt Managing Director Steve Heron. “Het zit hem vooral in het beheren van die nieuwe ideeën, het verbeteren van gevestigde ideeën en het begrijpen van en vooruitlopen op markttrends en technologische ontwikkelingen.” Steeds meer bedrijven haken hierop in en laten COMPASS 02 _ 08

het denkwerk niet langer uitsluitend over aan hun O&O-afdeling of een fantast met een geniaal idee, maar laten de creativiteit in eigen rangen opborrelen. Een eerste hulpmiddel daartoe zijn systemen waarbij de ideeën van werknemers worden erkend en beloond. Een tweede manier is om de muren tussen de verschillende afdelingen naar beneden te halen en interactie tussen de verschillende functies aan te moedigen, zoals tussen marketing en technologie. Daarnaast wordt innovatie steevast naar voren geschoven als een van de “kernwaarden”van het bedrijf en worden de nodige middelen – ruimte, tijd en geld – vrijgemaakt om een kiemend idee te laten uitgroeien tot een rendabel innoverend product. Vernieuwende bedrijven, die een kweekvijver zijn voor fantastische en creatieve ideeën, houden er sowieso rekening mee dat sommige avonturen met een sisser aflopen. Dit zou ondernemingen echter niet mogen afschrikken vermits een innovatiecultuur meer winst dan verlies oplevert, zo benadrukken Joe Tidd, John Bessant en Keith Pavitt in hun casestudy van 3M, een Amerikaanse multinational die

steeds vernieuwend uit de hoek weet te komen. Bedrijven moeten aanvaarden dat innovatie nu eenmaal verloopt via vallen en weer opstaan, zo stellen ze. Ze voegen er nog aan toe dat geduld altijd loont: “Kaskrakers zoals de ‘post-it notes’ en ‘Scotchgard’ werden niet van de ene dag op de andere een succes. Het duurde twee tot drie jaar om deze ideeën te laten rijpen en bij te sturen, voor ze op de markt werden gegooid.” Vruchten plukken In bedrijven die systematisch een creatieve ideeënstroom in de hand werken, blijven de positieve resultaten dan ook niet uit. Wetenschappelijk onderzoek en peilingen van de sector zelf tonen aan dat er een duidelijke correlatie bestaat tussen creativiteit en winst. Ook de jaarlijkse opvolging van ideeën van werknemers door het Deutsches Institut für Betriebswirtschaft (DIB, het Duitse Instituut voor Bedrijfseconomie) wijst op een oorzakelijk verband. In 2006 produceerden 315 Duitse bedrijven en overheidsagentschappen, met samen 2 miljoen werknemers, maar liefst 1,3 miljoen optimaliseringsideeën, goed voor een

INNOVATIEREMMERS Naast beperkte middelen zijn het vooral menselijke factoren die een rem zetten op bedrijfsinnovatie. De voornaamste factoren zijn: > > > > > > > > > > >

werknemers die niet buiten het kader denken angst voor mislukking beloning weegt niet op tegen risico managers willen hun beste medewerkers niet afstaan rigide (bureaucratische) werkwijze afwijzende houding («geen uitvinding van ons») gebrekkige communicatie niet willen afstappen van een bewezen succesformule te veel aandacht voor het technische aspect/te weinig aandacht voor klant “business-as-usual” mentaliteit, eerder dan zin voor innovatie Kortetermijndenken – enkel oog voor onmiddellijk rendement

Bron: Open University Business School, UK

8 _ HORIZONTEN Innovatie IN GOEDE BANEN

IDEEËNGOED en ze uiteindelijk de das omdoet,” benadrukt Gaydon.

Optimalisatie-ideeën van werknemers, 2002-2006 2002

2003

2004

2005

2006

Aantal respondenten*

373

359

365

306

Werknemers (in miljoen)

2.5

2.3

2.2

2.0

2.0

54.1

54.7

55.9

63.5

63.5

Ideeën per 100 werknemers

315

1,357

1,233

1,226

1,295

1,267

Beloningstotaal (miljoen EUR)

164

153

151

159

163

Gemiddelde beloning (EUR)

206

204

205

199

183

Recordbeloning (duizend EUR)

258

228

332

195

440

1,178

1,159

1,204

1,589

1,479

Totaal aantal ideeën (in duizendtallen)

Besparing tijdens eerste jaar dankzij ideeën van werknemers (miljoen EUR)

* De steekproef omvat zowel bedrijven als overheidsagentschappen; cijfers enkel voor Duitsland. Bron: DIB (Duits Instituut voor Bedrijfseconomie), 2007

besparing van niet minder dan 1,48 miljard euro. De grootste ideeënfabriek was Deutsche Post, dat nog niet zo lang geleden in handen was van de overheid. De ideeënbus barstte er met 210.588 inzendingen in 2006 zowat uit haar voegen en leverde het bedrijf een winst van 271,4 miljoen euro op. Werken in een ideeënfabriek is ook voor werknemers een plus. Personeelsleden van de bevraagde organisaties die met een slim idee op de proppen kwamen, streken samen ruim 163 miljoen euro aan beloningen op. De meeste ideeën waren huis-, tuin- en keukenmiddeltjes die een bescheiden winst opleverden. Sommige suggesties bleken echter heuse goudmijntjes te zijn, met een recordbeloning van 440.000 euro voor de bedenkers. De voorbije jaren nam het aantal bijdragen van werknemers gestaag toe. In de peiling van het DIB klom het gemiddelde aantal ideeën per 100 werknemers van 54,1 in 2002 naar 63,5 in 2006. De resultaten verschilden aanzienlijk van sector tot sector. De meest productieve sectoren waren de rubberindustrie (209 ideeën per 100 werknemers) en de sector van de huishoudapparaten (161 ideeën per 100 werknemers). De meeste ideeën mikten op de preventie van schade en ongevallen, het verminderen van risico’s en het opdrijven van

productfunctionaliteit. .Voorsprong op de concurrentie Voor sommige bedrijven, en dan vooral op markten waar de concurrentiestrijd in alle hevigheid woedt, kunnen slimme optimalisaties werkelijk het verschil maken. Het Britse Pace Micro Technology, met hoofdkwartier in West Yorkshire, is hiervan een schoolvoorbeeld. Deze middelgrote producent van settopboxen voor betaaltelevisie wilde de functionaliteit van zijn boxen opvijzelen evenwel zonder toename in grootte of kost. Het technische team bleef met deze uitdaging worstelen tot een van de ingenieurs van een ander productteam met een oplossing op de proppen kwam: hij paste een technologie die door zijn eigen team werd gebruikt zodanig aan dat deze ook met succes op de settopboxen kon worden toegepast. De software werd gecomprimeerd tot het formaat van een bestaande box met een beperkte geheugencapaciteit. De sleutel tot succes was om “de ingenieur die het probleem vroeger al had opgelost een paar weken met het projectteam te laten meedraaien”, aldus Neil Gaydon, CEO van Pace. De onderneming streeft ernaar hiërarchische en andere muren binnen de organisatie weg te werken, zodat ideeën vrij kunnen circuleren. “Eén waarheid als een koe is dat bureaucratie bedrijven vleugellam maakt

Een vlakke hiërarchie De directie van Budapest Bank, een dochteronderneming van het Amerikaanse General Electric, heeft de boodschap alvast begrepen. De bank stelde taskforces samen die zich buigen over de vraag hoe de onderneming het beste komaf maakt met niet-rendabele leningen. Het doel van deze “stroomlijningsteams” , zoals ze al gauw werden genoemd, “was om ervaringsdeskundigen en management samen rond de tafel te brengen”, aldus Laszlo Gyorgyi, die de hervorming moet doorvoeren. “Gaandeweg kwamen er een paar goede ideeën bovendrijven.” Sommige van die ideeën reikten niet meteen een oplossing aan voor het probleem van onrendabele leningen, maar waren niettemin voordelig voor de bank. Zo stelde een van de teams voor om de servicelijnen te gebruiken voor de kruisverkoop van verschillende producten. Dit idee werd naar de praktijk vertaald, met als resultaat “een verhoogde uitgifte van spaar-, verzekerings-, hypotheekproducten en collectieve beleggingsfondsen”, zo bevestigt Gyorgyi. Sommige ondernemingen ontwikkelen zelfs speciale software die door alle werknemers kan worden gebruikt om ideeën uit te wisselen, als aanvulling op persoonlijke contacten. Een mooi voorbeeld is de Amerikaanse farmagigant Bristol-Myers Squibb (BMS). Deze farmareus implementeerde een peerreviewsysteem waarbij werknemers via het intranet ideeën kunnen lanceren en waarbij de beste ideeën sneller naar de top doorsijpelen. Via deze software filteren en boordelen de werknemers van BMS suggesties van hun collega’s. Tegelijk kunnen de bedenkers via het peerreviewproces op de voet volgen hoe hun geesteskind wordt onthaald. Via een online platform kunnen werknemers de suggesties van collega’s inkijken en daarop voortborduren. Sommige van die ideeën bleken alvast een schot in de roos te zijn. Zo lanceerde een werknemer bijvoorbeeld het idee om een diabetestester op de markt te brengen, die niet alleen een

CREATIVITEIT IN DE WATTEN Met de juiste steun en beloning belanden goede ideeën niet langer in de prullenmand. bestseller bleek, maar die aansluitend ook de verkoop van een diabetesgeneesmiddel opdreef. Dit succes onderving deels het probleem van de aflopende patenten op sommige van de diabetesgeneesmiddelen van de onderneming, aldus innovatiemanager Marsha McArthur.

Ideeënbus Hoewel een dergelijke gestructureerde interactie tussen collega’s via gedeelde software prima werkt voor een hightechonderneming als BMS, zijn andere bedrijven beter af met een informele aanpak. De Hongaarse olie- en gasreus MOL verkiest een hightouch boven een hightech aanpak, aldus Robert Toth, hoofd van de afdeling Strategic Human Resourcing. “We gebruiken daarvoor een eenvoudig commentaarsysteem binnen de downstream (detailhandel) afdeling,” zo verduidelijkt Toth. “Zo kunnen arbeiders en supervisors dagelijks nieuwe suggesties en commentaren invoeren.” De resultaten zijn ronduit positief, voegt hij er nog aan toe. Zo vonden enkele tankwagenbestuurders dat de planning voor de levering van ruwe olie naar de raffinaderijen gaten vertoonde. De planning werd aangepast en het probleem was van de baan. “Dit probleem kon enkel door de bestuurders worden opgespoord,” benadrukt Toth. Een betere routeplanning is niet meteen een idee dat een bedrijf halsoverkop naar de top katapulteert. Een opeenstapeling van dergelijke ideeën kan echter wel een belangrijke besparing opleveren, plus de reputatie van de onderneming kracht bijzetten. Het geheim van het succes van creatieve bedrijven zit hem in het feit dat ze voortdurend streven naar meer en vooral beter – een kolfje naar de hand van Sir James Dyson en zijn stofzuiger.

COMPASS 02 _ 08

10 _ HORIZONTEN Privacyvalkuilen

NIET VOOR PUBLICATIE

door Arianna Franklin

De Europese wet op de bescherming van persoonsgegevens, al tien jaar een feit, is voor de meeste bedrijven een nobele onbekende. De gevolgen zijn nochtans niet van de poes.

Waarom het zo belangrijk is om privégegevens privé te houden, ondervond TJX Companies Inc., eigenaar van Amerikaanse kledingketens T.J. Maxx en Marshalls, aan den lijve. In 2006 slaagden hackers erin niet-versleutelde aankoopgegevens van klanten te kraken, waaronder een slordige 100 miljoen kredieten debetkaartnummers. Naar verluidt hadden de dieven daarvoor enkel een laptop en een antenne nodig. Toen de gegevensdiefstal werd opgemerkt, sleepten misnoegde klanten het bedrijf voor de rechter – een rechtszaak die nog steeds aansleept en die de onderneming al honderden miljoenen dollars kostte. Is het louter een symptoom van de lakse houding van Amerikanen t.a.v. de privacy van anderen – iets waar Europeanen toch wat omzichtiger mee omspringen? Toch niet. Ook heel wat Europese ondernemingen zijn regelmatig het slachtoffer van gegevensdiefstal, ondanks de Europese Privacyrichtlijn die sinds 1998 in voege is en die strenge normen hanteert voor de bescherming van de persoonsgegevens van werknemers en klanten. Vaak worden dergelijke diefstallen in de hand gewerkt door het feit dat bedrijven zich niet bewust zijn van hun verplichtingen. Uit een recent verslag van het Britse Information Commissioner’s Office bijvoorbeeld blijkt dat slechts 18% van de ondernemingen zich ervan bewust zijn dat particulieren het recht hebben om onjuiste gegevens te laten verbeteren en nauwelijks 14% weet dat particulieren de verwerking van persoonsgegevens mogen verhinderen indien deze verwerking schade of ongemak met zich zou meebrengen. Het Kanaal over Een van de meest spectaculaire datadebacles dateert van vorig jaar november, toen de Britse belastingadministratie compact discs kwijtspeelde met persoonlijke informatie over 25 miljoen kinderbijslaggerechtigden. De cd‘s werden nietaangetekend via een koerier verzonden, maar raakten nooit op hun bestemming. In januari verloor Marks & Spencer de pensioengegevens van 26.000 werknemers toen een laptop van een externe aannemer werd gestolen. Vorig jaar kregen Orange en NatWest felle kritiek te slikken COMPASS 02 _ 08

van de Britse Information Commissioner omwille van veiligheids- en privacylekken. Het dubbele probleem van een lakse beveiliging en onwetendheid stelt zich in heel Europa, benadrukt David Smith, plaatsvervangend commissaris bij het Britse Information Commissioner’s Office (ICO). Hij voegt er meteen aan toe dat hij “ervan uitgaat dat het bewustzijn omtrent privacywetten in Groot-Brittannië groter is dan in de meeste andere landen.” In Frankrijk halen lekken in de beveiliging van persoonlijke gegevens regelmatig het nieuws. CNIL, het Franse agentschap voor gegevensbescherming, lapte Tyco Healthcare France onlangs een boete van 30.000 EUR aan de broek omwille van een gebrekkige bescherming van werknemersgegevens. Het CNIL schat dat het aantal dossiers tussen 2003 en 2007 met 570% is toegenomen. Van midden 2006 tot midden 2007 legde het 16 boetes op, goed voor een totaal van 168.000 EUR. Overtreders bestraffen Spanje is wat privacy betreft duidelijk een van de strengere landen in Europa, met recordboetes voor het niet naleven van de beveiligingsvereisten. De Spaanse overheid smeerde de producenten van de Spaanse versie van het televisieprogramma

“Big Brother” een fikse boete aan omdat ze persoonsgegevens over de deelnemers aan het programma onvoldoende zouden hebben beveiligd tegen hackers. Vooral KMO‘s lijken de privacyregels aan hun laars te lappen. Vaak zijn ze zich ofwel niet bewust van hun verplichtingen, ofwel negeren ze de regels bewust en hopen ze op een goede afloop. Uit de peiling van het Britse ICO blijkt dat iets meer dan de helft (57%) van de KMO’s zich bewust zijn van hun plicht tot geheimhouding van persoonsgegevens, tegenover 64% van alle bedrijven samen. Slechts 25% van de KMO’s waren op de hoogte van het feit dat persoonsgegevens eerlijk en volgens de regels van de wet moeten worden behandeld. Sommige veiligheidsproblemen stellen zich nadrukkelijker in kleine bedrijven dan in grote, aldus Smith van het ICO. Dergelijke problemen doen zich voor wanneer een vennootschap wordt ontbonden bijvoorbeeld, en een van de partners aan de haal gaat met de marketingdatabase. Een nog groter probleem is echter onachtzaamheid. “In kleinere bedrijven wordt vaak verondersteld dat alles wel zal loslopen,” aldus Smith. “Wanneer een bedrijf slechts drie of vier medewerkers telt, wordt er al gauw aangenomen ‘dat iedereen weet wat hij doet’. Daardoor wordt er vaak niet verder nagedacht over de eigenlijke risico‘s.”

Fiasco’s voorkomen Top 10 van privacyblunders in KMO’s, samengesteld door www.bytestart.co.uk, een portaalsite voor kleine bedrijven: 1. De hele zaak in de doofpot stoppen 2. Niet nagaan of er een aangifte van gegevensbeveiliging moet worden ingediend 3. Geen opleiding voor medewerkers m.b.t. gegevensbescherming 4. Medewerkers zijn niet op de hoogte van de manier waarop hun persoonsgegevens worden gebruikt 5. Een te lang, ingewikkeld en onduidelijk privacybeleid 6. Geen duidelijke beschrijving van de marketingdoeleinden van de verzamelde gegevens 7. Ontoereikende beveiligingsmaatregelen 8. Niet inwilligen van verzoek om eigen gegevens in te zien 9. Gegevensbescherming niet opnemen in overeenkomsten met onderaannemers: wie mag persoonsgegevens inkijken, … 10. Denken dat het hen niet zal overkomen Bron: http://www.bytestart.co.uk

12 _ AAN DE HORIZON Oplichters in de smiezen

Verkoper, kijk uit Verkopers krijgen regelmatig te maken met zogezegde kopers die hun bestelling in ontvangst nemen en vervolgens met de noorderzon vertrekken. Zo herken je afzetters meteen.

Wanneer een Duits adviesbureau plots tonnen varkensvlees bestelt bij een vleesgroothandel in Nederland, kan je redelijkerwijs vermoeden dat het zaakje niet helemaal koosjer is. En dat is precies wat er gebeurde. “Waarvoor zou een adviesbureau nu zoveel vlees nodig hebben?” vroeg Christoph Paffhausen, coördinator fraudepreventie bij Atradius in Keulen, zich terecht af. “Gelukkig ging de deal niet door en werden de bestuurders van het adviesbureau aangehouden.” Hoewel dit verhaal goed afloopt, gaat het

door Aileen Feldman ook vaak mis. Verliezen uit de verkoop aan oneerlijke kopers kunnen al gauw oplopen tot 10 miljoen EUR per jaar voor Atradius en zijn verzekerde klanten, waarschuwt Johannes Larsen, manager vorderingen en bijzondere risico’s bij Atradius in Denemarken. Atradius en zijn verzekerde klanten zijn echter niet de enigen. In Groot-Brittannië bijvoorbeeld behandelde het gerecht in 2007 voor meer dan £1 miljard aan fraudezaken allerhande – volgens de Fraudebarometer van KPMG Forensic een absoluut record in 12 jaar. Door de economische vertraging naar aanleiding van

de credit crunch zou het probleem volgens KPMG in 2008 zich nog scherper aftekenen. Bedrijven krijgen steeds vaker te maken met oplichterij, aldus Olive Dobson, fraudepreventieadviseur van Atradius in Cardiff, Wales. Ze verwijst daarbij naar studies waaruit blijkt dat koopfraude met 20% per jaar zou toenemen wanneer geen tegenmaatregelen worden getroffen. Belangrijkste knelpunt is dat de identiteit van de oplichters onbekend blijft, zodat ze gemakkelijk kunnen verdwijnen en hun handeltje elders opzetten. “Het is eigenlijk vechten tegen de

DE PINEUT De sectoren die het vaakst het slachtoffer worden van louche kopers handelen meestal in producten die snel en zonder poespas kunnen worden aangekocht en doorverkocht - huis-, tuin- en keukenartikelen als het ware. Zuivel, vis, textiel, groenten en fruit beantwoorden aan deze criteria. Zware machines of geavanceerde elektronica zijn daarentegen moeilijker aan te kopen en te verkopen; bovendien is de levertijd ook langer.

bierkaai,” aldus Larsen. “Voor iedere nieuwe maatregel bedenken ze wel een nieuwe list.” Wie zijn ze? Hoewel er geen centrale databases over koopfraude, geen formele kanalen voor gegevensuitwisseling tussen kredietverzekeraars voorhanden zijn en valse kopers niet meteen worden gekenmerkt door een “typisch” profiel, kunnen we toch gedragspatronen onderscheiden die kunnen wijzen op oplichterij. Hoe gaat een oplichter meestal te werk? Hij koopt een slapend bedrijf, benoemt een stroman en begint zo snel als hij kan zoveel mogelijk te kopen, waarna hij verdwijnt en de goederen op de zwarte markt verkoopt. Zelfs tijdens deze korte contactperiode met de verkoper kan een bedrieglijke koper zich echter verraden: > De koper dringt aan op een verzekering voor de leverancier en lijkt precies te weten hoe het kredietverzekeringsproces in zijn werk gaat. > De koper is niet vertrouwd met de goederen die hij koopt en vraagt niet naar de kwaliteit en

COMPASS 02 _ 08

prijs. > De koper is niet vertrouwd met zijn eigen bedrijf. “Ik kreeg een telefoontje van een dame in Italië die het antwoord op simpele vragen - wie staat aan het hoofd van het bedrijf? telkens moest vragen aan een man die bij haar stond,” herinnert Larsen zich. “Ze was uiterst charmant; ze vroeg zelfs of ze me ‘Don Giovanni’ mocht noemen. Daarom: ‘Kijk uit met welbespraakte Italiaans dames.’” > De koper wijzigt op het laatste nippertje het leveringsadres, of geeft een leveringsadres dat niet overeenstemt met het adres van de onderneming. Sommige oplichters gaan zelfs zo ver dat ze de naam en identiteit van een legitiem bedrijf overnemen en zogezegd een adreswijziging doorgeven zodat de leveranciers het verkeerde leveringsadres in hun systeem invoeren. > De koper geeft een onbestaand of onwaarschijnlijk leveringsadres op, of biedt aan om de goederen zelf af te halen. Eén computerleverancier doorzag deze list niet en leverde zijn producten aan een zwendelaar die een vals adres in Groot-Brittannië opgaf. “De computers werden afgeleverd op een stoep in Leeds,” weet Larsen. “De besteller kreeg de koper zelfs niet te zien.” > De koper geeft een telefoonnummer op waarop niemand antwoordt, of geeft alleen een gsm-nummer. > De koper probeert producten te kopen die niets te maken hebben met zijn activiteitensector, zoals het adviesbureau dat tonnen vers vlees bestelde. > Het bedrijf van de koper wordt geleid door mensen wier identiteit niet kan worden gecontroleerd, of van wie het erg onwaarschijnlijk is dat ze aan het hoofd van een bedrijf zouden staan. Larsen herinnert zich een koper die een Griekse herder tot zaakvoerder had benoemd en een Italiaanse koper met een 80-jarige gepensioneerde als zaakvoerder. Eén verdediging die de verkoper kan inbouwen is om zijn computersysteem zo te programmeren dat grote volumes, veel bestellingen kort na elkaar of sectorvreemde bestellingen worden gesignaleerd. Een ander verdedigingsmechanisme is om alleen paswoordbeveiligde online adreswijzigingen te aanvaarden en deze te checken met de bedrijven in kwestie. Zelfs deze strategieën zijn echter niet waterdicht; computers kunnen niet alles. “Mijn advies? Blijf bij de pinken en gebruik je gezond verstand,” aldus Paffhausen. “En wanneer verkopers verdacht gedrag opmerken, moeten ze ons zo snel mogelijk verwittigen.”

14 _ UITMUNTENDHEID PETROTECHNICS

door robin cobb

Tegen alle verwachtingen in In 1989 nam Phil Murray een nieuwe hypotheek op zijn huis om een piepklein bedrijfje op te starten dat gespecialiseerde computerondersteunde diensten verleent aan de olie- en gasindustrie. Deze gewaagde start en de daarop volgende dramatische groei leverden hem en zijn collega’s al gauw een reputatie van “risicojunkies” op, die graag op het scherp van de snede zakendoen. “Eigenlijk hou ik helemaal niet van risico‘s,” sputtert Phil tegen. Zelf beschrijft hij zijn bedrijfsfilosofie als “avontuurlijk”. “Wij vinden onze manier van zakendoen zelf niet gewaagd,” vervolgt hij. “Elk probleem weten we te omzeilen.” Of om het met een verwijzing naar de bergsport te zeggen: “Hou je ogen gericht op de top en kijk niet naar beneden.” Phil is stichter en CEO van het in Aberdeen gevestigde Petrotechnics. Zijn bedrijf introduceerde een nieuwe denkwijze en nieuwe systemen om de werkwijze, opleiding en het beheer in gevaarlijke industrieën verder te verfijnen, vooral dan op het terrein zelf. Het bedrijfje, waarbij Phil en twee collega‘s aanvankelijk vanuit een bureau bij hem thuis werkten, groeide uit tot een onderneming met 180 medewerkers, van enthousiaste pas afgestudeerden tot oude rotten in het vak. De onderneming heeft tevens een stek in Houston, Texas, waar 40 mensen werken. De voorbije vier jaar groeide Petrotechnics jaarlijks met meer dan 60%. Dankzij deze zuiver organische groei baande de onderneming zich een weg naar de top, zonder een beroep te doen op investeringskapitaal.

Ideeën in context De onderneming sleepte dit jaar in Parijs tijdens de jaarlijkse European Business Awards dan ook de prijs voor“Groeistrategie van het jaar” in de wacht, gesponsord door Atradius. De jury bestond onder meer uit bedrijfsleiders uit heel Europa. Hun oordeel: “Petrotechnics, dat aanvankelijk een belangrijke leemte in de markt opvulde, vergaarde ondertussen een schat aan kennis, gegevens en expertise in zijn specialisatiedomein. Zo groeide de onderneming wereldwijd uit tot referentie in de sector en wendde deze al haar kennis aan

Petrotechnics illustreert bij uitstek het gezegde dat wie waagt, wint. Zijn spectaculaire groei van bescheiden startup tot gevestigde waarde, leverde de onderneming de Europese prijs voor “Groeistrategie van het jaar” op – gesponsord door Atradius. CEO Phil Murray licht toe.

om gerichte, slimme technologische oplossingen te ontwikkelen. De omzet van Petrotechnics blijft bovendien toenemen en het ziet er naar uit dat deze trend de volgende jaren nog zal versnellen.” Voor hij Petrotechnics uit de grond stampte, timmerde Murray hard aan een beloftevolle carrière bij BP, waar hij als stagiair begon en opklom tot internationaal actief operationeel ingenieur. In 1986 viel zijn carrière letterlijk aan gruzelementen toen hij betrokken raakte bij een zwaar verkeersongeval. “Vijf jaar lang kon ik niet lopen zonder steun of krukken,” aldus Murray. “De dokters hadden 56 operatie-uren nodig om mijn been, hand en arm opnieuw te reconstrueren. Tijdens die periode werkte ik van thuis uit via mijn computer. Zodra ik weer goed te been was, wilde ik mijn ideeën uitproberen. Ik volgde de opkomende computertechnologie op de voet en was ervan overtuigd dat we onze manier van zakendoen revolutionair zouden kunnen veranderen als we computers overal zouden inburgeren. Dat was voor mij meteen de aanzet om mijn ideeën op de markt te toetsen.” In het begin groeiden we gestaag en daarna kwam het echte succes. “Iemand zei me ooit – en dat is me altijd bijgebleven – dat als je 50 meter voor de stoet uit loopt, de stoet niet meer door jou wordt aangevoerd, maar wel door de man die 3 meter voorop loopt. Die fout maakten we nog wel in het begin: toen we onze ideeën niet verkocht kregen, dachten we dat we nog meer ideeën moesten bedenken. Onze sector, upstream olie en gas, is echter nogal behoudsgezind. De klik kwam er toen we beseften dat we onze ideeën in de context van bedrijfsprocessen moesten situeren.” Onze strategie was om eerst onze eigen achtertuin – de Noordzee – in te palmen en een reputatie op te bouwen bij de grote oliemaatschappijen die daar actief zijn. Vervolgens zouden we

ook het buitenland veroveren en wereldwijd contracten in de wacht slepen. Tot slot wilden we vaste voet krijgen op het downstream terrein: de raffinaderijen. “Onze strategie bleek aan te slaan: 85% van alle activiteiten in de Noordzee draait op onze systemen,” bevestigt Phil. Het succes in cijfers De eerste grote doorbraak kwam er in 1998, toen Petrotechnics door BP werd uitgenodigd om de theorie aan de praktijk te toetsen in de installaties van de oliereus in de Noordzee. De geslaagde rollout van het “Integrated Safe System of Work, Sentinel Pro”van Petrotechnics bij 29 offshore installaties lokte meteen andere gegadigden. Vandaag worden de systemen van Petrotechnics gebruikt voor een slordige 35.000 mensen op meer dan 180 sites in 17 landen verspreid over vijf continenten. Kan Petrotechnics zijn huidige groei aanhouden? “Als we ons succes in de Noordzee willen overdoen in de rest van de upstream en downstream sector, moeten we nog sneller kunnen groeien. Als een van onze grote klanten ons zou aanspreken om ook zijn raffinaderijen in bijvoorbeeld de VS te bedienen, dan zou onze huidige omzet met factor drie of zelfs vier toenemen.” Het basisconcept van de onderneming kan daarnaast ook perfect in andere gevaarlijke sectoren worden toegepast. Het zou ons dus niet verbazen mocht Petrotechnics in de toekomst ook in zee gaan met partners in de verschillende verticale markten.

PRIJS VOOR STERKSTE GROEI Tijdens de prijsuitreiking van de European Business Awards in Parijs overhandigt Bertrand Lartisien, Regionaal Directeur bij Atradius, de Atradius Growth Strategy Award aan Phil Murray, CEO van Petrotechnics.

16 _ UITMUNTENDHEID BELGIË

“We willen niet het grootste merk zijn, maar wel het beste” Specialized levert hoogwaardige fietsen en accessoires in het topsegment van de markt. Alles draait om kwaliteit. Daarom worden ook aan relaties hoge eisen gesteld, of het nu om dealers gaat of om een kredietverzekerings­ maatschappij als Atradius.

Volgens Eugene Fierkens, General Manager Specialized Europa, kenmerkt Specialized zich door passie. “Alle mensen die hier werken bekijken onze producten – fietsen, fietsonderdelen en accessoires – met emotie. Die bevlogenheid is onze kracht! Er is enorm veel betrokkenheid bij het product. In tegenstelling tot veel andere merken kopen we ook niets in. We zijn het enige merk in de wereld dat alles zelf ontwerpt, van handschoen tot helm of fietsbril.” Een groot gedeelte van de gemaakte omzet vloeit terug in de ontwikkeling van producten. Nagenoeg elk product, van schoen tot helm en van kinderfiets tot ‘high end’ racefiets, heeft zijn eigen groep van ingenieurs, productmanagers en staf. Velen daarvan zijn zelf amateur-wielrenners (geweest) of enthousiast recreant. Extra gebruikersinformatie doen deze medewerkers haast spelenderwijs op tijdens de dagelijkse ‘lunch ride’. “We proberen elke dag met een groep te gaan fietsen. Het voordeel is groot: onze medewerkers blijven fit en gezond én ze kunnen nieuwe producten zelf uittesten. Ze begrijpen daardoor de beleving van de klant en weten precies wat ze verkopen”, aldus Fierkens. Gewild bij topsporters Specialized is een ‘high end’-leverancier. Diverse Olympische, wereld- en nationale kampioenen in meerdere disciplines gebruiken

een fiets of accessoires van dit merk. Trots noemt Fierkens klinkende namen als Tom Boonen (winnaar Parijs-Roubaix 2008), Paolo Bettini (Olympisch en wereldkampioen) en Christoph Sauser (wereldkampioen MTB Marathon en CrossCountry). “Vorig jaar reed maar liefst één derde van de coureurs in de Tour de France met een Specialized-product. Dat is uniek! Dat betekent overigens niet dat we alleen verkopen aan topsporters. We maken ook mountainbikes voor de recreant, kinderfietsen of city bikes voor woonwerkverkeer. Maar ook die zijn in hun soort hoogwaardig.” De keuze voor kwaliteit vertaalt zich ook in de strenge selectie van partners, vertelt Fierkens. “Ons netwerk is zeer exclusief. Om een idee te geven: in Nederland zijn er 2.700 fietsenmakers, wij werken zelf met slechts 50 specialisten daarvan. Die exclusiviteit geldt trouwens voor heel Europa: in totaal zijn er zo’n 800 Independent Bicycle Dealers (IBD’s) in zeven landen die Specializedproducten afzetten. Zo’n zuiver distributiekanaal vinden we essentieel. Elk faillissement of elke wanbetaling binnen ons dealernetwerk kan onze eigen marketing immers schaden.” Wie weet hoe Specialized tot de samenstelling van een bepaald product komt, begrijpt dat dit ook veel kennis en expertise vraagt van de dealer. Fierkens: “De ontwikkelingen in deze branche staan niet stil. Wij kijken wat er allemaal mogelijk is qua aerodynamica en materiaalgebruik en

stellen ons product af op de afnemer. Verschillende kwaliteiten carbon – hét materiaal van dit moment – maken een fiets bijvoorbeeld zwaarder of lichter. Ook de stijfheid van het frame is van belang; de krachtoverbrenging van het pedaal op het achterwiel moet efficiënt zijn. Meer comfort wil zeggen dat je het frame nét iets anders fabriceert, zodat het voldoet aan de eisen van dit type rijder; je kunt dan langer op de fiets zitten of aan het einde van een lange rit heb je net dat beetje extra energie om de eindsprint te winnen. De hamvraag is dus altijd: waar gebruikt iemand de fiets voor: racen of recreatie? Wat voor renner is diegene? Op wat voor ondergrond fietst hij: in de bergen, op vlakke wegen of kasseien? Daarmee houd je vervolgens rekening in de constructie van de fiets. Je vermindert trillingen of je verandert de zitpositie. Wij leveren meer dan 200 modellen – dat is fors in vergelijking met de concurrentie. Elke dealer kan kiezen wat het beste past bij zijn eigen regio. Ik noem ons niet voor niets voor de grap wel eens de ‘Porsche onder de fietsen’…” Relatie met Atradius Specialized heeft de laatste jaren een enorme vlucht genomen. De omzet en het aantal medewerkers zijn drastisch toegenomen. Een dergelijke agressieve groeistrategie via het bestaande dealernetwerk vraagt natuurlijk om het beheersen van financiële risico’s. “Daarom hebben we al heel lang een goede relatie met

Atradius. Al onze klanten zijn verzekerd en we vragen af en toe om maatwerk, bijvoorbeeld een verkoopprogramma waarmee je wat langere betalingstermijnen kunt hebben. Dat de relatie gebaseerd is op wederzijds vertrouwen, blijkt uit het feit dat Atradius ons volgt als wij in onze eigen bedrijf gegevens genereren over een klant. Daarop wordt vaak de kredietlimietbeslissing gebaseerd. Normaal werkt een kredietverzekeringsmaatschappij natuurlijk met data uit de markt en van de kamers van koophandel, maar ze geven dus ook gewicht aan intern verkregen informatie.” Als General Manager is Fierkens verantwoordelijk voor de verkoop in Europa. In die hoedanigheid is hij betrokken bij de contractbesprekingen met Atradius. “Als wij speciale wensen uiten, die aansluiten bij ons programma, ben ik daar altijd bij. Voor de dagelijkse uitvoering heb ik drie creditmanagers in dienst, ingedeeld naar taal: Frans, Nederlands en Duits. Het laatste jaar heb ik veel in creditmanagement geïnvesteerd, puur als service naar de klant.” Ziet hij verschillen tussen de diverse landen waarmee Specialized zakendoet? “Noordwest-Europa is betrouwbaar vanwege de deponeringsplicht. Mensen zijn hier ook gewend om met een bank samen te werken. Het risico is theoretisch gezien in ZuidoostEuropa groter. En natuurlijk heeft elk land zijn eigen specifieke kenmerken. Wegens onze exclusieve dealerstructuur hebben we met faillissementen echter nagenoeg niet van doen. Onze dealers zijn goed en we werken hoofdzakelijk met automatische incasso. Ons beroep op Atradius is dus summier! Kortom, onze systemen en de werkwijze van Atradius leiden samen tot weinig claims en een goede beheersing van de risico’s.”

COMPASS 02 _ 08

Feiten en cijfers In 1974 werd Specialized opgericht in Morgan Hill, Californië (VS). Het hoofdkantoor is daar nog steeds gevestigd. In 1992 startte er een Nederlandse vestiging in Leidschendam. Inmiddels bevindt dit kantoor zich in ’s Heerenberg, waar de backoffice en het verkoopkantoor van Europa zijn gevestigd. De productie vindt vooral plaats in Azië en deels in Europa. In Frankrijk en Duitsland zijn marketingbureaus gevestigd, die de omringende streken en landen bedienen. Specialized levert momenteel aan Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, Frankrijk en de Benelux. Het aantal medewerkers in Centraal-Europa overschrijdt dit jaar de 80 personen. Meer informatie: www.specialized.com.

18 _ TRENDS KROATIË

HET NIEUWE ELAN VAN DE BALKAN

door Mary Lisbeth D’Amico

NA JAREN VAN OORLOG WRIKT KROATIE ZICH LOS VAN ZIJN verlammende communistische erfenis en BEREIDT het zich voor om in 2010 toe te treden tot de Europese unie.

De weg van de groei Een markt in Dubrovnik (onder). Links Kroatiës Adriatische kust.

In april haalde Kroatië een buit binnen waar het al zo lang naar had gehengeld: een uitnodiging om lid te worden van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO), een toegangskaart dus tot de club van rijke Westerse landen. En rond diezelfde periode kwam een tweede – aanzienlijk grotere – prijs in het verschiet, omdat Kroatië signalen kreeg van de Europese Unie dat het op schema zit om, wellicht tegen 2010, EU-lid te worden. Goed begonnen is half gewonnen De tweede prijs vergde echter een groot offer. Kroatië liet zijn inspanningen varen om de visrechten van buurlanden Slovenië en Italië in te perken. Hoewel een visverbod belangrijk was om de slinkende visvoorraad in de kustwateren te beschermen, woog de toetreding tot de EU toch zwaarder door, als een «absoluut nationaal belang», legde eerste minister Ivo Sanader uit. En zo geschiedde. Met een nominaal BBP van slechts $ 51,3 miljard zou Kroatië een van de kleinere EU-lidstaten zijn. Maar het vooruitzicht toegang te krijgen tot de grote Europese eengemaakte markt zou ‘s lands groei ongetwijfeld versnellen, en heeft zelfs nu al een positieve invloed. In 2007 kende Kroatiës BBP een groei van 5,6%, de hoogste sinds 2002. «Ik zou dit nog niet direct een boom market noemen, maar Kroatië groeit veel sneller dan tevoren,» zegt Jonathan Cooper, managing director van het Poteza Ventures fonds dat $ 40 miljoen investeert in kleine en middelgrote technologiebedrijven in Zuidoost-Europa. Kroatiës hoop op continue groei rust op een handvol sectoren. Een van de grootste bronnen van inkomsten is het toerisme, dat met zo’n 10 miljoen bezoekers jaarlijks meer dan $ 8 miljard in het laatje brengt. Andere bronnen zijn landbouw, scheepsbouw, chemie en voedingsindustrie. Kroatië tracht deze mix te diversifiëren door informatietechnologie, vastgoed en verschillende «groene» industrieën te ontwikkelen. Hoewel het land er tot nog toe niet in geslaagd is veel buitenlandse technologiebedrijven aan te trekken, vallen er her en der toch succesverhalen op te tekenen. Zo heeft Microsoft een technologiepark

COMPASS 02 _ 08

Tips voor geslaagd zakendoen > > > > > > >

Verwacht geen vale, achtergestelde economie, ondanks de erfenis van het communisme. Er is het voorbije decennium heel wat gemoderniseerd. Verwacht echter wel een trage reactie van de ambtenaren; regeringsbureaucratieën hebben geen haast gemaakt met de modernisering. Wees voorbereid op een aantal omslachtige bureaucratische eisen, zoals de plicht om bepaalde documenten iedere zes maanden up te daten, met inbegrip van documenten zoals huwelijksgetuigschriften. Engels en Duits zijn wijd verspreid als tweede taal; Tijdens meetings is vertaling niet vereist. Businesskaartjes vermelden de academische titels en worden doorgaans uitgewisseld bij het begin van meetings. Controleer de geloofwaardigheid van plaatselijke would-be vertegenwoordigers en consultants die aanbieden op te treden als tussenpersoon voor de plaatselijke markt. Geef voorrang aan persoonlijke zakelijke contacten en netwerken, omdat Kroatië dezelfde Zuidoost-Europese mentaliteit kent als zijn buurlanden, Italië en Slovenië. Het is beter persoonlijk zaken te doen dan via de telefoon; alles loopt makkelijker nadat de partijen elkaar persoonlijk hebben ontmoet.

20 _ TRENDS KROATIË

Een mooie toekomst Een groeiende economie zorgt voor een bruisend nachtleven. Hier de oude stad van Dubrovnik.

Voorbereiding op het EU-lidmaatschap Kroatiës todo-lijst > > > >

Het gerechtelijk apparaat en de overheidsadministratie hervormen Industrieën die momenteel nog staatsbezit zijn herstructureren en privatiseren, zoals scheepsbouw en zuivelbedrijven Maatregelen nemen om corruptie te bestrijden Staatssubsidies verminderen en het mes zetten in het fiscaal deficit

uitgebouwd in Varazdin, en hebben zowel Siemens als Ericsson Nikola Tesla, een ZweedsKroatisch telecomsamenwerkingsverband, vestigingen in Zagreb. Kroatië beroept zich op zijn strategische ligging – het is de toegangspoort tot de Balkan - in een poging om nog meer investeerders aan te trekken. «Buitenlandse bedrijven kunnen Kroatië en zijn ontwikkelde economie gebruiken als uitvalsbasis

voor regionale expansie in de westelijke Balkan», zegt Drazen Jurman, redacteur van Banka, een gereputeerd Kroatisch maandblad. En naarmate de datum van de EU-toetreding nadert, zullen die opportuniteiten alleen maar toenemen. Pijnpunten Hoewel het land de jongste jaren een sterke groei kende, is de economie zeker niet vrij van pijnpunten. Recentelijk zijn er tekenen opgedoken die erop wijzen dat de BBP-groei vertraagt, het resultaat van een lichte terugval van de binnenlandse vraag. De groei vertraagde tot 3,7% in het vierde kwartaal van 2007, terwijl die voor hetzelfde kwartaal in 2006 nog afklokte op 4,5%. Het overheidstekort bedraagt 40% van het BBP, wat de nationale begroting onder druk zet en gelden opslorpt die anders konden worden aangewend voor investeringen. De vraag is getemperd door de gespannen politieke toestand tussen Servië en Kosovo, dat eerder dit jaar de onafhankelijkheid heeft uitgeroepen. Meer dan 200 Kroatische bedrijven hebben investeringen in Servië, en maken zich zorgen over een eventuele tegenkanting omdat Kroatië Kosovo officieel erkend heeft. Bovendien lijdt Kroatiës werkende bevolking nog steeds onder de communistische erfenis van het land. De werkloosheid blijft met 12% hoog, omdat er een mismatch is tussen de beschikbare en de gevraagde knowhow. Werkgevers en werknemers zijn er niet in geslaagd een akkoord te bereiken over een minimumloon, waardoor de eerste minister zich gedwongen zag een regeling te bemiddelen. Tegelijkertijd lijdt het land onder een gestage braindrain van hoogopgeleid personeel. Globaal gaat zo’n 30% van de Kroaten op zoek naar een beter betaalde job in het buitenland. In de tussentijd vorderden de inspanningen om de economie te hervormen met het oog op de toetreding tot de EU trager dan verwacht. De privatisering van de nationale scheepswerven, zuivelbedrijven en andere sectoren in regeringsbezit boekten maar weinig vooruitgang. De hervorming van het juridisch stelsel is nog steeds niet afgerond. En het hielp zeker niet dat vorig jaar drie hoge ambtenaren van het COMPASS 02 _ 08

Kroatisch Privatiseringsfonds gearresteerd werden op verdenking van fraude en corruptie. Wahyd Vannoni, een Kroatische communicatieconsultant, vindt dat de regering haar boodschap moet aanscherpen en zo moet trachten de politieke weerstand tegen de noodzakelijke hervormingen te overwinnen. «Er zijn twee thema’s die overheersen: de vrees dat buitenlanders alle vastgoed opkopen en dat de jobs in het gedrang komen,» zegt hij. Daarnaast is het ook problematisch dat er geen vertrouwen is in de legitimiteit en de eerlijkheid van zowel openbare als private instellingen, vervolledigt een business executive die liever anoniem blijft. «Er zijn de gevestigde belangen van de oude garde die de economie bestiert. En zij hebben maar weinig redenen om afstand te doen van hun comfortabele monopolie, of om paal en perk te stellen aan marktverstoringen, wat zou leiden tot betere prijzen en een betere dienstverlening,» voegt hij er nog aan toe. Trage betalers Bovenop deze problemen poneren bedrijven die naar Kroatië komen dat betalingsbetwistingen schering en inslag zijn, en dat gerechtelijke procedures om die betwistingen te beslechten lang kunnen duren. Volgens de «Doing Business»-ranking van de Wereldbank vergt het gemiddeld 38 procedures vanaf het moment dat de eiser een geding aanspant tot de zaak is opgelost, tegenover een gemiddelde van 31,3 in alle OESO-landen. Bovendien kost het in Kroatië gemiddeld 561 dagen om een zaak te beslechten; het OESOgemiddelde staat op 443,3 dagen. Kroatië heeft recentelijk een regeling ingevoerd waardoor de rechtbank onmiddellijk een vonnis uitspreekt tegen wanbetalende klanten. Maar indien de klant in beroep gaat, kan het geschil meer dan een jaar aanslepen. In het licht van dergelijke potentiële termijnen bevelen business advisors dan ook aan om bij de onderhandeling van contracten andere opties in te bouwen, en bijvoorbeeld overeen te komen geschillen voor te leggen aan een buitengerechtelijke arbitrage. Positief is dan weer dat de kosten om een geschil op te lossen, uitgedrukt in het percentage van



ECONOMIE IN CIJFERS (2007) BBP Nominaal BBP BBP per capita Reële stijging van het BBP

$ 51,3 miljard $ 11,271 5.6%

Samenstelling van de economie (% van het BBP): Landbouw 7% Industrie 32% Diensten 61% Sleutelsectoren Chemie en plastiek, machinewerktuigen metaal, elektronica, gietijzer en gerold staal, aluminium, papier, houtproducten, bouwmaterialen, textiel, scheepsbouw, petroleum en petroleumraffinaderijen voeding en drank, toerisme Handel en investeringen Jaarlijkse export Jaarlijkse import Investering

$ 12.1 miljard $ 25,8 miljard 31% van het BBP

Bronnen: Atradius; IMF; CIA Factbook

de omvang van de eis, gemiddeld lager liggen dan in de rest van de ontwikkelde wereld – 13,7% in Kroatië vergeleken met 17,7% in de OESO-landen. En de Wereldbank meldt dat het ondernemingsklimaat verbetert. Kroatië klom 23 plaatsen in de «Doing Business»-ranking, om in 2008 uiteindelijk beslag te leggen op de 97ste stek. Er werden vooral verbeteringen opgetekend op het vlak van de opstart van een zaak, kredietaanvragen en eigendomsregistratie. Maar Kroatië heeft nog een hele weg af te leggen alvorens het voldoet aan alle criteria voor EUlidmaatschap. Zo moet het gerechtelijk apparaat worden hervormd en moeten sleutelsectoren worden geprivatiseerd. Een hervormingsproces is nooit makkelijk. Maar zoals de Kroatische regering al getoond heeft bij de intrekking van het visverbod voor de buurlanden: waar een wil is, is een weg.

22 _ Trends Nederland?

Produceren en verkopen in Zuidoost-Azië? Atradius publiceerde in samenwerking met The Economist Intelligence Unit zijn tweede rapport over opkomende markten. Dit keer focuste de studie op Zuidoost-Azië, meer bepaald op Indonesië, Maleisië, Thailand, Vietnam, de Filipijnen, Cambodja, Laos, Myanmar en Singapore. Uit die studie komen de volgende grote lijnen naar voren: ✓ Bedrijven zijn in de eerste plaats op zoek naar nieuwe markten. De gelegenheid tot marktuitbreiding is voor bedrijven veruit de belangrijkste reden om zaken te doen in de regio. ✓ China is niet langer de enige speler. Tot voor kort was China de hoeksteen voor de ontwikkeling van heel wat bedrijven die actief zijn in Azië. Maar de stijgende loonkosten en grondstoffenprijzen zetten bedrijven ertoe aan hun strategie te herzien en zich te richten op andere opkomende landen in ZuidoostAzië. ✓ De vooruitzichten verschillen ook per sector. Overal in Zuidoost-Azië boekten de gezondheidssector, de informaticatechnologie, de financiële diensten en de bouw tijdens het voorbije jaar een forse omzetgroei. ✓ De bezorgdheid over macro-economische instabiliteit is beperkt. ✓ Operationele pijnpunten zijn er nog altijd, maar er is verbetering merkbaar. ✓ In het algemeen is er optimisme over Vietnam. Ondanks zijn macro-economische onevenwichten wordt Vietnam beschouwd als het land dat voor de meeste sectoren de grootste waaier aan mogelijkheden bood tijdens de voorbije 3 jaar. ✓ Een belangrijke factor is de zakencultuur. Transacties zijn gebaseerd op vertrouwen en dat heeft tijd nodig om te groeien. Persoonlijke ontmoetingen zijn essentieel en de nabijheid van de klant wordt beschouwd als een fundamenteel element voor succes. Een erg gedetailleerde analyse, interessant voor bedrijven die willen werken met Zuidoost-Azië. Zeer binnenkort verschijnt de derde studie, die gewijd is aan de landen van Zuid-Amerika. ■ www.atradius.be

Sterke groei van Atradius Collections Atradius Collections, het incassobureau van Atradius, zet zijn pijlsnelle groei voort dankzij investeringen op internationale schaal. Met de opening van nieuwe kantoren in Noord-Amerika, Europa en Azië is Atradius Collections op dit ogenblik aanwezig in 16 landen, en in 2007 steeg het aantal deskundigen met 25%. De opening van de nieuwe kantoren past in de strategie van Atradius Collections om plaatselijke dienstverlening aan te bieden met grondige lokale kennis, waar ook ter wereld. Atradius Collections werkt ook samen met honderden plaatselijke vertegenwoordigers op tal van markten. Die groeistrategie wordt ondersteund door investeringen in zowel personeel als technologie. Dankzij een online volgsysteem voor vorderingen kan het incassozaken overal ter wereld beheren en alle teamleden en klanten realtime op de hoogte houden van de rekeningenstand.

■ www.atradius.be

De effecten van klimaatverandering 88% van de Belgische bedrijven neemt maatregelen om de klimaatopwarming te bestrijden, zo blijkt uit een studie uitgevoerd door Atradius in 6 Europese landen (het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland, Nederland, Italië en België) over de impact van klimaatveranderingseffecten op bedrijven. België staat op kop in West-Europa inzake maatregelen voor het klimaat. Op dit ogenblik nemen 9 op de 10 bedrijven milieuvriendelijke maatregelen om de opwarming van de aarde tegen te gaan. Bijna de helft vermindert het energieverbruik, 10% probeert de CO2-uitstoot te verlagen en 8% gebruikt energiebesparend bouwmateriaal. Een kwart van de Belgische bedrijven verklaart dat ze nu al de invloed van de klimaatopwarming merken in hun beleid. 43% verwacht dat ze in de komende tien jaar zullen worden beïnvloed door extreme weersomstandigheden. De Belgische bedrijven zijn vooral bezorgd over hittegolven (59%), overstromingen (43%), hevige regen (41%) en stormen (31%). Atradius peilt geregeld naar de mening van Europese ondernemers en naar wat zij in het dagelijkse beleid van hun bedrijf beschouwen als een risico. Klimaatveranderingen kunnen een invloed hebben op handelstransacties. Als we zien dat Engeland vaak wordt getroffen door overstromingen ten gevolge van hevige stormen en overvloedige regen, kunnen we ons indenken dat dit gevolgen heeft voor de bedrijven die in die streken gevestigd zijn en dus voor de Belgische bedrijven die er zaken mee doen.

■ www.atradius.be

COMPASS 02 _ 08

24 _ Trends Wereldnieuws

Klimaatverandering

Het gevaar LIGT OP DE LOER Volgens een nieuw rapport van KPMG onderschatten bedrijven doorgaans de risico’s van de klimaatverandering. De studie, die de titel «Climate Changes your Business» draagt, haalt zes sectoren aan die een verhoogd risico lopen: luchtvaart, gezondheidszorg, toerisme, transport, olie en gas, en financiële diensten. Ze scoren alle hoog op de risicoschaal, maar zijn slecht op de risico’s voorbereid. KPMG stelt echter dat al de 18 sectoren die in het rapport aan bod kwamen onvoldoende voorbereid zijn om de nieuwe risico’s van de klimaatverandering het hoofd te bieden. Het gaat zowel om fysieke risico’s als om risico’s op het vlak van regelgeving, reputatie en geschillen.

www.kpmg.nl/Docs/Corporate_Site/Publicaties/Climate_

Changes_Your_Business.pdf

Azië

Inflatiespook Volgens een rapport van de Economist Intelligence Unit zal de inflatie in Azië ernstige economische en politieke risico’s met zich meebrengen. De inflatoire spiraal is het hoogst in Vietnam - in maart 19,4% op jaarbasis - en in Pakistan, waar die afklokte op 11,3%. China, Indonesië, Hong Kong, de Filippijnen, Singapore en Thailand werden evenmin gespaard. Belangrijkste schuldigen zijn de prijsstijgingen voor voeding, olie en andere basisproducten. In de straten van Myanmar en Indonesië is al geprotesteerd tegen de hoge voedselprijzen, en de regering van de Filippijnen is bezorgd over de politieke implicaties van de uit de pan swingende rijstprijs, alsnog het rapport.

www.economist.com

Azië

Handelsgrootmacht De Aziatische landen staan weer wat dichter bij een breed regionaal handelsblok. Midden april ondertekenden Japan en de 10 landen tellende Association of South East Asian Nations (ASEAN) een omvangrijk vrijhandelspact, dat waarschijnlijk deze herfst in voege zal treden. De overeenkomst heeft betrekking op goederen, diensten en investeringen en zal, dixit de regering, «een sterke impuls geven aan de handels- en investeringsgroei in de regio». De overeenkomst was deels ingegeven door Japans wens om de hoge groeicijfers in China en Zuid-Korea bij te benen. Het laat Japanse bedrijven toe hun markten in Zuidoost-Azië uit te breiden; in ruil daarvoor zet Japan zijn markt open voor import vanuit ASEAN-landen.

www.aseansec.org

Bulgarije

Hervorming van het gerechtelijk apparaat Ondanks de bezwaren van Bulgaarse advocaten, die meer tijd wilden, is er in Bulgarije op 1 maart een nieuwe burgerrechtelijke wet van kracht geworden. De hervormingen waren een van de vereisten voor de toetreding tot de Europese Unie op 1 januari 2007. De regering zegt dat de nieuwe wet de gerechtelijke procedures versnelt en opwaardeert tot de EU-standaarden. De Europese Commissie was verheugd, en heeft de nieuwe wet «gedetailleerd en geloofwaardig» genoemd. In februari waarschuwde een groep advocaten echter dat de nieuwe wet het onmogelijk zou maken de grondwettelijke rechten van burgers te beschermen.

www.gouvernement.bg India

Farma-kampioen India’s farmaceutische industrie is een belangrijke wereldspeler aan het worden, zegt een nieuw rapport van Deutsche Bank Research. De studie «India’s Pharmaceutical Industry On Course For Globalisation” maakt gewag van een verkoopgroei van 9% per jaar tussen 19962006, veel sneller dus dan het wereldgemiddelde van 7%. Vanaf het einde van de jaren tachtig heeft India meer geneesmiddelen uitgevoerd dan ingevoerd, en algemeen wordt verwacht dat het surplus nog zal toenemen. De Indiase industrie concentreert zich nu op in-house ontwikkelde geneesmiddelen en op onderzoek en productie voor Westerse bedrijven. Deutsche Bank voorspelt dat India’s geneesmiddelenverkoop per jaar met 8% zal blijven groeien, goed voor 20 miljard tegen 2015.

www.dbresearch.com Globalisering

Logistiek in de lift De globalisering van de markten en de digitalisering van de communicatie zal de komende 15 à 20 jaar de vraag naar transporten logistieke diensten voort aanzwengelen, zegt het Institute for Mobility Research, de denktank van de BMW Group. In de nieuwe studie “The Future Of Mobility–Scenarios For The Year 2025” spitst de denktank zich toe op de toename van «netwerkgoederen» - goederen die gezamenlijk worden geproduceerd door netwerken of bedrijven. De toename van netwerkproductie maakt van transport- en logistieke leveranciers sleutelspelers in de toekomst, zegt de studie. Ze voorspelt dat de algemene uitgaven voor transport tot 2025 met 1,6% per jaar zullen stijgen, en ongeveer gelijke tred zullen houden met de groei van de consumentenuitgaven.

www.ifmo.de COMPASS 02 _ 08

26 _ HOEZO, RISICO’S?

“EEN BEETJE SCHRIK IS GOED, TE VEEL WERKT VERLAMMEND“

compass Waarom hebt u het actieve mijnen ruimen vaarwel gezegd? BOHLE Ik stapte uit een auto in Afghanistan en klemde per ongeluk mijn duim tussen het portier. Op dat moment, terwijl het bloed over het portier spoot en de pijn door mijn arm raasde, realiseerde ik mij hoe snel de zaken verkeerd kunnen lopen, en hoeveel geluk ik tot dan toe had gehad.

Miljoenen mensen in meer dan 80 landen zijn blootgesteld aan de gevaren van landmijnen en andere niet ontplofte bommen. Mensen die deze tuigen onschadelijk maken en verwijderen lopen heel wat gevaar: een verkeerde beweging kan dodelijk zijn. Compass sprak met ontmijningsdeskundige Vera Bohle over de risico’s van het vak. compass U hebt landmijnen leren ontmijnen in een speciaal centrum in Dresden. Hoe verhoudde de opleiding zich tot de realiteit? BOHLE Die stond heel dicht bij de Duitse realiteit. Op die school in Dresden oefenden we vaak in het opruimen van voormalige Russische opleidingsterreinen. Die opleidingssessies waren uiterst nuttig om de eigenlijke ontmijningsprocedures te leren. In crisissituaties zijn de omstandigheden echter sterk verschillend. compass Welke kwaliteiten maken een persoon geschikt voor zo’n levensbedreigende job? BOHLE De officiële vereisten zijn niet zo streng. Je moet minstens 21 jaar zijn, in goede gezondheid verkeren en je mag geen strafblad hebben. De hoofdvereiste is volgens mij echter dat je je bewust moet zijn van de risico’s, en dat je het moet willen en kunnen toegeven dat een taak te moeilijk of te gevaarlijk is. compass Kunnen mensen die landmijnen ruimen het zich veroorloven gevoelens te tonen op het werk? BOHLE Te veel angst werkt verlammend, maar je moet wel in staat zijn een bepaalde hoeveelheid angst te voelen. Het gevaarlijkste is helemaal niet bang te zijn - en je te laten meeslepen door wat op het eerste gezicht een idyllisch landschap lijkt.

door VERA BOHLE landmijndeskundige en raadgever voor de verenigde naties

VERA BOHLE (39) Na haar studies in humane en sociale wetenschappen werkte mevrouw Bohle als TV-journalist. Op haar 29ste begon ze een carrière als ontmijner. Sinds 2003 is ze vooral politiek actief, en ijvert ze voor een groter bewustzijn over het gevaar van landmijnen.

compass Wanneer is routine nuttig, en wanneer wordt die gevaarlijk? BOHLE Routine is noodzakelijk, zodat je je niet elk moment vragen hoeft te stellen. Het wordt gevaarlijk als je manueel naar mijnen zoekt, omdat dat enerzijds heel saai werk is systematisch een sonde in de grond steken - dat anderzijds opperste concentratie vergt. compass Wat zijn, naast het risico dat er een mijn ontploft, de gevaarlijkste aspecten van de job? BOHLE Verkeer, onaangepaste medische zorg en slechte hygiënische omstandigheden in crisisgebieden vormen evenmin te onderschatten gevaren. In oorlogszones zie je ook veel getraumatiseerde mensen die zich onvoorspelbaar gedragen.

compass Sindsdien bent u overgestapt naar de politiek. Voor welke valkuilen moet u daar uitkijken? BOHLE Op conferenties met vertegenwoordigers uit 150 landen is het uiterst moeilijk om tot een consensus te komen, omdat elk land zijn eigen belangen verdedigt. Beslissingen stoelen meestal op angst of op geld. Bijvoorbeeld: de beslissing om antivoertuigmijnen die lang op scherp blijven staan te vervangen door mijnen met een beperktere batterijduur._Je snapt die beslissing pas echt zodra je je realiseert dat veel landen die met dit beleid instemmen dergelijk type mijn produceren. compass Houden succes en risico vandaag de dag voor jou iets anders in dan toen je voor TV werkte? BOHLE Op dat moment was het voor mij belangrijk professioneel zo veel mogelijk te bereiken. Bij mijnen ruimen is elk stukje vrijgemaakt land een succes. Net als in de politiek boek je maar traag vooruitgang, is er veel geduld vereist. Daarom ben ik blij dat ik een kleine bijdrage kan leveren. Ik ben mij nu ook veel meer dan vroeger bewust van de risico’s van alledag. Tijdens mijn laatste vakantie op de Fiji-eilanden werd een kokosnoot mij bijna fataal. Ze viel van een acht meter hoge palmboom, en spatte volledig uit elkaar toen ze op de grond viel. Ik zag mijn overlijdensbericht al voor me: «Ze heeft haar hele leven gewijd aan ontmijning, maar werd uiteindelijk geveld door een kokosnoot.»

27 _ Bronnen

De volgende uitgave van compass verschijnt in januari 2009

bronnen, verdere informatie

INLICHTINGEN OVER DE UITGAVE

Innovatie in goede banen _ Pagina 6

Oplichters in de smiezen _ Pagina 12

Joe Tidd, John Bessant and Keith Pavitt Managing Innovation: Integrating Technological, Market and Organizational Change John Wiley & Sons (2005) ISBN-10: 0470093269

Joseph T. Wells Corporate Fraud Handbook: Prevention and Detection John Wiley & Sons (2007) ISBN-10: 0470095911

Tony Davila, Marc J. Epstein and Robert Shelton Making Innovation Work: How to Manage It, Measure It, and Profit from It Wharton School Publishing (2005) ISBN-10: 0131497863 Harvard Business School Creating Teams with an Edge Harvard Business School Press (2004) ISBN-10: 159139290X

Howard Silverstone and Howard R. Davia Fraud 101: Techniques and Strategies for Detection John Wiley & Sons (2005) ISBN-10: 0471721123 Kroatië _ Pagina 18

Privacyvalkuilen _ Pagina 10

Sharon Fisher Political Change in Post-Communist Slovakia and Croatia: From Nationalist to Europeanist Palgrave Macmillan (2006) ISBN-10: 1403972869

Christopher Kuner European Data Protection Law: Corporate Regulation and Compliance Oxford University Press, USA (2007) ISBN-10: 0199283850

Willia Bartlett Croatia: A Crossroads Between East and West Routledge (2002) ISBN-10: 041527432X

Links Op onze website kunt u communiceren met het team verantwoordelijk voor de productie van elk compass-nummer.

De redactie verwelkomt al uw opmerkingen, suggesties en feedback. Uw input is meer dan welkom!

Indien u collega’s of zakenpartners heeft die ook graag Compass zouden willen ontvangen, laat het ons dan weten, en we bezorgen hen een gratis abonnement. Adreswijzigingen kunnen ons worden gemeld via het online formulier. We zorgen ervoor dat het volgende nummer van dit magazine stipt op het nieuwe adres wordt afgeleverd.

COMPASS 02 _ 08

COMPASS Het klantenmagazine van Atradius dat wordt gepubliceerd in vijf talen voor klanten over de hele wereld. Uitgever Atradius N.V., Amsterdam Hoofdredactie: Christian Buerger, Simon Groves Redactie Fabienne Allainguillaume, Claudine Defrance, Frank Reime, Silvia Ungaro, Patrick Van der Avert Uitgeverij BurdaYukom Publishing GmbH Konrad-Zuse-Platz 11, D-81829 Munchen Tel. +49 (0) 89 3 06 200 Directeurs Manfred Hasenbeck, Andreas Struck Redactiedirecteur Christian Fill Internationale uitgave Aviva Freudmann, Elmar zur Bonsen Directeur-Hoofdredacteur Marlies Viktorin Creatieve Directie Felix Kempf Revisie Patrick Van der Avert Lay out/Productie Evelyne Gustin / Adrénaline Fotoredacteur Michaela Beck Fotodiensten Silvana Mayrthaler Fotocredits Omslag: gettyimages/D. Armand pp. 4-5 actionpress/XINHUA (1), Atradius (1), laif/ChinaPhotoPress (1)/ Aude Guerrucci/Polaris (1); pp. 6–9 mauritius images/D. Walser (1), gettyimages/Microzoa (1); pp 10–11 gettyimages/M.Blann; pp. 12–13 gettyimages/H.Neleman; pp. 14–15 Atradius; pp. 16–19 Bildagentur Huber/J. Huber (1), laif/S. Zuder (2); pp. 20–21 gettyimages/J.McBride (1)/R. McVay (1), laif/Bialobrzeski (1)/Volk (1)/Conrastro (1), mauritius images/J. F. Raga; pg. 22 PR Copyright De inhoud van dit magazine is auteursrechtelijk beschermd. Alle rechten voorbehouden. Waarschuwing De in de artikels van dit magazine geuite meningen geven niet noodzakelijk de visie van de uitgever weer.

Cover me. We’re going in.

Be a businessman of action.

Sluit een kredietverzekering af die ruggensteun geeft

aan de uitbreiding van uw onderneming. Geniet bescherming tegen de gevolgen van wanbetaling en insolventie en ontvang ondersteuning vanuit een wereldwijd informatienetwerk. Go to Atradius.be

Kredietverzekering

Incasso

Bedrijfsinformatie