BOUWWERELD # 05
Project
bwe005_40_project.qxp
1
40
03-04-2008
12:15
Pagina 40
12:15
Pagina 41
Bouwhoogte optimaal benut door periscopen
Project
03-04-2008
BOUWWERELD # 05
bwe005_40_project.qxp
Wooncomplex La Grande Cour te Amsterdam
Rondom drie binnenhoven in La Grande Cour zijn 253 woningen gebouwd in een zeer hoge dichtheid. De maximale bouwhoogte is optimaal benut door de drie torens in het complex aan de top te voorzien van flinke uitkragingen, waardoor zij een periscoopvorm krijgen. Verborgen constructies verraden niet hoe het in elkaar zit. Tekst: Josine Crone; Foto’s: Rob Hoekstra
1. Kenmerkend voor La Grande Cour zijn de omgebogen woontorens, zoals deze met aluminium beklede toren van de Architekten Cie in het middelste hof. 2. Over de buitengevels van La Grande Cour steken de koppen van de periscopen op markante wijze uit.
Op het woningbouwproject La Grande Cour op het Westerdokseiland heb je een prachtig uitzicht over de binnenstad en het IJ. Het eiland ligt nabij Amsterdam CS en werd vroeger gebruikt om goederen van het spoor over te slaan op schepen en omgekeerd. Nadat het terrein jarenlang heeft braakgelegen, is het gebied nu het domein van de nieuwe bewoners. Het stedenbouwkundige plan van Peter Defesche van OD 205 voor het Westerdokseiland, voorzag in een stedelijk weefsel met een hoge dichtheid aan woningen en bedrijfsruimte met ondergronds parkeren. La Grande Cour is één van de drie plandelen en ligt op de kop van het gebied aan de zijde van het CS. Hier zijn 202 huuren 51 koopwoningen gerealiseerd naar ontwerp van drie architectenbureaus: de Architekten Cie., Heren 5 architecten en Meyer en Van Schooten. Het laatstgenoemde bureau had tevens de coördinatie over La Grande Cour. Het stedenbouwkundige plan bood de mogelijkheid om in het binnengebied wat hoger te bouwen dan aan de randen. De gemeente dacht het grote woningbouwprogramma rond twee binnenhoven te kunnen bouwen. Gezien het aantal woningen bleek een derde binnenhof of cour toch noodzakelijk om alle woningen een goed uitzicht en daglicht te kunnen geven. Dat veroorzaakte een enorme spanning tussen het aantal te realiseren woningen en de ruimte die er stedenbouwkundig beschikbaar was. De oplossing voor het ruimtevraagstuk is gedeeltelijk in de hoogte gezocht. Aangezien de bouwhoogte beperkt was tot zeven bouwlagen, zijn de toppen van de torens extra benut door de bovenste drie bouwlagen een veel groter oppervlak te laten bestrijken dan de torens zelf, als een soort waterhoofd zoals architect Jeroen van Schooten het aanduidt.
2
Wonen op hoog niveau De mooiste plek om te wonen is immers bovenin het complex, vandaar dat de keuze voor extra woningen op de hoogste niveaus ook de meest geliefde woonruimte oplevert. Door deze vondst heeft het complex de karakteristieke periscopen gekregen. Twee van de drie periscopen kragen uit over de lagere randbebouwing, waardoor het complex een spannend aanzien krijgt. Het was echter niet eenvoudig om alle woningen voldoende uitzicht, daglicht en buitenruimte te verschaffen. De periscopen wijzen bewust drie verschillende richtingen uit om te voorkomen dat er te veel schaduw op een bepaald deel valt. Bovendien blijven zo belangrijke zichtlijnen vrij. Dat het geen benauwend woonmilieu is geworden komt vooral door de vele doorkijken. De drie architectenbureaus ontwierpen ieder een deel van het project
41
03-04-2008
12:15
Pagina 42
BOUWWERELD # 05
Project
bwe005_40_project.qxp
1
2
3
1. Deelplan Meyer & van Schooten 2. Deelplan de Architekten Cie 3. Deelplan Heren 5
Plattegrond laag 3
Langsdoorsnede
42
1:600
bwe005_40_project.qxp
03-04-2008
12:16
Pagina 43
BOUWWERELD # 05
Project
4
3
3. La Grande Cour ligt aan de zuidkant van het Westerdokseiland tussen de binnenstad en IJ (foto: © Rovorm/Hans Brons). 4. Zichtlijnen zorgen voor bijzondere doorkijken, zoals hier naar de woontoren van Heren 5 met gevels van geëngobeerde baksteen en aan trekstangen hangende balkons.
rond een eigen cour. Deze cours overbruggen het hoogteverschil tussen de haven aan de stadszijde en de dijk aan de IJ-zijde. Bij de cour in het ontwerp van Meyer en Van Schooten leidt een hellend dek tot de binnenplaats. de Architekten Cie. heeft gekozen voor een houten trap naar een podium met een rubbergranulaat vloer en in het deel van Heren 5 architecten is de overgang gemaakt met een hellende steenachtige cour met houten terrassen. Naast woningen bestaat La Grande Cour uit een parkeergarage over anderhalve laag met 263 plaatsen, uit bedrijfsruimten en een horecagelegenheid op de begane grond aan de zijde van het Westerdoksplein.
Verborgen constructie De parkeergarage heeft een helder kolommenstramien van 8,10 bij 7,20 m. Bij deze maten, die in de eerste plaats zijn afgestemd op de woningen, valt het parkeren goed op te lossen. Door te kiezen voor schuin gestoken parkeren passen er steeds 3 auto’s tussen de kolommen en zijn de rijwegen net breed genoeg. De stabiliteit komt uit de negen kernen met de stijgpunten voor de woningen. Hierdoor zijn hinderlijke betonnen schijven in de garage voorkomen. De constructie van de woningen is gedeeltelijk getunneld en gedeeltelijk uitgevoerd in gestorte wanden met breedplaatvloeren. Het meest spannende onderdeel van de constructie zijn de periscopen, die tot een hoogte van 37 m reiken. Hier zijn twee verschillende constructieprincipes toegepast, beide met een combinatie van staal en beton. Voor de periscopen in het plan van de Architekten Cie. en van Heren 5 architecten ontwierp constructeur Anne van der Sluis van Van Rossum een platformconstructie. Op stalen liggers met een lengte van 30 m en een hoogte van 0,9 m is een plateau gebouwd. Op dit plateau is een betonnen vloer gestort voor het casco van de
drie bouwlagen voor de periscoop. Dat casco speelt in de spreiding van de krachten een belangrijke rol. De woningscheidende wanden werken namelijk als dwarsbalken, die uitkragen en de belasting goed verdelen over de vrij dicht bij elkaar liggende middenbalken. Hiertoe zijn stalen vakwerkconstructies in de woningscheidende wanden gestort. De maximale overspanning van de platformconstructie is circa 22 m. Een buitenplafond onttrekt de gehele ondersteuningsconstructie aan het oog.
Uitkragende periscoop De periscoop in het plan van Meyer en Van Schooten heeft een geheel andere draagconstructie. In deze 14 m uitkragende top zijn per verdieping namelijk maar 2 langgerekte woningen gemaakt. Daardoor loopt de woningscheidende wand evenwijdig aan de langsgevel. Dit gegeven is gebruikt om de constructie op te baseren. De woningscheidende wand fungeert als draagbalk (met een ingestort stalen vakwerk) waar de hele periscoop aan hangt. Aan de uitkragende kop zijn stalen diagonalen als evenwichtsconstructie bevestigd voor de ophanging van de vloeren. Dit zijn de enige constructiedelen die duidelijk in het zicht zijn gebleven en daardoor blijft het wat raadselachtig. Want tegenwoordig is heel gangbaar dat men bij dergelijke zwevende woningen gebruik maakt van verdiepingshoge vakwerkliggers, die juist in de langsgevels zichtbaar blijven. De staven van zulke vakwerken staan dan voor de ramen en in de vertrekken van de woning. Dit ongemak is bij de periscoop van Meyer en Van Schooten vermeden. Door de constructievrije zijgevels is er een grote vrijheid ontstaan om deze gevels zo transparant mogelijk in te delen. Omdat de betonnen middenbalk op zichzelf niet stabiel is, zijn de onderste vloer en de dakvloer van de periscoop extra stijf uitgevoerd.
43
03-04-2008
12:06
Pagina 44
BOUWWERELD # 05
Project
bwe005_40_project.qxp:01 projecten
Constructieschema’s periscoop in het deelplan Architekten Cie
2200
Constructieschema’s periscoop in het deelplan Meyer & Van Schooten
2200
Cementgebonden plaat 8mm Regelwerk Masonite buitenbeplating 3,2mm Regelwerk Dampdoorlatende gewapende folie Isolatie Dampremmende folie Gipsplaat 2x12,5mm
Geweven gaas
Loodslabbe 4410+
30 50
Afschot Cementdekvloer Isolatie
Breedplaatvloer
115
240
Druklaag
Hwa TL-armatuur
Stalen console in kleur gemoffeld
Stijl- en regelwerk
3375+
Detail 1
44
1:10
12:16
Pagina 45
Tijdens de uitvoering vroeg deze constructie wat extra aandacht omdat de wand uiteraard pas draagt nadat hij is uitgehard. De werkvolgorde is door Van Rossum voorgeschreven en tijdens de uitvoering zijn de vervormingen nauwkeurig in de gaten gehouden. De kruisvormige ondersteuning van stalen profielen is later ingestort in beton.
Balkons aan trekstangen Aanvankelijk was nagenoeg het gehele project ontworpen zonder balkons. Gezien de marktvraag wilde de ontwikkelaar later toch balkons toevoegen. In het binnengebied en langs de dijk is dit vrij eenvoudig opgelost door de 2 tot 3 m diepe balkons uit te voeren in een lichte constructie van staal met een houten vloer en de balkons met trekstangen aan de bovenliggende vloeren te hangen. Hierdoor hoefden de dimensies van de constructie niet te worden gewijzigd. Hoewel de trekstangen vrij nadrukkelijk aanwezig zijn, was dit de meest voor de hand liggende oplossing omdat het bouwplan al vrij ver was uitgewerkt. Aan de zijde van het IJ zijn de balkons met minder zichtbare ophangconstructies bevestigd. Hier zijn namelijk gemetselde borstweringen in de kleur van het gevelmetselwerk gemaakt. De balkonvloeren hangen hier aan trekstangen die onzichtbaar in de borstweringen zijn weggewerkt. De hoogte van de trekstang was hierdoor lager en de krachten op de achterconstructie hoger dan bij de eerdergenoemde oplossing. Variatie in gevels Rondom het project la Grande Cour zijn de buitengevels uitgevoerd in dezelfde auberginekleurige metselsteen met een donkere voeg om eenheid in het complex te brengen. Aan de gevelindeling en de kozijndetailleringen zijn aparte plandelen van de drie architecten te herkennen. Waar de gevels de hoek omgaan naar het binnengebied, blijkt de verschillende aanpak en de eigen sfeer rond de cours. Het materiaalgebruik is verrassend. Vrij luxe producten, zoals rvs gevlochten weefsel en geëngobeerde baksteen, wisselen af met materialen met een mindere reputatie onder architecten, waaronder kunststof kozijnen en Trespa. Het meest noordelijk gelegen project is ontworpen door Heren 5 architecten. De lichtblauw geëngobeerde baksteen is speciaal voor dit project gemaakt. Door in het metselwerk verticale groeven te maken ontstaat een sterke geleding in de gevels. In het middendeel van de Architekten Cie. zijn de gevels bekleed met aluminium cassettepanelen. Kenmerkend voor dit deel zijn de witte aluminium lijsten die de gevels indelen en rondom de kozijnen lopen als een duidelijk accent. Binnen de lijsten zijn zowel lichtopeningen als gesloten delen gemaakt. De panelen in de gesloten delen zijn van Trespa met een projectgebonden print. Licht- en donkergrijze cementgebonden platen vormen de belangrijkste gevelbekledingsmaterialen in het plandeel van Meyer en Van Schooten. Deze platen zijn behandeld tegen vocht. De aannemer vond het onverantwoord om de platen te lijmen en heeft ze vastgeschroefd op de houtskeletbouw ondergrond. Door de zichtbare bevestiging met schroeven is de kans helaas vrij groot dat er vuilstrepen ontstaan. In de donkere gevels van de toren zijn horizontale banen van dit plaatmateriaal afgewisseld met een aluminium U-profiel. Daardoor ogen deze gevels aanmerkelijk chiquer dan de vlakke gevels. Meyer en van Schooten hebben in de gemetselde buitengevels van het blok de ramen verspringend gemaakt, waardoor deze gevels meer dieptewerking krijgen. In alle plandelen zijn kunststof kozijnen toegepast. De kleurkeuze is aangepast aan de overige materialen. Zo combineren in het plandeel van Heren 5 de bronskleurige kozijnen goed met het hemelsblauwe metselwerk. Er zijn zowel verdiepte als vlakke profielen toegepast. Heren 5 heeft in de kozijnen de stijlen naar voren laten komen in het ritme van de groeven in het metselwerk. Rvs-weefsel Langs de galerijen in het plandeel van Meyer en Van Schooten is rvsweefsel gespannen als afscheiding. Dit materiaal is sterk genoeg voor een doorvalveilige afscheiding en is transparant, zodat het als een soort vitrage oogt. Omdat het weefsel zo’n 30 procent van het daglicht tegenhoudt, was het niet mogelijk om over de gehele lengte van de galerijen de matten te spannen. Er zou dan in de woningen te weinig daglicht komen. Vandaar dat voor de minder lichtgevoelige ruimten is gekozen voor
5
Project
03-04-2008
BOUWWERELD # 05
bwe005_40_project.qxp
6
5. Detail van de bevestiging van het rvs-weefsel aan de galerijvloer in het deelplan van Meijer en Van Schooten. 6. Gespannen rvs-weefsel langs de galerijen zorgt voor een transparante afscheiding. 7. Binnen de aluminium kaders van de gevel van de Architekten Cie. zijn Trespa panelen met een projectgebonden print toegepast. 8. Het profiel van de kunststof kozijnen volgt het reliëf in de gemetselde gevels van Heren 5.
7
8
45
bwe005_40_project.qxp:01 projecten
03-04-2008
12:06
Pagina 46
Project
9. In de kop van de periscoop van Meijer en Van Schooten zit het stalen spant waaraan de vloeren hangen. De kozijnen in de gemetselde gevels hebben
BOUWWERELD # 05
een verspringende negge (zie detail). 10. Detail van de gevel van de hoogbouw van Meijer en Van Schooten, met U-profielen tussen de cementgebonden gevelplaten. 11. Het hof van Meijer en Van Schooten waar de met gaas afgeschermde galerijen schuin onder de periscoop doorschieten.
9
10
240
30 50
2940+
Ventilatierooster Open stootvoeg 2438+
1688
Detail 4
127 10 45
Stalen geveldrager
Kunststof kozijn met draai kiep raam
Alu waterslag op klang 670+
Doolhof Gezien de uitgangssituatie was het eigenlijk een onmogelijke opgave om op deze plek zoveel woningen te bouwen. Zelfs voor Amsterdamse begrippen is dit een hoge dichtheid. Een deel van de woningen heeft hierdoor alleen uitzicht over één van de cours, die overigens aantrekkelijk zijn vormgegeven en kinderen alle ruimte geven. Daar staat tegenover dat op het niveau van de periscopen er juist een bijzonder leuk woonmilieu is gerealiseerd. De ontsluiting van het complex vanuit zes royale entrees leidt via portieken en galerijen naar de woningen. De cours zorgen voor duidelijke oriëntatiepunten, waar doorkijken door alle verspringende bouwdelen blijven boeien. Het heeft wel iets van een doolhof vol verrassingen. Architect Jeroen van Schooten trekt graag de vergelijking met het beeld uit de flim ‘Mon oncle’ van Jacques Tati. De chaotische maar plezierige woonsituatie van de oom vormt hierin een positief contrast met de bedachte, onleefbare woonsituatie van de hoofdpersoon, als aanklacht tegen het modernisme.
100
770+
5,5 meter brede weefselbanen, die worden afgewisseld door glazen balustrades ter plaatse van de grote slaapkamers en keukens. De weefselbanen zijn gespannen door net onder iedere galerijvloer een rvs-staaf mee te weven. Deze staven zijn met hoeklijnen bevestigd aan de onderzijde van de betonnen galerijen. Bij de onderste staaf zijn dubbele veren toegepast om het weefsel strak te spannen.
Projectgegevens Opdrachtgever: City Cour Combination VOF, Haarlem (Bouwfonds MAB ontwikkeling en Smits Bouwbedrijf)
Volglasraam
496
Detail 3
ten, www.heren5.nl en de Architekten Cie. www.cie.nl Bouwkundige uitwerking: facilitair bureau Atelier Bouwkunde, Rotterdam
174+
22
Nibo-stone vensterbank
Adviseur constructie: Van Rossum Holding, Amsterdam, www.vanrossumbv.nl Adviseur installaties: Valk Technisch Adviesbureau, Putten, www.valktab.nl Hoofdaannemer: SBB Smit’s Bouwbedrijf, Beverwijk, www.smitsbouwbedrijf.nl
152
Alu waterslag Gipsplaat 2x12,5mm Dampremmende folie Isolatie Regelwerk Dampdoorl. Gew. folie PDL-folie vochtscherm Metselwerk
Architecten: Meyer en Van Schooten www.meyer-vanschooten.nl, Heren 5 architec-
Peil=0
Leverancier geëngobeerde hemelsblauwe stenen (bouwdeel Heren 5 architecten): Wienerberger Heteren, Zaltbommel, www.wienerberger.nl Programma: 253 appartementen (79 sociale huurwoningen, 123 vrije sector huurappartementen, 51 koopwoningen), 2500 m2 bedrijfsruimte, parkeergarage Bruto vloeroppervlakte: 46.817 m2 Bouwkosten: 38 miljoen euro incl. installaties, excl. inrichting en BTW Oplevering: december 2007
Detail 2
46
1:10
03-04-2008
12:17
Pagina 47
BOUWWERELD # 05
Project
bwe005_40_project.qxp
11
47
