PROJECT UTILITEIT
Comfortable Kantoorgebouw Werktekeningen Mark Wijmans Bram Berkhout Bart Dessens Michiel Immerzeel
Getekend door Mark Wijmans
11 juli 2013
Titel: Comfortable kantoorgebouw Subtitel: Onderzoek bouwfysica Auteurs: Mark Wijmans Instituut: Haagse Hogeschool Opleiding: HBO Bouwkunde Studiejaar: 2 Project coördinator: Eijk, J.H.J. van der Begeleider: Frank Maas
2
11 juli 2013
Voorwoord Wij, studenten van de Haagse Hogeschool hebben als opdracht het ontwerpen van een comfortabel en flexibel gebouw wat ook een 30% bovengemiddelde energieprestatie bezit. Voor dit project stellen de studenten zich geheel op in een rol als adviseur op het een aantal bouwkundige gebieden. Aanvankelijk hebben we een aantal onderzoeken verricht naar o.a. bouwfysica, inrichtingen, constructie en installaties wat de bouwkundige aspecten zijn waarbij wij ons als adviseur opstellen. Aan de hand van deze onderzoeken kunnen we bepalen welk totaalontwerp voldoet aan de richtlijnen van de door ons omschreven definitie van comfort, waar het bij dit project grotendeels om draait. We krijgen voor dit project begeleiding van Frank Maas en de opdracht is ons overhandigd door Dhr. Rich. De projectcoördinatie wordt verzorgd door dhr. J.H.J. van der Eijk.
3
11 juli 2013
Inhoudsopgave
Voorwoord
3
1. Inleiding
5
2. Doelstelling
6
2.1 Tevredenheid medewerkers
6
2.2 Flexibiliteit
6
3. Het onderzoek
7
3.1 Gevel
7
3.1.1 Type gevel
7
3.1.2 Toepassing gevel met betrekking tot bouwfysica
7
3.1.3 Traditionele gevel
7
3.1.4 Vliesgevel
9
3.1.5 Klimaatgevel en tweede huid gevel
9
3.1.6 Keramische gevel
11
3.2 CO2
11
3.3 Energieproducerende gevel
11
3.4 PV-panelen in de gevel geïntegreerd
12
3.5 Nieuwe ontwikkelingen
13
3.6 Opbrengst
13
3.7 Gevels en duurzame energie
13
4. Conclusie
14
4
11 juli 2013
1. Inleiding Dit rapport beschrijft het comfort van een kantoorgebouw met betrekking tot de bouwfysica. De definitie van comfort valt zeer ruim uit te drukken, maar in het kader van bouwfysica omschrijft de definitie volgens Comfort Engineering als volgt, het kantoorgebouw biedt een zodanige kwaliteit waarin de gebruiker zich plezierig kan opstellen, die de productiviteit maximaliseert. Dit houdt in, weinig verzuim en goed concentratievermogen van het personeel. Men moet daarom gemotiveerd zijn om op het desbetreffende kantoor te werken, en eenmaal werkzaam, gemakkelijk geconcentreerd te blijven. Deze aspecten zijn op bepaalde gebieden groot afhankelijk van de bouwfysische omstandigheden van het gebouw. Voornamelijk temperatuur, luchtvochtigheid en omgevingsgeluid spelen hier een grote rol. Dit rapport omschrijft de mogelijkheden voor de opdrachtgever voor de toepassing van verschillende oplossing in het kader van bouwfysica. Vooral financiële impact tegenover kwaliteit wordt duidelijk. Ook wordt gelet op innovaties op dit gebied. Energie prestatie is een belangrijk onderwerp in dit rapport, vooral omdat deze sterk gerelateerd is aan bouwfysica. Daarom vinden innovatieve ontwikkelingen veel plaats op dit gebied. Deze mogelijkheden zijn in dit rapport omschreven na een aantal onderzoeken naar de mogelijkheden. De werkmethode voor het opstellen van dit rapport bestond uit het voortdurend onderzoeken van bouwmethoden en toepassingen van verschillende systemen en methoden op het gebied van bouwfysica. Criteria voor het toepassen van deze verschillende mogelijkheden is de definitie van comfort volgens Comfort Engineering. Wij streven ernaar om volgens deze richtlijnen een duidelijke conclusie van dit rapport op te stellen, zodat het de lezer duidelijk wordt wat er volgens zijn of haar eigen criteria mogelijk zijn op het gebied van bouwfysica met betrekking tot comfort.
5
11 juli 2013
2. Doelstelling “Verhogen van de werkplektevredenheid en zorgen voor een toekomstbestendig gebouw”. 2.1 Tevredenheid medewerkers Het verhogen van medewerkertevredenheid is een veelgebruikte doelstelling en het is een onderwerp dat sterk samenhangt met productiviteit. Ontevredenheid over binnenklimaat is bijvoorbeeld een veel voorkomende aanleiding voor een ingreep in de huisvesting, want de fysieke werkomgeving is een belangrijke ‘satisfier’. Tegelijkertijd is het lastig om medewerkertevredenheid tot belangrijkste drijfveer te maken bij een project. Niet alle kantoorconcepten worden altijd evengoed gewaardeerd door medewerkers. Bij een flexibel werkplekconcept zal men in de gemiddelde organisatie vrij vaak op weerstand stuiten. Mogelijke subdoelstellingen o verhogen tevredenheid over binnenklimaat o verhogen tevredenheid over overlegruimten o verhogen tevredenheid over faciliteiten (printers, pantry’s, ...) o verhogen tevredenheid over de uitstraling 2.2 Flexibiliteit Gezien de enorme dynamiek van veel organisaties is flexibiliteit een belangrijke doelstelling. Kantoren moeten flexibel genoeg zijn om organisatorische veranderingen op te vangen zonder veel kosten of verstoringen van het primaire proces. Flexibiliteit is echter ook een term die heel gemakkelijk gebruikt wordt. Het is van belang om na te gaan welke dynamiek de organisatie kent en welk type flexibiliteit er dus wordt gevraagd. Fluctueert het personeelsbestand sterk, verandert de samenstelling van teams of is de gehele organisatie frequent onderdeel van een fusie of splitsing? Moet daardoor de huisvesting van de organisatie rekening houden met uitbreidbaarheid, inkrimpbaarheid of opdeelbaarheid? Gaat het om werkplekflexibiliteit (bijv. Iedereen kan overal zitten), organisatorische flexibiliteit, (kunnen andere organisaties/afdelingen ook gebruik maken van het kantoor en worden hun werkprocessen dan 'voldoende' ondersteund)? (uniformiteit/standaardisatie), inrichtingsflexibiliteit (bijv. Een kamerkantoor moet eenvoudig om te bouwen zijn tot kantoortuin), ruimtelijke flexibiliteit (bijv. Ruimtes hebben een slimme maatvoering zodat er nauwelijks met wanden hoeft te worden geschoven), of technische flexibiliteit (bijv. het eenvoudig kunnen implementeren van nieuwe datasystemen). Daarnaast is het van belang om te bepalen hoe flexibel iets moet zijn. Als een kantoor een grote ruimtelijke flexibiliteit moet hebben, betekent dit dat er geen enkele wand verplaatst behoeft te worden bij een verhuizing? Of moeten de wijzigingen van dien aard zijn, dat ze in een weekeinde door de facilitaire dienst gemaakt kunnen worden? Mogelijke subdoelstellingen o organisatorische flexibiliteit o inrichtingsflexibiliteit o werkplekflexibiliteit o ruimtelijke flexibiliteit o technische flexibiliteit 6
11 juli 2013
3. Het onderzoek
Zoals eerder vermeld omschrijft dit rapport een aantal onderzoeken naar spraakmakende bouwfysische aspecten. Om een duidelijk beeld te krijgen worden deze elementen gescheiden behandeld. 3.1 Gevel De gevel van een gebouw vormt de schil die het interieur behoedt voor weersinvloeden, en effecten van buiten, zoals geluid. In de gevel wordt grotendeels de middelen verwerkt die zorgen voor een typerend klimaat in een gebouw, zoals de isolatie en ramen. Maar ook ventilatie, installaties en de structuur van de gevel zelf kunnen een grote bijdrage leveren aan de klimaathuishouding en de energieprestatie van het gebouw. 3.1.1
Type gevel
Omdat de bouwfysische eigenschappen van een gebouw sterk afhankelijk zijn van de gevel, is het handig om te inventariseren wat voor typen gevels er toegepast kunnen worden. In dit rapport worden 2 typen behandeld, namelijk vliesgevel en traditionele (spouw)gevel. Eerst een korte omschrijving van de geveltypen. Traditionele gevel Een gevel die meestal bestaat uit een betonnen of kalkzandsteen dragende muur, isolatie en metselwerk. Dit type gevel bevat meestal veel massa omdat er een dragend massief geheel aanwezig is voor het metselwerk. Indien de hoofdconstructie bestaat uit een kolomstructuur, moet er nog een muur gemetseld worden een spouwmuur uit op te bouwen. Voordeel van massieve muren zijn het isolerende vermogen, aangezien er in de spouw gemakkelijk geïsoleerd kan worden. Massieve gevels zijn ook minder vatbaar voor wind. Vliesgevel Een zelfdragende gevel die kan bestaan uit houten, metalen of kunststof draagstructuur met beplating van glas, hout, of kunststof. Deze gevels zijn vaak licht, en een stuk gemakkelijker te monteren dan traditionele gevels. De gehele gevel kan ook uit glas bestaan, wat esthetisch gewaardeerd wordt. Glazen gevels kunnen ook goed bijdragen aan de temperatuur huishouding van een gebouw. Nadeel is de vatbaarheid voor wind door de mindere massa. 3.1.2
Toepassing van de gevel met betrekking tot bouwfysica
3.1.3 Traditionele gevel Gevel Deze gevel biedt uitstekend gemak om het gebouw te isoleren dmv. De spouwconstructie. Elke gewenst isolatie materiaal dat geschikt is voor spouwconstructies kan toegepast worden. Volgens het volgende artikel kan de volgende Rc-waarde verkregen worden; De CO2-reductie van 100% wordt bereikt door de woning op Passiefhuisniveau te brengen met een isolatiewaarde van Rc=10 door middel van drievoudige beglazing, volledige kierdichting en een WTWinstallatie. Het isolatiemateriaal is organisch. De twee DonQi-windturbines leveren voldoende elektriciteit om in de nominale behoefte te voorzien. Thermische massa wordt bereikt door sommige 7
11 juli 2013
wanden uit te voeren in leemstuc met PCM-toeslag (Phase Change Materials). Een zeer grote boiler van 2 m3 zorgt voor grote accumulatie van energie.
In dit artikel kan gelet worden op de Rc-waarde van 10, die bij beglazing wordt toegelicht. Tevens worden de WTW-installatie, DanQi-windturbines en de boiler toegelicht in een rapport over installaties. Beglazing Een Rc-waarde geeft het isolerend vermogen aan van een materiaal. Hoe hoger de Rc-waarde, des te beter het isolerend vermogen. Een minimum eis voor de Rc-waarde van een gebouw volgens het bouwbesluit is 2,5. Een Rc-waarde van 10 is haalbaar, maar niet vereist. Dubbele (HR++) beglazing volstaat voor een Rc van 4.0 volgens www.joostdevree.nl. Kozijnen Kozijnen kunnen in drie verschillende materialen verschijnen die in een traditionele gevel verwerkt kunnen worden. De materialen met de voor- en nadelen op een rij. hout Kunststof Metaal
Goed isolerend Onderhoudsgevoelig Goed isolerend, licht, prefab en gemakkelijk te monteren Esthetisch lagere waarde dan houten kozijnen sterk tegen weersinvloeden (aluminium) Zwaar en gevoeliger voor onderhoud dan kunststof
Afwerking Voor de afwerking aan de binnenzijde kan naar het volgende gekeken worden volgens een artikel; Leemstuc is een stucmiddel waarbij het traditionele cement is vervangen door Leem. Eigenschappen voor Leem: - Milieuvriendelijk, 100% organische materialen. - Vochtregulerende werking, leem is in staat om vocht op te nemen en af te staan zodat de luchtvochtigheid in een huis op een constant peil blijft. - Thermische isolatie, een warmtewand in combinatie met leem zorgt voor een gelijkmatige warmteverdeling en afgifte over de hele muur, in de winter kan men dan warm water door de leidingen in de muur laten stromen voor een aangename temperatuur en in de zomer koel water voor opname van de warme lucht in de woonkamer. - Met leem kun je alle vormen maken die je maar wenst van vlak en strak naar rond en ruw. - Leem kan op bijna alle ondergronden worden toegepast onder andere op baksteen, gipsplaten, kalkzandsteen, fermacel, pavatex, steengaas en riet - In een huis met leem waar wordt gerookt zal men minder last hebben van de rooklucht omdat leem in staat is om deze geuren op te nemen. - En wat zeker heel belangrijk is, is dat leem een 100% natuurvriendelijk materiaal is zonder chemische toeslagstoffen Het kan dus veelzijdig worden toegepast, en de kosten zijn gering. Tevens draagt het vochtregulerende effect bij aan een aangenaam binnenklimaat.
8
11 juli 2013
3.1.4 Vliesgevel
Gevel De gevel bestaat uit een dragend deel met panelen. De dragende delen kunnen doorgaans bestaan uit hout, metaal en kunststof. De voor- en nadelen hiervan zijn hetzelfde als beschreven bij kozijnen. Voor de gevel kan de voorkeur uitgaan naar metaal, vanwege het dragend vermogen van dit materiaal en de ongevoeligheid voor onderhoud. Beglazing De eigenschappen voor de beglazing kan hetzelfde aanschouwd worden als bij de beglazing in de traditionele gevel. Een vliesgevel die grotendeels bestaat uit glas laat veel licht door, wat besparing van het gebruik van kunstmatig licht kan bevorderen. Tevens creëert het een prettigere werkomgeving. Dubbele vliesgevel Een artikel beschrijft het volgende; 3.1.5 Klimaatgevel en tweede huid gevel Een ontwikkeling die zich de afgelopen decennia in de geveltechniek heeft voorgedaan is de dubbele uitvoering van de gevel, door ofwel een extra blad aan de binnenzijde (klimaatgevel) ofwel aan de buitenzijde (dubbele huid gevel) te plaatsen. De spouwruimte tussen de twee bladen is als het ware een grote zonnecollector die kan bijdragen in de ruimteverwarming van het gebouw. Bij een klimaatgevel wordt door de zon opgewarmde lucht afgezogen en direct dan wel indirect benut voor de ruimteverwarming. Bij de tweede huid gevel is het extra gevelblad en de spouwruimte vooral een buffer tegen grote wind of geluidbelasting. Door spouwruimte wordt het ook bij hogere gebouwen mogelijk om ramen te openen. voorbeelafbeelding
9
11 juli 2013
Dit systeem hangt af van de vormgeving van het gebouw. De meeste kantoorpanden hebben een dusdanig structuur die zich goed leent voor dit systeem. Tevens is het grotendeels passief, wat de energiebehoefte sterk terugdringt. Philips High Tech Campus Voor lagere gebouwen zonder extra belasting van buitenaf is een dubbele uitvoering van de gevel niet altijd rendabel. Bij moderne kantoorgebouwen is de warmtebehoefte vanwege enerzijds de interne warmteproductie en anderzijds de toepassing van een goede isolatie, hoog rendement glastypen en ventilatiesystemen met warmteterugwinning reeds gering. Extra warme lucht van de gevel opgewekt via een dubbele huid vormt een groter gedeelte van het jaar een probleem dat dit een bijdrage levert in de energiezuinigheid van het gebouw Dit artikel vertelt over innovatieve verlichting die zijn intensiteit aanpast aan het licht wat van buitenaf binnenvalt. Dit kan energie gebruik sterk beperken als er een glazen vliesgevel wordt toegepast.
10
11 juli 2013
3.1.6 Keramische gevel Een keramische gevel is een mooie gevel maar biedt van oorsprong geen betere energieprestatie dan een traditionele gemetselde gevel. Na onderzoek blijkt de optie om fotocellen op te nemen in de keramische tegels. Uniform komt met deze tegels op de markt. Een impressie
3.2 CO2 Een belangrijk argument voor innovatief bouwen in het kader van bouwfysica is het streven naar 100% CO2 reductie. Binnen nu en 10 jaar is enkel CO2 neutraal bouwen verlangd, uiteraard streven wij naar die doelstelling. Dit kan behaald worden met verschillende bouwmethoden. Hoewel CO2 uitstoot van een gebouw sterk afhankelijk is van de installaties, kunnen de bouwfysische aspecten van een gebouw ook indirecte invloeden hebben op de CO2 uitstoot. Enkele voorbeelden uit artikelen. De WTW-installatie en het hoge ventilatievoud in combinatie met drievoudig glas garanderen een hoog comfort. De van buiten aangevoerde lucht wordt eerst opgewarmd door een twee meter onder de woning ingegraven Sole grondwarmtewisselaar. Extra energie voor ruimteverwarming en tapwater wordt geleverd door warmwatercollectoren die in de kroonlijst van de gevels zijn geïntegreerd. De temperatuur wordt zo nodig opgevoerd door middel van een lucht/waterwarmtepomp De gevel is het intermediair tussen het buiten- en binnenklimaat. De gevel zorgt voor daglicht en weert regen-, wind-, geluid- en zoninvloeden en voorkomt dat warmte verloren gaat. In dit artikel wordt ingegaan op de eisen die in energiezuinige nieuwbouw aan gevels worden gesteld. Het weren en het benutten van de zon staan daarbij centraal. Dit artikel beschrijft voorbeelden van installaties die verwerkt zijn in de gevel. Deze kunnen in zowel een vliesgevel, als in een traditionele gevel verwerkt worden. Het passief effect van de gevel minimaliseert dus het vereiste vermogen van de installaties voor het binnenklimaat, die de CO2 uitstoot reduceert. 3.3 Energieproducerende gevel Bij een energieneutraal gebouw staat net als bij een Passief Gebouw het verminderen van de energiebehoefte voorop, met als vervolgstap om het Gebouw zelf deze energiebehoefte te laten produceren. PV-panelen (elektriciteit producerende panelen) laten zich uitstekend in woningen integreren.
11
11 juli 2013
Eind jaren negentig is een aantal 0-energie woningbouwprojecten gebouwd, onder meer te Leeuwarden, Amersfoort, Nieuwland, Utrecht en Leidse Rijn. Deze projecten kenmerken zich door grote op het zuiden gerichte dakvlakken. Waar het in de woningbouw mogelijk is om een woning te ontwerpen met voldoende oppervlak voor PV-panelen om de totale energiebehoefte in te vullen, lukt dat bij kantoorgebouwen niet. Dat betekent dat er nog meer aandacht moet worden besteed aanvraag reductie, aan andere duurzame energiesystemen en dat de ambitie om klimaatneutrale kantoorgebouwen te realiseren invloed zal hebben op het gebouwontwerp. 3.4 PV- panelen in de gevel geïntegreerd In de gebouwde omgeving is fotovoltaïsche zonne-energie, PV, een prima mogelijkheid om duurzaam elektriciteit op te wekken. De afgelopen jaren zijn er al vele PV-systemen gerealiseerd, zowel in Nederland als in andere landen. Veel toegepast zijn PV-systemen op het dak, zowel op het platte als op het schuine dak. Gevels bieden echter een goede en zichtbare mogelijkheid om PV-systemen toe te passen. Dit kan op verschillende manieren. Aan de hand van een viertal projecten worden PV-gevel integratie oplossingen getoond. 1. PV geïntegreerd in een vliesgevelsysteem Een vliesgevelsysteem leent zich ook uitstekend om PV in te integreren. De PV-panelen worden hierbij geïntegreerd in de dichte geveldelen. Een project waarbij een gevel een geïntegreerd PVsysteem krijgt, is de Palmtoren in Nieuwegein, een ontwerp van KCAP. Op de zuid-, west- en oostgevel zullen PV-laminaten, panelen zonder frame, als een glasplaat in het gevelsysteem worden verwerkt. 2. PV als gevelbekledingsmateriaal Een andere, eenvoudige manier om PV toe te passen is bijvoorbeeld een kopgevel waar PV-panelen tegen worden gemonteerd. Dit gebeurt meestal door een frame te bevestigen waarin de panelen vastgezet worden. Hiervoor worden meestal standaard omkaderde PV-panelen gebruikt maar ook PV-laminaten kunnen worden gebruikt. Een voorbeeld van deze toepassing is de flat aan de Bieslandsekade in Delft van woningcorporatie Woonbron Delft. Op de zuidgevel zijn hier tijdens de renovatie PV-panelen aangebracht. De opgewekte elektriciteit wordt gebruikt voor de collectieve voorzieningen van de flat. Voorbeelden uit het buitenland zijn bijvoorbeeld de Solar Tower in Freiburg [zie afbeelding 2] en de CIS Tower in Manchester. 3. PV-doorzichtpanelen PV-doorzichtpanelen worden ook geïntegreerd als doorzicht panelen in de open geveldelen toegepast. Door de afstand tussen de cellen te variëren kan een hogere of lagere lichtdoorlatendheid worden bereikt. De schaduwwerking van de cellen geeft een speels effect in de achtergelegen ruimte. Veelal worden de doorzichtpanelen toegepast bij wat grotere open ruimten. Voorbeelden in Nederland hiervan zijn het ECN gebouw in Petten en de brandweergarage in Houten van Samyn en Partners [zie afbeelding 3].
12
11 juli 2013
4. PV als zonwering Zonwering wordt meestal in de vorm van lamellen toegepast. De PV-panelen zijn dan onder een hoek voor de ramen geplaatst. Er kan gekozen worden voor dichte panelen of ook glas-glas PV-panelen die nog een deel van het licht doorlaten. Een voorbeeld van deze toepassing is te vinden bij kantoor Schonenvaert in Haarlem [Afbeelding 4 en 5] van de Rijksgebouwendienst Directie Noord-West. Bij de uitbreiding van een bestaand kantoor is door O P L Architecten een zonweringsysteem ontworpen bestaande uit lamellen met daarin zonnecellen. De zonwering aan de gevel loopt door in het PVsysteem op het dak. Hiervoor zijn dezelfde typen modulen gebruikt. 3.5 Nieuwe ontwikkelingen Nieuwe ontwikkeling in de PV-industrie zijn panelen die bestaan uit een dunne laag amorf silicium (fotovoltaisch materiaal) die aangebracht is op een glasplaat. Deze panelen zijn ook gedeeltelijk lichtdoorlatend doordat de laag heel erg dun is. Deze panelen zijn ook uitstekend geschikt voor integratie in de gevel en hebben naast de elektriciteitsproductie een zonwerende functie. 3.6 Opbrengst Een gevel biedt een goede en erg zichtbare mogelijkheid voor het opwekken van elektriciteit met behulp van PV. Wel dient er rekening gehouden te worden met het feit dat de opbrengst minder zal zijn dan bij een vergelijkbaar systeem op een dak geplaatst met een optimale hellingshoek tussen de 20 en 40 graden. Voor de hoogste opbrengst moet het gevelsysteem op het zuiden gericht zijn. Een systeem aan de gevel geeft dan 70 tot 75% van de opbrengst ten opzichte van een systeem op een dak, in de praktijk is dat circa 560 tot 600 kWh per kWp geïnstalleerd systeem per jaar. De opbrengst per vierkante meter hangt af van het totale PV-vermogen per vierkante meter ofwel het aantal en type PV-cellen die er zijn toegepast per vierkante meter. Voor een standaard PV-paneel komt dit op jaarlijks circa 70 tot 75 kWh per m2. Bij doorzichtpanelen ligt de opbrengst lager. Aandachtspunt bij het ontwerp is dat er geen of zo min mogelijk beschaduwing door nabijgelegen gebouwen plaatsvindt. 3.7 Gevels en duurzame energie De gebouwde omgeving is goed voor veertig procent van het Europese energiegebruik. Door een goed ontwerp van de gevel kan de gevel bijdragen aan enerzijds vraagreductie en anderzijds duurzame opwekking van elektriciteit. Per 2008 worden binnen de nieuwe regeling Stimulering duurzame energieproductie (SDE) PV-systemen voor woningen weer gestimuleerd. Geventileerde vliesgevel (spouwvliesgevel) bedoeld voor het huishouden van temperatuur in het gebouw met behulp van (zon)licht. Het concept is passief (zie afbeelding), en het vereist weinig installaties. Tevens kan er met een glazen vliesgevel bezuinigd worden op verlichting vanwege de lichtdoortreding, en de opwekking van energie via de energieopbrengende coating op het glas. Het zonlicht vormt een onuitputtelijke bron van energie, die door fotovoltaïsche technologie in elektriciteit wordt omgezet. UniFront levert met gerenommeerde partners energieoplossingen waarbij de fotovoltaïsche energieopwekking in keramische gevels geïntegreerd wordt. Resultaat: een lage kostprijs, duurzame energie en de mogelijkheid om ‘schone’ energie te combineren met projectondersteuning, een schitterend bouwontwerp en een aangetoond rendement op investering. Aangezien we streven naar energiepassieve gebouwen, kiezen architecten, adviseurs, ontwikkelaars en investeerders steeds meer voor hernieuwbare energie, die geproduceerd wordt op deze milieuvriendelijke manier. 13
11 juli 2013
4. Conclusie De keuze voor het een bepaald type gevel hangt logischerwijs sterk af van het budget. Voor een goede prijs levert de dubbele vliesgevel de beste energie prestatie. Een goede investering weegt echter wel af tegen de bezuinig op energiegebruik op lang termijn.
14
