Chinese middelen in Sub-Sahara Afrika: een vloek of een zegen voor de Afrikaanse ontwikkeling?

UNIVERSITEIT GENT

FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE

ACADEMIEJAAR 2012-2013

Chinese middelen in Sub-Sahara Afrika: een vloek of een zegen voor de Afrikaanse ontwikkeling?

Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van Master of Science in de Economische Wetenschappen

Vincent Vergote

Onder leiding van Prof. K. Schoors

UNIVERSITEIT GENT

FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE

ACADEMIEJAAR 2012-2013

Chinese middelen in Sub-Sahara Afrika: een vloek of een zegen voor de Afrikaanse ontwikkeling?

Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van Master of Science in de Economische Wetenschappen

Vincent Vergote

Onder leiding van Prof. K. Schoors

IV PERMISSION

Ondergetekende verklaart dat de inhoud van deze masterproef mag geraadpleegd en/of gereproduceerd worden, mits bronvermelding.

Vincent Vergote

V

WOORD VOORAF

Een thesis schrijven is een werk van lange adem, een opeenvolging van hoogte- en dieptepunten. Zonder hulp en aanmoedigen van derden is een thesis schrijven onmogelijk. Deze mensen verdienen dan ook om in de bloemetjes gezet te worden.

In de eerste plaats dank ik mijn promotor Prof. Schoors, voor de vele opmerkingen en aanbevelingen. Ik kwam uw bureau vaak inspiratieloos binnen, om het vol ideeën en goede moed te verlaten. Hopelijk blijft u in de toekomst tijd vinden om studenten te begeesteren.

De tweede dankbetuiging gaat uit naar mijn oom Jef en mijn tante Edith. Jullie corrigeerden mijn taalfouten. Dit is een tijdrovende taak, waarvan het belang niet onderschat mag worden. Bovendien stonden jullie positief tegenover mijn schrijfstijl, dit gaf me zelfvertrouwen in het schrijven.

Ten derde dank ik mijn ouders en mijn zus. Jullie deden er alles aan om een optimaal schrijfklimaat voor mij te creëren. Mama, hoewel het onderwerp ver van jouw bed stond, bleef jij oprecht geïnteresseerd. Papa, jouw correcties gedurende de eerste stadia van dit werk deden me beseffen hoe belangrijk een duidelijke zinsstructuur is. Michèle, je werklust is een inspiratie voor alle mensen die je omringen, zo ook voor mij.

Tot slot bedank ik mijn vrienden van Izegem en Gent. Velen van jullie moesten dit jaar ook een thesis schrijven. Het overleg, de tips en de aanmoedigen die jullie gaven werden steeds in dank afgenomen. Speciale dank gaat uit naar mijn kotgenoot Maarten. Hij spoorde me meermaals aan tot werken. Je steunde me, gaf me ideeën en droeg bij tot een aangename kotsfeer.

Vincent Vergote

VI

INHOUDSTAFEL

WOORD VOORAF..................................................................................................................................... V INHOUDSTAFEL....................................................................................................................................... VI GEBRUIKTE AFKORTINGEN ..................................................................................................................... IX LIJST VAN FIGUREN EN TABELLEN ........................................................................................................... X INLEIDING ................................................................................................................................................ 1 1.

CHINA’S INTENTIES IN SUB-SAHARA AFRIKA ................................................................................... 2 1.1.

1.1.1.

Afrikaanse overheden ..................................................................................................... 3

1.1.2.

Afrikaanse bevolking ....................................................................................................... 4

1.1.3.

Traditionele donorlanden................................................................................................ 5

1.2. 2.

Chinese hulp tegenover Westerse hulp .................................................................................. 6

CHINA’S AANWEZIGHEID IN AFRIKA ................................................................................................ 9 2.1.

China’s “going global” strategie .............................................................................................. 9

2.2.

FDI trends ................................................................................................................................ 9

2.3.

Oorzaken Chinese FDI naar Afrika ......................................................................................... 12

2.3.1.

Private ondernemingen ................................................................................................. 13

2.3.2.

Staatsbedrijven .............................................................................................................. 14

2.4.

Directe en indirecte gevolgen FDI trend ............................................................................... 15

2.4.1.

Natuur............................................................................................................................ 16

2.4.2.

Kennisverspreiding ........................................................................................................ 17

2.4.3.

Werkgelegenheid .......................................................................................................... 18

2.4.4.

Afrikaanse industrie....................................................................................................... 18

2.5. 3.

Hoe stakeholders de Chinese aanwezigheid ervaren.............................................................. 3

Impact Chinese ontwikkelingservaring.................................................................................. 20

GEVOLGEN VOOR GOVERNANCE IN SUB-SAHARA AFRIKA ........................................................... 24

VII 3.1.

Institutionele gevolgen .......................................................................................................... 24

3.1.1.

Conflict........................................................................................................................... 25

3.1.2.

Corruptie........................................................................................................................ 26

3.2.

Beperken van institutionele nadelen .................................................................................... 27

3.3.

Empirische analyse aangaande kapitaalvlucht in SSA ........................................................... 28

3.3.1.

4.

Data ............................................................................................................................... 29

3.3.1.1.

Kapitaalvlucht ........................................................................................................ 30

3.3.1.2.

Kapitaalstromen .................................................................................................... 32

3.3.1.3.

Macro-economisch milieu ..................................................................................... 33

3.3.1.4.

Governance ........................................................................................................... 34

3.3.1.5.

Chinese FDI flow naar Afrika ................................................................................. 35

3.3.1.6.

Migratie ................................................................................................................. 36

3.3.2.

Methode ........................................................................................................................ 36

3.3.3.

Resultaten...................................................................................................................... 39

3.3.3.1.

Kapitaalstromen .................................................................................................... 39

3.3.3.2.

Macro-economisch milieu ..................................................................................... 41

3.3.3.3.

Governance ........................................................................................................... 41

3.3.3.4.

Chinese FDI flow naar Afrika ................................................................................. 42

3.3.3.5.

Migratie ................................................................................................................. 43

3.3.3.6.

Interactieterm ....................................................................................................... 43

BELEIDSIMPLICATIES...................................................................................................................... 45 4.1.

Aantrekken van FDI ............................................................................................................... 45

4.2.

Rol van Chinese banken ........................................................................................................ 46

4.3.

China’s handelsbeleid met betrekking op Afrika................................................................... 48

4.4.

Het CAD-fonds ....................................................................................................................... 48

4.5.

SWF’s in SSA .......................................................................................................................... 49

4.6.

SWF’s buiten SSA ................................................................................................................... 50

ALGEMEEN BESLUIT................................................................................................................................ XI

VIII BIJLAGEN .............................................................................................................................................. XIII LIJST VAN GERAADPLEEGDE WERKEN .................................................................................................. XIX

IX

GEBRUIKTE AFKORTINGEN

ADB

African Development Bank

CA

Current Account

CAD

China-Africa Development

CDB

China Development Bank

CED

Change in External Debt

China’s Exim Bank

Export-Import Bank van China

CNPC

China National Petroleum Corporation

CPI

Corruption Perception Index

FDI

Foreign Direct Investment

FOCAC

Forum on China-Africa Cooperation

GER

Gross Excluding Reversals

GFI

Global Financial Integrity

HMN

Hot Money Narrow

ICBC

Industrial and Commercial Bank of China

LSDV

Least Square Dummy Variable

MFA

Multi-Fibre Agreement

MOFCOM

Ministry Of Commerce People’s Republic Of China

OESO

Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling

ODA

Official Development Assistance

PBOC

People’s Bank of China

SOE

State-Owned Enterprises

SSA

Sub-Sahara Afrika

SWF

Sovereign Wealth Fund

UNCTAD

United Nations Conference on Trade and Development

WDI

World Development Indicators

WGI

Worldwide Governance Indicators

WTO

World Trade Organization

X

LIJST VAN FIGUREN EN TABELLEN

Figuur 1: China’s intenties ....................................................................................................................... 3 Figuur 2: Attitude tegenover Chinese aanwezigheid (Gadzala & Hanusch, 2010) .................................. 5 Figuur 3: Chinese ODA naar Afrika (Haroz, 2011) ................................................................................... 6 Figuur 4: ODA naar Afrika, 2009 (Haroz, 2011) ....................................................................................... 7 Figuur 5: FDI voorraad van ontwikkelingslanden in Afrika, 2008 (UNCTAD, 2010) .............................. 10 Figuur 6: Chinese FDI flow naar het buitenland, 2010 (MOFCOM, 2011)............................................. 11 Figuur 7: FDI van China naar Afrika, 2003-2010 (MOFCOM, 2011)....................................................... 11 Figuur 8: Overzicht “backward linkage” en “forward linkage” ............................................................. 19 Figuur 9: Percentage van de populatie met minder dan $1 per dag (Ravallion, 2009) ........................ 21 Figuur 10: Democratie in Afrika ("A glass half-full," 2012).................................................................... 22 Figuur 11: Geografische ligging Gibe III dam ("Fact sheet: Gibe III dam, Ethiopia," 2009) ................... 26 Figuur 12: Schematische weergave kapitaalvlucht (Reuter, 2012) ....................................................... 31 Figuur 13: Scatterplot exclusief en inclusief Liberië (cross-sectie regressie) ........................................ 39 Figuur 14: Verband tussen kapitaalvlucht huidige en vorige periode................................................... 41 Figuur 15: Voice and Accountability (World Bank, 2011) ..................................................................... 44

Tabel 1: Overzicht empirische analyse .................................................................................................. 29 Tabel 2: Afwijking γ (Judson & Owen, 1999) ......................................................................................... 37 Tabel 3: Aanbevolen schatters (Judson & Owen, 1999)........................................................................ 37 Tabel 4: Aanbevolen schatters (Buddelmeyer et al., 2008) .................................................................. 38 Tabel 5: Correlatiematrix governance-indicatoren ............................................................................... 42 Tabel 6: Aanwezige grondstoffen in Afrika (Addison & Anand, 2012) .................................................. 49

INLEIDING

Het Belgische kolonialisme in de Democratische Republiek Congo was een dieptepunt in de vaderlandse geschiedenis. De gekende wanpraktijken brachten enorme schade toe aan de lokale bevolking. Er is consensus dat schandalen van die grootteorde te allen tijde vermeden moeten worden. Nu de koloniale tijd achter ons ligt, is het interessant om na te gaan welke spelers vandaag hun eigen grondgebied verlaten en met welke intenties ze dat doen. Zowel overheden als bedrijven kijken over hun landsgrenzen heen op zoek naar nieuwe mogelijkheden. In deze masterproef onderzoek ik welke intenties China heeft in Sub-Sahara Afrika (SSA). Bovendien tracht ik zo volledig mogelijk te schetsen welke gevolgen deze aanwezigheid met zich meebrengt voor het Afrikaanse continent. Het eerste deel van deze paper bespreekt welk doel China in SSA nastreeft. Onder deze paragraaf bespreek ik bovendien welke visie belanghebbenden hebben op de Chinese aanwezigheid in SSA. Het eerste deel eindigt met de vergelijking tussen Chinese hulp aan SSA en Westerse hulp. Het tweede deel van deze paper tracht de lezer een idee te geven hoe China de weg naar het Afrikaanse continent vond. De analyse van “Foreign Direct Investment” (FDI) maakt een cruciaal onderdeel uit van China’s aanwezigheid in SSA. Zowel de oorzaken als de gevolgen van FDI van China naar Afrika komen uitvoerig aan bod. Dit deel sluit af met een onderzoek naar het belang van Chinese ontwikkelingservaring voor landen in SSA. Het derde deel van deze paper bespreekt welke gevolgen de Chinese aanwezigheid heeft op de Afrikaanse governance, en hoe deze in te perken. In dit deel krijgt het probleem van Afrikaanse kapitaalvlucht extra aandacht. Naast een theoretische analyse van kapitaalvlucht tracht ik aan de hand van empirische analyse een idee te vormen omtrent de determinanten van kapitaalvlucht. Ik baseer me hierbij op eerdere onderzoeken. Het vierde en laatste deel van de paper bespreekt mogelijke beleidsaanbevelingen. Extra aandacht gaat naar financiële instellingen, fondsen en handelsbeleid.

1

1. CHINA’S INTENTIES IN SUB-SAHARA AFRIKA

Sub-Sahara Afrika (SSA) ontvangt hulp en investeringen van China. Dergelijke bijstand wordt echter niet geleverd vanuit Chinees altruïsme. China’s intenties zijn terug te brengen tot drie overkoepelende termen: strategische diplomatie, ideologische waarden en commerciële voordelen (Haroz, 2011). In wat volgt ga ik dieper in op elk van deze termen. De eerste term, strategische diplomatie, heeft alles te maken met het buitenlands beleid van China. Dit beleid streeft naar de erkenning van één China, en dus de formele verwerping van de Taiwanese soevereiniteit. Indien landen in SSA dit beleid formeel afwijzen, dan kunnen ze geen aanspraak maken op Chinese hulp en investeringen (Sautman & Yan, 2007). De

tweede

term,

ideologische

waarden,

reflecteert

het

belang

van

China’s

eigen

ontwikkelingservaring. In punt 2.5 bespreek ik in welke mate deze ervaringen waardevol kunnen zijn voor SSA. Toch wil ik nu al een kanttekening maken bij hulp en investeringen vanuit dit ideologisch perspectief. Het is naïef te denken dat Chinese deskundigheid omtrent armoede in se een voorname drijfveer is voor hulp aan Afrika. China beseft immers dat een rijker Afrika zich meer Chinese producten kan veroorloven (Haroz, 2011). De derde term, commerciële voordelen, symboliseert China’s geloof in een symbiose tussen Afrika en China. China meent dat zijn economische belangen in Afrika geen hindernis vormen voor de Afrikaanse ontwikkeling. Integendeel, China beweert een “non-zero-sum game” te spelen. Dit wil zeggen dat voordelen voor China niet noodzakelijk nadelen voor SSA impliceren (Haroz, 2011). Om deze zopas opgesomde ambities te vervullen volgt China een drieledige strategie (Idun-Arkhurst & Laing, 2007). 1. Het gebruik van publieke diplomatie om de Afrikaanse elite te bekoren. In praktijk betreft het Chinese staatbezoeken, georganiseerd om Chinese solidariteit met het continent te benadrukken (Idun-Arkhurst & Laing, 2007). Een ander aspect van deze publieke diplomatie betreft de oprichting van het FOCAC in 2000. Dit driejaarlijks forum werd opgericht als medium om China’s Afrikastrategie te conceptualiseren (Rotberg, 2008) 2. Ter uitwerking van China’s ideologisch denkkader belooft het land grote hoeveelheden hulp en investeringen zonder hierbij om politieke compensatie te vragen. Op deze regel is één uitzondering, Afrikaanse landen moeten het beleid van één China steunen.

2

3. In het licht van China’s “going global” strategie (zie infra, p. 9) ziet de Communistische Partij zich genoodzaakt om SOE’s (State-Owned Enterprises) financieel te ondersteunen. De kolossen onder de Chinese bedrijven zijn in goed-gereguleerde markten reeds tegen hun eigen grenzen aangelopen. In de strategisch open en onbenutte Afrikaanse markten hebben ze echter vrij spel. Chinese aanwezigheid in Afrika kan in die zin fungeren als een stap in de richting van strategische optimalisatie van staatsbedrijven (Idun-Arkhurst & Laing, 2007). In onderstaand schema probeer ik bovenstaande de verbanden schematisch weer te geven.

Figuur 1: China’s intenties

1.1. Hoe stakeholders de Chinese aanwezigheid ervaren

Dat China een meer en meer prominente rol inneemt op het wereldtoneel staat buiten kijf. Hierbij speurt China naar mogelijkheden voorbij de landsgrenzen. In een notendop kan men stellen dat SSA een open, vaak slecht gereguleerde, markt met enorme groeipotentieel vormt. Dit brengt veel kansen en risico’s met zich mee. Hieronder vermeld ik hoe belanghebbenden de toegenomen aanwezigheid van China in SSA ervaren. 1.1.1. Afrikaanse overheden

Uit enquêtes bij Afrikaanse beleidsmakers komen enkele vermeldenswaardige opinies uit de bus. China wordt aanzien als een betrouwbare, niet-imperialistische partner die alternatieve routes tot welvaart helpt uitstippelen. Afrikaanse overheden beseffen dat China’s drang naar Afrikaanse activa zal leiden tot een toename van de prijzen van die activa. Hierdoor komen meer middelen vrij voor lokale ontwikkeling. Bovendien lenen Chinese banken, in tegenstelling tot hun Westerse 3

tegenspelers, aan voordelige voorwaarden geld uit. Toch is het niet alles goud wat blinkt. Afrikaanse overheden hekelen de toestroom van Chinese arbeidskrachten. Daarnaast zijn er klachten te horen aangaande de impact op het milieu en de arbeidsomstandigheden. Tot slot beschuldigen Afrikaanse overheden hun Chinese collega’s ervan een te exportgericht beleid te voeren (Idun-Arkhurst & Laing, 2007). Deze bezwaren worden onder 2.4 meer uitvoerig behandeld. We concluderen dat Afrikaanse overheden voor- en nadelen ondervinden van de Chinese aanwezigheid. 1.1.2. Afrikaanse bevolking

De lokale bevolking kan het niet steeds appreciëren dat China meer en meer de weg naar Afrika vindt. Sommige Afrikanen wijzen op het feit dat de instroom van Chinese migranten kan leiden tot daden van xenofobie en racisme. Dergelijke praktijken kwamen reeds voor in Lesotho in jaren ’90 en meer recent in Zambia (Alden, 2007). Bovendien argumenteren sommige bevolkingsgroepen dat Chinese ondernemingen milieuschade toebrengen van dezelfde grootteorde als Westerse ondernemingen in het verleden deden (ChanFishel, 2007). In 2.4.1 ga ik hier dieper op in. China is een land dat “respect voor soevereiniteit” als een steunpilaar van zijn buitenlands beleid ziet, met als gevolg dat het de politieke gelijkheid tussen naties erkent. Dit beleid impliceert dat China zich niet bekommert om het binnenlands beleid van een land. Bijgevolg ondersteunt China in sommige gevallen corrupte en autoritaire regimes, dit ondermijnt de inspanningen van internationale organisaties. Bovendien laat deze manier van onderhandelen toe de opinie van de lokale bevolking te negeren. China gaat immers met staatshoofden rond de tafel zitten. Zij slagen er soms niet in de belangen van de natie en haar inwoners te vertegenwoordigen (Rotberg, 2008). Magbass, een stad gelegen in het geografisch centrum van Sierra Leone, beschikt over één van de grootste suikerplantages van West-Afrika. In 2003 werd het Chinees overheidsbedrijf Complant meerderheidsaandeelhouder van het Magbass Sugar Complex. De overname ging gepaard met een heropbouw van de door oorlogen geruïneerde gebouwen. Algauw genereerde het bedrijf veel voordelen voor Sierra Leone en zijn inwoners. Er was ruimte voor 1500 lokale werknemers, waaronder honderden specialisten. Hoewel de meest rijkelijk betaalde jobs naar Chinezen gingen, wierf het bedrijf lokaal opgeleide elektriciens, loodgieters, timmerlui en bedienden aan. Deze werklieden bevestigen dat het bedrijf heeft bijgedragen tot het vervolmaken van hun vaardigheden. Dit voorbeeld toont duidelijk aan dat de lokale bevolking de vruchten kan plukken van Chinese aanwezigheid (Brautigam, 2009).

4

Enquêtes uitgevoerd door Afrobarometer geven een indicatie van de Afrikaanse houding tegenover Chinese aanwezigheid. De enquête die ik zal bespreken is gepubliceerd in 2010. De steekproef heeft betrekking op 20 landen uit SSA waarvan 1200 tot 3600 inwoners per land werden ondervraagd. De ondervraagde personen zijn een willekeurige keuze uit de populatie. De enquête stelde de volgende vraag: “In your opinion, how much do each of the following do to help your country, or haven’t you heard enough to say: x?”. De “x” wordt achtereenvolgens ingevuld door: China, VS, de voormalige koloniale machten, Nigeria en Zuid-Afrika. De ondervraagde beantwoordde de vraag op een schaal van 0 tot 3 (0= geen hulp; 1= een beetje hulp; 2= redelijk wat hulp; 3= veel hulp). De resultaten van het onderzoek worden weergegeven in onderstaande grafiek (Gadzala & Hanusch, 2010)

Figuur 2: Attitude tegenover Chinese aanwezigheid (Gadzala & Hanusch, 2010)

De figuur toont aan dat de Afrikaanse bevolking een overwegend positieve attitude aanneemt tegenover China. Deze bevinding druist in tegen literatuur die stelt dat Afrikanen China als een bedreiging zien (Gadzala & Hanusch, 2010). 1.1.3. Traditionele donorlanden

Traditionele donorlanden hebben allerhande visies op China’s aanwezigheid in Afrika. Toch kunnen we volgens Idun-Arkhurst en Laing (2007) een dominante visie onderscheiden. Deze visie is gebaseerd op twee angsten die vele donorlanden delen: 1. China sloopt de internationale inspanningen om politieke en economische stabiliteit te brengen in arme conflictgebieden door corrupte en onderdrukkende regimes financieel te ondersteunen. 5

2. Sommige donorlanden vrezen dat Afrikaanse naties zich zullen spiegelen aan het Chinese ontwikkelingsmodel. De potentiële gevaren van deze ideologie worden besproken onder 2.5.

1.2. Chinese hulp tegenover Westerse hulp

Chinese hulp aan SSA dateert van 1950, toen Peking technische en economische steun verleende aan landen die na de onafhankelijkheid het communistisch pad bewandelden. Dergelijke Chinese steun was gebaseerd op het kernprincipe van gelijkheid, en werd dus niet gebonden aan voorwaarden. Deze methodes hadden als doel win-win situaties te creëren (Alves, 2013). Sindsdien geeft China in meer of mindere mate hulp aan Afrika. Onder de noemer “hulp” situeren we technische samenwerking, medische samenwerking, vrijwilligersprogramma’s, schuldontlasting en financiële hulp. Financiële hulp kan worden opgesplitst in giften, leningen zonder intrest en zeer voordelige leningen. Een voorbeeld van laatstgenoemde leningen zijn de “infrastructuur-voorgrondstoffenleningen”, waar onder 2.3.2 dieper wordt op ingegaan (Alves, 2013). Onderstaande figuren zijn opgemaakt vetrekkende van schattingen uit het boek van Brautigam (2009). De eerste figuur toont de groei van officiële ontwikkelingshulp (ODA) van China aan Afrika in de periode 2006-2009. Deze hulp kent gedurende de betreffende periode een toename van $ 1 miljard naar meer dan $2 miljard . Desondanks blijft China inzake hulp aan Afrika een kleine speler. De tweede figuur schetst hoeveel middelen China vrijmaakt voor ODA in vergelijking met andere landen (Haroz, 2011).

Figuur 3: Chinese ODA naar Afrika (Haroz, 2011)

6

Figuur 4: ODA naar Afrika, 2009 (Haroz, 2011)

Chinese hulp wordt algemeen gezien als “hulp zonder beknotting”. Westerlingen zullen eerder hulp aanbieden gebonden aan voorwaarden van economische of bestuurlijke aard. Een Ugandese machthebber beschrijft zijn gevoel jegens Westerse condities als volgt: “The fact that a country gives you aid makes them think they have a license to tell you how to run your affairs. These conditions are probably well-intentioned, but they are humiliating.” (Brautigam, 2009, p.149).

China wijkt echter af van deze norm, en biedt hulp aan zonder daar directe beleidsmaatregelen aan te koppelen. Deze methode komt de populariteit van Chinese investeerders tegenover Afrikaanse staatshoofden ten goede (Brautigam, 2009). In tegenstelling tot traditionele donoren maakt de Chinese Partij bovendien minder en minder gebruik van pure gelddonatie. In plaats daarvan opteren de Chinezen voor zelf de uitvoering van hun hulpprojecten te bewerkstelligen, om zo te vermijden dat er geld blijft plakken aan corrupte tussenpersonen. Dit type bijstand wordt door hulporganisaties toegejuicht omdat het de efficiëntie zou verhogen (Muhumuza, 2012).

Het is moeilijk te bepalen welke vorm van hulp meest voordelig is voor de inwoners van SSA. Er is immers geen consensus omtrent de positieve gevolgen die het koppelen van politieke voorwaarden aan hulp teweeg zou brengen. Het is een controversieel thema, sommige Westerse donorlanden hebben reeds hun methodes gewijzigd, ten voordele van onvoorwaardelijke hulp. Het gaat hier om het Verenigd Koninkrijk en Noorwegen (Brautigam, 2009).

Concluderen dat China zonder een verwachte tegenprestatie investeert in commerciële projecten is fout. Commerciële projecten vallen niet onder de noemer hulp, en gaan bijgevolg hand in hand met onderhandelingen over politieke hangijzers als daar zijn: de belastingtarieven, royalty’s en landprijzen (Brautigam, 2009). Matiul Hoque et al. (2013) benadrukken dat China niet handelt uit

7

altruïsme, maar uit de hoop het beleid te manipuleren zodanig dat deze meer in lijn ligt met China’s eigen belangen.

8

2. CHINA’S AANWEZIGHEID IN AFRIKA

In het vorige punt werd uit de doeken gedaan welke belangen China heeft in SSA. Daarnaast werd besproken hoe stakeholders Chinese aanwezigheid in SSA ervaren. In wat hierna volgt analyseer ik de band tussen China en het Afrikaanse continent. Vervolgens bespreek ik het tot stand komen van deze relatie, en de gevolgen hiervan voor het Afrikaanse continent. Ik sluit dit hoofdstuk af met enkele kanttekeningen bij het belang van de Chinese ontwikkelingservaring voor de ontplooiing van SSA.

2.1. China’s “going global” strategie

In 1998 besloot de Chinese overheid dat de tijd rijp was om het beleid dat de FDI outflow regelde structureel te wijzigen. Deze verandering impliceerde een aanmoediging voor Chinese bedrijven om buitenlandse markten op te zoeken. Deze “going global” strategie valt te kaderen binnen het “peaceful rise” beleid dat geïntroduceerd werd door Deng Xiapeng. De strategie beoogde competitiviteitsversterking en technologieverwerving van de door overcapaciteit geteisterde Chinese economie. Door het verlenen van financiële steun en informatie aan Chinese bedrijven poogt de Communistische Partij de FDI aan te zwengelen. Een grote stap binnen dit beleid was de toetreding van China tot de WTO in 2001 (Berger, 2008). Gu (2011) nuanceert, zij beweert dat de financiële inspanning van de Chinese overheid vaak enkel van symbolische aard is. Dit laatste geldt voor private ondernemingen in het bijzonder.

2.2. FDI trends

De verschillen in de gepubliceerde FDI data vanuit China zijn aanzienlijk. Het is dan ook een hels karwei om de FDI flow vanuit China te bepalen. In China is het immers een gewone zaak om investeringen via offshore-entiteiten te laten verlopen. Deze bevinden zich onder andere in Hong Kong en in de Kaaimaneilanden en worden bijgevolg op die plaatsen geregistreerd (Renard, 2011). Wanneer we Afrika als een geheel bekijken vallen er duidelijke trends waar te nemen aangaande de FDI inflow. Een rapport werd openbaar gemaakt door de VN-conferentie inzake Handel en

9

Ontwikkeling (UNCTAD, 2010). Dit rapport tracht de opvallendste FDI evoluties op het Afrikaanse continent in kaart te brengen. Het rapport van UNCTAD (2010) leert ons dat Afrika tussen 1985 en 2008 een enorme toename van FDI inflow kende. In 1985 bedroeg de jaarlijkse FDI flow naar Afrika ongeveer $2,4 miljard. Tegen 2008 was dit bedrag toegenomen tot $87,6 miljard. In het jaar 2008 bezitten verscheidene ontwikkelingslanden al behoohoorlijk omvangrijke FDI voorraden in Afrika. Onderstaande figuur toont aan welke ontwikelingslanden over de grootste FDI voorraad in Afrika beschikken in het jaar 2008.

Brazilië Pakistan Chili Thailand Taiwan Republiek Korea India Maleisië Hong Kong,China China

Singapore 0

2000

4000

6000

8000

10000

Figuur 5: FDI voorraad van ontwikkelingslanden in Afrika, 2008 (UNCTAD, 2010)

In de periode 1995-1999 was het aandeel van investeringen vanuit ontwikkelingslanden naar Afrika beperkt tot 18 procent. Later, van 2000 tot 2008 spelen ontwikkelingseconomieën echter een meer prominente rol, deze nemen nu 21 procent van de investeringen voor hun rekening. De rol van China in deze heroriëntatie mag niet onderschat worden. In 1996 nam China 3,3 procent van de investeringen uit ontwikkelingslanden voor haar rekening, in 2006 was dit cijfer al opgeklommen tot 10 procent (Kolstad & Wiig, 2009). Dit wil echter niet zeggen dat Afrika de voornaamste ontvanger is van China’s FDI. Integendeel, Afrika ontving in het verleden jaarlijks ongeveer 4 procent van China’s buitenlandse investeringen. Onderstaande figuur geeft weer hoeveel FDI elk continent ontving van China in het jaar 2010 (MOFCOM, 2011).

10

Europa 10%

Oceanië Afrika 3% 3%

Noord Amerika 4%

Latijns-Amerika 15% Azië 65%

Figuur 6: Chinese FDI flow naar het buitenland, 2010 (MOFCOM, 2011)

Toch mogen we niet vergeten dat de stijging van geïnvesteerde middelen vanuit China naar Afrika in absolute termen tussen 2003 en 2008 een quasi exponentieel pad volgt (MOFCOM, 2011).

6

4.500% 4.00%

5

3.500%

$ Miljard

4

3.00% 2.500%

3

2.00%

2

1.500% 1.00%

1

.500%

0

.00% 2003

2004

2005

2006

2007

Chinese FDI outflow naar Afrika (in Miljard $)

2008

2009

2010

Aandeel van Afrika in Chinese FDI stock (in %)

Figuur 7: FDI van China naar Afrika, 2003-2010 (MOFCOM, 2011)

In bovenstaande figuur stellen we vast dat China in 2009 en 2010 een terugval kende in FDI-stromen naar Afrika. In 2009 was er een achteruitgang op te tekenen van ongeveer 4 miljard $. De oorzaak 11

van deze daling heeft zijn oorsprong in de daling van Chinese FDI outflow in zijn geheel. Deze daling resulteerde in een lichte achteruitgang van het Afrikaanse aandeel in China’s totale FDI stock. In 2010 zien we een lichte stijging van zowel het aandeel als de absolute outflow van Chinese FDI naar Afrika.

2.3. Oorzaken Chinese FDI naar Afrika

Om China’s visie over investeringen in SSA te begrijpen is het essentieel China’s eigen opmars van naderbij te bekijken. China bevond zich in de jaren zeventig van de twintigste eeuw in een gelijkaardige toestand als SSA vandaag de dag. China was een landbouweconomie die beschikte over aanzienlijke voorraden grondstoffen (olie, koper en goud). Japan, dat zich ten gevolge van de eerste olieschok bewust werd van het belang van een stabiele energietoevoer, keerde zich tot China. In 1973 begon Japan olie te importeren uit de Chinese “Daqing fields”. Vier jaar later bestond bijna de helft van de Japanse import vanuit China uit olie (Morino, 1991). In 1978 werd een handelsovereenkomst ondertekend die Japan verplichtte tot de overdracht van industriële technologie en bijhorende materialen ter waarde van $ 10 miljard. Als tegenprestatie was China verplicht het equivalent te exporteren in de vorm van ruwe olie en steenkool (Brautigam, 2009). Hoewel China en Japan zich in het verleden meermaals vijandig tegenover elkaar gedroegen, was er tijdens de jaren zeventig van de twintigste eeuw een win-winsituatie in de maak. De verbintenissen die China aanging met Japan in 1978 werden de ruggengraat van China’s economische modernisatie. China ontleende drie aspecten uit het Japanse buitenlandse beleid gedurende deze periode en past deze vandaag toe op SSA (Brautigam, 2009): 1. Japan deed investeringen in China in ruil voor grondstoffen. China gebruikte de Japanse belangstelling voor Chinese olie om infrastructuur te vernieuwen en exportcapaciteiten op te krikken. Japan handelde, zoals China vandaag in SSA, uit eigenbelang. Toch maakte Japan het pad vrij voor andere buitenlandse investeerders. Een stoelendans om China’s grondstoffen was het gevolg. 2. Een ander kenmerk van het Japanse beleid met betrekking tot China was de manier waarop

gehandeld werd. Het soort handel dat beide landen dreven wordt door Brautigam (2009) omschreven als “compensatory trade”. Deze handelsvorm wordt gekenmerkt door de belofte van de schuldenaar om te betalen met de output van het door de schuldeiser gefinancierde project. Een Chinese omroeper vatte dit idee kernachtig samen:

12

“The construction of an oilfield will be paid for with oil, construction of a coal mine will be paid for with coal, and construction of a factory will be paid for with the products of the factory.” (Brautigam, 2009, p.49). 3. Een laatste gelijkenis dat het Japan van toen vertoont met het China van nu is de mediahype. De geleidelijke openstelling van de Chinese markten en de daarbij horende kansen voor het Westen werden in de jaren zeventig van de twintigste eeuw uitvoerig behandeld in de media. Vandaag speelt de media opnieuw de rol van katalysator. Chinese beloftes tot investering die het nieuws halen hebben een positieve invloed op het gepercipieerde investeringsklimaat in SSA. China’s denkkader met betrekking tot SSA is dus sterk afgeleid van zijn eigen ervaringen. Gu (2011) verklaart de toegenomen stroom van Chinese FDI naar SSA. Toegenomen grondstofprijzen in combinatie met China’s onstilbare honger naar grondstoffen verklaren waarschijnlijk het leeuwendeel van de trend (UNCTAD, 2010). De rol van private Chinese bedrijven wordt hierbij vaak onderbelicht. De conventionele wijsheid dat overheidsbedrijven de drijvende kracht zijn achter de FDI expansie in Afrika mag op zijn zwakst gezegd in vraag gesteld worden. Gu (2009) poneert dat de Chinese private sector sinds 2005 meer en meer een aandrijfriem is voor investeringen in Afrika. Deze private ondernemingen nemen vaak de vorm aan van KMO’s. Deze KMO’s opereren hoofdzakelijk in de groothandel, maar ook in de handel van afgewerkte producten en zelfs in sectoren als telecommunicatie kunnen we dit soort bedrijven terugvinden. Helaas moeten we vaststellen dat deze activiteiten, ondanks hun belang, vaak niet opgenomen worden in de officiële statistieken (Gu, 2011). 2.3.1. Private ondernemingen

Gu (2011) bespreekt uitvoerig waarom Chinese private ondernemingen de sprong naar het Afrikaanse continent wagen. Haar kwalitatief empirisch onderzoek in meerdere Afrikaanse landen met betrekking tot talrijke Chinese KMO’s levert enkele markante resultaten op. Enerzijds stelt ze vast dat private Chinese ondernemingen hopen door hun intrede in de Afrikaanse markt een expansie te kennen van hun afzetmogelijkheden. Deze toename in afzetmogelijkheden is tweeërlei. Ten eerste veronderstellen Chinese KMO’s dat Afrikaanse markttoetreding leidt tot een toegenomen Afrikaanse afzetmarkt. De KMO’s hopen immers dat de lokale bevolking hun producten zal kopen. Ten tweede worden op indirecte wijze nog meer markten aangeboord. Er zijn namelijk landen (zowel Afrikaanse als niet-Afrikaanse) die een voorkeur hebben voor in SSA geproduceerde goederen.

13

Anderzijds blijkt uit enquête dat veel Chinese ondernemers naar Afrika trekken om de hevige competitie in eigen land achter zich te laten. De “going global” strategie (zie supra, p. 9) van de Chinese overheid blijkt geen oorzaak te zijn van de interesse die Chinese private ondernemers tonen in het Afrikaanse continent. De auteur brengt drie argumenten naar voor om deze stelling te funderen (Gu, 2011). 1. De inspanning van de Communistische Partij van China was grotendeels gericht op staatsbedrijven en de kolossen onder de private bedrijven. 2. Er is een significant verschil tussen het beoogde beleid van de Communistische Partij en het uitgevoerde beleid door provinciale administraties. 3. Er is weinig effectieve financiële steun van de overheid voor private bedrijven. 2.3.2. Staatsbedrijven

Omstreeks 1996 komt de participatie van Chinese staatsbedrijven in Afrikaanse ondernemingen op. Het betreft hoofdzakelijk geldstromen naar de mijnbouwsector. Sudan was het eerste Afrikaanse land waar China’s CNPC (China National Petroleum Corporation) investeerde in de oliesector. Projecten die rond deze tijd werden opgezet in Afrika werden amper ondersteund door de Chinese staat. De “going global” strategie (zie supra, p. 9) van de Chinese overheid werd immers maar later geïntroduceerd (Alves, 2013). Eind de jaren ’90 startte China’s Exim bank met het uitschrijven van voordelige leningen voor commerciële doeleinden. Onderzoek wijst uit dat deze leningen vooral gericht zijn op infrastructuurprojecten, en in mindere mate op industrie- en landbouwprojecten. Dit type leningen werd uitgeschreven vanuit de optiek een positief signaal te zenden naar Afrikaanse landen om zo lucratieve grondstoffendeals te kunnen sluiten, vandaar hun naam “infrastructuur-voorgrondstoffenleningen”. De eerste landen die dit type leningen aangeboden kregen waren diegene met de omvangrijkste voorraad grondstoffen: Angola, Sudan en Nigeria. Bijlage 1 illustreert voorbeelden van de “infrastructuur-voor-grondstoffenleningen” in de periode 2006-2012 (Alves, 2013). Brautigam (2009) geeft aan dat leningen die uitgegeven worden door Chinese financiële instituties erg competitief zijn. Zo verstrekte China’s Exim Bank leningen aan de Angolese overheid aan een rente van LIBOR plus 150 basispunten. Gezien het risicoprofiel van Angola slagen Westerse financiële instellingen er niet in aan een dergelijke rente geld uit te lenen. Sinds het uitbreken van de financiële crisis zijn de ontginningsactiviteiten van olie en ertsen door Chinese staatsbedrijven op het Afrikaanse continent minder gebaseerd op “infrastructuur-voor-

14

grondstoffenleningen”. Deze leningen hebben aan belang moeten inboeten ten voordele van grootschalige M&A bedrijvigheden door staatsbedrijven (Alves, 2013). De Communistische Partij speelt nog steeds een cruciale rol bij het bepalen van de expansiestrategie van SOE’s omdat zij de staatsbedrijven van financiële middelen voorziet. Deze geldtoevoer geeft Chinese SOE’s een stapje voorsprong op hun concurrenten. Niettemin zal het succes van Chinese staatsbedrijven in grote mate afhankelijk zijn van hun capaciteit om de door hen ingezette middelen efficiënt aan te wenden en te ontwikkelen in de frequent onstabiele Afrikaanse omgeving (Alves, 2013). Een OESO rapport uit 2010 somt de voornaamste drijfveren op voor Chinese SOE’s om buitenlandse markten op te zoeken (Davies, 2010) : 1. Het verwerven van merken, technologieën en distributiekanalen via participatie in toonaangevende bedrijven. Deze participatie zou moeten resulteren in versnelde integratie in de wereldeconomie. 2. De investeringen zouden China moeten verzekeren van een adequate voorraad grondstoffen achter de hand te hebben. Op deze manier dekt China zich in tegen stijgende grondstoffenprijzen. 3. Delokalisatie van sommige productielijnen kan noodzakelijk zijn wanneer een land protectionistische maatregelen treft ten aanzien van “Made in China”-producten. 4. Een diepgeworteld wantrouwen tegenover Westerse politiek-economische invloeden. China tracht via een omvangrijke geografische aanwezigheid van staatsbedrijven zijn imago op te krikken, om zo zijn eigen soft power te stimuleren.

2.4. Directe en indirecte gevolgen FDI trend

Empirische data laten het toe te besluiten dat China’s FDI richting SSA duidelijk in de lift zit (zie supra, p. 9). In de economische literatuur worden de voordelen van FDI uitvoerig behandeld. FDI wordt gezien als een katalysator voor economische groei. Dit type investeringen geeft immers een positieve impuls aan handel, werkgelegenheid en productiviteit ten gevolge van een toename van de kapitaalstock en de technologie (Ahmed et al., 2008). In wat hierna volgt gaan we dieper in op de gevolgen van deze trend. Ik behandel achtereenvolgens de impact op de natuur, de kennisverspreiding, de werkgelegenheid en de Afrikaanse industrie.

15

2.4.1. Natuur

China’s aanwezigheid in SSA oefent druk uit op vele aspecten van het dagelijks bestaan, niet het minst op vlak van ecologie. Pin en Xiaogang schrijven in het boek van Guerrero en Manji een opiniestuk over de ecologische verantwoordelijkheden van de Chinese financiële sector in SSA. Zij benadrukken China’s inspanning om ecologisch duurzaam te opereren in SSA. Indien China zich niet zou bekommeren om de ecologische impact van zijn investeringen, zijn Afrikaanse reacties niet veraf. China is zich hiervan bewust, het land tracht een milieuvriendelijke indruk na te laten (Guerrero & Manji, 2008). Toch zijn er meerdere gevallen waar China ’s verwoestende impact op de lokale ecologie is vastgesteld. Matiul Hoque et al. (2013) beweren dat China erop gericht is zijn binnenlandse milieuproblematiek te exporteren naar Afrika. Deze auteurs wijzen erop dat China hoofdzakelijk investeert in sectoren zoals de mijnbouw, de houtkapindustrie en de olie- en gaswinningindustrie. Dergelijke milieubelastende sectoren zijn vaak slecht gereguleerd in SSA, zodat dergelijke projecten snel hun weg vinden naar het continent. Canby (2006) stelt andere Chinese praktijken aan de kaak. Chinese bedrijven zouden in landen als Gabon, Kameroen en Mozambique aan illegale houtkap doen, zelfs binnen de grenzen van nationale parken. Wanneer Chinezen hiaten vinden in de ecologische wetgeving zullen ze daar ten volle op inspelen beweert ze. Mackenzie (2006) illustreert dit met een voorbeeld in een provincie van Mozambique, waar Chinese ondernemers geprofiteerd hebben van het zwakke toezicht op de houtkapregelgeving. In samenwerking met lokale houtkappers en douaniers zijn de ondernemingen erin geslaagd de maximumquota te overschrijden. De roep naar regulering in de houtkap krijgt op 5 maart 2013 gehoor. Door de oprichting van het “China-Africa Forest Governance Learning Platform” moeten de gevolgen van houtkap in opdracht van China beter in kaart gebracht worden ("China in Africa: New forum seeks sustainable, pro-poor forestry," 2013) Naast de flora, is de fauna vaak de dupe van Chinese FDI. In Gabon zijn projecten ter opbouw van twee dammen, een haven, een mijn en een spoorweg aan de gang. Deze zouden concurreren met de habitat van gorilla’s en chimpansees (Guerrero & Manji, 2008). Naast deze primaten krijgen ook olifanten en neushoorns het zwaar te verduren omwille van hun kostbare ivoor. Dr. Brendan Moyle, een expert in dit vakgebied, benadrukt in een interview dat een expansie van de legale handel mogelijk de enige optie is om goed-gereguleerde en duurzame handel in ivoor op te zetten ("China’s legal ivory trade offers solution to end smuggling," 2013) Mol (2011) nuanceert de beschuldigingen ten aanzien van China. De auteur erkent dat China verantwoordelijk is voor ecologische degradatie, zowel binnenlands als over hun grenzen heen. Daar 16

staat tegenover dat Chinese ondernemingen in toenemende mate aandacht hebben voor ecologische duurzaamheid. Vroeger, in het begin van de 20e eeuw, voerden Amerika en Europa een meer extreme druk uit op de Afrikaanse ecologie. Het is vandaag de dag niet meer mogelijk om zonder verpinken ecologische drama’s aan elkaar te rijgen. Wie een absolute grootmacht wil zijn, moet beschikken over “soft power”. Internationale monitoring door Ngo’s maakt het China praktisch onmogelijk zich op grote schaal schuldig te maken aan ecologische verwoesting. 2.4.2. Kennisverspreiding

Zowel traditionele donorlanden als China opteren voor de inzet van eigen werkkrachten. Deze keuze wordt gerechtvaardigd door te wijzen op het gebrek aan competentie van de lokale bevolking. Competentieverhoging is noodzakelijk, maar moeilijk te bereiken. Traditionele donorlanden slagen er bijvoorbeeld maar niet in om het hoger onderwijs in SSA naar een hoger niveau te tillen. Bovendien moeten deze landen erkennen dat hun technische assistentie bij allerlei projecten een destructieve impact heeft op de zelfstandigheid van de lokale bevolking (Brautigam, 1996). Hoewel deze technische assistentie een dubieus positief effect heeft, omvat ze een kwart tot een half, naargelang de bron, van alle hulp aan SSA door traditionele donorlanden ("Real Aid 2: Making Technical Assistance Work," 2006).

China zette reeds meerdere initiatieven op poten om de competentie in SSA een duw in de rug te geven. In september 2008 beloofde Wen Jiabao dat China naast 1500 leerkrachtenen ook 1000 dokters en verplegers op zou leiden. Daarnaast beloofde Jiabao om tussen 2006 en 2009 voor 4000 Afrikanen plaats vrij te maken op Chinese universiteiten. Deze methode is echter geen garantie tot succes. Afrikanen met een Chinees diploma op zak hebben een hogere marktwaarde in ontwikkelde landen, wat “brain drain” in de hand werkt (Brautigam, 2009).

Volgens Brautigam (2009) zijn Chinese bedrijven in staat de meest duurzame bijdrage aan competentie in Afrika te leveren. De schaarste aan Afrikaanse competentie maakt het voor Chinese bedrijven noodzakelijk om dure Europese of Chinese werkkrachten te importeren in Afrika. Wanneer uit kosten-batenanalyse blijkt dat het voordeliger is om een trainingscentrum op te richten, ontstaat een lange termijn incentive om de lokale bevolking op te leiden. Enkele Chinese telecommaatschappijen hebben al stappen in deze richting genomen. De duurzaamheid van dit type hulp volgt uit het feit dat niet altruïsme, maar winstbejag de drijfveer is.

17

De manier waarop vaardigheden best worden overgedragen blijft gecontesteerd (Brautigam, 2009). China probeert via demonstratiecentra de Afrikaanse bevolking in te lichten over de meest performante landbouwtechnieken. Er zijn meerdere voorbeelden te vinden waar dergelijke investeringen zichzelf terugverdienen via toegenomen groei in de sector en door het terugdrijven van de armoede (Sun, 2011). 2.4.3. Werkgelegenheid

In koloniale tijden was het de norm dat de lokale bevolking het werk deed in de buitenlandse multinationals. China, dat zelf over een omvangrijk aanbod van arbeidskrachten beschikt, wijkt heden ten dage af van deze norm. In 2007 waren er, volgens Chinese statistieken, 114000 Chinese arbeiders actief op het gehele Afrikaanse continent (MOFCOM, 2008). Dit resulteert vaak in ongenoegen van de Afrikaanse bevolking. Ironisch genoeg hamert de Chinese Partij in eigen land erop dat buitenlandse investeerders gebruik moeten maken van Chinese werkkrachten. Dit illustreert dat de Chinezen zich wel degelijk bewust zijn van het belang van lokale werkgelegenheid ter opbouw van een stabiele samenleving (Rotberg, 2008). Toch wordt dit besef amper gereflecteerd in hun buitenlands beleid. Dipak Patel, De Zambiaanse Minister van Handel formuleert het probleem als volgt: “China is displacing local people and causing a lot of friction. You have Chinese laborers here moving wheelbarrows. That’s not the kind of investment we need. I understand they have 1.2 billion people, but they don’t have to send them to Africa." (Rotberg, 2008, p.72).

Chinese ondernemers hebben evenwel een argument om eigen arbeid te importeren. Chinese werkmanschappen zouden efficiënter zijn ten gevolge van een gedeelde taal en een cultuur die werkdiscipline hoog in het vaandel draagt. Er is nog een tweede, onuitgesproken, voordeel voor Chinese ondernemers: door Chinese arbeid aan het werk te stellen wordt Afrikaanse regelgeving betreffende arbeidsomstandigheden handig ontweken (Rotberg, 2008). 2.4.4. Afrikaanse industrie

Afrikaanse ondernemers zien vele gevaren in de opkomst van Chinese industrie op hun grondgebied. Deze angst werkt verblindend, wat er toe leidt dat Afrikanen zich niet bewust zijn van de kansen die de Chinese ondernemingen met zich meebrengen (Bratton et al., 1999). Het is van groot belang te bepalen welk effect Chinese ondernemingen in SSA hebben op de lokale industrie. Er zijn immers talloze voorbeelden waar de opkomst van industrie een land uit de armoede loodst. Is China een

18

katalysator of een bulldozer van de Afrikaanse industrie? In wat volgt werk ik zowel de kansen als de gevaren voor de lokale industrie uit (Brautigam, 2009). De Chinese industrie kan op twee verschillende manieren een positieve impuls geven aan de Afrikaanse (Brautigam, 2009). Enerzijds moet gewezen worden op het bestaan van “backward linkages” en “forward linkages”. Een Chinees bedrijf dat zich in de Afrikaanse markt nestelt, zal vrager en aanbieder worden van producten op de Afrikaanse markt. Neem bijvoorbeeld een Chinees textielbedrijf dat beslist zijn productie naar Afrika te verhuizen. Dit textielbedrijf verwerkt draad tot stof. Als dit bedrijf kosten wil minimaliseren is het waarschijnlijk een goede optie om hierbij beroep te doen op de lokale producent van draad. Daarnaast kan ook de lokale kledingproducent misschien floreren door zijn stof voor lagere prijzen aan te kopen bij het Chinese bedrijf. Dit eenvoudig voorbeeld illustreert hoe industrieën elkaar positief kunnen bestuiven. Onderstaande figuur geeft het voorbeeld grafisch weer.

Figuur 8: Overzicht “backward linkage” en “forward linkage”

Anderzijds kan Chinese industrie in SSA een prikkel tot innovatie zijn. Dit gebeurt op vier verschillende manieren (Brautigam, 2009): 1. Chinese bedrijven kunnen een rolmodel vervullen voor toekomstige ondernemers die zich bewust worden van hun eigen capaciteiten. Wanneer de technologische complexiteit van de Chinese onderneming niet al te hoog is, zal het sommige mensen dagen dat zij ook tot dergelijke verwezenlijkingen in staat zijn. 2. Afrikanen tewerkgesteld in Chinese bedrijven zullen ervaring opdoen terwijl ze hun job uitoefenen. Deze ervaring kan gebruikt worden om een eigen project op te starten of om er een Afrikaans bedrijf mee van dienst te zijn.

19

3. In theorie kan het zijn dat een Chinees bedrijf enkele van zijn activiteiten overhevelt naar een Afrikaans bedrijf dat genoodzaakt wordt om producten af te leveren die voldoen aan de Chinese standaarden. Om aan die standaarden te voldoen krijgt het Afrikaanse bedrijf wellicht assistentie van het Chinese. 4. Door de toename van Chinese bedrijven in Afrika worden lokale producenten blootgesteld aan toegenomen concurrentie. Lokale bedrijven zullen zich genoodzaakt zien om te investeren in technologie om niet uit de markt te worden weggeconcurreerd. Helaas moeten we vaststellen dat de vier bovenstaande prikkels amper hun weg vinden naar het Afrikaanse bedrijfsleven. Het gebrekkige Afrikaanse scholingsniveau en het technologieverschil tussen Chinese en Afrikaanse ondernemingen zijn hiervoor verantwoordelijk. Een laatste indirect voordeel van Chinese FDI is het vermelden waard. Buitenlandse ondernemingen in SSA betalen wellicht belastingen aan de Afrikaanse overheid. Dit geld kan door de overheid geïnvesteerd worden ter opwaardering van eigen industrie (United Nations Development Programme, 2007). De toetreding van Chinese ondernemingen op de Afrikaanse markt brengt ook nadelen met zich mee. Chinese ondernemingen zouden het ontstaan van nieuwe Afrikaanse ondernemingen in de kiem smoren. Daarnaast kan het best zijn dat Afrikaanse bedrijven een dermate grote technologische achterstand hebben dat ze simpelweg worden weggeconcurreerd. Wanneer dit gebeurt komen banen op de helling te staan (Brautigam, 2009). Dergelijke competitieve ongelijkheid neemt verder toe wanneer de Chinese onderneming in kwestie gesteund wordt door Chinees overheidsgeld (Alves, 2013). Een voorbeeld hiervan vinden we in Zuid-Afrika, waar vakbonden beweren dat de import van goedkoop Chinees textiel het verlies van 67000 banen betekende (Ogen, 2008). China kan zich eventueel tegen deze beschuldigingen indekken door te argumenteren dat hun intrede ook gepaard gaat met jobcreatie. Hierbij rijst echter de vraag of de werkomstandigheden en de lonen van de Afrikanen er al dan niet op vooruitgaan.

2.5. Impact Chinese ontwikkelingservaring

De voorbije jaren is China erin geslaagd om het aandeel van zijn bevolking dat moet rondkomen met minder dan 1$ per dag sterk terug te dringen. In onderstaande grafiek zien we de reductie van 60% van de bevolking die het moet stellen met minder dan 1$ per dag in 1980, tot ongeveer 10% van de bevolking na 2000. Niets illustreert duidelijker dat China een toonaangevend voorbeeld is inzake armoedebestrijding (Ravallion, 2009). 20

Figuur 9: Percentage van de populatie met minder dan $1 per dag (Ravallion, 2009)

Hoewel China in een relatief kort tijdsbestek armoede terugdreef rijzen er vragen omtrent de Chinese ideologie. De door China geprefereerde bestuursvorm stuit bijvoorbeeld regelmatig op kritiek. Democratie staat erom bekend machtsmisbruik te bestrijden. De internationale gemeenschap hoopt daarom dat landen in SSA proberen een dergelijk regime te installeren. China’s voorbeeld pleit er echter voor om macht sterk te concentreren. Dit baart de internationale gemeenschap zorgen, zij vrezen dat autoritaire Afrikaanse leiders in China’s voorbeeld een goedkeuring van hun macht zien (Idun-Arkhurst & Laing, 2007).

21

Figuur 10: Democratie in Afrika ("A glass half-full," 2012)

Bovenstaande afbeelding leert ons dat volwaardige democratieën op het Afrikaanse continent eerder uitzonderlijk zijn. Democratie als bestuursvorm is dus onvoldoende om armoede effectief te bestrijden. Ravallion (2009) identificeert andere paden om armoede te bestrijden:

1. Opwaarderen van het onderwijs en de gezondheidszorg. 2. De economie opengooien voor buitenlandse investeerders, om zo comparatieve voordelen te benutten. 3. Uitbreiden van de interne markt. Afrikaanse landen hebben vaak een beperkte binnenlandse afzetmarkt in vergelijking met Chinese provincies. Dit is grotendeels te wijten aan de slechte infrastructuur in SSA. 4. Uitbouwen van de landbouwsector.

22

Vooral het vierde pad verdient van naderbij te worden bekeken. Landen waar de meeste economische bedrijvigheid zich op het platteland situeert negeren vaak het belang van de landbouwsector. Dergelijke landen hopen dat uitbreiding van de secundaire en tertiaire sector volstaat om mensen uit de armoede te tillen. Het is een illusie te denken dat deze sectoren op korte termijn werk kunnen bieden aan alle arme, ongeschoolde boeren van het land. In de ontwikkeling van een land is het cruciaal de primaire sector te ondersteunen en te hervormen. China’s ontwikkeling bevestigt deze stelling (Ravallion, 2009). In de volgende alinea bespreek ik welke maatregelen China nam om zijn primaire sector te ontwikkelen.

Het inkomen van een Chinese landbouwer nam tussen 1978 en 2008 toe van 21$ tot 746$. Bij de overgang van planeconomie naar markteconomie gaf de overheid geleidelijk landbouwgrond weg aan huishoudens. Hierbij was de grootte van het huishouden bepalend voor de oppervlakte van de ontvangen landbouwgrond. Initieel kreeg men een 5-jarig contract, deze termijn werd later verlengd. De verworven vrijheid leidde tot een meer causale relatie tussen de verrichte inspanning en de opbrengst uit deze inspanning. De landbouwer werd ondernemer, die zelf verantwoordelijk is voor winst of verlies (Yifu Lin, 1987).

De kleine landbouwers in Afrika ondervinden, zoals China voor zijn landbouwhervormingen, institutionele tekortkomingen. Afrika mist institutionele verbintenissen die ondernemerszin en welvaarttoename bevorderen. Dit is een van de voornaamste oorzaken van armoede in SSA (Mbaku, 1997). Toch is het naïef te denken dat Afrika simpelweg het Chinees ontwikkelingsmodel moet kopiëren. Deng Xiao Ping vertelde Jerry Rawlings, Ghana’s president, het volgende: ‘Please don’t try to copy our program. If there is any experience on our part, it is to formulate policies in light of one’s own national conditions.’ (Lin, 2012).

Afrikaanse landen kunnen lessen trekken uit de Chinese ontwikkelingservaring. Toch mogen landen in SSA niet blind zijn voor geslaagde beleidsmaatregelen op het eigen continent. Het is de taak van de internationale gemeenschap om succesvol Afrikaans beleid te promoten in andere Afrikaanse landen, zoals De Chinese Partij succesvol beleid van een provincie promootte in andere provincies (Ravallion, 2009).

23

3. GEVOLGEN VOOR GOVERNANCE IN SUB-SAHARA AFRIKA

Onder punt 2 werd de omvang van Chinese aanwezigheid in SSA geschetst. Extra aandacht ging uit naar de oorzaken en de gevolgen van Chinese aanwezigheid in SSA. Punt 2 werd afgesloten met een uiteenzetting van het belang van de Chinese ontwikkelingservaring. De veranderingen die SSA ondervindt ten gevolge van de Chinese aanwezigheid zijn grotendeels reeds besproken. Niettemin ontbreekt er nog een zeer belangrijke categorie van gevolgen, namelijk de gevolgen voor Afrikaanse governance. Gezien het belang van deze categorie wordt het in een apart hoofdstuk besproken.

3.1. Institutionele gevolgen

Om governance te beschrijven gebruik ik de definitie van Kaufmann en Kraay (2008). Deze auteurs benadrukken het belang van instituties die in staat zijn de wetgeving, individuele vrijheden en democratische regimes te ondersteunen en af te dwingen. Als aan deze drie voorwaarden is voldaan, dan hebben we te maken met landen die beschikken over een goede governance. Zoals vermeld onder 1.2 staan de Chinezen erom bekend hun economisch beleid in Afrika niet te koppelen aan politieke voorwaarden. Dit komt tot uiting in de ondersteuning van ondemocratische en corrupte regimes. Vanuit deze redenering kunnen we besluiten dat China onmogelijk een positieve impact kan hebben op de Afrikaanse governance. De enige manier om vooruitgang te boeken inzake governance is via dialoog tussen de staat en haar inwoners (Renard, 2011). China’s negatieve impact op Afrikaanse governance wordt door verschillende papers theoretisch uit de doeken gedaan. De realiteit geobserveerd door Saidi en Wolf (2011) vertelt echter een ander verhaal. Deze ongepubliceerde paper observeert de evolutie van verschillende governanceindicatoren. Enerzijds werd gebruik gemaakt van indicatoren over corruptie en overheidskwaliteit geïntroduceerd door Kaufmann, Kraay en Mastruzzi. De steekproef voor deze test waren 16 landen uit SSA die rijk zijn aan mineralen. Bij de vergelijking van de scores uit 2002 met die van 2009 is alleen voor Mauritanië een significante achteruitgang op te tekenen. Dit terwijl Mauritanië een land is waar China amper een voet aan de grond heeft gezet. In landen waar China dit wel deed, bijvoorbeeld in 24

Nigeria, is een merkbare positieve evolutie waar te nemen van de overheidskwaliteit op het 5% significantieniveau. In de meeste andere landen is geen significant positieve of negatieve evolutie vast te stellen (Saidi & Wolf, 2011). Anderzijds werd ook de Mo Ibrahim Index geconsulteerd voor diezelfde periode. Deze index meet de levering van publieke goederen en diensten aan de inwoners van een land. Wederom stellen Saidi en Wolf (2011) geen negatieve impact van de Chinese aanwezigheid vast. De landen die het meest vooruitgang boekten op basis van deze index zijn Angola en de Dem. Republiek Congo, niet toevallig twee landen die veel “infrastructuur-voor-grondstoffenleningen” met China zijn aangegaan (Saidi & Wolf, 2011). 3.1.1. Conflict

De meningen over de impact van Chinese aanwezigheid op Afrikaanse conflicten zijn verdeeld. Sommigen beweren dat China conflicten aanzwengelt, anderen wijzen op de positieve invloed die China kan hebben op Afrikaanse conflicten. Olusegun Akinsanya, de regionale directeur van het “Institute of Security Studies”, behoort tot de groep die China’s positieve impact beklemtoont. Onenigheden over grondstoffen liggen volgens hem aan de basis van de meeste conflicten. Vanaf het moment dat China’s komst leidt tot een significante loonstijging, zal de opportuniteitskost van conflicten beginnen te stijgen. Dit zou tot een merkbare daling in het aantal conflicten moeten leiden. Naast deze indirecte invloed op conflicten kan China volgens Akinsanya ook actief aan conflictbestrijding doen. De directeur hoopt dat China het AFS (Africa Standby Force), een peacekeeping project dat nog in kinderschoenen staat, financieel wil ondersteunen (Musyoka & Xinlian, 2013). Helaas moeten we constateren dat China, door zijn aanwezigheid in Afrika, soms conflicten doet opflakkeren. Een treffend voorbeeld hiervan is te vinden in de regionale conflicten tussen Kenya en Ethiopië. In deze streek is het Turkanameer gelegen. Dit meer, met een uniek ecosysteem, voorziet de lokale visserij en de landbouw van water door haar jaarlijkse getijden. Het Turkanameer heeft meerdere bronnen, waarvan de Omo de voornaamste is. Onderstaande afbeelding geeft een idee van de geografische ligging van de dam, die de naam Gibe III draagt (Anonymous, 2013).

25

Figuur 11: Geografische ligging Gibe III dam ("Fact sheet: Gibe III dam, Ethiopia," 2009)

In 2006 besefte de overheid van Ethiopië dat de Omo geschikt is voor de bouw van een lucratieve dam (de dam zou $400 miljoen per jaar opleveren voor de Ethiopische overheid). Meerdere studies van gerenommeerde instanties bereikten echter consensus over de catastrofale impact van de dam op de sociale en ecologische omgeving. Naarmate meer van deze studies het daglicht zagen werd het voor de Ethiopische overheid moeilijker en moeilijker om investeerders te vinden die het project zouden ondersteunen. Enkel de ICBC (Industrial and Commercial Bank of China) was nog bereid om een lening van $500 miljoen uit te schrijven. Inwoners van zowel Ethiopië als Kenya zullen zonder twijfel lijden onder bepaalde consequenties die de dam met zich meebrengt. China, dat van beide landen bondgenoot is, zal zich dan te midden van een toenemend conflict bevinden. Een conflict waar China’s rol als katalysator moeilijk te ontkennen zal zijn (Anonymous, 2013). 3.1.2. Corruptie

Corruptie blijft een wijdverspreid probleem in SSA. De jaarlijks gepubliceerde CPI (Corruption Perception Index) geeft een indicatie van de kwestie. Deze index komt tot stand door ondervraging van de lokale bevolking, om zo landen in te delen volgens corruptie op een schaal van 1 tot 100. Hoe hoger de score, hoe minder corrupt een land is. In het rapport van 2012 blijkt dat van de 20 slechts presterende landen, 9 landen zich in SSA bevinden. Bovendien scoren 90% van de landen in SSA

26

minder dan 50, op wereldschaal doet geen enkele regio slechter ("Corruption perceptions index 2012," 2012). De meeste academische onderzoeken over corruptie in SSA zijn het er over eens, corruptie is schadelijk voor de Afrikaanse ontwikkeling. Empirische studie leert ons dat een toename van de CPI met 1 punt, zou leiden tot een productietoename die gelijk staat aan 4% van het BBP. Hanson (2009) benadrukt het belang van maatregelen die de corruptie tegengaan. Deze maatregelen verdeelt ze in drie categorieën: 1. Om corruptie te reduceren moeten de getroffen landen agentschappen opzetten die zich op corruptiebestrijding toeleggen. Het profiel van de leden van deze agentschappen moet grondig onderzocht worden om elk belangenconflict te kunnen uitsluiten. 2. Het is noodzakelijk om bestaande instituties te versterken. Er gaan stemmen op die poneren dat dit belangrijker is dan het oprichten van nieuwe instituties. Het aanmoedigen van persvrijheid is ook in deze categorie onder te brengen. 3. Afrikaanse landen moeten hun afhankelijkheid van buitenlandse hulp verminderen, en indien mogelijk volledig afzweren. Hierdoor zou de band tussen de staat en haar burgers versterkt worden. In de academische wereld zijn er economisten die opperen dat een vermindering van systematische donaties Afrikaanse naties zou dwingen om meer inkomen te vergaren uit belastingen. Als gevolg zou de transparantie en aansprakelijkheid van lokale overheden moeten toenemen, wat corruptie zou terugdringen. China wordt verweten de anti-corruptiepolitiek van traditionele donoren te ondermijnen (zie infra, p. 4). Ter verdediging merken Chinese academici op dat Chinese ondernemers er zich mettertijd bewust zullen van worden dat corruptie een negatief effect heeft op hun investeringen. Critici beweren dat China zal blijven overeenkomsten sluiten met corrupte overheden, zolang China hierdoor toegang krijgt tot schaarse grondstoffen (Hanson, 2009).

3.2. Beperken van institutionele nadelen

Afrikaanse landen beschikken over aanzienlijke voorraden grondstoffen. Sachs en Warner (2001) kwamen tot de conclusie dat de aanwezigheid van grondstoffen zich niet altijd vertaalt in toegenomen groei, soms is het tegendeel waar. Wanneer dit het geval is hebben we te maken met een “resource curse”. Het bestaan van de “resource curse” wordt in de hand gewerkt door slechte governance. Daarom is het van belang om de negatieve effecten van Chinese aanwezigheid op Afrikaanse governance te limiteren. Renard (2011) geeft daartoe vier aanbevelingen: 27

1. Handel en FDI in de grondstoffensector staan erom bekend de efficiëntie van het overheidsbeleid aan te tasten. Landen die sterk afhankelijk zijn van één bepaalde grondstof, bijvoorbeeld olie, worden een speelbal van internationale marktprijzen. Wanneer de olieprijzen stijgen krijgt de overheid een impuls om haar uitgaven op te krikken. Dikwijls zullen de nieuwe uitgaven aan efficiëntie ontbreken (Renard, 2011). Limi (2006) pleit voor een gepast fiscaal beleid in dergelijke economieën. Bovendien moet volgens hem een deel van de uitgaven gedaan worden in de “non-tradable” sectoren. 2. De inkomsten uit toegenomen Chinese vraag moeten contra-cyclisch worden gespendeerd. Wanneer de Afrikaanse economie een hausse kent, moet de overheid meer geld aan de kant leggen. Indien de economie daarna in het slop raakt, zijn voldoende middelen inzetbaar om sociale zekerheid te verlenen. 3. Afrikaanse landen moeten hun productie specialiseren om zo een hogere toegevoegde waarde te creëren. Indien dit succesvol is kunnen Afrikaanse overheden zich protectionistisch gedrag permitteren. De verplichte aanwerving van Afrikaanse werkkrachten in Chinese bedrijven is een protectionistische maatregel die ingevoerd zou kunnen worden (Geda, 2006). 4. Om protectionistische regels te kunnen treffen is samenwerking tussen Afrikaanse landen noodzakelijk. Indien dit niet het geval is zullen Chinese ondernemingen verhuizen naar de markt die minst gereguleerd is.

3.3. Empirische analyse aangaande kapitaalvlucht in SSA

Kapitaalvlucht vormt een ernstig probleem voor landen in SSA. Onderzoek wijst uit dat landen in SSA in de periode van 1970 tot 2008 netto-schuldeiser van kapitaal waren. Volgens Ndikumana en Boyce (2011) kenden de dertig onderzochte landen uit SSA in deze periode een kapitaalvlucht ten bedrage van $735 miljard. Dit bedrag overstijgt de uitstaande schulden van die landen met $558 miljard. Het grote verschil tussen beide bedragen kan armoede in SSA ten dele verklaren. Kapitaalvlucht is gevolg van enkelingen die hun geld buiten SSA stationeren, terwijl overheidsschulden gedragen worden door iedere inwoner van een land. Van 3.3.1 tot en met 3.3.3 onderzoek ik, ondersteund door econometrische analyse, de determinanten van kapitaalvlucht in SSA. De werkwijze die ik gebruik loopt parallel met de methode van Ndikumana en Boyce (2003). In het licht van mijn literatuurstudie omtrent Chinese aanwezigheid in SSA introduceer ik een extra variabele, de Chinese FDI naar SSA.

28

3.3.1. Data

Onderstaande tabel geeft een samenvatting van de gebruikte data. In Bijlage 2 worden de statistische kengetallen van elke variabele gerapporteerd. Van 3.3.1.1 tot 3.3.1.6 worden alle variabelen één voor één behandeld. VARIABELE

AFKORTING

BRON

1.1 Kapitaalvlucht

iff_ced_ger*

Global Financial Integrity2012

2.1 Debt flow

df*

World Bank (WDI)-2012

2.2 Debt stock

ds*

World Bank (WDI)-2012

2.3 Officiële hulp

oda*

World Bank (WDI)-2012

2.4 Geldzending (betaald)

remit*

World Bank (WDI)-2012

3.1 Inflatie

inflatie

World Bank (WDI)-2012

3.2 Groei

gdp_growth

World Bank (WDI)-2012

3.3 Export G&D

export*

World Bank (WDI)-2012

4.1 Voice and Accountability

v_en_a

World Bank (WGI)-2011

4.2 Control of Corruption

c_van_c

World Bank (WGI)-2011

4.3 Goverment Effectiveness

gov_eff

World Bank (WGI)-2011

4.4 Political Stability

pol_stab

World Bank (WGI)-2011

4.5 Regulatory Quality

reg_qua

World Bank (WGI)-2011

5.1 FDI van China naar Afrika

fdi*

MOFCOM - 2011

6.1 Migratie

migration

ADB Socio-economic Database -2012

Afhankelijk variabele

1. Kapitaalvlucht Onafhankelijk variabelen

2. Kapitaalstromen

3. Macro-economisch milieu

4. Governance

5. Fdi van China naar Afrika

6. Migratie

Afkortingen met een * werden gedeeld door current GDP ($ US) Tabel 1: Overzicht empirische analyse

29

3.3.1.1. Kapitaalvlucht

De term kapitaalvlucht behelst de verplaatsing van geld uit ontwikkelingslanden naar Westerse economieën. Verschillende motieven liggen aan de basis van kapitaalvlucht. De diversificatie van portefeuilles, de vrees voor economische instabiliteit en belastingen zijn enkele vaak voorkomende argumenten ter verklaring van kapitaalvlucht. Hoewel deze argumenten geldig zijn blijkt de meest voorkomende motivatie het verlangen tot verborgen geldaccumulatie (Kar & Cartwright-Smith, 2008). De literatuur identificeert drie fundamentele drijfveren die leiden tot kapitaalvlucht in ontwikkelingslanden. Elke drijfveer hanteert een andere onderliggende visie omtrent de schade die kapitaalvlucht aan een economie toebrengt. In een notendop bespreek ik de verschillende benaderingen (Reuter, 2012): 1. De portefeuillebenadering vertrekt van de veronderstelling van perfect competitieve markten. Interventie in deze competitieve markten wordt als inefficiënt gezien. In dit opzicht is kapitaalvlucht te wijten aan winstmaximaliserende strategieën van economische actoren die interventies trachten te ontwijken. Vanuit dit standpunt is het aangewezen overheidsinmenging tot een minimum te beperken. 2. De “social controls” benadering staat lijnrecht tegenover bovenstaande benadering. Sociale controle van private kapitaalstromen maximaliseert volgens deze benadering de welvaart. Bijgevolg zijn kapitaalstromen die sociale controle ontwijken schadelijk en illegaal. Vanuit dit standpunt is de versterking van sociale controle essentieel ter bestrijding van kapitaalvlucht. 3. In de “dirty money” benadering is sociale schade het gevolg van wetsovertreding. Door het omzeilen van de wetgeving hoopt de economische agent kapitaal te accumuleren. Onderstaande figuur uit het boek van Reuter (2012) geeft de definitie van kapitaalvlucht schematisch weer.

30

Figuur 12: Schematische weergave kapitaalvlucht (Reuter, 2012)

De data die ik gebruik om de afvloei van kapitaal te schatten werden in 2012 gepubliceerd door Global Financial Integrity (GFI). Indien men de cijfers van dit rapport correct wil interpreteren moet men in het achterhoofd houden dat deze een absolute ondergrens zijn. Enkele essentiële componenten van kapitaalvlucht werden immers niet geregistreerd in dit onderzoek. Deze componenten zijn heden ten dage niet traceerbaar. Het gaat in casu over smokkel, grensoverschrijdende transacties in contanten en fouten in de prijspublicatie die niet opgenomen worden door het IMF Direction of Trade Statistics (Kar & Freitas, 2012).

GFI maakt 2 types data openbaar met betrekking tot kapitaalvlucht, met name HMN+GER en CED+GER. Het grootste onderscheid tussen beide indicatoren betreft de opname van legale kapitaalstromen.

CED (Change in External Debt), de eerste component van de sommatie, is een maatstaaf voor de bruto outflow van kapitaal. Deze component maakt geen strikt onderscheid tussen legale en illegale outflow. CED wordt als volgt berekend (Kar & Freitas, 2012): Source of Funds

[

(

Use of Funds

)]

[

]

31

In sommige gevallen zal de berekende CED een negatief getal zijn. Aangezien de auteurs uitsluitend de outflow van kapitaal trachten te meten krijgt CED in dit geval de waarde 0 toebedeeld.

HMN (Hot Money Narrow) is een maatstaaf afgeleid uit de betalingsbalans. Ze wordt in grote mate bepaald door de post “vergissingen en weglatingen” van diezelfde balans. Deze methode levert in vergelijking met CED schattingen die zich veel meer toespitsen op illegale kapitaalvlucht.

GER (Gross Excluding Reversals), de tweede component van de sommatie, is wederom een methode om de bruto outflow van kapitaal te schatten. De berekende GER is complementair met CED. GER wordt berekend via onderstaande formule:

(

) (

)

De auteur moedigt de lezer aan een keuze te maken tussen beide, rekening houdend met het feit dat HMN+GER enkel illegale outflow weergeeft. Ik opteer voor het gebruikt van CED+GER. Deze keuze verantwoord ik door het relatieve belang van smokkel en grensoverschrijdende cashflow in ontwikkelingslanden te benadrukken (Dalberg, 2012). Het ontbreken van deze componenten impliceert dat CED+GER naar mijn mening reeds behoudend genoeg geschat is. 3.3.1.2. Kapitaalstromen

Studies die trachten kapitaalvlucht in een land te verklaren opteren er meestal voor om de jaarlijkse overheidsschuldtoename op te nemen als één van de onafhankelijk variabelen. Bovendien zal deze variabele meestal positief en significant zijn (Ndikumana & Boyce, 2003). Theoretisch kan dit verband ondersteund worden met het begrip “debt-fueled capital flight”. In dit geval hebben inwoners van een land zowel de middelen als de incentive om hun kapitaal naar het buitenland te versluizen (Ajayi, 1997). De totale overheidsschuld van een land is een andere, maar minder gebruikte, variabele om kapitaalvlucht te verklaren. Theoretisch kan deze variabele kapitaalvlucht aanmoedigen of afzwakken. Wanneer een land een hoge overheidsschuld torst, worden private agenten aangespoord hun geld naar het buitenland over te dragen. Ten eerste vrezen de private agenten dat de hoge schuldenberg zal leiden tot een devaluatie van de munt door de centrale bank. Ten tweede wordt de kans op een schuldencrisis aanzienlijk groter. Wanneer kapitaal zich legaal of illegaal verplaats vanwege het voorgaande dan is er sprake van “debt-driven capital flight”. Zoals zopas vermeld kan 32

een hoge overheidsschuld ook kapitaalvlucht afremmen. Een hoge schuldenberg kan gezien worden als een bewijs van kredietwaardigheid. In dit geval situeren we landen als de VS (Ndikumana & Boyce, 2003). Een derde verklarende variabele die onder de noemer kapitaalstromen thuishoort is officiële hulp. In de studie van Lesink et al. (2000) blijkt de variabele een determinant van kapitaalvlucht. Geldzending is de vierde verklarende variabele die onder de noemer kapitaalstromen thuishoort. De variabele is de som van persoonlijke overdrachten enerzijds en bezoldiging van werknemers anderzijds 1. Persoonlijke overdrachten bestaan uit alle schenkingen van binnen- aan buitenlanders. In mijn onderzoek betreft het stromen van SSA naar het buitenland. Bezoldiging van werknemers omvat de arbeid uitgevoerd door buitenlanders op het eigen grondgebied. In mijn onderzoek betreft het arbeid uitgevoerd door buitenlanders die betaald worden door werkgevers uit SSA. Tot slot introduceer ik kapitaalvlucht gedurende de voorgaande periode. Indien deze term positief significant is dan kent kapitaalvlucht geen tendens tot afname, dit effect heet “hysteresis”. Hysteresis kan voorkomen ten gevolge van gewoontevorming bij economische agenten die op regelmatige basis hun kapitaal naar het buitenland verplaatsen (Ndikumana & Boyce, 2003). Hysteresis kan bovendien het bewijs zijn van structuren die kapitaalvlucht ondersteunen. 3.3.1.3. Macro-economisch milieu

Om de macro-economische situatie in een land te schetsen introduceer ik de variabelen inflatie, de groei van het BBP en de export van goederen en diensten. Eerder uitgevoerde studies naar het belang van inflatie brengen verschillende resultaten naar voren. Sommige studies concluderen dat inflatie niet in staat is om kapitaalvlucht in een land te verklaren. Andere studies observeren een significant positief verband tussen inflatie en kapitaalvlucht. Een hoge inflatie kan gezien worden als een bewijs dat de overheid niet in staat is de economie adequaat te besturen. De causaliteit kan ook in de andere richting lopen. Een hoge kapitaalvlucht tast de belastbare basis aan, zodat de overheid zijn toevlucht neemt tot geldcreatie om het overheidstekort weg te werken (Ndikumana & Boyce, 2003). Studies die trachten de kapitaalvlucht in een land te verklaren introduceren vaak de groei van het BBP als verklarende variabele. Vaak blijkt deze variabele echter niet significant te zijn. De variabelen 1

Deze definitie is afkomstig van de website http://data.worldbank.org/indicator/BM.TRF.PWKR.CD.DT, 21 april, 2013.

van

de

Wereldbank,

beschikbaar

op:

33

die groei van het BBP bepalen zijn immers sterk gelijkaardig aan de variabelen die kapitaalvlucht verklaren. Bijgevolg is het moeilijk de impact van de groei van het BBP vast te stellen (Ndikumana & Boyce, 2003). De derde macro-economische indicator is export. De meeste studies nemen deze variabele niet op als verklarende variabele. Niettemin zijn er theoretische argumenten die het belang van deze variabele ondersteunen. Ten eerste maakt export het mogelijk om te frauderen bij de opstelling van de facturen. De “GER” component van kapitaalvlucht wordt hiermee aangedikt. Ten tweede geeft export een indicatie van rent-seeking activiteiten van de private en publieke elite in een bepaald land (Ndikumana & Boyce, 2003). 3.3.1.4. Governance

Meerdere studies omtrent kapitaalvlucht nemen governance op als verklarende variabele. Landen die slecht scoren in deze categorie hebben vaak te lijden onder hoge onzekerheid en een negatief investeringsklimaat. Dit heeft tot gevolg dat binnenlandse investeringen worden afgeremd en dat kapitaalvlucht wordt aangemoedigd (Ndikumana & Boyce, 2003). Om een idee te krijgen van de governance van een land maak ik gebruik van de onderstaande WGI (Worldwide Governance Indicators) die gepubliceerd werden door de Wereldbank 2: 1. Voice and accountabilty: Meet de gepercipieerde inspraak van burgers bij het verkiezen van hun overheid. Daarnaast meet de indicator de persvrijheid, vrijheid van meningsuiting en de vrijheid om verenigingen te vormen. 2. Control of corruption: Meet de gepercipieerde corruptie in een land. Zowel kleine als grote vormen van corruptie worden opgenomen in de indicator. 3. Regulatory quality: Meet de gepercipieerde bekwaamheid van een overheid om adequaat beleid te voeren. De mate waarin een overheid de ontwikkeling van de private sector kan promoten staat centraal. 4. Government effectiveness: Meet de gepercipieerde kwaliteit van publieke diensten. Percepties omtrent de geloofwaardigheid en de al dan niet kwalitatieve uitwerking van een beleid vallen ook onder deze noemer. 5.

Political stability and absence of violence: Meet de gepercipieerde kans dat een overheid op een ongrondwettige en gewelddadige manier wordt omvergeworpen. De gemeten perceptie omtrent politiek gemotiveerd geweld en terrorisme maakt ook deel uit van deze maatstaaf.

2

Deze definities zijn afkomstig van de website http://info.worldbank.org/governance/wgi/resources.htm, 14 april, 2013.

van

de

Wereldbank,

beschikbaar

op:

34

3.3.1.5. Chinese FDI flow naar Afrika

In het kader van deze paper is het interessant na te gaan welk verband bestaat tussen Chinese investeringen in SSA en kapitaalvlucht in SSA. Chinese FDI kunnen theoretisch zowel positief als negatief aan kapitaalvlucht gerelateerd zijn. Enerzijds beschikt een land door de instroom van Chinese middelen over meer kapitaal dat het land kan verlaten. In deze verklaring is kapitaalvlucht gevolg van de Chinese FDI. Anderzijds worden landen die gekenmerkt worden door hoge kapitaalvlucht verondersteld meer corrupt te zijn, bijgevolg zijn deze landen minder aantrekkelijk voor investeringen wat een rem zet op FDI. In deze verklaring is de Chinese FDI gevolg van kapitaalvlucht in een land. Tot slot vermeld ik nog een twijfelachtig verband tussen beide variabelen dat zich op de lange termijn zou afspelen. Afrikaanse landen die jaar na jaar Chinese FDI ontvangen zullen mogelijkerwijs meer van het Chinese beleid kopiëren dan landen die geen contacten met China onderhouden. Helaas worden ook bezwaarlijke elementen van het Chinese beleid overgenomen. Rekening houdend met het feit dat China de kroon spant inzake kapitaalvlucht (Kar & Freitas, 2012), kan deze redenering kapitaalvlucht in Afrikaanse landen verklaren. Het is noodzakelijk om de geloofwaardigheid van de door het Ministry of Commerce (MOFCOM) gepubliceerde data inzake FDI te onderzoeken. In 2008 publiceerde de OESO een rapport waarbij men de gebreken van de Chinese FDI data blootlegt. Zo poneert de OESO dat de data aan transparantie ontbreken. MOFCOM publiceert immers niet op welke manier de statistieken werden verzameld. Dit heeft als gevolg dat de gegevens internationaal onvergelijkbaar zijn. Niettemin slaagt de OESO erin om enkele belangrijke tekortkomingen van de Chinese FDI ouflows te onderscheiden (OECD, 2008): 1. Men kan China’s FDI outflow per industrietak opvragen. Deze data zijn echter geclassificeerd volgens eigen normen, niet volgens de internationale ISIC normering. 2. China’s FDI statistieken ontbreekt het aan de directe opbrengst uit eigen vermogen (dividend en geherinvesteerde opbrengsten) en de opbrengst uit vorderingen (intrest). 3. FDI data voor 2006 bevatten geen investeringen in de financiële sector. Na 2006 werden deze investeringen wel opgenomen in de FDI, doch is ontleding van deze afzonderlijke sector nog steeds niet mogelijk 4. China wordt vaak beticht van het uitvoeren van “round-tripping”. Hierbij verlaat Chinees geld op illegale manier het land om vervolgens opnieuw te worden geïnvesteerd in de eigen economie. Deze methode wordt gebruikt om belastingen te ontduiken. Dergelijke

35

praktijken dikken volgens Xiao (2004) hoofdzakelijk de Chinese FDI inflow aan. De impact op Chinese FDI outflow gegevens zou dus beperkt moeten blijven. 3.3.1.6. Migratie

De laatste verklarende variabele die ik gebruik voor mijn empirische analyse is migratie. De variabele komt door stand door immigratie en emigratie te sommeren. Immigratie krijgt een positief teken, emigratie een negatief. Landen waar veel inwoners het land verlatenen en weinig buitenlanders aankomen hebben een negatief migratiesaldo. Een negatief migratiesaldo kan kapitaalvlucht mogelijkerwijs verklaren. Het is immers mogelijk dat mensen samen met hun geld emigreren ter ontwijking van belastingen.

3.3.2. Methode

De bestaande theorie omtrent kapitaalvlucht geeft een indicatie welke variabelen moeten worden opgenomen in het model. De gebruikte methode is analoog aan die van Ndikumana en Boyce (2003). Het model wordt bepaald door onderstaande vergelijking:

[1] Deze vergelijking geldt voor landen i op tijdstip t (een lijst van de bestudeerde landen en tijdstippen is terug te vinden in Bijlage 3). De afhankelijk variabele kapitaalvlucht wordt weergegeven als KV. De onafhankelijk variabele “debt flow”, weergegeven door DF, is de enige variabele die niet vertraagd wordt. De andere onafhankelijk variabelen KS, ME en Gov zijn vectoren van respectievelijk kapitaalstromen exclusief “debt flow”, macro-economische indicatoren en governance. Afwijkend van de methode van Ndikumana en Boyce (2003) voeg ik FDI en “Mig” toe als verklarende variabelen. FDI bevat de data omtrent FDI stroom van China naar SSA, “Mig” is een variabele die de netto migratie

meet.

De variabele

αi representeert

niet-observeerbare,

land-specifieke

eigenschappen. De laatste term van de vergelijking is de storingsterm. In tegenstelling tot Ndikumana en Boyce (2003) neem ik de vertraagde versie van de afhankelijk variabele niet rechtstreeks op in mijn model. Het model van Ndikumana en Boyce (2003) is van onderstaande vorm:

36

In hun onderzoek wordt deze vergelijking geschat aan de hand van de LSDV-schatter. Uit onderzoek blijkt dat deze methode leidt tot een correlatie tussen de gezochte vertraagde afhankelijk variabele en de gezochte storingsterm (Beck & N. Katz, 2004):

[̃

̃ ]

Deze correlatie leidt tot inconsistentie van de geschatte periodes (=T) beperkt is, wijken de geschatte

en

en . Indien het aantal onderzochte

c.p. meer af van de werkelijke waarden,

ongeacht het aantal bestudeerde landen(=N). Dit is het geval bij mijn schattingen, waar T gelijk is aan 8 (Beck & N. Katz, 2004). De afwijking remediëren is niet vanzelfsprekend. Andere schattingsmethoden komen in aanmerking, maar deze leveren niet per se betere resultaten. Judson en Owen (1999) maken gebruik van een Monte Carlo simulatie om verschillende schattingsmethoden te vergelijken. Onderstaande tabel geeft hun resultaten weer. Uit de tabel blijkt dat de fixed-effects-schatter (LSDV) meestal meer aangewezen is dan de OLS-schatter.

Tabel 2: Afwijking γ (Judson & Owen, 1999)

Judson en Owen (1999) vatten hun bevindingen samen in onderstaande tabel.

Tabel 3: Aanbevolen schatters (Judson & Owen, 1999)

Een meer recent onderzoek werd uitgevoerd door Buddelmeyer et al. (2008). Deze auteurs maakten ook gebruik van een Monte Carlo simulatie. Hun aanbevolen schattingsmethoden worden weergegeven in onderstaande tabel. 37

Tabel 4: Aanbevolen schatters (Buddelmeyer et al., 2008)

Als we de resultaten van Buddelmeyer et al. (2008) vergelijken met de bevindingen van Judson en Owen (1999) zien we sterke gelijkenissen. In mijn onderzoek is T gelijk aan 8 en is N gelijk aan 39. In dit geval blijkt uit beide onderzoeken dat de gecorrigeerde LSDV-schatter optimaal is 3. Aangezien statistische software de gecorrigeerde vorm van de LSDV-schatter nog niet implementeerde, maak ik gebruik van de gewone LSDV-schatter. Toch opteer ik voor de vertraagde afhankelijk variabelen in een aparte vergelijking te schatten. Het voordeel van deze opsplitsing is de consistentie van de geschatte coëfficiënten van [1]. De coëfficiënten uit [1] consistent schatten is immers de hoofdzaak van mijn empirische analyse. Er is echter ook een nadeel verbonden aan de opsplitsing. Het wordt onmogelijk om het relatieve belang van de vertraagde onafhankelijk variabelen te bepalen (i.e. in vergelijking met de variabelen opgenomen in [1]). Onderstaande formule wordt gebruikt voor het testen van de dynamische effecten: [2] Zowel vergelijking [1] als vergelijking [2] worden geschat aan de hand van panel fixed-effects. Deze methode laat toe alle land-specifieke effecten die niet variëren doorheen de tijd te schatten. Aangezien alle variabelen variëren doorheen de tijd moeten we ons niet bekommeren omtrent perfect collineaire relaties (Ndikumana & Boyce, 2003). Om te bepalen hoe solide de geschatte resultaten zijn wordt een tweede schatting uitgevoerd. Deze schatting komt tot stand door het gemiddelde per variabele per land te berekenen. Het tijdsaspect wordt zo uit de data gefilterd, wat overblijft zijn cross-sectie data. De schatting van de cross-sectie data wordt uitgevoerd aan de hand van OLS. De cross-sectie regressie schat dezelfde variabelen als de panel fixed-effects regressie. Zowel bij de cross-sectie regressie als bij de panel fixed-effect regressie wordt eerst het totaalmodel geschat. Dit model bevat alle variabelen. Vervolgens gebruik ik een stapsgewijze aanpak om de

3

Uit de resultaten van Judson en Owen (1999) blijkt LSDVC optimaal in een balanced panel met kleine T.

38

individuele significantie van de variabelen na te gaan. Deze manier van werken is parallel met de methode van Ndikumana en Boyce (2003).

3.3.3. Resultaten

Bijlage 4 tot en met Bijlage 7 geven de resultaten weer van de econometrische analyse. Alle verklarende variabelen komen één voor één aan bod. 3.3.3.1.

Kapitaalstromen

De variabelen betreffende kapitaalstromen blijken significante determinanten te zijn van kapitaalvlucht. Uit de panel fixed-effects regressie blijkt dat een overheidsschuldtoename in jaar “x” leidt tot een toename van de kapitaalvlucht in datzelfde jaar. Wanneer de schattingen echter gebaseerd zijn op een cross-sectie regressie blijkt een toename van overheidsschuld in jaar “x” te leiden tot een afname van de schuld in het jaar “x”. Het scatterplot in de rechterhelft van Figuur 13 identificeert de oorzaak van de tegenstrijdige resultaten. Liberia blijkt een uitschieter te zijn. Dit verklaart de tegenstrijdige resultaten inzake schuldtoename. De linkerhelft van Figuur 13 doet vermoeden dat schuldtoename wel degelijk leidt tot een toename in kapitaalvlucht.

Figuur 13: Scatterplot exclusief en inclusief Liberië (cross-sectie regressie)

De tweede variabele die onder kapitaalstromen thuishoort is overheidsschuld uit de vorige periode. Zowel de panel fixed-effects regressie als de cross-sectie regressie identificeren overheidsschuld in

39

periode “x” als significante determinant van kapitaalvlucht in periode “x+1”. Uit het basismodel blijkt dat een toename van de overheidsschuld met $1 in jaar “x” ceteris paribus leidt tot een toename van kapitaalvlucht met 18 cent in het jaar “x+1” 4. De derde variabele betreft officiële hulp aan landen in SSA. Deze variabele is in sommige schattingen significant op het 5% significantieniveau in andere modellen op het 1% significantieniveau. Elke schatting bekomt eenzelfde conclusie, een toename van officiële hulp in jaar “x” leidt c.p. tot een afname van kapitaalvlucht in het daaropvolgende jaar. Deze conclusie druist in tegen de algemene opvatting dat een toename in hulp leidt tot een toename in kapitaalvlucht. Een verklaring kan gevonden worden door de causaliteit om te draaien. Wellicht geven donorlanden voorkeur aan hulpverlening aan landen met een lage kapitaalvlucht. Deze landen besteden de ontvangen middelen waarschijnlijk efficiënter dan landen met een hoge kapitaalvlucht. De voorlaatste variabele die betrekking heeft op kapitaalstromen is geldzending. De resultaten van de cross-sectie regressie en de fixed-effects regressie zijn sterk gelijkaardig. In het totaalmodel blijkt geldzending voor beide methoden insignificant. Uit de stapsgewijze aanpak blijkt dat geldzending wel significant is. Een positief verband tussen geldzending in jaar “x” en kapitaalvlucht in jaar “x+1” wordt gevonden. Aangezien geldzending een stroom van kapitaal meet die het land verlaat, is het logisch dat deze variabele een determinant van kapitaalvlucht is. Tot slot bespreek ik de resultaten met betrekking tot kapitaalvlucht in de vorige periode. Deze zijn terug te vinden in Bijlage 6. Uit deze schatting blijkt kapitaalvlucht uit de vorige periode wel degelijk positief significant voor de verklaring van kapitaalvlucht in de huidige periode. Bovendien blijkt kapitaalvlucht uit een verder verleden geen significante impact te hebben op huidige kapitaalvlucht. Deze resultaten bevestigen het bestaan van hysteresis op de korte termijn. Het scatterplot tussen huidige kapitaalvlucht en kapitaalvlucht in de vorige periode wordt weergegeven in Figuur 14 5. Deze bevestigt de resultaten van de fixed-effects regressie.

4

Deze stelling geldt op het 1% significantieniveau, rekening houdend met feit dat beide variabelen worden uitgedrukt als een percentage van het GDP 5 Het scatterplot komt tot stand door de panel-dimensie van de data te negeren

40

Figuur 14: Verband tussen kapitaalvlucht huidige en vorige periode

3.3.3.2.

Macro-economisch milieu

De resultaten uit de fixed-effects regressie met betrekking tot het macro-economisch milieu zijn glashelder. Geen enkele variabele blijkt significant op het 5% significantieniveau. De cross-sectie regressie van het totaalmodel en de stapsgewijze aanpak wijzen export aan als significante determinant van kapitaalvlucht. Het gemiddelde van export in de periode 2003-2010 blijkt c.p. positief in verband te staan met kapitaalvlucht. De stapsgewijze aanpak binnen de crosssectie regressie identificeert de groei van het GDP als determinant van kapitaalvlucht. Inflatie blijkt in geen enkel geval een determinant van kapitaalvlucht te zijn. 3.3.3.3.

Governance

De eerste governance indicator “voice and accountability” blijkt in de fixed-effects regressie significant op het 1% significantieniveau. Een toename van “voice and accountability” in jaar “x” leidt c.p. tot een toename van de kapitaalvlucht in het daaropvolgende jaar. Dit verband kan theoretisch verklaard worden. Een toename van “voice and accountability” impliceert dat het voor een overheid extra moeilijk wordt om kapitaalvlucht te verduisteren. Bijgevolg leunt de berekende kapitaalvlucht dichter aan bij de werkelijke kapitaalvlucht. Aangezien de berekende kapitaalvlucht een onderschatting is van de werkelijke kapitaalvlucht (zie infra, p. 31) nemen we een toename van berekende kapitaalvlucht waar. In de cross-sectie regressie blijkt “voice and accountability” insignificant.

41

De variabele “control of corruption” verdient volgens de econometrische analyse weinig aandacht. In elke schatting blijkt deze variabele insignificant. De variabele “political stability and absence of violence” blijkt niet in staat de kapitaalvlucht van landen in SSA te verklaren. De significante waarde uit de fixed-effects regressie van het totaalmodel schrijf ik toe aan multicollineariteit tussen “political stability and absence of violence” en de andere governance-indicatoren.

Onderstaande

correlatiematrix

bevestigt

de

veronderstelde

multicollineariteit tussen de governance-indicatoren.

REG_QUA POL_STAB V_EN_A

C_VAN_C GOV_EFF

REG_QUA

1

0.603436 0.771514

0.792751 0.880371

POL_STAB

0.603436

1 0.687618

0.671815 0.629852

V_EN_A

0.771514

0.687618

1

0.8162 0.782126

C_VAN_C

0.792751

0.671815

0.8162

1 0.877766

GOV_EFF

0.880371

0.629852 0.782126

0.877766

1

Tabel 5: Correlatiematrix governance-indicatoren

De variabele “government effectiveness” blijkt enkel significant in de stapsgewijze methode van de cross-sectie regressie. Het gemiddelde van “government effectiveness” in de periode 2003-2010 blijkt c.p. positief in verband te staan met kapitaalvlucht. Een theoretische verklaring voor dit verband is gelijkaardig aan de verklaring voor “voice and accountability”. De variabele “regulatory quality” blijkt enkel significant in de stapsgewijze methode van de fixedeffects regressie. Een toename van “regulatory quality” in jaar “x” leidt c.p. tot een toegenomen kapitaalvlucht in het daaropvolgende jaar. Mogelijke verklaringen voor dit verband leunen wederom dicht aan bij de verklaring voor “voice and accountability”.

3.3.3.4.

Chinese FDI flow naar Afrika

In het kader van deze paper introduceerde ik deze variabele. De opname van deze variabele is een toevoeging in vergelijking met eerder onderzoek naar de determinanten van kapitaalvlucht in SSA. In de fixed-effects regressie is deze variabele insignificant. FDI blijkt wel significant in de stapsgewijze methode van de cross-sectie regressie. Het gemiddelde van de FDI in de periode 2003-2010 blijkt c.p. positief in verband te staan met kapitaalvlucht. De hoge p-waarde van FDI in de fixed-effect

42

regressie 6 doet besluiten dat toekomstig onderzoek naar de determinanten van kapitaalvlucht in SSA geen rekening moet houden met de FDI instroom vanuit China. 3.3.3.5.

Migratie

Beide schattingsmethoden trekken gelijke conclusies omtrent de variabele migratie. Migratiestromen blijken niet in staat om kapitaalvlucht uit een land in SSA te verklaren. 3.3.3.6.

Interactieterm

Om de conclusies omtrent het belang van “voice and accountability” te verfijnen maak ik gebruik van schattingen met interactietermen. De introductie van een dummy is noodzakelijk om een dergelijke analyse uit te voeren. Observaties met een hoge “voice and accountability” krijgen waarde één toebedeeld, observaties met een lage “voice and accountability” krijgen waarde nul toebedeeld. Figuur 15 dient ter identificatie van de waarde die lage “voice and accountability”, van hoge onderscheidt. Deze figuur is een histogram en vertoont een dal ter hoogte van de waarde -0.6. Een opsplitsing ter hoogte van -0.6 resulteert in twee distributies die de vorm van een normale verdeling hebben. Samenvattend kan dit als volgt worden weergegeven: {

( (

) )

De geschatte vergelijkingen zijn van de vorm:

(

)

In bovenstaande vergelijking wordt “X” achtereenvolgens vervangen door FDI, export, inflatie, groei GDP, migratie en geldzending. De governance-indicatoren worden niet geschat wegens multicollineariteit (zie infra, p. 42).

6

De p-waarde van de fixed-effects regressie met stapsgewijze aanpak is 0.23

43

25

Frequentie

20

15

10

5

0

-2

-1.6

-1.2

-0.8

-0.4

0

0.4

0.8

1.2

Figuur 15: Voice and Accountability (World Bank, 2011)

De resultaten van deze schatting zijn terug te vinden in Bijlage 7. Uit deze resultaten blijkt dat de relatie tussen geldzending en kapitaalvlucht significant verschilt in landen met een hoge “voice and accountability” in vergelijking met landen met een lage “voice and accountability”. In landen met een lage “voice and accountability” leidt een toename van $1 geldzending in jaar “x” c.p. tot een toename van kapitaalvlucht met $8,68 in het daaropvolgende jaar 7. In landen met een hoge “voice and accountability” leidt een toename van $1 geldzending in jaar “x” c.p. tot een toename van kapitaalvlucht met $3,73 in het daaropvolgende jaar 8.

7

Deze stelling geldt op het 1% significantieniveau, rekening houdend met feit dat beide variabelen worden uitgedrukt als een percentage van het GDP 8 Deze stelling geldt op het 5% significantieniveau, rekening houdend met feit dat beide variabelen worden uitgedrukt als een percentage van het GDP

44

4. BELEIDSIMPLICATIES

Afrika heeft naast grondstoffen andere troeven om FDI aan te trekken. Ten eerste beschikt het continent over goedkope werkkrachten. Ten tweede geniet Afrika van handelsprivileges die toegekend werden door internationale organen. Ten derde kan het continent unieke toeristische belevingen aanbieden. Ten laatste kan de geografische ligging van het continent rekenen op interesse van potentiële investeerders. Afrikaans beleid moet streven naar de exploitatie van deze troeven (United Nations Development Programme, 2007). In deze paragraaf bespreek ik hoe het beleid zich kan aanpassen om maximaal te profiteren van Chinese aanwezigheid. Eerst bespreek ik hoe Afrikaanse landen Chinese investeringen kunnen aantrekken. Vervolgens ga ik dieper in op het belang van financiële instellingen en handelsbeleid. Tot slot analyseer ik fondsen die betrekking hebben op de economische relatie tussen China en Afrika.

4.1. Aantrekken van FDI

De stimulering van FDI kan de economie van Afrika ten goede komen (zie supra, p. 15). Een gezond investeringsmilieu is essentieel om potentiële investeerders aan te trekken. Aanzienlijke inspanningen met betrekking tot het macro-economisch milieu zijn nodig om buitenlandse investeringen aan te lokken. Het macro-economisch milieu verbeteren is echter een inspanning van lange adem. Toch kan Afrika ook op de korte termijn door middel van een gepast beleid zijn imago opkrikken (United Nations Development Programme, 2007). De UN geeft in een rapport uit 2007 vijf aanbevelingen die het Afrikaanse beleid ten goede komen. De aanbevelingen kwamen tot stand door de opkomst Aziatische economieën van naderbij te bestuderen (United Nations Development Programme, 2007). 1. Het rapport benadrukt dat het voor buitenlanders moet worden vergemakkelijkt om investeringen te doen in Afrika. Zo is het aangewezen dat één orgaan de administratieve goedkeuring geeft aan de investeerder. Bovendien is het de taak van de overheid om investeerders te matchen met lokale aanbieders ter bevordering van “backward linkages” en “forward linkages”. Eenmaal het voor investeerders gemakkelijker is om investeringen te

45

doen in Afrika, moet de overheid het eigen land promoten. Buitenlandse missies met internationale media-aandacht zijn aangewezen om een land in de verf te zetten. 2. Het rapport wijst op het belang van consistentie en coherentie van het overheidsbeleid. Een beleid moet niet enkel gericht zijn op het aantrekken van nieuwe investeerders, het behoud van aanwezige investeerders is even belangrijk. Aanwezige investeerders kunnen immers goodwill ten aanzien van een land creëren. Bij de invoering van nieuwe regels is het belangrijk rekening te houden met de reeds opgelegde regels. Nieuwe incentives tot investeren moeten afgewogen worden tegen het verminderen van restricties op investeren. Het netto-effect van restricties en incentives bepaalt of buitenlandse investeerders al dan niet met geld over de brug komen. 3. Het rapport benadrukt het belang van een gepast fiscaal beleid. Een regering moet zich bewust zijn van het bereik dat dit beleid heeft. Een mild fiscaal beleid kan geen substitutie zijn voor een goed macro-economisch milieu. Toch heeft het fiscaal beleid een belangrijke impact op de welwillendheid tot investeren. De keuze tussen uniforme belastingheffing enerzijds of selectieve belastingheffing anderzijds is van belang. Uniforme belastingheffing heeft als voordeel minder vatbaar te zijn rent-seeking gedrag. Verder brengt deze vorm van belastingheffing minder administratieve last met zich mee. Selectieve belastingheffing daarentegen laat toe bepaalde industrieën competitiever te maken. 4. Het rapport bespreekt de aandacht die “linkages” (zie supra, p. 19) en spillovereffecten verdienen. Om het positieve aspect van FDI te maximaliseren moet de overheid trachten beide effecten te bevorderen. Sommige regels zijn in staat beide effecten te stimuleren. Het verplicht gebruik van Afrikaanse werkkrachten en lokale aanbieders, de verplichte overdracht van R&D zijn voorbeelden van beperkingen die een overheid kan opleggen. Onderwijs is echter noodzakelijk opdat zulke restricties efficiënt zijn (zie supra, p 17). 5. Het rapport benadrukt het belang van regionale samenwerking. Door regionale samenwerking ontstaan gebieden die meer aantrekkingskracht uitoefenen dan individuele landen.

4.2. Rol van Chinese banken

De Chinese banken op het Afrikaanse continenten variëren van types die sterk verbonden zijn met de Chinese Partij tot commerciële banken die op eigen houtje beslissen nieuwe oorden op te zoeken. Vooral de banken van het meer autonome type kennen laatste jaren een opmars. De banken die sterk gelinkt zijn aan de Chinese overheid, zoals bijvoorbeeld de CDB (China Development Bank), zijn 46

zowel actief bij conventionele projectfinanciering als bij politiek gemotiveerde projecten. Het CADfonds (China-Africa Development fonds) dat onder 4.4 wordt besproken is een voorbeeld van een politiek gemotiveerd project (Meyer et al., 2011). Tot 1979 was China een land waar de PBOC (People’s Bank of China) een monopolie bezat. Doorheen de jaren werd van dit beleid afgestapt door financiële instellingen gradueel meer ruimte te geven om de markt te betreden. Het is echter fout te denken dat de sector een lineair proces van deregulering volgde. Zo werd in de nasleep van de Aziatische crisis beslist strengere kapitaaleisen voor banken op te leggen (Meyer et al., 2011). In

het

begin

van

de

21e

eeuw

gingen

Chinese

banken

van

start

met

hun

internationaliseringscampagne door de aankoop van aandelen in buitenlandse banken. Een belangrijke drijfveer was de verwerving van de vaardigheden die noodzakelijk zijn om banken efficiënt te managen. Vanaf 2004 kwam de internationalisering in een stroomversnelling omdat Chinese banken buitenlandse valuta accepteerden ter inning van hun vorderingen. De introductie van Chinese banken op verscheidene beurzen in de daaropvolgende jaren leidde tot een gigantische toename van hun kapitaalbasis. Tegen 2010 was de financiële sector in die mate gegroeid dat de totale activa van de 5 grootste Chinese banken van gelijke omvang was als het Chinese BBP 9 (Meyer et al., 2011). Met betrekking tot Afrika is China’s Exim Bank, een staatsgeleide bank, één van de belangrijkste actoren bij het verstrekken van leningen. De bank leende alleen al in 2005 ongeveer $15 miljard uit aan het Afrikaanse continent, zo’n 30 keer meer dan zijn dichtste concurrent. Daarnaast is de bank, in samenspel met de CDB, van essentieel belang in het CAD-fonds (Meyer et al., 2011). Meyer et al. (2011) behandelen in hun paper welke invloed Chinese financiering heeft op de ontwikkeling van de Chinese banksector in Afrika. Zij concluderen uit de bevindingen van Andrianaivo en Yartey (2009) dat China’s vastgepinde rentevoeten en politiek bepaalde kredietallocatie de ontwikkeling van de banksector onderdrukken. De aanbevelingen die Meyer et al. (2011) voorstellen om de Chinese bankensector in Afrika verder te ontwikkelen volgen direct uit deze kritiek. Chinese banken moeten minder afhankelijk worden van leningen tussen de overheden van beide landen aan voordelige rentetarieven. Om dit te bereiken is nood aan toegenomen regularisatie, markvrijheid en stabiliteit.

9

Het betreft ongeveer $ 6,8 triljoen

47

4.3. China’s handelsbeleid met betrekking op Afrika

Toen China in 2001 lid werd van de WTO had dit tot doel zijn handelsstromen te diversifiëren. De toetreding tot de WTO impliceerde dat nieuwe verdragen tot stand kwamen. China ondertekende de “meest begunstigde”-clausule met 41 Afrikaanse landen. Tijdens het FOCAC van 2006 werden bilaterale verdragen gesloten ter versterking van samenwerking tussen Afrikaanse landen en China. China beloofde in de toekomst de import vanuit de minst ontwikkelde Afrikaanse landen niet te belasten bij aankomst. Op lange termijn streeft China naar de creatie van een vrijhandelszone met Afrikaanse landen (van Dijk, 2009). Chinees handelsbeleid is belangrijk voor Afrika. Het “Multi-Fibre Agreement” (MFA) dat eindigde in 2005 kan dit belang illustreren. Ten tijde van dit verdrag kreeg China beperkingen inzake textielexport opgelegd. De beperkingen van dit verdrag werden ontweken door te investeren in de textielindustrie van Afrika. De textielexport vanuit Afrika kreeg zo een duw in de rug. Twee jaar voor het einde van het verdrag gooide China echter het roer om. China investeerde nu hevig in eigen textielindustrie. De beëindiging van het verdrag ging gepaard met een overaanbod van Chinees textiel op de wereldmarkt. Ten gevolge van dit overaanbod kelderden de textielprijzen. Afrikaanse landen die textiel produceerden waren de dupe (van Dijk, 2009). Dit voorbeeld toont aan hoe Chinees handelsbeleid Afrikaanse industrie kan stimuleren of afremmen.

4.4. Het CAD-fonds

Dit fonds werd in 2007 opgericht door de CDB ter ondersteuning van zowel de Afrikaanse landbouw, industrie en grondstofwinning als de ontwikkeling van Chinese bedrijven in SSA ("CEO Report," 2007). Het fonds dat bij zijn eerste kapitaalinjectie in 2007 $1 miljard ophaalde, hoopt in de toekomst aan te dikken tot $5 miljard. In september van het jaar 2010 had het fonds zijn $1 miljard aan middelen reeds gespendeerd. De daaropvolgende zoektocht naar vers kapitaal liep niet van een leien dakje. Initieel was voorzien het geld op te halen bij internationale investeerders en Chinese instellingen. Dit bleek ijdele hoop, de markt bleek niet geïnteresseerd in dergelijke risicovolle beleggingen. Uiteindelijk, na een zoektocht van 2 jaar, stemde de CDB ermee in een lening van $2 miljard te verschaffen aan het fonds (Zhang, 2012). De desinteresse van de markt bij de zoektocht naar kapitaal legt een pijnpunt van het fonds bloot. In tegenstelling tot het merendeel van risicovolle investeringen bestrijken projecten van het CAD-fonds een erg lange termijn. De lange termijn maakt risicoschatting uitermate moeilijk, zodat investeerders 48

andere oorden opzoeken (Zhang, 2012). Het voorgaande impliceert niet dat het onmogelijk is om risico’s goed in te schatten bij Afrikaanse projecten. Sommige Chinese projecten in Afrika worden uitgevoerd door Chinese managers en arbeiders. Dit komt de accuraatheid van de voorspelde kosten en deadlines ten goede. Bijgevolg zal de risicoanalyse nauwkeuriger uitgevoerd worden. Ten slotte komt dit de banken die het project financieren ten goede, die een deel van hun risico kunnen afwentelen op de uitvoerende onderneming (Meyer et al., 2011)

4.5. SWF’s in SSA

Een SWF (Sovereign Wealth Fund) heeft als doel een deel van het surplus van de overheid aan de kant te zetten om buitenlandse investeringen mee te financieren. Op het Afrikaanse continent was Botswana een van de eersten om een SWF op poten te zetten. Niettemin stellen we vast dat de twee grootste SWF’s zich medio 2012 in het Noorden van Afrika bevinden, namelijk in Libië en Algerije. Addison en Anand (2012) benadrukken dat landen met een grote grondstoffenrijkdom gebaat zijn bij de oprichting van een SWF. Onder deze categorie vallen alle landen met een kapitaal aan ondergrondse grondstoffen dat $1 miljard overschrijdt. Onderstaande tabel uit de paper van Addison en Anand (2012) leert ons dat 7 landen uit SSA beschikken over dergelijke voorraden. Aangezien Libië en Angola niet in dit overzicht zijn opgenomen concludeer ik dat deze tabel slechts geldig is als een indicatie voor de werkelijke toestand.

Tabel 6: Aanwezige grondstoffen in Afrika (Addison & Anand, 2012)

49

Een nieuwsbericht van december 2012 merkt op dat meer en meer landen in SSA hun eigen SWF’s introduceren. In augustus van dat jaar richtte Nigeria zijn eigen SWF ter waarde van $1 miljard op. Twee maanden later trad Angola in de voetsporen van Nigeria, hun fonds ontving een startkapitaal van $5 miljard. Landen die meer dan 90% van hun exportinkomsten uit olieopbrengsten halen, zijn extra gebaat bij de oprichting van SWF’s. Nigeria bevindt zich in dit geval. In het laatste decennium overstijgt de groei van Nigeria een gemiddelde van 5%, toch stelt het NBS (National Bureau of Statistics) een groei van armoede en werkloosheid vast. Michael Maduell, directeur van het Sovereign Wealth Fund Institute, benadrukt dat een SWF kan bijdragen tot een afname van armoede en werkloosheid. Bovendien leidt een kapitaalkrachtig SWF tot een opwaardering van de rating van een land, dit impliceert dat het land kan lenen aan betere voorwaarden op de internationale markten (Whitehead, 2012). Toch ontstaat bezorgdheid omtrent de transparantie van SWF’s in SSA. Het SWF van Nigeria krijgt de kritiek onduidelijk omkaderd te zijn. Buitenstaanders hebben geen kennis omtrent de interne controles en de balansen. Bovendien is er een gebrek aan duidelijkheid omtrent de doelstellingen op lange termijn (Whitehead, 2012).

4.6. SWF’s buiten SSA

Turkisch (2011) bespreekt het belang van buitenlandse SWF’s voor de ontwikkeling van SSA. Enerzijds moeten landen in SSA een grote investeringskloof dichten om de millenniumdoelstellingen te bereiken. Financiële hulp van buitenaf is noodzakelijk om dit vooropgestelde traject bij te houden. De toegiften in de vorm van ODA zijn onvoldoende om de kloof te dichten, landen in SSA moeten bijgevolg trachten buitenlandse investeerders aan te trekken. Anderzijds stelt Turkisch (2011) vast dat SWF’s de financiële behoeften van landen in SSA het duurzaamst kunnen vervullen. Ten eerste sporen investeringen uit SWF’s nieuwe investeringen aan, waardoor een multiplicatoreffect ontstaat. Ten tweede zijn investeringen uit SWF’s niet onderworpen aan de marktdiscipline. Bijgevolg zijn SWF’s stabieler in vergelijking met private investeringen op de lange termijn. Hoewel SWF’s potentieel belangrijk zijn voor landen in SSA, ondervinden deze landen moeilijkheden om SWF’s aan te trekken. Meerdere oorzaken liggen aan de basis van deze moeilijkheden (Turkisch, 2011): 1. Macro-economisch risico in Afrikaanse landen komt tot uiting in lage ratings. Deze ratings ontmoedigen investeringen. 50

2. In SSA is er een gebrek aan leningen uitgeschreven op lange termijn, nochtans zijn deze leningen populair bij SWF’s. Deze vaststelling is enigszins in tegenspraak met de onder 4.4 besproken nadelen van leningen op lange termijn. 3. Het ontbreekt de Afrikaanse markt aan liquiditeit en omvang. 4. In SSA is er een tekort aan technologische kennis. Technologische kennis kan van belang zijn voor het aantrekken van investeringen. Naast financiële opbrengsten hopen beheerders van SWF’s door hun investeringen nieuwe technologieën te verwerven.

51

XI

ALGEMEEN BESLUIT Het belang van Chinese aanwezigheid in SSA wordt in de media vaak overschat. Chinese FDI naar Afrika is relatief beperkt, bovendien levert China minder hulp aan SSA dan traditionele donoren. Toch valt de opkomst van Chinese aanwezigheid in SSA niet te ontkennen. Interactie tussen beide regio’s brengt kansen en gevaren met zich mee. De Afrikaanse bevolking blijkt zich onvoldoende bewust van de kansen die Chinese aanwezigheid met zich meebrengt. Dit impliceert echter niet dat China als bedreiging wordt ervaren door de Afrikaanse inwoners. Integendeel, het merendeel van de Afrikaanse bevolking heeft een positieve houding ten aanzien van Chinese aanwezigheid. Er zijn meerdere redenen waarom een Afrikaanse burger negatief zou kunnen staan tegenover Chinese aanwezigheid. Ten eerste heeft Chinese honger naar Afrikaanse grondstoffen een negatieve impact op de natuur. Ten tweede kunnen Afrikaanse bedrijven lijden onder Chinese aanwezigheid omwille van oneerlijke concurrentiestrijd. Ten derde hebben Chinese arbeiders in SSA een negatieve impact op Afrikaanse werkgelegenheid. Ten slotte blijkt dat China, ten gevolge van beleid dat gesteund is op “respect voor soevereiniteit”, conflicten verergert en internationale inspanningen ondermijnt. Kapitaalvlucht uit Afrika is een belangrijk probleem. Opmerkelijk is dat Afrika in de periode van 1970 tot 2008 als een soort “netto-schuldeiser” van kapitaal fungeerde. De Afrikaanse middelen die in het buitenland werden aangehouden overstegen immers de som van de overheidsschulden. Mijn empirische studie wees uit dat Chinese FDI in een bepaald jaar geen impact heeft op kapitaalvlucht in het daaropvolgende jaar. De gevonden determinanten van kapitaalvlucht in SSA liggen grotendeels in lijn met eerdere onderzoeken. Vanzelfsprekend heeft Chinese aanwezigheid ook potentiële voordelen. Spillovereffecten, “backward linkages” en “forward linkages” kunnen de Afrikaanse industrie ten goede komen. Bovenstaande effecten vertalen zich voornamelijk in een toegenomen Afrikaanse werkgelegenheid en werkervaring. China’s eigen verleden is een voorbeeld van hoe buitenlandse interesse kan leiden tot modernisatie. Japanse investeringen waren immers cruciaal voor de ontwikkeling van China. Chinese aanwezigheid in SSA heeft dus een waaier potentiële voordelen en nadelen. Het is de taak van de Afrikaanse overheden om een kader te creëren zodat er sprake is van een win-winsituatie. Het belang van verbeterde scholing wordt door veel bronnen als cruciaal gezien. Dit doel is enkel te bereiken op lange termijn, toch kan de overheid ook op de korte termijn ingrijpen. Regionale samenwerking impliceert dat SSA in een betere onderhandelingspositie komt. Om meer FDI aan te

XII trekken kan de overheid verschillende inspanningen leveren. De administratieve ballast verminderen, een gepast fiscaal beleid nastreven, media-aandacht opwekken, maar vooral een stabiel macroeconomisch milieu creëren zijn daarbij essentieel.

XIII

BIJLAGEN

Bijlage 1: Beloofde “infrastructuur-voor-grondstoffenleningen”, 2006-2012 (Alves, 2013) .............. XIII Bijlage 2: Statistische kengetallen ........................................................................................................ XIV Bijlage 3: Bestudeerde landen en bestudeerd tijdsbestek.................................................................... XV Bijlage 4: Determinanten van kapitaalvlucht; Panel fixed-effects regressie ........................................ XVI Bijlage 5: Determinanten van kapitaalvlucht; Cross-sectie regressie ................................................. XVII Bijlage 6: Determinanten van kapitaalvlucht; Kapitaalvlucht vorige periode .................................... XVIII Bijlage 7: Determinanten van kapitaalvlucht; Voice and Accountability > -0.6 ................................. XVIII

Bijlage 1: Beloofde “infrastructuur-voor-grondstoffenleningen”, 2006-2012 (Alves, 2013)

XIV

Bijlage 2: Statistische kengetallen

XV

Bijlage 3: Bestudeerde landen en bestudeerd tijdsbestek

XVI

Bijlage 4: Determinanten van kapitaalvlucht; Panel fixed-effects regressie

XVII

Bijlage 5: Determinanten van kapitaalvlucht; Cross-sectie regressie

XVIII

Bijlage 6: Determinanten van kapitaalvlucht; Kapitaalvlucht vorige periode

Bijlage 7: Determinanten van kapitaalvlucht; Voice and Accountability > -0.6

XIX

LIJST VAN GERAADPLEEGDE WERKEN

Addison, T., & Anand, P.B. (2012). Aid and Infrastructure Financing: Emerging challenges with a focus on Africa. World Institute for Development Economics Research, 56, 28. Ahmed, A. D., Cheng, E., & Messinis, G. (2008). The Role of Exports, FDI and Imports in Development: New Evidence from Sub-Saharan African Countries. Centre for Strategic Economic Studies, 32. Ajayi, S. (1997). An Analysis of External Debt and Capital Flight in Severely Indebted Low Income Countries in Sub-Saharan Africa. IMF Working Paper, 68. Alden, C. (2007). China in Africa. London: Zed Books. Alves, A. . (2013). China’s Economic Statecraft and African Mineral Resources: Changing Modes of Engagement. South African Institute of International Affairs, 131, 25. Andrianaivo, M., & Yartey, C. A. (2009). Understanding the Growth of African Financial Markets. IMF Working Paper, 9(182). Anonymous. (2013). The Downstream Impacts of Ethiopia’s Gibe III Dam: East Africa’s “Aral Sea” in the Making? : International Rivers. Beck, N., & N. Katz, J. (2004). Time-Series–Cross-Section Issues: Dynamics. Retrieved from . Berger, A. (2008). China and the Global Governance of Foreign Direct Investment–The Emerging Liberal Bilateral Investment Treaty Approach. German Development Institute Discussion Paper(10). Bratton, M., Lewis, P., & Gyimah-Boadi, E. (1999). Attitudes to Democracy and Markets in Ghana. Afrobarometer Working Paper 2. Brautigam, D. (1996). State capacity and effective governance. Agenda for Africa’s economic renewal, 81-108. Brautigam, D. (2009). The Dragon’s Gift: The True Story of China in Africa: Oxford: Oxford University Press. Buddelmeyer, H., Jensen, P., Oguzoglu, U., & Webster, E. (2008). Fixed Effects Bias in Panel Data Estimators. IZA, 3487. Canby, K., (2006). China and the global market for forest products: look at Russia and Africa. Forest Trends. Retrieved April 7, 2006, <www.illegal-logging.info/papers/presentations/25– 260107/canby1.ppt >. CEO Report. China-Africa Development Fund, (2007). Retrieved April 5, 2013, . Chan-Fishel, M. (2007). Environmental impact: more of the same. African Perspectives on China in Africa. Pambazuka: Nairobi, 142-148. China in Africa: New forum seeks sustainable, pro-poor forestry. International Institute for Environment and Development, (2013). Retrieved Februari 3, 2013, . China’s legal ivory trade offers solution to end smuggling. Xinhua, (2013). Retrieved Maart 1, 2013, . Corruption perceptions index 2012. Transparancy International, (2012). Retrieved April 4, 2013, . Dalberg. (2012). Fighting illicit wildlife trafficking: A consultation with governments. Switzerland: WWF International. Davies, M. (2010). How China is influencing Africa’s development. Background paper prepared for Perspectives on OECD’s Global Development Report.

XX Fact sheet: Gibe III dam, Ethiopia. International Rivers, (2009). Retrieved April 8, 2013, < http://assets.survival-international.org/documents/69/Gibe3_IRN_Fact_Sheet_final.pdf >. Gadzala, A., & Hanusch, M. (2010). African perspectives on China-Africa: gauging popular perceptions and their economic and political determinants. Afrobarometer Working Papers, 117. Geda, A. (2006). The Impact of China and India on Africa: Trade, FDI and the African Manufacturing Sector. African Economic Research Consortium. A glass half-full. The Economist, (2012). African democracy. Retrieved Februari 19, 2013, . Gu, J. (2009). China's private enterprises in Africa and the implications for African development. European Journal of Development Research, 21(4), 570-587. Gu, J. (2011). The Last Golden Land?: Chinese Private Companies Go to Africa. IDS Working Papers, 2011(365), 01-42. Guerrero, D., & Manji, F. (2008). China's New Role in Africa and the South: A Search for a New Perspective: Pambazuka Press. Hanson, S., Council on Foreign Relations, (2009). Corruption in Sub-Saharan Africa. Retrieved April 4, 2013, . Haroz, D. (2011). China in Africa: Symbiosis of Exploitation. Fletcher F. World Aff., 35, 65. Idun-Arkhurst, I., & Laing, J. (2007). Africapractice: The Impact of the Chinese Presence in Africa. Jetro. Judson, R., & Owen, A. (1999). Estimating dynamic panel data models: a guide for macroeconomists. Economics Letters 65, 9(15). Kar, D., & Cartwright-Smith, D. (2008). Illicit Financial Flows from Developing Countries, 2002–2006. Global Financial Integrity. Kar, D., & Freitas, S. (2012). Illicit Financial Flows From Developing Countries: 2001-2010. Global Financial Integrity. Kaufmann, D. , & Kraay, A. (2008). Governance Indicators: Where Are We, Where Should We Be Going? The World Bank Research Observer, 23(1). Kolstad, I., & Wiig, A. (2009). What determines Chinese outward FDI? : Chr. Michelsen Institute. Lesink, R., Hermes, N., & Murinde, V. (2000). Capital flight and political risk. Journal of International Money and Finance, 19. Limi, A. (2006). Did Botswana Escape from the Resource Curse? International Monetary Fund Working Paper WP/06/138, 33. Lin, Y. J. (2012). The Quest for Prosperity: How Developing Economies Can Take Off: Princeton University Press. Mackenzie, C., (2006). Forest governance in Zambezia Province: Chinese takeaway! Retrieved November 2, 2006, <www.illegal-logging.info/papers/Mozambique_China.pdf >. Matiul Hoque, M., Helal Uddin, A., Muhammad Ridwan, M., & Anwar Hossain, C. (2013). Politics of Economy: The Case of China's Involvement in Africa. Mediterranean Journal of Social Sciences, 4(1). Mbaku, J. (1997). Institutions and reform in Africa: the public choice perspective: Praeger Publishers. Meyer, R., Alao, A, Alden, C., & Alves, A. (2011). Chinese Financial Institutions and Africa. South African Institute of International Affairs, 103, 45. MOFCOM. (2008). The Economic and Trade Relations Between China and African Countries in 2007 China Commerce Yearbook 2008 (pp. 488): The Ministry of Commerce. MOFCOM. (2011). 2010 Statistical Bulletin of China’s Outward Foreign Direct Investment. In M. o. Commerce (Ed.). Beijing: The Ministry of Commerce. Mol, A. (2011). China's ascent and Africa's environment. Global Environmental Change, 21(3), 785794. Morino, T. (1991). China–Japan Trade and Investment Relations. Proceedings of the Academy of Political Science, 38(2), 92.

XXI Muhumuza, R., Huffington Post, (2012). China skirting African corruption in direct aid. Retrieved April 3, 2013, . Musyoka, D., & Xinlian, S., (2013). Interview: Chinese investments help reduce conflicts in Africa: diplomat. Retrieved April 2, 2013, . Ndikumana, L., & Boyce, J. (2003). Public Debts and Private Assets: Explaining Capital Flight from SubSaharan African Countries. World Development, 31(1). Ndikumana, L., & Boyce, J. (2011). Africa's Odious Debts: How Foreign Loans and Capital Flight Bled a Continent: Zed Books. OECD. (2008). China 2008: Encouraging Responsible Business Conduct OECD Investment Policy Reviews (Vol. 2): OECD Publishing. Ogen, O. (2008). Contemporary China-Nigeria Economic Relations: Chinese Imperialism or SouthSouth Mutual Partnership? Journal of Current Chinese Affairs-China aktuell, 37(3), 78-102. Ravallion, M. (2009). Are There Lessons for Africa from China’s Success against Poverty? World Development, 37(2), 303-313. Real Aid 2: Making Technical Assistance Work. Action Aid, (2006). Retrieved Mei 22, 2009, <www.actionaid.org.uk/doc_lib/real_aid2.pdf >. Renard, M. (2011). China’s trade and FDI in Africa. Schiere, R., Ndikumana, L. and Walkenhorst, P.(eds.), 25-51. Reuter, P. (2012). Draining Development? Controlling Flows of Illicit Funds from Developing Countries. Washington DC: The World Bank. Rotberg, R. (2008). China into Africa: trade, aid, and influence: Brookings Inst Press. Sachs, J., & Warner, A. (2001). The curse of natural resources. European Economic Review, 45(4–6), 827-838. Saidi, M., & Wolf, C. (2011). Recalibrating development co-operation: How can african countries benefit from emerging partners? Working Paper. Organisation for Economic Co-operation and Development. Retrieved from Sautman, B., & Yan, H. (2007). Friends and interests: China's distinctive links with Africa. African Studies Review, 50(3), 75-114. Sun, H. (2011). Understanding China’s Agricultural Investments in Africa. South African Institute of International Affairs. Turkisch, E. (2011). Sovereign Wealth Funds as Investors in Africa: Opportunities and Barriers. OECD Development Centre, 303, 38. UNCTAD. (2010). World Investment Report 2010: United Nations Press, New York and Geneva. United Nations Development Programme. (2007). Asian Foreign Direct Investment in Africa: Towards a New Era of Cooperation among Developing Countries. New York, Geneva: United Nations. van Dijk, M. P. (2009). The New Presence of China in Africa. Amsterdam: Amsterdam University Press. Whitehead, E., (2012). Africa: Rise of the African Sovereign Wealth Fund. This is Africa: a global perspective. Retrieved April 12, 2013, . Xiao, G. (2004). Round-Tripping Foreign Direct Investment in the People’s Republic of China: Scale, Causes and Implications. Asian Development Bank Institute Discussion Paper(7). Yifu Lin, J. (1987). Household Farm, Cooperative Farm, and Efficiency: Evidence from Rural Decollectivization in China. Economic Growth Center Working Paper, 533. Zhang, Y., Caixin Online, (2012). China-Africa Fund Gets Forex Capital. Retrieved April 5, 2013, .