COACHINGSTRAJECT ASIELZOEKERS IN ZORGBANEN

Coachingstraject AIZ, Handboek trajectbegeleiders

COACHINGSTRAJECT ASIELZOEKERS IN ZORGBANEN

HANDLEIDING VOOR TRAJECTBEGELEIDERS

Uitgave: Laren

COA, Cluster Noord-Holland 2004

COA, Cluster Noord-Holland

1


Inleiding Dit handboek gaat over het nieuwe opleiding- en werkervaringstraject AIZ, ‘Asielzoekers in Zorgbanen’, dat tussen 2000 en 2002 door het Centraal Orgaan opvang asielzoeker (COA) cluster Noord-Holland is ontwikkeld en in een pilotproject is uitgetest. Dit handboek is opgesteld naar aanleiding van de ervaringen uit het pilotproject. Het handboek is bedoeld voor de trajectbegeleiders die asielzoekers gaan begeleiden in het traject. Deel I van dit handboek bevat een overzicht van het hele traject AIZ. Hierin worden alle deeltrajecten en hun samenhang benoemd en worden begrippen en taken van diverse functionarissen toegelicht. Het traject AIZ bevat verschillende deeltrajecten die soms na elkaar plaats vinden en soms door elkaar heen lopen of met elkaar verweven zijn. Een zo’n deeltraject is het coachingstraject. Het coachingstraject bevat de persoonlijke begeleiding van de asielzoekers die aan het opleiding- en werkervaringstraject meedoen. De coaching wordt uitgevoerd door de trajectbegeleider. Deel II is de feitelijke handleiding voor het coachingstraject. De handleiding bevat alle handelingen, taken en verantwoordelijkheden van de trajectbegeleider in het coachingstraject. De handleiding is zo chronologisch mogelijk opgebouwd en de taken van de trajectbegeleider zijn heel praktisch beschreven. Als zodanig heeft de schijfster geprobeerd een handleiding samen te stellen die de trajectbegeleiders, bij wijze van spreken, in de hand kunnen houden bij de uitoefening van hun taak. Naast de taakbeschrijving wordt er voldoende aandacht besteed aan de theorie van de coachingsmethode. Ook deze theorie wordt zo praktisch mogelijk beschreven en met voorbeelden uit de praktijk toegelicht. Inmiddels is er in 2002, naast het traject AIZ, ook een traject gestart voor de bouw. Deze handleiding is geschreven voor de trajecten in de zorg maar is in grote lijnen ook van toepassing op de trajecten in de bouw. Het handboek is, vanwege de leesbaarheid en de conformiteit, in de hij-vorm geschreven. Dit wil niet zeggen dat hiermee alleen naar het mannelijk geslacht wordt verwezen. Waar ‘hij’ staat, moet ‘hij of zij’ begrepen worden.


2


Inhoud INLEIDING ........................................................................................................................ 2 INHOUD ............................................................................................................................. 3 1

ACHTERGROND VAN HET TRAJECT ................................................................. 6

2

TRAJECTOVERZICHT, BEGRIPPEN EN TAKEN............................................... 7 2.1 DEELTRAJECTEN .................................................................................................... 7 2.2 TRAJECT IN OVERZICHT .......................................................................................... 8 2.3 KORTE BESCHRIJVING TRAJECTFASEN, BEGRIPPEN EN TAKEN................................... 8 2.3.1 Werving en selectie........................................................................................ 8 2.3.2 Inter Culturele Training (ICT)....................................................................... 9 2.3.3 Coaching....................................................................................................... 9 2.3.4 Create Your Future (CYF) ........................................................................... 10 2.3.5 Nederlandse taal (NT) ................................................................................. 10 2.3.6 Toeleiding ................................................................................................... 10 2.3.7 Opleiding .................................................................................................... 11 2.3.8 Evaluatie ..................................................................................................... 11 2.4 TAKEN EN VERANTWOORDELIJKHEDEN VAN DE TRAJECTBEGELEIDER .................... 11 2.4.1 Verantwoordelijkheden en taken .................................................................. 11

3

DE MENS IN AL ZIJN ASPECTEN ....................................................................... 13

4

RANDVOORWAARDEN ........................................................................................ 14

1

WERVING EN VOORLICHTING.......................................................................... 16 1.1 WERVING ............................................................................................................ 16 1.1.1 Folders en affiches ...................................................................................... 16 1.1.2 Medewerkers andere afdelingen .................................................................. 16 1.2 VOORLICHTINGSBIJEENKOMST.............................................................................. 16

2

SELECTIE ................................................................................................................ 19 2.1 2.2 2.3

VOORSELECTIE .................................................................................................... 19 SELECTIEGESPREK................................................................................................ 19 BEOORDELING ..................................................................................................... 22

3

OFFICIELE STARTBIJEENKOMST .................................................................... 23

4

COACHING.............................................................................................................. 24 4.1 PLANNING ........................................................................................................... 25 4.2 INDIVIDUELE COACHING....................................................................................... 25 4.2.1 Aantal ......................................................................................................... 25 4.2.2 Doel ............................................................................................................ 25 4.2.3 Functie ........................................................................................................ 26 4.2.4 Werkwijze in de coaching ............................................................................ 26 4.2.5 Houding van de coach ................................................................................. 28 4.2.6 Inhoud van de gesprekken............................................................................ 30


3


4.3 SUBGROEPCOACHING ........................................................................................... 31 4.3.1 Aantal ......................................................................................................... 31 4.3.2 Doel ............................................................................................................ 31 4.3.3 Functie ........................................................................................................ 31 4.3.4 Thema’s....................................................................................................... 32 4.3.5 Werkwijze .................................................................................................... 32 4.3.6 Inhoud van de subgroepbijeenkomsten......................................................... 33 4.4 MAN/VROUW GROEPEN ........................................................................................ 33 4.5 GROTE GROEP ...................................................................................................... 34 4.5.1 Aantal ......................................................................................................... 34 4.5.2 Doel en functie ............................................................................................ 34 4.5.3 Werkwijze en methodiek............................................................................... 34 4.5.4 Inhoud van de grote groepsbijeenkomsten ................................................... 34 4.6 CRISISINTERVENTIE.............................................................................................. 35 4.6.1 Doel en functie ............................................................................................ 35 4.6.2 Methode en werkwijze.................................................................................. 35 4.6.3 Aantal ......................................................................................................... 35 4.6.4 Thema’s....................................................................................................... 35 4.7 ONDERHOUDSCONTACT ....................................................................................... 35 4.8 TOT SLOT ............................................................................................................. 36 5

AFSTEMMING MET DIENSTEN EN INSTANTIES ........................................... 37 5.1 5.2 5.3

AFSTEMMING ....................................................................................................... 37 OPENHEID ............................................................................................................ 37 OPEN COMMUNICATIELIJNEN................................................................................ 37

6

OFFICIELE AFSLUITING ..................................................................................... 39

7

EVALUATIE ............................................................................................................ 40

BIJLAGEN ....................................................................................................................... 41


4


DEEL I ACHTERGROND EN OVERZICHT


5


1

Achtergrond van het traject

Ontstaan en doel ‘Asielzoekers in Zorgbanen’ (AIZ) is als project ontstaan op het moment dat de weten regelgeving zodanig werden verruimd dat asielzoekers, binnen bepaalde kaders, de mogelijkheid kregen om betaald werk te gaan verrichten in de Nederlandse maatschappij. Het project is geboren vanuit de behoefte een nieuwe voorziening te creëren voor asielzoekers die in afwachting zijn van hun definitieve status. Deze voorziening moest verder gaan dan de bestaande voorzieningen. De visie achter het project is dat asielzoekers die in asielzoekerscentra verblijven een zo volwaardig mogelijk bestaan moeten kunnen behouden of opbouwen. Een bestaan waarin kwaliteiten en talenten kunnen worden onderhouden, en een bestaan gericht op integratie in plaats van segregatie. Het project voorziet in een intensief opleiding- en werkervaringstraject van een jaar, voor asielzoekers vanaf 18 jaar, die in afwachting zijn van hun definitieve status. Asielzoekers die uiteindelijk in Nederland mogen blijven zijn na het traject zo goed mogelijk voorbereid op hun integratie in de Nederlandse maatschappij. Asielzoekers die worden afgewezen hebben met dit traject een steen gelegd voor een nieuwe toekomst in hun land van herkomst. Het traject sluit aan bij de behoeften van de Nederlandse arbeidsmarkt op dat moment. Het eerste traject leidde op tot zorghulp. In volgende trajecten worden de deelnemers ook in andere sectoren opgeleid.


6


2 2.1

Trajectoverzicht, begrippen en taken Deeltrajecten

Het opleiding- en werkervaringstraject duurt een jaar en is op een innovatieve manier samengesteld uit een aantal deeltrajecten die aan elkaar zijn geschakeld of met elkaar in verbinding staan. Alle deeltrajecten zijn nodig en hebben hun eigen subdoel. Om in Nederland te kunnen werken moeten de asielzoekers de Nederlandse taal leren spreken, de Nederlandse regels en gebruiken leren kennen en een diploma halen. Docenten en stagebegeleiders moeten voorbereid zijn op deze speciale groep en de deelnemers moeten intensief worden begeleid. Om alle deeltrajecten goed samen te laten lopen moet er veel en goed worden gecommuniceerd. Concreet ziet het traject er als volgt uit. Nadat de asielzoekers zijn geselecteerd om deel te nemen aan het traject, gaat de groep naar school voor intensieve Nederlandse les. Hiervoor is een speciaal lesprogramma ontwikkeld. Na een aantal maanden is de Nederlandse taalkennis zodanig opgebouwd dat de deelnemers in staat zijn een speciaal ‘toeleidingsprogramma’ te volgen. In dit deeltraject maken de deelnemers kennis met de Nederlandse zorg- en werkcultuur. De Nederlandse les gaat gedurende dit traject gewoon door. Als de deelnemers genoeg zijn ingeburgerd in de Nederlandse taal en cultuur, krijgen de deelnemers een vakopleiding die aansluit bij de behoeften in de Nederlandse markt. Tijdens dit traject lopen ze stage in een Nederlandse organisatie. Om goed ingespeeld te kunnen zijn op de stages, krijgen de stage-instellingen vooraf een speciaal voor dit traject ontwikkelde training. In deze training wordt onder andere aandacht besteed aan de bewustwording van vooroordelen naar mensen die ’anders’ zijn en hoe je hier mee om kunt gaan. Vanaf de eerste schooldag worden de deelnemers intensief begeleid door een persoonlijke coach. Deze is voor hen aanspreekpunt in alle voorkomende zaken die te maken hebben met het traject. De coach fungeert onder andere als ‘vertaler’ van alle nieuwe indrukken en normen die de asielzoekers opdoen en tegenkomen in het traject. Deelnemen aan het traject betekent een grote verandering in het leven en werken van de asielzoekers. De coach begeleidt de asielzoekers in hun persoonlijke en professionele groeiproces. Er zijn bij het traject meerdere diensten en instanties betrokken. Naast het asielzoekerscentrum spelen de school en de stage-instellingen een zeer belangrijke rol. De communicatie tussen alle betrokkenen is van het grootste belang. Hiermee valt of staat het slagen van het traject. De coach heeft hierin een belangrijke ‘schakelende’ rol. (Zie het communicatieschema in par. 5.3 deel II)


7


2.2

Traject in overzicht

jaarbalk in maanden apr. mei

juni

juli

aug.

werving ….… voorlichting .…… aanmelding .…..…. voorselectie .. selectiegesprekken …... feestelijke startbijeenkomst interculturele training Coaching create your future Nederlandse taal toeleiding opleiding stage evaluatie uitzetten evaluatie inleveren diploma uitreiking

2.3

sept.

okt.

nov.

dec.

jan.

feb.

mrt.

apr.

mei

juni

juli

.. …………………………………………………………………… …… …1.… …2.… ...3…. ………………………… ……… ………………………………………….. ………………….… …... ……. ..

Korte beschrijving trajectfasen, begrippen en taken

Deze paragraaf geeft een overzicht van het hele traject. Alle deeltrajecten komen kort aan bod. De inhoud, de begrippen en de taken binnen de verschillende deeltrajecten worden kort uitgelegd. 2.3.1 Werving en selectie Om aan het traject te kunnen beginnen moeten de asielzoekers warm gemaakt worden voor het traject (werving). Om deel te kunnen nemen moeten de asielzoekers die geïnteresseerd zijn, aan een aantal eisen voldoen waarop zij in een selectieprocedure worden getest (selectie). De werving en voorlichting wordt gecoördineerd door de trajectbegeleider. De trajectbegeleider is een opvangmedewerker, in dienst van het COA (Centraal Orgaan opvang asielzoekers), die de dagelijkse leiding heeft over het traject. Globaal heeft de trajectbegeleider twee taken. Het begeleiden van de deelnemers aan het traject (als coach) en het regelen, coördineren en communiceren in en rond het traject. De benamingen coach en trajectbegeleider (TB) worden in deze handleiding beide gebruikt. Het gaat echter om dezelfde functionaris, de trajectbegeleider. Als deze in zijn of haar coachende rol wordt aangesproken, wordt deze met coach aangesproken en als er geschreven wordt over de coördinerende rol van de trajectbegeleider, dan spreken we over de trajectbegeleider. De trajectbegeleider legt verantwoording af aan de proceseigenaar. De proceseigenaar is in dienst van het COA en is eindverantwoordelijk voor het traject. De selectie wordt uitgevoerd door de trajectbegeleider, de proceseigenaar en een docent van de school die de drie opleidingstrajecten voor de deelnemers verzorgt.


8


2.3.1.1 Werving De asielzoekers worden geattendeerd op het traject door affiches op te hangen. Bij deze affiches horen folders met informatie over het traject. 2.3.1.2 Voorlichting Op de affiches staat de datum van de voorlichtingsbijeenkomst. Op deze bijeenkomst worden de asielzoekers die geïnteresseerd zijn in het traject (geïnteresseerden) uitgebreid voorgelicht over de deelname. 2.3.1.3 Selectie Na de voorlichtingsbijeenkomst kunnen de geïnteresseerden zich inschrijven voor het traject door een aanmeldingsformulier in te vullen. De mensen die zich hebben ingeschreven zijn kandidaat voor het traject. De kandidaten worden in twee fasen geselecteerd. Eerst door middel van een voorselectie. Dit is een eerste globale selectie op basis van de aanmeldingsformulieren. De tweede selectieronde gebeurt door middel van individuele selectiegesprekken. 2.3.1.4 Officiele startbijeenkomst Als de asielzoekers die deel mogen nemen aan het traject zijn geselecteerd, worden zij, als deelnemers, uitgenodigd voor een officiele startbijeenkomst. In deze bijeenkomst wordt het startsein gegeven voor het traject. 2.3.2 Inter Culturele Training (ICT) De instellingen waar de deelnemers uiteindelijk stage gaan lopen, worden hierop voorbereid door een zogenaamde Inter Culturele Training (ICT). De training bestaat uit twee varianten. Een training wordt gegeven aan de werkbegeleiders van de deelnemers/stagiaires. Dit zijn teamgenoten van de stagiaires. Een tweede training wordt gegeven aan de direct leidinggevenden van het team waarin de deelnemers stage gaan lopen. De Inter Culturele Training wordt ook gegeven aan de docenten van de school en, binnen het verband van de coaching, aan de deelnemers. De Inter Culturele Training wordt gegeven door de trajectbegeleider. 2.3.3 Coaching De coaching van de deelnemers is in handen van de trajectbegeleider. Hij begeleidt de deelnemers intensief in hun persoonlijke en professionele ontwikkeling. De coaching vindt plaats in diverse coachingsbijeenkomsten en start direct aan het begin van het traject. 2.3.3.1 Grote groep Elke drie maanden komt de hele groep (grote groep) deelnemers bij elkaar. Hierin wordt met name kennis overgedragen over het onderwerp communicatie. De grote groep komt in totaal vier keer bijeen.


9


2.3.3.2 Subgroep De subgroepen worden naar taalgroep ingedeeld. In de subgroepen komen dezelfde onderwerpen aan de orde als in de grote groep maar hierin wordt, meer dan in de grote groep, gesproken over de beleving van de deelnemers. De subgroepen komen elke drie maanden bij elkaar, met in totaal drie bijeenkomsten. 2.3.3.3 Individueel In de individuele gesprekken, die driemaandelijks worden gehouden, komen persoonsgebonden coachingsonderwerpen aan de orde. Er vinden drie individuele gesprekken plaats. 2.3.3.4 Crisis De crisisbegeleiding vindt plaats op het moment dat zich een situatie voordoet waarbij de deelnemer direct begeleiding nodig heeft. 2.3.3.5 Man/vrouw Twee bijeenkomsten worden gewijd aan seksespecifieke onderwerpen. De groep is hiertoe verdeeld in een mannen- en een vrouwengroep. 2.3.4 Create Your Future (CYF) Create Your Future (CYF) is een deeltraject dat zich richt op de mogelijke terugkeer naar het land van herkomst. Dit traject bestaat uit drie aparte groepsbijeenkomsten, verdeeld over het jaar, en wordt door de trajectbegeleider uitgevoerd. In dit traject wordt stil gestaan bij de mogelijkheden die de deelnemers hebben om in hun eigen land weer een nieuw bestaan op te bouwen. Daarbij wordt bekeken wat de scholing en werkervaring, die ze tijdens het traject hebben opgedaan, hieraan kunnen bijdragen. 2.3.5 Nederlandse taal (NT) De deelnemers gaan vanaf het begin van het traject vier en een halve dag naar school. Het Dudokcollege in Hilversum dat het traject heeft ontwikkeld, verzorgt het deeltraject Nederlandse taal. Dit deeltraject duurt drie maanden. 2.3.6 Toeleiding In het toeleidingstraject dat volgt op het Nederlandse taaltraject, krijgen de deelnemers, naast een vervolg op de Nederlandse taal, les in twee onderdelen van de Nederlandse cultuur: de werkcultuur en de cultuur van het vak waarin de deelnemers worden opgeleid. Het toeleidingstraject duurt een maand en wordt verzorgd door het Regionaal Opleidingscentrum.


10


2.3.7 Opleiding Aansluitend op het toeleidingstraject volgt een zes maanden durend opleidingstraject. De deelnemers worden opgeleid in een vak op MBO niveau, waarnaar op dat moment grote behoefte is op de Nederlandse arbeidsmarkt. Het traject bestaat uit twee en een halve dag school en twee dagen stage. Dit trajectonderdeel is het meest complex omdat er drie verschillende instanties bij betrokken zijn. Het COA, de school en de stage-instelling. Dit vraagt een zorgvuldige en open communicatie tussen de betrokkenen. 2.3.8 Evaluatie Aan het eind van het traject wordt het hele traject met alle betrokkenen geëvalueerd. De trajectbegeleider verzorgt de evaluatie met de deelnemers. 2.4

Taken en verantwoordelijkheden van de trajectbegeleider

Tijdens het pilotproject waren de taken uit dit handboek verdeeld over verschillende personen. De proceseigenaar van het COA en de coach die als externe deskundige was aangetrokken. In deze handleiding zijn de meeste van deze taken gebundeld en ondergebracht bij de trajectbegeleider. De functie van trajectbegeleider is een bestaande functie binnen het COA. De trajectbegeleider is verantwoordelijk voor het traject, van a tot z. Dat wil zeggen dat deze, naast de feitelijke coaching van de deelnemers, ook zorg draagt voor de faciliteiten die nodig zijn om de coaching gestalte te geven en verantwoordelijk is voor de communicatie met begeleiders van andere disciplines, zoals docenten, stage-instellingen, COA-medewerkers, etc. De proceseigenaar is eindverantwoordelijke voor het hele traject en is verantwoordelijk voor de fondsenwerving en de werving van stage-instellingen. Daarnaast heeft de proceseigenaar de taak om zakelijke beslissingen te nemen die, in verband met de vertrouwensband tussen trajectbegeleider en deelnemer, moeilijk door de trajectbegeleider genomen kunnen worden. 2.4.1 Verantwoordelijkheden en taken De trajectbegeleider is verantwoordelijk voor de werving en voorlichting van de deelnemers. De trajectbegeleider is verantwoordelijk voor de selectie van de deelnemers. De trajectbegeleider is verantwoordelijk voor de coaching van de deelnemers gedurende het één jaar durende traject. Naast de feitelijke uitvoering van bovengenoemde taken, zorgt de trajectbegeleider voor de voorzieningen die getroffen moeten worden voor het traject, voorzover dit onder het COA valt (dus niet de voorzieningen voor de scholing en de stage), en voor de afstemming en informatievoorziening van alle betrokkenen, binnen en buiten het COA. Werving en voorlichting


11


De trajectbegeleider zorgt voor de informatievoorziening aan en enthousiasmering van de potentiële deelnemers. Selectie De trajectbegeleider zorgt voor de voorselectie op basis van de aanmeldingsformulieren die worden getoetst aan vooraf opgestelde criteria. De trajectbegeleider zorgt voor de tweede selectie door middel van gesprekken, met behulp van vooraf opgestelde vragenlijsten. Coaching De trajectbegeleider houdt individuele- en groepsbijeenkomsten met de deelnemers. De trajectbegeleider houdt dossiers bij van de deelnemers, waarin onder andere de voortgangsrapportage van de scholing en de stage worden bijgehouden. De trajectbegeleider onderhoudt contacten ten behoeve van de coaching met alle betrokkenen. De trajectbegeleider signaleert problemen en stemt deze af met / verwijst hiervoor door naar docenten, stagebegeleiders, etc. Regelen van voorzieningen De trajectbegeleider regelt de ruimtes voor bijeenkomsten. De trajectbegeleider regelt de nodige voorzieningen in de ruimtes (aankleding / koffie/thee). De trajectbegeleider regelt tolken. De trajectbegeleider regelt de kinderopvang. De trajectbegeleider regelt de kostenvergoedingen van de deelnemers. Afstemming en informatievoorziening De trajectbegeleider zorgt er voor dat alle betrokkenen op de hoogte zijn van de nodige informatie en dat zij hun werkzaamheden op elkaar af kunnen stemmen. Betrokkenen zijn: - betrokken medewerkers, - afdeling communicatie, - tolkencentrum, - Informatiecentrum, - opleidingsinstituten, - stageplaatsen. De trajectbegeleider ontwikkelt voor zichzelf een zogenaamd protocollenboek waarin alle belangrijke publicaties, informatie en adressen/telefoonnummers zijn opgenomen. De trajectbegeleider verzorgt voor alle betrokken afdelingen/personen een verkort protocol met alle voor die afdeling relevante informatie. Bijvoorbeeld voor een cateraar een protocol met data van groepsbijeenkomsten, en wat hiervoor aan catering gewenst is. Daarnaast algemene informatie over het traject: de intentie, de betrokken functionarissen en hoe hij hen kan bereiken. Budgetbeheer De trajectbegeleider is, onder eindverantwoordelijkheid van de proceseigenaar, verantwoordelijk voor het beheer van het trajectbudget.


12


3

De mens in al zijn aspecten

Deelnemen aan het traject is een veelomvattend gebeuren voor de deelnemers. Je kan rustig zeggen dat hun leven, opnieuw, op zijn kop komt te staan. De mensen gaan vaak na lange tijd weer naar school. Dit brengt veel nieuwe en soms verwarrende indrukken met zich mee. Ze doen dit daarbij in een nieuw land met heel andere gewoontes en regels. Ze zijn opeens de hele dag van huis, wat ook een groot effect heeft op hun eventuele partner en kinderen. De meest ingrijpende verandering is echter wel het beroep wat er op de deelnemers gedaan gaat worden om uit hun afwachtende rol van vluchteling te stappen en hun leven weer actief op te pakken. Vluchtelingen zijn mensen die veel hebben meegemaakt in hun land van herkomst en tijdens hun vlucht. Veel vluchtelingen overleven dit alleen door zich op een bepaalde manier af te sluiten voor de realiteit. Zij raken in een soort apathie die nog eens verstekt wordt doordat ze in Nederland in de opvang terecht komen, waar hun wereldje nog kleiner wordt. Om weer in de maatschappij mee te kunnen draaien, is het noodzakelijk om de draad van je eigen leven weer op te pakken en opnieuw actief en alert te worden. Dit betekent dat je verder gaat kijken dan je kleine wereldje van jou zelf of je gezin; weer na gaat denken over wat je meemaakt, ziet en hoort; en weer contact gaat maken met de mensen om je heen. Deze fysieke en innerlijke omslag vergt veel van de deelnemers. De trajectbegeleider begeleidt de deelnemers in dit hele proces. Hij begeleidt hen dus in hun professionele ontwikkeling maar ook in hun persoonlijke groei. Hij begeleidt de deelnemer ‘als mens in al zijn aspecten’. Hoe hij dit doet, wordt besproken in Deel II van dit handboek. De begeleiding vindt plaats in de vorm van coachingsgesprekken en door middel van de interculturele training. Ook houdt de trajectbegeleider intensief contact met de betrokken begeleiders van de andere deeltrajecten (docenten en werkbegeleiders). Zo houd hij de vinger aan de pols van de ontwikkeling van de deelnemers.


13


4

Randvoorwaarden

De randvoorwaarden van het traject zijn de omstandigheid die nodig zijn om het coachingstraject te kunnen realiseren. De randvoorwaarden zijn, met betrekking tot de deskundigheid van de trajectbegeleiders: Kennis van de inhoud van het coachingstraject: taken en planning; Kennis van de functie en het doel van de coaching; Kennis van de werkwijze van de coaching; Eigen maken van de houding van de trajectbegeleider naar de deelnemers; Kennis over de aspecten van het vluchtelingschap en overlevingsstrategieën. met betrekking tot de personele beschikbaarheid en inzet van de betrokkenen: Voldoende en adequaat getrainde trajectbegeleiders; De trajectbegeleiders zijn in staat en bereid om buiten kantoortijden coachingsgesprekken te voeren; Het opleidingsinstituut en de stage-instellingen zijn bereid de opleiding vorm te geven en aan te bieden; Voldoende beschikbare uren van de leerkrachten; Een veilig en vertrouwd leerklimaat ten behoeve van de deelnemers; Succesvolle deelname van leidinggevenden en werkbegeleiders aan de Inter Culturele Training; De werkbegeleiders van de stage-instellingen worden gesteund door hun leidinggevenden. met betrekking tot de communicatie: Bereidheid van alle betrokkenen tot open communicatie en zorgvuldige informatievoorziening. met betrekking tot de faciliteiten ten behoeve van de deelnemers: Dagelijkse kinderopvang van 8.00 tot 17.30; Voldoende geoutilleerde studieruimtes; Lesmaterialen; Strippenkaarten / reiskostenvergoeding. met betrekking tot de faciliteiten ten behoeve van de trajectbegeleiders: Goede coachingsruimtes; Goede communicatiemiddelen. met betrekking tot de budgetten: Financiële dekking voor het traject.


14


DEEL II HANDLEIDING COACHINGSTRAJECT


15


1

Werving en voorlichting

Een traject start met een voorlichtings- en wervingscampagne. Potentiële deelnemers moeten bekend worden gemaakt met het project en moeten ervoor worden warm gemaakt. De campagne wordt gevoerd middels folders, affiches en mondelinge informatie. 1.1

Werving

1.1.1 Folders en affiches Door folders en affiches worden potentiële deelnemers geïnformeerd en warm gemaakt voor het traject en voor de voorlichtingsbijeenkomst. De folder en het affiche geven algemene voorlichting over het traject en zijn in meerdere talen opgesteld. De folder en het affiche zijn vormgegeven in de huisstijl van het traject. (Voor de tekst van de folder, zie bijlage 1) Taken trajectbegeleider De trajectbegeleider zorgt ervoor dat de folders en affiches drie maanden voor de start van het traject worden verspreid. 1.1.2 Medewerkers andere afdelingen Ook de medewerkers van de andere afdelingen spelen een belangrijke rol in het voorlichten en warm maken van de deelnemers. Taken trajectbegeleider De trajectbegeleider zorgt ervoor dat de medewerkers van deze diensten zijn geïnformeerd over het traject, voordat de folders en affiches worden verspreid. De trajectbegeleider benadert ook individuele bewoners waarvan hij het idee heeft dat zij geïnteresseerd zouden kunnen zijn in het traject. 1.2

Voorlichtingsbijeenkomst

Drie maanden voor de start van het traject worden er voorlichtingsbijeenkomsten gehouden. Deze zijn bedoeld om geïnteresseerden te informeren over het traject. Er worden acht voorlichtingsbijeenkomsten gehouden, verspreid over drie weken. Elke bijeenkomst is voor een aparte taalgroep. De voorlichting wordt in het Nederlands gegeven. Een tolk is de hele bijeenkomst aanwezig voor een goede en exacte vertaling van de informatie en de vragen. Bij


16


elke bijeenkomst zijn twee à drie trajectbegeleiders aanwezig. Er is een deelnemer van een vorig traject aanwezig om vragen te beantwoorden. (Dit kan alleen als er sprake is van een vervolgtraject.) Aan het eind van de bijeenkomst kunnen geinteresseerden een aanmeldingsformulier meenemen. De voorlichtingsbijeenkomst is een belangrijke bijeenkomst. Hier wordt namelijk alle informatie gegeven die van belang is voor de geïnteresseerden om een goede keus te maken of zij zich aan zullen melden voor het traject of niet. De impact van deze beslissing op de deelnemers is groter dan de deelnemers in eerste instantie wellicht denken. Door deel te nemen aan het traject verandert er veel in het leven van de deelnemer en in dat van zijn of haar sociale omgeving. Hier wordt in het programma dan ook ruim aandacht aan besteed. Taken trajectbegeleider vooraf:

De tolken krijgen van de trajectbegeleider een korte briefing over de integrale benadering van het traject. De trajectbegeleider stelt een gedetailleerde factsheet op met de informatie van de bijeenkomst . De trajectbegeleider zorgt voor een vertaling van het factsheet in meerdere talen. Deze vertaling wordt uitgevoerd door de tolken die ook bij de bijeenkomst aanwezig zullen zijn.

locatie: Vergaderruimte faciliteiten:

zaal met ruimte voor een middelgrote groep, tafels en stoelen in aangeklede zitjes, spreekgestoelte met microfoon, videoapparatuur, video’s van zorgcentra, een tolk per taalgroepbijeenkomst, een factsheet van de informatie, per taalgroep één, aanmeldingsformulieren (zie bijlage 2) en pennen.

bijeenkomst: De trajectbegeleider leidt de voorlichtingsbijeenkomst. Zie voor het programma het kader op de volgende bladzijde.


17


Programma 1

welkom en introductie van het traject

2 -

-

informatie over: Inhoud: één jaar scholing en stage; Begeleiding: intensieve persoonlijk en professionele begeleiding; Commitment: 36 uur per week, inclusief huiswerk; Neveneffecten van het traject op familie en sociale leven; De vraag: “kan en wil je binnen een jaar weer een eigen leven gaan opbouwen en niet meer afhankelijk zijn van je asielzoekersstatus?; Deze vraag raakt de kern van de persoonlijke ontwikkeling die de deelnemers aan zullen gaan. Deze ontwikkeling betekent een enorme omslag voor de mensen. Daarom is het belangrijk hier in de voorlichtingsbijeenkomst al bij stil te staan. De vraag: “is werken in de gezondheidszorg een onderdeel van jouw persoonlijke ontwikkeling als mens? zo nee, dan is dit traject niet geschikt voor jou; Deze vraag is van belang voor de professionele ontwikkeling van de deelnemers. Hun (professionele) toekomst ligt in de zorg. Het traject is dus meer dan een werkervaringstraject, waarbij de sector er niet zo toe doet. Deelnemen aan dit traject betekent dat je je omschoolt naar de zorg en hierin verder wilt gaan. Dubbeltraject: in dit traject ontwikkel je je op twee fronten tegelijk: persoonlijk en professioneel; Het traject leidt NIET tot een huis of een status. Wij hebben geen contact met het IND.

3

Audiovisuele presentatie van een aantal zorginstellingen: video en fotomateriaal

-

-

pauze 4

-

Informatie over praktische voorzieningen: Het COA biedt een aantal voorzieningen, in overleg met de deelnemers. De deelnemers blijven echter zelf verantwoordelijk voor de realisatie van de randvoorwaarden die zij nodig hebben om deel te nemen aan het traject. Voorzieningen waar de deelnemers gebruik van moeten kunnen maken zijn: Bibliotheek; Studieruimtes met computers Reiskostenvergoeding; Kinderopvang.

5

Gelegenheid tot het stellen van vragen.

6

Uitdelen van de aanmeldingsformulieren voor het traject. Hierbij vermelden dat de mensen die zich willen inschrijven, bij het Informatiecentrum hulp kunnen krijgen bij het invullen. De formulieren moeten uiterlijk binnen twee weken worden ingeleverd.

7

Afsluiting.


18


2 2.1

Selectie Voorselectie

Na afloop van de voorlichtingsbijeenkomsten hebben de geïnteresseerden maximaal twee weken de tijd om zich aan te melden voor het traject. Alle aanwezigen krijgen hiertoe, aan het eind van de voorlichtingsbijeenkomst, een aanmeldingsformulier mee. Zij kunnen zich, door middel van dit formulier inschrijven voor het traject. Het formulier is opgesteld in het Nederlands, dat wil zeggen dat de geïnteresseerde bewoners bij de vertaling en invulling van het formulier begeleiding nodig hebben. Deze begeleiding wordt door de medewerkers geboden. Voor diegenen die geen aanmeldingsformulier hebben gekregen, is het formulier ook op aanvraag te verkrijgen. Na invulling worden de aanmeldingsformulieren naar de trajectbegeleider gezonden. Op basis van deze formulieren wordt de voorselectie uitgevoerd. Dit gebeurt binnen een week na de sluitingsdatum van inschrijving. (Het aanmeldingsformulier is als bijlage 2 opgenomen achter in dit handboek) Taken trajectbegeleider De trajectbegeleider voert de voorselectie uit in samenwerking met een docent van opleidingsinstituut waar de deelnemers geschoold gaan worden. Zij beoordelen de kandidaturen aan de hand van de aanmeldingsformulieren. De criteria voor toelating tot de tweede selectiefase zijn: - Leeftijd 18 jaar of ouder; - Minimaal 12 jaar vooropleiding; - Duidelijk motivatie om in de zorg te willen werken, kenbaar te maken door concreet op te schrijven waarom de kandidaat de volgende vijf jaar wil wijden aan de zorg; - Een verblijfsvergunning (tijdelijk/permanent) hebben dan wel nog geen eerste negatieve beschikking hebben ontvangen van de IND. 2.2

Selectiegesprek

Alle kandidaten die uit de voorselectie komen worden uitgenodigd voor een selectiegesprek met de trajectbegeleider. Het gesprek duurt anderhalf tot twee uur en wordt gehouden in een persoonlijke en vertrouwde sfeer, ondanks dat het om een beoordeling gaat. Er is een tolk aanwezig die in de juiste toonzetting weet te vertalen en er is iemand op de achtergrond aanwezig om hand en spandiensten te verrichten. Het is raadzaam om er met de planning en assistentie rekening mee te houden dat de gesprekken intensief en emotioneel kunnen worden. Taken trajectbegeleider uitnodiging:

De kandidaten worden één week van te voren uitgenodigd voor het selectiegesprek. Zij krijgen hiertoe en schriftelijke uitnodiging. (Zie voor een standaardbrief bijlage 3, achter in dit handboek.) De uitnodiging is in het Nederlands en Engels opgesteld. De kandidaten kunnen voor uitleg van de brief terecht bij de trajectbegeleider.


19


De kandidaten die niet door de voorselectie komen krijgen een afwijzingsbrief, ook in het Nederlands en Engels. Zij kunnen een toelichtingsgesprek aanvragen als zij hier behoefte aan hebben. locatie:

De gesprekken worden gevoerd in aparte ruimtes.

faciliteiten:

- Een gespreksruimte (spreekkamer) met een tafel en drie stoelen voor respectievelijk de kandidaat, de trajectbegeleider en de tolk. De ruimte moet niet te groot zijn. De ruimte moet een sfeer uitstralen waarin de kandidaat wordt uitgenodigd om zich te openen naar zijn gesprekspartner; - Aanmeldingsformulier kandidaat, blanco vragenlijst (bijlage 4); - Notitieblok en pen.

assistentie:

Er is een medewerker tijdens de gesprekken op de achtergrond aanwezig voor hand en spandiensten zoals het plegen van telefoontjes met tolken of kandidaten in verband met de planning, en het eventueel assisteren van de trajectbegeleider bij oplopende emoties tijdens het gesprek.

planning:

De gesprekken duren anderhalf tot twee uur en worden elke tweeëneenhalf uur ingepland, inclusief enige tijd voor de uitwerking en een korte pauze van 15 minuten. Er worden maximaal vier gesprekken op een dag gepland. Alle gesprekken worden in een tijdsbestek van twee tot drie weken gevoerd. Voorafgaand aan de gesprekken wordt er per dag een uur gepland voor het telefonisch checken van de afspraken.

tolken:

Voorafgaand aan de planning van de gesprekken wordt nagegaan of de tolken op de gewenste dagen beschikbaar zijn. Is dit het geval dan worden de tolken tegelijk met de kandidaten uitgenodigd voor de gesprekken. Er moet een tolk zijn in de taal van elke kandidaat. Het is belangrijk dat de tolken goed zijn geïnformeerd over de aard en de sfeer van het gesprek. Zij moeten zich ervan bewust zijn dat het gesprek, en dus ook hun vertaling, gericht is op een gesprek van mens tot mens. De tolken worden hierover geïnformeerd door middel van een factsheet, waarin de informatie uit het gesprek kort wordt weergegeven maar ook specifieke woorden die in het gesprek zullen worden gebruikt.

het gesprek:

Het gesprek wordt volgens een vaste opbouw gevoerd (zie kader op de volgende pagina).


20


Selectiegesprek 1

- Verwelkomen van de kandidaat en uitleggen wat het doel is van het gesprek. - Uitleggen waarom er een tolk aanwezig is.

2

Voorwaarden scheppen voor het gesprek: - Informatie geven over de trajectbegeleider als coach, als medemens met wie een gesprek en eventueel later een begeleidingsrelatie wordt aangegaan: bijvoorbeeld: wie ben ik, hoe lang werk ik hier, wat is mijn visie op het traject? - Melden dat de trajectbegeleider en de tolk beroepsgeheim hebben. - Uitleggen dat het vragenformulier is, dat wil zeggen dat alleen de trajectbegeleider en de proceseigenaar de documentatie in mogen zien. Voor verdere inzage zal toestemming worden gevraagd aan de kandidaat. - Afspraken maken over de manier van gespreksvoering: gesprek aan de hand van vragen.

3

De kern van het gesprek wordt aan de hand van de vragenlijst gevoerd (opgenomen als bijlage 4 achter in dit handboek). De vragenlijst is iets anders dan een enquêteformulier dat op een droge en afstandelijke wijze zou worden doorgenomen. Aan de hand van de vragen komt er een gesprek op gang. De vragenlijst vormt dus het kader van een gesprek. Het selectiegesprek wordt een gesprek waarin werkelijk contact wordt gemaakt met elkaar. Van de deelnemer wordt gevraagd veel van zichzelf te laten zien. Ook de trajectbegeleider laat iets van zichzelf zien. Daarbij geeft hij de kandidaat de ruimte om vragen te stellen over zijn of haar persoon. Hij probeert hiermee de kandidaat gerust te stellen en hem duidelijk te maken dat het gesprek vertrouwelijk is. Het doel van het gesprek is om een integraal beeld te krijgen van wie de kandidaat is als mens. Het gaat er dus niet alleen om de kandidaat te testen op zijn feitelijke geschiktheid voor het traject. De kandidaat is geen nummer of geval, dat aan het werk geholpen moet worden. De kandidaat is een mens, met zijn herkomst, zijn ideeen over het leven, zijn visie op Nederland, zijn gedachten over de toekomst, etc. Hier gaat het gesprek allemaal over. Een gesprek waarin de kandidaat een eerste stap kan zetten naar een nieuwe en actieve toekomst en uit de lethargie van het asielzoekersbestaan.

4

Het gesprek wordt afgesloten met twee centrale vragen:

a

Hoe heeft de kandidaat het gesprek ervaren? Wat de trajectbegeleider wil weten is wat de meerwaarde van het gesprek is geweest voor de kandidaat.

b

Wie denk je dat ik ben, wat voor soort mens denk je dat ik ben? Met deze vraag kan de trajectbegeleider checken of de kandidaat in staat zal zijn om weer actief en met een eigen visie naar buiten te treden. Als vluchteling en asielzoeker is de kandidaat geneigd om apatisch af te wachten wat er van hem verwacht wordt. Hij is niet meer gewend om zelf na te denken, zelf iets te vinden of te willen. Door de wijze waarop de kandidaat deze vraag, aan het eind van het gesprek, beantwoordt, kan de trajectbegeleider peilen of de


21


kandidaat in staat is om dit persoonlijk ontwikkelingsproces ook daadwerkelijk in te gaan; Of hij in staat is om de stap te maken van het verleden naar het heden; Of hij actief en alert in het ‘hier en nu’ kan zijn. Ook voor de kandidaat is het belangrijk om zich bewust te worden van zijn houding. “Wil ik dit proces wel aan gaan? Kan ik dat wel?” Als de kandidaat hier niet toe in staat is, dan moet de kandidaat er niet aan beginnen. Het is vaak zo dat aan het eind van een gesprek, als je al aan het afronden bent, iemand nog met belangrijke informatie komt. Als mensen weten dat de tijd bijna om is, komen ze vaak nog met iets heel wezenlijks op de proppen. Het is dus belangrijk om tot aan het laatst alert te blijven op wat de kandidaat allemaal te melden heeft. De laatste vraag, over wat de kandidaat van jou vindt, biedt de kandidaat de mogelijkheid om iets wezenlijks van zichzelf te laten zien. documentatie: Het gesprek wordt gedocumenteerd door de antwoorden en opmerkingen op de vragenlijst. De documentatie wordt in een persoonlijk dossier opgeborgen. Hierbij kunnen ook overige observaties en gedachten worden gedocumenteerd die van belang kunnen zijn voor de beoordeling. 2.3

Beoordeling

Het gesprek is de basis voor de beoordeling. Bij de beoordeling wordt gebruik gemaakt van een objectiverende scorelijst (zie bijlage 5). Taken trajectbegeleider beoordeling: Nadat de trajectbegeleider alle kandidaten heeft gesproken, vult deze van elke kandidaat een scorelijst in. Per kandidaat duurt dit ongeveer drie uur. De uitslag van de scorelijst is het voornaamste handvat voor de laatste selectie. Aan de hand van deze scorelijsten bepalen de trajectbegeleiders als team welke kandidaten definitief worden toegelaten tot het traject. toewijzing:

De kandidaten die worden toegelaten tot het traject krijgen hier, binnen een week na het laatste gesprek, schriftelijk bericht van. In deze brief staat ook het vervolg van het traject vermeld, zodat de kandidaat weet waar hij of zij aan toe is. (De standaardbrief is als bijlage 6 opgenomen achterin dit handboek.)

afwijzing:

De kandidaten die worden afgewezen krijgen dit in een persoonlijk gesprek te horen. Voor dit gesprek worden zij telefonisch uitgenodigd met een schriftelijke bevestiging. De gesprekken worden op dezelfde wijze voorbereid als de selectiegesprekken. Voor elk gesprek moet een half uur worden gereserveerd. Ook deze gesprekken kunnen emotioneel verlopen, dat wil zeggen dat de basisveiligheidsprocedures ook voor deze gesprekken van toepassing zijn.


22


3

Officiele startbijeenkomst

De deelnemers worden bij de toewijzingsbrief (bijlage 6), eventueel met familieleden, uitgenodigd voor een startbijeenkomst van het traject. Deze bijeenkomst krijgt een officiele toon en een feestelijk tintje omdat het traject voor de deelnemers en alle betrokkenen van zo groot belang is. Tijdens de bijeenkomst zal er informatie gegeven worden over het traject en zullen de mensen die aan het traject meewerken aan de deelnemers worden voorgesteld. Tot slot zullen alle deelnemers een contract tekenen waarin het COA en de deelnemer zich verplichten om zich aan een aantal afspraken te houden. Taken trajectbegeleider lokatie:

Vergaderruimte

faciliteiten:

spreekgestoelte en zitjes;

uitnodiging:

deelnemers en alle betrokkenen van meewerkende instanties: Stage-instellingen, Opleidingsinstituut, de media en de grootste subsidiegevers. Alle betrokkenen worden gevraagd aan te geven met hoeveel personen zij zullen komen.

programma 1

Welkom door een official van het COA (trajectbegeleider, proceseigenaar, coach, directeur).

2

Informatie door de trajectbegeleider: - Inhoud traject; - Officieel startsein; - Bedanken van meewerkende instellingen en subsidiegevers; - Eventueel voorstellen van betrokken instanties en personen (bijvoorbeeld docenten).

3

Gelegenheid tot het stellen van vragen.

4

Ondertekening van het contract: Het contract wordt in tweevoud opgesteld (één contract in het Nederlands en één contract in het Engels). Voor het contract wordt ondertekend wordt het voorgelezen in tenminste twee talen. De contracten worden in tweevoud ondertekend, door èn de deelnemer, èn de proceseigenaar.

5

Informele kennismaking.

6

Slot.


23


4

Coaching

Het traject bestaat uit een aantal onderdelen waarbij er steeds nieuwe docenten en stagebegeleiders betrokken zijn. De trajectbegeleider is de constante factor die de deelnemers begeleidt en enthousiasmeert en verbindingen legt tussen de verschillende onderdelen van het traject. De trajectbegeleider is een verbindende schakel en is de persoon die de eigenheid van de deelnemers respecteert en hun omschakelingsproces ondersteunt. De trajectbegeleider heeft als taak om informatie en nieuwe situaties die tijdens het traject ‘en masse’ op de deelnemers af komen voor hen te interpreteren en te vertalen. Daarnaast is de trajectbegeleider degene die ‘er is’ in geval van grote en kleine calamiteiten, die zich veelvuldig tijdens het proces voor zullen doen. Elke deelnemer krijgt een vaste trajectbegeleider als coach. De trajectbegeleider is tijdens het hele traject een coach voor de deelnemers. In dit hoofdstuk worden de rol en taken van die functie besproken. In dit hoofdstuk wordt de trajectbegeleider, vanwege zijn coachende rol, coach genoemd. De trajectbegeleider heeft twee verschillende taken. In de eerste plaats de taak van de trajectbegeleiding. Deze betreft de fysieke begeleiding van het proces: het informeren van de asielzoekers over het traject en het begeleiden bij de aanmelding; het scheppen van randvoorwaarden voor het traject; het regelen en coordineren; het afstemmen met collega’s en andere betrokkenen; De tweede taak is die van de coaching. Deze betreft de persoonlijke en professionele procesbegeleiding van de deelnemers. De trajectbegeleiders zijn opgeleid en toegerust voor de taak van trajectbegeleiding. Tevens zullen zij, indien nodig, deskundigheidsbevordering op het gebied van coaching krijgen. Coach zijn is een proces van bewust worden, leren en ontwikkelen. Het betekent groeien als mens. De coaching vind in verschillende verbanden plaats: in de grote groep, in subgroepen, in man/vrouw –groepen en in individuele gesprekken. Naast de geplande coachingsbijeenkomsten is er ruimte voor crisisbegeleiding, individueel of in groepsverband. Elk verband heeft zijn eigen functie. In zijn algemeenheid is het thema van de coaching ‘communicatie’. In dit hoofdstuk wordt per coachingsvorm verder ingegaan op de functie, thema’s en overige relevante aandachtspunten.


24


4.1

Planning

maand:

9

10

11

12

1

2

3

4

5

6

Nl.taal ………………………… toeleiding + 1 dag Nl. taal ……… opleiding ……………………………………………... stage ……………………… CYF …1.… …2..… …3..… grote groep subgroep individueel m/v

…...…

…..…… ..…..…...….. ….………… ……….….…

…..…. .......…

…....… …........ …....…

…....… …....…

Het coachingstraject in schema. Het deeltraject coaching is afgestemd op de andere deeltrajecten. De coaching begint vrij direct, een week na de start van de Nederlandse Taalles.

4.2

Individuele coaching

4.2.1 Aantal Elke deelnemer voert in totaal drie individuele gesprekken met de coach. Elk gesprek duurt twee uur. 4.2.2 Doel In de individuele coaching gaat het steeds om de vraag: waar ben jij in jouw persoonlijke en professionele ontwikkelingsproces? Het doel hiervan is om bij de deelnemers van een subjectieve werkelijkheid te komen tot een meer objectieve werkelijkheid. Vluchtelingen hebben een subjectief beeld van de werkelijkheid. Ze hebben bijvoorbeeld geen correct beeld van hun persoonlijke geschiedenis. Dit is een overlevingsmechanisme. Als ze zich alles zouden herinneren wat er is gebeurd en hoe ze zich hebben gevoeld in het verleden, dan zouden ze het niet hebben overleefd. Het is een soort pantser tegen de werkelijkheid. De objectieve werkelijkheid is voor vluchtelingen vaak ondraaglijk. Hoe vaak vraagt een niet-vluchteling zich, bij het horen van een vluchtverhaal, af hoe de mensen het in hemelsnaam hebben overleefd? Deze subjectieve werkelijkheid staat op gespannen voet met de objectieve werkelijkheid, de feiten zoals deze zijn. Om te kunnen functioneren in de Nederlandse maatschappij moeten de deelnemers leren om de objectieve werkelijkheid te zien en te erkennen. Dat wil niet zeggen dat de coaching een therapeutisch proces moet zijn waarin de herinnerring van de deelnemers aan hun verleden wordt opgefrist. Dat zeker niet. Het (vlucht)verleden van de asielzoeker wordt met rust gelaten. Waar het om gaat is de deelnemer te leren het patroon wat ze hebben


25


opgebouwd om subjectief waar te nemen, vanaf nu te veranderen in een patroon van meer objectieve waarnemingen. De ervaringen uit het pilotproject hebben geleerd dat de deelnemers gaandeweg het coachingstraject meer vertrouwen kregen en zicht kregen op de ‘onwaarheden’ die ze in het begin hadden verteld over zichzelf. 4.2.3 Functie De functie van de individuele gesprekken is om in de veiligheid van het individuele contact te leren vertrouwen in het leven, in de trajectbegeleider, zichzelf, etc. De deelnemer leert dus veiligheid en vertrouwen te ontwikkelen. Hij leert hiermee te oefenen in de individuele gesprekken. De coach stimuleert de bewustwording van de deelnemer. Hij houdt bij hoe de deelnemer zich ontwikkelt, hoe de deelnemer gaandeweg weer actief deelneemt aan zijn eigen leven. Hij houdt de deelnemer hierbij een spiegel voor. In de individuele gesprekken wordt aandacht besteed aan de specifieke onderwerpen en thema’s die voor deze deelnemer belangrijk zijn. 4.2.4 Werkwijze in de coaching In de individuele gesprekken volgt de coach het individuele groeiproces van de deelnemer en ondersteunt hem hierin. Ter voorbereiding op de gesprekken verdiept de coach zich in de persoonlijke en professionele aandachtspunten van de deelnemer op dat moment. Wat houdt hem nu bezig? Het gesprek heeft een open karakter maar is wel gericht op de aandachtspunten van dat moment. Wat de coach doet is actief luisteren, dar wil zeggen dat hij zich richt op het proces van de deelnemer, om hem te stimuleren in zijn eigen groei. De coach volgt de deelnemer. Hij doet dit voornamelijk door het stellen van vragen. Deze vragen zijn open maar gaan wel over de dingen die de deelnemer op dat moment bezig houdt. De coach informeert gericht naar hoe het met de deelnemer is, hoe hij de dingen die hij meemaakt ervaart en wat het met hem doet. Door het stellen van verdiepende vragen stimuleert de coach de bewustwording van de deelnemer. De interventies van de coach worden steeds vanuit vier invalshoeken gedaan. De deelnemers zijn, met hun deelname aan het traject, in een nieuwe en veranderende situatie gekomen. Dat betekent dat ze fysiek veel meemaken. Over deze ervaringen hebben zij hun gedachten en gevoelens. Met al deze veranderingen en nieuwe indrukken wordt elke deelnemer ook geraakt in dieper liggende emoties. Zij kunnen geschokt of verward worden door ervaringen die anders zijn dan zij gewend zijn. Van deze emoties zal de deelnemer zich niet altijd bewust zijn. Toch kunnen ze wel invloed hebben op zijn gedrag. Ook van deze invloed is de deelnemer zich niet bewust. De deelnemer, maar ook zijn omgeving, kan met onbegrip reageren op dat gedrag. Dit zelfde gebeurt ook met de mensen met wie de deelnemer COA, Cluster Noord-Holland

26


in het traject te maken krijgt. Als mensen met heel verschillende achtergronden met elkaar in contact komen, spelen er over en weer emoties een rol die, als mensen zich die niet bewust zijn, tot veel verwarring, onbegrip en misverstanden kunnen lijden. Het is bijvoorbeeld in Nederland beleefd om iemand aan te kijken als je tegen hem praat. In andere culturen is dat juist onbeleefd en getuigt het van beleefdheid om weg te kijken als je met iemand spreekt. Wij (mensen) zijn ons er niet van bewust dat iemand anders misschien een andere beleefdheidsnorm heeft dan wij. Zolang wij ons dat niet beseffen, zullen we de ander dus erg onbeleefd vinden en dat komt de relatie niet ten goede. Als we ons bewust zijn van onze norm maar ook van de norm van de ander, krijgen we begrip voor onszelf en voor de ander. We begrijpen waarom wij ons ergeren aan de ander en daarmee kunnen we onze ergernis opzij zetten. We kunnen onze eigen normen leren relativeren, waardoor we de ander beter zullen begrijpen. Als de deelnemer zich bewust gaat worden van zijn emoties, zal hij begrip krijgen voor hoe hij op zijn omgeving reageert. En andersom, hoe zijn omgeving op hem reageert. Vanuit begrip kan hij groeien in zijn nieuwe rol in de Nederlandse maatschappij. De deelnemer zit in een bijzondere positie als asielzoeker in een vreemd land. Hij heeft zijn oude vertrouwde omgeving achtergelaten waar hij een duidelijke identiteit had. Thuis had hij een duidelijke plek of rol. Hij had een baan of was student, hij was kostwinner of zorgde voor het gezin. Ook in de maatschappij had hij een duidelijk rol of plek. Hij was lid van een politieke beweging, was boer, woonde op het platteland of in de stad, etc. Hier, in Nederland, als asielzoeker, is hij deze identiteit bijna helemaal kwijt. Wie ben ik? Wat ben ik waard? Wat kan ik? In een asielzoekerscentrum is hij een van de vele vluchtelingen. In feite is dat zijn nieuwe identiteit. Maar in die nieuwe identiteit is hij zijn kracht kwijt om op eigen benen te staan. Maatschappelijk maar ook innerlijk. Daarmee is hij zijn intuïtieve kennis kwijt, over wie hij in de kern is, wat hij kan, wat hij waard is, wat zijn positie is. Hij zal opnieuw contact moeten maken met deze intuïtieve kennis om ook in Nederland weer een volwaardig en actief lid van de samenleving te kunnen worden. Hervindt de deelnemer weer een stukje van zijn oude rol, dan hervindt hij weer een stukje van zijn oude kracht. Die kracht heeft hij heel hard nodig om een nieuw en zelfstandig leven op te bouwen. In Nederland als hij kan blijven, in het land van herkomst als hij terug moet. Hoe de coach deze vier invalshoeken hanteert wordt hieronder beschreven. 4.2.4.1 Fysiek De coach informeert concreet naar de fysieke omstandigheden van de deelnemer. Problemen die de coach heeft gesignaleerd, komen aan de orde. Bijvoorbeeld problemen met de opvang van hun kinderen, met het reizen naar school of stageadres, met hun tijdsindeling, met geld of met eten. Maar het gaat er ook om te bespreken wat de deelnemers meemaken op school en in de stage-instelling. Wat er tegen ze gezegd wordt en wat zij horen. 4.2.4.2 Mentaal De coach vraagt verder door naar wat de deelnemer denkt en voelt bij deze fysieke omstandigheden. Bijvoorbeeld als een stagebegeleider kritiek heeft geuit op het functioneren van de deelnemer. Hoe komt dit bij de deelnemer over? Hoe ervaart hij dat? Wat vind hij COA, Cluster Noord-Holland

27


daarvan? Van de inhoud maar ook van de houding of toon? Hoe anders is dit in vergelijking met wat hij gewend is? 4.2.4.3 Emotioneel De coach vraagt ook door vanuit de emotionele invalshoek. Hierbij vraagt hij niet zozeer naar gedachten en gevoelens, maar zoekt samen met de deelnemer naar zijn emoties die zijn gedrag (onbewust) mede bepalen. Hoe komt het bijvoorbeeld dat hij erg heftig heeft gereageerd op een punt van kritiek van de stagebegeleider? Of dat hij die kritiek niet als zodanig heeft opgepikt? Het gaat er hierbij om dat de deelnemer zich bewust wordt van zijn normen en waarden over hoe je met elkaar omgaat. Het besef dat de ander (in dit geval de stagebegeleider) andere normen en waarden heeft, kan heel erg helpen in de verbetering van de omgang met elkaar. 4.2.4.4 Intuïtieve kennis De coach probeert de deelnemer weer in contact te laten komen met zijn of haar intuïtieve kennis om hem uit zijn slachtofferschap te laten stappen en weer actief de verantwoordelijkheid te laten nemen voor zijn eigen toekomst. Hij doet dit door bijvoorbeeld reflecterende vragen te stellen. Als een deelnemer een probleem ervaart, kan de coach vragen of hij dat vroeger (thuis) ook wel eens had en hoe hij daar toen mee om ging. Een deelnemer kan het bijvoorbeeld lastig vinden om alle taken die hij er in het traject bij krijgt te combineren. De coach kan dan vragen stellen als: “Hoe regelde je toen je huishouden en je werk, hoe combineerde je dat toen?” De coach refereert dus aan de persoon van de deelnemer buiten zijn vluchtelingschap. De coach probeert het blikveld van de deelnemer steeds te verruimen. Hij probeert de deelnemer een stukje verder te laten kijken dan zijn vluchtelingenstatus in het hier en nu. De coach kan dit ook wat confronterender doen, door de deelnemer geen vragen te stellen maar hem aan te spreken op zijn mogelijkheden die hij vroeger had, voor hij vluchteling werd. Het feit al dat iemand is gevlucht betekent dat hij de pit en het lef had om zijn leven drastisch om te gooien, om risico’s te nemen, om zijn vlucht te organiseren, etc. Maar ook de reden van iemands vlucht kan betekenen dat iemand vroeger bijvoorbeeld politiek heel actief was of een eigen mening had en daar voor uit kwam. Ook kan de coach met de deelnemer terugkijken naar de ontwikkeling die hij tijdens het traject heeft doorgemaakt. Vanuit de rol van vluchteling, zal de deelnemer wellicht het gevoel hebben dat er niets verandert, dat hij slachtoffer is en blijft. Door steeds weer de aandacht te vestigen op wat hij of zij al heeft bereikt, de afgelopen tijd, kan de deelnemer zich langzaamaan weer bewust worden van de kennis en de kracht die hij in zich draagt. Deze vier invalshoeken zijn beschreven in de paragraaf over de individuele gesprekken. In feite zijn deze vier invalshoeken van toepassing op het hele coachingstraject, dus ook op de subgroepbijeenkomsten en grote groepsbijeenkomsten. Alleen de manier waarop de coach met de vier invalshoeken werkt zal daar iets verschillen.

4.2.5 Houding van de coach


28


4.2.5.1 Autonomie De rol van de coach is ondersteunend in die zin dat de coach de problemen die de deelnemer tegenkomt niet voor hem gaat oplossen. Dit moet de deelnemer zelf doen. De coach heft hierin een ondersteunende rol. Hij of zij creëert de randvoorwaarden zodat de deelnemer ook zelf zijn problemen kán oplossen. De coach biedt de deelnemer hiermee een veilige basis, een houding van ‘wat heb je nodig om te groeien’. Alleen als dit nodig is, regelt de coach concrete zaken voor de deelnemer. Het gaat er dus om de deelnemer te ondersteunen in zijn/haar proces naar autonomie. Het is belangrijk te voorkomen dat de deelnemer in zijn afhankelijkheidsrelatie blijft zitten die zo typerend is voor asielzoekers die lang in een opvang zitten. Ondanks dat, zal de coach in het begin heel sturend optreden. De deelnemers moeten wennen aan hun nieuwe positie waarin zij opeens allerlei initiatieven moeten gaan nemen en weer zelf moeten gaan nadenken over hoe zij hun leven willen inrichten. Gaandeweg het proces, zal de coach de deelnemers meer en meer loslaten en hen laten oefenen met hun nieuwe vrijheid en verantwoordelijkheden. 4.2.5.2 Open vragen Om dit proces naar autonomie op gang te brengen, stelt de coach in de individuele gesprekken voornamelijk open vragen. Deze zijn erop gericht de deelnemer zelf aan het denken en praten te zetten, zodat de deelnemer zelf zicht krijgt op de omstandigheden waarin hij verkeert. De vragen zijn wel gericht. Niet “Hoe gaat het nu?” maar “Hoe gaat het nu met de opvang van je kinderen als je naar school bent?” (als de deelnemer daar problemen mee heeft). Zou de coach gesloten vragen stellen, als “ Heb je de kinderopvang al geregeld?” dan neemt de coach het probleem van de deelnemer over. Een gesloten vraag is een vraag waar je alleen ‘ja’ of ‘nee’ op kunt antwoorden. Met zo’n vraag heb jij de oplossing al bedacht en kan de deelnemer die alleen maar uitvoeren. Dit stimuleert hem niet om zelfstandig zijn problemen aan te pakken. 4.2.5.3 Balans Een andere manier om een afhankelijkheidsrelatie tussen deelnemer en coach te voorkomen is om bewust om te gaan met de balans tussen betrokkenheid en afstand. Het is belangrijk als coach iets van jezelf te laten zien. Hierdoor ontstaat er een bepaalde gelijkwaardigheid waarin ruimte is voor ontmoeting, voor wezenlijk contact. Dit kan door af en toe praktische informatie over jezelf te geven, bijvoorbeeld over je woonsituatie. Maar het kan ook door tot op zekere hoogte te laten zien dat je betrokken bent bij het proces van de deelnemer. Voorwaarde is wel dat de coach dit functioneel inzet. Dat wil zeggen dat het laten zien van jezelf, altijd functioneel moet zijn voor het autonomieproces van de deelnemer. Als coach moet je dus altijd bewust zijn van wat je deelt met de deelnemer en waarom je dit doet. Het gevaar van een te grote betrokkenheid is dat de coach emotioneel verweven raakt met het verhaal van de deelnemer. De mogelijkheid bestaat dan dat de coach de problemen van de deelnemer op zich gaat nemen en zich verantwoordelijk gaat voelen voor de oplossing hiervan.

Samenvatting aandachtspunten individuele gesprekken gericht op autonomie stellen van gerichte, open vragen vier invalshoeken: fysiek, mentaal, emotioneel en intuïtieve kennis COA, Cluster Noord-Holland

29


4.2.6 Inhoud van de gesprekken

4.2.6.1 Eerste gesprek Het eerste gesprek wordt in oktober of november gevoerd en zal voornamelijk gaan over de fysieke omstandigheden van de deelnemer. De deelnemers zijn net gestart met het traject en zijn nog sterk bezig met praktische zaken zoals, of ze al hun schoolspullen wel hebben, hoe ze naar de school komen, hoe ze de opvang thuis regelen, hoe ze hun tijd indelen, etc. Naast de fysieke omstandigheden kunnen in het eerste gesprek ook het mentale, het emotionele en de intuïtieve kennis aan bod komen. Ook hierover worden gerichte, open vragen gesteld, bijvoorbeeld over de eerste indrukken op school, het nieuwe gebouw of de nieuwe mensen. Ook kan de coach deelnemer uitnodigen tot zelfreflectie over zijn eigen groeiproces. Samenvatting aandachtspunten eerste gesprek gericht op autonomie, beginfase stellen van gerichte, open vragen nadruk op fysieke invalshoek 4.2.6.2 Tweede gesprek Het tweede gesprek vindt plaats in april. De deelnemers hebben dan hun school net achter de rug en zitten midden in hun stage. De fysieke omstandigheden van het traject zijn inmiddels geregeld en gewend. Het gesprek zal dan ook veelal gaan over de mentale beleving tijdens de stage. Hierover kunnen dan ook de gerichte, open vragen gesteld worden: “Hoe denk je over de zorg die je verleent?”, “Wat vind je van de instelling?”, “Hoe vind je je collega’s?”. De vragen zijn gericht op het bewust worden en bespreekbaar maken van de eigen gedachten en ideeën over wat er met de deelnemer gebeurt, wat hij meemaakt. Het gesprek is er op gericht de deelnemer uit te nodigen weer zelf na te gaan denken, weer een eigen mening te formuleren, uit de lethargie van het asielzoekersbestaan te stappen. Dat wil niet zeggen dat de coach niet vanuit de andere invalshoeken kijkt en begeleidt. Zoals in de hele coaching zijn de vier invalshoeken niet los van elkaar te zien. Samenvatting aandachtspunten tweede gesprek gericht op autonomie, middenfase stellen van gerichte, open vragen nadruk op mentale invalshoek 4.2.6.3 Derde gesprek Het derde gesprek vind plaats in juni en heeft een evaluerend karakter. De nadruk zal hierin liggen op het emotionele en de intuïtieve kennis van de deelnemer. Aan de hand van de geluidsband die van het intakegesprek is gemaakt, wordt teruggekeken naar het groeiproces van deelnemer. Dit doet de coach door samen met de deelnemer een vergelijking te maken tussen waar hij nu is in zijn groei en waar hij aan het begin van het traject stond. Door naar de verschillen te kijken, krijgt de deelnemer zicht op de ontwikkeling die hij heeft doorgemaakt. COA, Cluster Noord-Holland

30


Ook kunnen reflecterende vragen worden gesteld als: “Hoe hebben jouw collega’s het gevonden om met jou samen te werken?” Ook hier geldt dat de vier invalshoeken niet los van elkaar gezien kunnen worden. Ze zullen dus alle vier aan bod komen, zij het dat de nadruk ligt op de emotionele invalshoek en die van de intuïtieve kennis. Samenvatting aandachtspunten derde gesprek gericht op autonomie, eindfase stellen van gerichte, open vragen nadruk op de emotionele invalshoek en die van de intuïtieve kennis 4.3

Subgroepcoaching

4.3.1 Aantal De subgroepen bestaan uit zes à zeven mensen en komen drie keer bij elkaar. In oktober/november, in januari en in april. De subgroepen worden ingedeeld naar land of taalgroep. De bijeenkomsten duren twee uur. 4.3.2 Doel Het belangrijkste doel van de bijeenkomsten is om in een veilige sfeer verdraagzaamheid en tolerantie te bevorderen ten opzichte van andere culturen, normen en waarden. Andere doelen zijn: ontwikkeling van individuele- en groepsidentiteit; ontwikkelen van spreekvaardigheid en interactieve communicatie; leren afspraken te maken en na te komen; leren dieptegesprekken te voeren; tips en methoden uit te wisselen; het delen van ervaringen met elkaar over het werk en de Nederlandse zorgcultuur. 4.3.3 Functie De subgroepbijeenkomst zit tussen de grote groep en de individuele coaching in. kleiner dan de grote groep Een kleinere groep betekent grotere veiligheid, waarin meer persoonlijke dingen besproken kunnen worden en er meer geëxperimenteerd en geconfronteerd kan worden. groep in plaats van individueel In de subgroep kunnen de deelnemers, in tegenstelling tot in individuele coaching, oefenen met communicatieve vaardigheden in de groep. Ze kunnen weer leren om verbanden aan te gaan met mensen, verder dan hun gezin. Ze kunnen weer leren om compassie te voelen en van hieruit te handelen, weer relaties aan te gaan. Dit lijken vanzelfsprekende vaardigheden maar COA, Cluster Noord-Holland

31


als vluchteling ben je in die zin vervormd geraakt. Door de vlucht en de moeilijke omstandigheden daaromheen, raak je volkomen op je zelf en je gezin geconcentreerd. Er is geen ruimte voor de wereld daaromheen. Een andere functie van de subgroep is dat de deelnemers hierdoor leren bij elkaar te rade te gaan als er problemen zijn. Door dit actief te stimuleren, voorkomt de coach een te grote afhankelijkheidsrelatie tussen de deelnemer en de coach. De coach zal steeds vragen: kan je dit zelf oplossen, of met je eigen groep? Door hier, juist in het begin, streng mee om te gaan, wordt de zelfredzaamheid van de deelnemers vanaf het begin gestimuleerd. 4.3.4 Thema’s Het hoofdthema van de subgroepbijeenkomsten is communicatie, de interactie tussen mensen. Tussen jou en de wereld om je heen en tussen jouw cultuur en de cultuur van andere mensen. Een kleine groep is de geëigende plek om hierover gedachten en ervaringen uit te wisselen en te oefenen met nieuwe vaardigheden. De centrale vraag in de subgroepcoaching is: “Wie zijn de Nederlanders en wie zijn wij?” Concreet vanuit de vier invalshoeken: “Wat heb ik gezien/gehoord van de andere cultuur, hoe heb ik dat geïnterpreteerd en wat betekent dat voor mij?” Vanwege de ouderenzorg waar de deelnemers stage gaan lopen zal met name het thema leeftijd aan de orde komen. Voor ons zijn mensen van 80 oud. Voor de meeste asielzoekers is dit ondenkbaar. In hun land van herkomst zijn mensen van 40 al oud. De meeste worden niet veel ouder. Naast de verbale verschillen (de taal) zijn er ook belangrijke verschillen tussen de verschillende culturen in non-verbaal gedrag. Het verschil tussen een mededeling, verraad en roddelen is een lastig punt. Wanneer informeer je je collega over jouw relatie met een andere collega? Wanneer wordt het roddelen? Wanneer verraad je iemand door wat je over hem aan een ander verteld? Nederlanders onder elkaar hebben hier al verschillende ideeën over. Als je als collega’s uit verschillende landen moet samenwerken, dan zullen de ideeën hierover nog meer verschillen. Het is bijvoorbeeld in de Arabische cultuur normaal dat je, voor dat je tot de kern van de zaak overgaat, in een gesprek eerst uitgebreid informeert naar elkaars familie en beleefdheden uitwisselt over het weer. Kom je te snel tot de kern dan is dit heel onbeleefd en kan je het punt waar je het eigenlijk over wilt hebben wel vergeten. Nederlandse collega’s zullen al gauw denken, privé is privé en hier hebben we het alleen over het werk. Ook over samenwerking en groepsidentiteit verschillen de culturen nogal. In Nederland bijvoorbeeld, is het sociaal om in de pauze samen koffie te drinken. Als je je hier aan onttrekt, omdat dat in jouw cultuur geen sociale code is, loop je de kans ‘uitgestoten’ te worden door je collega’s. 4.3.5 Werkwijze


32


Zoals in de hele coaching geldt ook voor de subgroepbijeenkomsten dat de coach, vanuit de vier invalshoeken, gerichte, open vragen stelt. Ondanks dat er in de subgroepen met vaste thema’s wordt gewerkt geldt de regel ’storingen gaan voor’. 4.3.6 Inhoud van de subgroepbijeenkomsten

4.3.6.1 Eerste subgroep De eerste subgroepbijeenkomst valt in oktober/november. De deelnemers zijn een paar maanden naar school en gaan binnenkort beginnen aan het toeleidingsprogramma. In deze bijeenkomst staat het thema leeftijd centraal. Wat zijn de normen en waarden in de verschillende culturen ten aanzien van dit onderwerp? Hoe gaan wij en zij bijvoorbeeld om met de autoriteit van de hogere leeftijd? 4.3.6.2 Tweede subgroep Deze bijeenkomst wordt midden of eind januari gehouden. Men gaat zich voorbereiden op de stage. In deze bijeenkomst gaat het over hoe men in Nederland omgaat met de verschillende communicatie ‘niveau’s’. Belangrijk om wat van te weten als je in een Nederlandse organisatie gaat werken: Wanneer is iets een mededeling, wanneer is iets verraad, wanneer doe je iets in de wandelgangen (hier worden in Nederland de belangrijkste deals gesloten), wanneer is iets roddelen, wat doe je in formele contacten en wat op een informele manier, etc? 4.3.6.3 Derde subgroep Deze bijeenkomst valt in april. Het traject komt in de laatste fase. Voor de deelnemers wordt het tijd om terug te kijken en te reflecteren op hun eigen groeiproces. Deze derde bijeenkomst staat dan ook in het teken van het afscheid nemen. Hoe zijn wij veranderd, waar moet ik afscheid van nemen? Ook al is het positief om uit de lethargie van het asielzoekersbestaan te stappen, de deelnemers gaan toch een rouwproces in. Het is belangrijk stil te staan bij de betekenis van het bestaan dat je achter je laat, hoe mistroostig het ook was. ‘Wie ben ik zonder mijn problemen?’ Maar ook het losweken van je oude identiteit is een rouwproces: Een vrouw was bijvoorbeeld verdrietig over het feit dat haar dochter nu al geen Arabisch meer sprak. Het traject Create Your Future (CYF) is aan dit thema gekoppeld. CYF is niet in deze handleiding opgenomen. 4.4

Man/vrouw groepen

Naast de subgroepen komen de deelnemers twee maal bij elkaar in een mannen- respectievelijk vrouwengroep. Een keer in september/oktober en een keer in juni. Beide groepen duren twee uur.


33


In deze bijeenkomsten worden thema’s besproken die te maken hebben met de overeenkomsten en verschillen, als vrouw, respectievelijk als man, tussen de Nederlandse samenleving en het land van herkomst. Bijvoorbeeld, is schoonmaakwerk typisch voor vrouwen of niet? En de verantwoordelijkheid voor de opvang van de kinderen als de ouders werken? 4.5

Grote groep

4.5.1 Aantal De grote groep komt vier keer bij elkaar, in september, december, maart en juni. Elke bijenkomst duurt vier uur. De groepsbijeenkomst wordt gehouden in een vergaderruimte. 4.5.2 Doel en functie De grote groep heeft als doel kennis over te dragen over de verschillen tussen de Nederlandse en de eigen cultuur. In deze groep komen dezelfde thema’s aan bod als in de daarop volgende subgroepbijeenkomsten. De subgroepbijeenkomsten worden op deze wijze dus ‘voorbereid’ waardoor er in de subgroepen meer op belevingsniveau van de thema’s kan worden ingegaan. Een van de functies van de grote groep is dat de deelnemers hierin kunnen oefenen om zich opnieuw te gaan bewegen in de maatschappij, in de buitenwereld. De coaching wordt, wat betreft de veiligheid, opgebouwd van individueel naar grote groep. In de individuele gesprekken is de veiligheid het grootst. In de subgroepbijeenkomsten kunnen de deelnemers al wat meer oefenen met groepsgedrag, met interacties met andere mensen. De grote groep komt het dichtst bij de buitenwereld. Hoe houd ik mij daar staande? Hoe verhoud ik mij tot een grote groep met allemaal mensen met een andere belevingswerelden? De grote groep is, voor wat betreft de coaching, de laatste schakel naar de maatschappij. 4.5.3 Werkwijze en methodiek De werkwijze in de grote groep is voornamelijk gericht op kennisoverdracht. Dit gebeurt door middel van college, rollenspel, oefeningen, schrijfopdrachten, vragen en verhalen. Ook in deze bijenkomsten wordt echter aandacht besteed aan de beleving van de deelnemers. Na een onderdeel kennisoverdracht kan de coach de deelnemers bijvoorbeeld vragen welke ervaringen zij hebben met de normen en waardenverschillen waar de coach net over heeft verteld. En kan er door worden gevraagd over hoe zij dit hebben beleefd en wat zij er van vinden. 4.5.4 Inhoud van de grote groepsbijeenkomsten De thema’s van de eerste drie grote groepsbijeenkomsten zijn dezelfde als die in de daaropvolgende subgroepbijeenkomsten. Voor de inhoud verwijzen we dan ook naar de paragrafen 4.3.6.1 t/m 4.3.6.3 COA, Cluster Noord-Holland

34


4.6

Crisisinterventie

Crisisinterventie is, uit de aard van de coaching, niet van te voren te plannen. Wanneer, in welke samenstelling en hoe vaak dit plaats vind is afhankelijk van de omstandigheden. Na het instorten van de Twin Towers in New York bijvoorbeeld, op 11 september 2001, is de hele groep bij elkaar gekomen voor een crisisbijeenkomst. In veel gevallen zal het echter gaan om individuele coachingsgesprekken. 4.6.1 Doel en functie Of er sprake is van een crisis, beoordeelt de coach. De coach gaat hierbij af op signalen van de deelnemers zelf maar ook van de school en het COA. Er is sprake van een crisis als de voortgang van het traject voor een of meerdere deelnemers in gevaar dreigt te komen. De crisisinterventie is daarmee gericht op de voortgang van het traject en niet op begeleiding van het privé-leven van de deelnemer. In sommige gevallen betekent het echter wel dat er begeleiding plaats vind op gebieden die niet direct met het traject te maken hebben. In dat geval is er sprake van een noodzakelijke voorwaarde voor de voortzetting van het traject. 4.6.2 Methode en werkwijze Crisisinterventie gebeurt altijd persoonlijk en nooit per telefoon. De coach moet fysiek aanwezig zijn. Ook hier begeleidt de coach de deelnemers voornamelijk door het stellen van vragen, waarmee de deelnemers worden uitgenodigd te vertellen wat ze bezig houdt. 4.6.3 Aantal Voor de crisisinterventie wordt, over de hele periode van het traject, tien uur per persoon gerekend. 4.6.4 Thema’s Welke thema’s aan de orde komen is afhankelijk van de gebeurtenissen. Ten tijde van het pilotproject kwamen de volgende thema’s aan bod: - 11 september 2001 en de inval in Afghanistan; - Angst voor racisme; - Uitingen van posttraumatisch stress syndroom (PTSS); - Het verschil tussen verwachting en hoop (in verband met status). 4.7

Onderhoudscontact


35


Om alert te kunnen reageren en anticiperen op crisissituaties is het belangrijk om regelmatig een vinger aan de pols te houden bij alle deelnemers. Dit gebeurt door middel van: - Wekelijks individueel (telefonisch) contact om te vragen hoe het gaat; - Maandelijks bezoek aan de school om mee te kijken en ogen en oren open te houden; - Tweewekelijks bezoekcontact voor hen die persoonlijke aandacht nodig hebben. 4.8

Tot slot

Als de coaching is afgelopen, is er een jaar voorbij waarin er ontzettend veel is gebeurd. De deelnemers hebben veel nieuwe ervaringen opgedaan en hebben een band gekregen met de mensen die ze hebben ontmoet. Daarom is het belangrijk om goed afscheid te nemen van elkaar en van het traject. Het laatste hoofdstuk (Hoofdstuk 6) is dan ook gewijd aan een officiele afsluitingsbijeenkomst.


36


5

Afstemming met diensten en instanties

5.1

Afstemming

De communicatie is van wezenlijk belang voor het slagen van het hele traject. Er zijn vele instellingen, functionarissen en personen bij het traject betrokken. Een goed afstemming tussen al deze ‘communicatoren’ is belangrijk. Uiteindelijk moeten alle activiteiten uitkomen bij één punt, de deelnemer. De trajectbegeleider is, voornamelijk in zijn rol als coach, de schakel tussen al deze lijnen. 5.2

Openheid

Alle communicatoren werken aan het gezamenlijk doel. Toch hebben zij allen een eigen invalshoek van waaruit zij werken en eventuele problemen aanpakken. Er zijn ten slotte vele instellingen bij het traject betrokken die allen ook hun eigen instellingsdoel hebben na te streven. Deze invalshoeken kunnen met elkaar botsen. Dit kan het traject frustreren. Als dit wordt onderkend, als er open over wordt gecommuniceerd en er gezocht wordt naar oplossingen die alle invalshoeken respecteren, dan zullen de verschillende doelen het traject niet in de weg staan. 5.3

Open communicatielijnen

COA deelnemer

hoofd opleiding trajectbegeleider

stagebegeleider

instellingen

communicatieschema. De trajectbegeleider als schakel in het communicatienetwerk. Alle informatie loopt via hem.

De trajectbegeleider is, vanuit zijn rol als coach, de spil voor wat betreft de informatie over de deelnemers. Deze informatiestroom gaat twee kanten op: van alle betrokkenen naar de trajectbegeleider maar ook van de trajectbegeleider naar alle betrokkenen. Om deze lijnen open te houden: - Moeten alle betrokkenen goed bereikbaar zijn per telefoon en e-mail; - Moet de trajectbegeleider door de betrokkenen op de hoogte worden gehouden van alle relevante schriftelijke en mondelinge contacten met de deelnemers.


37


In bijzondere gevallen kan het nodig zijn dat de docent van de school direct contact heeft met de proceseigenaar. De trajectbegeleider valt er dan tussenuit. Het bovenstaand schema is te vertalen in een concreet communicatieplan. Dat wil zeggen dat elke communicator, bij problemen, een vaste groep mensen moet informeren. Als bijvoorbeeld de stagebegeleider een probleem heeft met een deelnemer dan bespreekt hij dat in eerste instantie natuurlijk met de deelnemer zelf maar informeert hierover ook de instelling (eigen leidinggevende), het hoofd opleiding en de trajectbegeleider. 5.4

Structureel overleg.

Tussen de betrokken functionarissen is er regelmatig en structureel overleg. Dit overleg is bedoeld om van elkaar op de hoogte te blijven van problemen die zich voordoen, wijzigingen in het traject, evaluaties van deelnemers, enzovoort. De trajectbegeleider is als communicatiespil bij dit overleg betrokken.


38


6

Officiele afsluiting

Ter afsluiting van het traject wordt er een officiele bijeenkomst gehouden waarin de diploma’s worden uitgereikt. Alle betrokkenen bij het traject worden hierbij uitgenodigd. De afscheidsbijeenkomst wordt direct aan het eind van het traject gehouden en duurt ongeveer twee uur. Doel en functie Het doel van deze bijeenkomst is om de diploma’s uit te reiken en het traject af te sluiten. De deelnemers en alle betrokkenen hebben een jaar lang keihard gewerkt en hebben een band gekregen. Het is belangrijk om zo’n intensieve samenwerking bewust en goed af te ronden. Door goed afscheid te nemen kunnen mensen (in dit geval de deelnemers) ruimte maken voor de volgende stap in hun leven. Taken trajectbegeleider uitnodiging

Alle betrokkenen worden schriftelijk uitgenodigd.

faciliteiten

De bijeenkomst wordt gehouden in een vergaderruimte. Met de vergaderruimte worden zitjes, spreekgestoelte, diplomeringstafel.

diplomering

De diploma’s liggen klaar op een tafel waar de deelnemers en de officials hun handtekening kunnen zetten. De deelnemers worden door het COA op gepaste wijze gefeliciteerd.

bijeenkomst

De trajectbegeleider leidt de bijeenkomst. Zie hieronder het programma.

programma 1 Inleiding door de directeur of andere official van het COA. 2

Eventueel speeches van genodigden.

3

Diploma-uitreiking en felicitatie deelnemers.

4

Officiële afsluiting van het traject door de directeur of andere official van het COA.

5

Hapje en drankje.


39


7

Evaluatie

De projectorganisatie evalueert het traject schriftelijk met de deelnemers, de opleiding en de stage-instellingen. De trajectbegeleider verzorgt de evaluatie met de deelnemers. Hij verspreidt de evaluatieformulieren onder de deelnemers, op ¾ van de stageperiode. De evaluatieformulieren moeten binnen een maand worden ingevuld en teruggeven aan de trajectbegeleider. Eventueel kunnen de laatste evaluatieformulieren op de diploma-uitreiking worden ingeleverd. Het evaluatieformulier voor de deelnemers is opgenomen als bijlage 7. De trajectbegeleider levert de formulieren in bij de projectleiding. De formulieren worden binnen een maand uitgewerkt.


40


Bijlagen Inhoud: 1. folder 2. aanmeldingsformulier 3. standaardbrief aanname eerste ronde en uitnodigingsbrief selectiegesprek 4. vragenlijst selectiegesprek 5. scorelijst selectiegesprek 6. standaardbrief aanname tweede ronde met uitnodiging instroomtoets 7. evaluatieformulier deelnemers


41


Bijlage 1

folder


42


Bijlage 2

aanmeldingsformulier


43


Bijlage 3

standaardbrief aanname eerste ronde en uitnodigingsbrief selectiegesprek


44


Bijlage 4

vragenlijst selectiegesprek


45


Bijlage 5

scorelijst selectiegesprek


46


Bijlage 6

standaardbrief aanname tweede ronde met uitnodiging instroomtoets


47


Bijlage 7

evaluatieformulier deelnemers


48

COACHINGSTRAJECT ASIELZOEKERS IN ZORGBANEN

Recommend Documents