CBS de Heerdstee
Projectgroep
Projectleider
Thies de Boer, Ilona Geertsema, Eline Joling, Truida Leemhuis, Kees Jan Meinders, Mark Miedema, Tessa Peters, Lisette Piël, Alied Verbree, Karina van der Werf, Ruth Wijting
Dominique Haas
Module 3.3
1
Inhoudsopgave Voorwoord ................................................................................................................................5 Inleiding ....................................................................................................................................6 Hoofdstuk 1 Wat is de 1-zorgroute?.........................................................................................7 1.2. Wat zijn de doelen van de 1-zorgroute? ........................................................................7 1.3 Wat zijn onderwijsbehoeften?........................................................................................8 1.4 Wat zijn de uitgangspunten van de 1-zorgroute? ...........................................................9 1.5 Hoe gaat het werken op drie niveaus met de 1-zorgroute in de praktijk?....................11 1.5.1 Wat houdt handelingsgerichte diagnostiek in?.......................................................11 1.5.2 Stappen op groepsniveau ......................................................................................12 1.5.3 Stappen op schoolniveau.......................................................................................13 1.5.4 Stappen op bovenschools niveau ..........................................................................13 1.6 Hoe gaat de invoering van de 1- zorgroute in zijn werk?..............................................15 1.7 CBS de Heerdstee en de 1-zorgroute ..........................................................................15 Hoofdstuk 2: Welke zorgroute gebruikt CBS de Heerdstee? .................................................16 2.1 Het volgen van de ontwikkeling van de leerlingen........................................................16 2.1.1 Het zorgplan ..............................................................................................................16 2.1.2 De 1-zorgroute op CBS de Heerdstee ...................................................................17 2.1.3 Intern Begeleiders ..................................................................................................17 2.1.4 Remedial Teachers ................................................................................................17 2.2 Verschillende niveaus...................................................................................................18 2.2.1 Zorg voor leerlingen die speciale aandacht nodig hebben.....................................18 2.3 Externe hulp bij de zorg ................................................................................................18 2.4 De 1-zorgroute en CBS de Heerdstee..........................................................................19 2.4.1 Groepsplannen.......................................................................................................19 2.4.2 Intern begeleiders ..................................................................................................19 2.4.3 Remedial teachers .................................................................................................19 2.4.4 Externe hulp bij zorg ..............................................................................................20 Hoofdstuk 3 Wat houdt het daltononderwijs in? Wat is de visie van het daltononderwijs? ....21 3.1 Taakbrieven ..................................................................................................................21 3.1.1 Vrijheid in gebondenheid........................................................................................22 3.1.2 Samenwerking .......................................................................................................23 3.1.3 Zelfstandigheid.......................................................................................................23 3.2 Hoe wordt een school een erkend daltonschool? .....................................................24
2
Hoofdstuk 4 Hoe krijgt daltononderwijs vorm op de CBS de Heerdstee? ..............................25 Hoofdstuk 5 Wat is de functie van een taakbrief en waaraan moet een taakbrief in algemene zin voldoen? ...........................................................................................................................29 5.1 De taak in de kleutergroepen........................................................................................29 5.1.1 Het werktaakbord als controlemodel......................................................................29 5.1.2 Het werktaakbord als planningsmodel ...................................................................30 5.1.3 Het werktaakbord als keuzetaakbord.....................................................................30 5.2 De taakbrief en het taakboekje .....................................................................................31 5.3 De taak in groep 3 en 4 ................................................................................................31 5.3.1 Het taakbord en het taakboekje voor groep 3 ........................................................31 5.3.2 Het taakbord en het taakboekje voor groep 4 ........................................................32 5.3.3 De keuzetaak .........................................................................................................32 5.4 De taak in de bovenbouw .............................................................................................33 5.5 Eisen van een taakbrief ................................................................................................33 Hoofdstuk 6 Hoe werkt CBS de Heerdstee met de taakbrief? ...............................................36 6.1 Werken met de taak brief..............................................................................................36 6.1.1 Hoe komt de taakbrief tot stand? ...........................................................................36 6.1.2 Uitgestelde aandacht .............................................................................................36 6.1.3 Niveauverschillen ...................................................................................................37 6.1.4 De taakbrief is niet af .............................................................................................37 6.2 Hoe werken de verschillende groepen op CBS de Heerdstee met de taakbrief...........38 6.2.1 Groep 1 en 2 ..........................................................................................................38 6.2.2 Groep 3 ..................................................................................................................38 6.2.3 Groep 4. .................................................................................................................40 6.2.4 Groep 5 t/m 8 .........................................................................................................41 6.2.5 Keuzewerk voor de groepen 3 t/m 8. .....................................................................42 Hoofdstuk 7 De nieuwe taakbrief ...........................................................................................43 8.1 Taakbrief groepen 3 en 4..............................................................................................43 8.2 Dagen van de week ......................................................................................................43 8.3 Vakgebieden.................................................................................................................43 8.4 De stippen.....................................................................................................................44 8.5 Groeiwerk .....................................................................................................................44 8.6 Plannen.........................................................................................................................44 8.8 Notitieblaadjes ..............................................................................................................44 8.9 Reflectie........................................................................................................................44 Hoofdstuk 8 Materialen onderzoek.........................................................................................49
3
Literatuurstudie.......................................................................................................................50 Boeken ............................................................................................................................50 Internet ............................................................................................................................50 Bijlagen...................................................................................................................................51 Bijlage 1: Andere vernieuwingsscholen en Dalton..............................................................51 Bijlage 2: materialen overzicht............................................................................................54
4
Voorwoord Wij, 12 studenten van de pabo van de Stenden Hogeschool te Groningen, hebben onderzoek gedaan naar hoe de taakbrief van CBS de Heerdstee nog beter kon worden gemaakt. CBS de Heerdstee is een dalton school. De vraag is bij ons gekomen nadat een visitatiecommissie van de daltonvereniging een aantal verbeterpunten had aangedragen voor de taakbrief. Met veel inzet en plezier hebben wij dit onderzocht en in ons literatuurstuk kunt u lezen hoe wij dit hebben gedaan.
5
Inleiding
In dit literatuurstuk leest u de resultaten van ons onderzoek dat wij de afgelopen tien weken voor CBS de Heerdstee Groningen hebben uitgevoerd. In het eerste hoofdstuk leest u wat de 1-zorgroute is. Wij hebben dit onderzocht omdat CBS de Heerdstee bezig is met het implementeren van de 1-zorgroute. Omdat wij niet op de hoogte waren wat de 1-zorgroute inhield, hebben we uitgezocht wat het is en welke effecten het heeft op de taakbrief. Hoofdstuk 2 gaat in op de zorgroute zoals die nu is op CBS de Heerdstee. In hoofdstuk 3, 4 en 5 gaan we achtereenvolgens in op wat daltononderwijs is, hoe het vorm krijgt op CBS de Heerdstee en wat de vereisten zijn van een taakbrief. Hoofdstuk 6, het laatste hoofdstuk, gaat in op hoe er nu wordt gewerkt met de taakbrief.
6
Hoofdstuk 1 Wat is de 1-zorgroute? Zorg neemt een belangrijke plaats in op de basisschool. De basisschool moet tegenwoordig een plan van aanpak voor de zorg op school hebben. Een belangrijke invulling voor de zorgstructuur op de basisschool is de 1-zorgroute. CBS de Heerdstee is momenteel bezig om over te gaan naar de 1-zorgroute. De zorg op de school komt ook terug in de taakbrieven. De volgende deelvraag wordt in het komende hoofdstuk behandeld: Wat is de 1-zorgroute en hoe kwam deze tot stand? 1.1 Hoe is de 1-zorgroute ontstaan? Sinds de jaren negentig is het onderwijsbeleid steeds meer gericht op het plaatsen van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften in het reguliere basisonderwijs. In 1992 startte daarom Weer Samen Naar School (WSNS). Deze wet heeft als doel leerlingen in het speciaal onderwijs terug te dringen en onderwijs op maat te bieden. Hierbij was een goede zorgstructuur een voorwaarde voor het plaatsen van deze leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Op deze manier kwam de 1-zorgroute voor de basisschool tot stand. 1
1.2. Wat zijn de doelen van de 1-zorgroute? De 1-zorgroute richt zich op het primair onderwijs. Dit omvat basisscholen en scholen voor speciaal basisonderwijs. Hierin staat de groepsleerkracht centraal. De intern begeleider ondersteunt de leerkrachten daarbij en coördineert de zorg die aan leerlingen in school geboden wordt. Daarnaast wordt er in de 1-zorgroute aangegeven hoe de school omgaat met de verschillen tussen de leerlingen. De 1-zorgroute beschrijft op een duidelijke en stapsgewijze manier welke stappen en beslismomenten er worden genomen door de school. De 1-zorgroute omvat echter niet alleen de zorg in de klas, maar bekijkt de zorg vanuit drie niveaus; de zorg aan leerlingen op groepsniveau, schoolniveau en bovenschools niveau. Dit zorgt ervoor dat efficiënt kan worden samengewerkt tussen de niveaus. Deze begrippen worden verder toegelicht in paragraaf 4: ‘Hoe gaat het werken op drie niveaus met de 1zorgroute in de praktijk? ’. De 1-zorgroute is opgezet om de volgende doelen te bereiken: 2 -
Afstemming van onderwijs op de verschillende leerlingen.
-
Het vroegtijdig signaleren van leerlingen die extra aandacht nodig hebben en actief stappen ondernemen als leerlingen een leerachterstand dreigen op te lopen.
1
Bron: Maas, A (2007), leerlingenzorg in de basisschool, leerkracht worden in het basisonderwijs,Esstede. Uitgeverij Heeswijk- Dinther. Bladzijde 9 2
Bron: Maas, A (2007), leerlingenzorg in de basisschool, leerkracht worden in het basisonderwijs,Esstede. Uitgeverij Heeswijk- Dinther. Bladzijde blz 10,11
7
-
Het vergroten van de vaardigheden van leerkrachten om in een groep zorg op maat te bieden aan leerlingen.
-
Het stimuleren van het verbeteren van kwaliteit en zorg in de school.
-
Het transparant maken en verbeteren van de zorgstructuur in de school.
-
Zorgen voor een goede overgang van ‘risicoleerlingen’ van de peuterspeelzaal naar de basisschool en vanaf groep 8 naar het voortgezet onderwijs.
-
Het afstemmen van de bovenschoolse en regionale zorg die aan leerlingen wordt geboden met de zorg van de school.
-
Minder instroom in het speciaal basisonderwijs en het speciaal onderwijs.
1.3 Wat zijn onderwijsbehoeften? In de 1- zorgroute wordt vaak gesproken over onderwijsbehoeften van leerlingen. Het is van belang dat een ieder weet wat dit begrip inhoudt. De 1-zorgroute vat de onderwijsbehoeften in 2 kernzinnen samen: 1. Onderwijsbehoeften zijn doelen die je voor het kind de komende periode nastreeft. De lengte van de komende periode is meestal de tijd tot het volgende leerlingenoverleg. In het handelingsplan staat ook vermeld om welke periode het gaat. Bij het benoemen van de onderwijsbehoeften zeg je dus altijd iets over de doelen die je de komende periode met een kind wil bereiken. Er wordt dus doelgericht gewerkt. Bij het stellen van de doelen maakt de leerkracht gebruik van leerlijnen die de school voor de vakgebieden gebruikt. Het uitgangspunt bij de leerlijnen is dat alle leerlingen de minimum doelen behalen. 2. Onderwijsbehoeften omvat datgene wat dit kind (extra) nodig heeft om deze doelen
te bereiken. Als de doelen voor een kind zijn vastgesteld, dan bepaalt een leerkracht vervolgens wat een leerling nodig heeft om deze doelen te behalen. Dit kan bijvoorbeeld extra instructie zijn, maar er kan ook gebruik worden gemaakt van extra middelen of materialen. Daarnaast zijn er ook doelen die vallen onder gedrag of attitude. Deze doelen kunnen behaald worden door het aanpassen van de leeromgeving of door actief aan de slag te gaan met het verbeteren van het zelfvertrouwen van een leerling. 3
3
Bron: Maas, A (2007), leerlingenzorg in de basisschool, leerkracht worden in het basisonderwijs,Esstede. Uitgeverij Heeswijk- Dinther. Bladzijde 14,15
8
1.4 Wat zijn de uitgangspunten van de 1-zorgroute? Om de doelen van de 1-zorgroute te bereiken zijn er veertien uitgangspunten geformuleerd. Deze uitgangspunten zijn op de praktijk gericht. Zo geven ze houvast om in de praktijk de opgestelde doelen van de 1-zorgroute te bereiken. Het omvat de volgende uitgangspunten: 4 Afstemming op de onderwijsbehoeften van leerlingen; Leerlingen hebben elk hun eigen onderwijsbehoeften. De 1-zorgroute geeft leerkrachten en intern begeleiders stapsgewijs aanwijzingen voor het vaststellen van en omgaan met verschillende onderwijsbehoeften van leerlingen. Preventief en proactief denken en handelen; In plaats van de zorg op de ‘uitvallers’ te richten moet de leerkracht vroegtijdig leerlingen signaleren die extra aandacht nodig hebben. Hierbij moet de leerkracht vooruit denken en het gewone onderwijsaanbod af stemmen op deze leerlingen. Positieve aspecten van de leerlingen, de leerkracht en de ouders benutten; Vaak wordt de zorg gericht op tekorten en belemmerende factoren bij de leerkracht, leerling of ouders. Bij de 1-zorgroute is het juist belangrijk om dat wat goed gaat verder te uitbouwen. Een interactioneel referentiekader; Het is belangrijk om niet alleen te kijken naar het probleem bij het kind. Het is belangrijk om een breed beeld te krijgen. Daarom moet er gekeken worden naar de interactie tussen het kind en de mede leerlingen, de leerkracht en de ouders. Werken met groepsplannen; Bij het omgaan met verschillen tussen onderwijsbehoeften van leerlingen wordt er bij de 1-zorgroute gekozen voor groepsplannen. In een groepsplan geeft een leerkracht doelgericht aan hoe hij de komende periode met de verschillende onderwijsbehoeften van de leerlingen in haar groep omgaat. Hierbij worden dus niet individuele handelingsplannen gemaakt, maar een plan voor een deel van de groep. Vaak wordt de groep opgedeeld in drie niveaus. Dit betreft dan één basisniveau, één plusniveau en één groep leerlingen die onder het basisniveau zitten. Het is namelijk gebleken dat het werken met allemaal verschillende handelingsplannen erg veel tijd kost en praktisch haast onuitvoerbaar is. Bij de 1zorgroute wordt er slechts incidenteel voor een individueel handelingsplan gekozen. Dit handelingsplan is er dan op gericht om de leerling weer te laten aansluiten bij het groepsplan.
4
Bron: Maas, A (2007), leerlingenzorg in de basisschool, leerkracht worden in het basisonderwijs,Esstede. Uitgeverij Heeswijk- Dinther. Bladzijde 10 t/m 13
9
De leerkracht is de beslissende factor; De leerkracht moet zijn competenties vergroten, zodat hij in staat is om het onderwijs af te stemmen op de onderwijsbehoeften van de leerlingen. Interne en externe begeleiding kan de leerkracht helpen om deze competenties te ontwikkelen. De zorg wordt zoveel mogelijk in de klas geboden; De zorg in de school is vaak gericht op zorg buiten de klas, zoals remedial teaching. Leerlingen komen hierdoor in een uitgangspositie en leerkrachten denken niet meer mee over de zorg. In de 1-zorgroute is de leerkracht verantwoordelijk voor de zorg in de klas. Daarom moeten leerlingen zoveel mogelijk in de klas worden begeleid. De intern begeleider als ‘spin in het web’; Bij de uitvoering van de 1-zorgroute speelt de intern begeleider een belangrijke rol. De intern begeleider helpt de leerkrachten met het uitvoeren van de stappen uit de 1-zorgroute. Daarnaast coacht en ondersteunt de intern begeleider de leerkracht door middel van klassenconsultaties. Impulsen voor kwaliteitsverbetering; De 1-zorgroute biedt impulsen voor kwaliteitsverbetering. Hierbij is het belangrijk dat leerkrachten en schoolleiders systematisch op kwaliteit en opbrengsten van het onderwijs en de zorg aan leerlingen reflecteren. Actieve participatie leerlingen; In de zorg aan leerlingen wordt er vaak over de leerling gesproken in plaats van met de leerling. In de 1-zorgroute wordt deze actief betrokken bij stappen die in de zorg aan hem/haar worden gezet. Ouders zijn een belangrijke partner; Bij de stappen die in de 1-zorgroute worden gezet zijn de ouders een belangrijke partner van de leerkracht en de school. Door een goede communicatie en samenwerking kun je van ouders waardevolle informatie krijgen. Zij kennen immers hun kind als geen ander. De werkwijze is systematisch en transparant; De 1-zorgroute beschrijft de werkwijze systematisch, de stappen die cyclisch moeten worden ingezet zijn duidelijk beschreven. Hierbij zijn er beslismomenten; het is voor iedereen duidelijk wie er over wat beslist.
10
Samenwerking in de regio; Met de 1-zorgroute wordt er gestreefd naar een goede en efficiënte samenwerking tussen de school en allen die bovenschools bij de zorg aan leerlingen betrokken zijn. Voorbeelden van bovenschoolse betrokkenen zijn: de school voor speciaal basisonderwijs, het speciaal onderwijs en jeugdzorg. Aandacht voor de instroom en uitstroom van risico leerlingen; In de 1-zorgroute wordt er veel aandacht besteed aan de instroom van kleuters vanuit de peuterspeelzaal en daarnaast aan de uitstroom van leerlingen naar de middelbare school. De stappen die bij deze belangrijke ‘overgangsmomenten’ horen, maken deel uit van de 1-zorgroute. Hierbij is sprake van een doorgaande lijn met doorgaande zorg. Hierbij wordt specifieke informatie over de onderwijsbehoeften van leerlingen overgedragen. 1.5 Hoe gaat het werken op drie niveaus met de 1-zorgroute in de praktijk? Zoals in de inleidende paragrafen al is genoemd werkt de 1-zorgroute met drie niveaus van zorg. Dit is de zorg aan leerlingen op groepsniveau, schoolniveau en bovenschools niveau. Voor elk niveau van zorg zijn er stappen opgesteld zodat er efficiënt kan worden samengewerkt tussen de niveaus. Voor het groepsniveau staat het handelingsgericht werken centraal. Op schoolniveau worden groepsbesprekingen en leerlingbesprekingen ingepland. Elk cyclus handelingsgericht werken wordt afgesloten met een groepsbespreking. Doordat de leeropbrengsten goed in kaart worden gebracht, kunnen op schoolniveau initiatieven worden ingezet om de kwaliteitzorg te verbeteren of om de competenties van leerkrachten te verbeteren. In deze paragraaf wordt eerst kort toegelicht wat handelingsgerichte diagnostiek inhoudt. Dit wordt toegelicht omdat dit begrip in de volgende paragrafen steeds wordt genoemd. Daarnaast worden de stappen binnen de 1-zorgroute op drie niveaus van de school verder toegelicht.5 1.5.1 Wat houdt handelingsgerichte diagnostiek in? Handelingsgerichte diagnostiek is gericht op het beantwoorden van de vragen: ‘Wat kan dit kind?’ en ‘Wat heeft dit kind nodig?’. Er wordt daarbij niet alleen naar het kind gekeken, maar ook naar factoren in de directe omgeving die van invloed kunnen zijn op het functioneren en welbevinden van het kind. Naast eventuele beperkingen en stoornissen worden ook positieve en protectieve factoren in beeld gebracht. Bij de handelingsgerichte diagnostiek wordt nauw samengewerkt met de ouders en de school. In het onderstaande schema wordt deze manier van werken schematisch uitgewerkt.
5
Bron: http://www.cedgroep.nl/basisonderwijs/zorg/zorgstructuur/1-zorgroute.aspx
11
1.5.2 Stappen op groepsniveau Op groepsniveau wordt minstens drie keer per schooljaar cyclisch handelingsgericht gewerkt. Hierbij neemt het werken met groepsplannen een belangrijke plaats in. In elke cyclus handelingsgericht werken worden telkens zes stappen uitgevoerd: 1. Verzamelen leerlingen gegevens in groepsoverzicht en evalueren vorig groepsplan. 2. Signaleren van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften of van leerlingen die extra aandacht nodig hebben. 3. Benoemen onderwijsbehoeften van de leerlingen. Als er nog onvoldoende informatie over de onderwijsbehoeften van leerlingen is, dan wordt er verder handelingsgericht onderzoek verricht. 4. Clusteren van leerlingen met vergelijkbare onderwijsbehoefte.
Welke leerlingen hebben dezelfde onderwijsbehoefte? De leerlingen worden geclusterd zodat ze van en met elkaar kunnen leren. 5. Opstellen van een groepsplan. Op basis van de onderwijsbehoeften van de leerlingen ontwerpt de leerkracht een onderwijsaanbod voor alle leerlingen in de groep. Dit plan bevat doelgerichte activiteiten voor de groep, subgroepen of individuele leerlingen. In het groepsplan staat hoe er in de groep met verschillende onderwijsbehoeften de komende periode omgegaan wordt. Zo kan er een groepsplan zijn voor rekenen. In dit plan zijn de leerlingen van een klas ingedeeld in drie niveaugroepen. Het ene deel van de groep kan aan het werk zonder instructie. De andere twee niveaugroepen krijgen instructie van de leerkracht. Tot slot krijgt de laatste niveaugroep verlengde instructie. 6. Uitvoeren van het groepsplan. De leerkracht gebruikt het groepsplan bij het maken van een dag-of weekplanning. Op basis van waarneming en reflectie kan het groepsplan tussentijds worden bijgesteld. Elke cyclus wordt afgesloten met een groepsbespreking waarin de leerkracht en de intern begeleider het onderwijs van de afgelopen periode evalueren. Hierbij worden
12
aandachtspunten besproken, en wordt er een planning gemaakt van het onderwijsaanbod voor een volgende periode. 6 1.5.3 Stappen op schoolniveau De groepsbespreking en leerlingbespreking zijn in de 1-zorgroute belangrijke momenten in de zorg aan leerlingen. De intern begeleider leidt deze besprekingen. Groepsbespreking: Voorafgaand aan een groepsbespreking vult de leerkracht het groepsoverzicht in en signaleert leerlingen die de komende periode extra aandacht nodig hebben. Ook benoemt de leerkracht de onderwijsbehoeften van de leerlingen en maakt een nieuw groepsplan. Tijdens de groepsbespreking komen de volgende punten aan de orde: inventariseren vragen/bespreekpunten, evaluatie vorig groepsplan, aandachtspunten hele groep, extra aandacht wat zijn onderwijsbehoeften, clusteren, belangrijkste aandachtspunten nieuwe groepsplan, heeft de leerkracht begeleiding nodig van de intern begeleider? Aan het einde van de groepsbespreking wordt er besproken welke leerlingen worden aangemeld voor de ‘leerlingbespreking’. De leerlingbespreking wordt in de volgende alinea toegelicht. Leerlingbespreking: Tijdens de groepsbespreking is het niet altijd mogelijk om inzicht te krijgen in de specifieke onderwijsbehoeften van een kind. Daarom wordt een leerling vanuit de groepsbespreking aangemeld voor de leerlingbespreking. Voorafgaand aan de leerlingbespreking vindt er altijd een gesprek met ouders plaats. Hierin wordt toestemming gevraagd voor het bespreken van hun kind in de leerlingbespreking. Tevens wordt de reden van aanmelding en functioneren van het kind thuis besproken. De leerlingbespreking kent de volgende agendapunten: afbakenen en analyseren van hulp- begeleidingsvraag leerkracht. Wat is er al gedaan? Wat zijn de onderwijsbehoeften van de leerling en hoe is hieraan tegemoet gekomen in het groepsplan? Wat zijn de begeleidingsbehoeften van de leerkracht en hoe kan hier aan worden tegemoet gekomen? Welke externe stappen worden er gezet? Hoe informeren we de ouders? Wanneer er externe stappen worden genomen, dan betekent dit dat er stappen op bovenschoolsniveau worden gezet. Deze stappen worden in de volgende alinea toegelicht. 7 1.5.4 Stappen op bovenschools niveau De leerlingbespreking is de schakel tussen externe begeleiding en zorg. Wanneer er tijdens de leerlingbespreking blijkt dat er externe stappen moeten worden gezet dan zijn dit stappen op bovenschoolsniveau. Het kunnen de volgende redenen zijn om externe stappen te ondernemen:
6
Bron: Maas, A (2007), leerlingenzorg in de basisschool, leerkracht worden in het basisonderwijs,Esstede. Uitgeverij Heeswijk- Dinther. Bladzijde blz 18 t/m 22 7 Bron: Maas, A (2007), leerlingenzorg in de basisschool, leerkracht worden in het basisonderwijs,Esstede. Uitgeverij Heeswijk- Dinther. Bladzijde 18 t/m 22
13
1. Tijdens leerlingenbesprekingen blijven de onderwijsbehoeften onduidelijk. Er wordt
daarom besloten om een extern handelingsgerichte diagnostiek in te zetten. Dit wordt gevraagd bij het platform voor Weer Samen Naar School ov bij een schoolbegeleidingsdienst. 2. De onderwijsbehoeften van de leerling zijn duidelijk, maar de intern begeleider is niet in staat de leerkracht hierin te begeleiden. Er kan dan besloten worden om externe handelingsgerichte begeleiding aan te vragen. 3. Medische/ernstige psychosociale problematiek bij de leerling. De ouders worden geadviseerd om externe diagnostiek, zorg of ondersteuning te vragen bij een zorginstelling. Dit kan bijvoorbeeld als een kind een kind ernstige gedragsafwijkingen laat zien tijdens interactie met andere leerlingen en naar leerkrachten. Mogelijk is er dan meer aan de hand met een leerling. Het is dan belangrijk dat er wordt uitgezocht wat er mogelijk met het kind aan de hand is. 4. Na herhaalde inspanningen, blijkt de school toch onvoldoende in staat te zijn om tegemoet te komen aan onderwijsbehoeften (handelingsverlegen). De school kan besluiten de leerling te verwijzen naar een andere basisschool of naar een school voor speciaal basisonderwijs of speciaal onderwijs. Op basis van de besluiten in de leerlingbespreking kunnen er externe stappen worden gezet. De leerling kan worden verwezen naar een externe zorginstelling of naar een andere school. De volgende externe stappen kunnen worden gezet: A. Ouders melden kind aan bij een externe instelling (bijvoorbeeld jeugdzorg,
gezondheidszorg of een bureau voor maatschappelijk werk). Dit gebeurt op advies van de school. Dit kan naar aanleiding van een hulpvraag van het kind of vanuit een opvoedingsvraag van de ouders. B. Volgens de school een verwijzing naar ander onderwijs. De school verwijst de leerling
naar het speciaal basisonderwijs of het speciaal onderwijs. Een school voor speciaal basisonderwijs wordt ook wel een Regionaal Expertise Centrum genoemd (REC). Voor een verwijzing naar het speciaal basisonderwijs moet de leerling worden aangemeld bij de Permanente Leerlingen Commissie (PLC). Voor een verwijzing naar het speciaal basisonderwijs wordt een leerling aangemeld bij de Commissie van Indicatiestelling van een REC. Deze commissies kijken of een leerling in aanmerking komt voor speciaal basisonderwijs of speciaal onderwijs. Bij deze verwijzing stelt de school een onderwijskundig rapport op. Hierin staat specifieke informatie over de onderwijsbehoeften van de leerling, en wat er al gedaan is en met welk resultaat (groepsplan, handelingsplan). Bij het zetten van de genoemde stappen is een goede samenwerking van belang. De ouders zijn nauw betrokken bij alle stappen. Voor de school moet het duidelijk zijn waar men met welke vragen terecht kan. De school werkt bij de zorg aan leerlingen samen met instellingen in de buurt en in de regio. De samenwerking van de school met de instellingen in de buurt en regio wordt ook wel het zorgnetwerk genoemd.8
8
Bron: Maas, A (2007), leerlingenzorg in de basisschool, leerkracht worden in het basisonderwijs,Esstede. Uitgeverij Heeswijk- Dinther. Bladzijde 18 t/m 22
14
1.6 Hoe gaat de invoering van de 1- zorgroute in zijn werk? De invoering van de 1-zorgroute is arbeidsintensief en duurt vaak meerdere jaren. Vaak kiezen scholen ervoor om de 1-zorgroute in fasen in te voeren. Ze beginnen dan bij één vakgebied, bijvoorbeeld rekenen, en bouwen dit steeds verder uit. Bij de keuze om de 1zorgroute in te voeren is het van belang dat de 1-zorgroute past bij de visie van de school op leerlingenzorg. De schoolleiding geeft leiding aan het proces tijdens de invoering van de 1zorgroute. Daarnaast stimuleert de schoolleiding de leerkrachten en bewaakt de voortgang. Bij de invoering wordt veel aandacht gegeven aan het vergroten van competenties bij de leerkrachten. Hierbij biedt de intern begeleider coaching. De invoering van de 1-zorgroute kan een impuls betekenen om kwaliteit te verbeteren en om de competenties van leerkrachten te vergroten. 9 1.7 CBS de Heerdstee en de 1-zorgroute Het is nu duidelijk wat de 1-zorgroute inhoudt. CBS de Heerstee heeft aangegeven dat ze bezig zijn om over te gaan naar de 1-zorgroute. In het volgende hoofdstuk kunt u lezen hoe CBS de Heerdstee momenteel omgaat met zorg op school.
9
Bron: Maas, A (2007), leerlingenzorg in de basisschool, leerkracht worden in het basisonderwijs,Esstede. Uitgeverij Heeswijk- Dinther. Bladzijde 18 t/m 22
15
Hoofdstuk 2: Welke zorgroute gebruikt CBS de Heerdstee? Volgens de casus is het de bedoeling dat wij taakbrieven gericht op differentiatie ontwerpen voor CBS de Heerdstee. Omdat zoals eerder gezegd zorg nu in de taakbrief verwerkt zit, worden de komende twee deelvragen in het komende hoofdstuk behandeld: -
Welke zorgroute gebruikt de school? Hoe zie je de zorg terug in de klas?
Om de nieuwe taakbrief zo goed mogelijk te laten aansluiten op het bestaande zorgsysteem van de school, willen wij weten welke zorgroute er wordt gehanteerd. Voor het beantwoorden van deze vraag hebben wij een gesprek met de intern begeleider gehad en hebben wij de schoolgids gelezen. Veel informatie stond zo duidelijk in de schoolgids dat we deze letterlijk hebben overgenomen. Andere onderwerpen waren vrij uitgebreid besproken en daarvan hebben wij het belangrijkste samengevat. 2.1 Het volgen van de ontwikkeling van de leerlingen CBS de Heerdstee volgt de ontwikkeling van de leerlingen door te observeren, signaleren en diagnosticeren. Het observeren doen ze aan de hand van pedagogische en didactische kennis. Het signaleren en diagnosticeren doen ze aan de hand van testen en toetsen. Ze vinden het hierbij heel belangrijk dat de toetsen een hulpmiddel zijn en geen doel op zich. De school gebruikt methodegebonden toetsen en daarnaast nemen ze twee keer per jaar Cito-toetsen af voor de verschillende vakgebieden. Ze volgen de toetskalender, waarop zowel de Cito-toetsen als de methodegebonden toetsen vermeld staan. Dit schooljaar gaat de school gebruik maken van een signaleringslijst met betrekking tot hoogbegaafdheid. Deze lijst zal twee keer per jaar ingevuld worden. Verder gebruikt de school een leerlingvolgsysteem. Aan de hand van de uitslag van deze toetsen wordt het verdere zorgplan opgesteld. Hierover kunt u lezen in de volgende paragraaf. 2.1.1 Het zorgplan Aan het eind van een jaar wordt er een groepsplan gemaakt voor de klas, zodat de leerkracht het jaar erop vanuit dat punt verder kan werken. De groepsplannen worden aan het begin van het jaar besproken en uit deze groepsplannen ontstaan vervolgens handelingsplannen. In het groepsplan staan de gegevens van alle leerlingen, de leerlingen worden onderverdeeld in A-E leerlingen. Deze verdeling is gebaseerd op de verschillende leerlingniveaus die het CITO hanteert. De niveaus worden uitgedrukt in de letters A tot en met E. Hieronder wordt duidelijk welk niveau er bij de leerlingen past. niveau A B C D E
% 25% 25% 25% 15% 10%
Betekenis de 25% hoogst scorende leerlingen de 25% leerlingen net boven het gemiddelde de 25% leerlingen net onder het gemiddelde de 15% leerlingen ruim onder het gemiddelde de 10% laagst scorende leerlingen10
10
Portaal, Harry Raus (red), hoofdstuk 22, bladzijde 423, tweede druk
16
Het groepsplan is met name gericht op de zorgleerlingen die zowel boven als onder het gemiddelde zitten. Als deze leerlingen bekend zijn, wordt er naar aanleiding daarvan handelingsplannen gemaakt. Zo worden er handelingsplannen geschreven voor de leerlingen met zowel D en E als de A scores en wordt er uitgezocht welke leerlingen voor remedial teaching (RT) in aanmerking komen. Hierover leest u meer in 2.1.4. Het schooljaar is onderverdeeld in vier interventieperiodes. In elke periode worden de handelingsplannen besproken. Na evaluaties over de behaalde toetsresultaten en observaties over die periode worden er nieuwe handelingsplannen geschreven. Ook wordt er getoetst en vervolgens naar die resultaten gekeken. Aan de hand daarvan worden handelingsplannen opgesteld. Aan het eind van het jaar worden weer nieuwe groepsplannen gemaakt.11 2.1.2 De 1-zorgroute op CBS de Heerdstee CBS de Heerdstee is bezig om over te gaan op de 1-zorgroute. Hoofdstuk 1 is gewijd aan de 1-zorgroute. 2.1.3 Intern Begeleiders De taken van de intern begeleider zijn onder te brengen in drie gebieden: coördinerende taken, begeleidende taken en innoverende taken. Onder coördinerende taken wordt onder andere verstaan: het maken van een toetskalender, het opstellen van procedures en richtlijnen en het voorbereiden en voorzitten van leerlingbesprekingen. Onder begeleidende taken vallen taken als het coachen van leerkrachten, het informeren van leerkrachten en directie en collegiale consultatie, advies geven aan collega’s met betrekking tot zorgleerlingen wanneer daar behoefte aan is. Met de laatste innoverende taken wordt bedoeld dat zorg geëvalueerd wordt, de leerkrachten worden gemotiveerd in het analyseren van zorgverbreding.12 Een uitgebreider overzicht kunt u vinden in de bijlage. In de schoolgids staat het volgende vermeld over de IB-ers op CBS de Heerdstee13:
2.1.4 Remedial Teachers Een remedial teacher verleent hulp aan leerlingen met leerproblemen of gedragsstoornissen.14 Remedial teaching wordt op CBS de Heerdstee door de leerkrachten zelf gedaan. De handelingsplannen worden ook door de leerkrachten zelf geschreven. Op woensdag middag (half 12 tot 12) krijgen de leerlingen uit de onderbouw remedial teaching van de eigen leerkracht. Om half 1 gaan de leerlingen die in aanmerking komen voor RT naar de onderbouw leerkrachten. Deze leerkrachten geven RT aan die leerlingen. De handelingsplannen voor de bovenbouw zijn geschreven door de leerkrachten van de bovenbouw.
2.2 Verschillende niveaus Op CBS de Heerdstee wordt al veel aandacht besteed aan de verschillende niveaus binnen de school. Zo wordt er gewerkt met een stippensysteem, waarbij er 3 niveaus worden gehanteerd. Een verdere uitleg vindt u in hoofdstuk 6.1.3 Ook is er op de school een plusklas aanwezig, voor hoogbegaafde leerlingen. 2.2.1 Zorg voor leerlingen die speciale aandacht nodig hebben 11
Rooster llnbesprekingen/interventieperiodes 2010‐2011 – Janny, Barbara, CBS de Heerdstee Taken van de IB‐ers, augustus 2008 – Janny, Inge, Barbara, CBS de Heerdstee 13 Schoolgids 2010‐2011 CBS de Heerstee 14 http://nl.wikipedia.org/wiki/Remedial_teacher 12
17
2.3 Externe hulp bij de zorg
18
2.4 De 1-zorgroute en CBS de Heerdstee Basisschool de Heerdstee is momenteel bezig met het overschakelen naar de 1-zorgroute. Sommige werkvormen van de school sluiten al wel aan op de 1-zorgroute en andere nog niet. In de volgende paragraven wordt toegelicht welke onderdelen van de 1-zorgroute al worden beheerst en welke punten er nog moeten worden doorgevoerd. 2.4.1 Groepsplannen CBS de Heerdstee werkt momenteel nog niet met groepsplannen volgens de 1-zorgroute. Volgens de 1-zorgroute moet de school werken met groepsplannen voor vier periodes per jaar per vakgebied. Zo hoeft de leerkracht niet allemaal tijdrovende individuele handelingsplannen te maken. Op CBS de Heerdstee wordt drie keer per jaar een groepsplan gemaakt voor de klas, zodat de leerkracht het jaar erop vanuit dat punt verder kan werken. Hierbij wordt vooral gekeken naar de groep in het geheel. De groepsplannen worden aan het begin van het jaar besproken en uit deze groepsplannen ontstaan vervolgens handelingsplannen. En bij de 1-zorgroute wordt voor elk vakgebied een apart groepsplan gemaakt. Het streven van de school is om geen individuele handelingsplannen te maken maar alleen te werken met groepsplannen per vakgebied. 2.4.2 Intern begeleiders Bij de uitvoering van de 1-zorgroute speelt de intern begeleider een belangrijke rol. De intern begeleider helpt de leerkrachten met het uitvoeren van de stappen uit de 1-zorgroute (zie paragraaf 1.4) Daarnaast coacht en ondersteunt de intern begeleider de leerkracht door middel van klassenbesprekingen. De intern begeleider op CBS de Heerdstee heeft al een coachende rol. Deze rol zal groter worden bij de invoering van de 1-zorgroute. De zorg zal meer verschuiven naar de leerkracht. De intern begeleider is overal bij betrokken en houdt het overzicht. 2.4.3 Remedial teachers De zorg in de school is vaak gericht op zorg buiten de klas, zoals remedial teaching. Leerlingen komen hierdoor in een uitgangspositie en leerkrachten denken niet meer mee over de zorg. In de 1-zorgroute is de leerkracht verantwoordelijk voor de zorg in de klas. Daarom moeten leerlingen zoveel mogelijk in de klas worden begeleid. De remedial teaching op CBS de Heerdstee wordt door de leerkrachten zelf gedaan. De leerlingen gaan na schooltijd naar de leerkrachten van de onderbouw voor remedial teaching. Als de school wil gaan werken volgens de 1-zorgroute, zal de RT in de klas moeten plaatsvinden onder schooltijd.
19
2.4.4 Externe hulp bij zorg Op het gebied van externe hulp doet CBS de Heerdstee alles al volgens de 1-zorgroute. De externe hulp wordt aangevraagd vanuit de leerlingbesprekingen. De school is aangesloten bij een goed zorgnetwerk. Bij dit proces zijn de ouders nauw betrokken. Voor de stappen naar externe hulp verwijzen we u naar paragraaf 1.4.4. Op CBS de Heerdstee wordt zorgvuldig met zorgleerlingen omgegaan. Dit komt tot uiting in het stippensysteem waarin elk kind op een zo goed mogelijk aangepast niveau kan werken. Naast dit systeem wordt er aandacht besteed aan de zorgleerlingen door middel van de remedial teaching. De leerlingen die daarvoor in aanmerking komen, krijgen RT op woensdagmiddag van de onderbouwleerkrachten. Dit komt alleen tot stand door de handelingsplannen en de groepsplannen die nauwkeurig worden bijgehouden en geëvalueerd. Hierin speelt de intern begeleider een grote rol. In het volgende hoofdstuk kunt u lezen wat het Daltononderwijs inhoudt, aangezien CBS de Heerdstee ook een daltonschool is. Hierin wordt duidelijk gemaakt hoe dit daltononderwijs wordt vormgegeven op de CBS de Heerdstee.
20
Hoofdstuk 3 Wat houdt het daltononderwijs in? Wat is de visie van het daltononderwijs? CBS de Heerdstee is naast een christelijke school, ook een gecertificeerd daltonschool. Omdat CBS de Heerdstee gebruik maakt van taakbrieven, wat een vereiste is van een daltonschool, is het voor het onderzoek ook van belang dat er informatie is over wat het daltononderwijs precies inhoudt. Dit wordt onderzocht zodat wij de taakbrieven zo goed mogelijk kunnen laten aansluiten op het daltononderwijs. De taakbrieven worden in een verder hoofdstuk nader uitgelegd. In het komende stuk worden de volgende drie vragen behandeld: -
Wat houdt het daltononderwijs in? Wat is de visie van het daltononderwijs? Aan welke eisen moet een school voldoen om zich een daltonschool te mogen noemen?
Eerst is er een korte omschrijving van daltononderwijs.Daarna gaan we bekijken waaraan een school moet voldoen om zich een daltonschool te mogen noemen.
3.1 Taakbrieven Om er achter te komen wat daltononderwijs precies inhoudt, kijken we eerst naar de definitie die omschreven staat in de van Dale (2005). Daltononderwijs betekent het volgende: “(het) individuele onderwijsmethode waarin de leerstof is verdeeld in periodieke taken en de leerling een zekere vrijheid geniet in het voltooien daarvan”.15 Het onderwijs is dus verdeeld in taken. Dit kan een dagtaak zijn waarop staat wat er die dag gedaan moet worden, maar het kan ook een taak zijn waar het werk voor een week op staat (weektaak). Bij dalton krijgen de leerlingen de vrijheid zelf een groot deel van dit werk in te plannen. Wat het doel is van werken met taakbrieven en hoe het werken met taakbrieven vorm krijgt op CBS de Heerdstee kunt u lezen in hoofdstuk 6. Daltononderwijs is ontwikkeld door Helen Parkhurst. Zij was een Amerikaanse pedagoge. De eerste daltonschool begon in 1919. De resultaten waren zo goed dat een andere school de hulp van Helen Parkhurst inriep om haar ideeën ook daar toe te passen. Het dalton principe is een combinatie van andere vernieuwingsscholen samen met eigen ideeën. Een overzicht van deze vernieuwingsscholen kunt u vinden in de bijlage. Hieronder staan de kernbegrippen van dalton onderwijs beschreven.
15
van Dale (2005), pag 719
21
De visie van daltononderwijs wordt uitgedrukt in de volgende drie kernbegrippen: - Vrijheid in gebondenheid (3.1.1) - Samenwerking ( 3.1.2) - Zelfstandigheid (3.1.3)16
17
Achtereenvolgens worden de drie kernbegrippen uitgelegd in de komende paragraven. 3.1.1 Vrijheid in gebondenheid Dit betekent dat leerlingen vrijheid krijgen om hun eigen tijd en werk in te delen. Maar leerlingen zijn nog niet in staat dat helemaal zelf te doen, en daar komt de gebondenheid bij kijken. Helen Parkhurst zei er het volgende over:
De gebondenheid zie je terug in de taakbrieven en in de eisen die aan het werk worden gesteld. Een dalton school is geen vrije school waar de leerlingen zelf kunnen bepalen of en wanneer ze leren, maar wel tot op een zekere hoogte hoe en wanneer ze leren. De vrijheid die de leerlingen krijgen wordt groter met de jaren.
16 17
http://www.dalton.nl/html/student/page_1.php http://www.dalton.nl/html/student/page_1.php
22
3.1.2 Samenwerking Samenwerken is niet iets wat leerlingen (of volwassenen) van zichzelf kunnen. Het is een vaardigheid die ontwikkeld moet worden. Waarom binnen het daltononderwijs deze vaardigheid speciale aandacht krijgt én hoe, komt naar voren in het volgende stuk van de site van de dalton vereniging: 18
3.1.3 Zelfstandigheid Door te werken met taakbrieven kunnen de leerlingen zelfstandig werken en hun eigen tijd indelen. Het daltononderwijs stimuleert zelfstandigheid om te zorgen dat leerlingen zelfstandig leren denken en handelen. Ook dit is nodig om je te redden in de samenleving, zoals ook eerder werd genoemd bij samenwerking. Ook de rol van de leerkracht verandert door deze benadering. De leerkracht is niet degene die de stof aan de leerling aanbiedt en de leerling een spons. De leerkracht is iemand die steeds moet kijken hoe hij stof kan aanbieden, zodat zijn leerling kan leren op een zelfstandige manier. Een leraar is dus minder een kennisbron voor de leerling, en meer een coach.19
18
http://www.dalton.nl/html/student/page_1_3.php
19
Röhner R & Wenke, H. (2004) Dalton‐onderwijs, een blijvende inspiratie. Nieuwegein: Arko Uitgeverij BV.
23
3.2 Hoe wordt een school een erkend daltonschool? Er bestaat geen lijst met eisen en voorwaarden waar een school aan moet voldoen om een daltonschool te worden. Een school moet kiezen om volgens het dalton principe te werken. Hierbij kan een school niet selectief zijn: een taakbrief is leuk, maar samenwerken doen we niet. Die invulling wijkt te veel af van het echte daltononderwijs. Dat betekent niet dat de ene daltonschool uiteindelijk niet verschilt van de ander. Sommige daltonscholen voeren het principe zelfstandigheid zo uit dat leerlingen op beperkte tijden vragen mogen stellen, andere scholen werken niet met uitgestelde aandacht. Als een school de keuze voor dalton maakt, wordt een traject ingezet. Dit traject wordt volledig omschreven in de brochure: ‘daltonschool worden en blijven20’. Hieronder staat een korte samenvatting van het worden en het blijven van een daltonschool. Als een school ervoor kiest om een daltonschool te worden, wordt er contact opgenomen met de dalton vereniging. Alleen zij mogen een school toestemming geven zich een dalton school te gaan noemen. Het kan dus niet zo zijn dat een school het predicaat ‘dalton’ voert zonder eerst getoetst en gecertificeerd te zijn. Om het certificaat te krijgen gaat de school een traject in. In dit traject wordt een school aspirant lid van de dalton vereniging. Hierdoor mogen zij gebruik maken van de expertise en netwerken van de vereniging en scholen in de buurt. Er wordt een plan (DaltonOntwikkelPlan) opgesteld om de school binnen een aantal jaren volledig lid te kunnen laten worden. Hierin worden doelen gesteld die betrekking hebben op de vormgeving van het onderwijs, maar ook scholing van de leerkrachten. Als dit plan is uitgevoerd, kan de school vragen om getoetst te worden door een visitatie commissie. Deze commissie bepaalt of een school ‘voldoende dalton’ is. Als een school eenmaal een licentie heeft, moet de school zich blijven ontwikkelen. Iedere vijf jaar krijgt de school opnieuw een visitatie commissie op bezoek die kijkt wat er is gedaan met de vorige aanbeveling.
20
http://www.dalton.nl/html/student/page_1_3.php
24
Hoofdstuk 4 Hoe krijgt daltononderwijs vorm op de CBS de Heerdstee? Het doel van ons project is het maken van een nieuwe taakbrief voor CBS de Heerdstee. De taakbrief moet uiteraard aansluiten bij de manier waarop CBS de Heerdstee vorm en invulling geeft aan daltonderwijs. Dit hoofdstuk is voortgekomen uit de volgende vraag: -
Hoe wordt daltononderwijs vormgegeven op CBS de Heerdstee?
Om deze vraag te beantwoorden hebben we allereerst in de schoolgids gekeken om te zien hoe het daltononderwijs in theorie wordt vormgegeven. Vervolgens hebben we naar de praktijk gekeken. Dit komt terug in hoofdstuk 6.
25
Hoofdstuk 5 Wat is de functie van een taakbrief en waaraan moet een taakbrief in algemene zin voldoen? De volgende twee vragen worden beantwoord in dit hoofdstuk: -
Wat is de functie van een taakbrief en waaraan moet een taakbrief in algemene zin voldoen? Op welke verschillende manieren kun je een taakbrief vormgeven?
In dit hoofdstuk kunt u lezen wat de functie van een taakbrief is en waaraan een taakbrief moet voldoen. Dit wordt per bouw uitgelegd, omdat er per bouw verschillend wordt gewerkt aan de taak. Wij hebben dit onderzocht, omdat we voor het ontwerpen van een taakbrief voor CBS de Heerdstee wilden weten wat de functie van een taakbrief is. Zo konden we de uitkomsten van het onderzoek gebruiken bij het maken van een goed eindproduct die aansluit bij de wensen van het team van CBS de Heerdstee. Wat is een taakbrief? Een taakbrief is een papier waarop de verschillende vakken staan die tijdens de week aan bod komen. Tevens staan ook alle dagen van de week erop. De leerlingen kunnen hierop vastleggen op welke dagen ze wat gaan doen. Bij de jongere leerlingen is dit vaak een dagtaak en bij oudere leerlingen gaat het vaak om een weektaak. Elke keer als de leerling een onderdeel van zijn taakbrief af heeft, kan hij het afstrepen/afkleuren op de taakbrief. Het inkleuren van het gedane onderdeel gebeurt meestal in de kleur van de dag. Bij dalton heeft elke dag zijn eigen kleur. Dat zijn de volgende kleuren: maandag: rood, dinsdag: geel, woensdag: blauw, donderdag: groen en vrijdag: oranje. Als dit op de goede manier wordt ingekleurd kan de leerkracht precies zien op welke dag iets is gedaan. 5.1 De taak in de kleutergroepen In de kleutergroepen wordt er in plaats van een taakbrief vaak gewerkt met een werktaakbord. Dit is een overzichtelijk bord dat in de klas wordt opgehangen. Hierop staan de namen van de leerlingen, de dagen met de juiste kleur en de symbolen voor de hoeken en de activiteiten waaruit de leerlingen kunnen kiezen. De leerkracht bepaalt vooraf welke activiteiten er die week op het bord komen te hangen. Het werktaakbord heeft verschillende gebruiksmogelijkheden in de kleutergroepen. Hieronder worden 3 modellen genoemd en kort beschreven: - Het werktaakbord als controlemodel (5.1.1) - Het werktaakbord als planningsmodel (5.1.2) - Het werktaakbord als keuzetaakbord (5.1.3) 5.1.1 Het werktaakbord als controlemodel De leerlingen mogen kiezen uit verschillende activiteiten van het bord. De leerkracht houdt dit bij in een volgmap. Het nadeel hiervan is dat het kiezen van de activiteiten tijdrovend kan zijn. Als alle leerlingen gekozen hebben gaan ze zelfstandig aan het werk. De leerlingen mogen na afronding van de opdracht zelf hun taak aftekenen op het bord. Dit geeft de leerling een extra gevoel van verantwoordelijkheid. Het aftekenen kan natuurlijk op verschillende manieren zoals met een krijtje, met een spijkerbord en kralen, met magneetjes of bijvoorbeeld door het ophangen van een kraal aan een pennetje. De jongste leerlingen
26
raken zo al vertrouwd met een proces dat hun hele schooltijd van ze verwacht wordt: wie een taak heeft afgerond, tekent die zelf af.21 Het nadeel van dit model is dat de keuzes van de activiteiten waaruit de leerlingen kunnen kiezen niet gevisualiseerd wordt voor de leerlingen, bijvoorbeeld op een planbord, en niet kunnen aflezen wat de stand van zaken is.22 5.1.2 Het werktaakbord als planningsmodel De leerkracht heeft de kleur van de dag op bijvoorbeeld kaartjes, kralen of magneten. De leerling krijgt het kaartje en mag het plaatsen bij zijn naam en bij een activiteit. De andere leerlingen krijgen zo een overzicht welke activiteiten al vol zijn en welke mogelijkheden nog vrij zijn om te kiezen. De leerlingen hebben bij dit model geen gelegenheid om de taak af te tekenen en wederom kost hierbij het kiezen van de activiteiten veel tijd. Op CBS de Heerdstee wordt gewerkt met dit model. Ze werken niet met kaartjes met de kleur van de dag, maar met kaartjes met pictogrammen van de hoeken waaruit de leerlingen die week kunnen kiezen om in te gaan werken. Ze hangen die bij hun naam en de dag van de week. 5.1.3 Het werktaakbord als keuzetaakbord Dit bord wordt gebruikt als keuzetaakbord. Als een leerling klaar is met zijn werktaak, mag de leerling een keuze maken uit een activiteit van het bord. Heeft de leerling de keuzetaak af, dan kan dit weer worden afgetekend op de verschillende manieren. Hierdoor kunnen zij de keuzetaak de volgende dag niet weer kiezen. Het keuzetaakbord werkt als een groepsmatrix en geeft voor iedereen een duidelijk overzicht. De leerkracht kijkt na een week wat er gedaan is en houdt dit bij in een volgmap. Al dit soort taakmiddelen geven structuur, je kunt het duidelijk organiseren en het wordt in een gemakkelijk overzichtelijk schema weergeven. De afbeelding hieronder geeft deze punten schematisch weer en geeft ook weer wat hierbij de effecten zijn bij de leerlingen.23
24
21
Wenke, H. & Röhner, R. (2003). Leve de school. Daltononderwijs in de praktijk.(blz. 50). Nieuwegein: Arko uitgeverij BV. 22 Wenke, H. & Röhner, R. (2003). Leve de school. Daltononderwijs in de praktijk.(blz. 49, 50). Nieuwegein: Arko uitgeverij BV. 23 Wenke, H. & Röhner, R. (2003). Leve de school. Daltononderwijs in de praktijk.(blz. 51, 52). Nieuwegein: Arko uitgeverij BV.
27
5.2 De taakbrief en het taakboekje Sommige scholen werken in plaats van met het werktaakbord met de taakbrief of met een taakboekje bij de kleutergroepen. Op de taakbrief worden 5 activiteiten opgenomen met een plaatje. Alle leerlingen maken een keuze voor 1 van de activiteiten. Na afronding kan de activiteit afgetekend worden op de taakbrief. Dit kan bijvoorbeeld met een rondje dat wordt ingekleurd met de kleur van de dag. Voordelen van een taakbrief zijn: - aan het eind van de week mogen leerlingen het blad mee naar huis - ouders kunnen zien wat de leerlingen gedaan hebben - ze kunnen zo werken aan het proces van het werken met taken Nadelen zijn: - het opbergen en netjes houden van de taakbrief - plastic mapjes aanschaffen of afdrukken op stevig papier is vrij duur Er kan ook gewerkt worden met een taakboekje waarin meerdere weken worden weergegeven. De bladzijdes kunnen hetzelfde zijn als bij de taakbrief. Ze kunnen zelf kiezen welke opdracht ze eerst gaan doen. Na ongeveer 6 weken mogen ze het boekje mee naar huis. Er kan ook gekozen worden om in het taakboekje op elke bladzijde een andere activiteit op te nemen. Dit te visualiseren met een plaatje en een hokje om dit in te kunnen plannen en af te kunnen tekenen. De leerlingen hebben zo een groter aanbod om uit verschillende activiteiten te kiezen. Ze kunnen in het boekje een activiteit zoeken die zij op dat moment willen uitvoeren. De voordelen hiervan zijn dat de leerlingen meer vrijheid hebben en er zijn zo meer mogelijkheden om te leren plannen. De leerkracht kan tijdens het plannen het taakgedrag van leerlingen observeren. Wel is het aan te raden om bij het taakboekje gebruik te maken van een datumstempel dit geeft voor de leerkracht een goed inzicht in de favoriete bezigheden van de leerlingen.25
5.3 De taak in groep 3 en 4 5.3.1 Het taakbord en het taakboekje voor groep 3 Het taakbord in groep 3 is identiek aan het bord uit de kleutergroepen. Wel wordt hier gewerkt naar de dagtaak. Op het bord is de dag aangegeven, de namen van de leerlingen, lezen, schrijven en rekenen en keuzetaken. Een keuzetaak behoort hier tot het normale pakket. Een keuzetaak kan bijvoorbeeld zijn een kaartspelletje, dammen of het werken met k’nex. Op het taakbord wordt geen beschrijving van de opdrachten gegeven. Dit kan op een overzichtelijke plaats worden uitgeschreven, bijvoorbeeld op het bord. Het taakbord in groep 3 kan ook gebruikt worden met een circuit. Hierbij wordt het bord gebruikt als planningsmodel. De leerlingen kiezen met welk onderdeel zij willen beginnen. Hierbij krijgen ze hetzelfde effect als bij de kleutergroepen. Op CBS de Heerdstee wordt gewerkt met het bord als keuzebord. Dit wordt gebruikt als werk dat ze mogen kiezen en uitvoeren nadat ze hun taakwerk van de taakbrief afhebben.
24
Wenke, H. & Röhner, R. (2003). Leve de school. Daltononderwijs in de praktijk.(blz. 52). Nieuwegein: Arko uitgeverij BV.
25
Wenke, H. & Röhner, R. (2003). Leve de school. Daltononderwijs in de praktijk.(blz. 52 t/m 55). Nieuwegein: Arko uitgeverij BV.
28
Een taakboekje in groep 3 is een goede aanvulling op het taakbord. In dit boekje zit een bladzijde per vakgebied met de bekende aftekenhokjes. Wanneer de hele taak af is kan dit worden aangegeven op het taakbord. Het eerste half jaar werken ze met symbolen. In de tweede helft van het jaar schrijft de leerkracht elke dag de taak op het bord. Er wordt gewerkt naar een geschreven taak.26 Op CBS de Heerstee wordt vanaf groep 3 gewerkt met een taakbrief. In groep 3 en 4 is dit nog een dagtaak die ze zelf ’s ochtends inplannen en aftekenen wanneer de taak af is. U kunt hier meer over lezen in hoofdstuk 6.2.2. 5.3.2 Het taakbord en het taakboekje voor groep 4 In groep 4 wordt langzaam gewerkt naar een weektaak. Er wordt nog geen weektaak aangeboden, maar de dagtaken zijn terug te vinden in een weekschema. De leerlingen krijgen zo een beeld van: - de hoeveelheid werk - de samenstelling van een taak - de soorten opdrachten - de verschillende vakgebieden Op het taakbord wordt overzichtelijk met alle dagen van de week de dagtaak per dag aangegeven. In groep 4 wordt ook de keuzetaak geïntegreerd in de taak. Het aftekenen kan worden gedaan in een taakboekje of op een taakbrief. Dit bevordert verantwoordelijkheid en geeft inzicht in de structuur van de taak. De leerkracht schrijft iedere dag de taak op het taakbord. De leerlingen kunnen het overschrijven in het taakboekje of de leerkracht print de boekjes vooraf digitaal uit. Een taak in de onderbouw is gebaseerd op een succesformule: leerlingen moeten kunnen scoren, met andere woorden, zij moeten het werk zelfstandig aankunnen.27 De leerkracht evalueert na iedere week met de leerlingen hoe er gewerkt is. Leerlingen worden daardoor bewust van een werk- en weekritme.28 5.3.3 De keuzetaak Keuzemateriaal is in een lokaal meestal vrij snel te vinden. Dit bijvoorbeeld in een vorm van een keuzekast of een gedeelte in het lokaal dat zo ingericht is dat het daar makkelijk te vinden is. Er zijn veel verschillende materialen te vinden die onder het keuzemateriaal kunnen vallen. Materiaal met vaak verschillende, meerdere opdrachten, spelletjes, maar ook werkbladen met speciale opdrachten zoals puzzelbladen en creatieve opdrachten. Er zijn daarom ook vele mogelijkheden om de keuzetaak te organiseren. Om de keuzes voor de leerlingen te vergemakkelijken kan er ook gekozen worden om de verschillende keuzetaken te bundelen in een map voor alle leerlingen. In de map komt aan het begin een aftekenmatrix te staan van de beschikbare materialen in de kast. Zo kunnen de leerlingen vanaf hun eigen plaats al een keuze maken. In de map kunnen ook werkbladen worden toegevoegd. In bepaalde periodes van het jaar kun je de werkbladen levendig/actueel maken zoals met Sinterklaas, Kerst, voorjaar etc. De keuze voor een spel of een werkblad heeft te maken met de beschikbare tijd. Voor de leerkracht is de map en de matrix een goed overzicht van wat de leerlingen gedaan hebben.
26
Wenke, H. & Röhner, R. (2003). Leve de school. Daltononderwijs in de praktijk.(blz. 66 t/m 69). Nieuwegein: Arko uitgeverij BV. 27 Wenke, H. & Röhner, R. (2003). Leve de school. Daltononderwijs in de praktijk.(blz. 71). Nieuwegein: Arko uitgeverij BV. 28 Wenke, H. & Röhner, R. (2003). Leve de school. Daltononderwijs in de praktijk.(blz. 69 t/m 72). Nieuwegein: Arko uitgeverij BV.
29
De keuzetaakmap biedt de volgende voordelen: - Alle mogelijkheden in één overzicht - Het vergemakkelijkt de keuze. - Controle op gemaakt keuzewerk is eenvoudiger omdat alles bij elkaar zit. - Ook korte werktijd wordt effectief benut: het boekje is altijd bij de hand. - De leerling houdt zelf overzicht van wat wel en wat niet gedaan is - Losse werkbladen raken niet zoek en kunnen ook nog op een later moment worden afgemaakt. - Uitdaging om iets te doen wat nog niet eerder gedaan is. - Een keuzetaakboekje voor ieder kind geeft aan dat de keuzetaak voor iedereen is. - Het biedt de mogelijkheid tot differentiëren.29 Hoe er nu op CBS de Heerdstee wordt gewerkt met de keuzetaak kunt u lezen in hoofdstuk 6.2.5.
5.4 De taak in de bovenbouw In groep 5 wordt de overgang gemaakt naar een weektaak. Op CBS de Heerdstee wordt in groep 5 gewerkt met een halve weektaak. Vanaf groep 6 werken zij met een hele weektaak. Vanaf groep 4 wordt de indeling van de dagen van de week veranderd in de indeling naar vakgebieden. Het taakbord en de taakbrief hebben dezelfde lay-out en versterken elkaar. Op het taakbord kan voor rekenen en taal met de kleur van de dag een opdracht worden opgeschreven, dit om duidelijk te kunnen maken dat rekenen en taal eigenlijk een verplicht vak is dat elke dag gedaan moet worden. De opdrachten voor de andere vakken kunnen dan gewoon met een zwarte kleur worden geschreven voor de hele week. Als de planning goed verloopt, kan in de hogere groepen de hele taakbrief aangeboden worden in het zwart. Hier kan er voor de taakbrief weer gekozen worden om het over te schrijven vanaf het taakbord op de taakbrief of de leerkracht print het blad vooraf digitaal uit. De keuzetaak is in de bovenbouw ook weer een deel van de weektaak.30 5.5 Eisen van een taakbrief Er zijn geen duidelijke eisen waaraan een taakbrief moet voldoen. Het aantal voorbeelden van een taakbrief is evenredig aan het aantal daltonscholen. Zoeken naar overeenkomsten en verschillen levert een bijna ‘ideale taakbrief’ op. 9 Wekelijks overzicht De taakbrief moet gezien worden als een wekelijks overzicht van het aankomende werk. Dit zorgt voor een goed overzicht en vormt een goede planning. Dit voorkomt een opeenstapeling van dagelijkse taken. Van belang is dus dat leerlingen door het taakbord en de taakbrief inzicht in en het overzicht van een weekritme krijgen. Voor een taakbrief is het dan vooral van belang dat er een goed overzicht ontstaat van de aangeboden taken. 9 De taakbrief is schriftelijk De voorwaarde waaraan een goede taak moet voldoen is dat die schriftelijk is, niet mondeling. De taakbrief is duidelijk geformuleerd en zo opgesteld dat de leerling ziet waar hij naartoe moet werken.
29
Wenke, H. & Röhner, R. (2003). Leve de school. Daltononderwijs in de praktijk.(blz. 72 t/m 74). Nieuwegein: Arko uitgeverij BV. 30 Wenke, H. & Röhner, R. (2003). Leve de school. Daltononderwijs in de praktijk.(blz. 77 t/m 80). Nieuwegein: Arko uitgeverij BV.
30
9 Vanuit de leerling Tijdens het invullen van de taakbrief moeten de leerkrachten er rekening mee houden dat elke leerling een individu is. De leerkracht moet vanuit de leerling naar de taakbrief kijken. De taakbrief is een gids voor de leerling en niet voor elke leerling hetzelfde. Ook moet de leerkracht goed bedenken wat de leerling aankan, zodat de leerling zelfstandig aan het werk kan. Leerlingen hebben de vrijheid om zelf hun volgorde van de taak te bepalen. Ze kunnen zelf bepalen hoeveel tijd ze aan een vak of vakgebied besteden. 9 Differentiatie Een taakbrief moet drie niveaus bevatten, zodat differentiatie mogelijk is. Het laagste niveau omvat een minimumtaak, die hoofdzaken omvat. Vervolgens komt er een taak voor de gemiddelde leerling en er is ook een niveau voor leerlingen met een hogere intelligentie. Het moet duidelijk zijn wat de leerling moet doen. 9 Plannen en aftekenen De leerlingen kunnen op een taakbrief aangeven wanneer ze een taak gaan doen. Zo houden ze overzicht en uiteindelijk kunnen ze de taak aftekenen. Zo krijgt de leerling een gevoel van voldoening wanneer hij/zij een taak af kan tekenen. De leerlingen hebben de vrijheid om zelf te kiezen met welk vak ze willen beginnen. Het aftekenen van een taak ontwikkelt het inzicht in de structuur van de taak. Dit door een symbool in de taakbrief toe te voegen om de taak in te plannen en af te tekenen, om zo zelfstandigheid en verantwoordelijkheid te creëren. 9 Hoofdvakken en bijvakken Er zijn hoofd- en bijvakken te onderscheiden. Hoofdvakken zijn de vakken die op de taakbrief staan en waar de leerlingen zelfstandig mee aan het werk kunnen gaan. Dit zijn bijvoorbeeld de vakken: taal, rekenen en spelling. Bijvakken zijn de vakken die klassikaal gegeven worden, zoals bijvoorbeeld geschiedenis, gymnastiek en beeldende vorming. 9 Leerkrachten moeten taakbrieven van alle leerlingen hebben Elke leerkracht heeft een exemplaar van de taakbrief die in zijn/haar klas gebruikt worden. Zo kan de leerkracht de leerling adviseren over het aanpakken van de weektaak.31 9 Samenwerken of zelfstandig werken Er kan per onderdeel worden aangegeven of het werk alleen of samen met een ander gemaakt wordt. 9 De keuzetaak Er moet een keuzetaak op de taakbrief komen. Deze taak mag niet betiteld worden als extra werk, maar moet geïntegreerd worden in de taakbrief. Een keuzetaak wordt hierbij ook een verplicht onderdeel en ieder kind kan hieraan deelnemen. De keuzetaak biedt de mogelijkheid tot verdieping of om de leerling extra aandacht te laten besteden aan onderwerpen die zijn of haar interesse hebben. 9 Doorgaande lijn Het is belangrijk om de taakbrieven een soortgelijke lay-out te geven in alle jaargroepen. Op deze manier creëer je een doorgaande lijn.
31
http://www.daltondeventer.nl/literatuur/titels/00_edp-l_onderwijs_volgens_het_daltonplan.pdf
31
9 Zelfevaluatie Onderaan de taakbrief is het belangrijk om terug te kijken naar de gedane taken en te reflecteren over hoe er gewerkt is. De leerlingen leren zo hun eigen werk en de week te evalueren en te verwoorden.32 Verder kunnen elke scholen die met een taakbrief werken zelf hun eigen taakbrief vormgeven. Hoe CBS de Heerstee werkt een taakbrief kunt u uitgebeid lezen in het volgende hoofdstuk. Naar aanleiding van ons onderzoek en literatuurstudie hebben wij een nieuwe taakbrief ontworpen voor CBS de Heerdstee. Dit kunt u geheel lezen in hoofdstuk 7 verantwoording van de taakbrief.
32
Wenke, H. & Röhner, R. (2003). Leve de school. Daltononderwijs in de praktijk.(blz. 80). Nieuwegein: Arko uitgeverij BV.
32
Hoofdstuk 6 Hoe werkt CBS de Heerdstee met de taakbrief? In dit hoofdstuk kunt u lezen hoe de taakbrief wordt vormgegeven op CBS de Heerdstee en hoe er mee wordt gewerkt. Dit is uitgezocht om de volgende twee vragen te kunnen beantwoorden: -
Hoe werkt CBS de Heerdstee met taakbrieven? Hoe werkt CBS de Heerdstee met het stippensysteem?
Deze twee vragen zijn belangrijk om de nieuwe taakbrief aan te laten sluiten bij de huidige situatie en niet af te wijken van de werkwijze die nu wordt gehanteerd. We leggen uit hoe er per bouw wordt gewerkt met de taakbrief en wat de verschillen zijn. We gaan tevens uitleggen hoe de zorg is opgenomen bij het werken met de taakbrieven. Zo weten wij hoe wij de taakbrief passend kunnen maken bij de werkwijze van CBS de Heerdstee.
6.1 Werken met de taak brief In het daltononderwijs wordt er altijd gewerkt met een taakbrief. Er is hier geen standaard model voor, dus elke school maakt zelf een taakbrief. Er zijn wel eisen waar een taakbrief aan moet voldoen. In dit hoofdstuk gaan we in op hoe een taakbrief tot stand komt en hoe CBS De Heerdstee hiermee werkt. 6.1.1 Hoe komt de taakbrief tot stand? Binnen de school is een daltonwerkgroep aanwezig. Deze groep zorgt ervoor dat de taakbrief tot stand komt. De daltonwerkgroep zorgt ervoor dat er de lay-out van de taakbrief in alle groepen ongeveer hetzelfde is. Dit mag niet zomaar door elke leerkracht veranderd worden zodat de taakbrief in elke klas er anders uitziet. Dit is om ervoor te zorgen dat er een doorgaande lijn voor de leerlingen blijft bestaan. Bij te veel afwijking van de lay-out is er te weinig herkenning is in de volgende groep. In overleg met de daltonwerkgroep kunnen echter wel kleine aanpassingen worden gerealiseerd. Een aantal vakken zijn verplicht om op te nemen in de taakbrief omdat ze binnen het dalton takenwerk vallen. De vakken die hier onder vallen zijn: rekenen, taal, spelling en keuzewerk. Bij keuzewerk is het belangrijk dat het vooral leuk is, de leerlingen moeten er plezier aankunnen beleven. Het gaat bij keuzewerk vaak om spelletjes en ander werk waar leerlingen echt mee kunnen spelen. Hieruit mogen de leerlingen dan op bepaalde tijden uitkiezen wat ze gaan doen. De leerkracht is vrij om andere vakken dan hier genoemd in te vullen. Daarnaast is de leerkracht vrij om speciale activiteiten/ dagen aan te geven op de taakbrief. 6.1.2 Uitgestelde aandacht In het daltononderwijs wordt er veel aandacht besteed aan de zelfstandigheid van de leerlingen. Dit wordt gedaan met uitgestelde aandacht. Dit houdt in dat de leerlingen niet direct naar de leerkracht lopen, maar eerst zelf na moeten denken over het probleem. Dit voorkomt dat ze antwoorden gaan vragen bij de leerkracht die ze zelf ook kunnen oplossen.
33
Op CBS de Heerdstee doen ze dit door middel van een vlieger. Ze hebben een vlieger in de klas die ze ophangen wanneer de leerlingen bij de leerkracht mogen komen. In de groepen 1 en 2 hangt hij er ongeveer tien minuten. Tijdens die tien minuten geeft de leerkracht extra instructie en is de leerkracht niet beschikbaar voor vragen van de leerlingen. In de groepen 3 t/m 8 wordt de vlieger opgehangen als de leerkracht met de leerlingen aan de instructietafel zit. De rest van de leerlingen mogen de leerkracht dan niet storen. Als de vlieger weer naar beneden gaat, betekent dit echter niet dat de leerlingen nu steeds naar de leerkracht kunnen lopen. Hebben ze dan een probleem, dan leveren ze een kaartje in met hun naam erop en gaan verder met hun overige werk. De leerkracht bepaalt wanneer er hulp geboden wordt. De leerkracht pakt het naamkaartje van het bureau en geeft deze terug aan de leerling. Deze krijgt dan op dat moment antwoord op de door hun gestelde vraag. 6.1.3 Niveauverschillen In elke klas zitten niveauverschillen en deze moeten worden aangegeven op de taakbrieven. CBS de Heerdstee heeft ervoor gekozen omdat met een stippensysteem in de groepen 3 t/m 8 te doen. De leerkracht moet hierbij eerst gaan kijken wat het niveau is van de verschillende leerlingen in de klas. Zodra ze dat weten krijgen de leerlingen stippen. Een leerling die benedengemiddeld presteert krijgt 1 stip. Een leerling die gemiddeld presteert 2 stippen en een leerling die bovengemiddeld presteert krijgt 3 stippen. Deze stippen worden op de taakbrief van de leerlingen gezet. De leerlingen die 1 stip hebben, krijgen momenten met extra instructie aan de instructietafel naast de reguliere instructie. Leerlingen met 2 stippen krijgen de reguliere instructie. Leerlingen met 3 stippen krijgen naast hun taakbrief ook nog verrijkingsstof of hoeven niet met de instructie mee te doen. De stippen kunnen echter verschillen per vakgebied. Een leerling die immers niet goed kan rekenen en daar 1 stip heeft, is misschien wel sterk in taal en heeft daar 3 stippen staan. 6.1.4 De taakbrief is niet af Bij het werken met een taakbrief komt het voor dat de leerling het werk voor die week niet af hebt. Dit kan komen doordat hij/zij ziek bent geweest of omdat er niet snel genoeg is door gewerkt. Hier hebben ze op CBS de Heerdstee regels voor opgesteld. Als een leerling ziek is geweest, gaat hij naar de leerkracht en overlegt hij met de leerkracht over wat er gemaakt moet worden van de taakbrief. De leerkracht beslist dan welke taken er gemaakt moeten worden en welke er over geslagen mogen worden. Als de leerlingen op CBS de Heerdstee niet snel genoeg hebben gewerkt en hierdoor in de problemen komen met het afmaken van de taakbrief, kunnen ze ervoor kiezen om op donderdagmiddag een half uur langer op school te blijven. Dit is de eigen keuze van de leerling. Op vrijdag mag de leerling echter pas meedoen aan het keuzewerk (na de ochtendpauze) als de leerling zijn taakbrief af heeft. Als de leerling het werk dan nog niet af heeft moeten ze de vrijdagmiddag op de gang doorwerken. Dat voelt voor de leerlingen wel als een straf. In het ergste geval wordt er op vrijdag werk mee naar huis gegeven. Dit werk moeten ze dan op maandag weer inleveren. Leerlingen die veel moeite hebben om elke week hun taakbrief af te krijgen, gaan hun taakbrief plannen met de leerkracht. Dit is vaak iets makkelijker. Bij een leerling die grote moeite heeft met het plannen van een weektaak kan ervoor gekozen worden, in overleg met de ouders, om in plaats van een weektaak een dagtaak te maken. Alleen bij de leerlingen met een dagtaak wordt ervoor gekozen om dezelfde dag langer te blijven om de dagtaak af te maken. Voor de leerlingen met een weektaak geldt: is het werk van de vorige dag nog niet
34
af, dan maak je eerst dat af voor je met het werk van deze dag begint.
6.2 Hoe werken de verschillende groepen op CBS de Heerdstee met de taakbrief. In het vorige hoofdstuk heeft u gelezen wat een taakbrief is en hoe er mee gewerkt kan worden. We gaan in dit hoofdstuk specifiek in op hoe CBS de Heerdstee werkt met de taakbrief in de verschillende groepen. 6.2.1 Groep 1 en 2 In de klas hangt op een centrale plaats een weekbord. Op het weekbord worden de dagen en de dagkleuren aangegeven. Op het bord zijn tevens de verschillende activiteiten die binnen die week vallen aangegeven door middel van pictogrammen. In groep 1 en 2 wordt er in plaats van een taakbrief gewerkt met een keuzebord. Op dit bord hangen de leerlingen een pictogram van de door hun gekozen hoek waarin ze gaan werken bij hun naam en de dag van de week. De leerlingen weten dat ze elke hoek maar twee keer per week mogen kiezen. Naast het werken in hoeken is er ook verplicht werk. De leerkracht kiest hiervoor een paar leerlingen uit die samen met de leerkracht bijvoorbeeld een werkje gaan maken. Aan het eind van elke ochtend vindt er een evaluatie en reflectie plaats. In deze evaluatie gaan de leerlingen samen met de leerkracht kijken naar hoe ze hebben gewerkt en wat er goed en minder goed ging. De leerkracht registreert wekelijks het keuzewerk. Zo kan zij zien hoe het gesteld is met de ontwikkeling van de leerlingen. De leerkracht kan op deze manier ook zien of bepaalde leerlingen verplicht in bepaalde hoeken moeten gaan werken om zich verder te ontwikkelen. Dit gebeurt wanneer een leerling een bepaalde hoek zelden of nooit kiest. 6.2.2 Groep 3 In groep 3 wordt er gewerkt met een dagtaak. Hierop staan de vakken, voorzien van pictogrammen van die dag, en de stippen. Op CBS de Heerdstee werken ze met de volgende vakken op de dagtaak: Veilig Leren Lezen, rekenen, schrijven, en keuzewerk (zie dagtaak groep 3) De leerlingen krijgen per dag te horen wat er gedaan moet worden en plannen dit zelf op de dagtaak. In groep 3 plannen ze alleen de ochtend. Wanneer de leerlingen een taak af hebben kleuren ze dit op de dagtaak met de kleur van de dag. Aan het eind van de ochtend gaan ook zij evalueren en reflecteren. De dagtaak wordt pas ingevoerd als de leerlingen hier rustig kennis mee hebben gemaakt. Na de herfstvakantie wordt vaak pas voor het eerst ‘echt’ met de dagtaak gewerkt. De taken komen na elke dag in een snelhechter. De leerlingen nemen 3 keer per jaar de taakbrieven mee naar huis, de ouders zetten hier dan een handtekening op om te laten weten dat het is gezien. In groep 3 werken de leerlingen ook met het keuzebord. In groep 3 staan hier ook nog pictogrammen op. Het keuzebord wordt nu echter alleen nog gebruikt voor het aangeven welk keuzewerk door de leerlingen is gekozen. Op het keuzebord wordt gewerkt met magneten. De leerlingen plakken een gele magneet bij het keuzewerk dat ze willen gaan doen. Hebben ze het keuzewerk af, dan vervangen ze de gele magneet voor een rode. De leerkracht houdt de magneten bij zich en kan daardoor zien of de leerlingen niet steeds hetzelfde kiezen. Een leerling mag elk onderwerp maar 1 keer per week kiezen. Heeft het kind deze week al een keer gekozen voor tekenen mag hij het niet nog een keer kiezen.
35
Hier onder vindt u een taakbrief van groep 3. Dit is de taakbrief waar momenteel mee gewerkt wordt in groep 3 van CBS de Heerdstee. Taakbrief groep 3
maandag
Naam: Klassendienst: Datum:
dinsdag
rekenen • •• ••• Klaar?
ja
woensdag
rekenen • •• ••• Klaar?
ja
donderdag
rekenen • •• ••• Klaar?
ja
vrijdag
rekenen • •• ••• Klaar?
ja
rekenen • •• ••• Klaar?
ja
Veilig leren lezen
Veilig leren lezen
Veilig leren lezen
Veilig leren lezen
Veilig leren lezen
••• Klaar?
••• Klaar?
••• Klaar?
••• Klaar?
••• Klaar?
ja
schrijven • •• ••• Klaar?
ja
ja
schrijven • •• ••• Klaar?
Handtekening leerkracht:
ja
ja
schrijven • •• ••• Klaar?
ja
ja
schrijven • •• ••• Klaar?
ja
ja
schrijven • •• ••• Klaar?
ja
Takenwerk af?
Tevreden?
36
6.2.3 Groep 4. Op CBS de Heerdstee zijn er tussen de taakbrieven van groep 3 en groep 4 maar een paar kleine verschillen. In groep 4 zijn de vakken veranderd in: rekenen, taal, schrijven en keuzewerk. (zie dagtaak groep 4) In groep 4 wordt er meteen na de zomervakantie gestart met de dagtaak. De leerlingen moeten nu zelf de hele dag plannen. De leerlingen in groep 4 werken ook met het keuzebord maar nu zijn de pictogrammen vervangen door woorden. In groep 1, 2 en 3 stonden er plaatjes van het keuzewerk op het bord. In groep 1 stond er een plaatje van een poppenkast en in groep 4 is het plaatje vervangen door het woord ‘poppenkast’. Hieronder vindt u een taakbrief van groep 4. Dit is de taakbrief waar momenteel mee gewerkt wordt in groep 4 van CBS de Heerdstee. Taakbrief groep 4
maandag
Rekenen
Naam: Klassendienst: Datum:
dinsdag
woensdag
Rekenen
Rekenen
donderdag
Rekenen
vrijdag
Rekenen
Rekenboek: Werkboek:
Rekenboek: Werkboek:
Rekenboek: Werkboek:
Rekenboek: Werkboek:
Rekenboek: Werkboek:
• •• ••• Klaar?
• •• ••• Klaar?
• •• ••• Klaar?
• •• ••• Klaar?
• •• ••• Klaar?
ja
Taal
ja
Taal
ja
Taal
ja
Taal
ja
Taal
Taalboek: Werkboek:
Taalboek: Werkboek:
Taalboek: Werkboek:
Taalboek: Werkboek:
Taalboek: Werkboek:
Klaar?
Klaar?
Klaar?
Klaar?
Klaar?
ja
ja
ja
ja
ja
Spelling:
Spelling:
Spelling:
Spelling:
Spelling:
Klaar?
Klaar?
Klaar?
Klaar?
Klaar?
ja
Schrijven
Blz.: Klaar?
Schrijven
Blz.: ja
Keuzewerk:
ja
Klaar?
ja
Schrijven
Blz.: ja
Keuzewerk:
Klaar?
ja
Schrijven
Blz.: ja
Keuzewerk:
Klaar?
ja
Schrijven
Blz.: ja
Keuzewerk:
Klaar?
ja
Keuzewerk:
37
Handtekening leerkracht:
Takenwerk af?
Tevreden?
6.2.4 Groep 5 t/m 8 Vanaf groep 5 wordt erop CBS de Heerdstee niet meer gewerkt met het weekbord. In groep 5 wordt er gewerkt met een halve weektaak. Op de taakbrief wordt nu in twee gedeelten de lesstof ingevuld. Op maandag vullen ze het werk in voor maandag, dinsdag en woensdag. Op donderdag wordt de taakbrief voor de laatste twee dagen ingevuld. Vanaf groep 6 wordt dit een hele weektaak. Op de weektaak staan nu de volgende vakken: rekenen, taal, spelling en keuzewerk (zie weektaak groep 5/8). De leerlingen in groep 5 krijgen op maandag te horen wat er woensdag af moet. Dit gaan ze zelf in plannen op hun weektaak. Op donderdag krijgen ze dan te horen wat ervoor vrijdag af moet en plannen dit op hun weektaak. Vanaf groep 6 krijgen ze op maandag te horen wat er op vrijdag af moet en gaan ze proberen om dit voor de hele week zelf te plannen. In groep 7 en 8 is het de bedoeling dat ze zelfstandig aan het werk gaan met de weektaak. Het aftekenen gebeurt op dezelfde manier als in de andere groepen. Wanneer ze een les afhebben, kleuren ze die in met de kleur van die dag. Zo kunnen ze zien of ze de taak afhebben gemaakt op de dag dat ze hadden bedacht. Hieronder vindt u een taakbrief van groep 4. Dit is de taakbrief waar momenteel mee gewerkt wordt in groep 4 van CBS de Heerdstee.
38
6.2.5 Keuzewerk voor de groepen 3 t/m 8. Elke week is er een moment dat er een ‘stille activiteit’ keuzewerk wordt ingepland. De leerlingen gaan dan aan het werk met een opdracht naar keuze die wordt uitgevoerd in de klas. Het gaat hierbij om opdrachten die de leerlingen zelf en zonder veel lawaai te maken kunnen uitvoeren. Op vrijdagochtend na de ochtendpauze is er tevens een keuzewerk moment. Tijdens dit keuzewerk moment mogen de leerlingen ook op de gang aan het werk met bijvoorbeeld K’nex of ander materiaal waar je ruimte bij nodig hebt en wat niet in de klas gedaan kan worden. Concluderend kan er gezegd worden dat er op CBS de Heerdstee druk gewerkt wordt met de taakbrief. De taakbrief van groep 3 en 4 is aantrekkelijker om te zien. Er is veel mogelijkheid voor keuzewerk. Dit is werk dat voor ieder kind anders is. De leerkracht maakt een selectie uit soorten werk dat bij de leerlingen past en de leerlingen kunnen hier uit kiezen. Zo ontwikkelt elke leerling zich verder daar waar hij/ zij moeilijkheden ondervindt. Wij willen dit er graag in terug brengen omdat wij dit missen. De taakbrief heeft ook veel elementen die wij zeker gaan opnemen in de taakbrief die wij gaan maken voor CBS de Heerdstee33.
33
Praktijkonderzoek (2011), CBS De Heerdstee, interview leerkrachten.
39
Hoofdstuk 7 De nieuwe taakbrief In dit hoofdstuk vindt u de ontworpen taakbrieven. Voorafgaande aan het maken van deze taakbrieven hebben wij zorgvuldig uitgezocht aan welke eisen een taakbrief volgens het dalton principe moet voldoen. Tijdens het daadwerkelijk ontwerpen van de taakbrief hebben wij uiteraard rekening gehouden met de wensen van zowel door CBS de Heerdstee als de wensen van de visitatie commissie. In het komende hoofdstuk leest u eerst de verklaring voor onze keuzes. Vervolgens ziet u het eindproduct. 8.1 Taakbrief groepen 3 en 4 CBS de Heerdstee heeft aangegeven dat zij tevreden zijn met de lay-out van de taakbrief van de groepen 3 en 4. Wij hoefden alleen het ‘keuzewerk’ in de taakbrief te verwerken. Voor de groepen 5 t/m 8 mochten wij de lay-out wel aanpassen. Tijdens ons onderzoek kwamen wij er achter dat één van de eisen van een taakbrief is dat er een goede aansluiting moet zijn van de taakbrieven. De taakbrieven mogen dus niet te veel van elkaar verschillen. Omdat de nieuwe taakbrief van de bovenbouw toch wel erg afweek van de taakbrief van de onderbouw hebben wij deze ook aangepast. Op deze manier is de overgang van de taakbrieven niet te groot. Het grootste verschil tussen beide taakbrieven is dat op de taakbrief van de onderbouw de dagen van de week vermeld staan, en op die van de bovenbouw niet. De verklaring voor de gemaakte keuzes leest u in de komende paragrafen. 8.2 Dagen van de week Bij de bovenbouw hebben wij de dagen van de week niet op de taakbrief geschreven. Dit was bij de vorige taakbrief ook het geval en wij hebben dit meegenomen. Bij de onderbouw staan de dagen van de week wel op de taakbrief. De belangrijkste reden is dat de leerlingen in groep 3 en 4 werken met dagtaken. Het is overzichtelijk en geeft structuur, zowel voor leerkracht als voor kind, om de naam van de dag te zien boven het werk. 8.3 Vakgebieden De vakgebieden, rekenen, taal (veilig leren lezen in groep 3) en spelling staan aan de linkerkant. Dit zijn de vakgebieden die op de oude taakbrieven stonden. Daarnaast moeten alle vakken die (bijna) dagelijks aan bod komen volgens de literatuur zelf in te plannen zijn. Achter dit vakgebied kan ingevuld worden wat er voor die week voor dat vakgebied gedaan moet worden. De zaakvakken (aardrijkskunde, biologie en geschiedenis) staan niet op de taakbrief omdat de school heeft aangegeven dat dit niet meer nodig was. De zaakvakken worden op een vast moment gegeven en zijn dus niet in te plannen.
40
8.4 De stippen CBS de Heerdstee werkte al met het stippensysteem. Dit wilden ze graag zo houden. Op de nieuwe taakbrief zijn de stippen ook weer gebruikt. Achter elk vakgebied staan de drie stippen. Bij rekenen wordt achter stip 1 bijvoorbeeld geschreven: blz. 23 som 1 en 2, achter stip 2: blz. 23 som 1, 2 en 3, en achter stip 3: blz. 23 som 1, 2, 3 en 4. De leerlingen weten zelf of ze voor rekenen, taal, spelling etc. een 1, 2 of 3-stipper zijn en zien dus in één oogopslag wat ze moeten doen. 8.5 Groeiwerk De visitatiecommissie gaf het volgende aan: ‘Stel de taakbrief dusdanig op, dat differentiatie mogelijk is, zowel naar boven als naar beneden, zodat elk kind wordt uitgedaagd op een passend niveau.’ Deze differentiatie moest opgenomen worden in de weektaak en het mocht geen ‘extra werk’ meer genoemd worden. Wij hebben het ‘extra werk’ de naam ‘groeiwerk’ gegeven. We zien het werk als een manier om nog beter te worden in een vak naar keuze. Het is werk naast het gewone werk dat net iets dieper of anders ingaat op de basisstof. Hierdoor groeien de leerlingen in een bepaald vakgebied. Verder gaf de school aan dat dit werk niet meer vrijblijvend moest zijn. Doordat het op de taakbrief staat en de taakbrief af moet, is ook het groeiwerk verplichte stof. Wij hebben een overzicht gemaakt van al het materiaal dat aanwezig is op de school om te gebruiken voor dit groeiwerk. Dit overzicht kunt u vinden in de bijlage. 8.6 Plannen De leerlingen kunnen de taken zelf op de taakbrief invullen. Zij verdelen de taak in stukken en geven aan wanneer ze het willen maken. Dit doen de leerlingen door het rondje voor de helft te kleuren met de bijbehoren dagkleur. Wanneer de leerlingen de taak afhebben kleuren ze het rondje in z’n geheel, ook weer met de bijbehorende dagkleur. Het kan dus voorkomen dat de leerling een taak gepland heeft op maandag, maar het pas dinsdag af heeft. Dan heeft het rondje dus twee kleuren. Bij de taakbrief van de groepen 3 en 4 hoeven de leerlingen geen rondjes te kleuren. Dit omdat de taken daar per dag worden ingedeeld en er dus geen planning wordt gemaakt door de leerlingen met behulp van de kleuren van de week. Wel staat op deze week het vakje af. Hier kleuren de leerlingen in of ze het af hebben. Dit kan dan wel met de kleur van de dag. 8.8 Notitieblaadjes Onder de taakbrief ziet u twee notitieblaadjes. Op het blaadje ‘bijzonderheden’ kunt u dingen als verjaardagen schrijven, of leuke dingen die gepland staan voor die week. Op het blaadje ‘volgende week’ kunt u dingen schrijven die volgende week niet vergeten moeten worden, of waar de leerlingen naar uit kunnen kijken.
8.9 Reflectie De school gaf aan dat ze meer wilden doen met de reflectie. Op de vorige taakbrief hoefden de leerlingen alleen aan te geven of het werk af was en of ze tevreden waren. De leerlingen konden dit niet toelichten.
41
Op de nieuwe taakbrief hebben we twee vragen geformuleerd: wat ging goed? En volgende week ga ik? Op deze manier worden de leerlingen aan het denken gezet wat ze goed vonden gaan die week. Ook stellen ze voor zichzelf een leerdoel op voor de volgende week. Zeker in het begin zal er veel aandacht besteed moeten worden aan de reflectie. De leerkracht kan gerichte vragen stellen als: welke taak ging heel goed? Waarom ging dat zo goed? Welke taak ging minder goed? Waar lag dit aan? Hoe kun je dit de volgende keer anders doen? Hoe de bovenstaande punten vorm zijn gegeven in de taakbrief kunt u vinden op de volgende pagina. We hopen dat u na deze informatie begrijpt waarom wij deze keuzes hebben gemaakt en dat u er mee aan de slag kunt.
42
43
44
45
Hoofdstuk 8 Materialen onderzoek Na aanleiding van het ontwerpen van de taakbrief, hebben wij ook de materialen die op deze school aanwezig zijn geïnventariseerd. Dit hebben wij onderzocht omdat wij wilden weten welke materialen op school aanwezig waren om te kunnen gebruiken voor het groeiwerk op de taakbrief. In dit hoofdstuk bespreken wij de materialenlijst en de kasten die te vinden zijn in de school met materialen. De uitwerking van dit hoofdstuk kunt u terug vinden als bijlage. De reden dat het toch als apart hoofdstuk is opgenomen, is dat het stuk naar onze mening een grote toegevoegde waarde heeft voor CBS de Heerdstee. Er zijn veel scholen die niet goed in kaart hebben wat er in de school aanwezig is. CBS de Heerdstee heeft met dit overzicht een handige en praktische lijst om makkelijk extra werk (groeiwerk) te kiezen en vinden. Er is veel materiaal te vinden op CBS de Heerdstee bestaande uit keuze werk in de verdiepingsmappen die in de klaslokalen liggen, materialen in de IB-ruimte en materialen in de open ruimte/leerruimte. Er is een kast in de open ruimte/ leerruimte waar voornamelijk rekenmateriaal te vinden is, dit kan nog beter geordend worden. Ook is er een grote kast in de IB-ruimte waar mappen in staan met extra materialen voor de leerlingen. In de verdiepingsmappen is per intelligentie extra materiaal voor de leerlingen, wat er verzorgd uitziet. Het biedt genoeg mogelijkheden in de klas. De kast in de IB-ruimte biedt genoeg methoden en materialen als extra werk. Niet al het materiaal is bruikbaar, omdat er verouderd materiaal tussen staat. En een aantal mappen die alleen voor de Remedial Teacher materiaal bevatten. Er staan mappen tussen waar nog met guldens wordt gerekend. Zeker gezien er ook nieuw materiaal is van hoge kwaliteit. Een aantal mappen staan niet op een logische plaats. Het biedt de voorkeur om de mappen te labelen, vanwege het duidelijk vinden van het materiaal. Zo kan de leerkracht makkelijk de map weer op de juiste plaats terug zetten, zodat de volgende leerkracht de map weer makkelijk kan pakken. Dit nodigt uit tot het inzetten van de materialen op de taakbrief.
46
Literatuurstudie Boeken Dalton onderwijs volgens het daltonplan, Helen Parkhurst, vertaald door W. de Jong Daltonschool worden en blijven, Informatiebrochure, primair onderwijs. Nederlandse Dalton Vereniging Maas, A (2007), leerlingenzorg in de basisschool, leerkracht worden in het basisonderwijs,Esstede. Uitgeverij Heeswijk- Dinther Röhner R & Wenke, H. (2004) Dalton-onderwijs, een blijvende inspiratie. Nieuwegein: Arko Uitgeverij BV. Schoolgids CBS de Heerdstee van Dale (2005), pag 719 Wenke, H. & Röhner, R. (2003). Leve de school. Daltononderwijs in de praktijk. Nieuwegein: Arko uitgeverij BV. Praktijkonderzoek (2011), CBS De Heerdstee, interview leerkrachten Internet http://www.cedgroep.nl/basisonderwijs/zorg/diagnostiek/handelingsgerichte-diagnostiekhgd.aspx http://www.cedgroep.nl/basisonderwijs/zorg/zorgstructuur/1-zorgroute.aspx http://www.dalton.nl/html/student/page_1_3.php
47
Bijlagen Bijlage 1: Andere vernieuwingsscholen en Dalton Het daltononderwijs is een mengelmoes van verschillende vernieuwingsscholen die door verschillende pedagogen zijn gestart. Het Freinet-onderwijs Pedagogische uitgangspunten: ¾ De leerling staat centraal. De activiteiten die de leerling doet zijn de uitgangspunten waaruit de leerling leert. ¾ De school is een arbeidsschool. Op school worden niet de term leren gebruikt, maar er wordt gewerkt op school. Freinet gaat ervan uit de leerling dezelfde ontwikkelingen doormaakt net als enkele volwassenen iets nieuws leert. Daarbij horen drie fasen: ‐ Fase van het tasten ‐ Fase van de integratie van de kennis ‐ Fase van het werk. ¾ De school is een echte gemeenschap waarbij elke leerling de verantwoordelijkheid draagt voor de school. Didactische-organisatorische uitwerkingen ¾ Het werken met de drukpers. Leerlingen kunnen hun ervaringen op papier zetten. Tegenwoordig gebeurt dit met de computer. Freinet vond de drukpers een integratie tussen het intellectuele en het ambachtelijke. ¾ De vrije tekst. De teksten worden zelf door de leerlingen gemaakt. Zij kunnen daarvoor gebruik maken van de mediatheek. Ze maken hun eigen leerboek. ¾ Concrete inspraak in het beheer van de school. Vaak hebben klassen een klassenraad. Er wordt dan door de klas bepaald wat er gaat gebeuren. Denk aan sportdagen of hoe de klas eruit komt te zien. Maar ook financieel regelen de leerlingen het zelf. Jenaplan: Pedagogische uitgangspunten: ¾ Leerlingen ontdekken samen met “anderen”de wereld. ¾ De leerlingen houden rekening met elkaar. ¾ Vier basisactiviteiten: ‐ Het gesprek ‐ Het spel ‐ De arbeid ‐ Vieringen Didactische-organisatorische uitwerkingen ¾ Er zijn twee soorten groepen op bijna elke Jenaplanschool: stamgroepen en niveaugroepen. De groepen zijn heterogeen.
48
¾ In de heterogene niveaugroepen wordt vooral lesgeven in de zaakvakken zoals lezen, schrijven, taal en rekenen. ¾ Ook het vak wereldoriëntatie staat hoog in het vaandel. Montessori-onderwijs Pedagogische uitgangspunten: ¾ Leerlingen leren vooral als ze in een gevoelige periode zitten. Dit wil zeggen dat een kind er zelf klaar voor moet zijn om iets te gaan leren. ¾ “Help mij het zelf te doen”. Leerlingen leren om het zelf te leren met behulp van een ander. ¾ De omgeving moet ervoor zorgen om leerlingen wel te stimuleren tijdens de gevoelige periodes. Didactische-organisatorische uitwerkingen ¾ Montessori-school gaat uit van heterogene groepen. ¾ Leerlingen kunnen niet blijven zitten omdat ze op hun eigen niveau werken en verdeeld in drie groepen over de hele school. ¾ Montessori-materiaal. Concreet, schematisch en abstract. De materialen kun je verdelen om de motoriek te bevorderen, materiaal voor lezen en schrijven, taalontwikkeling en rekenkundige vaardigheden. ¾ Het montessori-onderwijs is gericht op het individuele kind. Steiner-scholen Pedagogische uitgangspunten: ¾ De mens bestaat uit drie componenten die met elkaar in verbinding staan: lichaam, ziel en geest. De opvoeding gaat daarbij dus ook om de totale mens. ¾ Het kind is uniek. ¾ De school moet ervoor zorgen dat het kind wordt gestimuleerd in waar hij goed in is. Het benutten van zijn talenten. Didactische-organisatorische uitwerkingen ¾ De leerlingen blijven hun hele schooltijd in dezelfde klas zitten waarbij de leerkracht mee “verhuist”. ¾ Er worden veel creatieve vakken gegeven omdat de kennis van de zaakvakken daarbij een rol kan spelen. ¾ Euritmiek is een belangrijk vak. Het is de leer van de bewegingskunst. Leerlingen tot drie jaar bewegen veel en daarna kan het verder gestimuleerd worden. Maar wat zijn nu de overeenkomsten van deze vernieuwingsscholen met het Daltononderwijs? ¾ De klassenraad (Freinet) wordt ook in het daltononderwijs gebruikt. Nu gaat het niet om het beheren van de hele school maar bijvoorbeeld bij het kringgesprek. De
49
¾ ¾ ¾ ¾ ¾
leerlingen zorgen er zelf voor dat er een gesprek komt en zijn verantwoordelijk voor hun eigen leerproces. De leerkracht doet zelf ook mee met de kring. Bij het daltononderwijs wordt er gebruik gemaakt weekopeningen en/of afsluitingen en maandopeningen en maandafsluitingen. Dit heeft weer te maken met vieringen wat afstamt van het Jenaplan-onderwijs. Het rooster is zo gemaakt dat er met niveaugroepen kan worden gewerkt net als het Jenaplan-principe. Het vak wereldoriëntatie is een goede inspiratiebron voor dalton. (Jenaplan) Leerlingen kunnen zich ontwikkelen waar ze goed in zijn. (Steiner) Het Montessori-materiaal is een goede aanvulling op het dalton-onderwijs. Het is zelfcorrigerend en de leerlingen kunnen er zelfstandig mee aan de slag.
Het daltononderwijs heeft zelf ook verschillende uitgangspunten die losstaan van de hierboven beschreven. Pedagogische uitgangspunten: ¾ Zelfstandigheidsontwikkeling waarbij onderlinge hulp en samenwerking worden gestimuleerd, leiden tot een groot gevoel van verantwoordelijkheid voor het werk en de werkomgeving. ¾ De leerkracht begeleidt de leerling op weg van zelfontdekkend leren. ¾ Creativiteit is belangrijk voor de persoonlijke ontwikkeling. Didactische uitgangspunten: ¾ ¾ ¾ ¾
Korte instructie Veel ruimte voor experimenteel leren. Veel aandacht voor individuele verschillen o.a. door gebruik van flexibele leerlijnen. Vrijheid voor leerlingen in het omgaan met taken.
Organisatie: ¾ ¾ ¾ ¾
Zowel jaarklassen als heterogeen samengestelde groepen. Een groeiproces van dagtaken naar weektaken. Heldere organisatie en klassenmanagement, Taken moeten af zijn op een van te voren afgesproken moment.
Bijzonderheden De taak staat centraal. Leerlingen werken klassikaal, groepsgewijs of individueel aan hun taken. Speciaal taakmateriaal voor de organisatie: ¾ ¾ ¾ ¾
Taakformulieren Taakboekjes Taakborden Handelingswijzers34
34
Röhner R & Wenke, H. (2004) Dalton‐onderwijs, een blijvende inspiratie. Nieuwegein: Arko Uitgeverij BV.
50
Bijlage 2: materialen overzicht Uitleg materialenlijst In het volgende overzicht ziet u al het keuzewerk van CBS de Heerdstee. Dit is verdeeld in een tabelvorm en bestaat uit de bovenbouw map, de middenbouw map, de onderbouw map en de verdiepingsmap voor de onderbouw. De mappen liggen in elk klaslokaal. Hoe u de materiaallijst kunt af lezen: Naam materiaal
Vakgebied
Groepen
Uitleg materiaal, bruikbaarheid.
Naam materiaal: wat is de titel van het stencil, als er geen titel is hebben wij een eigen titel gegeven. Vakgebied: deze vakgebieden komen voort uit de intelligenties waarmee gewerkt wordt. De vakgebieden zijn onder andere: taal, rekenen, spelling, natuur, techniek, handvaardigheid, drama, muziek en schrijven. Groepen: op veel stencils staat aangegeven voor welke groep of leeftijd het geschikt is. Als dat niet zo is dan is er gekeken naar de mogelijkheid voor welke groepen het geschikt kan zijn. Bij de stencils zijn er materialen die bijhorend zijn aan de stencils. De dozen staan in de open ruimte. Het zijn groene of blauwe dozen. Dit wordt aangegeven met de D en daarbij het nummer van de dozen. Als er een mogelijkheid tot samenwerken is, is dat aangegeven met een S. Sommige materialen zijn geschikt voor de groepen 5 tot en met 8. Maar dit staat dan in de lijst van de bovenbouw. Voor de middenbouw kunt u ook zoeken in de lijst voor de bovenbouw. Uitleg materiaal, bruikbaarheid: hier wordt kort uitgelegd wat het materiaal inhoud en hoe het te gebruiken is. Materialen op de gang Bij het materiaal op de gang wordt het materiaal verdeeld in de 7 intelligenties. Dit wordt aangegeven met stickers. Hieronder staan de 7 intelligenties uitgewerkt per kleur. Woordknap: rood Samenknap: donker geel Muziekknap: oranje Natuurknap: roze. Beeldknap: geel Rekenknap: groen Bewegingsknap: paars. Zelfknap: grijs Op de binnenplaats van de school is een kast met blauwe en groene dozen. Dit is verdiepingswerk voor de leerlingen. Ze zijn samengesteld op de intelligenties, waar uiteindelijk 8 van zijn. Er wordt geprobeerd een doorgaande lijn van extra werk te geven. De dozen bestaan uit materialen die niet uit een methode komen en waarbij geen computer nodig is. Alle leerkrachten hebben een map met de opdrachtkaarten. Iedereen kan materiaal aanleveren voor de kast.
51
Er wordt een intelligentie bij gezocht en het team dat over het extra werk gaat, bekijkt of het er in wordt opgenomen. Alle opdrachten werken met het talent van het kind. Het kind kiest juist onderdelen dat het goed kan. In zowel de onder-, midden- en bovenbouw wordt een test afgenomen waarbij wordt gekeken bij welke intelligenties de interesses liggen van de leerlingen. In de onderbouw is dat door middel van kaartspelletjes. In groep 3 werkt de klas eerst een half jaar met extra opdrachten uit de onderbouw map en de tweede helft van het jaar uit de middenbouw map. Vanaf de middenbouw is de klas verdeeld in 3 groepen die elk aan hun eigen opdracht werken. Per week wordt er één opdracht gedaan. In de bovenbouw maken de leerlingen een plan welke extra opdrachten ze willen doen en dit wordt dan gekeurd door de leerkracht. Ze plannen dit zelf in op hun taakbrief. Als het werk klaar is, laten ze het aftekenen door de leerkracht en kunnen ze er voor kiezen het te presenteren. Er is veel materiaal dat ook geordend is in een map. Alle verdere losse materialen zijn veelal spelletjes en dingen die met het vormen van de extra-werkmap zijn blijven liggen. De extrawerkmap biedt genoeg uitdaging. Het materiaal komt overal vandaan: uit methodes, van internet en er zijn ook zelfbedachte opdrachten. Het systeem lijkt helder zeker gezien er wordt gekeken naar waar het kind zijn interesse punten liggen. De dozen staan op nummer, maar in de map wordt niet duidelijk aangegeven bij welke opdrachten je de nummers nodig hebt. Een aantal spreken voor zich. Bij de bovenbouw aan de onderkant staat een sticker bij welke intelligentie het hoort. Waardoor je de doos eerst moet openen voor je weet of je het goede hebt. Bij de middenbouw staat de sticker wel duidelijk op de doos, je weet meteen bij je opdracht welke kleur je hebt en welke doos daar bij hoort met eventueel aanvullend materiaal. In de lijsten kunt u snel op vakgebied en groep passende opdrachten vinden om als keuzewerk te geven. Alle stencils zijn van voor naar achteren genoteerd.
Materialenlijst De materialenlijst is op vakgebied en groep geordend. De titels van de materialen zijn op alfabetische volgorde. De volgorde van de vakgebieden en groepen zijn: Bovenbouw - Taal/ bovenbouw - Rekenen/ bovenbouw - Techniek/ bovenbouw - Engels/ bovenbouw - Handvaardigheid/ bovenbouw - Wereldoriëntatie/ bovenbouw - Muziek/ bovenbouw - Drama/ bovenbouw - Schrijven/ bovenbouw
52
Middenbouw - Taal/ middenbouw - Rekenen/ middenbouw - Techniek/ middenbouw - Handvaardigheid/ middenbouw - Wereldoriëntatie/ middenbouw - Muziek/ middenbouw - Drama/ middenbouw - Schrijven/ middenbouw - Spel/ middenbouw Onderbouw - Taal/ onderbouw - Rekenen/ onderbouw - Handvaardigheid/ onderbouw - Muziek/ onderbouw - Schrijven/ onderbouw - Spel/ onderbouw
Naam materiaal Vakgebied Taal
Groepen Bovenbouw
Uitleg/bruikbaarheid
Als je haar maar goed zit
Taal
6-8
Stencil lezen en korte opdrachten maken.
Daar sta je dan
Muziek-taal
5-8
De krant
Taal, ontwerpen
5-8 S D7
Ik volg Kanjers met K
Taal Taal
5-8 6-8
Over sprookjes gesproken.. Pinguin aangespoeld
Taal
7-8
Taal, schrijven
5-8
Sinterklaas wat is er aan de hand? Snoep en reclame
Taal, fictie
6-8
Taal, tekenen enz.
7-8 S
Spelen met Arabisch schrift.
Taal-rekenen
7-8
Taalspellen
6-8
Taalspeltaal
Taal, woordvorming, spelling Taal, woordvorming
Betekenis en werken met woorden die betrekking hebben op muziek. De leerlingen maken een eigen krant. Veel differentiatie mogelijkheden. Maak een stripverhaal af. Gedicht met K van groot naar klein en differentiatie mogelijkheden. Sprookjes uitgelegd en toepassen. Schrijf een verhaal verder na 3 zinnen. Eenmalig, opzet meerdere malen mogelijk. Meerdere opdrachten. Maak een zelfgemaakt snoepje en maak er reclame voor. Voor Arabische leerlingen niet relevant. Verschillende opdrachten mogelijk. Verdiepingsopdrachten .
Verhaalschrijven
Taal, schrijven
6-8
Verkeersborden
Taal
6-8 S
Rekenen
Bovenbouw
6-8 S
Stencil, eenmalig met samenwerkingsmogelijkheid. Vragenlijsten, opzet meerdere malen mogelijk. Verkeersborden zonder opdrachten.
53
Lichamen
Rekenen, inzicht
7-8
Rekengoocheltrucs.
Rekenen, inzicht
6-8 S
Romeinse cijfers
Rekenen, klokkijken
6-8
Zeeslag
Rekenen, inzicht
6-8
Zon en schaduw
Rekenen
7-8
Techniek
Bovenbouw
Artstraws constructie materiaal.
Techniek
7-8
Bouwen met kranten
Techniek
5-8 D7
Tandwielen
Techniek
7-8
Engels
Bovenbouw
Hello world
Engels
7-8
Handvaardigheid
Bovenbouw
De vriendschapsslinger. Bouwvlakken
Handvaardigheid
5-8
Knippen/plakken.
5-8
Een echt kunstwerk
Tekenen
5-8
Hoe maak je een tekenfilm? Monster met bek
Tekenen
5-8
Handvaardigheid
5-8 D5
Totempaal
Handvaardigheid
5-8 D5
Wereldoriëntatie
Bovenbouw
Iek! Grote beestjes
Natuur
6-8
Kleurenblind
Natuur
5-8
Rioolwater
Natuur
7-8
Puzzel Europa in elkaar. Waar is dit?
Aardrijkskunde
6-8
Aardrijkskunde
7-8
Zweten
Natuur
6-8
20 stencils vanaf het zonnestelsel tot planeten in gevaar.
Wereldoriëntatie
6-8
Verdieping, voor rekenplus leerlingen. Leuke afwisseling, samenwerking verijst. Stencil waar Romeinse cijfers worden geleerd en toegepast. Zeeslag op papier, samenwerkingsopdracht. Gekopieerde internetopdracht. Individueel. Met verschillend materiaal bouwwerken in elkaar zetten. Papier vouwen en bewerken om er bouwwerken van te maken. Uitleg van hoe tandwielen werken met bijbehorende opdrachten. Woorden plaatsen in huis. Eenmalig. Knippen van een rijg poppetjes. Knippen en plakken van bouwplaten. Maak met wasco een schilderij. Maken van een flipboekje. Maken van een handpop met verschillende materialen. Maak een totempaal van blik, papier en oude kranten. Op internet of encyclopedie zoeken naar enge beestjes. Onderzoeken wie van je klas kleurenblind zijn dmv een plaatje. Informatie zoeken over het rioleringssysteem. In puzzelstukjes verdeeld Europa. Knippen en plakken. Klein topografisch kaartje waarin de leerlingen moeten zoeken naar het juiste land. Verhaal en vragen over zweten. Individueel. Korte stencils over steeds 1 onderwerp op wereldoriëntatie gebied
54
Muziek
Bovenbouw
Muziek
5-8
Drama
Bovenbouw
Gespeelde spreuken
Drama
6-8 S
Schrijven
Bovenbouw
Lijntjes trekken
Schrijven, inzicht
5-8
De magie van het vierkant
Taal
Middenbouw
Boekenraadsels
Taal
4-6 S
Dierentuin
Taal
3-5
Gedicht Knieën
Taal
4-6
Herst bos elfjes
Taal
4-6
Kleine beer
Taal, schrijven
4-5
Koppie
Taal
5
Maan-roos-vis
4-6 S
Mindmap
Taal, woordsamenstellingen Taal
4-6
Test jezelf
Taal
4-5
Rekenen
Middenbouw
Ben jij een rekenwonder?
Rekenen
5-6 S
De geheime sleutel
Rekenen
5-6 S
De geheimen van de 5er Eigen vierkanten
Rekenen
3-4
Rekenen
5-6 S
Getallen speurtocht
Rekenen
5-6 S
LLLLLastige legpuzzel
Rekenen, handvaardigheid
4-6
Rekenpuzzels (3 stuks)
Rekenen
3-4
Taptoe cijfers
Rekenen, handvaardigheid
4-5
De leerlingen leren hoe je een concert indeelt in vakken. Oefenen van spreekwoorden in groepjes. Schrijfopdrachten, nauwkeurig werken. Raad van iemand anders door te vragen welk boek iemand in de gedachten heeft. Kijk op een plaatje van een dierentuin wat er niet klopt. Maak een gedicht over je lichaam. Verdieping mogelijk. Maak elfjes van de jaargetijden. Vul het verhaal van kleine beer aan. Spellen en opdrachten over verschillende onderwerpen op 1 stencil. Maak van enkele woorden dubbele woorden met elkaar. Maak een woordspin van een onderwerp. Gedragstesten die inzicht geven in het eigen doen en laten. Handig rekenen met getallen en uitkomsten proberen te maken. Doormiddel van een berekening achterhalen wat het begingetal was. Vind op een tekening alle 5en Soort van voorversie van sudoku. Verschillende vormen van getallen met opdrachten. Een puzzel met de L waarna uitgeknipt de L’s weer in de juiste volgorde moeten worden gelegd. Op een tekening de sommen uitrekenen en met de legenda de goede kleur gebruiken Knutsel 3 vellen in elkaar en door de goede getallen te
55
vinden kun je het slot kraken
Techniek
Middenbouw
Clics
Techniek
3-4
Constructiemateriaal
Techniek
3-5
Fiets
Techniek
4-5
Groeiende poes
Techniek
3-5
Iets maken met het constructiemateriaal clics. Maak iets met het houten constructiemateriaal. Knip de fietsonderdelen uit en plak de fiets aan elkaar. Met een luciferdoosje dat open en dicht kan maak je een poes met een hele lange nek.
Handvaardigheid
Middenbouw
Allemaal sporen
Tekenen, natuurkunde
3-5
Bladeren rijgen
Handvaardigheid
3-5
Boerderij kijkdoos
Handvaardigheid
3-5
Bouwplaten
Handvaardigheid
3-4
Dames masker
Tekenen
3-5
De kat en kikker Een puzzeltekening
Handvaardigheid Handvaardigheid
3-5 3-5 S
Feesttip
Handvaardigheid
3-5
Hama kralen
Handvaardigheid
3-6
Kastanje
Handvaardigheid
3-5
Kijk eens naar binnen Knutsel Legpuzzels, doolhof (6 stuks)
Tekenen, inzicht Handvaardigheid Tekenen
4-6 3-5 3-4
Niet storen!
Tekenen
3-5
Plak de pieten
Drama, handvaardigheid
3-5
Piratensurfer
Handvaardigheid
3-5
Striptekens van de buurters
Tekenen
4-5
Op een tekening zijn dierenvoetstappen getekend, invuloefening. Rijgen van bladeren aan een touw. Van een schoenendoos een kijkdoos maken waar diepte in zit. Met bewegende clips worden bewegende tekeningen gemaakt. Maak een masker, versier het zelf. Vouw een kat van papier. Met vormen als een kubus nieuwe vormen maken. Een windmolentje maken van papier. Met strijkkralen een figuur in elkaar zetten. Met satéprikkers en een kastanje een spinnenweb maken. Diepte tekenen. Maak een pop met draad. Tekenen van een kleurplaat en van een begin naar eindpunt komen. Maak een bord van een aap met kleine bordjes erbij met kreten erop. Bewegingen van zwarte pieten uitbeelden en raden. Met kurk en katoen een vlot maken. Maak de stripverhalen af.
Taptoe feestbundel
Handvaardigheid
3-5
Met touw een pop maken.
Waar is de schat?
Tekenen, inzicht
4-5
Wigwam op het strand
Tekenen, schrijven
3-5 S
Met een beschrijving een schat vinden als schatkaart. Figuren uit tijdschriften knippen en nieuwe tekstballonnen bij plakken.
56
Wereldoriëntatie
Middenbouw
Allemaal sporen
Tekenen, natuurkunde
3-5
Bodemdiertjes onderzoeken Dat wist ik nog niet!
Natuurkunde
4-5
Wereldoriëntatie
4-5 S
Drijven en zinken
Natuurkunde
4-5
Het jong van
Natuurkunde
3-5
Linksom of rechtsom
Wereldoriëntatie
4-5 S
Snip voor uw tip
Natuurkunde
4-5
Test je dierenkennis Verkeersborden
Natuurkunde Wereldoriëntatie
4-5 4-5
Waar moet het fietspad?
Aardrijkskunde
4-5
Wat doen je ouders voor de kost?
Wereldoriëntatie
4-5 S
Wolken, boswandeling en bloembollen
Natuurkunde
4-5
Muziek
Middenbouw
Begrippen van muziek
Muziek
4-5 S
Je eigen tune
Muziek
4-5 S
Herfst
Muziek
3-5 S
Muziek memorie
Muziek
3-5 S
Muziek met afval en geluid op reis.
Muziek
3-5
Stamp een lied uit de grond Welk dier hoor je?
Muziek
4-5 S
Muziek
3-5 S
Drama
Middenbouw
Ik wil worst!!
Drama
3-5
Op een tekening zijn dierenvoetstappen getekend, invuloefening. Er op uit om bodemdiertjes te onderzoeken. Kies uit de krant een krantenknipsel wat je nog niet wist. Verdieping: een artikel aan een klasgenoot vertellen. Zelf een bootje maken dat blijft drijven. Knip een plak een de processen van rups tot vlinder. Leerlingen interviewen iemand die met de andere hand schrijft. Stencils van mieren, slakken en insecten. Quiz over dieren. De verkeersborden zijn leeg en moeten ingevuld worden. Zelf ook bedenken. Plattegrond, maak er een fietspad in op een logische plaats. Leerlingen interviewen elkaar naar de beroepen van de ouders en tekenen dat. Stencils met vragen over de natuur. Theorie over noten en ritme, samen ritme maken. Samen afgeleid van een bekende tune een originele tune maken van een thema. Zoek op internet zoveel mogelijk liedjes van herfst. Verdiepingsmogelijkheid andere onderwerpen. Memorie met kaartjes waar muziekinstrumenten op staan. Maak een drumstel van blikjes, een fluit van flesjes etc. Bedenk een liedje dat snel gaat en opzwepend klinkt. Luisteren naar een geluiden cd en aankruizen welke dieren je hoort. Het op verschillende manieren zeggen van zinnen. Boos/blij etc.
57
Nee, dat vind ik niet
Drama
3-5 S
Plak de pieten
Drama, handvaardigheid
3-5
Spiegeltje, spiegeltje
Drama
3-5
Schrijven
Middenbouw
Wigwam op het strand
Tekenen, schrijven
3-5 S
Spel
Middenbouw
Boter kaas en eieren Domino Hoe een spin een vlieg vangt
Spellen Spellen Spellen
3-5 S 3-5 S 3-5 S
Knikkerspel
Spellen
3-5 S
Kwartet Overal spelen
Spellen Spelletjes
3-5 S 4-5
Voedselspel Wie is de winnosaurus?
Spellen Spellen
3-5 S 4-5 S
Zoek de buurters.
Spellen
3-5
Taal
Onderbouw
Hak in stukjes
Taal
1-2
Kaartjes met producten
Taal
1-2
Kleuren maar
Taal
1-2
Liedjes met grote platen van getallen
Taal/Rekenen
1-2
Naar de tent
Taal
1-2
Plaat in de sneeuw
Taal
1-2
Wat een rommel!
Taal
1-2
Wat neem je mee op vakantie Zoek de letters
Taal
1-2
Taal
1-2
In beurten praten over onderwerpen met een verteller en luisteraar. Eens/oneens. Bewegingen van zwarte pieten uitbeelden en raden. Spiegelen van bewegingen. Figuren uit tijdschriften knippen en nieuwe tekstballonnen bij plakken. Boter kaas en eieren Domino spelen voor punten. Op een spinnenweb is iemand een vlieg en iemand anders de spin en worden er lijnen getekend. Samen knikkeren voor punten. Kwartet. Stencil over gezelschapsspellen. En een eigen ganzenbord. Dierenkringloop bordspel. Beide spelers spelen op een dinosaurus bord en moeten alle dino’s verzamelen om winnosaurus te worden. Zoek een aantal personen op een tekening. Leerlingen verdelen lange woorden in kleine stukjes door erbij te klappen. Sorteer de kaartjes wat je bij de bakker, slager en groenteboer koopt. Kleurplaat, de letters geven de kleur aan. Er worden liedjes gezongen waar sommetjes in voor komen. Bij het goede antwoord steekt de leerling het goede getal op. Leg een route af op een vakjesbord waarbij je alleen op vakjes mag komen met zomerdingen. Plaat waar verschillen moeten worden gevonden. Vertellen wat je ziet op een plaat waarbij de klas een puinhoop is. Aankruizen wat je meeneemt op vakantie en wat niet. De o is geel, de E rood en de A blauw. Kleur de letters
58
in op het veld met de letters in zwart wit.
Rekenen
Onderbouw
Cijferen
Rekenen
1-2
Dierentellen
Rekenen
1-2
Dobbelen/pindadobbel spel
Rekenen
1-2
Eendenkaartjes
Rekenen
1-2
Getalrelaties
Rekenen
1-3
Groepjes maken
Rekenen
1-2
Het zonnetje in huis
Rekenen
1-3
Huisprijzen
Rekenen
1-3
Kleur de getallen
Rekenen
1-2
Kleuren van lichaamsdelen
Tekenen
1-2
Liedjes met grote platen van getallen
Taal/Rekenen
1-2
Lol met de nummertol
Rekenen
1-2
Naar de overkant
Rekenen
1-2
Rekenspel
Rekenen
1-2
Springen
Rekenen
1-2
Storm bij de kabouters
Rekenen
1-2
Een aantal spelletjes om het tellen tot 10 te bevorderen. Een aantal stencils waarbij de leerlingen het aantal dieren moeten tellen. Tm 10. Handig rekenen en hardop rekenen wordt geoefend met de dobbelsteen. Verschillende telopdrachten met gekleurde badeendjes 2 stencils over voorwerpen en het werken met dobbelstenen. Een aantal stencils waarbij groepjes van getallen moeten worden gemaakt tm10. De leerlingen hebben een gesprek over de zon en houden bij waar de zon staat gedurende de dag. De leerlingen leren schatten en hebben een gesprek over de grote en prijs van huizen. Een aantal stencils waarbij veel getallen en symbolen van getallen staan en waarbij de leerlingen maar 1 getal mogen kleuren. Tm10. Op tekeningen wordt aangegeven welk onderdeel ze moeten kleuren van een tekening zoals oor. Er worden liedjes gezongen waar sommetjes in voor komen. Bij het goede antwoord steekt de leerling het goede getal op. Er wordt een tol gemaakt van cijfers en daar worden opdrachten meegedaan. De leerlingen leren afstand meten in kleine of grote stappen. Van start tot eind moeten de leerlingen per vakje met een afbeelding van een getal tegen komen een kaartje met het juiste antwoord erop leggen. De leerlingen gebruiken hun eigen afstanden als ze springen als handvatten voor afstanden. Rekenen met stippen op een paddenstoel. Met
59
Tel en zoekplaten met dieren
Rekenen
1-2
Tellen met getallen
Rekenen
1-3
Van groot naar klein
Rekenen
1-2
Vormen om je heen
Rekenen
1-2
Handvaardigheid
Onderbouw
Bouwen met blokken
Handvaardigheid
1-4
Dierentekeningen
Tekenen
1-2
Doolhof
Tekenen
1-4
Gezichten tekenen
Tekenen
1-4
Help de vogels
Handvaardigheid
3-4
Lieveheersbeestje tekenen
Tekenen
1-2
Maak een dobbelsteen Maak een wcrol hoed
Handvaardigheid
1-3
Handvaardigheid
1-2
Spagetti slieren
Tekenen
1-4
Trappen van het kasteel
Tekenen
1-4
Van wie zijn ze?
Tekenen
1-2
Welk stuk bij welk dier
Tekenen
1-4
Muziek
Onderbouw
Klokkenspel oefenen
Muziek
1-4
Maak een schilderij bij
Muziek
1-4
verwerkingsopdracht. Knopen tellen,en met dobbelstenen aangeven hoeveel dieren je ziet. De leerlingen leren werken met een dobbelsteen. Met dominostenen worden rijen gemaakt waarna er stippen moeten worden geteld. 2 stencils waarop leerlingen het grootste dier van de rij moeten omcirkelen. De leerlingen zoeken vierkanten, cirkels in de school. De leerlingen bouwen volgens stappen een bouwwerk. Dieren missen iets of zitten verstopt in een tekening. De leerlingen leren de dieren herkennen. Een aantal doolhof puzzels. Vind de uitgang. Met een voorbeeld leert het kind een indeling te maken van het gezicht. Knutsel een waterbak voor volgens in elkaar met een colafles. Stap voor stap leren de leerlingen een lieveheersbeestje tekenen. Knip en plak een dobbelsteen. Maak met wc rollen een hoed. Potloden worden aan elkaar gebonden en de leerlingen tekenen slierten. De leerlingen tekenen op ruitjespapier de trappen naar de top van de toren Volg de lijntjes die door elkaar lopen om de passende schoenen bij de leerlingen te vinden Kleine insecten met daarbij een vergrootglas, zoek het vergrote object bij het juiste insect. Een aantal kinderliedjes die met de stencils te oefenen zijn op het klokkenspel. Bij een muziekstuk gaan de
60
muziek
Volg de lus
leerlingen tekenen wat ze erbij voelen.
Schrijven
Onderbouw
Schrijven
1-4
Spel
Onderbouw
Eerst rekenen
Spellen
1-6 S
Huisje boompje beestje
Spellen
1-4 S
Ik kan al tellen
Spellen
1-3 S
Kikker en vriendjes memorie Monopoly Junior
Spellen
1-4 S
Spellen
1-4 S
Nijntje leer tellen Pluk van de petteflet spel Rummikub junior
Spellen Spellen
1-2 S 1-4 S
Spellen
1-8S
Speelkwartiertje
Spellen
1-4 S
Triominos
Spellen
1-8S
Verdiepingsmap Rekenen
Onderbouw
Dobbelen met getal 16
Rekenen
1-4 S
Getalkleurplaat
Rekenen/Tekenen
3-4
Rupsen rijen
Rekenen
3-4
7 stencils met plakplaatjes
Rekenen
1-3
Verdiepingsmap tekenen
Onderbouw
Getalkleurplaat
Rekenen/Tekenen
3-4
Het letterwinkeltje
Tekenen
1-3
Verdiepingsmap
Onderbouw
Volg de kronkelende lussen met je pen. Kaartjes met sommen, als ze het goed hebben staat op achterkant het antwoord. Wie de meeste heeft wint. De leerlingen proberen alle pionnen in het huisje te krijgen. Bordspel. Met getallen en symbolen snel tellen. Memorie met kikker. Monopoly maar dan met simpelere spelregels. Met plaatjes leren tellen. Soort ganzenbord maar dan in pluk van de petteflet jasje. Rummikub, reeksen van cijfers maken. De leerlingen leren kleuren onderscheiden en tellen. Aansluiten van cijfer driehoeken.
De leerlingen dobbelen en turven hoe vaak ze een getal gooien. Het kanselement moet de leerling duidelijk worden. Kleuren vak vakken waar een som op staat. Elk antwoord staat voor een kleur Het leggen van sommen aan elkaar als domino maar dan met sommen. De leerlingen zoeken bij een getal plaatjes waar de hoeveelheid op staat.
Kleuren vak vakken waar een som op staat. Elk antwoord staat voor een kleur Letters staan deels zichtbaar deels verborgen op een kleurplaat. De leerling tekent de letters.
61
Techniek Bouwen met papier
Techniek
3-4
Fietsbel
Techniek
3-4
Knex platen
Techniek
3-5
Ribbelmachine maken
Techniek
3-4
Snaarwielen
Techniek
3-6
Spelen met tandwielen
Techniek
3-6
Stenen en lego
Techniek
3-4
Stoel voor beer
Techniek
3-4
Met stroken papier worden stellages gemaakt Fietsbel uit elkaar halen en de onderdelen bekijken. Met knex maken de leerlingen een aantal dieren. Strookjes ribbelpapier wordt geknutseld De leerlingen leren zien hoe een wiel draait en welke kant op. Ook maken ze zelf de wielen. Een stencil met afbeeldingen van tandwielen, opdracht welke kant ze opdraaien. Er worden verbanden gezocht met muren en legostenen. Met stroken papier wordt een stevige stoelconstructie gemaakt waar een knuffelbeer op kan zetten.
De mappen hebben betrekking op de materialen die in de kasten liggen in de open ruimte op school. Bij de onderbouw is niet alles wat in de kast staat in de map gekomen. Veelal zijn dit gezelschapsspellen met een uitleg die op de doos staat. In het keuzewerk materiaal voor de onderbouw is veelal reken en taalwerk beschikbaar.
62
Rekenmateriaal kast op de gang naast de IB-er ruimte.
1 MAB materiaal en rekendomino.
2 Schubi Klokkijkoefeningen Rekenspellen/ metriek stelsel en breuken 3 Getallenvelden/ breukenspellen.
4 Breukenmagneten, europapiergeld en munten 5 letterspel/tekenspel en kwartetspellen
Boven op de kast ligt een bordspel als ganzenbord genaamd een huis vol gevoelens en het spel Axen. Met daarin verschillende mogelijkheden om op het bord te spelen. Het is een dierenspel/drama. Het spel is gebaseerd op het ervaringsgericht onderwijs en spelenderwijs komen verschillende emoties aan bod. Het is geschikt voor de onderbouw en is voor 2 tot 6 spelers. Dit zou goed passen binnen het keuzewerk. Hieronder wordt de kast verder uitgewerkt met materialen wat er per plank is te vinden. 1) MAB materiaal en rekendomino MAB materiaal, de hele bovenste plank staat vol met de grote blokken van 100, de lange blokjes van 10 en de klein blokjes van 1. Het materiaal kan gebruikt worden als hulp voor de leerlingen die nog moeite hebben met tellen/hoofdrekenen. Niet als extra werk te gebruiken maar wel als hulpmateriaal. Rekendomino is geschikt voor groep 4 en leer de leerlingen + en – sommen onder de 20 te automatiseren. 2) Schubi, klokkijkoefeningen, rekenspellen/ metriek stelsel en breuken Schubi is een spel waarbij de leerling een 100 veld voor zich heeft met bewegende balletjes. Met de opdrachten erbij leren de leerlingen de verbanden te leggen met tafels en vermenigvuldigingen. Met klokkijkoefeningen leert de leerling de digitale kloktijd en de reguliere kloktijd te
63
gebruiken. Dit is te gebruiken voor leerlingen die extra hulp nodig hebben met het klokkijken. Er zijn kwartet en domino oefeningen en andere soorten oefeningen om snel met breuken te rekenen of met het metriekstelsel. Al het materiaal op deze plank is voor de bovenbouw geschikt. Grotendeels voor groep 5 en 6 en voor eventueel zwakke rekenaars uit groep 7 of 8. 3) Getallenvelden, breukenspellen, breukendoosjes en schubitrix Getallenvelden met puzzelstukjes van getallen die erop gelegd kunnen worden. Er zit geen beschrijving bij, maar het lijkt een oefening om de getallen tot 100 te kunnen plaatsen. De groepen 4 en 5 zouden er gebruik van kunnen maken. Breukenspel met kaartjes. Er wordt teruggerekend naar 5 standaard breuk uitkomsten. Dat zijn de breuken ½,1/3, ¼ 1/6 en 1/8. Deze breukenkaartjes hebben elk een andere kleur en de breuken op de kaartjes zijn groter dan de stambreuken. De opdracht is om te zien tot welke stambreuk het kaartje hoort. Te gebruiken bij leerlingen die moeite hebben met het omrekenen van standaard breuken. Breukendoosjes met daarin hele, halve, kwart en 1/8ste cirkels. Door een breuk te zeggen kan de leerling hiermee de breuk visualiseren. Het materiaal is redelijk oud maar nog goed bruikbaar. Er staat niets op de stukjes waardoor je wel in de war kan raken hoe groot het stukje is dat je in je hand hebt. Daarom moet er worden gewerkt vanuit de cirkel. Gebruik groep 5 en 6. Schubitrix is een domino spel met daarin domino kaartjes met 3 vormen van getallen. De antwoorden moeten tegen elkaar aanliggen. Heel weinig is uit het hoofd uit te rekenen waarbij er met rekenmachine gewerkt moet worden. Gebruiken vanaf groep 7. Biedt A leerlingen het meest. D en E leerlingen zullen dit geen leuk spel vinden. Er zijn verschillende vormen van. 4) Breukenmagneten, europapiergeld en munten Breukenenmagneten. Net als de breukendoosjes. Alleen dan grotere vormen die het visueel maken van breuken bevorderen. Europapiergeld en munten. Zal dienen om het rekenen met euro’s visueel te maken. Er is geen beschrijving bij. Gebruik van groep 3-8. 5) Letterspel,tekenspel en kwartetspellen Hebbes! is een woordspel. Er worden om de beurt kaartjes gelegd. Als een kaartje van dezelfde kleur komt mag je er op slaan en zijn de kaartjes van jou. Waarom er letters op de kaartjes staan is niet duidelijk. Een variant zou kunnen zijn, om met de gewonnen kaartjes een zo lang mogelijk woord te maken. Maar dit staat niet in de beschrijving. Tekenen is meer: pakjes met kaarten waarop tekeningen staan door de leerlingen getekend met vragen en opdrachten. Bingo met woorden. Vellen met woorden met de daarbij behorende kaartjes. Zoals normaal bingo, alleen dan met woorden. Ook is er pim pam pet. Er zijn vellen voor alle groepen met
64
daarbij dus een wisselende moeilijkheidsgraad in woorden. Verder zijn er nog losse materialen op de onderste plank zonder beschrijving erbij en materialen waar geen namen op stonden. Deze kast, die compleet gevuld is met rekenen, heeft op de onderste plank taalopdrachten liggen. Ons advies zou zijn om de materialen meer over kasten te verdelen met het zelfde vak. Bijvoorbeeld een reken- of taalkast. Hierdoor worden de materialen overzichtelijker en worden ze vaker gezien en gebruikt. De rekenkast heeft genoeg te bieden maar voornamelijk als ondersteuning en spelletjes. Als extra werk zou je er wat uit kunnen pakken maar dan moet het voor de leerlingen wel een praktisch nut hebben. Leerlingen die bijvoorbeeld moeite hebben met tellen, klokkijken of het automatiseren van breuken kunnen hier extra hulp krijgen. Kast in de IB-er en Remedial teacher kamer Sociaal emotionele methodes: O.a. leefstijl
CITO
1) Taal en rekenmeester
CITO
2) Topografie en rekenen stencils
CITO
3) Pluswerk van taal en rekenen (rekentijgers)
CITO
4) Spellen en reken extra werk
CITO
5) Lezen en reken mappen
Losse materialen
Tijdschriften, vakbladen
Tijdschriften, vakbladen
De kast is verzorgd en netjes ingedeeld, alleen de linkerkant van de kast hebben wij gebruikt. Hier stonden methodes en extra werk mogelijkheden op vele niveaus. Aan de rechterkant stonden oude CITO toetsen. Bovenin de kast liggen sociaal emotionele methodes en onderin de kast tijdschriften en vakbladen die wij niet nodig achten als extra werk. De titels van de planken in de tabel, geven aan wat in grote lijnen op de plank te vinden is. Dit komt niet altijd over een met de titel. De volgorde op de planken is van links naar rechts aangehouden.
65
Hieronder benoemen we enkele materialen die in deze kast zijn gevonden. Bij plank 1 benoemen wij alles onder kopje 1.
1) Plank 1 •
Stanford clocks becadidact brengt extra werk voor rekenen taal en spelling voor de groepen 3 tot en met 8. Boekjes met nummer 1 zijn geschikt voor groep 3 en de boekjes 6 zijn bedoeld voor groep 8. De opdrachten zijn voor alle leerlingen te maken het is benaderbaar op verschillende manieren waardoor ook minder begaafde en hoofdbegaafde hier uitdaging ik kunnen vinden. Een aantal boeken is nog verder gedifferentieerd M7 en E midden groep 7 en eind groep 7. Zo ook voor andere groepen. Bij de middenbouw is er nog extra aandacht voor tafels en klokkijken. En daarnaast is van dezelfde uitgeverij een zelfstandig werkblok waarbij de leerlingen zelf helemaal mee aan de slag kunnen zonder begeleiding Deze boekjes kunnen gebruikt worden op het individu omdat er dusdanig veel differentiatie mogelijk is mijn advies dan ook om als de taakbrieven compleet zijn per kind te kijken waar het kind extra stof nodig heeft en het dan uit deze boekjes te halen.
2) Plank 2
•
De leessleutel, toch nog leren lezen! Bevat kopieerbladen voor groep 3 op het niveau van beginnend aanvankelijk lezen. Hiermee kunnen ze door onder andere knippen, plakken en kleuren de koppeling maken tussen de gesproken en geschreven taal. Achterin de map staan toetsen voor groep 3.
•
De map leeskaarten van uitgeverij Zwijsen bevat leeskaarten. De kaarten zijn meer geschikt voor de remedial teacher. De leerlingen kunnen hiermee niet aan de slag.
•
Blokboek Nederland voor het leren van topgrafie in Nederland. Vanaf groep 6 kan hier gebruik van worden gemaakt. Het is zeer verdiepend er wordt diep ingegaan op alle gebieden waarbij de leerlingen niet alleen plaatsen uit hun hoofd leren maar ook leren toepassen. Groep 6 krijgt verdieping over Nederland, groep 7 over Europa en groep 8 over de wereld. De methode komt uit 1999 en is op een aantal punten achterhaald. Het is zeer interessant voor de leerlingen die geboeid zijn door topografie en met de atlas kunnen werken. Het boekje begint ook met: ‘beste jongens en meisjes’. Geschikt om de leerlingen zelfstandig mee los te laten.
•
Zipwerkboek van de uitgeverij Delubas. Dit zijn boekjes met informatieverwerking. Alleen te gebruiken voor groep 8 of hoogbegaafde leerlingen. De leerlingen kunnen er zelfstandig mee aan de slag. Het is puur als verdieping bedoeld.
•
Speciale leesbegeleiding mappen, voor de docent en leerling bedoeld. Remedial teaching materiaal.
•
Tafels en deelsommen oefenen met de map mijn tafelboek. Kopieerbladen. Tafels 110 dus groep 4-6. De uitgeverij is Kok educatie en het materiaal is oud en nodigt niet
66
uit tot extra werk. •
Kopieerboek rekenen groep 3,4 rekenvel en 100vellen Voor de groepen 3 en 4 hoe ze getallen moeten schrijven. Er zitten stencils en ook toetsmateriaal in. Daarnaast leuke werkbladen voor de beginnende gecijferdheid.
•
Ambrasoft software pakket. Hier staan kopieer bladen in van de groepen 3 tot en met 8 die ze ook zonder het computer programma kunnen maken. De leerkracht ook nog anders invullen kan omdat ze ook digitaal te maken zijn om zo meer aan te passen op het niveau. Vakgebieden rekenen, spelling taal.
•
Rekenliedjes map. Geen extra werk. Dit moet met de leerkracht samen gebeuren.
•
Maatwerk mappen Met kopieerbladen en uitleg voor de docenten Maatwerk rekenen, de blauwe map bevat extra werk voor vermenigvuldigen en delen en berekeningen tot en met 1000. Van uitgeverij Malmberg. De gele map, oriëntatie getallen tot en met 100 optellen en aftrekken over 1-10 en optellen aftrekken tot en met 100. De donkergele map bevat breuken en procenten, tijd en meten, lengte, inhoud en gewicht. De witte map kolomsgewijs rekenen, oriëntatie grote getallen en kommagetallen, geld rekenen en werken met de zakrekenmachine., De groene map, oriëntatie in getallen tot en met 10 optellen en aftrekken tot en met 10 en oriëntatie en bewerkingen tussen 10 en 20.
3) Plank 3
•
De map plustaak werkboekjes voor de groepen 5-6 het gaat over taal van de uitgeverij Delubas. Is voor + leerlingen geschikt. Plustaak groepen 7-8 de map is begrijpend lezen extra werk kopieerbladen voor leerlingen met oefenen begrijpend lezen. Ook is er een map plustaak taal en lezen groep 4-5. 6-7, 7-8 plustaak begrijpend lezen 5-6-7-8.
•
Extra werk voor + leerlingen. De map heet woordenschat oefenen met taal voor de groep 6-7-8. Bestaande uit woordbetekenissen oefeningen en aanvul oefeningen.
•
Veilig in stapjes, wandplaten en woordstroken niet als extra werk. Materiaal voor Remedial teacher
•
Leesbladen, materiaal voor Remedial teacher.
•
De veilig in stapjes werkboekjes is uit te kopiëren groep 3 -4 maar de boekjes zijn dusdanig vergeeld en verouderd dat wij gebruik afraden. Uitgeverij Zwijsen.
67
•
Denkwerk, leren omgaan met informatie uit teksten. Van uitgeverij Becadicat. Dit is pluswerk. 2 groepen 4-8 verdeeld in 3 bakken.
•
Cryptolisch breinwerk, + werk Kinheim groep 8. De vormgeving is niet erg bijzonder te noemen.
•
Rekenpuzzels en breinkrakers brekers met verdieping. Uitgeverij Kinheim groep 8. De bereikbrekers met de smilie zijn leuk vormgegeven. Met uitdagende sommen/. Reken + leerlingen.
•
Kinheim kruisjes rekenen, in vakken met velden worden kruisjes gezet op getallen die samen 1 getal maken. voor de echte doorzetters is het toegankelijk.
•
Rekentijger groepen 6-7-8 ziet er aantrekkelijk uit, uit te kopiëren. Verschillende rekenopdrachten meten, keer, delen, + - alles komt zo wel aan bod. Aanrader!
•
Malmberg rekenenkiem demoset. Detective Denkwerk boekjes zitten er tussen met informatieverwerking. Hele serie boekjes van de serie denkwerk. 2 bakken vol.
4) Plank 4
•
Speciale leesbegeleidingsmap, materiaal voor de remedial teacher.
•
Spelling in de lift map, voor groepen 5-6-7-8 werkboekjes met spellingsonderdelen. Leuk om uit te rijken. 6 mappen. Met handleiding. Is een complete methode. Ook zijn er nog plus boekjes. Dit kan de leerling zelfstandig doen. De laatste 2 mappen zijn kopieerbladen over werkwoordspelling van groep 1 tot en met groep 8. Dit kan direct gebruikt worden voor verdieping of ondersteuning van spelling.
•
Veilig in stapjes kopieermappen remedial teaching 2 mappen.
•
Leeswerkmap handelingsplannen, leerverslagen maken voor de remedial teacher algemene informatie/ lees map en de test map.
•
Plustaak. 5 mappen Delubas gevarieerde opdrachten voor rekenen en wiskunde groepen 3-8.
•
Breinbrekers. Groep 8. Opgaven in paarse boekjes. Niet aan te raden.
•
Splitsen, mappen met verouderde boekjes over splitsen van sommen, optellen aftrekken. Voor de groepen 3-4 op het boekje staat op de voorkant welk getal gesplitst wordt.
•
Cijferen, werken met 100 velden. Meerdere mapjes met bij elkaar gevonden stencils. Die het rekenen met getallen tot de 100 moeten verbreden. Groepen 5-6 ook zijn er nog delen en keersommen boekjes.
68
•
Maatwerk en rekenen van uitgeverij Malmberg.
•
De wereld in getallen gebruikersbulletins en handleidingen.
5)Plank 5 •
Oefeningen met betrekking tot nauwkeurig lezen, materiaal van de Remedial teacher.
•
Cryptologische taalvaardig Kinheim, prima te oefenen voor extra werk. Taal en spelling. En een klein beetje informatieverwerking met werk voor leerlingen met taalgevoel.
•
Map de leeshoek,gedateerd stencils en boekjes met taaloefeningen aanvankelijk lezen groepen 3-4
•
Begrijpend lezen humptie dumptie soort van methode voor beginnend lezen. Ontluikende geletterdheid. Uitgeverij Zwijsen.
•
Heimans woordenrijen is voor de remedial teaching materiaal Dyslexie test toetsmateriaal (remedial teacher) SLO (remedial teacher) Materiaal beelden en schrijven.2 mappen (remedial teacher) Map met spelling de lift groepen 3-8. Handleiding leeskader Clustermap lezen (remedial teacher) Kimkiel 2 mappen kopieerbladen, ontluikende gecijferdheid, materiaal voor de Remedial teaching, de leerlingen kunnen er niet zelfstandig mee aan de slag. Map vermenigvuldigen en klokkijken, kopieerbladen groepen 4-5 Klokkijken cijferend en aftrekken groep 8 (remedial teacher) Cijferend vermenigvuldigen ouderwetse methode. (remedial teacher) Cijferend delen groep 6 (remedial teacher) Doorkijkjes (remedial teacher) Groep 8 (remedial teacher)
•
• • • •
• •
69
