Gezichten van de Opvangcrisis Asielzoekers, medewerkers en opiniemakers over de crisis in de opvang voor asielzoekers
www.zonderopvang.be Ontdek de gezichten van de opvangcrisis op www.zonderopvang.be! Je vindt er ook extra getuigenissen, filmpjes en mooie foto’s.
colofon Redactie: Florence Carion, Sylvie de Terschueren, François Corbiau, Isabelle Poppe, Heidi Dierckxsens, Els Keytsman, Eef Heylighen Foto’s: Kris Pannecoucke (cover, p.6, p.15), Florence Aigner (p.9, p.12), Katrijn Michiels (p.14) Lay-out: Reginald Dierckx Dank aan: alle asielzoekers, medewerkers en opiniemakers die hun verhaal wilden doen in deze brochure. Ook dank aan alle organisaties, verenigingen, leden en vrijwilligersgroepen die de brochure mee verspreiden. V.U.: Els Keytsman, Gaucheretstraat 164, 1030 Brussel © Vluchtelingenwerk Vlaanderen / CIRÉ, 2010
2
Voorwoord Iedere dag vragen mannen, vrouwen en kinderen op de vlucht voor oorlog, geweld en vervolging asiel aan in België. Ze zoeken bescherming in een veilig land. Ze hebben als mens recht op menswaardige opvang maar ook volgens de Belgische wet. Sinds de zomer van 2008 is dit recht voor velen onder hen echter gewoon dode letter. Het opvangnetwerk voor asielzoekers is immers volzet. Duizenden asielzoekers worden opgevangen in onaangepaste structuren, op straat, op hotel, totaal aangewezen op zichzelf. In België wordt de opvang van asielzoekers geregeld door een wet. De ‘opvangwet’ bepaalt dat asielzoekers tijdens de volledige duur van hun asielprocedure recht hebben op materiële hulp. Dit is onderdak in een opvangstructuur (eerst in een opvangcentrum daarna in een appartement, huis of studio) waar sociale, juridische, medische en administratieve begeleiding wordt aangeboden. In 2007 was de bezettingsgraad van het opvangnetwerk 90%; alle asielzoekers konden dus worden opgevangen. In mei 2008 steeg de bezettingsgraad tot 94%; er werd een eerste alarmsignaal gegeven. Actieplannen bleven echter uit om tegemoet te komen aan de noden in de opvang. Bijna twee jaar later stellen we vast dat de nieuwe opvangplaatsen te lang op zich laten wachten. Tussen oktober 2009 en maart 2010 kregen 2000 asielzoekers geen opvang door Fedasil, het Federale agentschap voor de opvang van asielzoekers. Ze worden doorgestuurd naar de OCMW’s die bij gebrek aan een goed functionerend spreidingsplan1 hen meestal niet uit de nood kunnen helpen. Deze asielzoekers staan dus op straat. Daarenboven moeten ook nog eens 1200 asielzoekers kamperen in een hotel, zonder enige begeleiding, zonder enige zicht op een toekomst. Op hotel wordt hun procedure immers bevroren.
1
asielzoekers worden toegewezen aan een bepaald OCMW
3
4
Historiek van deze crisis Het structurele langdurige tekort aan opvangplaatsen is te wijten aan een samenspel van meerdere factoren. Voor 2007 ontvingen asielzoekers enkel materiële hulp tijdens de eerste fase van de asielprocedure, de ontvankelijkheidsfase2. De opvangwet, in voege sinds juni 2007, bepaalt dat de materiële hulp wordt uitgebreid voor de volledige duur van de asielprocedure. Dit veronderstelt dat er meer opvangplaatsen noodzakelijk zijn. In 2007 werd het recht om te werken voor asielzoekers afgeschaft. Pas in 2010 werd dit opnieuw toegekend aan sommige asielzoekers. Dit zorgde ervoor dat asielzoekers minder autonomie hadden bij het zoeken van een woning en het opbouwen van eigen middelen. De crisis op de woningmarkt en een jarenlange verblijf in opvangcentra, op zich niet bevorderlijk om een aantal zaken in eigen handen te nemen, waren bijkomende factoren die het vertrek uit de opvangcentra trager lieten verlopen dan voorzien.
Tot slot stellen we sinds 2007 op Europees niveau een stijging van het aantal asielaanvragen vast. Deze stijging is te wijten aan conflictgebieden zoals Irak en Afghanistan. Al deze factoren zorgden ervoor dat al meer dan twee jaar asielzoekers noch de opvang noch de begeleiding ontvangen waar ze als mens én wettelijk recht op hebben. In deze brochure geven we het woord aan de asielzoekers, begunstigden van de opvang. Hun getuigenissen worden aangevuld met inzichten van politiek verantwoordelijken, actoren uit de opvangsector of verantwoordelijken van organisaties die door de opvangcrisis werden getroffen. Elk van hen zocht, op zijn manier, de afgelopen jaren een antwoord op deze crisis.
Doordat de bezettingsgraad van het opvangnetwerk in 2007 gezakt was tot 90% kon men een nieuwe doelgroep plaats bieden: families in illegaal verblijf. De criteria vooropgesteld in de regularisatieprocedure (15/09/200915/12/2009) benadrukten het belang van een legaal verblijf om een aanvraag te kunnen indienen. Dit kan het aantal asielaanvragen beïnvloed hebben, gezien men tijdens de asielprocedure een verblijfsrecht heeft. Meer asielaanvragen veronderstellen meer opvangplaatsen. tot 2007 bestond de asielprocedure uit twee fasen. In de eerste onderzocht men of verder onderzoek noodzakelijk was (ontvankelijkheidsfase). In de tweede fase (onderzoek ten gronde) bekeek men ten gronde of de aangebrachte redenen van die aard waren om bescherming toe te kennen. Met de hervorming van de asielprocedure in 2007 werd de eerste fase afgeschaft en onderzoekt men meteen de grond van de zaak. 2
5
op hotel - geen toerist -
In juli 2009 belandden de eerste asielzoekers in hotels omdat er geen plaats meer was in de gewone opvangstructuren. Ondertussen zitten er 1200 asielzoekers op hotel. Dit klinkt als vakantie maar dat is het niet. De meeste mannen, vrouwen en kinderen zitten er al maanden vast zonder psychosociale en medische begeleiding, fatsoenlijke maaltijden, privacy en zonder enig zicht op een toekomst. Hun asielprocedure wordt immers bevroren gedurende de tijd dat ze ‘op hotel’ zitten. Het beleid van de regering om asielzoekers ‘op hotel’ te laten verblijven zorgt er ook voor dat het draagvlak om asielzoekers te beschermen smelt als sneeuw voor de zon binnen brede lagen onder de bevolking.
6
“Ik kan niets kopen voor mijn kindjes, zelfs geen medicijnen. Dat maakt me enorm droevig. Ik huil soms nachten na elkaar.” Solange vluchtte half oktober uit Afrika naar ons land. Fedasil3 stuurde haar naar een hotel waar ze een kamer moest delen met een andere vrouw en twee kinderen. ‘Dit gaf heel wat spanningen. Fedasil stuurde me dan naar een ander hotel waar mijn twee kindjes en ik alleen op een kamer van drie op vijf kwamen te zitten. Toch blijft het moeilijk leven. We hebben geen keuken waardoor ik geen warme, gezonde maaltijden kan klaarmaken voor de kindjes. Gelukkig mag ik van de hotellier af en toe iets kleins bereiden in de keuken, maar dat kan zeker niet elke dag.’ Solange was in haar land verpleegkundige maar in België wordt haar diploma niet aanvaard. ‘Toch wil ik graag werken om zelf in mijn onderhoud te voorzien.’ Maar zolang haar procedure vastzit, kan Solange niet starten met de gelijkschakeling van haar diploma. Onlangs schreef ze zich in voor een cursus Nederlands die ze begin maart 2010 zou starten maar ze kan geen crèche betalen voor haar kinderen. ‘Het moeilijkste aan mijn situatie is dat mijn kinderen beperkt worden in hun ontwikkeling en gezondheid. Zo is er geen speelruimte in het hotel. Er is evenmin sociale of medische begeleiding. Ik kan niets kopen voor mijn kindjes, zelfs geen medicijnen, en dat maakt me enorm triest. Ik huil soms nachten na elkaar.’
3
Federaal agentschap voor de opvang van asielzoekers
Het dagdagelijkse reilen en zeilen van asielzoekers op hotel hangt af van de ingesteldheid van de hoteluitbaters. Soms slapen asielzoekers met acht op een kamer van vier personen of verblijven ze in een hotel in aanbouw. In hotel Galia daarentegen zijn asielzoekers klanten zoals de anderen. Nicolas Jancen en zijn echtgenote Manon startte in mei 2009 met de opvang van 15 asielzoekers in hun hotel. Die opvang zou één à twee weken duren. Vandaag verblijven er 60 asielzoekers in hotel Galia. Asielzoekers, meestal met kinderen, en de ‘gewone’ klanten wonen probleemloos en in harmonie samen. ‘We behandelen de Fedasil klanten zoals iedere klant: hun kamer wordt op dezelfde wijze onderhouden en ze ontbijten samen met de andere klanten.’ Vijf kamers zijn voorzien van een keuken. Sommige asielzoekers koken samen. Maar op hotel duurt een dag lang. ‘Hun dagelijkse routine is van de kamer naar de ontbijtruimte en terug. Soms gaan ze even buiten voor een wandeling. De asielzoekers zijn erg geïsoleerd, ze stellen zich heel wat vragen.’ Geconfronteerd met de problemen van de asielzoekers beslisten Nicolas en Manon waar mogelijk een handje toe te steken. ‘Om te vermijden
7
dat de kinderen de hele dag rondhangen in de gangen heb ik sommige families geholpen bij het zoeken naar een school. We zorgen voor speelgoed. Ook met de buren is een positieve dynamiek op gang gekomen, die brachten warme kledij tijdens de wintermaanden.’ Initiatieven als deze doorbreken de dagelijkse sleur van de asielzoekers en hun kinderen terwijl ze wachten tot ze uit de hotels mogen.
De schending van het recht op spel, cultuur en onderwijs in de hotelopvang baarde kinderrechtencommissaris Bruno Vanobbergen al een tijdje zorgen. In de kerstvakantie 2009 organiseerde hij dan ook samen met jeugdtheaters Bronks, HET PALEIS en de Kopergieterij in een mum van tijd in Brussel, Antwerpen en Gent allerlei workshops voor de kinderen van asielzoekers. ‘De primaire behoeftes als eten en drinken en een dak boven het hoofd zijn natuurlijk heel belangrijk. Maar kinderrechten als recht op spel, onderwijs, cultuur en sport mogen ook niet over het hoofd gezien worden.’ In de kerstvakantie konden asielzoekertjes naar hartenlust kind zijn door spelletjes te spelen, te tekenen, mee te doen met theater, poppenkast te kijken en te knutselen. ‘Kinderen moeten op diverse manieren vorm kunnen geven aan hun passies, talenten en interesses. De regering zou hiertoe een minimum aan middelen moeten voorzien. De opvangproblematiek hoog op de internationale politieke agenda krijgen, is daarnaast een van de belangrijkste uitdagingen.’
8
o
op straat
- dakloos -
Omdat er sinds oktober 2009 ook in de hotels geen plaats meer is werden al 2000 asielzoekers, waaronder heel wat families met kinderen op straat gezet. Ze worden doorverwezen naar de OCMW’s voor financiële steun maar door het uitblijven van het spreidingsplan staan deze hier weigerachtig tegenover. Deze asielzoekers zijn dus helemaal op zichzelf aangewezen in een voor hen vreemd land.
9
“Ik hou me sterk omdat ik een man ben. Maar soms als ik denk aan mijn vrouw en kinderen ga ik eronderdoor. Ik moest hen achterlaten.” Akida kwam op 23 november 2009 aan uit Tanzania in ons land. Hij kreeg geen opvangplaats. Sinds vier maanden slaapt hij afwisselend in stations en in daklozencentra. Akida vraagt asiel aan op de dag dat hij in België aankomt. Drie dagen later laat men hem weten dat hij geen opvangplaats krijgt. Vanaf dat ogenblik wordt hij van het kastje naar de muur gestuurd: ‘Ik ging naar het OCMW van Brussel en werd teruggestuurd naar Fedasil. Ik ging terug naar Fedasil en daar vertelde men mij dat mijn dossier gesloten was, dat ik me niet meer kon heraanbieden en dat ik me dus bij een OCMW moest aanbieden. Terug bij het OCMW vernam ik dat men mij niet ten laste kon nemen.’ Akida kende niemand en wist niet waar naartoe, hij zag geen andere oplossing dan in het Zuidstation te gaan slapen, waar ook heel wat lotgenoten slapen. Hij trekt zich uit de slag om kledij en voedsel te vinden. Eén van de hulporganisaties die hij ontmoette gaf hem het adres van reddingsorganisatie Samu Social. Daar kan hij sinds een maand verblijven. Af en toe krijgt hij in een café een kopje troost en kan hij genieten van een ogenblik rust, de rest van de dag brengt hij buiten door. Geconfronteerd met deze extreme omstandigheden moet Akida zich sterk houden ‘omdat ik een man ben’ zo zegt hij. ‘Maar soms ga ik er onderdoor. Ik ben vader en denk aan mijn gezin, aan mijn kinderen. Ik zou hen willen contacteren maar ik heb er geen middelen voor. Ik mis hen. Voor mij is het onmogelijk terug te keren. Ik heb mijn land verlaten om veiligheid en zekerheid te vinden. Hier leef ik op straat. En de winter is hard.’ Akida verwacht een beslissing van de arbeidsrechtbank tegen eind maart. Een beslissing die misschien tot gevolg zal hebben dat hij een menswaardige opvang krijgt.
10
Asielzoekers op straat zoeken vaak uit noodzaak hun toevlucht in daklozencentra. Hoewel asielzoekers niet behoren tot het gebruikelijke publiek van het opvangcentrum ‘Pierre d’Angle’ tracht het centrum geen onderscheid te maken en hen een slaapplaats aan te bieden. Maar omdat er nu zoveel asielzoekers aan hun deur komen kloppen stelt zich het probleem dat het centrum hun gewone doelgroep, de daklozen soms niet meer kan opvangen. Het daklozencentrum ‘Pierre d’Angle’ biedt opvang, anoniem en zonder voorwaarden. De crisis in de opvang van asielzoekers dwong het centrum echter om hun werkwijze aan te passen. Tot begin 2009 werd hier aan mannen, vrouwen of gezinnen onderdak geboden voor één nacht. Voorrang werd gegeven aan personen die zich voor het eerst aanboden. Wanneer er zich echter op het hoogtepunt van de opvangcrisis 100 personen aanboden terwijl er maar 48 bedden beschikbaar waren stond het centrum voor onmogelijke keuzes. Directrice Gilberte Eeckhout: ‘Families scheiden is voor ons niet aan de orde. Maar die aanpak had tot gevolg dat op bepaalde nachten meer dan de helft van de beschikbare plaatsen werd ingenomen door 2 à 3 asielzoekende families. We namen de beslissing niet langer families op te vangen.’ Deze maatregel was onvoldoende. De volgende regel die werd herzien was deze van het opvang bieden aan wie zich voor het eerst aanbood.
‘Er zijn erg veel daklozen. Voor ons was de keuze de volgende: een net aangekomen asielzoeker opvangen betekent dat een dakloze op straat blijft staan. Een keuze die we niet wilden maken. We besloten dan ook dat iedereen moest deelnemen aan de trekking om te beslissen wie kon blijven.’ ‘Pierre d’Angle’ probeert zo goed en zo kwaad het kan om het hoofd te bieden aan de toestroom van dakloze asielzoekers. En dit in afwachting van een federale overheid die zijn verantwoordelijkheid neemt.
Geconfronteerd met de enorm moeilijke situatie van asielzoekers op straat hebben een aantal organisaties, waaronder Convivial, alles gedaan om in urgentie tegemoet te komen aan de eerste noden van deze personen. Véronique Regout legt uit wat Convivial, organisatie die de integratie van asielzoekers bevordert, zoal deed.
veel vragen: “Hoe verloopt de asielprocedure ?”, “Waar moet ik terecht voor medische hulp?”, “Waar vind ik luiers of melkpoeder?”.’ Terwijl Convivial samen met andere organisaties de federale overheid bleef wijzen op haar verantwoordelijkheid in de opvangcrisis, reorganiseerde de organisatie ook zijn werking om tegemoet te komen aan de noden van de asielzoekers. ‘We informeerden de asielzoekers, in groep, omtrent de asielprocedure. We legden contacten met advocaten, dokters en sociale restaurants. We zochten taallessen voor de volwassenen en scholen voor de kinderen. We deelden stadsplannen uit zodat de asielzoekers hun weg vonden in Brussel.’ Een gulle gift liet de organisatie toe om sinds januari luiers, melkpoeder en babyvoeding te geven aan asielzoekers op straat en op hotel. Convivial heeft zijn werking die gericht was op de duurzame begeleiding van asielzoekers bij hun integratieproces omgegooid om snel te reageren op deze voortdurende crisissituatie.
Aan het begin van de opvangcrisis nam Convivial deel aan een overleg met Fedasil en de opvangpartners4. Daarna besloot de organisatie hulp te bieden in het noodopvangcentrum CASU, later in de hotels. ‘Heel snel begrepen we dat de asielzoekers zonder enig middel van bestaan moesten overleven. De onmiddellijke noden waren enorm: eten, warme kledij, schoenen voor de kinderen. We stelden de asielzoekers voor om naar Convivial te komen voor voedselpakketten. Dit nieuws deed snel de ronde. Binnen de kortste tijd boden zich heel wat asielzoekers, dakloos of verblijvend op hotel, bij ons aan. De asielzoekers kregen kledij en voeding maar ze hadden ook bijzonder dit zijn Het Rode Kruis, Croix Rouge, Vluchtelingenwerk, CIRÉ, de Verenigingen Voor Steden en Gemeenten en de Federale opvangcentra 4
11
op een brits - vluchtelingenkamp -
Vijf ngo’s – Artsen zonder Grenzen, CIRÉ, Vluchtelingenwerk Vlaanderen, Dokters van de Wereld en Caritas International – besloten op 18 november 2009 om in hartje Brussel midden in een kantoorwijk een vluchtelingenkamp op te richten. Ze deden dit als signaal om de politieke onmacht aan te klagen die geen einde kon stellen aan de opvangcrisis.
12
“We moesten dag en nacht doorbrengen op straat, drie weken lang. Het was erg koud, ik was dan ook ononderbroken ziek.” Xhezide en Kadri verbleven in het kamp nadat ze drie weken op straat hadden doorgebracht. Ze ontvluchtten Kosovo om hier asiel aan te vragen. Ze waren niet voorbereid op wat hen hier te wachten stond. ‘We hadden geen slaapplaats. We leefden drie weken op straat, dicht bij het Noordstation. We sliepen op banken. We hadden wat zakgeld. Iedere dag kochten we brood en sla, niks anders. Ik was toen ononderbroken ziek omdat we dag en nacht op straat moesten doorbrengen. Het was erg koud.’ Toen het vluchtelingenkamp door de ngo’s werd opgericht sliepen Xhezide en Kadri er vijf nachten. Ze kregen er ontbijt, een warme maaltijd ‘s avonds en medische, sociale en juridische begeleiding. ‘In het tentenkamp zijn we goed opgevangen, we kregen aandacht. Na vijf nachten in het tentenkamp zei men ons dat we onze spullen moesten pakken. Ik was bang. Ik vroeg me af waar we naartoe moesten. Een Albanese tolk stelde ons gerust. Hij vertelde ons dat er een opvangplaats gevonden was voor ons.’ Het koppel werd opgevangen in het normale opvangnetwerk. In hun kleine woning zijn ze erg tevreden. Maar Xhezide is nog steeds bang. Ze vreest dat men hen zal komen vertellen het appartement te verlaten en terug te keren naar de straat. De periode die het koppel in november doorbracht in de buurt van het Noordstation liet zijn sporen na. Deze ervaring kwam bovenop wat ze reeds in Kosovo hadden beleefd. Zachtjes vertrouwen ze ons toe: ‘Voor ons was het nog gemakkelijk. Wij hebben geen kinderen. Maar we zagen families met erg kleine kinderen. Voor hen moet het bijzonder moeilijk zijn geweest.’
In het tentenkamp zorgden alle ngo’s ervoor dat elk aspect van de actie gesmeerd verliep: van het opzetten van de tenten, over de medische consultaties tot de sociale begeleiding. Antoinette Dutilleux was in het asielzoekerskamp verantwoordelijk voor de coördinatie van de activiteiten van de humanitaire hulporganisatie, Caritas International. ‘Van zodra het tentenkamp zich concretiseerde werden meerdere departementen van de organisatie gemobiliseerd: we stelden groepen vrijwilligers samen die voor of na hun dagtaak naar het tentenkamp kwamen en die instonden voor de voedselbedeling.’ Naast de logistieke en sociale begeleiding van de asielzoekers focuste Caritas zich op de bereiding van de maaltijden: wie in het tentenkamp verbleef kreeg een ontbijt en ’s avonds een warme maaltijd. Antoinette getuigt over de vele uitwisselingsmomenten die ze had met de asielzoekers. ‘Ik werd met getuigenissen geconfronteerd, van families met kinderen, die meerdere nachten op straat hadden doorgebracht. Ze vertelden me hun traject van het herkomstland tot België en de moeilijkheden die ze ondervonden door het gebrek aan opvangplaatsen.’ Voor deze problemen waren ook de buren van het tentenkamp niet ongevoelig. Meerderen kwamen hun steun betuigen aan het initiatief of kwamen goederen schenken. ‘We ontvingen giften van particulieren en bedrijven. Die solidariteitsgolf werkte erg motiverend.’
13
Het vluchtelingenkamp kende heel wat verontwaardigde bezoekers. Ook Jos Geysels, voorzitter van 11.11.11 - de Vlaamse Noord-Zuid beweging, deed midden november enkele indrukken op in het kamp. ‘Normaal doen tenten me denken aan op kamp gaan, plezier en een aparte sfeer. Dat was wel anders toen ik voor het eerst het tentenkamp aan het Noordstation zag; daar stond ten midden van een kantoorwijk in hartje Brussel een vluchtelingenkamp dat ik alleen nog maar had gezien in derde wereldlanden.’ In het Zuiden vluchten er heel wat mensen weg van oorlog, geweld, vervolging en droogte naar een andere streek in hun land of naar een buurtland. Slechts een fractie van hen komt bij ons in België terecht. ‘Tijdens beide wereldoorlogen vluchtten trouwens ook heel wat Belgen. Niemand vlucht voor zijn plezier naar een vreemd land. Mensen vluchten uit noodzaak. Daarom werd de Conventie van Genève5 alias het Vluchtelingenverdrag in het leven geroepen. Het is belangrijk dat asieldossiers behoorlijk behandeld worden en dat asielzoekers in ons land menswaardig worden opgevangen. Want asielzoekers zijn nog altijd in de eerste plaats mensen zoals jij en ik.’
na-oorlogs Internationaal Verdrag dat in 1951 in het leven werd geroepen om mensen op de vlucht te beschermen. Zij die op basis van het Vluchtelingenverdrag bescherming krijgen, zijn erkend als vluchteling. 5
14
op kamers
- bezorgde burgers en organisaties -
De beelden van asielzoekers die met hun kindjes trachtten te overleven aan het Noordstation, op straat en in de hotels grepen heel wat burgers en organisaties naar de keel. Velen onder hen schoten in actie en boden slaapplaatsen, kleding, voeding, luiers en vele andere nuttige zaken aan.
15
“Ik kwam aan in Brussel maar het had evengoed Parijs of Amsterdam kunnen geweest zijn. Het was hartje winter en weekend. Ik wist niet waar naartoe.” Het leed van deze duizenden asielzoekers liet ook Lieve Stallaert uit Antwerpen niet onberoerd. Ze stelde een kamer in haar huis open voor hen. Hamida en haar twee dochtertjes (één en drie jaar oud) uit Guinee kwamen op 19 december bij haar terecht. Hamida vluchtte weg uit haar geboorteland om haar twee dochtertjes te beschermen tegen genitale verminking. ‘Toen ik uit mijn land vluchtte, wist ik niet waar ik zou terechtkomen. Ik kwam aan in Brussel maar het had evengoed Parijs of Amsterdam kunnen geweest zijn. Het was hartje winter en weekend. Ik wist niet waar naartoe.’ Gelukkig hielp een Afrikaanse man haar het weekend door te komen. Op maandag ging ze naar de dienst Vreemdelingenzaken om asiel aan te vragen. ‘Daar kreeg ik een treinticket in mijn handen richting Antwerpen en een telefoonnummer van iemand die me zou helpen.’ Toen Lieve Stallaert hoorde over de noodtoestand in de opvang van asielzoekers besprak ze het meteen met haar man en kinderen. ‘Langs de ene kant wilden we iemand opvangen, langs de andere kant vond ik dat de regering haar werk moest doen om deze mensen fatsoenlijk op te vangen.’ Het feit dat haar eigen moeder ooit moest vluchten, hielp Lieve de knoop doorhakken. En zo kwamen Hamida en haar twee dochters terecht bij deze familie. Lieve herinnert zich nog goed hoe zij en haar man in Antwerpen Centraal zochten naar een vrouw met twee kinderen. ‘Het trof me enorm om haar te zien, met die dunne kledij in de toenmalige weersomstandigheden. We zijn snel naar huis gegaan om te eten en te slapen. Hamida en haar kindjes waren zo vermoeid dat ze tijdens het eten bijna in slaap vielen.’
16
Hamida vertelt dat ze blij is met de warme opvang die ze van Lieve heeft gekregen. ‘Niet iedereen heeft dit geluk om in zo’n warm nest opgevangen te worden. Het is stresserend om je land te ontvluchten, niet weten wat het allemaal met zich mee zal brengen. Ik besef nu pas dat eenmaal de grenzen van je land voorbij, er een hoop andere zorgen opduiken. Dan ben je blij om bij mensen als Lieve terecht te kunnen.’
Midden november 2009 besliste de Ministerraad om bijkomende gebouwen tijdelijk ter beschikking te stellen voor de opvang van asielzoekers. Eén van die gebouwen, de oude kazerne van Dinant, doet nu dienst als noodopvangcentrum van het Croix Rouge. Evelyne Dogniez is er directrice en blikt terug op de opening van het centrum. ‘Toen we gevraagd werden de kazerne in Dinant uit te baten hebben we niet geaarzeld. We werkten tegen de tijd.’ Maar een opvangcentrum opstarten vraagt tijd. ‘Je moet beschikken over het schriftelijk akkoord om het gebouw in gebruik te mogen nemen, voor aanpassingswerken, om personeel aan te werven, de keuken te organiseren en alle noodzakelijke materiaal aan te kopen.’ De media-aandacht gaf aanleiding tot reacties van de buurt. Soms negatief en
wantrouwend. Maar meestal positief en enthousiast. Zoals deze van een groep buren en organisaties die zich spontaan organiseerden. ‘Dit was een buitengewone actie. Personen boden zich aan om de asielzoekers aan het station op te pikken, met kledij, speelgoed en schoenen.’ Aan de vooravond van Kerstmis kwamen de eerste asielzoekers aan. We startten met 7 asielzoekers en ondertussen verblijven er 214 asielzoekers bij ons. Het leven in het centrum organiseert zich geleidelijk. ‘We richtten ons in eerste instantie op de basisnoden, eten en slapen. Daarna werd ook het onthaal, de medische en sociale begeleiding opgestart en werden de kinderen ingeschreven op school. Nu werken we aan de zinvolle tijdsbesteding van de asielzoekers.’ En ook op dat vlak kan het Croix Rouge rekenen op de hulp van vrijwilligers, die taallessen geven of helpen bij het inschrijven van de kinderen op school.
Midden december 2009 deed premier Leterme een oproep aan de bevolking en verenigingen om dakloze asielzoekers op te vangen. Het was hartje winter, de temperatuur zakte toen net onder het vriespunt. ‘Ik wilde hiermee een zekere solidariteit op gang brengen. De asielthematiek brengt over het algemeen heel wat emoties naar boven. De reacties zijn hierbij lang niet altijd positief. Met deze oproep wilde ik meer draagvlak creëren voor de thematiek. Ik heb ook willen herinneren aan het feit dat ons land ook ooit getroffen werd door oorlog. Ooit stonden wij dus aan de andere kant. Wie dat beseft, kan misschien meer begrip opbrengen voor de vluchtelingen die vandaag in ons land aankloppen. Bovendien kreeg ons land toen ook de eerste ernstige winterprik te verwerken. De beelden van mensen die in
die omstandigheden buiten moesten leven, lieten ook mij niet onberoerd.’ Premier Leterme erkent dat het de verantwoordelijkheid is van de overheid om opvangplaatsen te creëren maar stelt ook vast dat de opening van bijkomende plaatsen niet evident is. ‘Er moeten niet alleen procedures doorlopen worden, de meeste mensen staan ook niet te springen om in hun buurt een opvangcentrum te hebben. Iedereen moet actief en creatief mee helpen zoeken naar oplossingen.’ Om de opvangcrisis aan te pakken zet de overheid in de eerste plaats het werk verder om de opvangcapaciteit uit te breiden. ‘Daarnaast worden ook andere maatregelen genomen met betrekking tot de in- en uitstroom in het opvangnetwerk. Ook wordt verder gekeken hoe we het beleid tussen de verschillende betrokken instanties beter op elkaar kunnen afstemmen. Vluchtelingenorganisaties en de opvangpartners spelen een enorm belangrijke rol. Zij organiseren immers de bijkomende opvang en het zijn zij die in deze moeilijke tijden elke dag de mensen begeleiden en bijstaan.’ Tot slot richt de premier zich tot alle asielzoekers die momenteel niet of gebrekkig worden opgevangen: ‘ De overheid onderzoekt elke asielaanvraag grondig en probeert op een zo kort mogelijke termijn een antwoord te geven. We doen er alles aan om de opvangcrisis op te lossen, om opvangplaatsen bij te maken en mensen die in de noodopvang verblijven door te verwijzen naar de gewone opvang. Het personeel en de vele organisaties doen hun uiterste best om de mensen bij te staan.’
17
op weg
- een veilige toekomst -
Op het einde van een asielprocedure kan een asielzoeker officieel erkend worden als vluchteling en kan deze hier eindelijk met een gerust hart een veilige toekomst opbouwen voor zichzelf en zijn familie. Erkend vluchtelinge Petimat kan elke avond in haar eigen bed slapen zonder angst. Heel wat asielzoekers die pas in ons land zijn of zelfs in het opvangnetwerk zitten kunnen hier alleen maar van dromen.
18
“Elke asielzoeker verdient het dat er naar zijn vluchtverhaal geluisterd wordt en dat hij in eerste instantie goed wordt opgevangen.” Petimat en haar familie wonen al een tijdje als erkend vluchteling in ons land. Ze vluchtten negen jaar geleden uit Tsjetsjenië. Petimats vader schoot als journalist beelden die het daglicht niet mochten zien. Aangekomen in ons land kregen Petimat en haar familie financiële steun. Toen konden asielzoekers onmiddellijk financiële steun krijgen bij aankomst in ons land. ’We gingen zelf op zoek naar een geschikte woning. Dit was echt niet evident. We spraken enkel Russisch. We vonden zelfs onze weg niet in de supermarkt.’ Vandaag de dag zouden asielzoekers terecht moeten komen in de materiële steun6. ‘We vinden het wel verontrustend te horen dat hier in de praktijk niets van terecht komt en asielzoekers bij aankomst in ons land aan hun lot overgelaten worden. Elke asielzoeker verdient het immers dat er naar zijn vluchtverhaal geluisterd wordt en dat hij in eerste instantie goed wordt opgevangen. Zodat hij enig zicht heeft op een veilige toekomst en zoals mijn familie en ik, hier een leven kan opbouwen.’ En dat Petimat elke kans die ze in ons land kreeg met beide handen heeft gegrepen daar kunnen de Kolacnybroers, oprichters van het succesvolle meisjeskoor Scala, over meespreken. Petimat zingt sinds kort officieel bij Scala onder begeleiding van de Kolacnybroers: ‘We werkten eenmalig samen tijdens de campagne van Vluchtelingenwerk in 2009. Na afloop van die campagne deed Petimat auditie en verdiende een plaats in ons koor.’ De broers hebben zelf ook een vluchtverleden. ‘Onze grootvader vluchtte in 1919 uit een oorlogsgebied, Wenen, naar hier. Onze eigen
6
dit betekent opvang en begeleiding
grootvader was dus een “vreemdeling” ... hij was tien jaar en stierf bijna van de honger. In België werd hij door een boerenfamilie uit Tielt-Winge opgevangen en verzorgd.’ De broers vinden het dan ook belangrijk dat asielzoekers in ons land fatsoenlijk worden opgevangen en niet te lang in onzekerheid moeten leven. ‘We horen dat asielprocedures jarenlang kunnen aanslepen, de onzekerheid die dat met zich meebrengt moet moordend zijn. Los van dat moeten mensen op de vlucht bij aankomst in ons land tenminste een dak boven hun hoofd krijgen en fatsoenlijke maaltijden.’
De opvangcrisis heeft niet alleen gevolgen voor mensen die pas aankomen in ons land en asiel aanvragen. Ook de asielzoekers in het gewone opvangnetwerk lijden onder deze crisis. Daarnaast legt deze crisis heel wat druk op de begeleiders en medewerkers in het opvangnetwerk. ‘De opeenvolging van instructies om de uitstroom uit de opvang te bevorderen zetten de asielzoekers in de opvang en hun begeleiders onder enorme druk. Groepen asielzoekers moeten versneld de opvang verlaten bv. wanneer ze erkend worden als vluchteling. Ze moeten dus op zeer korte termijn op zoek naar een huis. In de huidige verzadigde huisvestingsmarkt is dit echt
19
niet makkelijk.’ Anne Adam is opvangmedewerker bij Vluchtelingenwerk Vlaanderen. Vluchtelingwerk zorgt samen met CIRÉ voor de coördinatie van diverse opvangpartners die kleinschalige opvang7 bieden aan asielzoeker. ‘Na het verlaten van de opvang zijn ze afhankelijk van een OCMW voor financiële steun. Deze kunnen dit niet altijd onmiddellijk garanderen. De asielzoeker kan op dat moment nergens terecht en wordt aan zijn lot overgelaten. Hij belandt op straat.’
De opvangcrisis is voor heel wat organisaties en bewegingen een doorn in het oog. Naast beïnvloeding van het beleid en een verbreding van het draagvlak vragen ze zich vaak af hoe ze zich verder kunnen engageren. Opdat alle asielzoekers in de toekomst opgevangen worden. Zo ook de koepel van christelijke werknemersorganisaties, beter gekend als het ACW.
Een uitstroom zorgt tegelijkertijd ook voor een nieuwe instroom van asielzoekers.
Voorzitter Jan Renders: ‘We vroegen ons af of onze sociale beweging ook een aantal mensen van de straat kon weghalen. Vandaar dat we in samenspraak met Vluchtelingenwerk, Caritas en het CAW van Oostende-Westhoek besloten een 35-tal asielzoekers, gezinnen met kinderen, op te vangen in onze Pasar-camping te Westende.’ Op die manier poogt het ACW via een netwerk van middenveldorganisaties zijn steentje bij te dragen tot een tijdelijke oplossing van de opvangcrisis. In de hoop dat het beleid er in slaagt om tegen juni 2010 extra structurele opvangplaatsen te realiseren. Renders waarschuwt wel dat de nood de wet dan wel mag breken maar oplossingen moeten van het beleid komen en niet van middenveldorganisaties. ‘Op den duur is er sprake van belangenvermenging: een middenveldorganisatie kan het beleid niet onder druk zetten om tot oplossingen te komen en op hetzelfde moment een deel van diezelfde oplossing zijn.’
‘Ook hier heeft Fedasil de druk verhoogd. Na toewijzing aan onze kleinschalige opvang moeten asielzoekers binnen de drie dagen overgeplaatst worden. Dit maakt het voor de begeleiders heel moeilijk om onmiddellijk het eerste kwalitatieve onthaal te verzorgen dat cruciaal is voor het verdere verloop van de relatie tussen begeleiders en asielzoekers.’ De opvangmedewerkers en begeleiders vinden het hoog tijd dat plaatselijke, regionale en federale overheden extra inspanningen leveren om deze problemen snel uit de wereld te helpen. ‘Opdat de inspanningen die de mensen op het terrein leveren kunnen resulteren in bijkomende opvangplaatsen en asielzoekers eindelijk weer de opvang krijgen waar ze recht op hebben.’
Asielzoekers verblijven normaal eerst in een grootschalig opvangcentrum om daarna overgeplaatst te worden naar de kleinschalige opvang zijnde in een studio, appartement of huis. Hier staat autonomie en het gezinsleven centraal 7
20
Als sociale beweging hecht het ACW veel belang aan een humaan asielbeleid. ‘Vanuit de fundamentele doelstelling van het ACW hecht onze beweging ook aandacht aan het afdwingen en verbeteren van de rechten van de mens. In dat opzicht hebben mensen op de vlucht ook recht op een menselijke opvang in ons land. Je verlaat je hebben en houden niet voor je plezier. Kan een welvarend land als België dan wel accepteren dat er in ons land 2000 asielzoekers, waaronder 700 kinderen, op straat belanden?’
Nooit geziene opvangcrisis De duur en omvang van deze opvangcrisis zijn nooit gezien. Rekening houdend met actuele berekeningen zal de crisis ook in 2010 voortduren. Het probleem van de overbezetting van het opvangnetwerk is zeker nog niet opgelost. Talrijke alarmsignalen van organisaties, medewerkers van de dispatching8 van Fedasil en van parlementairen bleven tot op vandaag zonder overtuigend antwoord van de overheid. Het blijft wachten op een plan van aanpak waar structureel werk wordt gemaakt van het oplossen van de opvangcrisis. Bijkomende opvangplaatsen en de mogelijkheid om financiële steun toe te kennen aan bepaalde categorieën van asielzoekers zijn twee maatregelen die al werden ingezet. Maar toch blijft de crisis duren. Deze situatie tart de verbeelding, vooral omdat ze had kunnen vermeden worden. En daarbij heel wat menselijk leed.
Structurele oplossingen om de opvangcrisis achter ons te laten Vandaag zijn vele wettelijke bepalingen die de opvang regelen dode letter. Om aan asielzoekers een menswaardige opvang te bieden zijn volgens Vluchtelingenwerk Vlaanderen en CIRÉ volgende maatregelen met onmiddellijke ingang noodzakelijk: • Boven alles een reëel actieplan opstellen en uitvoeren om snel structurele bijkomende opvangplaatsen te creëren. • De hotelopvang zo snel mogelijk volledig afbouwen. Asielzoekers krijgen er geen begeleiding. Hun fundamentele rechten zijn er geschonden. Hotels zijn een vorm van noodopvang. De opvangwet voorziet dat het verblijf in noodstructuren maximaal 10 dagen kan duren, nadien moet een transfer naar een gewone opvangstructuur plaats vinden. 8
• Een krachtige solidariteitsoproep lanceren om burgers en lokale politici ertoe aan te zetten opvangplaatsen te creëren. Er zijn akkoorden gesloten om asielzoekers op te vangen in leegstaande gebouwen, maar bepaalde gebouwen blijven onbewoond omwille van lokaal verzet. • Aangepaste opvang voorzien voor personen met bijzondere noden zoals minderjarigen en zieke personen. • Het spreidingsplan herinvoeren. Dit moet toelaten om asielzoekers die geen opvangplaats krijgen toe te wijzen aan de OCMW’s en de financiële lasten te spreiden. Deze korte termijn oplossingen moeten samen gaan met een aantal maatregelen op langere termijn. • De materiële hulp beperken in de tijd (maximaal 1 jaar) en die loskoppelen van de duur van de asielprocedure. Als de asielprocedure dan langer duurt worden de asielzoekers doorgestuurd naar financiële steun met een spreidingsplan. • Een soepel en vlot aanpasbaar opvangsysteem organiseren in functie van de noden van de asielzoekers. • De middelen van de opvangstructuren verhogen, zodat er opvang kan worden voorzien die is aangepast aan de noden van de persoon, met aandacht voor specifieke doelgroepen als alleenstaanden, kinderen, ouderen, mensen met een medisch probleem. • Aan de OCMW’ s bijkomende middelen toekennen om de uitstroom uit de opvangcentra te bevorderen voor de extra personeelsinzet die gepaard gaat met het steunen van asielzoekers. Opdat we in de toekomst kunnen vermijden dat er zich opnieuw een opvangcrisis voordoet.
deze overheidsdienst verdeelt de opvangplaatsen
21
22
Vluchtelingenwerk Vlaanderen en CIRÉ Deze brochure is een uitgave van Vluchtelingenwerk Vlaanderen en haar Franstalige zusterorganisatie CIRÉ. Beide vluchtelingenorganisaties helpen vluchtelingen en asielzoekers te beschermen, op te vangen en wegwijs te maken in onze maatschappij. Ze doen dit door: • Kleinschalige opvangplaatsen aan te bieden zoals appartementen en studio’s met aangepaste begeleiding • Campagnes, acties en publicaties op poten te zetten om de publieke opinie te beïnvloeden en het maatschappelijk draagvlak te verbreden • Lobbywerk om druk uit te oefenen op het beleid om de rechten van vluchtelingen en asielzoekers te verdedigen • Projecten op te richten ter ondersteuning van asielzoekers, vluchtelingen en leden en vrijwilligersgroepen zoals studiebegeleiding, juridische bijstand en landeninfo
Wenst u in 2010 een gift te doen aan Vluchtelingenwerk Vlaanderen om onze activiteiten te ondersteunen, dan kan dit op rekeningnummer 001-1559883-05 (mededeling: ‘gift’). Voor giften vanaf €30 krijgt u begin 2011 een fiscaal attest.
23
een uitgave van Vluchtelingenwerk Vlaanderen & CIRÉ © 2010
