Budgetbeheer: “De Oplossing?!”
Studiegebied Sociaal Agogisch Werk Opleiding Sociaal Werk Optie Maatschappelijk Werk Academiejaar 2004-2005 Student Severine Geeraert
Inhoudsopgave Inhoudsopgave............................................................................................................................1 Woord vooraf..............................................................................................................................4 Algemene inleiding.....................................................................................................................5 Verklarende woordenlijst .........................................................................................................12 1 Voorstelling OCMW Waregem, sociale dienst .....................................................13 1.1 1.2 1.3 1.4
Algemeen.......................................................................................................................... 13 Structuur ........................................................................................................................... 14 Organogram ...................................................................................................................... 17 Werking ............................................................................................................................ 17
1.4.1 1.4.2
Maatschappelijke dienstverlening: algemeen.................................................................................. 18 Actiemiddelen en methodieken....................................................................................................... 20
1.5
Het netwerk van de stageplaats......................................................................................... 21
1.5.1 1.5.2 1.5.3 1.5.4 1.5.5 1.5.6 1.5.7 1.5.8 1.5.9
Tewerkstelling ................................................................................................................................ 21 Ziekte .............................................................................................................................................. 22 Bejaardenzorg ................................................................................................................................. 23 Huisvesting ..................................................................................................................................... 23 Kinderen en jongeren...................................................................................................................... 24 Gezin en familie.............................................................................................................................. 24 Crisisopvang en welzijn (algemeen) ............................................................................................... 24 Scholen ........................................................................................................................................... 25 Andere............................................................................................................................................. 26
2
Schuldbemiddeling ................................................................................................27
2.1 2.2 2.3
Inleiding............................................................................................................................ 27 Schuldbemiddeling ........................................................................................................... 28 Wetteksten ........................................................................................................................ 30
2.3.1 2.3.2
Wet op consumentenkrediet (26 juni 1991) .................................................................................... 30 Wet op collectieve schuldenregeling (5 juli 1998).......................................................................... 30
3
Soorten schuldbemiddeling ...................................................................................31
3.1 3.2 3.3
Budgetbegeleiding ............................................................................................................ 31 Budgetbeheer .................................................................................................................... 31 Collectieve schuldbemiddeling......................................................................................... 32
4
Budgetbeheer .........................................................................................................34
4.1 4.2
Definitie ............................................................................................................................ 34 Doelgroep ......................................................................................................................... 34
4.2.1 4.2.2 4.2.3
Diverse doelgroepen ....................................................................................................................... 34 Alleenstaande vrouwen met kinderen ten laste ............................................................................... 35 Omschrijving van de doelgroep ...................................................................................................... 37
5
Bevraging – toetsing..............................................................................................39
5.1 5.2
Wat wil ik bevragen? ........................................................................................................ 39 Hoe wil ik dat bevragen? .................................................................................................. 39
5.2.1 5.2.2
Individueel interview ...................................................................................................................... 40 Interview in kleine groep ................................................................................................................ 40
5.3
Bevraging.......................................................................................................................... 42
5.3.1 5.3.2
Individueel interview ...................................................................................................................... 42 Interview in kleine groep ................................................................................................................ 51
6
Samenvatting van de bevraging: conclusies en suggesties....................................54
6.1
Individueel interview ........................................................................................................ 54
6.1.1 6.1.2 6.1.3 6.1.4
Algemeen ........................................................................................................................................ 54 Emotionele beleving ....................................................................................................................... 55 Resultaten ....................................................................................................................................... 56 Toekomstperspectieven................................................................................................................... 57
6.2
Interview in kleine groep .................................................................................................. 58
7
Praktijkvoorbeelden...............................................................................................59
7.1 7.2 7.3 7.4
Algemeen.......................................................................................................................... 59 Emotionele beleving ......................................................................................................... 60 Resultaten ......................................................................................................................... 61 Toekomstperspectieven .................................................................................................... 61
8 9
Eigen positiebepaling ............................................................................................63 Eindbesluiten en suggesties ...................................................................................65
9.1 9.2 9.3 9.4
Cliënten............................................................................................................................. 65 Maatschappelijk werkers .................................................................................................. 65 Schuldeisers ...................................................................................................................... 66 Suggesties ......................................................................................................................... 66
10 11 12
Literatuurlijst .........................................................................................................69 Lijst tabellen ..........................................................................................................71 Bijlagen..................................................................................................................72
12.1 Bijlage I: Organogram 1 sociale dienst, OCMW Waregem ............................................. 72 12.2 Bijlage II: Organogram 2 sociale dienst, OCMW Waregem............................................ 73 12.3 Bijlage III: artikel: wet op consumentenkrediet ............................................................... 74 12.4 Bijlage IV: decreet 24 juli 1996: erkenning van instellingen voor schuldbemiddeling in de Vlaamse Gemeenschap ......................................................................................................................... 75 12.5 Bijlage V: artikel: wet op collectieve schuldenregeling ................................................... 77 12.6 Bijlage VI: artikel soorten schuldbemiddeling ................................................................. 84 12.7 Bijlage VII: artikel: doelgroep alleenstaande vrouwen met kinderen .............................. 85 12.8 Bijlage VIII: interviews 1 tot en met 10 ........................................................................... 88 12.8.1 12.8.2 12.8.3 12.8.4 12.8.5 12.8.6 12.8.7 12.8.8 12.8.9 12.8.10
Interview 1 ...................................................................................................................................... 88 Interview 2 ...................................................................................................................................... 91 Interview 3 ...................................................................................................................................... 94 Interview 4 ...................................................................................................................................... 99 Interview 5 .................................................................................................................................... 103 Interview 6 .................................................................................................................................... 107 Interview 7 .................................................................................................................................... 111 Interview 8 .................................................................................................................................... 114 Interview 9 .................................................................................................................................... 117 Interview 10 .................................................................................................................................. 121
12.9 12.10 12.11
Bijlage IX: artikel: schaamtegevoel en taboe OCMW en koopgedrag cliënten ............. 126 Bijlage X: artikel: vertrouwensrelatie hulpverlener – cliënt........................................... 129 Bijlage XI: budgetplanner............................................................................................... 130
Woord vooraf Ik wil een woordje van dank richten aan allen die mij bijgestaan hebben tijdens de twee stageperiodes en tijdens het maken van dit eindwerk. Ook wil ik iedereen bedanken, die steeds in mij zijn blijven geloven. Het voelt goed om te weten dat er mensen achter mij staan.
In het bijzonder zijn dit: •
Mevr. Deklerck Debby (mijn stagesupervisor),
•
OCMW Waregem: Dhr. Beheydt Lionel (voorzitter), Dhr. Debacker Bruno (secretaris), Dhr. Verhelst Kris (hoofdmaatschappelijk werker), Dhr. Fourneau Marc (diensthoofd), alle collega ‘s en niet te vergeten de cliënten die actief meewerkten aan dit eindwerk,
•
Mevr. Deschutter Lieve (mijn stagementor, eerste stageperiode),
•
Dhr. Coppejans Dirk (mijn stagementor, tweede stageperiode),
•
Hogeschool West-Vlaanderen (departement: Hiepso): de directie, Dhr. Lemahieu Tom (stagecoördinator) en de lectoren,
•
mijn ouders, vriend, zus, schoonbroer,…
Ik wil hen bedanken omdat zij het voor mij mogelijk maakten om ervaringen op te doen tijdens de twee stageperiodes. Dankzij hen werd het niet alleen een leerrijke ervaring, maar ook een aangename kennismaking met het werkveld. Op deze manier werd het voor mij mogelijk om dit eindwerk tot een goed einde te volbrengen. Dank aan allen voor het nalezen van dit werk.
Verder wil ik nog mijn dank betuigen aan mijn ouders, vriend, zus,... die mij tijdens het maken van dit werk en tijdens de stages heel hard hebben gesteund.
Allen van harte bedankt, Severine
Algemene inleiding De algemene doelstelling van dit eindwerk is een duidelijk beeld schetsen over mijn belangrijkste taken binnen mijn stage in OCMW Waregem. Meer specifiek ging mijn aandacht, interesse en nieuwsgierigheid uit naar alleenstaande vrouwen met kinderen die in budgetbeheer zijn. Het OCMW van Waregem heeft verschillende hulpverleningsvormen. De afdeling in de sociale dienst waar ik stage liep, doet voornamelijk aan financiële hulpverlening bij cliënten. Maar dat neemt niet weg dat we ook vaak te maken hebben met niet financiële hulpverlening. Hierbij wil ik duidelijk maken dat de sociale dienst is opgedeeld in een projectwerking en een sectorwerking. Ik maakte dus deel uit van dit laatstgenoemde team.
Ik heb speciaal geen opdeling gemaakt tussen een theoretisch en een praktisch gedeelte. Dit om een saai boek met veel, maar nietszeggende theorie en weinig praktijkvoorbeelden te voorkomen. Ik heb gewerkt vanuit de ‘trechtermethodiek’. Meer bepaald, ben ik gestart met een zeer algemeen thema, namelijk schuldenproblematiek. Gedurende de stage en het realiseren van dit werk, ben ik meer en meer gaan verfijnen en specificeren. Hier en daar zijn er belangrijke linken gemaakt naar de theorieën en artikelen die hierop van toepassing waren.
De overkoepelende thematiek waarover mijn eindwerk handelt, namelijk schuldbemiddeling, kan u in alle OCMW ‘s terugvinden. De manier waarop de maatschappelijk assistenten omgaan met deze problematiek, kan verschillen van OCMW tot OCMW. Natuurlijk moet er hierbij rekening gehouden worden met de wetten op het consumentenkrediet, collectieve schuldenregeling,... Naast deze wetten en decreten zijn er enkele beleidsnota ‘s opgesteld die specifieke functies hebben voor het OCMW. Deze nota ‘s werden opgesteld door onze minister van welzijn, volksgezondheid en gelijke kansen, namelijk Mevr. Adelheid Byttebier. Hieronder vindt u de belangrijkste. “Welzijnsbeleid1 Het OCMW vervult een cruciale rol in de individuele hulpverlening. De laatste jaren kregen de sociale diensten meer opdrachten, maar dat werd niet gekoppeld aan meer financiële middelen. 1
Bron: www.binnenland.vlaanderen.be en www.wvc.vlaanderen.be/welzijnengezondheid.
Preventie We gaan ervan uit dat de welzijnssector zo vroeg mogelijk tracht in te grijpen in het proces van ‘probleemwording’. Twee vaststellingen zijn hierbij van belang. 1) Ten eerste zien we dat (zelfs in de meest toegankelijke eerste lijnsdiensten) steeds meer mensen pas om hulp komen vragen, wanneer de situatie reeds erg problematisch is geworden. Dit is o.m. bij jongeren zeer opvallend. Dat heeft te maken met factoren zoals drempelvrees of onbekendheid. Preventie betekent hier dat we de algemene bereikbaarheid en toegankelijkheid van de eerste lijn daadwerkelijk versterken en dat we onze werking ook toespitsen op specifieke doelgroepen.
2) De tweede vaststelling is dat de problematische situatie waarin vele volwassenen verkeren, vaak verwijst naar bepaalde ervaringen, problemen in de kinder- of jeugdtijd, waarop op dat ogenblik te weinig is ingegaan. De levensgeschiedenis van heel wat cliënten spreekt hier boekdelen. Hieruit blijkt dat het belangrijk is een zeer laagdrempelige hulp- en dienstverlening te ontwikkelen voor kinderen en jongeren enerzijds en voor gezinnen met opvoedingsproblemen anderzijds.
Ook in OCMW Waregem valt het op dat cliënten steeds langer wachten om hulp te zoeken voor hun problemen. Meestal door het taboe die nu nog steeds bestaat over het OCMW. We zien ook dat er verschillende generaties binnen een zelfde familie elkaar opvolgen. Dit zou kunnen een gevolg zijn van de ervaringen en problemen die zich voordeden in hun kinder- of jeugdtijd.
Armoede niet meer van deze tijd!? Ondanks alle welvaart, tewerkstellingsplannen, beleidsnota ‘s en inspanningen telt Vlaanderen, volgens cijfers van het Centrum voor Sociaal Beleid, nog steeds 5,4% armen.1 De bestaande beleidsmiddelen worden dus best aangevuld of bijgestuurd (vb. via meer personeel voor de kleine en middelgrote OCMW ‘s, dat kan zorgen voor een meer gedecentraliseerde en toegankelijke dienstverlening). Van OCMW ‘s en particuliere welzijnsvoorzieningen wordt verwacht dat ze aandacht hebben voor de toegankelijkheid van kansarmen.
1
Deze beleidsnota dateert van 1999 – 2004. Het centrum voor sociaal beleid voerde in deze periode een onderzoek uit naar het aantal personen die in armoede leven. Ze kwamen uit op een procent van 5,4.
‘Schuldoverlast’ - preventie van overkreditering; - een kritische evaluatie van de wet op de collectieve schuldenregeling en het decreet op de schuldbemiddeling en van de mogelijkheden tot budgetbegeleiding en budgetbeheer,...; - een evaluatie van (de uitvoering van) het decreet op een gewaarborgde levering van water, gas en elektriciteit.
Welzijnsbeleid voor 2004 – 2009 In het welzijnsbeleid wil ik een toereikende dienst- en hulpverlening uitbouwen. Naast het zorgen voor een algemeen, laagdrempelig en gebruiksvriendelijk hulpaanbod, moet dit ook voor specifieke doelgroepen oplossingen bieden: mensen met minder kansen helpen te integreren in de samenleving, armoede en thuisloosheid terugdringen, het aantal gezinnen met schulden en afbetalingsmoeilijkheden ondersteunen en verminderen, reïntegratiekansen van gedetineerden verhogen. Zowel de overheden, het middenveld als de mensen zelf zijn hierin cruciale partners. De lokale gemeente- en OCMW - besturen krijgen meer ruimte om een eigen lokaal sociaal beleid te voeren.
De term `sociaal huis' roept nog teveel de noodzaak van een gebouw op. Een `sociaal huis' realiseren is de lokale dienstverlening zo organiseren dat wanneer een burger zich met een bepaalde vraag aandient hij hierop een zo volledig mogelijk antwoord krijgt. De lokale overheid en haar partners organiseren zich dan intern zo dat deze vraag op de juiste plaats terechtkomt en de burger zo snel mogelijk het juiste antwoord krijgt. Zo bundelt het sociaal huis haar éénloket-, doorverwijzings- en informatiefunctie. Mensen die niet uit zichzelf de weg vinden, moeten via dit systeem, toch kunnen genieten van een kwaliteitsvolle dienstverlening.
Het OCMW van Waregem heeft grootse plannen om in 2005 of 2006 een ‘sociaal huis’ op te richten. Nu zijn ze volop bezig aan de voorbereidingen hiervan. Mensen die in armoede leven, verdienen bijzondere aandacht en zorg. Zij moeten kunnen aansluiten bij de (lokale) samenleving. Elk beleidsdomein zal ik stimuleren om inclusief aandacht te hebben voor armoedebestrijding en het vermijden van uitsluiting. Tevens wens ik een betere afstemming en samenwerking te bevorderen tussen alle erkende en gesubsidieerde diensten die, binnen mijn bevoegdheidsterreinen, een rol kunnen spelen in de armoedebestrijding.
Problemen van overmatige schulden en afbetalingsproblemen worden aangepakt De nood aan schuldbemiddeling neemt gestaag toe. Gezinnen die in armoede leven maken (noodgedwongen) schulden voor huurwaarborgen of achterstallen, voor kleding en voeding, gezondheidsuitgaven,... Naast preventieve en structurele maatregelen waarvoor er samengewerkt wordt met de federale overheid, wil ik de mogelijkheden van de erkende schuldbemiddelingsdiensten bij het OCMW en het algemeen welzijnswerk optimaliseren.”
Deze problemen van overmatige schulden en afbetalingsschulden aanpakken, behoort tot het grootste takenpakket van OCMW Waregem. Ook in Waregem is een stijging van het aantal cliënten die in schuldbemiddeling zijn duidelijk merkbaar.
Het OCMW is een eerste lijnsdienst. Iedereen, en op de eerste plaats de inwoners van Waregem, kunnen hier terecht met al hun problemen en vragen. Het OCMW zal een intakegesprek voeren met de hulpvrager en dan deze persoon doorverwijzen naar een geschikte persoon en/of dienst voor zijn probleem. Dit gebeurt in de meeste OCMW ‘s op deze manier.
Binnen het OCMW van Waregem wordt er bijna nooit gebruik gemaakt van de methodieken: systeem- en contextueel denken. Er wordt meestal met één cliënt gewerkt rond een bepaalde problematiek, waarbij er zelden andere leden van hun systeem of context betrokken worden. Er wordt binnen de schuldbemiddeling wel vaak onderhandeld met schuldeisers, werkgevers, huurbazen,... Maar deze mensen behoren niet echt tot hun cliëntsysteem. Wanneer we kijken naar de principes die binnen het OCMW voorkomen, dan kunnen we duidelijk zien dat er persoonsgebonden te werk gegaan wordt. Tijdens elk gesprek staat de cliënt centraal en wordt hij gezien als een unieke persoon. Wij, als maatschappelijk werkers, moeten de cliënten dan ook de kans bieden om zich maximaal te kunnen ontplooien binnen de maatschappij. We moeten openstaan voor hun behoeften en vragen en hier een passend antwoord proberen op te geven.
Hierbij een overzicht van het schema van Friedlander: Tabel 1: Schema van Friedlander1 Vooronderstellingen
Werkprincipes
1. Elke mens is uniek en heeft een eigen
1. Aanvaarden van de cliënt (niet
waarde.
veroordelen), feedback verwachten en deze ondersteunen en stimuleren.
2. Elke mens heeft het recht zelf zijn
2. Individualiseren.
behoeften te bepalen en naar eigen keuze daar in te voorzien. 3. Elke mens heeft het recht op zo groot
3. Participatie bevorderen van de cliënt.
mogelijke ontplooiingskansen voor zijn capaciteiten. 4. Elke mens heeft recht op het vertrouwen
4. Het gebruik van het zelfbeschikkingsrecht
dat hij morele en sociale verantwoordelijkheid eerbiedigen en bevorderen. kan dragen. 5. Je aansluiten bij de opmerkingen, gevoelens en de beschikbare mogelijkheden van de cliënt. 6. De vertrouwelijkheid eerbiedigen. 7. De maatschappelijk werker betracht de zelfreflectie van de cliënt om te bevorderen dat zijn belevingen centraal blijven staan.
Ik vind dat dit schema een goede basis is voor elke maatschappelijk assistent. Tijdens de verschillende gesprekken en het hulpverleningsproces is het volgens mij belangrijk om dit steeds in het achterhoofd te houden. Elke mens, dus ook wij, heeft behoeften waaraan hij/zij wil voldoen. Als dit niet alleen lukt, vind ik het goed dat wij er zijn als maatschappelijk werkers om deze mensen bij te staan waar nodig en dit volgens hun capaciteiten. “Elke mens is uniek!” Ik ben het volledig met deze stelling eens.
De maatschappelijk werker van het OCMW te Waregem maakt gebruik van enkele methodieken met het oog op een zo goed mogelijke hulpverlening. Deze kunnen teruggevonden worden in de organieke wet (art. 59). De methodieken die gebruikt worden 1
Cursus Dhr. Vandenberghe: maatschappelijk werk: werkmethoden.
binnen de hulpverlening zijn: het social case-werk, de sociale (gezins-)begeleiding, het groepswerk, het sociaal opbouwwerk en het projectmatig werken.
De belangrijkste methodieken zijn: 1. Social casework: hierbij bestaat er een combinatie van een aantal basishoudingen (luisterbereidheid, opbouw van vertrouwensrelatie, erkennen en stimuleren van eigenwaarde, ...) met praktisch, persoonsgerichte ondersteuning. Samen (meeweten, meedenken, meebeslissen) met de hulpvrager worden problemen geanalyseerd en prioriteiten (hulpverleningsplan) gesteld.
2. Psychosociale begeleiding: wordt omschreven als persoonlijk en praktisch gerichte hulp die de hulpvrager vaardiger maakt in zijn rollen (ouder, werknemer,...), en dit ondanks zijn mogelijke beperkingen, zoals ziekte, handicap of psychische problemen.
3. Cliënt-centered theorie: grondhoudingen van Rogers (echtheid, respect en empathie voor de cliënten). In elk gesprek komen deze drie belangrijke grondhoudingen aan bod.
4. Systeem- en contextueel denken: hierbij wordt het systeem of de context waarin de cliënten leven betrokken bij de hulpverlening. Bij problemen worden ze samengebracht voor een gesprek. Er wordt vaak gevraagd naar de relationele en sociale contacten van de cliënten.
Het spreekt voor zich dat ik deze belangrijke methodieken tijdens mijn stage en het praktisch gedeelte van mijn eindwerk gebruikte. Niet alleen omdat deze toegepast worden op mijn stageplaats, maar voornamelijk omdat ik op deze manier leerde werken als maatschappelijk assistent en dat ik mezelf kan vinden in deze methodieken.
In het eerste hoofdstuk vindt u een korte omschrijving terug van het OCMW te Waregem. Meer bepaald de sociale dienst, waar ik vorig jaar tien weken en dit jaar veertien weken stage liep. Daarna kunt u een stukje lezen over schuldenproblematiek. In dit gedeelte staan er enkele belangrijke wetten die hier van toepassing zijn. Van hieruit verfijn ik naar de drie belangrijkste soorten financiële hulpverlening en bemiddeling, namelijk budgetbegeleiding, budgetbeheer en collectieve schuldbemiddeling. In het vierde hoofdstuk bespreek ik enkele doelgroepen die binnen budgetbeheer het meest voorkomen. Daar pikte ik één kwetsbare doelgroep uit, meer bepaald alleenstaande vrouwen met kinderen ten laste. In het volgende hoofdstuk bespreek ik de manier waarop ik een niet-
wetenschappelijk, representatief onderzoek gedaan heb naar de resultaten voor de cliënten van deze hulpverleningsvorm. Ik heb hierbij gewerkt via individuele interviews en een interview in kleine groep. Daarna volgt er een samenvatting van de bevraging in enkele vaak terugkomende conclusies. In het zevende hoofdstuk wordt er een link gemaakt tussen de conclusies en de vier beschreven thema ‘s. Deze worden telkens met een praktijkvoorbeeld getoetst. In het voorlaatste hoofdstuk vertel ik iets meer over mijn positiebepaling t.o.v. budgetbeheer en de manier van hulpverlening in OCMW Waregem. Tot slot kan u enkele besluiten en suggesties voor de toekomst terugvinden. Hierin worden niet alleen de conclusies besproken voor de cliënten, maar ook voor de hulpverleners van OCMW Waregem en de betrokken schuldeisers.
Verklarende woordenlijst •
OCMW: Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn;
•
RMI: recht op maatschappelijke integratie;
•
thesauriebeheer: het beheer van geldmiddelen;
•
liquiditeitsprognose: een voorspelling maken van het vermoedelijke verloop van het vermogen of van de vatbaarheid van de geldmiddelen;
•
representatief onderzoek: een vertegenwoordigend onderzoek;
•
preventief: voorkomend;
•
curatief: gericht op genezing, verandering, verbetering;
•
artikel 60§7-contract: dit is een tewerkstellingscontract bedoeld voor cliënten die recht hebben op maatschappelijke integratie onder de vorm van leefloon (hetzij categorie 1, 2 of 3, naargelang deze cliënt alleenstaand, samenwonend of een gezin met personen ten laste is). Via dit contract wordt de cliënt tewerkgesteld in een sociale werkplaats (bijvoorbeeld vzw Tandem) via een contract artikel 60§7. Het gaat hierbij over cliënten die niet in staat zijn om een tewerkstelling te vinden op de reguliere arbeidsmarkt. Uiteraard ontvangen zij hiervoor loon.
•
empathie: het zich in anderen kunnen invoelen of inleven. Zich verplaatsen in het referentiekader van de cliënt.
13
1
Voorstelling OCMW Waregem, sociale dienst
1.1
Algemeen
Het OCMW waar ik stage liep, is gelegen in de Schakelstraat 41 te Waregem. Het is een dienst die streeft naar vrijheid en menswaardige deelname aan het maatschappelijk gebeuren, voor iedereen. De personeelsleden van het OCMW bieden zorg, hulp, opvang en begeleiding waar nodig en dit in de eerste plaats aan inwoners van Groot-Waregem. Er wordt tijdens de dienstverlening rekening gehouden met het totale mens – zijn, met een bijzondere aandacht en respect voor zijn zelfredzaamheid. Samenwerking van beleid, personeel, cliënten en hun omgeving ervaren ze als een positieve kracht. Daartoe winnen zij de nodige middelen in, waarbij ze rekening houden met een rechtvaardige verdeling tussen het individu en de gemeenschap. De personeelsleden zoeken steeds naar een zo kwaliteitsvol, vooruitstrevend en creatief mogelijk welzijnsbeleid en richten hun aandacht vooral op bejaarden en kansarmen.
Het OCMW is een eerste lijnsdienst, wat betekent dat alle personen die hulpbehoevend zijn, kunnen aankloppen bij het OCMW. Voor OCMW Waregem zijn dit voornamelijk de inwoners van de stad met leefproblemen, zoals: financiële, sociale, maatschappelijke, echtelijke, juridische,... problemen en wil het een partner zijn in het oplossen van de problemen van de hulpvragers. Hierbij worden de waarden: respect voor de hulpvrager en klaarheid over de samenwerkingsvoorwaarden, benadrukt. Een eerste lijnsdienst is zeer laagdrempelig voor de personen die er komen aankloppen, d.w.z. dat iedereen bij een OCMW terechtkan die problemen heeft en dan na onderzoek antwoord krijgt op zijn hulpvraag of naar de meest geschikte dienst doorverwezen wordt.
14
1.2
Structuur
Schematisch kunnen we dit als volgt voorstellen: Tabel 2: Structuur Gemeenteraad
Verkiezingen
Raad voor Maatschappelijk Welzijn
Voorzitter
Vast Bureau
Bijzondere Comités
Overlegcomité gemeente – OCMW
Aan het hoofd van het OCMW te Waregem staat de OCMW Raad (Raad voor Maatschappelijk Welzijn) met het Vast Bureau en de Bijzondere Comités. ♦ OCMW Raad: deze leden worden verkozen door de gemeenteraadsleden. Hun bevoegdheden bestaan uit: -
de volheid van bevoegdheid over het gehele OCMW;
-
ze vergaderen éénmaal per maand;
-
de agenda wordt samengesteld door de voorzitter;
-
deze vergaderingen gebeuren niet openbaar, wel kan de burgemeester aanwezig zijn met adviserende stem. Daarentegen zijn bepaalde agendapunten wel openbaar.
♦ Vast Bureau: wordt samengesteld en verkozen door de leden van de Raad. Dit bureau staat in voor het dagelijks bestuur en regels inzake het bijeenroepen van vergaderingen, de agenda hiervan opstellen,...
15
♦ Bijzondere Comités: deze comités worden opgericht door de Raad en krijgen van deze raad ook enkele taken en bevoegdheden opgelegd. Zij gaan ook de dossiers omtrent individuele hulpverlening onderzoeken en een voorstel tot beslissing formuleren. Zij kunnen eveneens een vergadering bijeenroepen. ♦ Voorzitter: hij wordt verkozen uit de Raad van Maatschappelijk Welzijn en wordt voorzitter van deze Raad, het Vast Bureau en de Bijzondere Comités, met beslissingsrecht. Enkele opdrachten van de voorzitter: -
hij kan de Raad, de Bijzondere Comités en het Vast Bureau samenroepen voor een vergadering, bepaalt de agenda hiervan en zit deze ook voor;
-
hij leidt de activiteiten van het OCMW;
-
bij dringende gevallen kan de voorzitter zelf een uitspraak doen;
-
hij vertegenwoordigt het OCMW in gerechtelijke en buitengerechtelijke handelingen;
-
hij kan de vergaderingen van het College van Burgemeester en schepenen bijwonen.
Naast de voorzitter hebben we nog de secretaris, ontvanger en maatschappelijk werker. Deze functies zijn bij wet verplicht in een OCMW (en komen in OCMW Waregem voor). Nog andere functies die er aanwezig zijn, zijn o.a.: personeelswerker, boekhouder, juriste,… ♦ De secretaris: -
woont de vergaderingen bij van de Raad, het Vast Bureau en de Bijzondere Comités;
-
tijdens deze vergaderingen maakt hij notulen op en maakt een officieel verslag van de beslissingen. Samen met de voorzitter ondertekent hij deze;
-
onder het gezag van de voorzitter leidt hij de administratie en is hoofd van het personeel;
-
hij heeft een beperkt aandeel in financiële zaken, hij bereidt deze voor. Vb.: meerjarenplan, budgetten,...;
-
hij is ook verantwoordelijk voor de opmaak en de registratie van uitgaande facturen en bestellingen.
16
♦ De ontvanger: -
hij is het hoofd van de financiële dienst, met uitzondering van de taken van de secretaris;
-
hij voorziet in het administratief organiseren en het oprichten en inrichten van interne controleprocedures;
-
het innen van geregistreerde en uitgaande facturen en het registreren van andere ontvangsten vallen ook onder zijn verantwoordelijkheid;
-
hij krijgt krediet ter beschikking om de uitgaven te betalen, zoals uitgaven die goedgekeurd zijn door de budgethouders moet hij betalen;
-
ook heeft hij de taak om de boekhouding te voeren en af te sluiten en bereidt de jaarrekening voor (= een gedetailleerd verslag van de ontvangsten en uitgaven van één jaar);
-
hij zorgt voor de beslaglegging en vordert de terugbetaling van kosten van dienstverlening, vb.: onderhoudsgelden;
-
ook is hij bevoegd voor het thesauriebeheer, dit is het beheer van geldmiddelen;
-
hij moet éénmaal per kwartaal een financieel rapport voorleggen aan de Raad voor Maatschappelijk Welzijn. In dit rapport vind je een overzicht van de thesaurietoestand, liquiditeitsprognose en de evolutie van de budgetten en het budgetouderschap.
♦ De Maatschappelijk Werker Per gemeente vind je minstens één maatschappelijk assistent terug. Hij/zij verricht taken van individuele dienstverlening. Hij/zij heeft de taak om personen en gezinnen in nood te helpen, zodat zij een menswaardig bestaan kunnen leiden. Er wordt dan een uitgebreid verslag opgemaakt met een duidelijke omschrijving van de nood van die persoon. Hij/zij heeft de plicht om de mensen te informeren over hun rechten inzake leefloon, pensioen,..., zodat de betrokkene deze rechten kan laten gelden. Zelf kan de maatschappelijk assistent bepaalde stappen ondernemen, zoals: de cliënt inschrijven in een ziekenfonds,... Hij/zij heeft een belangrijke verantwoordelijkheid voor de sociale dienst en hij kan binnen dit kader voorstellen doen.
17
1.3
Organogram
In bijlage I en II kan u de meest recentste organogrammen terugvinden. Mijn stage vond voornamelijk plaats binnen de sociale dienst: financiële hulpverlening. Hier kan men terecht bij de maatschappelijk assistenten voor leefloon en financiële steun. Dit wordt verder uitgebreid uitgelegd.
Een onderverdeling van de 3 diensten binnen het OCMW: ♦ Intramurale dienst: Rusthuis/RVT ’t Ware Heem, Woon- en zorgcentrum De Meers, Dagverzorgingscentrum De Meers, Kortverblijf De Kouter, Nachtopvang, Residentie Serviceflat De Varent, Serviceflats Coorenblomme; ♦ Extramurale dienst: maaltijdenbedeling, poetsdienst, alarmapparatuur, vervoerdienst, dienstencentrum; ♦ Sociale dienst: -
financiële hulpverlening, sectorwerking (waar ik stage liep);
-
niet-financiële hulpverlening: opvangcentrum de Keukeldam, arbeidsbegeleiding en opleiding, de sociale werkplaats en het sociaalverhuurkantoor (RSVK);
-
sociaal - administratieve hulp: budgetbegeleiding en schuldbemiddeling, crisishulp in materiële en psychosociale noodsituaties, bemiddeling en doorverwijzing naar meer gespecialiseerde diensten en specifieke wettelijke opdrachten. (Maar ook de sectorwerking behartigt deze taken, waar ik stage liep).
1.4
Werking
Elke hulpvraag aan het OCMW komt in de eerste plaats terecht bij een maatschappelijk assistent die zich voornamelijk bezighoudt met intakegesprekken. Deze persoon wijst dan de juiste weg aan, voor het probleem of de vraag en verwijst de cliënt door naar de toegewezen maatschappelijk werker. De sociale dienst werd onderverdeeld in twee teams: -
kansenbeleid: staat in voor materiële en financiële hulp aan personen, d.m.v. bijvoorbeeld het toekennen van een leefloon, budgetbegeleiding, budgetbeheer, het verstrekken van inlichtingen, opvang in crisissituaties,... en ook voor een aanpak van de kansarmoede. Hieronder bevinden zich zowel het sector- als het projectteam;
18
-
bejaardenzorg: hier wordt er hulp geboden aan zelfstandig wonende bejaarden (thuiszorg), maar ook worden er opnames en begeleiding in verzorgingsinstellingen georganiseerd voor bejaarden die niet meer zelfredzaam zijn. Hiertoe behoren ook de dienstencentra, thuiszorgdiensten en serviceflats. Ook worden er mogelijkheden geboden tot kortverblijf, wanneer de familieleden van de bejaarde er even tussenuit willen.
Het OCMW heeft ook nog een aantal nieuwe taken/projecten: •
woonbegeleiding: hier biedt het Regionaal Sociaal Verhuurkantoor (RSVK) hulp aan bij het vinden van een betaalbare woning en biedt ook zelf woningen aan;
•
arbeidsbegeleiding en opleiding: de maatschappelijk werker helpt langdurig werklozen en leefloongerechtigden bij het zoeken naar de geschikte opleiding en de gepaste job, o.a. in samenwerking met de Werkwinkel. Via sociale tewerkstelling (art. 60§1) wordt doorstroming gezocht naar de reguliere arbeidsmarkt;
•
schuldbemiddeling: dit is een nieuwe dienst die sinds april 1999 opgericht is en heeft tot doel personen met financiële moeilijkheden te helpen, dit naar aanleiding van de wet op de collectieve schuldenregeling.
1.4.1
Maatschappelijke dienstverlening: algemeen
Het OCMW heeft als taak aan personen dienstverlening te verzekeren. Die dienstverlening kan zowel preventief, curatief, materieel als immaterieel zijn. De individuele hulpverlening moet gebeuren volgens de meest passende vorm. Voor de ene persoon is dat bijvoorbeeld budgetbegeleiding en voor de andere kan een uitkering een oplossing zijn.
Het OCMW organiseert vooraf een sociaal onderzoek. Dit wordt uitgevoerd door een maatschappelijk werker van het OCMW. Aan de hand van dit onderzoek sporen ze de nood ervan op en hoegrootheid van het probleem. Men stelt de meest passende oplossing voor aan de Raad voor maatschappelijk welzijn. Hierbij is de betrokkene tot medewerking verplicht. Hij moet informatie verstrekken over de gezinstoestand, inkomen, enz
In dat individueel dossier moet men komen tot een beslissing van individuele dienstverlening, deze gaat uit van het Bijzonder Comité Sociale Dienst (BCSD) en wordt bekrachtigd in de
19
Raad voor Maatschappelijk Welzijn. Bij OCMW Waregem wordt de maatschappelijk werker altijd gehoord door het BCSD. De maatschappelijk werker maakt gebruik van enkele methodieken met het oog op een zo goed mogelijke hulpverlening. Deze kunnen teruggevonden worden in de organieke wet (art. 59). De methodieken die gebruikt worden binnen de hulpverlening zijn: het social casework, de sociale (gezins-)begeleiding, het groepswerk, het sociaal opbouwwerk en het projectmatig werken.
Social casework: hierbij bestaat er een combinatie van een aantal basishoudingen (luisterbereidheid, opbouw van vertrouwensrelatie, erkennen en stimuleren van eigenwaarde,...) met praktisch, persoonsgerichte ondersteuning. Samen (meeweten, meedenken, meebeslissen) met de hulpvrager worden problemen geanalyseerd en prioriteiten (hulpverleningsplan) gesteld.
Psychosociale begeleiding: wordt omschreven als persoonlijk en praktisch gerichte hulp die de hulpvrager vaardiger maakt in zijn rollen (ouder, werknemer,...), en dit ondanks zijn mogelijke beperkingen, zoals ziekte, handicap of psychische problemen.
Cliënt-centered theorie: grondhoudingen van Rogers (echtheid, respect en empathie voor de cliënten). In elk gesprek komen deze drie belangrijke grondhoudingen aan bod.
Systeem- en contextueel denken: meer en meer wordt deze methodiek gebruikt in OCMW Waregem. De cliënten worden benaderd met aandacht voor hun context waarin ze leven. Hierbij is er specifieke aandacht voor sociale contacten en relaties uit hun omgeving. Met toestemming van de cliënt worden deze personen betrokken binnen de hulpverlening.
De kerndoelstelling van het OCMW luidt als volgt (art. 1 van de organieke wet): “Het extra ondersteunen van alle mensen, die niet of onvoldoende uit eigen kracht kunnen deelnemen aan of aansluiten bij de bestaande maatschappelijke voorzieningen.”
Hun kernopdracht bestaat uit een combinatie van doelstellingen: •
aanbieden van bestaanszekerheid en levenswaardige omstandigheden, waarbij het OCMW optreedt als laatste opvangnet (tegengaan van sociale uitsluiting);
20
•
toegankelijkheid van bestaande voorzieningen bevorderen en structurele risico ‘s hieromtrent bespreekbaar maken;
•
aanbieden van de minst ingrijpende immateriële of materiële oplossingen aan individuele hulpvragers.
De sociale dienst treedt dus op als een brug naar maatschappelijke voorzieningen zoals wonen, werken, onderwijs, gezondheidszorg,... Maar ook niet-materiële en psychosociale begeleiding vallen onder de taken van de sociale dienst. Andere belangrijke activiteiten binnen de sociale dienst: -
wegwijsinformatie geven,
-
intakegesprekken,
-
sociaal onderzoek uitvoeren,
-
verder bouwen op intake en sociaal onderzoek: sociale diagnose opmaken,
-
hulpverleningsplan opstellen en concrete uitvoering en opvolging hiervan,
-
nazorg of ondersteuning na hulpverlening,
-
vergaderingen over interne werkorganisatie en vaak terugkomende problemen.
1.4.2
Actiemiddelen en methodieken
•
Informatie verschaffen,
•
bemiddeling,
•
begeleiding,
•
materiële hulpverlening,
•
diensten en instellingen oprichten, beheren en uitbreiden,
•
de voogdij over en materiële bewaring van minderjarigen,
•
tewerkstelling,
•
medische hulp,
•
bewaring van waarden,
•
hulp aan daklozen en huisvesting.
Enkele specifieke hulpverleningstechnieken binnen de financiële hulpverlening: -
RMI onder de vorm van leefloon, steun ter grootte van het leefloon, opleg leefloon,
-
schuldbemiddeling,
-
budgetbegeleiding,
21
-
budgetbeheer,
-
voorschotten op loon, werkloosheidsuitkering, onderhoudsgeld,…,
-
steun berekend volgens steunbarema (bijvoorbeeld medische steun),
-
…
1.5
Het netwerk van de stageplaats
Het netwerk van het OCMW te Waregem bestaat uit oneindig veel diensten, organisaties, partners en personen waarmee het samenwerkt. Omdat het OCMW een eerste lijnsdienst is, komt het met zowat iedereen in contact. Kijk maar eens hoeveel verschillende personen en diensten er op een dag opgebeld worden. Omdat dit netwerk zo uitgebreid is, zal ik mij richten op de meest belangrijke. Hierbij zal ik een indeling maken volgens de belangrijkste thema ‘s die aan bod komen binnen de sociale dienst van het OCMW. Zoals: ziekte, pensioen, tewerkstelling,... Het is belangrijk om te weten dat deze lijst nooit af is.
1.5.1
Tewerkstelling
Het OCMW heeft veel contact met de vakbonden, waarbij de cliënten aangesloten zijn. Deze uitbetalingsinstellingen van de werkloosheidsuitkering kunnen zijn: ACV (Algemeen Christelijk Vakverbond), ABVV (Algemeen Belgisch Vakverbond), ACLVB (Algemeen Centrum Liberale Vakbond) of HVW (Hulpkas voor werkloosheidsuitkeringen), volgens de politieke voorkeur van de cliënt (Christelijk, socialistisch, liberaal of neutraal). Hiernaast zijn er ook vaak rechtstreekse contacten met de RVA (Rijksdienst voor Arbeidsvoorzieningen), maar in de meeste gevallen gebeurt dit via de vakbond.
Wanneer het gaat om werkloosheid zijn de contacten met de werkwinkel heel intensief. Hierin zetelen er enkele arbeidstrajectbegeleiders die elk een dienst vertegenwoordigen en de cliënten begeleiden bij het zoeken naar een job. Deze organisaties zijn: -
VDAB (Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Trajectbegeleiding),
-
ATB (Arbeidstrajectbegeleiding),
-
PWA (Plaatselijk Werkgelegenheidsagentschap),
-
een specifieke dienst van het OCMW.
22
Dan hebben we ook nog de interim-kantoren die de cliënten helpen zoeken naar werk of hen werk aanbieden en dus als werkgever functioneren. Meer specifiek voor OCMW Waregem is dit het Vlaams Interim Project. Hiernaast hebben we ook de werkgevers van privé-sectoren of de overheid. Heel wat cliënten zijn tewerkgesteld in de VZW Tandem (Veloods en Strijkijzer), waardoor er hier ook belangrijke contacten moeten onderhouden worden. Twee belangrijke overkoepelende organisaties i.v.m. tewerkstelling zijn: het Lokaal Overleg Tewerkstelling en het Regionaal Samenwerkingsverband Derden.
1.5.2
Ziekte
De belangrijkste diensten waarmee we in contact komen, zijn de mutualiteiten, opnieuw volgens de verschillende zuilen. Deze zijn: CM (Christelijke Mutualiteit), Bond Moyson (socialistische mutualiteit), het liberaal ziekenfonds en het onafhankelijk ziekenfonds (neutraal). De meest gecontacteerde dienst binnen deze ziekenfondsen is de dienst uitkering. De dokter is ook iemand waarmee vaak gebeld wordt. Dit kan in functie van een afbetalingsplan zijn en/of om de cliënt onbekwaam te verklaren om te werken. Daarnaast zijn er nog andere belangrijke artsen, zoals tandarts, chirurg, pediater,... Er zijn ook vaak contacten met de verschillende ziekenhuizen in de streek. Enkele voorbeelden: -
Heilig Hart ziekenhuis (Roeselare),
-
Universitair ziekenhuis (UZ Gent),
-
Algemeen ziekenhuis Groeninghe (AZ Kortrijk),
-
Onze Lieve Vrouw van Lourdes (Waregem),
-
Sint-Vincentius (Deinze),
-
Psychiatrische ziekenhuizen of instellingen,
-
Vereniging Vlaamse verzorgingsinstellingen,
-
...
De DGGZ (dienst geestelijke gezondheidszorg) heeft ook af en toe contact met het OCMW i.v.m. cliënten die naar hen doorverwezen werden.
23
1.5.3
Bejaardenzorg
Het OCMW van Waregem heeft niet enkel contact met de eigen rusthuizen (’t Ware Heem en de Meers) en serviceflats (De Varent en de Coorenblomme), maar ook met andere buiten Waregem. Voor de berekening en uitbetaling van de pensioenen wordt er vaak gebeld of geschreven naar de RVP (Rijksdienst voor pensioenen). Een belangrijke dienst die samenhangt met het OCMW is het dienstencentrum. Zij regelen o.a. de MMC (minder mobielen centrale), de thuiszorgdiensten,... Wanneer we te maken hebben met bejaarden, zijn de contacten hiermee van belang.
Andere belangrijke organisaties of diensten binnen het netwerk en dan meer specifiek voor de bejaarden, zijn: -
Solidariteit voor Gezins- en Bejaardenhulp (Kortrijk),
-
Vlaamse dienst voor Gezins- en Bejaardenhulp (Willebroek),
-
Vzw “de Korenbloem” – Gezins- en bejaardenhulp (Kortrijk),
-
Waregemse seniorenraad,
-
Samenwerkingsinitiatief thuiszorg – regio Zuid-West-Vlaanderen,
-
Lokaal Samenwerkingsinitiatief (steunpunt) thuiszorg – regio Waregem/Anzegem,
-
Overleg dagelijkse verantwoordelijken OCMW serviceflats,
-
...
1.5.4
Huisvesting
Het RSVK (Regionaal Sociaal Verhuurkantoor) regelt voor heel wat van onze cliënten de huisvesting. Hierbij zijn er in Waregem twee belangrijke sociale huisvestings-maatschappijen (‘Helpt Elkander’ en ‘Mijn Huis’). Minstens één keer per jaar wordt er overleg gepleegd met de verantwoordelijken van deze maatschappijen. Dit gaat meestal over een controle van het huis op netheid en het zorg dragen ervan door cliënten van het OCMW. Deze controle gebeurt meestal in het bijzijn van de toegewezen maatschappelijk assistent. Hiernaast hebben we ook nog: -
Welzijnsoverleg huisvesting Waregem,
-
het Vlaams Woningfonds,
-
huurdersbond West-Vlaanderen,…
24
1.5.5
Kinderen en jongeren
De meest gecontacteerde diensten voor kinderen en jongeren zijn het CLB (Centrum voor leerlingenbegeleiding) en Kind & Gezin. Daarnaast hebben we op het vlak van justitie het CBJ (Comité Bijzondere Jeugdzorg) te Kortrijk, de Bemiddelingscommissie en de Jeugdrechtbank.
Door een plaatsing van een jongere in een instelling, zoals begeleid zelfstandig wonen, MPI (medisch pedagogisch instituut), psychiatrie, gesloten instelling, ... komen we als maatschappelijk werker hier vaak mee in contact.
1.5.6
Gezin en familie
Er zijn verschillende diensten en organisaties die instaan voor de hulp en begeleiding van gezinnen en hun familie. Deze behoren uiteraard ook tot het netwerk van het OCMW. -
Familiehulp (Kortrijk),
-
Interne dienst voor Gezinshulp (S.V.V. Kortrijk),
-
Familiezorg West-Vlaanderen (Kortrijk),
-
Centrum voor Gezinshulp in ambachten en neringen (Roeselare),
-
Centrum voor Gezinsplanning en Seksuele Opvoeding (Kortrijk),
-
Centrum voor Levens- en Gezinsvragen (Kortrijk),
-
Waregemse Gezinsraad,
-
Vzw ‘Ten Anker’ – Gezinsvervangend tehuis (Waregem),
-
Vereniging ‘Ons tehuis’ (Ieper),
-
...
1.5.7
Crisisopvang en welzijn (algemeen)
Volgende diensten en overleginstanties komen vaak in contact met het OCMW te Waregem: -
Welzijnsoverleg (Waregem),
-
Netwerk crisisinterventie,
-
Regionaal overleg crisisopvang,
-
Overlegplatform Drugzorg,
-
...
25
1.5.8
Scholen
De hieronder vermelde scholen behoren tot het netwerk in functie van de vorming van maatschappelijk werkers: -
West-Vlaams Instituut voor de vorming van Overheidspersoneel (WIVO),
-
Vereniging Vlaamse steden en gemeenten – Vormingscentrum voor OCMW ‘s,
-
Provinciaal Vormingsproject voor West-Vlaamse OCMW ‘s,
-
Open school – centrum voor Basiseducatie,
-
...
Deze scholen hebben vaak contacten met het OCMW omwille van de begeleiding van stagiaires of een korte voorstelling van het OCMW of i.f.v. kinderen van een cliënt: -
Heilig Hartcollege (Waregem) – Kantoorwerken,
-
Hantal (Kortrijk) – Boekhouding,
-
Instituut voor verpleegkundigen – Huize Aleydis (Waregem),
-
Stella-Marisinstituut (Kortrijk) – Jeugd- en gehandicaptenzorg en personenzorg,
-
Sint-Vincentiusinstituut (Anzegem),
-
Vormingsinstituut voor K.M.O. (Kortrijk) – Voetverzorging,
-
H. Hartinstituut (Harelbeke) – afdeling onthaal en PR,
-
Sint-Jan Berchmanscollege / Sint-Vincentius – Kantoor,
-
VIBSO (Waregem),
-
Atheneum (Waregem),
-
Instituut Stella Matutina Michelbeke – Keuken,
-
KAHOG (Gent) – Ergotherapie,
-
Mercator handelshogeschool (Gent),
-
IPSOC (Kortrijk),
-
Hogeschool West-Vlaanderen (Kortrijk),
-
...
26
1.5.9
Andere
Enkele andere belangrijke diensten waarmee het OCMW in contact komt, zijn: -
CAW (Centrum Algemeen Welzijn),
-
Stadhuis (vb. dienst bevolking),
-
Vroegere SIF (Sociaal Impulsfonds) -> gemeentelijke stuurgroep,
-
Vzw de Kringloopwinkel (Zuid-West-Vlaanderen),
-
Politie (wijkagent),
-
Dexia (budgetrekeningen van cliënten),
-
Welzijnsconsortium (arrondissement Kortrijk),
-
Kredietmaatschappij “Rond den Heerd”,
-
Vrijwilligster Jeanette,
-
Vrijwilligersorganisatie ‘Graag Gedaan’ (Waregem),
-
Familieleden en/of vrienden van de cliënt,
-
Vredegerecht Oostrozebeke,
-
Bureau Juridische Bijstand (Pro Deo advocaat),
-
Gerechtshof Kortrijk,
-
Advocaten en juristen,
-
West- en Oost-Vlaamse OCMW-juristen,
-
Commissie juridische bijstand,
-
Justitie alternatieve straffen,
-
Schuldeisers (bank, winkel, telefoonmaatschappij, gerechtsdeurwaarder,...),
-
Waregemse Raad voor Mindervaliden,
-
Vereniging Vlaamse steden en gemeenten,
-
Andere OCMW ‘s,
-
Overleg West-Vlaamse OCMW-maatschappelijk werkers,
-
Werkgroep schuldbemiddeling,
-
Tolkendienst,
-
Provinciale federatie OCMW-secretarissen,
-
Provinciale federatie OCMW-ontvangers,
-
BVBA Jean Vandorpe (Loppem) – Zorgsector,
-
Federatie Palliatieve Zorg (Vlaanderen),
-
LAC (Lokale Adviescommissie – energie),
-
…
27
2
Schuldbemiddeling
2.1
Inleiding
Steeds meer mensen hebben te kampen met financiële moeilijkheden. De economische toestand in de maatschappij gaat er steeds sneller op achteruit. Veel fabrieken worden gesloten, ze verhuizen naar Oostbloklanden en kleine zelfstandigen gaan op de fles. Uit onderzoek is gebleken dat ouderen moeilijk kunnen rondkomen met hun klein pensioentje en dat steeds meer jongeren aankloppen bij het OCMW voor financiële problemen. Vele gezinnen in België belanden in een uitzichtloze situatie, door schulden die zich blijven opstapelen. Dan bestaan er slechts enkele oplossingen. Deze zal ik hieronder wat nader toelichten en dit toespitsen specifiek voor OCMW Waregem. Binnen dit theoretische kader wil ik duidelijk schetsen welke vormen van schuldbemiddeling er bestaan en met welke ik voornamelijk in aanraking kwam op stage.
“Schulden zijn niet per definitie een armoedeprobleem. Ook bij hoge inkomenscategorieën vinden we schulden terug, bijvoorbeeld bij het aangaan van een lening voor de aankoop van een huis. Wanneer het inkomen echter onvoldoende is om in de basisbehoeften te voorzien of wanneer men niet wenst achter te blijven op de anderen, rest vaak (slechts) de mogelijkheid om geld te lenen en dus schulden te maken. (Uitstaande saldi en de Centrale voor Kredieten aan Particulieren: De Boyser, K. e.a., 2002)
Schulden hoeven niet problematisch te zijn. Enkel wanneer de omvang van de schuldenlast overmatig wordt in verhouding tot het beschikbaar inkomen, spreken we van schuldoverlast. Hierbij kan het gaan om schulden die te maken hebben met het verkrijgen van een krediet (consumenten of hypothecair krediet) of om achterstallige betalingen (huurgelden, schulden voor gezondheidszorg, energieschulden, achterstallige belastingen). Schuldoverlast kan zowel gevolg als oorzaak van armoede zijn. Ook bestaan er naargelang van de bron verschillende soorten schulden: er zijn ‘overlevingsschulden’ waarbij kopen op krediet een noodzaak is, ‘aanpassingsschulden’ gemaakt door mensen die van de ene op de andere dag een lager inkomen krijgen door een of andere tegenslag in hun leven. Twee andere vormen hebben minder met armoede te maken: men maakt ‘compensatieschulden’ om zich
28
iets extra te gunnen en ‘overbestedingschulden’ wanneer men bij een behoorlijk inkomen meer uitgeeft dan men verdient (De Greef, 1988 in: Brodala, 1999).”1
2.2
Schuldbemiddeling
Sinds enkele jaren vormt schuldbemiddeling een niet te onderschatten aandeel binnen het werk van heel wat hulpverleners. Door een wetswijziging zijn het enkel de erkende diensten en organisaties die kunnen bemiddelen bij schulden. Dit is geregeld volgens de wet op het consumentenkrediet en de wet op de collectieve schuldenregeling. Geruime tijd blijkt dat er veel hulpverleners er ook in slagen om te bemiddelen en te onderhandelen tussen schuldenaren en schuldeisers. Er wordt samen met de schuldenaar een budgetplan opgesteld volgens de inkomsten en uitgaven van deze persoon. Maar daarvoor moet er natuurlijk worden onderhandeld met de schuldeisers. Vanuit deze schuldbemiddeling zijn er enkele vormen ontstaan, namelijk: budgetbegeleiding, budgetbeheer en collectieve schuldbemiddeling. Deze hulpverleningstechnieken gebeuren steeds in samenspraak met en mits akkoord van de cliënt. Zie verder voor de bespreking ervan. Armoede en schuldbemiddeling hangen nauw samen. Het overgrote deel van de cliënten die aankloppen bij een OCMW, zitten al jaren aan de onderste treden van de inkomensladder.
Enkele kenmerken die deze armen karakteriseren zijn: •
een positie in de marge van of buiten het productieproces;
•
afhankelijk van sociale zekerheidsuitkeringen;
•
een zeer beperkte mate van toegang tot de kennis en de cultuur van de rest van de samenleving;
•
aanwezigheid van meerdere problemen van materiële en immateriële aard: o werkloosheidsgraad, o scholingsgraad, o slechte gezondheid, o opvoedings- en/of relatieproblemen, o …
Bij een laag inkomen is de kans op financiële problemen groter. Toch zien we dat sommigen erin slagen om de eindjes aan elkaar te knopen, terwijl anderen niet eens in staat zijn om aan 1
http://www.limburg.be/studiecel/studieprojecten_2002.html
29
de meest elementaire levensbehoeften te voorzien. Hierbij speelt kansarmoede een belangrijke rol. Bij kansarmoede ligt de nadruk vooral op het aspect van het sociaal, cultureel en economisch isolement. Dit wordt o.a. door de rest van de samenleving hardnekkig in stand gehouden. Het is een achterstand in mogelijkheden die mensen of groepen ervaren ten opzichte van de rest van de samenleving. Daar gaat het over het voorzien in levensonderhoud, het verwerven van kennis, inkomen, macht en invloed en het deelnemen aan de cultuur in de breedste zin van het woord. Naast de kansarmoede kunnen ook andere omstandigheden een belangrijk aandeel hebben in de schuldenproblematiek, zoals: ziekte, invaliditeit,… Deze kunnen leiden tot extra kosten, waardoor het moeilijk wordt om met een minimumuitkering rond te komen.
30
2.3
Wetteksten
2.3.1
Wet op consumentenkrediet (26 juni 1991)
(Aanvullend decreet: erkenning van de instellingen voor schuldbemiddeling in de Vlaamse gemeenschap - 24 juli 1996. Zie bijlage IV: decreet met bijhorende artikels.). De schuldbemiddeling moet voorvloeien uit één of meerdere kredietovereenkomsten. Deze wetgeving voorziet dat enkel bepaalde beroepen, zoals advocaten, notarissen en gerechtsdeurwaarders en de door de gewestelijke overheid erkende instellingen aan schuldbemiddeling mogen doen. Dit betekent concreet dat schuldbemiddeling omtrent elke vorm van kredietovereenkomst (negatief saldo op bankrekening, overschrijding van kaskrediet, het afbetalen van achterstallige maandtermijnen van een lening,…) slechts mogen gebeuren door laatstgenoemde personen en erkende instellingen, waaronder dus ook OCMW Waregem. Het is zo dat OCMW Waregem eveneens over een juriste beschikt die aan schuldbemiddeling mag doen. Zij staat grotendeels in voor de meer specifieke schuldbemiddeling, namelijk collectieve schuldbemiddeling. (Zie bijlage III, artikel wet op consumentenkrediet)
2.3.2
Wet op collectieve schuldenregeling (5 juli 1998)
Deze wetgeving kan aanzien worden als een soort faillissement voor natuurlijke personen. Via deze wet wil men deze personen de kans bieden om een nieuwe start te nemen. “Belangrijk bij de gewone schuldbemiddeling is, dat de schulden en de afbetaling worden geglobaliseerd. Indien de beslagrechter het verzoekschrift aanvaardt, dan kunnen de individuele schuldeisers niet langer individueel optreden. Hun eisen worden opgenomen in de globale regeling.” “De aanzuiveringregeling strekt ertoe de financiële toestand van de schuldenaar te herstellen, met name hem in staat te stellen in de mate van het mogelijke zijn schulden te betalen en tegelijkertijd te waarborgen dat hijzelf en zijn gezin een menswaardig leven kunnen leiden.” De volledige procedure kan u lezen in hoofdstuk 3: soorten schuldbemiddeling, collectieve schuldbemiddeling. (Zie bijlage V: artikel: collectieve schuldbemiddeling.)
31
3
Soorten schuldbemiddeling
3.1
Budgetbegeleiding
Deze hulpverleningsvorm vraagt veel medewerking en motivatie van de cliënt. Hierbij wordt de cliënt gestuurd in zijn onderhandeling met schuldeisers en het opmaken van een inkomsten- en uitgavenbalans. De maatschappelijk werker zal enkele kleine taken op zich nemen, omdat het OCMW vaak meer kan bereiken dan een cliënt. Soms zijn de cliënten niet mondig genoeg om te verwoorden wat ze willen bereiken. De cliënt blijft alle verantwoordelijkheid op zich dragen voor zijn schulden en afbetalingsplannen. De hulpverlener zal hem hierin enkel sturen en begeleiden waar nodig en op vraag van de cliënt. Ik vond geen wetten, decreten of artikelen hieromtrent, wel vond ik één definitie terug die duidelijk omschrijft wat budgetbegeleiding is. “Budgetbegeleiding kan omschreven worden als: een vorm van sociale steun, die tot doel heeft personen en gezinnen te helpen hun budget beter te beheren, zowel in engere zin (evenwicht inkomsten-uitgaven) als in bredere zin, om hun levensomstandigheden te verbeteren en hun welzijn te vergroten. Budgetbegeleiding zal moeten opteren voor een soepele en omstandige werkwijze, die niet tot doel heeft een exact en volledig beeld van de inkomstenbronnen te krijgen, maar wel de basis te leggen voor een beter begrip van de noodzaak van een minimale budgettering.”1
3.2
Budgetbeheer
Een andere vorm van schuldhulpverlening is budgetbeheer. Het komt in sterke mate overeen met budgetbegeleiding, waarbij de cliënt hulp komt vragen aan het OCMW om zijn budget beter te beheren. Vaak hebben betrokkenen verschillende schulden die ze zelf niet meer kunnen afbetalen. Budgetbeheer is een vorm die hulp biedt aan mensen die in een (problematische) schuldsituatie dreigen te geraken (preventief) of er reeds in verkeren (curatief). Het is erop gericht om na een bepaalde periode terug zelf het budget te beheren. De inkomsten komen op een speciale budgetrekening toe die wordt beheerd door de 1
Programma ter sensibilisering van de maatschappelijk werkers voor het begeleiden van de gezinnen op het gebied van energievoorziening en van de desbetreffende budgetten, Unie van Belgische Steden en Gemeenten, afdeling maatschappelijk welzijn. Tijdschrift: ‘Berichten over schuldbemiddeling en deontologie: op zoek naar de rode draad’ 3 (4e trimester 1996)Uitgever: Pierre Dejemeppe - Brussel
32
maatschappelijk assistent van het OCMW. Wekelijks of maandelijks, volgens afgesproken, wordt er leefgeld gestort op de afnamerekening van de cliënt, die hij/zij met een bankkaart kan afhalen. Vanuit het OCMW doet de maatschappelijk werker alle betalingen. Het OCMW bemiddelt met de verschillende schuldeisers en stelt haalbare afbetalingsplannen op. Dit kan gebeuren via een budgetplanner (zie bijlage XI). Daarin zijn er onderverdelingen gemaakt, zoals inkomsten, schulden,… Voornamelijk voor cliënten die uit budgetbeheer wensen te stappen, is dit interessant. De eerste malen vult men dit samen in met de maatschappelijk assistent, om het later terug volledig zelf over te nemen.
De doelstelling van budgetbeheer is, tijdelijk het beheer van personen of gezinnen hun budget overnemen, omdat zij dit zelf niet meer aankunnen, om het later terug in eigen handen te nemen.
Binnen OCMW Waregem wordt er een speciaal programma gebruikt om aan budgetbeheer te kunnen doen. Het programma werd ontworpen door de firma Cevi. Hierin heeft elke maatschappelijk assistent een duidelijk overzicht van de inkomsten en uitgaven van zijn/haar cliënten die in budgetbeheer zijn. Via internet (Publiweb) staat OCMW Waregem in verbinding met Dexia (vroeger Gemeentekrediet), waar ze sinds lange tijd een akkoord mee hebben. De betalingen die uitgevoerd worden door de betrokken maatschappelijk werker, worden via internet doorgestuurd naar Dexia. Het is een heel handig programma die slechts in enkele OCMW ‘s gebruikt wordt.
3.3
Collectieve schuldbemiddeling
Deze wet op collectieve schuldenregeling van 5 juli 1998 beantwoordt aan een behoefte. Hierdoor wordt het mogelijk om door een globale aanpak van de schulden de moeilijkheden en schuldenlast op een menswaardige manier het hoofd te bieden. De procedure kan in verschillende opzichten coherent en evenwichtig gemaakt worden, waardoor enerzijds de schuldenaar de kans krijgt om uit de ellende te geraken en zich te beschermen tegen de druk die schuldeisers vanuit verschillende hoeken op hem uitoefenen. Anderzijds krijgen de schuldeisers de kans om op een billijke wijze hun vorderingen terug te krijgen, zonder dat ze hierdoor aan wisselvalligheden van individuele procedures onderworpen worden. Beide partijen genieten tevens procedurele rechten en plichten. De rechtspleging vangt aan bij het indienen van een eenzijdig verzoekschrift tot het bekomen van een collectieve schuldenregeling bij de bevoegde beslagrechter. Er wordt onderzocht of
33
dit verzoek voldoet aan de toelaatbaarheidvereisten. Als er voldaan wordt aan deze voorwaarden, dan verklaart de rechter het verzoek toelaatbaar en wijst een schuldbemiddelaar aan. Na een grondig onderzoek van de vermogenssituatie van de schuldenaar en op basis van de elementen waarover de schuldbemiddelaar beschikt, zal hij een ontwerp opstellen van minnelijke aanzuiveringregeling. Dit bevat de noodzakelijke maatregelen voor de verwezenlijking van de wettelijke doelstellingen. Dit moet goedgekeurd worden door alle betrokken partijen. Deze goedkeuring wordt nadien bekrachtigd door de rechter.
Wanneer er geen akkoord wordt bereikt, dan gaan we over naar de gerechtelijke aanzuiveringregeling en bepaalt de rechter een datum voor een zitting. Alle partijen worden hiervan op de hoogte gebracht door de griffier. De rechter doet een uitspraak binnen de vijftien dagen en bepaalt hierin de duurtijd van de aanzuiveringregeling. Deze ligt meestal tussen de drie en vijf jaar. Tijdens deze periode wordt de bemiddelaar belast met de controle en opvolging van de minnelijke of gerechtelijke aanzuiveringregeling en de daarbij opgelegde begeleidende maatregelen. Hij moet de rechter hiervan minstens één keer per jaar op de hoogte brengen.
De rechter kan te allen tijde, op initiatief van de schuldbemiddelaar of een belanghebbende schuldeiser, de beschikking van toelaatbaarheid enerzijds of de minnelijke of de gerechtelijke aanzuiveringregeling anderzijds herroepen. Het spreekt voor zich dat de schuldenaar voldoende gemotiveerd is om aan deze procedure mee te werken. Er mag geen enkel spoor van fraude of valse verklaringen terug te vinden zijn, anders wordt de procedure geschorst of gewoonweg niet gestart. Het ontstaan van de schulden mag dus zeker niet uit vrije wil zijn. (Zie bijlage VI: artikel soorten schuldbemiddeling)
34
4
Budgetbeheer
4.1
Definitie
Vaak hebben betrokkenen verschillende schulden die ze zelf niet meer kunnen afbetalen. Budgetbeheer is een vorm die hulp biedt aan mensen die in een (problematische) schuldsituatie dreigen te geraken (preventief) of er reeds in verkeren (curatief). Het is erop gericht om na een bepaalde periode terug zelf het budget te beheren. De inkomsten komen op een speciale budgetrekening toe die wordt beheerd door de maatschappelijk assistent van het OCMW. Wekelijks of maandelijks, volgens afgesproken, wordt er leefgeld gestort op de afnamerekening van de cliënt, die hij/zij met een bankkaart kan afhalen. Vanuit het OCMW doet de maatschappelijk werker alle betalingen. Het OCMW bemiddelt met de verschillende schuldeisers en stelt haalbare afbetalingsplannen op. Dit kan gebeuren via een budgetplanner (zie bijlage XI). Daarin zijn er onderverdelingen gemaakt, zoals inkomsten, schulden,… Voornamelijk voor cliënten die uit budgetbeheer wensen te stappen, is dit interessant. De eerste malen vult men dit samen in met de maatschappelijk assistent, om het later terug volledig zelf over te nemen.
4.2
Doelgroep
4.2.1
Diverse doelgroepen
De cliënten die bij OCMW Waregem komen aankloppen met financiële problemen, zijn heel uiteenlopende doelgroepen. De meest voorkomende zijn: -
kansarmen
-
jonge gezinnen met/zonder kinderen
-
jongeren
-
alleenstaande mannen met/zonder kinderen (vb. echtscheiding)
-
senioren met laag pensioen
-
alleenstaande vrouwen met/zonder kinderen (vb. echtscheiding)
-
laaggeschoolden
-
werklozen, ziekte – invaliditeit,…
35
De groep van alleenstaanden is de voorbije jaren in sterke mate gestegen. Steeds meer gehuwde koppels scheiden. Voor veel vrouwen brengt dit problemen met zich mee. Ze moeten het proberen te redden met één inkomen. Meestal staan de vrouwen in voor de opvoeding van de kinderen. Ook dit brengt kosten met zich mee. De bijdrage van het kinderbijslagfonds is een hulp, maar meestal niet genoeg. Het onderhoudsgeld is ook een belangrijke bijdrage aan het budget, die bij sommige cliënten wel eens vergeten wordt van te betalen. Het is een zeer kwetsbare groep, die steeds meer voorkomt in onze maatschappij en die het daarbovenop ook nog eens financieel moeilijk hebben. Ook in OCMW Waregem zien we duidelijk een grote groep alleenstaande personen die in budgetbeheer zijn.
4.2.2
Alleenstaande vrouwen met kinderen ten laste
Waarom verkoos ik nu deze groep boven de andere doelgroepen die ook vaak voorkomen in OCMW Waregem? Het valt de laatste jaren sterk op dat er steeds meer alleenstaande personen naar het OCMW komen met financiële moeilijkheden. Ze kunnen niet meer rondkomen met één inkomen. Er kan een opsplitsing gemaakt worden binnen de doelgroep van alleenstaande personen. We kunnen deze groep in vier opdelen: -
alleenstaande mannen,
-
alleenstaande vrouwen,
-
alleenstaande mannen met kinderen ten laste,
-
alleenstaande vrouwen met kinderen ten laste.
Ik verkoos deze laatste doelgroep, omdat deze het meest voorkomt in OCMW Waregem (zie schema). Maar ook omdat ik dit de meest kwetsbare doelgroep vind. De meeste alleenstaande vrouwen met kinderen ten laste, hebben net een scheiding achter de rug en moeten nu leren rondkomen met één inkomen. In veel gevallen was de vrouw voordien huisvrouw en zorgde de man voor het inkomen. Daarnaast werden de geldzaken door de man geregeld en mocht de vrouw er zich niets van aantrekken. De vrouwen staan meestal in voor de opvoeding van de kinderen, waardoor ze belet worden om voltijds te gaan werken. Bij een halftime job is het inkomen vaak te laag om rond te komen. Omdat de vrouw instaat voor de opvoeding van de kinderen, moeten er alimentatiegelden betaald worden door de vader. Dit is voor veel vrouwen een grote hulp. Wanneer de vader van de kinderen dan ook nog eens nalaat deze te betalen, komt de vrouw in financiële moeilijkheden terecht. Vaak moeten zij hun huis verlaten, omdat het te duur wordt.
36
Sommigen vragen raad aan het OCMW. Als tussenoplossing kunnen er voorschotten op onderhoudsgelden aangevraagd worden. Zoals ik reeds eerder zei, is dit een steeds groter wordend fenomeen en een zeer kwetsbare groep.
Hieronder vindt u een schema, waarin u duidelijk kan zien dat alleenstaande personen een groot aandeel hebben binnen de financiële hulpverlening, meer bepaald budgetbeheer. Je kan er ook duidelijk uit afleiden dat het overgrote gedeelte van alle budgetbeheerdossiers per maatschappelijk werker, alleenstaande personen. Op 1 januari 2005 waren er 301 cliënten in budgetbeheer bij OCMW Waregem. Zoals u kan lezen in onderstaand schema is meer dan de helft hiervan alleenstaand, hetzij man of vrouw, met of zonder kinderen. Zo’ n 17% van het totaal aantal budgetbeheerdossiers zijn alleenstaande vrouwen met kinderen ten laste. Het totaal aantal alleenstaande cliënten die in budgetbeheer zijn, hetzij mannen of vrouwen met of zonder kinderen, bedraagt 64,03 %. Dus meer dan de helft van het aantal personen in budgetbeheer is alleenstaande. Dit schema is echter niet volledig. Wegens de afwezigheid van één collega, konden de gegevens van haar niet toegevoegd worden aan het schema.
Tabel 3: Schema: aantal alleenstaande cliënten per maatschappelijk werker Aantal Alleenstaande vrouwen Alleenstaande mannen Totaal Totaal % budgetbeheer Kinderen Geen Kinderen Geen 22 41 9 4 1 8 DDK 53,66 % 19 34 8 2 0 9 EV 55,88 % 17 25 2 4 2 9 PS 68,00 % 28 31 6 4 0 18 ED 90,32 % 20 23 7 1 0 12 DV 86,96 % 12 30 2 1 0 9 KV 40 % 17 23 2 7 1 7 DDH 73,91 % 3 5 2 0 0 1 MV 60,00 % 8 16 2 4 0 2 LD 50,00 % 16 24 3 6 0 7 IT 66,67 % Totaal: 253 43 162 MW
37
4.2.3
Omschrijving van de doelgroep
Na lang zoeken vond ik informatie terug met uitleg over de doelgroep die ik heb gekozen. Ik vond deze informatie wel terug op een website van Nederland. Hieruit kunnen er gegevens afgeleid worden enkel voor Nederland, maar ook voor de hele wereld. Hieruit blijkt dat deze kwetsbare doelgroep steeds groter wordt, maar ook steeds armer. Meer en meer alleenstaande vrouwen met kinderen kloppen aan bij het OCMW met financiële problemen en vragen budgetbeheer aan. Ik vond onderstaand artikel die zegt dat steeds meer vrouwen in armoede terechtkomen. “Vrouwen en armoede 1 Armoede is steeds meer een vrouwenzaak. Van de mensen die onder de armoedegrens leven is 70 procent vrouw. Vrouwen verzetten 2/3 van de arbeid in de wereld en bezitten maar 10% van het totale financieel vermogen in de wereld. Dat komt omdat er ontzettend veel werk door vrouwen verricht wordt waarvoor zij niet betaald krijgen. Vrouwen verrichten het merendeel van de huishoudelijke taken en zorgtaken. Verzorging van kinderen, ouders en zieke familieleden wordt meestal gratis door vrouwen gedaan. Bovendien vangen vrouwen in arme landen tekorten in het huishoudbudget vaak op door activiteiten buiten de geldeconomie: ruilhandel en kleine, zelfvoorzienende landbouw. Wanneer vrouwen wel betaald werken, krijgen zij structureel minder betaald dan mannen die hetzelfde werk doen. Zelfs in Nederland krijgen vrouwen nog steeds gemiddeld 80% van het salaris dat mannen krijgen voor hetzelfde werk. Vrouwen hebben slechtere secundaire arbeidsvoorwaarden dan mannen. En vrouwen die onbetaald werken, bouwen al helemaal geen sociale rechten op. Ook werken vrouwen vaak in ondergewaardeerde sectoren, zoals in het onderwijs en in de gezondheidszorg. Armoede onder vrouwen in Nederland komt het meest voor bij vrouwen ouder dan 40 jaar, en treft vooral gescheiden vrouwen, weduwen en 65+ vrouwen. De overrepresentatie van vrouwen met een minimuminkomen is mede veroorzaakt doordat het kostwinnersdenken in Nederland heel sterk is (geweest). Nog steeds werken veel vrouwen in Nederland in parttime banen die hen niet economisch zelfstandig maken. Dit wordt mede veroorzaakt door het tekort aan goede kinderopvang. Het is voor vrouwen moeilijk om hun economische achterstand in te halen. Vrouwen hebben geen gelijke toegang tot middelen die geld genereren. Ze hebben in veel landen geen gelijke toegang tot opleidingen, geen rechten op eigen landbezit en soms geen
1
http://www.beleggersvoorbelasting.antenna.nl/armoede.htm
38
individuele handelingsbevoegdheid. Als vrouwen een eigen bedrijf opzetten, ook in Nederland, doen ze dat kleinschaliger en met minder middelen dan mannen, omdat hun toegang tot geld en kennis en netwerken een stuk beperkter is. Door de globalisering en daarbij behorende schaalvergroting worden veel kleine ondernemers weggeconcurreerd. Hieronder zijn relatief veel vrouwen. De grote schuldenlast in veel Derde Wereldlanden heeft geleid tot bezuiniging in de sociale sector, waar veel vrouwen werkzaam zijn. Dit heeft geleid tot toename van de werkloosheid onder vrouwen. Bovendien wordt het wegvallen van overheidsvoorzieningen zoals gezondheidszorg opgevangen door informele vrouwenarbeid.”
(Zie bijlage VII: artikel: doelgroep: alleenstaande vrouwen met kinderen)
39
5
Bevraging – toetsing
5.1
Wat wil ik bevragen?
Via een interview wil ik iets meer te weten komen over het resultaat van budgetbeheer bij alleenstaande vrouwen met kinderen. Ik vind het belangrijk om eens na te gaan wat het voor deze kwetsbare doelgroep betekent om in budgetbeheer te zijn bij het OCMW. En hoe en waarom ze deze stap gezet hebben. Daarbij wil ik me toespitsen op hun gevoelens tijdens deze begeleiding. Ook zou ik een ruimer beeld willen van wat er reeds aan resultaten geboekt is in deze manier van hulpverlenen. En of deze mensen de stap ook nog zullen durven terugzetten naar het eigen beheer van hun budget.
5.2
Hoe wil ik dat bevragen?
Ik wou iets meer te weten komen over de resultaten van budgetbeheer bij alleenstaande vrouwen met kinderen ten laste. Dit ging ik bij een tiental cliënten gaan bevragen via een individueel interview. Er waren vier belangrijke thema ‘s die ik wou bevragen. Bij elk thema zocht ik enkele vraagjes als leidraad voor het interview. Omdat ik het belangrijk vond dat de cliënten voldoende vertrouwen in mij hadden, stelde ik een contractje op die ik liet tekenen door hen. Hierin stond vermeld dat de persoonlijke gegevens van de cliënten in mijn eindwerk niet zouden gebruikt worden. Ook belangrijke zaken die het welzijn van de cliënte en haar omgeving konden schade toebrengen, zouden niet vermeld worden. Hierin vroeg ik eveneens de toestemming aan de cliënten om het gesprek op bandrecorder op te nemen. Deze gegevens werden na de verwerking onmiddellijk gewist en werden enkel gebruikt door mijzelf. Een nalezing van de verwerking van het interview door de ondervraagde cliënte was mogelijk, met eventueel verdere toelichting. Na deze individuele interviews stelde ik enkele conclusies en suggesties op, die ik aan een drietal cliënten voorlegde. We besproken dit samen. Hieruit vloeiden enkele meningen voort van de cliënten zelf. Ze gaven duidelijk aan in welke suggesties ze zich konden terugvinden en in welke niet.
40
5.2.1
Individueel interview
De interviews nam ik telkens af bij de cliënten thuis, zodat ze zich veilig zouden voelen. Eén cliënte zag het niet zitten dat ik bij haar thuis langs ging. Ik respecteerde dit ook. Voor het interview zocht ik een rustige plaats in het OCMW, zodat deze vrouw zich op haar gemak zou voelen. Ik stelde telkens dezelfde vragen die verband hielden met vier thema ‘s, namelijk: •
Algemeen
•
Gevoelens
•
Resultaten
•
Toekomstperspectieven
Alles werd op bandrecorder opgenomen, om de verwerking voor mij een stuk te vergemakkelijken. Om geen problemen te creëren rond het beroepsgeheim, liet ik de cliënten een blad ondertekenen waarin vermeld stond dat ze akkoord gingen dat alles opgenomen werd op bandrecorder, dat de persoonlijke gegevens uiteraard niet in de verwerking zullen vermeld worden en dat ze altijd inzage mogen vragen achteraf. Voor sommige cliënten betekende deze bandrecorder een rem, voornamelijk in het begin van het gesprek. Naar het einde toe werd dit al snel vergeten en praatten de cliënten vrijuit.
5.2.2
Interview in kleine groep
Ik nam eveneens een interview af van een groepje van drie alleenstaande vrouwen met kinderen ten laste. Van deze cliënten had ik reeds een individueel interview afgenomen. Ik bracht een drietal van hen terug samen, voor een nabespreking van het individuele interview. Hierbij had ik enkele vaak terugkomende en uit het oog springende conclusies geformuleerd. Vanuit deze conclusies stelde ik enkele suggesties op naar het OCMW toe. Deze hadden voornamelijk te maken met één grote, allesomvattende conclusie. Namelijk: ”Wat kan het OCMW doen om de drempel voor de cliënten te verlagen om in budgetbeheer te stappen en er nadien terug uit te gaan?” Het is zo dat veel cliënten niet meer uit budgetbeheer durven stappen, omdat dit voor hen een zekerheid en veiligheid biedt. Ook vinden heel wat cliënten het gemakkelijk dat ze zich geen zorgen meer hoeven te maken over hun budget. In budgetbeheer stappen, zorgt ervoor dat veel mensen een last minder hoeven te dragen. Volgens mij is budgetbeheer een geschikte, maar tijdelijke oplossing. Ik bedoel hiermee dat budgetbeheer een oplossing is voor veel mensen, als ze nadien, bijvoorbeeld als de meeste
41
schulden vereffend zijn, zelf terug het beheer overnemen van hun budget. Wel wil ik duidelijk stellen dat veel mensen gewoonweg niet meer uit budgetbeheer kunnen stappen. Zij zijn niet meer in staat om het beheer van hun budget terug over te nemen of aan te leren. De meeste onder hen zijn in budgetbeheer uit preventie, om geen nieuwe schulden te maken. Mijn stagesupervisor vertelde mij dat je dit kan merken aan de manier waarop deze cliënten omgaan met hun leefgeld. Wanneer zij hun geld in handen krijgen, is het binnen enkele dagen opgebruikt. Op deze manier merk je dat cliënten geen leefgeld kunnen beheren, dus ook hun ganse budget niet. Sommige andere cliënten kunnen wel omgaan met hun leefgeld. Bij deze cliënten kan en worden er wel stappen ondernomen voor de toekomst, zoals terug overstappen naar eigen beheer van het budget.
42
5.3
Bevraging
5.3.1
Individueel interview
5.3.1.1
Algemeen
•
Inleiding Om het ijs wat te breken startte ik elk interview met enkele algemene vragen over de ondervraagden hun gezinssituatie, het ontstaan van de schulden, welke schulden de cliënten hebben of hadden, de stap naar het OCMW en budgetbeheer,…
•
Vragen o Wil je eens kort jouw gezinssituatie uitleggen? Hoeveel kinderen heb je? Hoe oud zijn ze? o Hoe zijn je schulden ontstaan? Wat is (zijn) de oorzaak (oorzaken) van deze schulden? o Zag je vroeger zelf oplossingen voor jouw problemen / schulden? Zo ja, welke?
•
Antwoorden o Wil je eens kort jouw gezinssituatie uitleggen? Hoeveel kinderen heb je? Hoe oud zijn ze? Met deze eerste vraag kwam ik iets meer te weten over de cliënten. Het ging sowieso over alleenstaande vrouwen met kinderen ten laste. Ze waren allemaal heel eerlijk over het feit dat ze ondertussen, na de scheiding, iemand anders hadden leren kennen. Bij de meeste woont deze man nog niet volledig in. Af en toe blijft deze eens slapen, maar heeft hij nog een eigen woonst. Later zal u kunnen lezen dat het opvalt dat deze vriend een belangrijke persoon is binnen de begeleiding, namelijk door hem zetten de cliënten sneller de stap uit budgetbeheer.
43
o Hoe zijn je schulden ontstaan? Wat is (zijn) de oorzaak (oorzaken) van deze schulden? Het ontstaan van de schulden is meestal gestart na de (echt)scheiding van deze cliënten. Met één inkomen kregen zij het hard te verduren en konden ze alle betalingen niet meer verrichten. Doordat de kinderen aan deze alleenstaande moeders toegewezen zijn, lopen de kosten sneller op. Bij elk interview, die u kan terugvinden in de bijlagen, zit een duidelijk schematisch overzicht van alle schulden die enerzijds reeds afbetaald en anderzijds nog in afbetaling zijn. Hierbij kon ik de schuldeisers niet tot in detail benoemen, wegens de wet op de privacy die ik wou respecteren.
o Zag je vroeger zelf oplossingen voor jouw problemen / schulden? Zo ja, welke? Bijna alle ondervraagde cliënten hebben veel pogingen ondernomen om hun schulden effen te zetten voor ze de stap naar budgetbeheer namen. Ze probeerden zelf afbetalingsvoorstellen te formuleren naar de schuldeisers toe, maar deze kunnen naleven was meestal niet mogelijk. Hierdoor kwamen sommigen in steeds grotere problemen en gingen ze op zoek naar een andere oplossing, namelijk het OCMW, budgetbeheer.
5.3.1.2 •
Emotionele beleving Inleiding
Ik vond het van belang om te toetsen welke impact budgetbeheer teweeg heeft gebracht bij de ondervraagde cliënten. Ik stelde vragen naar hun gevoelens bij deze begeleiding. Ook ging ik hier wat dieper in op de relatie met de maatschappelijk assistent, daarnaast ging ik ook in op hun sociale contacten met hun omgeving. Hierbij vroeg ik naar de mening omtrent budgetbeheer van de personen uit hun omgeving. Voor velen is budgetbeheer een grote drempel waar men over moet. Dus ook voor deze kwetsbare groep: alleenstaande vrouwen met kinderen ten laste. De meeste cliënten hebben veel behoefte aan sociale contacten om hun gevoelens eens te vertellen aan een vertrouwenspersoon. Deze kunnen zijn: vrienden, familie,…, maar in veel gevallen schieten zij hierin tekort. Vandaar dat voor velen de maatschappelijk werker van het OCMW een heel belangrijk sociaal contact is.
44
•
Vragen o Hoe stond je vroeger tegenover budgetbeheer? Of was dit een onbekend begrip voor jou? o Wat is jouw algemeen gevoel tegenover budgetbeheer? o Wat vind je het moeilijkst aan deze manier van werken? Had of heb je er moeite mee om jouw financiën door iemand anders te laten beheren? o Weten je familie, vrienden, buren, collega ‘s van het werk,… dat je in budgetbeheer bent? Hoe denken zij hierover? Steunen ze jou hierin? o Zijn de kinderen op de hoogte van deze begeleiding? Betrek je hen hierin? o Zijn jouw gevoelens tegenover budgetbeheer in grote mate veranderd bij het begin van de begeleiding? Zo ja, op welke manier? o Vind je het moeilijk om je aan de opgelegde afspraken te houden?
•
Antwoorden o Hoe stond je vroeger tegenover budgetbeheer? Of was dit een onbekend begrip voor jou? Sommige cliënten hadden al eens gehoord over budgetbeheer, maar wisten niet precies wat het inhield, buiten enkelen waarvan een goede vriend(in), familielid,… al in deze begeleiding was. Anderen kenden dit begrip totaal niet. De meeste stonden er eerst wat weigerachtig tegenover, want je budget uit handen geven, is niet zo eenvoudig. Na een kennismaking met de betrokken maatschappelijk werker waren de meeste overtuigd om in deze begeleiding te stappen. Bij een tweetal cliënten merkte ik op dat niet alleen hun kennissen en/of familieleden in budgetbeheer waren of geweest waren, maar dat ze zelf enkele jaren terug al eens in deze begeleiding zaten.
o Wat is jouw algemeen gevoel tegenover budgetbeheer? Vaak terugkerende gevoelens zijn: schaamte, angst, woede, ontgoocheling, schuld, … Bij de meeste zijn hun gevoelens dan ook sterk gewijzigd bij het begin van de begeleiding. Ze voelen zich goed en zijn opgelucht dat er al heel wat schulden vereffend zijn binnen hun budget. Deze cliënten hebben ondertussen voldoende vertrouwen in hun maatschappelijk assistent, zodat hun schaamte- en schuldgevoelens bijna volledig weggevallen zijn. Ze kunnen alles kwijt aan hun hulpverlener, wetende dat deze niets mag doorvertellen.
45
o Wat vind je het moeilijkst aan deze manier van werken? Had of heb je er moeite mee om jouw financiën door iemand anders te laten beheren? Bijna alle ondervraagden hadden het er in het begin van de begeleiding moeilijk mee dat iemand anders instond voor het beheer van hun financiën. Naarmate de begeleiding vorderde, vonden ze het zelfs gemakkelijk. Sommigen onder hen vinden het moeilijk om rond te komen met hun wekelijks leefgeld die vaak een heel klein bedrag is. Dit komt voornamelijk doordat de kinderen af en toe eens iets willen, maar dit kunnen ze hen niet altijd geven door geldgebrek. Bij alle cliënten kwam voeding en de kinderen op de eerste plaats. Bij alle ondervraagden kwam de vertrouwensrelatie met hun maatschappelijk assistent die hun budget beheert sterk naar voor. Ze zijn het er allemaal over eens dat deze relatie heel sterk moet zijn om aan budgetbeheer te kunnen doen. Wanneer dit vertrouwen er niet is, van beide zijden, dan loopt het budgetbeheer ook niet zo vlot. De maandelijkse lijsten waar alle verrichtingen op vermeld staan, doen goed aan deze relatie. Hierop kan de cliënt zien welke betalingen er gebeurden de voorbije maand. Sommige cliënten beschouwen hun maatschappelijk werker eerder als een vriend/vriendin, waar ze alles aan kwijt kunnen, met de zekerheid dat hiervan niets doorverteld zal worden. Vaak werd hun vertrouwen in iemand al geschaad, vb. in hun ex-echtgenoot. Een andere moeilijkheid die verschillende cliënten aanhaalden, was het feit dat ze niet altijd aan hun geld kunnen wanneer ze dit wensen. Als hun maatschappelijk assistent ziek of in verlof is of tijdens de weekends en er doet zich een crisissituatie voor, dan kunnen ze niet aan hun geld. Sommigen met een ruimer budget zetten iets aan de kant zetten of stoppen wat geld in een spaarpotje voor noodsituaties.
o Weten je familie, vrienden, buren, collega ‘s van het werk,… dat je in budgetbeheer bent? Hoe denken zij hierover? Steunen ze jou hierin? Van alle ondervraagden weten de meeste mensen uit hun omgeving af van het budgetbeheer. Ze staan er dan ook heel positief tegenover. Bij sommigen was de stap naar budgetbeheer zelfs op aanraden van een familielid, vriend(in), buur,… Soms zelfs doordat deze personen zelf in budgetbeheer zijn of waren. De personen die een heel dicht contact hebben met de betrokken cliënte, zijn voor hen een uitlaatklep en luisterend oor wanneer het niet zo goed gaat,
46
bijvoorbeeld terug een grote schuld die komt opdagen die men niet kan afbetalen. Het valt op dat sommige families of vrienden al eens in budgetbeheer geweest zijn of momenteel nog zijn. Dit betekent voor sommige cliënten een steun. Ze voelen zich begrepen, doordat ze iemand kennen die eveneens in dezelfde situatie verkeert.
o Zijn de kinderen op de hoogte van deze begeleiding? Betrek je hen hierin? De kinderen zijn bij alle cliënten op de hoogte van de begeleiding. Sommigen zijn nog te klein om het allemaal te beseffen, maar de cliënten willen hen hier later in betrekken als ze iets ouder zijn. Niet iedere cliënte is even open tegen haar kinderen, maar de meeste wel. Ze maken duidelijk aan hun kinderen dat ze niet alles kunnen krijgen wat ze verlangen, omdat er daarvoor geen geld genoeg is. Er was zelfs één cliënte die haar kleinzoon (voogd van kleinzoon) wil aansporen om later eveneens in budgetbeheer te gaan. Zij probeert hem nu al in de mate van het mogelijke te betrekken bij haar begeleiding.
o Zijn jouw gevoelens tegenover budgetbeheer in grote mate veranderd bij het begin van de begeleiding? Zo ja, op welke manier? De meeste cliënten hadden in het begin van de begeleiding gevoelens van schaamte, angst, onzekerheid, schuld, … Ze hadden een schaamtegevoel omdat ze naar het OCMW moesten langsgaan om hulp. Nog steeds hangt er rond deze eerste lijnsdienst een groot taboe. Daarnaast waren ze ook heel onzeker en bang dat hun schulden nooit vereffend zouden worden. Sommigen voelden zich ook schuldig tegenover anderen uit hun omgeving, omdat ze deze schulden gemaakt hadden, terwijl ze er vaak zelf niet volledig voor verantwoordelijk waren.
o Vind je het moeilijk om je aan de opgelegde afspraken te houden? De cliënten waren bij deze vraag niet altijd even eerlijk. De meeste onder hen vinden dat ze zich steeds aan de afspraken kunnen houden, tenzij er iets onverwachts voorvalt. Bijvoorbeeld: een afspraak vergeten of niet kunnen naleven omdat men de kinderen moet ophalen na school. Via de betrokken maatschappelijk werker kwam ik te weten dat sommigen niet zo eerlijk waren tegenover mij. Slechts een drietal cliënten waren rechtuit. Wanneer ze
47
gevraagd worden om hun facturen binnen te brengen dan gebeurt het wel eens dat ze het vergeten of gewoon geen zin hebben om ze binnen te brengen.
5.3.1.3 •
Resultaten Inleiding
Het hele onderzoek draaide rond deze resultaten. De belangrijkste vraag was of budgetbeheer echt resultaten boekte voor deze cliënten en of ze zich er echt mee geholpen weten. Ik polste naar enkele belangrijke thema ‘s, zoals tewerkstelling, huisvesting, vrije tijd,…, die veranderd zijn door budgetbeheer. Hierbij toonde ik begrip voor de veranderingen die budgetbeheer teweegbracht of net niet bij sommige cliënten. Veranderingen zijn vaak moeilijk en vragen veel tijd, energie en geduld. •
Vragen o Zijn er al veranderingen gebeurd in jouw situatie sinds je in budgetbeheer bent? Zo ja, welke? Specifiek: gedeeltelijk zelf beheren van budget, vb. op voorhand zelf overlopen welke betalingen moeten gebeuren en dan naar jouw maatschappelijk werker (afspraak). Welke resultaten heeft budgetbeheer voor jou al teweeggebracht? o Wat leerde je door budgetbeheer van jouw maatschappelijk assistent? Vb. het gebruiken van techniekjes om budget gecontroleerd uit te geven, vb. boodschappenlijstje,… o Zijn er veranderingen gebeurd in volgende thema ‘s door budgetbeheer? (tabel voor en na) Thema ‘s: koopgedrag, kledij, voeding, vrije tijd, werk,…
Tabel 4: Veranderingen en resultaten budgetbeheer Veranderingen - koopgedrag (kledij, meubelen, voedsel,…) - vrije tijd - woning - werk
Vroeger
Nu
48
•
Antwoorden o Zijn er al veranderingen gebeurd in jouw situatie sinds je in budgetbeheer bent? Zo ja, welke? Specifiek: gedeeltelijk zelf beheren van budget, vb. op voorhand zelf overlopen welke betalingen moeten gebeuren en dan naar jouw maatschappelijk werker (afspraak). Welke resultaten heeft budgetbeheer voor jou al teweeggebracht? Bij alle ondervraagde cliënten kwam steeds éénzelfde resultaat terug, namelijk enkele schuldeisers die vereffend waren. Hierbij merkte ik aan de cliënten dat ze trots waren om te kunnen zeggen hoeveel schulden ze reeds afbetaald hebben. Er zijn natuurlijk nog enkele andere veranderingen te merken sinds ze in budgetbeheer zijn. O.a. vertelde een cliënte dat ze veel zelfstandiger geworden is hierdoor. Ze startte namelijk met budgetbeheer kort na haar echtscheiding. Hierdoor moest ze wel zelfstandiger worden.
o Wat leerde je door budgetbeheer van jouw maatschappelijk assistent? Vb. het gebruiken van techniekjes om budget gecontroleerd uit te geven, vb. boodschappenlijstje,… De meest cliënten konden geen bepaalde techniekjes opsommen die ze leerden van hun maatschappelijk werker. Ze vertelden wel enkele tips die ze meekregen, zoals: naar een goedkopere winkel gaan, hun leefgeld op een doordachte manier spenderen zodat ze toekomen tot ze de volgende keer leefgeld krijgen,… Een techniek die enkele maatschappelijk werkers hanteren, is een handig instrument om te zien of de cliënte in staat is om de stap naar eigen beheer van het budget te maken. Het leefgeld wordt geleidelijk aan verspreid over twee weken of zelfs maandelijks i.p.v. wekelijks. Als deze cliënten kunnen toekomen met hun bedrag die ze kregen, tot de volgende keer dat ze leefgeld ontvangen, dan zijn ze klaar om nog een stapje verder te gaan. Bijvoorbeeld van budgetbeheer overstappen naar budgetbegeleiding, waarbij de maatschappelijk werker alle betalingen helpt plannen samen met de cliënt, terwijl de cliënt deze uitvoert.
49
o Zijn er veranderingen gebeurt in volgende thema ‘s door budgetbeheer? (tabel voor en na) Thema ‘s: koopgedrag, kledij, voeding, vrije tijd, werk,…
Veranderingen
Vroeger
Nu
- koopgedrag
Hier is er weinig verandering te merken. De meest cliënten gingen
(kledij, meubelen,
vroeger al naar goedkopere winkels, zoals Aldi, Lidl,… Sommigen
voedsel,…)
willen hun koopgedrag niet veranderen, bijvoorbeeld omdat ze merkproducten gewoon zijn en dit nu nog steeds wensen. Meubelen, huishoudelijke toestellen,… worden wel vaker aangekocht in kringloopwinkels (met kortingsbon van het OCMW), dan in een duurdere winkel.
- vrije tijd
Is bij de meeste ook weinig veranderd. De cliënten maken evenveel uitstappen als voorheen. Dit komt door de activiteiten die gratis of goedkoper aangeboden worden door het OCMW, via sociaal-culturele participatie.
- woning
De meeste cliënten wonen in een sociale woning van de bouwmaatschappijen Helpt Elkander of Mijn Huis, terwijl ze vroeger in een grotere en meer comfortabele woning woonden.
- werk
Veel cliënten waren vroeger huisvrouw of hadden een parttime job. Ze moeten nu gaan werken, omdat ze anders moeilijk kunnen rondkomen met één klein inkomen, zoals werkloosheidsvergoeding, ziekteuitkering,... Bij enkele cliënten is het zo dat ze momenteel in ziekte of werkloos zijn. Deze laatste vinden bijna geen jobs die beantwoorden aan hun eisen, doordat ze ook nog kinderen hebben om voor te zorgen. Vandaar dat er voor hen moet gezocht worden naar werk met gelijkaardige uren als de schooluren, want een kinderopvang is onbetaalbaar voor hen.
Het valt op dat er weinig gedragsverandering optreedt bij de cliënten in hun koopgedrag, door in budgetbeheer te zijn. Dit is ook moeilijk en vergt veel tijd, geduld en energie. Op andere gebieden hebben de meeste zich al goed aangepast, omdat ze wegens financiële redenen niet anders konden.
50
5.3.1.4 •
Toekomstperspectieven Inleiding
De toekomstperspectieven vond ik ook een belangrijk thema die nauw aansluit bij het vorige. Wanneer de doelstelling van budgetbeheer echt bereikt is, dan wil dit zeggen dat de cliënten terug zelf gaan instaan voor het beheer van hun budget. Ze nemen dit geleidelijk aan terug zelf over. Dit betekent opnieuw een drempel waar men over moet. Hieromtrent heb ik enkele suggesties geformuleerd, die u kan terugvinden in het laatste hoofdstuk. •
Vragen o Hoe zie je de toekomst? Wil je nog lang in budgetbeheer blijven? (zekerheid en steun) Of wil je zo snel mogelijk weer voor jouw eigen financiën instaan? o Wat wil je zeker nog zien veranderen? Welke resultaten wil je zeker bereiken?
•
Antwoorden o Hoe zie je de toekomst? Wil je nog lang in budgetbeheer blijven? (zekerheid en steun) Of wil je zo snel mogelijk weer voor jouw eigen financiën instaan? Het grootste gedeelte van de cliënten wensen nog een geruime tijd in budgetbeheer te blijven. Zeker tot al hun schulden vereffend zijn, maar ook nog een tijdje nadien. Het valt op dat de cliënten uit zekerheid, veiligheid, maar ook uit gemakzucht in budgetbeheer wensen te blijven. De cliënten die een nieuwe vriend hebben, waar ze kunnen op terugvallen, stappen sneller uit budgetbeheer dan anderen. Dit komt doordat deze vriend een stuk van het budget zelf gaat beheren en hen financieel helpt. Andere cliënten kunnen volgens mij uit preventie niet anders dan in budgetbeheer te blijven. Ze hebben al tientallen jaren schulden, waardoor de stap steeds groter wordt om eruit te gaan. Dit zijn ook de cliënten die al moeite hebben om hun wekelijks leefgeld op een doordachte manier te spenderen, zonder dat ze hun totale budget zouden moeten beheren.
o Wat wil je zeker nog zien veranderen? Welke resultaten wil je zeker bereiken? Voor alle cliënten die ik ondervroeg, is het belangrijkste resultaat die ze willen bereiken, dat alle schulden vereffend zijn. Voor sommigen zijn er nog andere zaken die ze nog wensen te zien veranderen, namelijk een tewerkstelling
51
vinden, een andere, goedkopere huurwoning vinden, zelf het budgetbeheer terug overnemen, sparen voor later,… (Zie bijlage VIII: interviews van één tot en met tien.)
5.3.2
Interview in kleine groep
Na de individuele ondervragingen, kwam ik tot enkele conclusies en suggesties. Omdat ik het belangrijk vond dat de cliënten zelf achter deze suggesties stonden, toetste ik deze bij een drietal van de reeds individueel ondervraagden. Ik belde hen op en constateerde dat er zes van de tien personen bereid waren om mee te werken aan dit groepsinterview. Hiervan waren er drie personen die er wegens persoonlijke redenen niet konden bij zijn. De besluiten en suggesties die ik ontdekte na het afnemen van de individuele interviews, legde ik voor aan deze drie cliënten. Maar voor ik dit deed, liet ik ze zich één voor één zichzelf voorstellen aan de anderen. Hierbij vertelden ze kort wie ze waren en hoe ze terechtkwamen bij het OCMW te Waregem. Ook liet ik hun iets meer vertellen over het ontstaan van de schulden. Daarna legde ik kort uit wat ik ontdekt had na de tien interviews. De suggesties die u kan terugvinden in het laatste hoofdstuk, legde ik hun één voor één voor. Hierbij vroeg ik telkens naar hun meningen. Het is volgens mij belangrijk dat de cliënten zich kunnen vinden in deze suggesties en bereid zijn om eraan mee te werken. De cliënten formuleerden duidelijk hun mening over de suggesties die ik aanbracht. Hiernaast kreeg ik nog enkele nuttige tips mee. De eerste suggestie, namelijk werken met een vaste termijn via een contractje waarin duidelijke afspraken in vermeld staan, keurden ze radicaal af. Ze konden niet begrijpen dat ze bijvoorbeeld na één jaar verplicht uit budgetbeheer zouden moeten stappen, omdat hun termijn verlopen was. Werken met verlengingen van bijvoorbeeld één jaar vonden ze ook geen goed idee. Volgens hen moet je stoppen met budgetbeheer als alle schulden vereffend zijn en als ze zich er zelf klaar voor voelen. Een tweede suggestie die ik formuleerde, namelijk de budgetplanner, vonden ze wel interessant. Dit boekje hadden ze nog nooit gezien. Wel vonden ze het heel moeilijk om telkens alle uitgaven te noteren. Dit vraagt veel werk en tijd. Het overstappen naar budgetbegeleiding, keurden ze eveneens af. Volgens hen moet je volledig terug instaan voor uw eigen beheer van het budget na het budgetbeheer. Eén van de aanwezige cliënten was voor ze in budgetbeheer kwam in budgetbegeleiding geweest. Ze vond dit geen goede manier van werken. Dit o.a. doordat ze telkens er iets wijzigde in haar uitgaven, ze naar haar hulpverlener moest om haar budgetplan te herbekijken. Nu is het
52
voldoende om één keer per maand langs te gaan bij haar maatschappelijk assistent. Dan overlopen ze samen het ganse budget en voeren de betalingen uit. Wanneer er iets onverwachts voorvalt, dan is een telefoontje genoeg. Het laatste voorstel die ik zelf aangaf, namelijk de cursus in groep: ‘Leren budgetteren’, vonden ze goed voor cliënten die echt niet kunnen omgaan met geld. Bijvoorbeeld uit preventie, maar ook curatief. Voor zichzelf vonden ze dit niet echt nodig, daar ze vinden dat ze toch nog zelf hun leefgeld kunnen beheren. Enkele bedenkingen en opmerkingen die de cliënten zelf aanbrachten, zijn: -
ze zouden een aparte rekening willen waar ze enkel aankunnen in noodsituaties, bijvoorbeeld als de betrokken maatschappelijk werker in verlof of ziekte is. Wel voegden ze eraan toe dat dit niet bij iedereen haalbaar is. Hiervoor moet er voldoende vertrouwen zijn, dat er op andere momenten geen geld afgehaald wordt. Er moeten ook afspraken gemaakt worden wanneer er kan gesproken worden van noodsituaties;
-
deze cliënten vinden het belangrijk dat ze minstens om de drie maanden een overzichtje ontvangen van hun schulden. Dit is voor hen een motivatie om verder hun schulden af te betalen. Zo zien ze telkens hun schuldsaldo ‘s verminderen;
-
één van de cliënten begrijpt de maandelijkse lijst met verrichtingen niet. Ik kan begrijpen dat sommige cliënten hierover geen uitleg durven vragen aan hun hulpverlener. Ik vind dat de maatschappelijk werkers hier zouden moeten aandacht aan besteden om dit eens grondig aan de nieuwe cliënten toe te lichten, voor ze op te sturen;
-
de cliënten hadden klachten over de voedselpakketten. Ze vinden dat er meer rekening zou moeten gehouden worden met wat de cliënten graag eten. Meestal zijn de pakketten wekelijks dezelfde en bevatten ze soms voedsel die de houdbaarheidsdatum overschreden heeft. Sommige cliënten gooien dit dan toch weg, waardoor deze pakketten geen oplossing zijn;
-
de cliënten vinden het jammer dat de communie – bons van GIKS-mode niet vroeger verdeeld worden. Meestal hebben ze hun kledij al, waardoor ze geen bon meer kunnen krijgen;
-
de activiteiten van sociaal-culturele participatie vinden ze heel positief. Ze hopen dat dit ook nog een tijdje zo blijft, want ze vinden het belangrijk dat ze ook eens iets aan hun kinderen kunnen geven, watr ze normaal gezien niet kunnen.
53
Suggesties die van de cliënten zelf uitkwamen: -
een andere suggestie was dat ze zelf, na het budgetbeheer, wekelijks rekening houden met één basisbedrag, namelijk hetzelfde bedrag als hun leefgeld tijdens het budgetbeheer. Ze moeten hierbij natuurlijk zelf ervoor zorgen dat ze dit bedrag wekelijks niet overschrijden;
-
de belangrijkste suggestie die de cliënten formuleerden, was in kleine groep om de zes maanden eens samenkomen. Hierbij benadrukten ze een kleine groep van maximum zes personen. In deze groep, geleid door een maatschappelijk werker, kunnen ze dan hun ervaringen, gevoelens, gedachten,… uitwisselen. De maatschappelijk werker kan hierbij eens een thema aanbrengen om rond te discussiëren. Bepaalde klachten kunnen dan ook aan hem of haar gemeld worden. Volgens mij bestaat er dan ook een mogelijkheid om deze cliënten te betrekken en enkele kleine deelopdrachten te geven bij enkele activiteiten die georganiseerd worden door het groepje: sociaal-culturele participatie.
54
6
Samenvatting van de bevraging: conclusies en suggesties
6.1
Individueel interview
6.1.1
Algemeen
•
De gezinssituatie is bij elke ondervraagde cliënte ongeveer dezelfde. Voor de interviews had ik me toegespitst op de doelgroep: alleenstaande vrouwen met kinderen ten laste. Veelal zijn deze vrouwen alleen komen te staan na een echtscheiding en werden hun kinderen aan hen toegewezen. Het aantal kinderen die ze hebben, is gemiddeld twee. Enkele cliënten hebben slechts één kind, anderen hebben er vier of vijf. Het spreekt voor zich dat deze laatste het financieel veel moeilijker hebben. Enkele cliënten kwamen er eerlijk voor uit dat ze ondertussen een nieuwe vriend hebben. Deze is een belangrijke persoon, o.a. om later terug uit budgetbeheer te stappen. Hij neemt in veel gevallen dan het beheer over hun budget op zich, waardoor deze stap minder moeilijk wordt.
•
Bij de meeste cliënten is de schuldenlast ontstaan kort na de echtscheiding. Dit komt doordat deze vrouwen moesten zien rond te komen met één inkomen. In veel gevallen was dit inkomen een ziekte- of werkloosheidsuitkering en kinderbijslag. Sommige cliënten hadden al voor hun echtscheiding enkele schulden die mede veroorzaakt werden door hun ex-echtgenoot. Ze probeerden zoveel mogelijk facturen te betalen, maar de schuldenberg werd steeds groter. Het zoeken en vinden van werk, is voor deze cliënten niet zo eenvoudig. Zij hebben nog kinderen waar ze moeten voor zorgen. Sommigen gaan wel naar school, maar dan moet er gezocht worden naar een baan die in overeenstemming is met deze uren. Een opvang kunnen deze moeders zich niet permitteren.
•
Het viel mij op dat de meeste cliënten eerder veel kleine schulden hebben dan een paar grote. Ik berekende hiervan eens het gemiddelde van het bedrag in euro aan schulden. Hierbij telde ik alle saldo ‘s op van de schulden per cliënte, gedeeld door tien (aantal ondervraagde cliënten). Dit is geen gemiddelde die kan veralgemeend worden voor alle alleenstaande vrouwen met kinderen bij OCMW Waregem, omdat tien cliënten slechts een klein aandeel zijn van deze groep. Hierbij kwam ik tot de volgende resultaten:
55
Tabel 5: Berekening gemiddelde aan schulden in euro Geïnterviewde cliënte
Totaal saldo in euro
Interview 1
1 732,80
Interview 2
4 497,33
Interview 3
17 799,84
Interview 4
8 117,26
Interview 5
11 619,85
Interview 6
14 536,95
Interview 7
2 513,31
Interview 8
1 475,81
Interview 9
4 194,59
Interview 10
18 818,98
Totaal (gemiddelde): •
85 306,72 : 10 = 8 530,672
Bij de tien ondervraagde cliënten komen er vaak dezelfde schuldeisers terug. Dit wordt voornamelijk bepaald door de regio waarin deze cliënten wonen. Ze hebben meestal schulden bij iemand uit de regio Waregem, die dit dossier in veel gevallen overmaakt aan een gerechtsdeurwaarder. Deze laatste komt niet zo vaak voor in de regio Waregem, waardoor dit vaak dezelfde zijn. De schulden die meerdere malen voorkomen per cliënt zijn: elektriciteitsleveranciers, deurwaarders, banken (leningen, visa,…), het OCMW (voorschot, huurwaarborg,…), ziekenhuizen, belastingen, Vlaamse maatschappij voor watervoorziening, advocaat, telefoon (gsm),…
6.1.2 •
Emotionele beleving
Bij elke ondervraagde cliënte komen gevoelens van schaamte en schuld voor. Elke cliënte had het moeilijk om de stap naar het OCMW, meer bepaald naar budgetbeheer te zetten. Er hangt nog steeds een groot taboe boven het OCMW, de eerste lijnsdienst die normaal laagdrempelig zou moeten zijn voor de cliënten. Toch blijkt uit deze interviews dat het voor veel mensen een zware opgave is. In bijlage vindt u een artikel die duidelijk maakt dat het schaamtegevoel bij cliënten om naar het OCMW te gaan nog steeds bestaat. Ze hebben hier een ander beeld van, zoals: iemand die naar het OCMW gaat, ontvangt geld, maar dit is meer niet dan wel zo. Ondertussen is dit gevoel sterk gedaald en durven de meeste cliënten uitkomen t.o.v. anderen dat ze in budgetbeheer zijn. Hierbij viel het op dat
56
ze veel steun en begrip krijgen van de personen uit hun omgeving die ervan af weten. (Zie bijlage IX: artikel: schaamtegevoel en taboe OCMW en koopgedrag cliënten) •
Het was eveneens opvallend dat de meeste cliënten het begrip budgetbeheer niet kenden voor ze erin stapten. Ze werden door een derde, bijvoorbeeld een vriend, familielid,… gestuurd naar het OCMW om hulp te vragen bij het beheer van hun budget.
•
Tijdens elk gesprek was het opvallend dat de cliënten de nadruk legden op de vertrouwensrelatie met hun maatschappelijk werker. Sommigen waren hierbij wel kritisch. Bij de ene hulpverlener voelden ze zich beter en meer begrepen dan bij de andere. De meeste cliënten zijn al meerdere malen veranderd van maatschappelijk assistent. Dit vinden ze een heel negatief punt, want telkens opnieuw moeten ze werken aan hun vertrouwenrelatie. In bijlage kan u een artikel terugvinden die aantoont hoe belangrijk deze vertrouwensrelatie is voor cliënten en hulpverleners binnen het budgetbeheer. Deze cliënten hebben veel steun van hun hulpverlener. Sommigen beschouwen hem/haar als een echte vriend(in) waar ze al hun geheimen aan kunnen toevertrouwen. Ze kunnen er dan ook vast van overtuigd zijn dat deze niet doorverteld zullen worden. Na hun echtscheiding hebben deze cliënten niet veel tijd meer voor sociale contacten. Bij sommigen is hun hulpverlener een heel belangrijk sociaal contact. (Zie bijlage X: artikel vertrouwensrelatie hulpverlener – cliënt)
6.1.3 •
Resultaten
Er zijn bij alle ondervraagde cliënten al heel wat resultaten geboekt. Twee belangrijke uit het oog springende zijn enerzijds schulden die vereffend zijn en anderzijds het verhuizen naar een woning van één van de bouwmaatschappijen (bijvoorbeeld Helpt Elkander, Mijn Huis,...) Tijdens de interviews waren de cliënten trots om te kunnen zeggen dat ze door budgetbeheer al het één en ander bereikt hadden, zoals schulden die vereffend zijn, tewerkstelling vinden,…
•
Wel trad er op andere vlakken, zoals koopgedrag, weinig gedragsverandering op. De meeste cliënten gingen vroeger al naar goedkopere winkels en doen dit nu nog steeds. Maar er zijn enkele uitzonderingen. Deze gaan af en toe naar duurdere winkels, omdat ze niet kunnen afstappen van merkproducten, merkkledij (in veel gevallen dan voor de kinderen),… Het is natuurlijk niet meer dan normaal dat zo’ n veranderingen veel geduld, tijd, energie, motivatie, begeleiding,… vragen, enerzijds van de cliënte en anderzijds van de hulpverlener. (Zie bijlage IX: artikel: schaamtegevoel en taboe OCMW en koopgedrag cliënten)
57
•
Wat me wel opviel, was dat de cliënten moeite hadden om enkele technieken op te noemen die ze leerden van hun maatschappelijk werker, om hun budget op een doordachte manier te spenderen. Wel kregen ze enkele tips mee, zoals: aanraden aan de cliënten om hun inkopen te doen in een goedkopere winkel en één keer per week gaan winkelen i.p.v. dagelijks, hun meubelen en andere producten kopen in de kringloopwinkel,… Enkele mogelijke alternatieven of tips die maatschappelijk werkers kunnen toepassen, zijn bijvoorbeeld: de cliënt aanraden om steeds op ongeveer hetzelfde tijdstip hun inkopen te doen. Of hen leren werken met een boodschappenlijstje, waarbij ze enkel hetgeen die erop vermeld staat meebrengen. Of duidelijk vermelden waar ze best hun inkopen doen, bijvoorbeeld goedkopere winkels, zoals Aldi, Colruyt,…
•
Waar ook de nadruk op gelegd werd door de cliënten, was het aanbod van sociaalculturele participatie. Dit is een subsidie die het OCMW ontvangt om activiteiten aan te bieden aan cliënten die het financieel moeilijk hebben. Deze ondervraagde groep cliënten hoort hier dus ook bij. Enkele voorbeelden van activiteiten zijn: uitstap naar een pretpark (Plopsaland, Bellewaerde,…), feestje in het OCMW (Paasfeest, Sinterklaasfeest,…), gratis tickets voor concerten (Novarock, Rock Waregem,…), goedkopere abonnementen (slechts 10% moet door de cliënt zelf betaald worden, bijvoorbeeld: zwemabonnement, kamp,…),…
6.1.4 •
Toekomstperspectieven
Het viel mij sterk op dat de drempel naar budgetbeheer voor cliënten heel hoog ligt, maar dat de stap terug, naar eigen beheer van hun budget, nog hoger ligt. De meeste cliënten wensen in budgetbeheer te blijven, omdat ze dan een houvast, zekerheid en veiligheid hebben. Er valt een zware last van hun schouders door in budgetbeheer te komen. Ze hoeven zich geen zorgen meer te maken of een factuur nu betaald zal worden of niet, of er binnen enkele dagen terug een deurwaarder zal langskomen om hun goederen in beslag te nemen,… Het is niet alleen een zekerheid, veiligheid en houvast, maar ook een gemak. De cliënten wensen er niet mee te stoppen uit gemakzucht. Hun maatschappelijk werker doet toch bijna alles voor hen.
•
De stap terug uit budgetbeheer is ook groot voor de cliënten, omdat hun hulpverlener vaak één van de enige sociale contacten is die de cliënten nog bezitten. Als ze uit budgetbeheer gaan, zijn ze hun vriendschap, vertrouwen, steun, houvast,… kwijt.
•
Bepaalde cliënten blijven in budgetbeheer uit preventie. Het gaat hier om cliënten die niet meer in staat zijn om hun budget zelfstandig te beheren. Bij hen is er telkens herval
58
wanneer ze uit budgetbeheer stappen, omdat ze dit gewoonweg niet aankunnen. Vandaar dat budgetbeheer ook als een preventief middel kan gezien worden. •
Sommige maatschappelijk werkers maken gebruik van bepaalde technieken om de overgang te maken van budgetbeheer naar eigen beheer. Aansluitend bij het vorige punt, vermelden we een techniek die gebruikt wordt om te zien of cliënten deze stap aankunnen. Het leefgeld wordt geleidelijk aan verspreid over twee, vier,… weken i.p.v. wekelijks, dit om te zien of zij in staat zijn om hiermee rond te komen tot de volgende keer leefgeld. Cliënten die uit preventie in budgetbeheer blijven, zijn echter nog niet in staat om rond te komen met hun wekelijks leefgeld, laat staan met hun ganse budget.
6.2
Interview in kleine groep
Hieruit kan ik besluiten dat dit interview me heel wat informatie bijgebracht heeft. De cliënten waren heel open om hun verhaal te vertellen aan de anderen van de groep. Ze hadden wel een duidelijke mening over de suggesties die ik formuleerde. Zoals u hierboven kan lezen (hoofdstuk 5.3.2), formuleerden de cliënten zelf enkele suggesties om uit budgetbeheer te stappen. Omdat deze cliënten echter nog niet bereid zijn om er meteen uit te stappen, was het moeilijk om echte voorstellen te formuleren. Nadat ik zelf enkele voorbeelden aangaf, brachten ze er zelf ook enkele in. Zoals: -
tweemaandelijks een schuldenoverzicht opsturen naar de cliënten. Als motivatie om verder hun schulden te vereffenen en uit budgetbeheer te stappen vanaf het ogenblik dat deze helemaal afbetaald zijn;
-
een andere suggestie was dat ze zelf, na het budgetbeheer, wekelijks rekening houden met één basisbedrag, namelijk hetzelfde bedrag als hun leefgeld tijdens het budgetbeheer. Ze moeten hierbij natuurlijk zelf ervoor zorgen dat ze dit bedrag wekelijks niet overschrijden;
-
de belangrijkste suggestie die de cliënten formuleerden, was in kleine groep om de zes maanden eens samenkomen. Hierbij benadrukten ze een kleine groep van maximum zes personen. In deze groep, geleid door een maatschappelijk werker, kunnen ze dan hun ervaringen, gevoelens, gedachten,… uitwisselen. De maatschappelijk werker kan hierbij eens een thema aanbrengen om rond te discussiëren. Bepaalde klachten kunnen dan ook aan hem of haar gemeld worden. Volgens mij bestaat er dan ook een mogelijkheid om deze cliënten te betrekken en enkele kleine deelopdrachten te geven bij enkele activiteiten die georganiseerd worden door het OCMW en het groepje sociaal-culturele participatie.
59
7
Praktijkvoorbeelden
De onderstaande praktijkvoorbeelden zijn een verduidelijking van de conclusies die u kon lezen in hoofdstuk zes. Per thema (algemeen, emotionele beleving,…) van het individueel interview, zocht ik een praktijkvoorbeeld van een alleenstaande vrouw met kinderen die in budgetbeheer is. Deze zijn niet allemaal voorbeelden van de ondervraagde cliënten, maar ook van anderen die tot deze doelgroep (alleenstaande vrouwen met kinderen in budgetbeheer) behoren.
7.1
Algemeen
Dit eerste praktijkvoorbeeld gaat over een cliënte die ik interviewde. Ze kreeg heel wat financiële problemen na haar echtscheiding. Hun relatie liep al een tijdje niet meer zo goed. Haar ex-man regelde alles, maar betaalde niet alle facturen. Zij ging echter niet werken, waardoor ze na de echtscheiding pas echt in de problemen raakte. C. had geen recht op een werkloosheidsvergoeding, doordat ze huisvrouw was. Om deze uitkering te kunnen genieten, moest ze een bepaald aantal gewerkte dagen bewijzen aan de RVA (Rijksdienst voor Arbeidsvoorzieningen). Omdat de onbetaalde facturen zich steeds hoger bleven opstapelen en er bijna dagelijks deurwaarders kwamen beslag leggen op haar goederen, trok ze naar het OCMW. Daar boden ze haar budgetbeheer aan en ze was meteen akkoord. Afbetalingsplannen afsluiten met de schuldeisers door deze cliënte zelf, verliepen vaak moeilijk. Het OCMW kan meestal meer bereiken bij deze schuldeisers dan de cliënten, vandaar dat budgetbeheer een goede oplossing was voor deze vrouw. Hiernaast ontving ze een korte periode leefloon, tot ze kon starten met werken in een artikel 60§7-contract. Ze werkte een lange tijd in de keuken van het rusthuis. Hier moest ze echter tijdens de weekends werken, waardoor ze moeilijkheden kreeg om in te staan voor de opvoeding van haar kinderen. Ondertussen zijn ze zeventien, veertien, twaalf en elf jaar oud. De twee jongste kunnen echter nog niet alleen thuis blijven, daar één van hen ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) heeft. C. had toen gelukkig net voldoende gewerkte bewezen dagen, zodanig dat ze een werkloosheidsuitkering kon genieten. Nu werkt ze parttime bij de poetsdienst via dienstencheques. Deze baan is beter combineerbaar met de kinderen. Ze heeft een lange tijd geprobeerd, voor ze in budgetbeheer kwam, om zelf afbetalingsvoorstellen te doen naar de schuldeisers toe. Deze kon ze dan vaak niet naleven, waardoor ze terug in de problemen raakte. Voor haar was en is budgetbeheer
60
nog steeds de oplossing. Nu zijn haar schulden bijna vereffend, toch wenst ze nog een hele tijd in budgetbeheer te blijven. Ze ontdekte deze hulpverlening door de scheiding en is hierdoor veel zelfstandiger geworden. In dit praktijkvoorbeeld kan u lezen dat deze vrouw financieel in de problemen kwam na haar echtscheiding, zoals vele andere alleenstaande vrouwen met kinderen. Ze moest zien te overleven met één inkomen en vier kinderen. Net na de scheiding had C. echter geen inkomen, zoals vele andere moeders die huisvrouw zijn. De man brengt het inkomen binnen en de vrouw staat in voor de opvoeding van de kinderen en het huishouden. Wanneer de man zorgt voor het beheer van hun budget binnen het gezin, maar dit niet naleeft zoals hij belooft, komt de vrouw na de echtscheiding in grote financiële problemen. Voor schuldeisers maakt het echter niet uit wie de schulden afbetaalt, als ze maar afbetaald worden. Situaties zoals hierboven beschreven komen steeds vaker voor.
7.2
Emotionele beleving
De volgende situatie die ik zal toelichten, gaat over een cliënte die zich heel erg schaamde om de stap naar het OCMW en budgetbeheer te zetten. Dit was voornamelijk zo in het begin van de begeleiding. Nu is dit gevoel al sterk gedaald. Ze had ook grote schuldgevoelens. Ze wou niet bestempeld worden als iemand die aan het OCMW is. K. bedoelde hiermee dat het OCMW volgens haar een instelling was voor ‘arme luizen’ die geld nodig hadden. Het overgrote deel van de cliënten die hulp vraagt aan het OCMW, ontvangen niet eens geld, maar enkel begeleiding. Eerst probeerde K. haar schulden zelf op te lossen. Daarna kwam ze op aanraden van een vriendin terecht bij het OCMW. Eerst was ze in budgetbegeleiding. Dit was niet echt de oplossing voor haar en ze voelde zich eveneens niet goed bij de maatschappelijk werker die haar begeleidde. K. is een heel open persoon die af en toe behoefte heeft om haar gevoelens eens te vertellen aan iemand die ze kan vertrouwen. Ze heeft twee kinderen, waarvan één met een zware mentale handicap. Hierover wil ze toch af en toe eens haar hart luchten bij iemand. Toen ze de overstap maakte van budgetbegeleiding naar budgetbeheer, werd ze eveneens een andere maatschappelijk werker toegewezen. Ze voelde zich meteen beter bij deze persoon. K. ziet haar hulpverlener nu als een echte vriend(in), waar ze alles aan kan toevertrouwen met de zekerheid dat er niets zal doorverteld worden. K. voelt zich heel goed binnen deze begeleiding en wenst er daarom nog zo lang mogelijk in te blijven.
61
7.3
Resultaten
De belangrijkste resultaten die reeds geboekt zijn bij de ondervraagde cliënten zijn enkele schulden die vereffend zijn. Hier merkte ik dat zij heel trots zijn op zichzelf. De meeste komen van een grote schuldenberg en elke schuld die wegvalt, is een belangrijk doel die ze bereikt hebben. Eén cliënte zal volgens mij nooit helemaal uit deze schuldenberg raken. Hierover gaat ook mijn derde praktijkvoorbeeld. K. is een cliënte die voornamelijk in budgetbeheer blijft uit preventie. Ze is al jaren in budgetbeheer, van toen ze ongeveer 21 jaar was. Eerst was dit in een andere dienst, het JAC (= Jongeren Advies Centrum). Toen ze verhuisde, was ze te oud om nog begeleiding te krijgen in een JAC, dus trok ze naar het OCMW. Budgetbeheer was zeker geen onbekend begrip voor K. Haar moeder heeft ook jaren deze begeleiding gekregen. Eigenlijk heeft K. nooit zonder schulden geleefd. Door telkens met de verkeerde mannen een relatie te beginnen, kwam ze in steeds grotere financiële problemen terecht. Ze heeft een vijftal kinderen, bijna allemaal van verschillende mannen. De meeste zijn geplaatst in een instelling en komen af en toe in de weekends naar huis. Dit alles komt door een ganse drugsgeschiedenis. Eén van haar kinderen woont in bij de vader. Hiervoor moet K. onderhoudsgeld betalen. Deze vrouw moet zien te overleven met 50,00 EUR leefgeld per week. Ze kan niet anders dan opletten wat ze ermee doet. Mocht ze plots terug zelf moeten instaan voor haar budget, dan zou ze zeker binnen enkele weken terug aankloppen bij het OCMW, met nog grotere schulden. Volgens mij is budgetbeheer voor K. een goed preventiemiddel waar ze nog heel lang in zal blijven, uit noodzaak en veiligheid.
7.4
Toekomstperspectieven
Slechts enkele cliënten hebben vooruitzichten om binnen een bepaalde periode terug zelf hun budget te beheren. Hierin viel mij bij één cliënte ook iets duidelijk op. A. wenst zo snel mogelijk zelf terug in te staan voor het beheer van haar budget. Na haar echtscheiding kwam ze in financiële moeilijkheden terecht. Haar relatie liep al een tijdje niet goed. Haar ex-man betaalde alle facturen met haar inkomen en opende een aparte rekening waar zijn loon op toekwam. Toen hij haar verliet, had hij een mooie spaarboek mee. A. bleef echter achter met enkele negatieve rekeningen en verschillende onbetaalde facturen. Ze is ondertussen acht jaar gescheiden en is maar begin dit jaar langs gegaan bij het OCMW. Dit was eerder op aanraden van een kennis. Haar familie begreep dit niet. Ze had reeds acht jaar haar budget zelfstandig kunnen beheren, door o.a. verschillende leningen aan te gaan om haar schulden te vereffenen.
62
Maar de schulden liepen hierdoor steeds hoger op. Ze kon bepaalde facturen en leningen niet meer afbetalen, doordat ze een periode geen loon ontving door een arbeidsongeval die niet erkend werd door de verzekering. Het werd haar teveel en ze maakte de stap naar het OCMW. Haar nieuwe vriend wou haar helpen bij het beheer van haar budget, maar hier kwam steeds ruzie van. Binnen een korte periode wenst ze uit budgetbeheer te stappen en dit door haar vriend. Als haar schulden zo goed als effen staan, wil ze het budgetbeheer aan haar vriend overlaten. Momenteel krijgt ze al heel wat financiële steun van hem. Cliënten die geen nieuwe man hebben na hun echtscheiding, maken niet zo snel de stap uit budgetbeheer, als degenen die wel een nieuwe man leerden kennen. A. is hier een goed voorbeeld van, vind ik. Het is positief dat een nieuwe man hen kan stimuleren om terug de stap te zetten naar eigen beheer van hun budget, mits hun hulp.
63
8
Eigen positiebepaling
Ik ben van mening dat budgetbeheer een goede manier van hulpverlenen is. Veel mensen hebben met deze techniek al heel wat resultaten bereikt. Ze hebben hierdoor bepaalde schulden vereffend, ze zijn verhuisd naar een woning van een bouwmaatschappij, ze leerden anders om te gaan met hun leefgeld,… Volgens mij is er een groot nadeel aan budgetbeheer, namelijk dat de cliënten er niet gemakkelijk uit stappen. Ze wensen zo lang mogelijk in deze hulpverlening te blijven, ook al is dit niet echt meer nodig. Dit is mij door de interviews die ik afnam sterk opgevallen. Ik vind dat de maatschappelijk werkers en het OCMW hier iets zouden moeten aan doen. Vandaar heb ik enkele suggesties geformuleerd, die ik hun voorlegde. Ik hoop hierbij dat ze er ook gebruik van maken. Volgens mij is het belangrijk om de cliënt gedurende een korte periode terug op het rechte pad te brengen, om hem/haar kort nadien terug zelfstandig te laten. Ik besef wel dat dit niet bij alle cliënten mogelijk is, omdat sommigen uit preventie in budgetbeheer blijven. Toch vind ik dat het meer aangemoedigd zou moeten worden door de hulpverleners.
Binnen het budgetbeheer vind ik het van groot belang dat de cliënt zelf nog bepaalde taken op zich neemt. Hierbij is het belangrijk om enkele afspraken te maken met hen. Bijvoorbeeld: elke maand minstens één keer samen komen om het budget te overlopen en de taken te verdelen. Dit gebeurt wel in de meeste gevallen. De cliënten die dit effectief doen, zullen volgens mij gemakkelijker de stap uit budgetbeheer kunnen zetten. Op deze manier blijft de cliënt nog gedeeltelijk zelfstandig en voelt hij/zij zich betrokken in de begeleiding. Dit zal volgens mij de stap terug naar eigen beheer minder zwaar maken. Het viel mij op tijdens de twee stageperiodes die ik liep in OCMW Waregem dat de maatschappelijk werker bijna alle taken overneemt van de cliënt. Enerzijds wil de hulpverlener de cliënt helpen en snel bepaalde doelen bereiken. Sowieso kan het OCMW meer bereiken bij de schuldeisers dan de cliënten. Anderzijds is het voor de cliënt uit gemakzucht dat ze geen taken meer op zich wensen te nemen en dus zo lang mogelijk in budgetbeheer wensen te blijven.
Bij bepaalde cliënten vind ik het zeker van belang dat de personen uit de cliënt zijn of haar omgeving betrokken worden in de begeleiding. Bijvoorbeeld: de cliënt eens uitnodigen, samen met zijn/haar kinderen en/of echtgenoot. Hierbij verwijs ik naar de methodiek systeemdenken, die af en toe eens toegepast wordt in OCMW Waregem. Maar dan
64
voornamelijk zonder rechtstreeks contact, bijvoorbeeld via een gesprek over de familieleden en vrienden. Er wordt eerder met de cliënt over de personen uit zijn/haar omgeving gepraat dan dat ze er effectief bij betrokken worden. Ik denk dat het bij sommige cliënten wel interessant kan zijn om hen er toch eens bij te betrekken.
65
9
Eindbesluiten en suggesties
9.1
Cliënten
Het grootste besluit die ik kan formuleren na het maken van dit eindwerk, is dat cliënten, meer specifiek de doelgroep alleenstaande vrouwen met kinderen in budgetbeheer, uit veiligheid, zekerheid, gemak,… zo lang mogelijk in budgetbeheer wensen te blijven. Ook na het formuleren van enkele suggesties bij een beperkt aantal cliënten, blijven ze volhouden dat ze nog niet klaar zijn om uit budgetbeheer te stappen, terwijl ik bij sommige mensen denk van wel. Vandaar vind ik het belangrijk dat de cliënt nog bepaalde taken zelf uitvoert tijdens het budgetbeheer. De maatschappelijk werker moet volgens mij de cliënten nog heel wat verantwoordelijkheid en deeltaken geven, zodat hijzelf verantwoordelijkheid blijft dragen. Ik weet dat dit soms moeilijk is, maar anders wordt de cliënt volgens mij te afhankelijk van de maatschappelijk werker en het OCMW, waardoor de stap uit budgetbeheer moeilijker wordt. De cliënten moeten gemotiveerd worden om terug hun budget zelf te beheren. Vandaar formuleerde ik enkele suggesties die handig kunnen zijn voor het OCMW en de betrokken maatschappelijk werkers. Deze toetste ik bij zowel de cliënten als de maatschappelijk werkers van het OCMW. Tijdens het groepsinterview formuleerden de cliënten zelf enkele interessante opmerkingen en suggesties. Deze kan u lezen in punt 5.3.2.
9.2
Maatschappelijk werkers
Ik koppelde de suggesties en opmerkingen terug naar de maatschappelijk werkers van het werkveld, meer bepaald het OCMW Waregem. Ik vond het niet alleen van belang om deze te toetsen bij een drietal geïnterviewde cliënten, vandaar bracht ik mijn bevindingen op een teamvergadering naar voor. Hierbij vermelde ik welke mening de cliënten tijdens het groepsinterview hadden en welke bedenkingen, opmerkingen en andere suggesties ze zelf hadden. Ik stelde de maatschappelijk werkers van OCMW Waregem duidelijk de vraag of ze minstens één van deze suggesties zagen zitten en er later in het werkveld ook gebruik zouden van maken. Hier kreeg ik heel wat positieve reactie op. Ze waren bereid om de cliënten eens in kleine groep samen te brengen om ervaringen, gevoelens, gedachten,… uit te wisselen omtrent
66
budgetbeheer. Hierbij waren ze van mening dat dit best geleid kan worden door enkele maatschappelijk werkers. Op deze bijeenkomsten zou er eens iemand kunnen uitgenodigd worden die geen schulden of financiële problemen heeft. Hierbij werd ook het voorstel geformuleerd om de cliënten aan te moedigen om mee te werken aan de organisatie van activiteiten van o.a. sociaal-culturele participatie, de welzijnsschakels,… Een ander voorstel die ze deden, was bij het begin van het budgetbeheer bijvoorbeeld 100,00 EUR extra op hun afnamerekening te plaatsen die enkel mag gebruikt worden in noodsituaties. Wanneer ze kunnen bewijzen en aantonen dat ze dit geld opgebruikt hebben voor bijvoorbeeld de dokter, dan wordt dit bedrag opnieuw gestort. De cursus ‘Leren budgetteren’ vonden de collega ‘s eveneens een goed voorstel. Ze zouden hierbij nog een manier zoeken om de cliënten aan te moedigen om eraan deel te nemen. Bijvoorbeeld door te linken aan de bijeenkomsten waar bedenkingen en ervaringen uitgewisseld worden. Om de twee à drie maanden zullen de cliënten bij hun maandelijkse lijst met verrichtingen een overzichtje krijgen van de schulden. Zo zien ze deze dalen, wat een goede motivatie is voor deze cliënten.
9.3
Schuldeisers
Ik heb er bewust voor gekozen om de schuldeisers niet te betrekken in mijn eindwerk, hoewel ze een belangrijke partij zijn binnen het budgetbeheer. De maatschappelijk werker staat tussen de schuldeisers en de cliënten in, maar verdedigt de belangen van de cliënten. Vandaar dat de relatie tussen hulpverlener en cliënt van groter belang is om te benadrukken. Natuurlijk is het ook belangrijk dat er een akkoord bereikt wordt met de schuldeisers die eveneens nageleefd moet worden. Eerder vermelde ik iets over de schuldeisers die vaak voorkomen. Dit omdat de cliënten in dezelfde regio wonen. Als maatschappelijk assistent kan dit handig zijn, op die manier leren ze de schuldeisers beter kennen (en omgekeerd). Zo kan er vaak iets meer bereikt worden.
9.4 •
Suggesties
Een eerste suggestie die ik wel uitvoerbaar vond, was een vaste termijn bepalen voor het budgetbeheer. Bij het begin van de begeleiding wordt er een contract opgesteld, waarin enkele afspraken vermeld staan en een vaste termijn. Eén termijn vastleggen voor alle cliënten is volgens mij niet haalbaar. Ik vind dat er per cliënt moet onderzocht worden
67
welke termijn de meest haalbare is, afhankelijk van de cliënt en zijn situatie. Deze periode kan langer of korter zijn, naar gelang het aantal schulden dat deze cliënt heeft. Wanneer de begeleiding nog niet voldoende is na de afloop van deze termijn, dan kan deze verlengd worden met een nieuwe periode, bijvoorbeeld: zes maanden, één jaar,… Terug afhankelijk van de cliënt. •
Wat me ook heel interessant leek, was de budgetplanner. Dit is een boekje waarin de cliënt samen met de maatschappelijk werker alle inkomsten, schulden, periodieke kosten,… invult. Per maand kan er zo’ n boekje opgemaakt worden. Dit is een goede methode voor een cliënt die overstapt van budgetbeheer naar budgetbegeleiding. Zo vergeet hij/zij niets te betalen. Ik vind dit een goede leidraad voor de cliënt bij het begin van de overgang van budgetbeheer naar eigen beheer. (Zie bijlage XI: budgetplanner).
•
Aansluitend bij de vorige suggestie, vind ik het belangrijk dat de hulpverleners extra begeleiding bieden aan de cliënt. Dit kunnen ze doen door hen geleidelijk aan te doen overstappen van budgetbeheer naar budgetbegeleiding. Via een reeds eerder vermelde techniek, proberen ze te weten te komen of de cliënt in staat is om terug zelf zijn/haar budget te beheren. Hierbij wordt er i.p.v. wekelijks, twee- of zelfs vierwekelijks leefgeld gegeven aan de cliënt. Op die manier kan men zien of men al in staat is om zijn/haar leefgeld te beheren. Er kan dan samen met de cliënt een budgetplan opgesteld worden, met de maandelijkse inkomsten en uitgaven.
•
In groep een cursus aanbieden: ‘Leren budgetteren’. In deze cursus kunnen er gezamenlijk en ondersteunend bepaalde technieken en tips aan de cliënten aangereikt worden. Deze kunnen gaan rond verschillende thema ‘s, zoals: -
koopgedrag: met een vast boodschappenlijstje gaan winkelen, steeds op dezelfde tijdstippen, plannen van winkeluitstappen (bijvoorbeeld: één keer in de week, i.p.v. dagelijks), naar goedkopere winkels gaan, werken met een dag- of huishoudboek waarin gemotiveerd wordt wat er aangekocht werd, waar en waarom,…
-
budgettering: tips geven aan de cliënten, technieken aanleren, een planning leren opmaken,…
-
emotionele drempels en weerstanden: in groep bespreken en uitwisselen van gevoelens en ervaringen bij deze financiële moeilijkheden,…
-
…
Volgens mij kan deze cursus het best aangeboden worden in een kleine groep van maximum 10 personen. Deze cursus kan enerzijds gegeven worden aan cliënten die geleidelijk aan de stap uit budgetbeheer willen zetten. Anderzijds kan dit ook uit
68
preventie gegeven worden, bijvoorbeeld aan personen die in budgetbegeleiding zijn of zelfs niet-cliënten van het OCMW die hulp wensen bij het budgetteren. Deze cursus kan bekend gemaakt worden via folders, affiches, websites,… Ik vermoed dat veel mensen hier baat zouden bij hebben. Volgens mij kan deze cursus zonder problemen gegeven worden door een maatschappelijk werker, bijvoorbeeld om de twee weken enkele uren. Misschien kunnen deze twee groepen eens samengebracht worden, waar de cliënten uit budgetbeheer hun bevindingen kunnen vertellen aan de personen die uit preventie naar de cursus komen.
Deze suggestie kwam uit van de cliënten zelf: •
het samenbrengen van een kleine groep cliënten (bijvoorbeeld enkel de doelgroep alleenstaande vrouwen met kinderen in budgetbeheer) om ervaringen, gevoelens, gedachten,… uit te wisselen. Dit onder leiding van een maatschappelijk werker die thema ‘s aanbrengt waar de cliënten kunnen over discussiëren. Hierbij kunnen ze klachten, problemen,… aan de hulpverlener vertellen. Hierbij zie ik ook de mogelijkheid om bepaalde cliënten te betrekken bij de activiteiten die op til gezet worden door de groep sociaal-culturele participatie;
•
bij eigen beheer, rekening houden met een budgetplan, waar alle inkomsten en uitgaven op vermeld staan. Hierbij zouden de cliënten rekening willen houden met het basisbedrag aan leefgeld die ze kregen tijdens hun budgetbeheer. Per week moeten ze dus zelf de discipline hebben om dit bedrag niet te overschrijden.
69
10 •
Literatuurlijst Boeken -
OCMW zakboekje: beleid en sociale dienst 2002. Auteur: Kluwer;
-
Handboek schuldbemiddeling: VVSG - overleg schuldoverlast – politeia (Brussel);
-
Helpen bij financiële problemen – Hulpverlening vanuit het algemeen maatschappelijk werk, Ben Boksebeld, 1990 p. 13;
-
Wet van 5 juli 1998: collectieve schuldenregeling, Filip Nicolaï, Ministerie van Economische Zaken (Brussel-1998);
-
Maatschappelijk Werk: werkvelden’ – G. Van der Stouw (redactie) en Wim Maessen; Wolters – Noordhof.
•
Cursussen -
De cursus van Dhr. Braem omtrent het OCMW (wetten: o.a. collectieve schuldbemiddeling,…);
-
een eindwerk van een student die ooit nog stage liep in het OCMW van Waregem “Stagerapport”;
-
de cursus van Dhr. Vandenberghe: maatschappelijk werk: werkmethoden (schema Friedlander).
•
Tijdschriften -
Tijdschrift voor Welzijnswerk (maandblad) JG 22, nr. 216 december 1998 - verbond van instellingen voor welzijnswerk (VIW), uitgever: Ludo De Cort (Brussel), drukkerij: Vander Poorten (Kessel-lo);
-
Alert, Vol. 26 (2000)6 p.16-25: schuldbemiddeling bij schuldoverlast;
-
Tijdschrift voor Welzijnswerk, vol. 24 (2000) 226, p. 32-43 (Evaluatie van de wet op de collectieve schuldenregeling);
-
Berichten over schuldbemiddeling – Schuldbemiddeling en deontologie: op zoek naar de rode draad, 3 (4e trimester 1996)Uitgever: Pierre Dejemeppe – Brussel;
-
OCMW-visies 1/2002; De impact van een procedure collectieve schuldenregeling, op een OCMW; Rik Marynissen (jurist OCMW Gent – schuldbemiddelaar); pagina 3-9.
70
•
Websites -
Organogram (intranet OCMW Waregem),
-
http://www.verbruikersateljee.be/schuld.html,
-
http://www.ocmwantwerpen/budgetbeheer/inleiding.htm,
-
http://www.armoede.be,
-
http://www.nijmegen.nl/Digitaal_loket/Productgroepen/inkomensvoorziening/Budgete beheer,
•
-
http://www.ocmw-heist-op-den-berg.be/schuldbemiddeling.htm,
-
http://www.antwerpen.be/Beleidsplan/OCMW_Beleidsnota-2001-2007.pdf,
-
http://ocmw.antwerpen.be/budgetplanner/inleiding.htm,
-
http://www.vvsg.be,
-
http://www.binnenland.vlaanderen.be,
-
http://www.wvc.vlaanderen.be/welzijnengezondheid,
-
http://www.limburg.be/studiecel/studieprojecten_2002.html,
-
http://www.mediargus.be/vowb,
-
http://www.google.be,
-
http://www.altavista.be,
-
http://www.yahoo.be,
-
http://www.beleggersvoorbelasting.antenna.nl/armoede.htm.
Losse stukken -
Algemene informatie omtrent de taken van een maatschappelijk assistent binnen het OCMW;
-
de korte historiek;
-
een handleiding van het OCMW van Waregem, “Welkom in het OCMW”;
-
een bundel die dateert van april 2001, omtrent de organieke wet die op de sociale dienst zeker moet gekend zijn “Organieke wet over sociale dienst”;
-
losse bladen uit het kwaliteitshandboek die nog niet helemaal af is;
-
ik kreeg een kopie van een tabel waarin organisaties en diensten ondergebracht zijn die relaties hebben met OCMW Waregem. Deze kopie komt uit een jaarverslag van 2002;
-
wet op collectieve schuldenregeling: 5 juli 1998, Filip Nicolaï, Ministerie van Economische Zaken (Brussel-1998);
-
‘Codex Welzijnsrecht – II.0. Algemene bepalingen’; Decreet 24.VII.1996; aanvulling nr. 12; pagina 53 – 54.
71
11
Lijst tabellen
Tabel 1: Schema van Friedlander ...............................................................................................9 Tabel 2: Structuur .....................................................................................................................14 Tabel 3: Schema: aantal alleenstaande cliënten per maatschappelijk werker ..........................36 Tabel 4: Veranderingen en resultaten budgetbeheer ................................................................47 Tabel 5: Berekening gemiddelde aan schulden in euro............................................................55
72
12
Bijlagen
12.1
Bijlage I: Organogram 1 sociale dienst, OCMW Waregem1 SOCIALE DIENST
RAAD BCSD
Secretaris
Diensthoofd
Waregem
1
Hoofdmaatschappelijk Werker
Projectcoördinator
Financiële Hulp
Niet-Financiële Hulp
Waregem-Rand
Asiel Financiëel
Bron: intranet OCMW Waregem
RSVK
Sociale Werkplaats
Trajectbegeleiding
Administratie
LOI
Woonbegeleiding
73
12.2
Bijlage II: Organogram 2 sociale dienst, OCMW Waregem1 ORGANOGRAM OCMW WAREGEM BIJZONDERE COMITES
RAAD OCMW
VAST BUREAU
VOORZITTER
ONTVANGER
FIN. DIENST
SECRETARIAAT SYSTEEMBEHEER JURIST AANKOOPDIENST APOTHEEK TECHNISCHE DIENST
STAFDIENSTEN
1
Bron: intranet OCMW Waregem
SECRETARIS
IDPBW
SERVICEFLATS
ROB-RVT KV DVC
INTRAMURALE DIENST
THUISZORG ZORGCOORDINATIE DC
EXTRAMURALE DIENST
NIETFINANC.HULPV.
FIN. HULPV.
SOCIALE DIENST
74
12.3
1
Bijlage III: artikel: wet op consumentenkrediet1
Bron: ‘Maatschappelijk Werk: werkvelden’ – G. Van der Stouw (redactie) en Wim Maessen; Wolters – Noordhof.
75
12.4
1
Bijlage IV: decreet 24 juli 1996: erkenning van instellingen voor schuldbemiddeling in de Vlaamse Gemeenschap1
Bron: ‘Codex Welzijnsrecht – II.0. Algemene bepalingen’; Decreet 24.VII.1996; aanvulling nr. 12; pagina 53 – 54.
76
77
12.5
1
Bijlage V: artikel: wet op collectieve schuldenregeling1
Bron: ‘OCMW-visies 1/2002’; De impact van een procedure collectieve schuldenregeling, op een OCMW; Rik Marynissen (jurist OCMW Gent – schuldbemiddelaar); pagina 3-9.
78
79
80
81
82
83
84
12.6
Bijlage VI: artikel soorten schuldbemiddeling
20-02-2005 Vier soorten schuldbemiddeling1 298 van de 308 OCMW's zijn door de Vlaamse overheid erkend als schuldbemiddelaar. Er zijn vier mogelijke vormen van hulpverlening. - Budgetbegeleiding: de cliënt blijft meester van zijn inkomsten en uitgaven, maar krijgt daarbij hulp van het OCMW. Zo moet hij regelmatig zijn betalingsbewijzen ter controle voorleggen aan een maatschappelijk werker. - Budgetbeheer: het OCMW beheert de inkomsten van de cliënt die leefgeld krijgt om zijn dagelijkse kosten zoals voeding, kleding en verzorging te betalen. Met de rest van het inkomen worden de rekeningen betaald en de schulden afgelost. - Schuldbemiddeling: het OCMW bemiddelt tussen cliënt en schuldeisers voor het terugbetalen van leningen, verkopen op afbetaling, kredietopeningen, budgetlijnen, kredietkaarten en negatieve saldi op de rekening. Schuldbemiddeling gaat vaak gepaard met budgetbeheer, soms met budgetbegeleiding. - Collectieve schuldenregeling: wanneer de kloof tussen inkomen en schulden zeer groot is, wordt de procedure van collectieve schuldenregeling ingezet. Het OCMW dient een verzoekschrift in bij de beslagrechter. Oordeelt de rechter dat de cliënt overmatige schuldenlast heeft, dan wijst hij een schuldbemiddelaar aan. Die geeft leefgeld aan de cliënt, betaalt de lopende rekeningen en stelt een afbetalingsplan aan de schuldeisers voor dat de rechter moet goedkeuren. Het voordeel van een collectieve schuldenregeling is dat er geen schuldinteresten bijkomen en er mogen geen kosten (bijvoorbeeld voor een deurwaarder) meer aangerekend worden. Om de schuldenaar een menswaardig bestaan te garanderen, kan de rechter na vijf jaar schulden kwijtschelden. Bij gewone schuldbemiddeling hangt veel af van de soepelheid van de schuldeisers. Bij collectieve schuldenregeling is er een wettelijke regeling. Nadeel is dat de collectieve schuldenregeling een procedure van lange adem is die minstens vijf jaar in beslag neemt. Zolang moet de schuldenaar met een zeer karig leefgeld rondkomen. Ook is het helemaal niet zeker dat er op het einde van de rit schulden worden kwijtgescholden.
1
Het Nieuwsblad, pagina 15, 20 februari 2005, 299 woorden, (Vlaamse Uitgeversmaatschappij n.v.) via http://www.mediargus.be/vowb.
85
12.7
Bijlage VII: artikel: doelgroep alleenstaande vrouwen met kinderen1
08-01-2005 De schuld van de schuld Tienen, in de schaduw van de suikerfabriek België scoort goed op internationale lijsten van onderwijs en welzijn. Toch blijven zo'n 900.000 mensen rond of onder de armoedegrens bengelen. En dat cijfer blijkt eerder nog te stijgen dan te dalen. In een poging een schets te maken van de hedendaagse armoede, sporen we vijf weken lang door de Vlaamse provincies. Vandaag: Tienen. Tine Hens Arm Vlaanderen (1): Vlaams-Brabant ,,Je hebt geen computer of gsm nodig om te leven, maar wel om uit de beerput van de armoede te kruipen'' GEMIDDELD tweehonderd gezinnen schuiven wekelijks aan voor een voedselpakket in de lokalen van Bezorgd om Mensen. In anderhalf jaar tijd verviervoudigde hun aantal. Zuster Paula ziet het met lede ogen aan. ,,Ik kan enkel zeggen dat de situatie verslechtert.'' Het is de dag waarop de verantwoordelijke van Banksys triomfantelijk aankondigt dat zijn betalingssysteem zo'n 7350 verrichtingen per minuut heeft uitgevoerd. Een nieuw record. Meer dan drie miljoen keer gleden de bankkaarten over het hele land door de betalingsgleuf. Zuster Paula schudt het hoofd. ,,Ik wil de mensen niet te eten geven die straks hun aankopen niet meer kunnen afbetalen'', mompelt ze. Al weet ze dat ze dat wel zal doen. Twee dagen voor kerstmis is het. Buiten trappelen mensen in de kou. Ze komen hun kerstpakket afhalen. De doos zit iets voller dan anders. Het standaardaanbod van ontbijtgranen, confituur, yoghurt en rijst is opgevrolijkt met repen Kinder Bueno en een fles wijn. Over die wijn heeft zuster Paula zo haar twijfels. ,,In sommige pakketten halen we ze eruit. Je moet de kat niet bij de melk zetten. Ik wilde ze er overal uithalen. Ach zuster', zeiden mijn medewerkers. Als jij ze geen fles wijn geeft, gaan ze er toch een kopen.' Dat kan wel, maar moet ik dat steunen?'' Negen uur. Oudere vrouwen, moeders met kinderen en kinderwagens, mannen met de kraag van hun jas hoog en vrouwen met sjaals rond het hoofd schuifelen de tweedehandswinkel van Bezorgd om Mensen binnen. Wie tussen de kleren, schoenen en snuisterijen wil graaien, loopt door; wie enkel voor voedsel komt, blijft voorin wachten. Om de beurt fluisteren ze hun naam. Zuster Paula overloopt haar lijst en kruist aan wat ze mee krijgen. Een groot pakket voor een groot gezin, een klein voor een klein. Een Tsjetsjeense vluchteling manoeuvreert zijn rolstoel het lokaal binnen. Hij verloor zijn twee benen in de strijd. Nu stapelt hij twee dozen vol eten op zijn wankele schoot. ,,Tot volgende week, zuster!'' ,,Tot volgende week.'' Ze kijkt hem na. ,,Een dappere man.'' 327 personen staan geregistreerd op de bedelingslijst van Bezorgd om Mensen. Naar Tiense normen is dat veel. 84 onder hen verdienen meer dan het leefloon, maar torsen een zware schuldenlast. 206 leven van het leefloon of van minder dan het leefloon en staan onder budgetbeheer. De rest heeft geen bekende bestaansmiddelen. 1
De Standaard, pagina 10, 1552 woorden, 08 januari 2005, (Vlaamse Uitgeversmaatschappij n.v.) via http://www.mediargus.be/vowb.
86
Een huis vol spullen In het begin kregen zuster Paula en haar team vrijwilligers vooral vluchtelingen over de vloer, momenteel neemt het aandeel Belgen toe. Vooral jonge gezinnen, alleenstaande vaders en moeders met kinderen richten zich tot haar. Bijna allemaal staan ze onder budgetbeheer bij het OCMW en moeten ze zien rond te komen met vijftig euro per week. De rest van hun loon dient om schuldenputten op te vullen. ,,Mensen kunnen niet meer omgaan met geld'', meent zuster Paula. ,,Er wordt te veel gekocht op krediet. Mensen willen erbij horen. Hoe vaak zeggen ze me niet dat ook zij recht hebben op een televisie, een video, een computer, een gsm? Wat kan ik daarop antwoorden? Ik kan alleen vaststellen dat veel van de mensen die hier voedsel of tweedehandskleding komen halen een huis vol spullen hebben. Spullen waarvan ik me afvraag: heb je dat nodig? Maar wie ben ik? Uiteindelijk verkoop ik in de winkel ook de overschotten van onze weelde. Want ik sta even verbaasd van wat mensen zoal wegdoen. Per week halen we twee- tot driehonderd kilogram eten op bij de Carrefour, eten dat anders vernietigd wordt. Ik word ziek als ik eraan denk.'' ,,De crisissen zijn soms heel acuut'', vertelt zuster Paula. ,,Mensen worden uit hun huis gezet, ze kunnen nergens terecht en dan staan ze hier voor de deur. De situatie van de huizen in Tienen is verbeterd de laatste jaren, maar toch, ik ken nog schrijnende toestanden. Krotten die verhuurd worden aan 350 tot 400 euro per maand. Er is geen verwarming, de elektriciteit is levensgevaarlijk en er is geen warm water. Mensen nemen die huizen omdat ze niet anders kunnen. Maar eigenlijk is de huur te hoog voor hun budget en dus staan ze na drie, vier maanden weer op straat. Met extra schulden erbovenop. En dan? Ik weet het niet. Soms kunnen ze bij vrienden terecht, maar dan worden die vrienden weer gestraft omdat ze zogezegd onderverhuren. '' Stookoliepremie 100.000 mensen klopten in 2003 aan bij een van de 661 instellingen die aangesloten zijn bij de Belgische Federatie voor Voedselbanken. Sinds 1991 is dat cijfer enkel gestegen. Steeds meer huishoudens blijken voor hun dagelijkse behoeften afhankelijk te zijn van deze liefdadigheid. Eenvoudigweg omdat ze anders het hoofd niet boven water kunnen houden. Een onrustwekkende evolutie. ,,Soms denk ik dat het vechten tegen de bierkaai is'', zegt zuster Paula. ,,Je hebt inderdaad de generatie-armoede waarvan de cirkel nauwelijks te doorbreken valt. Al ken ik mensen die eruit zijn gegroeid en die het beter doen dan hun ouders. Spijtig genoeg zie je veel vaker het omgekeerde. Maar nog verontrustender zijn de nieuwe armen. Ze stapelen een paar tegenslagen op in het leven en zinken weg in de put.'' Een vrouw schuift nauwelijks zichtbaar een briefje onder de papieren van zuster Paula. ,,'t Is voor de stookolie'', prevelt ze. ,,Of de zuster er niets aan kan doen?'' Ze belooft het eens te bekijken. Binnensmonds foetert ze. Op de regering. Op de foute informatie. ,,Mensen denken dat het OCMW de stookolie betaalt, maar het gaat maar om een premie van honderd euro als de prijs van de stookolie hoger is dan 0,45 cent per liter. Ze beseffen niet dat de prijs allang gedaald is en dat ze er alleen voor staan.'' Warm hondje Aan de buitenkant zie je het niet zo. Het gerenoveerde Weeshuis in het centrum van Tienen heet nu Kapucijnenhof en lijkt een schoolvoorbeeld van vernieuwde sociale woningbouw. Een prestigieus gebouw met 130 appartementen die voldoen aan de hoogste comfortnormen. Badkamer met bad, ingebouwde keuken en overal verwarming. De mensen leven er graag en goed, bevestigt bewoner Willy Luxem ons, alleen zitten er op dit moment ettelijke gezinnen
87
zonder verwarming en verlichting omdat ze de elektriciteitsrekening niet kunnen betalen. De verwarming is op elektriciteit en die kosten lopen hoog op. ,,Tussen 150 en 175 euro per maand. Het noodrantsoen is zes ampère. Luxem vertelt over een stel dat enkel een hondje had om hun kind te warmen. ,,Een modern kerstverhaal'', snuift hij. ,,Door schulden uit een vorige relatie konden ze hun rekening niet meer betalen. Na lang aandringen hebben we een realistisch afbetalingsplan verkregen.'' Sommigen proberen nu de woonkamer met een elektrisch blazertje te verwarmen, maar zo lang het blazertje draait, kan er niet gekookt worden. Luxem kijkt naar de klok. Om vijf uur gaan de televisie en de radio uit. Dat bespaart in de kosten. Na zeven uur mogen ze weer aan: dan geldt het nachttarief. ,,Niet alleen koopwoede, ook energiekosten zijn een belangrijke oorzaak van schulden'', zegt Luxem. De cijfers bevestigen dat. In 2003 werden 2.484 huishoudens afgesloten van elektriciteit en 1.578 van aardgas. Er werden 8.140 budgetmeters en 8.503 stroombegrenzers geplaatst. ,,Ook een lachertje'', meent Luxem. ,,Dan moet je bij het OCMW gaan smeken voor een beetje elektriciteit. Waar is de menswaardigheid?'' Nieuwe brommer Dat het niet zwart-wit is, beseft hij ook. ,,Er zijn er die er hun voeten aan vegen. Ik ken zo'n koppel. Ze hebben huurachterstand, betalen de elektriciteit niet, toch werken ze allebei in de beschutte werkplaats. Onlangs kregen ze hun vakantiepremie. Wat doen ze ermee? Een nieuwe brommer kopen. Nu zijn ze uit hun appartement gezet. Er zijn grenzen, dat klopt, maar je weet dat die mensen van de regen in de drop belanden. Het is een straatje zonder eind.'' Zelf is hij uit de put gekropen. Een vreselijke tijd, noemt hij het. Na zijn echtscheiding zat hij diep in de schulden. Jaren heeft hij in krotten gewoond. ,,Het type huis met een wc-deur met een hartje, maar er is niets lieflijks aan een plank met een gat erin op de koer.'' Iedere vijftiende van de maand was het geld op. ,,Dat is de hel. Je kunt leven met nauwelijks iets, zolang alles goed gaat. Maar dan is de afvalemmer kapot en besef je dat je geen vijftien euro hebt voor een nieuwe. Als je naar het OCMW gaat, lijkt dat budgetbeheer zo eenvoudig. Televisie heb je niet nodig, gsm heb je niet nodig. Dat klopt. Koffie heb je ook niet nodig, je kunt evengoed water drinken. Maar hoe doe je het met je sociale contacten? Armoede is vaak niet alleen een financieel probleem, het is een kwestie van uitgesloten worden op alle vlakken. Je hebt geen tv, computer of gsm nodig om te leven, maar wel om je in te schakelen in de maatschappij. En dat is de enige manier om uit de beerput van de armoede te kruipen. Ik probeer dat de mensen hier duidelijk te maken. Ik wil hen een plaats geven in Tienen. Ieder jaar doen we mee aan de wijkfeesten. Met geld dat we inzamelen of dat mijn vrouw verdient met fruit te plukken, huren we een draaimolen. Eerst alleen voor de kansarme kinderen, nu voor alle kinderen. We willen geen onderscheid meer als het feest is.'' Met dank aan zuster Paula en haar team van vrijwilligers.
88
12.8
Bijlage VIII: interviews 1 tot en met 10
12.8.1
Interview 1
Op donderdag 3 maart ’05 ging ik op huisbezoek bij een alleenstaande vrouw met twee kinderen ten laste. Beide kinderen zijn meisjes. Het oudste is 14 jaar en het jongste is er 12 en doet dit jaar haar Heilig Vormsel. Deze vrouw heeft ondertussen ook een man leren kennen. Momenteel woont hij nog niet bij haar in. K. is in budgetbeheer sinds januari ’03. Tijdens mijn bezoek werd ik heel warm onthaald. Ze had koffie gezet en Boules de Berlin gekocht. Het was een vlot gesprek. Hieronder vindt u een uitgebreid verslag. Ik had op voorhand enkele vragen opgesteld volgens bepaalde thema ‘s. 1) Algemeen (inleidende vragen) • Wil je eens kort jouw gezinssituatie uitleggen? • Hoeveel kinderen heb je? • Hoe zijn je schulden ontstaan? • Wat is (zijn) de oorzaak (oorzaken) van deze schulden? • Zag je vroeger zelf oplossingen voor jouw problemen / schulden? Zo ja, welke? Uit deze vragen heb ik vernomen dat K. alleen woont met haar twee kinderen. De oudste is 14 jaar en gaat al naar de middelbare school. Ze is van plan om volgend jaar naar Brugge te gaan op internaat om daar ‘publiciteit en etalage’ te studeren. Haar jongste dochter is 12 jaar oud en doet dit jaar haar Heilig Vormsel. Dit meisje zit tijdens de week op internaat en komt in het weekend naar huis, omwille van haar handicap. Ze lijdt aan het RETT-syndroom (zware mentale en fysische handicap). K. is naar het OCMW van Waregem gekomen met de hulpvraag om haar budget te helpen beheren. Eerst was ze in budgetbegeleiding, maar ze zag er erg tegen op om elke week naar het OCMW te gaan om alle betalingen te overlopen. Ook voor het feit dat je bij budgetbegeleiding nog al je geld bij je hebt, zorgde ervoor dat dit niet altijd lukte om iets te sparen of aan de kant te zetten. Vandaar is ze overgestapt naar budgetbeheer. Schulden had ze niet, wel stond ze in het rood bij de bank. Na de scheiding met haar man zijn alle problemen ontstaan. K. had wel een mooie spaarpot over van het huis die ze verkocht had. Maar ze leerde een nieuwe man kennen die nog volop aan zijn scheidingsprocedure bezig was. Hij moest alimentatie betalen, maar had daar zelf de middelen niet voor. K. is dan hierin bijgesprongen en kreeg daarbovenop ook nog eens grote kosten voor haar jongste dochter met handicap. Zo verminderden haar spaarcentjes in sterke mate en ging ze op haar bankrekening onder nul. K. probeerde via haar visa-kaart een oplossing te zoeken, maar integendeel, de kosten liepen steeds hoger op. Ze dacht dat ze de volgende maand wel zou kunnen betalen, maar niets was minder waar. • Reeds afbetaalde schulden: Schuldeiser Electricteitsfactuur (afrekening) Negatieve zichtrekening
Totaal saldo in EUR 472,80 1260,00
89
2) Emotionele beleving • Hoe stond je vroeger tegenover budgetbeheer? Of was dit een onbekend begrip voor jou? • Wat is jouw algemeen gevoel tegenover budgetbeheer? • Wat vind je het moeilijkst aan deze manier van werken? Had of heb je er moeite mee om jouw financiën door iemand anders te laten beheren? • Weten je familie, vrienden, buren, collega ’s van het werk, … dat je in budgetbeheer bent? Hoe denken zij hierover? Steunen ze jou hierin? • Zijn de kinderen op de hoogte van deze begeleiding? Betrek je hen hierin? • Is je beleving/houding gewijzigd sinds de start van het budgetbeheer? Zo ja, hoe? Verdraag je de opgelegde afspraken? Is het moeilijk om je hieraan te houden? K. vindt dat budgetbeheer een drempel is waar je moet overstappen. Ze vond vroeger dat budgetbeheer iets was voor ‘arme luizen’ en ze wou eerst aan dit spelletje niet meedoen. Maar ze kreeg later te horen van andere mensen (buren, vrienden,…) dat het nog zo slecht niet was. Haar hulpverlener had haar duidelijk het verschil uitgelegd tussen budgetbegeleiding en budgetbeheer. Nadat K. zelf vond dat budgetbegeleiding voor haar toch niet de oplossing was, besloot ze over te gaan naar budgetbeheer. Ze vindt dat het tot nu toe steeds goed meegevallen is. K. vindt het niet moeilijk om haar budget over te laten aan iemand anders. In het begin was het even wennen, maar toen ze deze drempel overgestapt was, had ze er geen problemen meer mee. Ze vindt deze manier van werken zelfs heel gemakkelijk. Het enige grote probleem die ze ondervindt, is dat ze niet meteen aan geld kan als er onverwachts iets gebeurt. Hierbij haalde ze het voorbeeld aan bij ziekte of wanneer haar auto in panne staat en hij moet worden weggesleept. Als haar maatschappelijk assistente er niet is, heeft ze geen geld om direct te kunnen betalen. Na de verschillende jaren budgetbeheer heeft ze een andere rekening geopend waar ze aan kan in noodsituaties. Vooral haar moeder stond er in het begin zeer weigerachtig tegenover. Het OCMW heeft nog steeds voor veel mensen een negatieve bijklank. Maar K. vond het belangrijk dat ze kon sparen, mocht er iets gebeuren, bijvoorbeeld met haar jongste dochter. Anders koop je gemakkelijk wat je nodig hebt, maar als je in budgetbeheer bent, kan je dit niet zomaar doen. Je moet om geld gaan vragen bij haar hulpverlener en verantwoorden waarvoor het zal dienen. Dit is terug een drempel waar je over moet, zei K. De rest van de familie en vrienden begrijpen K. haar keuze en respecteren dit ook. Ook de kinderen en dan voornamelijk het oudste weten af van het budgetbeheer en worden er ook in betrokken. Ze begrijpen ook wanneer ze iets vragen en ze krijgen het niet omwille van het kleine budget. Als er geen school is, worden ze zelfs rechtstreeks betrokken door mee te komen naar een gesprek bij haar maatschappelijk assistent. Het allereerste gesprek met haar maatschappelijk werker was toen nog budgetbegeleiding. Dit verliep tamelijk vlot, maar verbeterde naarmate K. haar beter leerde kennen. Ze kreeg snel vertrouwen in haar, wat het ook gemakkelijker maakte om de stap naar budgetbeheer te maken. Het allerbelangrijkste vindt K. de vertrouwensrelatie. Hierbij vertelt ze dat een kennis van haar een maatschappelijk assistente heeft die echt niet te vertrouwen is. Ze vindt dat er veel verschil is tussen de maatschappelijk assistenten. Vroeger was ze in begeleiding geweest bij een andere maatschappelijk assistent, die haar totaal niet bevallen is. Met deze persoon had ze geen vertrouwensrelatie en het gevoel dat hij boven haar stond. De drempel om hulpvragen te formuleren lag veel hoger. Nu heeft ze dit niet. Ze kunnen over van alles praten met elkaar. Ze is haar hulpverlener gaan zien als een ‘vriendin’, waar ze alles aan kan vertellen. Hierbij mag ze er dan ook zeker van zijn dat ze het niet zal doorvertellen. Voorbeeld: de problemen met haar dochter met een handicap. Ze kan hierover haar hart luchten bij haar en dingen vertellen die ze niet aan iedereen kan en wil vertellen.
90
K. heeft er geen moeite mee om zich aan bepaalde opgelegde afspraken te houden, zoals het wekelijks binnenbrengen van facturen. Alleen wanneer ze eens ziek is of met de jongste dochter thuis zit, is het moeilijker om naar het OCMW te gaan. Aangezien ze een goed contact heeft met de buren, kan ze dit via hen wel eens meegeven. Of K. belt haar maatschappelijk assistente op en heeft telefonisch de betalingen door. Met andere afspraken heeft ze geen moeite en ze probeert zich er ook steeds aan te houden. Voorbeeld: als ze belooft om het kindergeld door te storten, dan doet ze dit ook. 3) Resultaten • Zijn er al veranderingen gebeurd in jouw situatie sinds dat je in budgetbeheer bent? Zo ja, welke? Specifiek: gedeeltelijk zelf beheren van budget, vb. op voorhand zelf overlopen welke betalingen moeten gebeuren en dan naar uw maatschappelijk werker gaan (afspraak) • Welke resultaten heeft budgetbeheer voor jou al teweeggebracht? • Wat leerde je door budgetbeheer van jouw maatschappelijk assistent? Vb. het gebruiken van techniekjes om budget gecontroleerd uit te geven, vb. boodschappenlijstje … Zijn er veranderingen gebeurt in volgende thema ’s door budgetbeheer? (tabel voor en na) Thema ‘s: koopgedrag, kledij, voeding, vrije tijd, werk, … K. vindt dat er al veel zaken in positieve zin veranderd zijn. Het eerste punt die ze aanhaalt is dat ze veel minder uitgeeft dan vroeger. Als ze een bepaald bedrag krijgt per week, dan weet ze dat ze niet alles kan en mag kopen. Ze moet proberen om op een doordachte manier haar geld uit te geven. Nu de bankrekeningen terug positief staan, kan ze beginnen sparen. Dit spaarboekje is voor dringende gevallen en een zekerheid voor de toekomst. K. heeft gedurende de begeleiding geen techniekjes geleerd om haar budget op een gecontroleerde manier uit te geven. Ze houdt wel steeds sterk in haar achterhoofd hoeveel geld ze op zak heeft, dus hoeveel ze kan uitgeven. Ze zorgt ervoor dat ze toekomt met haar wekelijks leefgeld tot de dag dat er nieuw gestort wordt. Veranderingen in koopgedrag, vrije tijd,…: verschillen tussen vroeger (voor budgetbeheer of het begin ervan) en nu. Veranderingen Vroeger Nu - koopgedrag Winkelen in de Aldi, Wibra, … Gaat nu winkelen in Okay, Colruyt, … (kledij, (goedkopere winkels en dicht!) (ook nog goedkope winkels, maar iets meubelen, duurdere dan vroeger: dichter) voedsel,…) - vrije tijd Meer weggaan, uitstappen De vriend van K. vertrekt met zijn maken, … vrachtwagen op zondagnamiddag, dus hebben ze enkel tijd op zaterdag om iets te doen. De jongste dochter belet hen om veel activiteiten te doen. In de zomer gaan ze vaker eens wandelen aan zee. - woning Samen met de twee kinderen en Klein huis (bouwmaatschappij) waar haar ex-man woonde K. in een K. en de twee kinderen wonen. In het kleine villa. (nieuwbouw) weekend blijft de vriend wel eens slapen. Grote aanpassing! Voor familiefeestjes is het huis zelfs te klein. - werk K. werkte vroeger als verkoopster Nu is K. werkloos. Haar vriend is en poetsvrouw (PWA). vrachtwagenchauffeur.
91
4) Toekomstperspectieven • Hoe zie je de toekomst? Wil je nog lang in budgetbeheer blijven? (zekerheid en steun) Of wil je zo snel mogelijk weer voor jouw eigen financiën instaan? • Wat wil je zeker nog zien veranderen? Welke resultaten wil je zeker bereiken? K. wil nog zo lang mogelijk in budgetbeheer blijven, o.a. omdat ze het heel gemakkelijk vindt. Ze hoeft zelf geen overschrijvingen naar de bank te brengen om te betalen, want Debby doet dit allemaal voor haar. Af en toe facturen binnen brengen bij haar, vindt ze niet vervelend. K. kan dan eens een babbeltje slaan en haar dingen toevertrouwen die ze anders aan niemand kwijt kan of wil. K. heeft veel steun aan haar maatschappelijk assistente. K. kan door budgetbeheer veel sparen. Dit vindt ze vrij belangrijk naar later toe, o.a. omdat ze niet weet hoe groot haar pensioen zal zijn en om verder te kunnen instaan voor de kosten voor haar jongste dochter met het RETT-syndroom. Dit meisje verandert nu ook van instelling, waardoor de kosten hoger zullen oplopen. K. is eveneens werkloos, dus heeft ze een laag inkomen als éénoudergezin met kinderen ten laste. Verdere toekomstplannen zijn er niet. Wel benadrukte K. nogmaals dat ze maar één nadeel vindt aan budgetbeheer en dat is dat ze niet aan haar geld kan als er iets gebeurt. Tot slot … Dit eerste interview is zeer goed meegevallen. Wat me sterk opviel, was dat deze cliënte de vertrouwensrelatie met Debby heel belangrijk vond. Ook vernam ik van K. dat ze uit veiligheid nog een tijd in budgetbeheer wil blijven. Zo kan ze sparen en kan ze niet alles zomaar kopen dat ze wilt. Daarvoor moet ze naar Debby, waar ze verantwoording moet afleggen om iets te kunnen kopen. Voornamelijk omdat K. het gemakkelijk vindt, wil ze nog een lange tijd in budgetbeheer blijven. Zelf hoeft ze niets te doen, behalve af en toe eens facturen binnen brengen. Eigenlijk gaat het om de druk voor eigen beheer van haar financiën die wegvalt tijdens het budgetbeheer. Volgens mij was budgetbeheer wel een geschikte methodiek om deze vrouw uit haar schulden te helpen, wat eveneens gelukt is. K. vertelde dat het in budgetbeheer gaan een drempel is die je over moet, maar volgens mij is het stoppen met budgetbeheer eveneens een drempel. Debby nam tijdens het budgetbeheer een groot stuk van de verantwoordelijkheid om een budget te beheren van K. over. Haar opnieuw die verantwoordelijkheid laten nemen, is een moeilijke stap. K. leerde wel al enkele methodieken hanteren, zoals eerst kijken naar de inkomsten en dan zien wat er zeker moet betaald worden. Met het overschot kan ze dan zelf beslissen, zal ze er iets mee kopen of zal ze het sparen. Tijdens het interview had ik het gevoel dat deze vrouw nog niet klaar is om te stoppen met budgetbeheer. Ze heeft nog teveel nood aan steun op verschillende vlakken. Zoals: - steun op financieel vlak: hulp bij het beheren van budget - steun op emotioneel vlak: kunnen praten met een vertrouwenspersoon over de situatie met de jongste dochter met het RETT-syndroom.
12.8.2
Interview 2
Op woensdag 16 april ’05 ging ik naar K., een alleenstaande vrouw met twee kinderen ten laste, om een interview af te nemen. Ik werd hier vriendelijk onthaald. Tijdens het gesprek waren de beide kinderen aanwezig. U kan hieronder de verwerking lezen van dit gesprek. 1) Algemeen (inleidende vragen) Wil je eens kort jouw gezinssituatie uitleggen? Hoeveel kinderen heb je?Hoe oud zijn ze? K. is een alleenstaande, gescheiden vrouw met twee kinderen ten laste. De oudste zoon is 18 jaar en de jongste zoon is er 10.
92
Hoe zijn je schulden ontstaan? Wat is (zijn) de oorzaak (oorzaken) van deze schulden? De schulden zijn er gekomen, doordat K. is weggegaan bij haar man. Ze hadden al kleine schulden voor de scheiding, zoals schoolfacturen van de kinderen die reeds één jaar achterstonden. Doordat deze op naam stonden van K., moest zij deze verder afbetalen. • Reeds afbetaalde: Schuldeiser Stookoliefactuur • Nog in afbetaling: Schuldeiser School Deurwaarderskantoor Ziekenhuis OCMW Stookoliefactuur Lening moeder
Totaal saldo in EUR 186,58
Totaal saldo in EUR 382,79 323,14 201,88 730,00 232,44 2440,50
Nog te betalen in Eur 307,79 223,14 151,88 667,50 116,22 2147,64
Zag je vroeger zelf oplossingen voor jouw problemen / schulden? Zo ja, welke? Vroeger was het haar man die alle betalingen regelde. Hij gaf enkel K. de opdracht om bepaalde facturen te betalen. Verder mocht zij zich er niet mee bemoeien van hem. Ze zag hierdoor niet dat er schulden gemaakt werden. Pas na de scheiding merkte ze dit op en hielp haar vader haar met de betalingen. K. zag zich er geen beginnen aan om alles zelf te doen. Ze leefde de eerste twee maanden na de scheiding met een minimumloon. Doordat de huur al 400,00 EUR bedroeg, kon ze moeilijk rondkomen. Uiteindelijk is ze toch hulp komen vragen aan het OCMW. 2) Emotionele beleving Hoe stond je vroeger tegenover budgetbeheer? Of was dit een onbekend begrip voor jou? Wat is jouw algemeen gevoel tegenover budgetbeheer? Budgetbeheer was niet onbekend voor K. Ze is vroeger nog in budgetbeheer geweest. Precies wanneer kon ze niet zeggen, maar ze vermoedt ergens in de jaren ’80. Volgens haar was het niet volledig budgetbeheer, maar eerder budgetbegeleiding. Ze hielpen haar om betalingen te doen, maar ze ging zelf naar de bank om ze uit te voeren. Het geld bleef op haar rekening toekomen. Doordat ze voor een groot deel vertrouwd was met budgetbegeleiding, stond ze er niet argwanend tegenover. Voor haar is het een grote hulp en goede oplossing. Wat vind je het moeilijkst aan deze manier van werken? Had of heb je er moeite mee om jouw financiën door iemand anders te laten beheren? K. heeft er zeker geen problemen mee met deze manier van werken. Ze is zeer blij dat ze hulp heeft om haar budget te beheren. Voor haar vindt ze dit de oplossing. Ze zegt dat ze zelf niet goed zou weten wat ze allemaal moet doen en hoe. Weten je familie, vrienden, buren, collega ‘s van het werk, … dat je in budgetbeheer bent? Hoe denken zij hierover? Steunen ze jou hierin? Familie, vrienden, … weten dat K. in budgetbeheer is bij OCMW Waregem. Haar zus is er onlangs ook mee gestart. Ze zien er geen problemen in en vinden het zelfs goed dat K. iets wil doen aan haar schulden. In de familie kan er open gepraat worden over budgetbeheer. Vooral van haar moeder en zus krijgt K. veel steun. Zijn de kinderen op de hoogte van deze begeleiding? Betrek je hen hierin? De kinderen weten af van het budgetbeheer. Ze waren tijdens dit interview aanwezig en
93
komen zelfs tijdens de vakanties mee naar het OCMW. K. probeert hen hierin zoveel mogelijk te betrekken. Op die manier maken ze er ook geen problemen van wanneer het financieel even moeilijk gaat. Zijn jouw gevoelens tegenover budgetbeheer in grote mate veranderd bij het begin van de begeleiding? Zo ja, op welke manier? Haar eerste gevoel was dat deze begeleiding hard zou zijn. Naarmate deze vorderde, kreeg ze vertrouwen in Debby. Ze was meer op haar gemak, doordat ze wist dat Debby alle betalingen voor haar zou uitvoeren. Toch heeft ze soms nog dagen dat ze het niet goed meer ziet zitten, wanneer ze al de betalingen ziet. Ze vindt het zeer zwaar om maar met één inkomen rond te komen. Wekelijks krijgt ze 120,00 EUR leefgeld. Hiervan heeft ze 15,00 EUR zakgeld aan haar oudste zoon, die ook al eens wil uitgaan. Dit is bijna onmogelijk met 15,00 EUR. Daarbovenop heeft ze vaak te weinig geld voor medicatie. Ze rookt, waardoor er hoge kosten aan sigaretten bijkomen. Wel heeft ze steeds de voorkeur aan voedsel. Dit gaat voor op alles! Verdraag je de opgelegde afspraken? Is het moeilijk om je hieraan te houden? K. heeft geen moeite om zich aan bepaalde afspraken te houden. Ze brengt vaak haar facturen binnen bij Debby. Ook wanneer Debby haar iets vraagt, gaat ze meestal akkoord en volgt ze haar raad op. 3) Resultaten Zijn er al veranderingen gebeurd in jouw situatie sinds dat je in budgetbeheer bent? Zo ja, welke? Specifiek: gedeeltelijk zelf beheren van budget, vb. op voorhand zelf overlopen welke betalingen moeten gebeuren en dan naar Debby (afspraak) Welke resultaten heeft budgetbeheer voor jou al teweeg gebracht? K. houdt telkens goed bij welke facturen ze binnengebracht heeft bij Debby en welke betalingen er maandelijks moeten gebeuren. Ze noteert dit allemaal mooi in een boekje. Wanneer Debby een maandelijkse lijst opstuurt, controleert K. of deze kloppen met de facturen en betalingen die zij noteerde. Op die manier leert ze zelf budgetteren. Wat leerde je door budgetbeheer van jouw maatschappelijk assistent? Vb. het gebruiken van techniekjes om budget gecontroleerd uit te geven, vb. boodschappenlijstje … K. heeft geen specifieke techniekjes geleerd sinds ze in budgetbeheer is. Wel houdt ze er rekening mee hoeveel geld ze op zak heeft, dus hoeveel ze maximum kan uitgeven. Voeding gaat steeds voor op alles. Als de kinderen iets vragen, bijvoorbeeld snoep, dan kijkt K. of het past in haar budget. Zijn er veranderingen gebeurd in volgende thema ‘s door budgetbeheer? (tabel voor en na) Thema ‘s: koopgedrag, kledij, voeding, vrije tijd, werk, … Veranderingen Vroeger Nu - koopgedrag K. ging vroeger naar winkels Haar budget is te klein om naar (kledij, zoals Colruyt, Delhaize,… winkels te gaan zoals vroeger. Ze gaat meubelen, nu naar de Aldi, Lidl,… omdat ze niet voedsel,…) anders kan. K. mist wel sommige duurdere merkproducten. - vrije tijd Toen K. nog gehuwd was, gingen Wegens het kleine budget kan K. geen ze vaak eens weg in het weekend uitstapjes meer maken met de alleen met haar kinderen. Een kinderen. De oudste zoon wil ook wel wandelingetje maken, naar een eens uitgaan, maar hiervoor heeft hij te speeltuin,… weinig zakgeld. - woning K. woonde samen met haar man K. woont nu met haar twee kinderen in en twee kinderen in een redelijk een rijwoning.
94
- werk
grote woning. K. werkte als naaister in een bedrijf.
Nu heeft K. nog steeds een job als naaister, maar ze is momenteel in ziekteverlof.
4) Toekomstperspectieven Hoe zie je de toekomst? Wil je nog lang in budgetbeheer blijven? (zekerheid en steun) Of wil je zo snel mogelijk weer voor jouw eigen financiën instaan? K. wil zeker nog een tijdje in budgetbeheer blijven. Zeker totdat al haar schulden vereffend zijn. Daarna zou ze nog een periode in budgetbeheer willen blijven als zekerheid en zolang ze alleenstaande is. Wat wil je zeker nog zien veranderen? Welke resultaten wil je zeker bereiken? Het belangrijkste die K. wil bereiken, is dat haar schulden zo snel mogelijk vereffend worden. Zodanig dat er weer wat meer ruimte is in het budget om eens te kunnen uitgaan of iets moois te kopen of om te kunnen sparen voor later. Ze voegde hieraan toe dat het zeker nog één jaar zou duren vooraleer alle schulden zullen vereffend zijn. K. is heel tevreden dat deze manier van hulpverlenen bestaat. Ze had er anders zelf geen idee van hoe ze deze schulden ooit zou kunnen kwijt raken. Het grootste nadeel aan budgetbeheer vindt ze het wekelijkse leefgeld die volgens haar veel te laag is. K. moet samen met twee kinderen proberen rond te komen met slechts 120,00 EUR. Wanneer je zelf je budget beheert, zal je andere zaken voornemen i.p.v. bepaalde facturen en kan je bij de bank negatief gaan. Hierdoor maak je uiteraard terug schulden, wat je niet kan bij een budgetrekening. K. vermelde eveneens dat ze het van heel groot belang vindt dat er een goede vertrouwensrelatie is met de maatschappelijk werker die je budget beheert. Ze krijgt maandelijks een lijst met een overzicht van de betalingen die verricht werden. Dit maakt dat K. veel vertrouwen heeft in Debby. Uit dit interview kan ik besluiten dat budgetbeheer voor K. de oplossing is. Ze heeft nog heel wat schulden die ze moet afbetalen. Doordat haar vader enkele maanden geleden gestorven is, heeft ze echt wel nood aan iemand die haar stuurt. Vroeger was dit haar man en na de scheiding haar vader. Ze is echter niet goed thuis in administratieve zaken. K. liet ook blijken dat Debby een belangrijke persoon is voor haar waar ze terecht kan met al haar problemen. Van de familie krijgt ze veel steun. Het viel mij ook op dat ze vroeger al in begeleiding geweest was voor haar budget en dat haar zus ook gestart is met budgetbeheer. Ik vond dit eveneens een goed interview. K. heeft me veel interessante informatie gegeven, hoewel ik bij het begin van het gesprek merkte dat ze niet zoveel losliet. Dit kwam o.a. doordat ze wist dat het gesprek zou opgenomen worden door een bandrecorder. Ook denk ik dat deze vrouw gewoonweg niet zo verbaal is. Vaak moest ik de vragen kort wat toelichten, zodat K. duidelijk wist wat ik precies bedoelde. Tot slot… K. zal volgens mij nog een lange tijd in budgetbeheer blijven, omdat ze nood heeft aan iemand die haar helpt hierbij. Of ze later terug volledig zelfstandig haar budget zal kunnen beheren, betwijfel ik, maar het is de moeite waard om het te proberen.
12.8.3
Interview 3
Op vrijdagnamiddag 18 maart ’05 nam ik een interview af van K., een alleenstaande vrouw met vijf kinderen ten laste. Het uitgebreidde verslag leest u hieronder.
95
1) Algemeen (inleidende vragen) Wil je eens kort jouw gezinssituatie uitleggen? Hoeveel kinderen heb je? Hoe oud zijn ze? K. is een alleenstaande, gescheiden vrouw met vijf kinderen ten laste. De oudste zoon is 14 jaar. De dochter is 11 jaar en doet dit jaar haar Heilig Vormsel. Ze heeft ook een tweeling van 6 jaar oud, zij doen dit jaar hun eerst Communie. De jongste zoon is 5 jaar. De oudste zoon woont in bij zijn vader. K. betaalt voor hem onderhoudsgeld. De andere kinderen zitten in een instelling (Huis Ten Dries), maar komen in het weekend naar huis. K. heeft nu ook al een tijdje een vriend, die nog niet bij haar inwoont. Hoe zijn je schulden ontstaan? Wat is (zijn) de oorzaak (oorzaken) van deze schulden? K. vermoedt dat ze bijna nooit zonder schulden geleefd heeft. Deze zijn beginnen verergeren toen ze samenwoonde met een vriend. Ook met haar volgende vriend werden de schulden steeds rampzaliger. Zij was de enige met een inkomen. Haar vrienden gingen wel af en toe eens werken (interim), maar dit was nooit van lange duur. Met één inkomen konden ze op den duur niet meer rondkomen. Zo ontstonden er steeds grotere schulden. K. had bij het begin van budgetbeheer tientallen schulden. Ze had slechts een zeer laag inkomen, want ze werkte gedeeltelijk via interim en kreeg een kleine opleg werkloosheidsvergoeding. Ze woont wel in een huis van de bouwmaatschappij Mijn Huis. Dit maakt dat de huur berekend wordt volgens haar inkomen. Momenteel heeft ze een zeer laag inkomen en moet ze leven met 50,00 EUR leefgeld per week. Iets die bijna onmenselijk is, vooral dan in het weekend als de kinderen thuis zijn. Het grootste probleem was eigenlijk te weinig inkomen volgens de noden die er waren. • Reeds afbetaalde: Schuldeiser Deurwaarder 1 Deurwaarder 2 Deurwaarder 3 Deurwaarder 4 Deurwaarder 5 Deurwaarder 6 Deurwaarder 7 Deurwaarder 8 Deurwaarder 9 Deurwaarder 10 Deurwaarder 11 Deurwaarder 12 Deurwaarder 13 Kijk- en luistergeld School Advocaat 1 Advocaat 2 Ziekenhuis 1 Ziekenhuis 2 Autobelastingen Domeinen boeten Elektriciteit 1 Elektriciteit 2 Bank Bureau Europa VMW
Totaal saldo in EUR 569,14 11,00 301,53 570,16 172,53 117,48 192,64 148,74 454,41 347,47 123,95 359,85 475,00 188,60 136,34 514,48 12,39 295,76 281,85 322,26 99,16 690,25 1284,10 589,37 785,68 65,74
96
• Nog in afbetaling: Schuldeiser School Advocaat 1 Advocaat 2 Bureau Europa OCMW Radio Achterstal onderhoudsgeld Deurwaarder VMW
Totaal saldo in EUR 1134,93 211,19 1665,80 174,71 833,13 1534,93 2251,86 506,36 136,79
Nog te betalen in Eur 564,90 151,19 352,19 162,21 86,42 78,50 1329,36 381,36 68,39
Zag je vroeger zelf oplossingen voor jouw problemen / schulden? Zo ja, welke? K. probeerde eerst zoveel mogelijk van de schulden af te betalen en hiervoor met de schuldeisers te onderhandelen. Maar er kwamen zodanig veel schuldeisers, dat ze in grote problemen terechtkwam. Ze had bijna drie inkomens nodig om alle schuldeisers verder te kunnen blijven afbetalen. Toen woonde ze nog in Kortrijk en vroeg het JAC om hulp. Wanneer ze naar Waregem kwam wonen, vond ze geen instelling zoals het JAC, waar ze eveneens al te oud voor was (>26 jaar). Op die manier kwam ze terecht in het OCMW. 2) Emotionele beleving Hoe stond je vroeger tegenover budgetbeheer? Of was dit een onbekend begrip voor jou? Wat is jouw algemeen gevoel tegenover budgetbeheer? K. kende het begrip budgetbeheer, want haar moeder was op het moment van haar schulden ook in budgetbeheer. Toen K. bij het JAC in budgetbeheer was, was zij amper 23 jaar oud. Ze heeft deze manier van werken verschillende keren vervloekt, maar toch is ze tevreden dat ze erin gestapt is. Het heeft haar een gevoel van geluk en opluchting waneer ze ziet welke schulden er reeds afbetaald zijn. K. vindt gewoon dat ze hulp moest zoeken, want het lukte echt niet meer om haar budget zelf te beheren. Ze was radeloos en bang voor de schuldeisers die eventueel verdere stappen zouden ondernemen. Anders vindt ze van zichzelf dat ze zeer koppig is en dat dit de enige hulpverlening is die ze zelf heeft gevraagd. Ondertussen heeft ze het al verschillende malen meegemaakt dat er een uitverkoop was van haar goederen. Ze trekt het zich niet meer zo naar zoals vroeger. Wat vind je het moeilijkst aan deze manier van werken? Had of heb je er moeite mee om jouw financiën door iemand anders te laten beheren? K. heeft er geen problemen mee dat iemand anders haar budget beheert. Ze zag deze manier van werken vroeger van haar moeder en vond dit een goede methode, wat de stap ook voor haar verkleinde. K. vertelde erbij dat ze de vertrouwensrelatie met haar maatschappelijk assistente van groot belang vindt. Met Debby heeft ze nu een goede verstandhouding, vindt ze. Het moeilijkste en vervelendste vindt ze onverwachte situaties waarin ze dringend geld nodig heeft, net wanneer het weekend is of als Debby toevallig ziek of in verlof is. Op zo’ n momenten vindt K. van zichzelf dat ze vervelend is. Ze voelt zich dan boos, vervelend, verdrietig, … omdat ze niet meteen aan haar geld kan. K. weet wanneer ze ergens een beetje reserve zou staan hebben, dat dit ook zou opgebruikt worden i.p.v. als reserve voor dringende gevallen. Een techniek die andere cliënten toepassen is een potje in huis hebben waar een klein bedrag inzit, mocht het nodig zijn. Door het te kleine budget van K. is dit echter niet mogelijk. Bij echt dringende zaken kan K. terugvallen op haar zus. Wanneer Debby dan terug te bereiken is, kan ze haar zus terugbetalen. Ook haar vader helpt haar in noodsituaties, alhoewel ze nog weinig contact heeft met hem. Ze wil hem ook niet echt om hulp vragen en daarbij hij woont in Frankrijk, wat het al moeilijk maakt om snel wat geld te lenen.
97
Weten je familie, vrienden, buren, collega ‘s van het werk, … dat je in budgetbeheer bent? Hoe denken zij hierover? Steunen ze jou hierin? K. is zeker niet beschaamd dat ze in budgetbeheer is. Iedereen die haar kent weten ervan. Er wordt niet veel gepraat over het budgetbeheer. In bepaalde gevallen zoekt K. toch een uitlaatklep om eens alle spanningen te ontladen. Als het haar echt teveel wordt en ze ziet het niet goed meer zitten, dan kan ze zeker steun vinden bij anderen zoals haar zus, vrienden, buren (die eveneens in budgetbeheer zijn),… Zijn de kinderen op de hoogte van deze begeleiding? Betrek je hen hierin? De kinderen zijn van deze begeleiding op de hoogte. De drie jongste beseffen het nog niet zo goed, maar de oudste dochter die bij haar woont weet heel goed wat budgetbeheer is. Wanneer er geen extra ‘s zijn, dan is K. hier zeer eerlijk in tegenover de kinderen. Meestal begrijpen ze dit dan ook. Voor K. is het soms een vervelend gevoel dat ze haar kinderen niet alles kan geven die ze verlangen. Ze doet hiervoor haar uiterste best om ze op een andere manier gelukkig te maken. Zijn jouw gevoelens tegenover budgetbeheer in grote mate veranderd bij het begin van de begeleiding? Zo ja, op welke manier? In het begin zag K. budgetbeheer niet echt zitten. Ze had het gevoel dat het toch niet zou lukken of dat er weer een teleurstelling zou volgen van mislukking. Naarmate de begeleiding vorderde, had ze meer moed om door te zetten. Telkens wanneer ze vernam van Debby dat er weer een schuld afbetaald was, was ze zeer gelukkig. Nu nog steeds is het telkens een opluchting wanneer een schuld effen is. Het heeft haar ook een sterker zelfbeeld van 'ik kan dat’ en ‘het is mij gelukt om eruit te geraken’… K. vindt dat de houding van Debby in sterke mate veranderd is. In die zin dat ze minder streng is geworden dan vroeger. Haar visie is sterk veranderd en ze is veel soepeler en opener geworden. Volgens K. komt dit doordat Debby haar nu al een stuk beter kent en omdat ze zich waarschijnlijk beter kan inleven in de situatie waarin K. zich bevindt. K. voegde hier nog aan toe dat ze het vertrouwen aan beide zijden heel belangrijk vindt. Wanneer Debby eerlijk en open is tegenover haar, dan is K. zeker bereidt om mee te werken. En is ze zelf ook eerlijk, bijvoorbeeld als ze extra vraagt, zal ze ook zeggen waarvoor het dient en geen uitvlucht verzinnen. Verdraag je de opgelegde afspraken? Is het moeilijk om je hieraan te houden? K. kan zich moeilijk aan bepaalde afspraken houden, meestal komt dot doordat ze het gewoonweg vergeet. Bijvoorbeeld het binnenbrengen van facturen. Ze legt ze klaar, maar vergeet van ze mee te brengen. Vroeger had ze hier minder moeite mee. Nothans heeft Debby haar een techniekje proberen aan te leren om alle facturen die binnenkomen in een map te stoppen. Als K. dan langskomt naar het OCMW, moet ze enkel maar die map meebrengen. Maar dan vergeet ze waar de map ligt of vergeet ze om deze mee te brengen. Ze vindt van zichzelf dat ze zeer vergeetachtig is. 3) Resultaten Zijn er al veranderingen gebeurd in jouw situatie sinds dat je in budgetbeheer bent? Zo ja, welke? Specifiek: gedeeltelijk zelf beheren van budget, vb. op voorhand zelf overlopen welke betalingen moeten gebeuren en dan naar maatschappelijk werker (afspraak) Welke resultaten heeft budgetbeheer voor jou al teweeggebracht? Er zijn al enorm veel schulden afbetaald volgens K. Ze heeft er wel geen idee van hoeveel het er precies zijn. Wel heeft ze een zicht op degene die nog in afbetaling zijn. Ze leerde hoe ze zuinig moet omspringen met haar wekelijks leefgeld. Dit omdat ze niet verder kan, want 50,00 EUR per week is echt het minimum. Ze bekijkt haar maandelijkse lijsten met verrichtingen wel, maar maakt zelf geen schema op met welke betalingen er zeker moeten
98
gebeuren. Dit laat ze liever aan haar hulpverlener over. Ze vindt het wel van groot belang dat er steeds iemand is waar ze naartoe kan, buiten het feit dat deze persoon haar budget beheert. Ze heeft het gevoel dat ze er niet alleen voor staat. Volgens haar zijn er verder geen belangrijke veranderingen gebeurd. Wat leerde je door budgetbeheer van jouw maatschappelijk assistent? Vb. het gebruiken van techniekjes om budget gecontroleerd uit te geven, vb. boodschappenlijstje … K. heeft al verscheidene techniekjes geleerd van Debby, maar ze past ze niet toe. Zoals het voorbeeld met de map waar ze al haar facturen in onderbrengt, maar vaak vergeet ze dit. Anders kan ze zich geen specifieke technieken herinneren. Zijn er veranderingen gebeurd in volgende thema ‘s door budgetbeheer? (tabel voor en na) Thema ‘s: koopgedrag, kledij, voeding, vrije tijd, werk,… Veranderingen Vroeger Nu - koopgedrag K. ging vroeger winkelen in de Nu gaat ze nog steeds naar deze (kledij, Aldi, wibra,… (goedkopere winkels, ze vindt het nutteloos om dure meubelen, winkels) Ze heeft altijd al de zaken te kopen, als de goedkopere van voedsel,…) prijzen van voeding, kledij,… even goede kwaliteit zijn. Wel zijn er vergeleken. soms zaken die ze ergens anders koopt, omwille van de kwaliteit, bijvoorbeeld: waspoeder van de Aldi zorgt ervoor dat ze puistjes krijgt. - vrije tijd Meer weggaan, uitstappen K. gaat niet vaak meer weg en ze kan maken, … gerust uitgaan zonder veel geld uit te geven. Wanneer de kinderen thuis zijn in het weekend is dit al een stuk moeilijker. K. mist dit ook enorm. - woning K. woonde vroeger in een Nu woont ze in een huis van de middelgroot huis. bouwmaatschappij Mijn Huis. Het is net groot genoeg voor K. en haar kinderen. - werk K. heeft vroeger verschillende Momenteel is K. werkloos. Ze is op jobs uitgeoefend, voornamelijk in zoek naar een job, maar zit hierbij in de Horeca. een dilemma. Ze wil haar kinderen terug thuis uit de instelling, maar dit kan ze dan niet combineren met een fulltime job. De meeste parttime jobs is voor poetsvrouwen, iets die K. niet ziet zitten. Ze is wel gemotiveerd om te werken. Dit is een tijd anders geweest, vertelde K. 4) Toekomstperspectieven Hoe zie je de toekomst? Wil je nog lang in budgetbeheer blijven? (zekerheid en steun) Of wil je zo snel mogelijk weer voor jouw eigen financiën instaan? K. wil zeker nog in budgetbeheer blijven tot alle schulden vereffend zijn. Daarna denkt ze van nog een tijdje erin te blijven, maar ze is niet echt zeker. K. denkt niet zo graag in de toekomst. Ze zal wel zien hoe het loopt op het ogenblik dat alle schulden weggewerkt zijn. Wat wil je zeker nog zien veranderen? Welke resultaten wil je zeker bereiken? K. wil zeker nog bereiken dat alle schulden afbetaald zijn en dat er per maand enkel periodieke kosten moeten gebeuren, zoals huur, elektriciteit, telefoon,… Ze wil geen
99
achterstallen en schulden meer afbetalen. Ze kijkt enorm uit naar de dag dat alle schulden vereffend zijn. Wanneer deze effen zijn, zou K. het wel zien zitten om het budgetbeheer weer geleidelijk aan over te nemen. Ze zou dan wel zeker werken met een domiciliëring voor de vaste kosten, want anders zou ze dit wel eens kunnen vergeten. K. weet heel goed dat dit terug een grote aanpassing zal vragen. K. heeft me heel wat bruikbare informatie gegeven. Ze vertelde zeer open over haar gevoelens tegenover budgetbeheer en Debby, haar maatschappelijk assistente. Volgens mij is budgetbeheer een zeer goede oplossing voor haar grote schuldenlast. Ze vertelde zelf dat ze er zonder hulp niet zou doorgeraken. Ik vermoed dat K. nog een hele tijd in budgetbeheer zal blijven. Zelfs nadat haar schulden effen zijn. Ze is al zeer lang in budgetbeheer en volgens mij zal het een zeer grote aanpassing zijn om alles weer zelf te beheren. Ook in dit gesprek viel er mij sterk op dat de vertrouwensrelatie één van de belangrijkste items is. Misschien lijkt dit vrij normaal, maar ik kan begrijpen dat het voor sommige mensen veel vraagt om je budget door een vreemde te laten beheren. Wat ik wel positief vond, was dat K. zeker nog uit de schulden wil raken. Ze komt nochtans van een zeer grote berg schulden, maar toch blijft ze er het positieve in zien. Dat ze ook weer zou willen gaan werken, vind ik ook een pluspunt. Alhoewel het toch niet zo eenvoudig zal zijn, als ze haar kinderen terug bij haar wil. Ik merk wel dat ze hen erg mist. Tot slot… Ik vond dat dit interview zeer goed meegevallen is. Deze vrouw was zeer open tegenover mij. Ik denk zelfs dat het haar goed zal gedaan hebben om er eens over te praten met iemand anders. Op deze manier voelt de cliënt dat ze er niet alleen voor staat en dat ze belangrijk is. 12.8.4
Interview 4
Het vierde interview die ik afnam, vond plaats op 24 maart 2005. Deze alleenstaande moeder met één zoontje ten laste is een cliënte van een collega. 1) Algemeen (inleidende vragen) Wil je eens kort jouw gezinssituatie uitleggen? Hoeveel kinderen heb je? Hoe oud zijn ze? H. is een alleenstaande moeder met één kind ten laste. Het is een zoontje van vijf jaar oud met autisme. H. ‘s zoontje gaat naar een speciale school in Oudenaarde. Ze woonde vroeger samen met de vader van dit jongetje. Deze relatie werd echter verbroken. Hoe zijn je schulden ontstaan? Wat is (zijn) de oorzaak (oorzaken) van deze schulden? De grootste oorzaak van haar schulden is te wijten aan haar moeder. Toen H. achttien jaar werd, wou ze leren autorijden. Ze kon dit echter niet volledig zelf betalen en ging naar de bank om een lening aan te vragen. Daar vertelden ze haar dat ze op de ‘zwarte lijst’ stond. Ze confronteerde haar moeder hiermee. Deze gaf toe dat de schulden door haar gemaakt werden, maar ze heeft nooit een poging gedaan om ze af te betalen. Haar moeder had niet enkel schulden gemaakt onder H. ‘s naam bij banken, maar ook bij bestellingen. Ze bootste zelfs haar handtekening na. Ik zag dat H. terug kwaad werd bij de gedachte van het ontstaan van deze schulden. Hieronder vindt u een overzicht van de schulden die sedert 1999 in afbetaling zijn of reeds vereffend zijn. • Reeds afbetaalde: Schuldeiser OCMW 1
Totaal saldo in EUR 396,63
100
OCMW 2 Belastingen 1 Belastingen 2 Belastingen 3 VMW 1 VMW 2 VMW 3 Deurwaarder 1 Deurwaarder 2 Elektriciteit 1 Elektriciteit 2 Dokter 1 Dokter 2 Achterstal huur Ziekenhuis Car en truckwash • Nog in afbetaling: Schuldeiser Deurwaarder 1 Deurwaarder 2 ENV (achterstal elektriciteit) Ziekenhuis VMW Belastingen
319,00 173,52 106,30 67,58 40,76 83,84 50,56 567,81 223,73 298,83 866,61 411,77 55,63 199,90 404,81 30,42
Totaal saldo in EUR
Nog te betalen in Eur 1242,22 1139,04 184,08 498,20 224,99 531,03
880,77 142,40 104,08 310,70 61,39 311,03
Zag je vroeger zelf oplossingen voor jouw problemen / schulden? Zo ja, welke? H. heeft een tijdje zelf een poging gedaan om de schulden effen te zetten. Ze maakte zelf afbetalingsvoorstellen met de schuldeisers. Na geruime tijd bleek dit niet altijd meer te lukken. Ze kreeg steeds meer problemen met de deurwaarders die verdere en grotere stappen ondernamen. Toen kreeg ze de raad van een vriendin om hulp te zoeken. Op deze manier kwam ze terecht in OCMW Waregem. 2) Emotionele beleving Hoe stond je vroeger tegenover budgetbeheer? Of was dit een onbekend begrip voor jou? H. kende het begrip budgetbeheer. Ze had er al eens over horen spreken. Voor haar is dit een zeer goede manier van hulpverlenen. H. vindt van zichzelf dat ze een persoon is die niet goed geld kan beheren. Ze heeft budgetbeheer nodig om niet dieper in de schulden te raken. Het is een methodiek die haar helpt om haar budget nuttig te spenderen. Voornamelijk in het begin dat ze in budgetbeheer was, had ze echt nood aan hulp om haar budget te beheren. H. was toen ook nog jong (21 jaar) en nog maar net weg van thuis. Nu ziet ze voor zichzelf al wat verbetering. H. is voornamelijk in budgetbeheer gegaan als voorzorg om geen schulden meer te maken. Op dit vlak is H. heel onzeker. Wat is jouw algemeen gevoel tegenover budgetbeheer? H. had bij het begin van het budgetbeheer een gemengd gevoel. Ze was net alleen gaan wonen en dacht van alles aan te kunnen. Achteraf bleek dit niet zo eenvoudig te zijn. Ze is hals over kop verhuisd, omdat ze de situatie thuis niet meer aankon. Dit kwam onder meer door haar moeder die schulden gemaakt had op haar naam, maar ook voelde H. zich aan haar lot overgelaten thuis. Daarom wou ze er ook zo snel mogelijk weg. Toen ze verhuisde had ze zelfs geen meubelen. Haar schulden liepen ook steeds hoger op en ze kon bij niemand terecht.
101
Haar grote verwachtingen om alleen een leven te leiden, eindigde in een grote ontgoocheling in zichzelf. Ze wou eindelijk op eigen benen staan en bewijzen dat ze alleen verder kon. Ook het schaamtegevoel kwam sterk naar boven, toen ze de stap naar het OCMW zette. Nu nog steeds vraagt ze zich soms af wat ze daar komt doen. H. wil binnen enkele jaren stoppen met de hulpverlening, maar aan de andere kant is ze blij dat deze hulp bestaat. Voor haar is het een grote hulp geweest en nu nog steeds. Wat vind je het moeilijkst aan deze manier van werken? Had of heb je er moeite mee om jouw financiën door iemand anders te laten beheren? Het grootste nadeel aan budgetbeheer is volgens H. dat ze niet zomaar kan doen en laten wat ze wil. Ze moet zien rond te komen met een klein bedrag leefgeld per week. Hierbij heeft H. een sterk gevoel van onmacht. Nog steeds heeft H. er moeite mee om te aanvaarden dat iemand anders haar budget beheert en inzage heeft in de schulden. Met dit laatste bedoelde ze dat haar maatschappelijk assistente alles kan zien en weet hoe diep ze in de schulden zit. H. vindt hierbij van groot belang dat er een vertrouwensrelatie is met de persoon die haar budget beheert. Bij het begin van de begeleiding verliep dit niet zo vlot. Ze was sterk gehecht aan de maatschappelijk werker die ze had voor de huidige maatschappelijk assistente. En tussen deze beide had ze al een korte periode nog een andere maatschappelijk assistente gehad. Hierdoor werd H. wat wantrouwig. Ze voelde zich niet op haar gemak bij de huidige. Dit kwam o.a. door de voortdurende verandering van hulpverlener, maar ook omdat het een jong meisje was, pas afgestudeerd. Deze maatschappelijk assistente heeft zich echt moeten bewijzen t.o.v. H. tot ze uiteindelijk vertrouwen kreeg en haar een kans gaf. H. was hierover eerlijk en open tegen haar hulpverlener. Achteraf heeft ze haar mening herzien en toegegeven dat ze fout was. De manier van werken was ook totaal anders dan met de eerste maatschappelijk assistente waar H. zich echt op haar gemak voelde. Bij de huidige moest ze verantwoording afleggen wanneer ze extra leefgeld vroeg, iets die ze bij de vorige nooit had moeten doen. Momenteel verloopt alles goed, hoewel er af en toe wel eens een kleine aanvaring kan zijn. Weten je familie, vrienden, buren, collega ‘s van het werk, … dat je in budgetbeheer bent? Hoe denken zij hierover? Steunen ze jou hierin? Iedereen is op de hoogte van het feit dat H. in budgetbeheer is, alhoewel ze geen contact meer heeft met haar familie. Enkel haar zus ziet ze nog af en toe. Ze heeft een vriendin die eveneens in budgetbeheer is. Ze gaan vaak samen naar het OCMW. H. heeft veel vrienden die afweten van het budgetbeheer en waar ze terecht kan. Ze krijgt heel wat steun van hen. Wanneer ze voor de zoveelste keer kwaad wordt of teleurgesteld is dat haar budget niet goed loopt, dan kan ze steeds bij iemand haar hart luchten. Maar ook gevoelens van geluk, bijvoorbeeld als er een schuld effen is, deelt ze met haar vrienden en familie. H. heeft het er erg moeilijk mee dat het contact met haar ouders verbroken is. Ze hebben haar diep gekwetst, maar toch mist ze hen. Toen ze één van de laatste malen contact had met haar ouders, vertelde ze hen dat haar zoontje autisme had. Ze wilden dit niet inzien en zeiden: “Er scheelt niets aan die jongen!” Achteraf gezien, vindt H. dat haar nog thuiswonende broer ook kenmerken vertoont van autisme. Dit duidelijk maken aan haar ouders, is volgens H. een onbegonnen zaak. Toen H. dit vertelde zag ik tranen van verdriet in haar ogen, dat de grootouders van haar zoon geen begrip toonden. Ze deden zelfs geen poging om het te begrijpen of om een steun voor H. te zijn. Zijn de kinderen op de hoogte van deze begeleiding? Betrek je hen hierin? Haar zoontje is nog te jong om te begrijpen wat budgetbeheer is. Hij is wel een kind van vijf jaar, maar door zijn autisme is het besef anders dan bij andere kinderen van deze leeftijd. Hem dus echt betrekken bij het budgetbeheer is nog niet mogelijk.
102
Zijn jouw gevoelens tegenover budgetbeheer in grote mate veranderd bij het begin van de begeleiding? Zo ja, op welke manier? Bij het begin van het budgetbeheer had H. een gevoel van onzekerheid en angst dat ze nooit uit de schulden zou geraken. Toen zat ze nog dieper in de schulden. H. heeft nu een gevoel van opluchting wanneer haar maatschappelijk assistente toont welke schulden er reeds effen zijn. Ze is trots op de inzet van zichzelf en haar maatschappelijk werker. Verdraag je de opgelegde afspraken? Is het moeilijk om je hieraan te houden? H. heeft geen moeite om zich aan bepaalde afspraken te houden. Ze zorgt ervoor dat haar maatschappelijk assistente haar minstens één keer in de week ziet. Door problemen met haar fiets kan ze wel niet altijd een afspraak nakomen, maar ze brengt haar maatschappelijk werker hier wel van op de hoogte. 3) Resultaten Zijn er al veranderingen gebeurd in jouw situatie sinds dat je in budgetbeheer bent? Zo ja, welke? Specifiek: gedeeltelijk zelf beheren van budget, vb. op voorhand zelf overlopen welke betalingen moeten gebeuren en dan naar jouw maatschappelijk werker (afspraak). Welke resultaten heeft budgetbeheer voor jou al teweeggebracht? De grootste veranderingen zijn de verschillende schulden die reeds afbetaald zijn. Door in budgetbeheer te zijn en via haar maatschappelijk assistente kreeg H. de moed om iets te veranderen aan de situatie met haar ouders. Ook uit haar omgeving hadden er al verschillende personen haar aangemoedigd om stappen te ondernemen. H. voegde hier ook aan toe dat het wel haar ouders zijn, waardoor ze zich wel schuldig voelt. Maar ze hebben haar veel te diep gekwetst. Bij H. thuis waren ze met vijf kinderen en bij allemaal heeft haar moeder schulden gemaakt. H. heeft een procedure gestart om de schulden die haar moeder maakte terug te vorderen. Haar ouders zijn nog niet op de hoogte, maar dit zal binnenkort veranderen. Wat leerde je door budgetbeheer van jouw maatschappelijk assistent? Vb. het gebruiken van techniekjes om budget gecontroleerd uit te geven, vb. boodschappenlijstje… H. leerde van haar maatschappelijk assistente dat ze op een andere manier moest omgaan met haar geld. Ze gaat nu slechts één keer in de week op boodschappen i.p.v. elke dag zoals vroeger. Dan brengt ze alles mee die ene dag, wat maakt dat het toch iets goedkoper uitkomt. Zijn er veranderingen gebeurd in volgende thema ‘s door budgetbeheer? (tabel voor en na) Thema ‘s: koopgedrag, kledij, voeding, vrije tijd, werk,… Veranderingen Vroeger Nu - koopgedrag H. ging vroeger naar winkels Nu nog steeds gaat H. naar goedkopere (kledij, zoals: Aldi, Colruyt, JBC, … winkels. meubelen, voedsel,…) - vrije tijd Vaak uitstapjes maken, uitgaan, H. kan niet zo vaak meer weg door … haar zoontje. Wel gaat ze eens iets drinken in een bockorcentrum die zowel voor volwassenen als voor kinderen bedoeld is. Je kan er bowlen, er staat een springkasteel, … - woning H. woonde vroeger in een Momenteel woont H. in een woning normale, middelgrote (bel-etage) van de sociale huurwoning samen met haar ex- bouwmaatschappij Helpt Elkander. vriend. - werk H. heeft al verschillende banen Nu is H. werkloos en op zoek naar een achter de rug, zoals: carwash, parttime baan. Dit is zeer moeilijk, o.a.
103
frisa, …
doordat er nergens een kinderopvang is die wil zorgen voor haar zoontje. Als hij ziek valt, is dit ook een probleem. Dan kan H. niet meer gaan werken, want er is niemand die kan instaan voor de opvang. Ook het vervoer is een probleem. H. heeft geen autorijbewijs.
4) Toekomstperspectieven Hoe zie je de toekomst? Wil je nog lang in budgetbeheer blijven? (zekerheid en steun) Of wil je zo snel mogelijk weer voor jouw eigen financiën instaan? H. wil zeker in budgetbeheer blijven tot al haar schulden effen zijn. Daarna zou ze geleidelijk aan terug alles willen overnemen. Vanaf het ogenblik dat H. voldoende geld bezit, zal ze beginnen sparen voor haar rijbewijs. Wat wil je zeker nog zien veranderen? Welke resultaten wil je zeker bereiken? H. wil zeker nog bereiken dat haar schulden effen staan. Maar verder is ze tevreden over hetgeen ze tot nu toe bereikt heeft via budgetbeheer. 5) Conclusies • De vertrouwensrelatie is een item die ook in dit interview sterk naar voor komt. Ik merk dat het voor H. van groot belang is dat ze de maatschappelijk assistente die haar budget beheert kan vertrouwen. Voor haar was/is het sowieso al een moeilijke stap om dit uit handen te geven; • Budgetbeheer is/was volgens mij de meest geschikte methodiek en oplossing voor H ‘s problemen. Ze heeft hierdoor al enkele technieken geleerd om anders om te gaan met haar budget. Er zijn ook al enkele resultaten geboekt, zoals de verschillende schulden die reeds afbetaald zijn. Ook heeft ze hierdoor de stap durven zetten om een procedure te starten tegen haar ouders; • Vrienden en vriendinnen, haar zus en maatschappelijk assistente zijn belangrijke personen in haar leven. Haar woede, verdriet, ontgoocheling, … kan ze aan deze mensen kwijt; • Ze ziet de toekomst rooskleurig. Wanneer alle schulden effen zijn, wil ze zelf terug haar budget beheren. H. weet dat deze stap niet gemakkelijk zal zijn, maar ze kijkt er naar uit; • Een heel gevoelig punt bij H. is het contact die ze verloren heeft met haar ouders. Tijdens het interview merkte ik dat ze het hier nog erg moeilijk mee heeft. Ook het feit dat haar zoontje autisme heeft, is een zware last die op haar schouders weegt.
12.8.5
Interview 5
Het vijfde interview nam ik af van een cliënte P. van een collega. P. is een alleenstaande, gescheiden vrouw met twee kinderen en is momenteel terug zwanger. Ze is gescheiden, maar heeft ondertussen een niet-inwonende vriend. 1) Algemeen (inleidende vragen) Wil je eens kort jouw gezinssituatie uitleggen? Hoeveel kinderen heb je? Hoe oud zijn ze? Het gezin van P. bestaat uit zijzelf met twee kinderen en één kindje op komst. Het oudste (meisje) wordt dit jaar zes en het andere (jongentje) wordt vijf jaar. P. is een gescheiden, alleenstaande vrouw. Momenteel heeft ze terug een vriend, die niet bij haar inwoont.
104
Hoe zijn je schulden ontstaan? Wat is (zijn) de oorzaak (oorzaken) van deze schulden? P. vindt schulden een groot woord. Ze vindt dat ze niet echt schulden heeft, maar wel grote maandelijkse kosten, zoals: - lening: 200,00 EUR per maand, - huur: 450,00 EUR per maand, - electriciteit: 150,00 EUR per maand, -… Toch heeft ze enkele kleine schulden. Ze betaalt per maand een achttal schuldeisers af. Doordat de periodieke kosten zo hoog liggen, kon ze moeilijk rondkomen en konden er hierdoor bepaalde grote facturen niet betaald worden. • Reeds afbetaalde: Schuldeiser Deurwaarder School Telefoon • Nog in afbetaling: Schuldeiser Bank (neg. zichtrekening) 1 Bank (visa) 2 Bank 3 OCMW VMW Belastingen Deurwaarder 1 Deurwaarder 2
Totaal saldo in EUR 299,18 146,76 100,00
Totaal saldo in EUR 1275,00 2300,00 5000,00 688,00 574,79 209,60 512,19 514,33
Nog te betalen in Eur 945,00 1950,00 2751,60 688,00 287,39 109,60 487,19 514,33
Zag je vroeger zelf oplossingen voor jouw problemen / schulden? Zo ja, welke? P. heeft een lange tijd geprobeerd om zelf haar budget te beheren en te onderhandelen met de schuldeisers. Het ging echter van kwaad naar erger en ze vroeg het OCMW om hulp. Doordat P. haar werk kwijt raakte en door de hoge maandelijkse kosten, had ze recht op steun van het OCMW, berekend volgens steunbarema. Naast haar werkloosheidsvergoeding was dit een grote hulp. 2) Emotionele beleving Hoe stond je vroeger tegenover budgetbeheer? Of was dit een onbekend begrip voor jou? P. kende voorheen dit begrip budgetbeheer niet. Voor haar was het een zeer grote stap om naar het OCMW te komen. Gevoelens van schaamte en angst voor de reacties van personen uit haar omgeving speelden hier in sterke mate mee. Ze wou niet bestempeld worden als een arm iemand die aan het OCMW is. Achteraf gezien is ze tevreden dat ze de stap heeft durven zetten. Wat is jouw algemeen gevoel tegenover budgetbeheer? P. heeft een goed gevoel bij deze manier van werken. Nu is ze zeker dat ze wekelijks 70,00 of 80,00 EUR leefgeld zal krijgen. Vroeger kon ze dit niet zeggen. Ze had moeite om het geld die maandelijks binnen kwam, te spreiden over een hele maand. Nu is P. al iets meer dan één jaar in budgetbeheer en voelt ze zich er goed bij. Wat vind je het moeilijkst aan deze manier van werken? Had of heb je er moeite mee om jouw financiën door iemand anders te laten beheren? P. heeft veel moeite met het feit dat ze af en toe eens extra ’s nodig heeft, maar dat er niet
105
meer genoeg geld op haar rekening staat. Ze haalde hierbij enkele voorbeelden aan, zoals: haar dochtertje moet een bril dragen. Dit is al zo sedert dat ze in het tweede kleutertje zit. Ondertussen zijn we al meer dan een jaar verder en heeft ze nog steeds geen bril. Er is gewoon te weinig inkomen om dit te kunnen betalen. Ook moet P. vaak naar de gynaecoloog. Dit kost geld, die ze als extra moet vragen, maar er zijn bijna geen extra ‘s. Weten je familie, vrienden, buren, collega ‘s van het werk, … dat je in budgetbeheer bent? Hoe denken zij hierover? Steunen ze jou hierin? De familie en vrienden van P. weten af van het budgetbeheer. Ze zeggen er niets over, maar dit wil P. ook niet. Het belangrijkste voor haar is dat ze vooruit raakt. Ze vindt veel steun bij haar vrienden en familie. Als ze een uitlaatklep nodig heeft om eens al haar gevoelens te ontladen dan vindt ze die wel. Af en toe heeft ze wel eens een gevoel van ontgoocheling en teleurstelling, waardoor ze het even niet meer ziet zitten. Dan kan ze bij veel mensen terecht, waaronder ook haar maatschappelijk assistente die hierbij een belangrijke plaats inneemt. Zijn de kinderen op de hoogte van deze begeleiding? Betrek je hen hierin? De kinderen weten af van het budgetbeheer, maar zijn nog tamelijk klein om te beseffen wat het precies inhoudt. Ze worden betrokken bij de begeleiding door mee te gaan naar het OCMW of door geconfronteerd te worden met het feit dat er geen geld is om bijvoorbeeld een stuk speelgoed of snoep te kopen voor hen. Hierover voelt P. zich wel schuldig, dat ze niet alles kan kopen en geven aan haar kinderen die ze wensen. Ze vindt het moeilijk om dit uit te leggen aan de kinderen, omdat ze het volgens haar nog niet echt goed begrijpen. Zijn jouw gevoelens tegenover budgetbeheer in grote mate veranderd bij het begin van de begeleiding? Zo ja, op welke manier? P. had tijdens de eerste gesprekken een sterk schaamtegevoel. Ze was bang om te vertellen waarvoor ze gekomen was. Nu is dit al in grote mate verminderd. Haar maatschappelijk assistente weet immers al waarvoor ze komt. P. heeft nu meer een gevoel van opluchting wanneer ze naar het OCMW gaat. Ze voelt zich op haar gemak bij haar maatschappelijk assistente en kan alles aan haar vertellen. Ze heeft een groot vertrouwen in de maatschappelijke assistente die haar begeleidt, alhoewel ze haar nog niet zo lang kent. De vorige maatschappelijk assistente die haar begeleidde, was totaal anders. Deze gesprekken verliepen niet altijd even vlot. Ze voelde zich vaak niet begrepen, wanneer ze bijvoorbeeld extra leefgeld kwam vragen en het niet kreeg. Hierbij haalde ze een voorbeeld aan van een kookfornuis met gas die ze twee jaar geleden kocht. Deze mag ze in haar nieuwe woning van de bouwmaatschappij echter niet gebruiken. Ze is verplicht om een elektrisch fornuis te gebruiken. Ze heeft ook nog geen keukenkasten in haar nieuwe woning. Daarvoor vroeg ze extra. Ze was er zeker van dat ze bij haar vorige maatschappelijk assistente zeker geen extra zou gekregen hebben. Of dat ze door haar niet begrepen zou worden. Ze kan ook beter praten over vertrouwelijke zaken met haar nieuwe maatschappelijk werkster. Verdraag je de opgelegde afspraken? Is het moeilijk om je hieraan te houden? P. komt uitzonderlijk door bepaalde omstandigheden haar afspraken niet na. Bijvoorbeeld wanneer ze geen vervoer heeft om in Waregem te raken of als de kinderen thuis zin, die nog te klein zijn om alleen thuis te blijven. Ze is steeds stipt met het binnenbrengen van haar facturen. Voor haar is het geen moeite om zich aan de afspraken en regels te houden. 3) Resultaten Zijn er al veranderingen gebeurd in jouw situatie sinds dat je in budgetbeheer bent? Zo ja, welke? Specifiek: gedeeltelijk zelf beheren van budget, vb. op voorhand zelf overlopen welke betalingen moeten gebeuren en dan naar jouw maatschappelijk werker (afspraak). Welke resultaten heeft budgetbeheer voor jou al teweeggebracht?
106
Er zijn al enkele schulden afbetaald sinds P. in budgetbeheer is. Dit vindt ze van groot belang. Ook heeft ze zich hierdoor ingeschreven in de bouwmaatschappijen. Ze besefte dat de huur voor de woning waar ze nu in woont veel te hoog ligt. Vanaf 1 mei 2005 trekt ze in haar nieuwe huurwoning van de bouwmaatschappij Mijn Huis/Helpt Elkander. Hierdoor zal ze zeker een groot stuk uitsparen. Door de resultaten die reeds geboekt zijn, ziet P. het nog volop zitten om verder te gaan met budgetbeheer. Ze voelt zich echt geholpen. Wat leerde je door budgetbeheer van jouw maatschappelijk assistent? Vb. het gebruiken van techniekjes om budget gecontroleerd uit te geven, vb. boodschappenlijstje… Echt techniekjes gebruikt P. niet. Wel leerde ze om haar wekelijks leefgeld op een doordachte manier te spenderen. Ze zorgt ervoor dat ze net toekomt met haar geld tot de dag dat ze nieuw leefgeld ontvangt. Af en toe is haar leefgeld sneller opgebruikt dan voorzien, door niet geplande gebeurtenissen. Bijvoorbeeld: als één van de kinderen ziek wordt. Dan kan ze steeds terecht bij haar maatschappelijk assistente voor extra. Als P. een geldige reden kan voorleggen en er is nog budget over, dan krijgt ze meestal wel een extra. De lijst die ze maandelijks toegestuurd krijgt met alle verrichtingen op overloopt ze niet. P. heeft hiervoor voldoende vertrouwen in haar maatschappelijk assistente. Zijn er veranderingen gebeurd in volgende thema ‘s door budgetbeheer? (tabel voor en na) Thema ‘s: koopgedrag, kledij, voeding, vrije tijd, werk,… Veranderingen Vroeger Nu - koopgedrag P. ging vroeger naar Aldi, Lidl, Nu nog steeds gaat ze naar deze (kledij, Intermarché, … om haar inkopen goedkopere winkels. meubelen, te doen. voedsel,…) - vrije tijd Vroeger maakte P. meer P. maakt bijna nooit geen uitstapjes uitstapjes met de kinderen, maar meer. Haar budget kan dit niet aan. dan voornamelijk in de Wel gaat ze naar feestjes en uitstappen zomervakanties. die geregeld en gefinancierd worden door het OCMW. Bijvoorbeeld: Plopsaland, Sinterklaasfeestje, … - woning Vroeger woonde P. al in Na de scheiding is P. verhuist naar de Waregem, samen met haar exwoning waar ze nu in woont. De huur man. ligt hier heel hoog, dus besloot ze om te verhuizen. Vanaf 1 mei 2005 zal ze officieel in een huis wonen van de bouwmaatschappij Mijn Huis/Helpt Elkander. - werk P. werkte vroeger in de Horeca. Momenteel is P. werkloos doordat ze Ze heeft zelfs een tijdje in het zwanger is. Ze is actief op zoek naar ‘zwart’ gewerkt. Dit geld werk, maar niemand wil haar gebruikte ze om te leven. Ze was tewerkstellen door deze zwangerschap. hierin zeer eerlijk tegen haar maatschappelijk assistente. 4) Toekomstperspectieven Hoe zie je de toekomst? Wil je nog lang in budgetbeheer blijven? (zekerheid en steun) Of wil je zo snel mogelijk weer voor jouw eigen financiën instaan? P. wil zeker nog in budgetbeheer blijven tot alle schulden effen zijn. Ze wil hierna niet meteen stoppen. Voor de zekerheid zou ze nog een tijdje samen met haar maatschappelijk assistente de periodieke betalingen willen doen. Geleidelijk aan wil ze dan terug haar budget in eigen
107
handen nemen, maar uiteraard eerst onder begeleiding van haar hulpverlener. Ze wil zeker zijn van haar stuk wanneer ze ui budgetbeheer stapt. P. is vastberaden dat ze het later terug zelf wil proberen, maar wanneer het haar niet alleen lukt, weet ze dat ze nog in het OCMW terecht kan. Dit heeft haar een gevoel van veiligheid en zekerheid. Wat wil je zeker nog zien veranderen? Welke resultaten wil je zeker bereiken? P. wil zeker bereiken dat al haar schulden effen zijn en dat ze nadien terug haar budget zelf kan beheren. Verder vindt ze de manier van hulpverlenen heel positief. Ze is blij dat haar maatschappelijk assistente zoveel begrip toont voor haar situatie. Bijvoorbeeld: wanneer P. extra leefgeld nodig heeft en ze nooit verwacht had dat ze deze zou krijgen, maar ze krijgt het uiteindelijk toch. Ze kan steeds rekenen op de steun van haar hulpverlener. P. heeft het gevoel dat haar maatschappelijk assistente weet dat ze echt haar best doet om uit de schulden te raken. 5) Conclusies • Voor P. speelt de vertrouwensrelatie met haar maatschappelijk assistente een grote rol. Deze verliep met haar vorige begeleidster niet zo vlot als met deze nu. Ze vindt het van groot belang dat ze begrepen wordt in haar situatie en dat ze nog zelf over bepaalde zaken mag meebeslissen wat er met haar geld gebeurt. Ook al kent ze haar nieuwe hulpverlener nog niet zo goed, toch heeft ze haar vertrouwen al gewonnen. Tijdens het interview viel het belang hiervan voor P. me sterk op; • Ik heb het gevoel dat P. er alles wil aan doen om uit haar schulden te raken. Ze is echt gemotiveerd en werkt goed mee met haar begeleidster. Ze komt stipt en correct de afspraken en regels na. Ook de toekomst ziet ze positief in. Voor P. zal de stap om terug haar eigen budget te beheren niet zo groot zijn in vergelijking met sommige andere cliënten, denk ik; • De gevoelens van verdriet, woede, angst, schaamte, ontgoocheling, … die P. heeft, kan ze kwijt aan haar familie, vriend, maatschappelijk assistente, … die voor haar een belangrijke plaats in haar leven innemen; • In alle opzichten was ze zelf heel positief over deze manier van werken. Voor haar is budgetbeheer de oplossing, alhoewel de stap er naartoe eerder moeilijk verliep. Achteraf is ze blij dat ze de stap gezet heeft. Voor haar is budgetbeheer meer dan een gemak, maar voornamelijk een zekerheid; • Ik vind het heel positief dat deze vrouw echt vooruit wil. Ze wil haar schulden vereffenen, om later met een schone lei te beginnen. Volgens mij is P. ook in staat om hierin te slagen.
12.8.6
Interview 6
M. is een alleenstaande gescheiden vrouw met twee kinderen ten laste en een niet-inwonende vriend. Ze is in budgetbeheer bij een collega. M. wou het gesprek niet bij haar thuis, vandaar dat dit doorging in het OCMW. Het interview verliep vrij vlot. Ik merkte dat deze vrouw zich redelijk op haar gemak voelde, ook al ging het door in het OCMW. 1) Algemeen (inleidende vragen) Wil je eens kort jouw gezinssituatie uitleggen? Hoeveel kinderen heb je? Hoe oud zijn ze? M. is een alleenstaande gescheiden vrouw. Ze heeft een nieuwe vriend die nog niet bij haar inwoont. M. is moeder van twee kinderen. De oudste zoon wordt dit jaar 15 jaar en de jongste zoon wordt er 13. Hoe zijn je schulden ontstaan? Wat is (zijn) de oorzaak (oorzaken) van deze schulden? M. heeft steeds een laag inkomen gehad nadat ze gescheiden was. Momenteel moet ze zien
108
rond te komen met een ziektevergoeding van de mutualiteit en ze ontvangt van het OCMW voorschotten op onderhoudsgeld. De huur was zeer hoog in de twee huizen waar M. voordien woonde. Bij het verhuizen van de ene naar de andere woning, ging M. een budget-line aan om meubels te kunnen kopen voor haar nieuwe woonst. Momenteel woont ze in een huis van de bouwmaatschappij Helpt Elkander. Eén jaar later wou M. een winkel opstarten en ging hiervoor eveneens een lening aan. Jammer genoeg is dit niet doorgegaan, doordat ze opgenomen werd in het ziekenhuis. Tijdens haar opname stond haar zus in voor het beheer van haar budget. Maar deze heeft hier misbruik van gemaakt. M. ’s budget daalde heel snel nadat haar zus het beheer hiervan overgenomen had. Voor M. volledig in de schulden raakte, klopte ze aan bij het OCMW. • Reeds afbetaalde: Schuldeiser Belastingen 1 Belastingen 2 Belastingen 3 Elektriciteit 1 Elektriciteit 2 Elektriciteit 3 Achterstal huur Kijk- en luistergeld 1 Kijk- en luistergeld 2 Lening auto Lening moeder Psychiatrisch ziekenhuis Penale boeten VMW Computer • Nog in afbetaling: Schuldeiser Budgetline bank OCMW Garage Belastingen
Totaal saldo in EUR 253,22 198,76 141,11 478,51 201,86 355,50 155,26 189,79 195,14 594,94 1636,73 1004,91 272,37 206,73 910,00
Totaal saldo in EUR 6749,20 170,00 548,64 274,28
Nog te betalen in Eur 2341,20 90,00 428,64 34,28
Zag je vroeger zelf oplossingen voor jouw problemen / schulden? Zo ja, welke? M. zag vroeger zelf geen oplossingen voor haar schulden. Ze probeerde wel te onderhandelen met de schuldeisers, maar dit lukte niet altijd. Vanaf het ogenblik dat er nieuw geld op haar rekening gestort werd, betaalde ze de meest dringende facturen. De beste oplossing was volgens haar de stap naar het OCMW zetten. 2) Emotionele beleving Hoe stond je vroeger tegenover budgetbeheer? Of was dit een onbekend begrip voor jou? M. kende voordien het begrip budgetbeheer, maar ze stond er niet echt voor open. Ze had het er voornamelijk moeilijk mee dat iemand anders haar budget zou beheren. Wanneer ze geld nodig had, zou ze er niet aankunnen. M. zou moeten smeken om iets te krijgen, terwijl het haar eigen geld was. Ze had duidelijk een angst om de controle over haar geld te verliezen en het niet te afhalen op het ogenblik dat ze zelf wenst. M. vond van zichzelf dat ze nog in staat was om haar eigen budget te beheren, totdat ze een heel stuk dieper in de schulden raakte, o.a. door haar zus. Toen zette ze de stap naar het
109
OCMW om niet nog dieper in de schulden te raken. Voor M. was het voornamelijk uit zelfbescherming en zekerheid dat ze in budgetbeheer stapte. Wat is jouw algemeen gevoel tegenover budgetbeheer? Zoals reeds hierboven beschreven was M. bang dat ze geen controle meer zou hebben over haar budget. Maar ook dat ze niet altijd aan haar geld zou kunnen zoals ze zelf wenste. Nu is haar gevoel sterk gewijzigd. Ze heeft enorm veel vertrouwen in haar maatschappelijk assistente. M. heeft een goed gevoel t.o.v. budgetbeheer en wenst er dus nog een tijdje in te blijven. Nu vindt M. budgetbeheer zelfs heel gemakkelijk. Ze hoeft zelf niet telkens naar de bank te lopen om betalingen te doen. Wat vind je het moeilijkst aan deze manier van werken? Had of heb je er moeite mee om jouw financiën door iemand anders te laten beheren? M. had het er voornamelijk bij het begin van de begeleiding moeilijk mee dat er iemand anders instaat voor het beheer van haar budget. Door de ontgoocheling in haar zus, had ze het moeilijk om terug iemand in vertrouwen te nemen die instond voor het beheer van haar budget. Na een lange periode van budgetbeheer heeft ze veel vertrouwen in haar hulpverlener. Hun relatie verloopt goed. Ze voelt zich begrepen door haar als ze bijvoorbeeld eens extra leefgeld vraagt. M. vindt dat er wel enkele nadelen aan budgetbeheer verbonden zijn, bijvoorbeeld wanneer er een feest is, dan is het soms moeilijk. Het budget is tamelijk krap, waardoor alles zo goedkoop mogelijk moet gebeuren. Haar vriend betaalt wel een stuk mee in de kosten. M. moet zien rond te komen met een klein bedrag. Weten je familie, vrienden, buren, collega ‘s van het werk, … dat je in budgetbeheer bent? Hoe denken zij hierover? Steunen ze jou hierin? Vroeger heeft M. het lang voor iedereen verzwegen. Nu heeft ze geen schaamte meer hiervoor en praat er ook wel eens met anderen over. M. loopt natuurlijk niet te koop met het feit dat ze in budgetbeheer is, maar haar vrienden en familie weten ervan. Ze vinden het heel positief dat ze deze stap gezet heeft. Haar vriend is eveneens in budgetbeheer. Wanneer ze al haar gevoelens van woede, angst, ontgoocheling, opluchting, … eens wil ontladen, dan kan ze bij haar ouders en vriend terecht. Ze steunen haar ten volle in deze begeleiding. Zijn de kinderen op de hoogte van deze begeleiding? Betrek je hen hierin? De kinderen zijn op de hoogte van het feit dat M. in budgetbeheer is. Ze betrekt hen hier ook in. Haar kinderen begrijpen dat het financieel soms iets moeilijker gaat. M. legt hen dat ook gondig uit. Elke donderdag krijgt M. leefgeld. Wanneer ze op dinsdag en woensdag iets krapper zit, legt ze dit uit aan de kinderen en deze tonen hier begrip voor. Zijn jouw gevoelens tegenover budgetbeheer in grote mate veranderd bij het begin van de begeleiding? Zo ja, op welke manier? In het begin van de begeleiding vreesde M. dat ze bijna geen leefgeld zou krijgen. Ze moest toch zien rond te komen met ongeveer 120,00 EUR per week, met twee kinderen. Ook doordat M. rookt, spendeert ze veel geld aan sigaretten. Na een tijdje werden er geleidelijk aan enkele schulden effen gezet, waardoor het leefgeld opgedreven werd tot 160,00 EUR per week. Ze had het er erg moeilijk mee om te aanvaarden dat ze eerst moest zien rond te komen met zo weinig leefgeld. Nu vindt M. het zeer positief dat ze een groter bedrag krijgt dan vroeger. Verdraag je de opgelegde afspraken? Is het moeilijk om je hieraan te houden? M. heeft het er niet moeilijk mee om zich te houden aan afspraken. Meestal gebeuren de meest dringende zaken nu telefonisch of via e-mail. Af en toe komt M. wel eens langs bij haar
110
maatschappelijk assistente om het budget eens samen te overlopen. Andere afspraken vormen voor M. geen problemen. Haar facturen brengt ze regelmatig binnen. 3) Resultaten Zijn er al veranderingen gebeurd in jouw situatie sinds dat je in budgetbeheer bent? Zo ja, welke? Specifiek: gedeeltelijk zelf beheren van budget, vb. op voorhand zelf overlopen welke betalingen moeten gebeuren en dan naar jouw maatschappelijk werker (afspraak). Welke resultaten heeft budgetbeheer voor jou al teweeggebracht? Er zijn al enkele schulden afbetaald sinds de opstart van budgetbeheer. Ook vindt M. dat ze het veel gemakkelijker heeft dan vroeger. Er is een grote druk weggevallen en ze voelt zich beter, doordat ze zich geen zorgen meer hoeft te maken over haar budget. De afbetalingen gebeuren maandelijks heel correct, dit kan M. zien op haar maandelijkse fiche die ze krijgt met alle verrichtingen die er de afgelopen maand gebeurd zijn. Ze heeft veel vertrouwen in haar maatschappelijk assistente en vindt dit van heel groot belang. Door budgetbeheer kan ze sparen. Alleen zou M. er niet in geslaagd zijn om spaarcentjes aan de kant te zetten voor bijvoorbeeld Heilig Vormsel. Wat leerde je door budgetbeheer van jouw maatschappelijk assistent? Vb. het gebruiken van techniekjes om budget gecontroleerd uit te geven, vb. boodschappenlijstje… M. hanteert geen specifieke techniekjes die ze leerde van haar hulpverlener. Wel spendeert ze haar geld op een doordachte manier. Ze doet elke donderdag boodschappen wanneer ze haar nieuw leefgeld gekregen heeft. In het weekend gaat ze samen met haar vriend nogmaals gaan winkelen. Soms gaat ze op maandag nog eens naar de winkel voor kleine inkopen. Zijn er veranderingen gebeurd in volgende thema ‘s door budgetbeheer? (tabel voor en na) Thema ‘s: koopgedrag, kledij, voeding, vrije tijd, werk,… Veranderingen Vroeger Nu - koopgedrag M. ging vroeger naar goedkopere Nu nog steeds gaat M. naar iets (kledij, winkels, omdat haar budget het goedkopere winkels om haar inkopen meubelen, niet toeliet. te doen. voedsel,…) - vrije tijd Vroeger ging M. met haar gezin Nu gaat M. veel minder weg dan af en toe eens een uitstapje vroeger. Soms krijgt ze wel eens gratis maken. kaarten voor een pretpark, bijvoorbeeld via het OCMW, die ze zeker gebruikt. Haar budget laat dit niet toe. - woning Vroeger woonde M. in een M. woont samen met haar twee gewoon huis, maar met een heel kinderen in een woning van de hoge huurprijs. bouwmaatschappij Helpt Elkander. Nu is de huurprijs berekend volgens haar inkomen. - werk M. heeft vroeger verschillende Momenteel heeft M. geen interim-jobs gedaan. tewerkstelling. Ze is in ziekteverlof. Wanneer ze weer kan gaan werken, zal ze dit zeker doen. 4) Toekomstperspectieven Hoe zie je de toekomst? Wil je nog lang in budgetbeheer blijven? (zekerheid en steun) Of wil je zo snel mogelijk weer voor jouw eigen financiën instaan? Ook nadat M. ‘s schulden effen zijn, wil ze nog zo lang mogelijk in budgetbeheer blijven. Ze vindt het gemakkelijk, ze hoeft zelf geen betalingen te doen. Maar voor haar is het grotendeels
111
een zekerheid, veiligheid en zelfbescherming om niet opnieuw in de schulden te raken. Door budgetbeheer heeft ze al heel wat kunnen sparen, o.a. voor het Heilig Vormsel van haar jongste zoon. M. is er zeker van dat het haar alleen nooit zou gelukt zijn om te sparen. Wat wil je zeker nog zien veranderen? Welke resultaten wil je zeker bereiken? M. wil zeker nog bereiken dat haar schulden vereffend zijn. Verder heeft ze geen grote verlangens naar bepaalde resultaten die ze nog wenst te bereiken. 5) Conclusies • Ook in dit interview viel het mij sterk op dat de vertrouwensrelatie tussen de cliënt en de maatschappelijk assistent van groot belang is. Hier werd er door M. ook nog eens benadrukt dat ze altijd eerlijk is tegen haar hulpverlener en dit eveneens ook van haar verwacht; • M. is tevreden dat ze de stap gezet heeft naar budgetbeheer, ook al was ze er in het begin tegen. Ze heeft al heel wat bereikt. Er zijn al verschillende schulden afbetaald en ze heeft al wat kunnen sparen. M. ziet het wel niet zitten om de eerst komende jaren de stap terug te zetten om weer zelf haar budget te gaan beheren. Volgens mij zal deze cliënte nog lang in deze begeleiding blijven, wat maakt dat de drempel steeds groter wordt om de stap terug te zetten. Dit vind ik enigszins jammer, want de doelstelling van budgetbeheer is om na de begeleiding opnieuw zelf in te staan voor het beheer van jouw budget; • Het viel mij op dat ze nog steeds kwaad is op haar zus, omdat deze misbruik gemaakt heeft van het feit dat ze haar budget beheerde. Met deze gevoelens van woede kan ze terecht bij haar vriend, ouders, maatschappelijk werker,…; • M. kan bij veel mensen uit haar omgeving terecht voor steun en begrip. Tijdens het interview liet ze duidelijk blijken dat dit voor haar van groot belang is.
12.8.7
Interview 7
Het zevende interview nam ik af van een alleenstaande vrouw die instaat voor de opvoeding van haar kleinzoon. Ze werd op jonge leeftijd weduwe. Nu heeft ze terug een vriend. M. eiste de voogdij van haar kleinzoon op, omdat hij anders naar een instelling moest. 1) Algemeen (inleidende vragen) Wil je eens kort jouw gezinssituatie uitleggen? Hoeveel kinderen heb je? Hoe oud zijn ze? M. is een alleenstaande vrouw en is weduwe sedert het jaar 1980. Ze heeft staat in voor de opvoeding van haar kleinkind die zeven jaar oud is. Ondertussen heeft ze een vriend, die niet bij haar inwoont. Hoe zijn je schulden ontstaan? Wat is (zijn) de oorzaak (oorzaken) van deze schulden? M. had eigenlijk geen schulden. Na de dood van haar man wilden de schuldeisers zijn schulden op M. verhalen. Dit was de grootste aanleiding waardoor ze de stap naar het OCMW zette. Ook op haar kinderen wilden ze de schulden verhalen, maar dit kon niet doordat ze toen nog minderjarig waren. Uiteindelijk heeft M. geen enkele schuld moeten afbetalen. • Reeds afbetaalde: Schuldeiser OCMW (huurwaarborg) Domeinen boeten Bouwmaatschappij Dokter
Totaal saldo in EUR 161,13 787,58 472,60 1092,00
112
• Nog in afbetaling: Schuldeiser Er zijn geen schulden meer in afbetaling.
Totaal saldo in EUR 0,00
Nog te betalen in Eur 0,00
Zag je vroeger zelf oplossingen voor jouw problemen / schulden? Zo ja, welke? M. zag geen oplossing voor deze schulden van haar man. Ze ging eens langs bij het OCMW met de vraag of zij haar soms zouden kunnen helpen hierbij. Ze had ook moeite om zelf betalingen te doen, waardoor ze onmiddellijk akkoord wa smet het voorstel budgetbeheer. 2) Emotionele beleving Hoe stond je vroeger tegenover budgetbeheer? Of was dit een onbekend begrip voor jou? M. kende het begrip budgetbeheer niet voordat ze naar OCMW Waregem kwam. Ze vond dit de meest interessante oplossing voor haar en ging meteen akkoord met het voorstel. Nu zou ze er zelfs niet meer willen mee stoppen. Het is gemakkelijk en ze hoeft zich geen zorgen te maken over haar budget. M. is ook niet zo goed te been, waardoor verplaatsingen moeilijk zijn bijvoorbeeld om naar de bank te gaan om betalingen uit te voeren. Ze kan er altijd op rekenen dat al haar betalingen maandelijks stipt gebeuren. Wat is jouw algemeen gevoel tegenover budgetbeheer? M. voelt zich echt goed bij deze manier van werken. Ze vindt het niet alleen gemakkelijk, maar ook een zekerheid dat alle betalingen correct gebeuren. Haar gevoel bij de relatie met haar maatschappelijk assistente is ook zeer positief. Ze heeft veel vertrouwen in haar. Niet alleen over haar budget kan ze met haar hulpverlener praten, maar ook over persoonlijke problemen, moeilijkheden met haar dochter die niet meer instaat voor de opvoeding van haar kleinzoon,… Wat vind je het moeilijkst aan deze manier van werken? Had of heb je er moeite mee om jouw financiën door iemand anders te laten beheren? In het begin van de begeleiding had M. er soms moeite mee dat ze telkens naar het OCMW moest gaan om haar leefgeld op te halen. Ondertussen gebeurt dit via een bankkaart. Ze schaamde zich toen wel en had het gevoel dat iedereen haar van kop tot teen aan het bekijken was. Ondertussen schaamt ze zich hier niet meer voor. De eerste weken had ze het er ook wel moeilijk mee dat iemand anders haar budget beheerde. Voor M. was het een gevoel van controleverlies over haar eigen budget, maar dit werd ze al snel gewoon. Door het vertrouwen die ze heeft in haar maatschappelijk assistente, heeft ze er geen problemen meer mee dat ze haar geld zelf niet meer kan beheren. Wat ze minder positief vond, was dat ze even een andere begeleider had en toen opnieuw dezelfde zoals nu nog steeds. M. moest zich toen telkens aanpassen aan de methode van werken en de verschillende regels en afspraken. Maar nu is ze al een hele tijd bij dezelfde hulpverlener in begeleiding, waardoor hun relatie zeer sterk is. Weten je familie, vrienden, buren, collega ‘s van het werk, … dat je in budgetbeheer bent? Hoe denken zij hierover? Steunen ze jou hierin? Iedereen die M. kent is op de hoogte van het feit dat ze in budgetbeheer is. Ze schaamt zich er niet voor. Haar oudste dochter is eveneens in budgetbeheer. Haar familie is van mening dat M. zelf het beste weet wat goed voor haar is. Ze bemoeien zich niet met haar en haar budget, maar ze kan wel steun vinden bij hen indien nodig. De meeste steun en begrip zoekt ze bij haar maatschappelijk assistente. Haar budget loopt meestal goed, dus daarvoor heeft ze niet echt een uitlaatklep nodig. Wel om haar hart eens te luchten over haar kleinzoon die af en toe terug moet naar zijn moeder, die hem niet verzorgt en misbruikt, volgens M.
113
Zijn de kinderen op de hoogte van deze begeleiding? Betrek je hen hierin? M. ‘s kleinzoon is nog te klein om te beseffen wat budgetbeheer is. Wel legt ze hem uit dat ze elke dinsdag om geld gaat naar de bank, om hiermee eten te kopen. Als hij een beetje ouder wordt, wil M. hem zelfs aanraden om ook in budgetbeheer te gaan. M. leert hem wel hoeveel een brood of een fles melk kost. Zo leert hij de waarde van het geld te beseffen. Zijn jouw gevoelens tegenover budgetbeheer in grote mate veranderd bij het begin van de begeleiding? Zo ja, op welke manier? Doordat M. goed bewust was van haar keuze om in budgetbeheer te gaan, had ze er geen problemen mee. Helemaal in het begin had ze wel een gevoel van schaamte, maar na enkele weken was dit al verdwenen. Nu heeft ze een gevoel van geluk en opluchting, dat ze de stap ongeveer 20 jaar geleden zette. Wat ze wel moeilijk vond, was de veranderingen van de ene naar de andere maatschappelijk werker en dan terug naar de ene. Deze veranderingen riepen voor M. gevoelens op van onzekerheid. Ze moest terug vertrouwen krijgen in iemand anders die ze niet kende. Gelukkig was de manier van werken bij beide maatschappelijk assistenten over het algemeen tamelijk gelijklopend, maar toch was het even een aanpassing voor M. Vind je het moeilijk om je aan de opgelegde afspraken te houden? M. heeft geen moeite om zich aan de afspraken te houden. Ze vertelde dat ze wel eens een afspraak vergeten was, maar dit was echt een uitzondering. Ook andere regels kan ze volgen zonder problemen. 3) Resultaten Zijn er al veranderingen gebeurd in jouw situatie sinds dat je in budgetbeheer bent? Zo ja, welke? Specifiek: gedeeltelijk zelf beheren van budget, vb. op voorhand zelf overlopen welke betalingen moeten gebeuren en dan naar jouw maatschappelijk werker (afspraak). Welke resultaten heeft budgetbeheer voor jou al teweeggebracht? M. kon niet meteen een belangrijke verandering opnoemen sinds ze in budgetbeheer is. Ze heeft een goede vriendin en vertrouwenspersoon gevonden in haar maatschappelijk assistente. Volgens M. is dit van groot belang voor een goede samenwerking. M. hoeft zich nu geen zorgen meer te maken over haar budget. Ze is ervan overtuigd dat alle betalingen maandelijks gebeuren. Dit ziet ze ook op haar lijst met maandelijkse verrichtingen, die ze wel naleest. Wat leerde je door budgetbeheer van jouw maatschappelijk assistent? Vb. het gebruiken van techniekjes om budget gecontroleerd uit te geven, vb. boodschappenlijstje… M. kon geen techniekjes opnoemen die ze leerde van haar maatschappelijk assistenten. Wel let ze goed op wanneer ze geld uitgeeft. Ze zorgt dat ze wekelijks rondkomt met het bedrag die ze elke dinsdag krijgt. Zijn er veranderingen gebeurd in volgende thema ‘s door budgetbeheer? (tabel voor en na) Thema ‘s: koopgedrag, kledij, voeding, vrije tijd, werk,… Veranderingen Vroeger Nu - koopgedrag M. deed vroeger haar inkopen in Nu gaat M. nog steeds naar deze (kledij, goedkopere winkels, zoals Aldi, winkels, tenzij ze geen vervoer heeft. meubelen, Wibra, … Dan gaat ze naar het buurtwinkeltje voedsel,…) om kleine inkopen te doen. - vrije tijd Vroeger maakte M. niet zoveel Nu gaat ze eens meer weg met haar uitstapjes. kleinzoon en dan voornamelijk naar activiteiten georganiseerd door het OCMW. Bijvoorbeeld: Paasfeest, uitstap naar Plopsaland, …
114
- woning
- werk
Vroeger woonde M. in een kleine M. woont nu al vijf jaar in een woning. appartement van de bouwmaatschappij Helpt Elkander Vroeger werkte M. in een M. is nu op pensioen. Hiernaast restaurant - hotel. Ze hielp er in ontvangt ze van het OCMW een de keuken en stond in voor het medische steun om haar hoge doktersopruimen van de kamers. en apotheekkosten te dekken.
4) Toekomstperspectieven Hoe zie je de toekomst? Wil je nog lang in budgetbeheer blijven? (zekerheid en steun) Of wil je zo snel mogelijk weer voor jouw eigen financiën instaan? M. wil voor de rest van haar leven in budgetbeheer blijven. Ze is nu aan het sparen voor later, mocht er iets met haar gebeuren. Op dit ogenblik ziet M. het echt niet meer zitten om het beheer van haar budget terug over te nemen. Ze is ook niet meer zo goed te been, dus voor haar zou het een stap achteruit zijn. M. vindt het ook een gemak dat ze zich nergens zorgen hoeft in te maken. Binnenkort zal ze ook een tijdje in het ziekenhuis opgenomen worden, daar hoeft ze zich dan ook geen zorgen te maken in haar betalingen. Deze gebeuren automatisch via budgetbeheer. Wat wil je zeker nog zien veranderen? Welke resultaten wil je zeker bereiken? Momenteel heeft M. geen veranderingen meer in het vooruitzicht. Ze hoopt dat de samenwerking met haar maatschappelijk assistente even goed blijft verlopen zoals nu. Ze wil dat alles blijft zoals het is. Voor haar is deze manier van werken heel gemakkelijk. 5) Conclusies • M. benadrukte enkele malen dat de vertrouwensrelatie het belangrijkste is binnen budgetbeheer. Je laat je budget door iemand anders beheren. Als je geen vertrouwen in deze persoon hebt, kan deze begeleiding ook niet slagen. Het viel mij ook op dat het voor M. een grote inpact was toen ze even verandert was van maatschappelijk assistent. Dit wekte toch enkele gevoelens op van angst en onzekerheid tegenover die andere hulpverlener. Uiteindelijk viel dit goed mee; • Alhoewel M. niet echt schulden had, ging ze toch in budgetbeheer. Ik vind het persoonlijk jammer dat ze al ongeveer 20 jaar in budgetbeheer is en nog nooit de stap gezet heeft om terug zelf haar budget te beheren. Dit heeft natuurlijk te maken met het feit dat M. niet meer zo goed te been is. Voor haar is het vooral gemakkelijk; • Wat me ook opviel in dit interview was dat M. geen slecht woord over budgetbeheer kon zeggen. Ze wil zelfs haar kleinzoon hier doen instappen. Ook haar dochter zit in deze begeleiding. Als ik het bekijk vanuit de theorie van het contextueel denken, dan zien we in deze situatie dat ze in een vicieuze cirkel zitten. Budgetbeheer wordt van generatie op generatie doorgegeven. Om hieruit te raken, moeten ze natuurlijk meewillen. Iemand moet hierbij de stap terug zetten naar het zelf beheren van budget; • M. heeft niet zoveel contact met haar familie. Als het nodig is, dan kan ze wel met haar problemen bij hen terecht. Meestal verkiest ze haar maatschappelijk assistente als vertrouwenspersoon om haar hart te luchten. Ze kan al haar gevoelens van teleurstelling, verdriet, woede,… i.v.m. de situatie met haar kleinzoon aan haar hulpverlener kwijt.
12.8.8
Interview 8
Voor het achtste interview ging ik op bezoek bij een cliënte van een collega. C. is een alleenstaande vrouw met één kindje ten laste. Ze heeft vier jaar een relatie gehad met de vader van haar dochter. Deze is ongeveer één jaar geleden afgebroken.
115
1) Algemeen (inleidende vragen) Wil je eens kort jouw gezinssituatie uitleggen? Hoeveel kinderen heb je? Hoe oud zijn ze? C. is een alleenstaande vrouw. Ze heeft één dochtertje ten laste van drie en een half jaar oud. Ze is sinds een jaar weg van haar vriend, de vader van haar dochter. Hoe zijn je schulden ontstaan? Wat is (zijn) de oorzaak (oorzaken) van deze schulden? C. woonde vroeger samen met haar vriend in een huis van de bouwmaatschappij Helpt Elkander. Alles stond op haar naam, maar haar vriend stond in voor de huur. Plots ging hun relatie niet meer zo goed en betaalde haar vriend de huur niet meer. Ook wanneer er brieven kwamen met de melding van de huurachterstal, verborg hij die. Toen ze uit elkaar gingen en hij verhuisde, kwam C. tot de ontdekking dat ze ongeveer 2500,00 EUR huur achter stond. Doordat ze maandelijks een werkloosheidsvergoeding ontvangt, kon ze deze achterstal niet in één keer vereffenen. Zo is ze bij het OCMW terechtgekomen. • Reeds afbetaalde: Schuldeiser Ziekenhuis • Nog in afbetaling: Schuldeiser Advocaat OCMW (huurwaarborg) Deurwaarder OCMW (eerste huishuur)
Totaal saldo in EUR 38,49
Totaal saldo in EUR 547,86 500,00 139,46 250,00
Nog te betalen in EUR 397,86 400,00 99,46 200,00
Zag je vroeger zelf oplossingen voor jouw problemen / schulden? Zo ja, welke? C. betaalde maandelijks 150,00 EUR af naar de bouwmaatschappij Helpt Elkander. Maar doordat ze terug bij haar ouders was gaan inwonen, kreeg ze een werkloosheidsvergoeding als samenwonende. Ze kwam hierdoor niet meer rond. 2) Emotionele beleving Hoe stond je vroeger tegenover budgetbeheer? Of was dit een onbekend begrip voor jou? C. kende het begrip budgetbeheer niet, tot op het moment dat ze naar het OCMW stapte. Na de uitleg die ze kreeg omtrent dit begrip, vond ze dat dit voor haar de beste oplossing was. Ze wou er dus ook meteen mee starten. Wat is jouw algemeen gevoel tegenover budgetbeheer? Bij het begin van de begeleiding schaamde C. zich wel. Ze durfde niet tegen iedereen zeggen dat ze geholpen werd door het OCMW om haar budget te beheren. C. dacht dat ze zouden zeggen, die zit aan het OCMW en heeft schulden. Maar aan de andere kant is ze heel blij dat ze de stap gezet heeft. Ze voelt zich goed bij deze manier van werken. Wat vind je het moeilijkst aan deze manier van werken? Had of heb je er moeite mee om jouw financiën door iemand anders te laten beheren? C. vindt dat er geen nadelen zijn aan budgetbeheer. Wel vindt ze het soms moeilijk om rond te komen met het leefgeld die ze wekelijks ontvangt. Vooral omdat ze een klein kindje heeft waar ze van alles moet voor kopen. Ze vindt het niet gemakkelijk om haar budget te spreiden over een hele week. C. had er ook geen moeite mee dat iemand anders haar budget beheerde. Voor haar was dit de oplossing om uit haar schulden te raken. Ze heeft zeker veel vertrouwen in haar maatschappelijk assistente die haar budget beheert.
116
Weten je familie, vrienden, buren, collega ‘s van het werk, … dat je in budgetbeheer bent? Hoe denken zij hierover? Steunen ze jou hierin? Haar familie en de meeste vrienden zijn op de hoogte dat C. in budgetbeheer is. Ze zijn blij dat C. naar een oplossing gezocht heeft voor haar financiële problemen. Vandaar dat ze ook steun kan vinden bij hen. Wanneer ze in de put zit en echt verdriet heeft, kan ze zeker bij haar familie en vrienden terecht. Ook haar maatschappelijk assistente betekent veel voor C. wanneer ze haar gevoelens eens aan iemand kwijt wil. Ze heeft een zeer goed contact met haar maatschappelijk assistente en kan haar alles vertellen. Zijn de kinderen op de hoogte van deze begeleiding? Betrek je hen hierin? Haar dochtertje is nog te klein om te beseffen wat budgetbeheer betekent. C. wil later, wanneer haar dochtertje oud genoeg is, duidelijk uitleggen wat deze begeleiding inhoudt. Zijn jouw gevoelens tegenover budgetbeheer in grote mate veranderd bij het begin van de begeleiding? Zo ja, op welke manier? Een vriend van C. had contact opgenomen met het OCMW, omdat C. dit zelf niet durfde. Ze had een enorme schaamte om de stap naar het OCMW te zetten. Nadat die vriend gebeld had, belde het OCMW haar op. Ze werd opgebeld voor een gesprek en sindsdien is dit schaamtegevoel zo goed als verdwenen. Zonder de hulp van haar vriend, had ze hoogst waarschijnlijk de stap niet durven zetten. Nu voelt ze zich meer op haar gemak wanneer ze naar het OCMW gaat. Voor C. was het voornamelijk de eerste stap waar ze het meeste moeite mee had. Vind je het moeilijk om je aan de opgelegde afspraken te houden? C. heeft geen moeite om zich aan de opgelegde afspraken te houden. Ze vindt het enigszins normaal dat ze af en toe langs gaat bij haar maatschappelijk assistente om het budget samen te overlopen of om facturen binnen te brengen. 3) Resultaten Zijn er al veranderingen gebeurd in jouw situatie sinds dat je in budgetbeheer bent? Zo ja, welke? Specifiek: gedeeltelijk zelf beheren van budget, vb. op voorhand zelf overlopen welke betalingen moeten gebeuren en dan naar jouw maatschappelijk werker (afspraak). Welke resultaten heeft budgetbeheer voor jou al teweeggebracht? Op financieel vlak zijn er al enkele veranderingen gebeurd. Er zijn reeds enkele schulden afbetaald, niet dat C. zo’ n grote schuldenlast heeft. Wat leerde je door budgetbeheer van jouw maatschappelijk assistent? Vb. het gebruiken van techniekjes om budget gecontroleerd uit te geven, vb. boodschappenlijstje… C. leerde geen bepaalde techniekjes van haar maatschappelijk assistente. Ze let wel op wat ze koopt. Meestal zoekt ze naar de goedkoopste merken. C. ontvangt wekelijks leefgeld en probeert het op die manier te spenderen dat ze net rond komt. Zijn er veranderingen gebeurd in volgende thema ‘s door budgetbeheer? (tabel voor en na) Thema ‘s: koopgedrag, kledij, voeding, vrije tijd, werk,… Veranderingen Vroeger Nu - koopgedrag (kledij, C. ging vroeger al naar Nu nog steeds gaat C. naar de meubelen, winkels zoals de Aldi. goedkopere winkels zoals de Aldi. voedsel,…) - vrije tijd Vroeger ging C. vaak uit met Uitgaan is nu in sterke mate haar vrienden. verminderd, o.a. door de geboorte van haar dochter en door haar kleiner budget.
117
- woning
- werk
C. vindt het wel heel positief dat het OCMW af en toe activiteiten en uitstappen organiseert. Bijvoorbeeld: paasfeestje; Plopsaland,… Vroeger woonde C., samen Nu woont C. in een huis van het met haar vriend en dochter, in RSVK (regionaal sociaal verhuureen huis van de kantoor). Enkele weken geleden bouwmaatschappij Helpt woonde ze nog in bij haar ouders en Elkander. broer in een klein appartementje. Ze moest er samen met haar broer en dochter in één kamer slapen. Vroeger werkte C. in een Sedert de geboorte van haar dochter textielfabriek. gaat ze niet meer werken en ontvangt ze werkloosheidsuitkering. C. is wel actief op zoek naar werk, maar een gespast job vinden volgens de uren van haar dochters school, is moeilijk!
4) Toekomstperspectieven Hoe zie je de toekomst? Wil je nog lang in budgetbeheer blijven? (zekerheid en steun) Of wil je zo snel mogelijk weer voor jouw eigen financiën instaan? C. wenst nog een tijdje in budgetbeheer te blijven. Zeker tot al haar schulden effen zijn en tot ze werk gevonden heeft. Daarna wil ze zeker terug zelf proberen om haar budget te beheren. Wat wil je zeker nog zien veranderen? Welke resultaten wil je zeker bereiken? C. heeft nog enkele zaken die ze zeker nog wenst te bereiken. In de eerste plaats wil ze werk vinden, die past volgens de uren van haar dochters school. Daarna wil ze ook een andere huurwoning, die iets ruimer is dan degene die ze u heeft. En natuurlijk wil ze ook dat haar schulden vereffend worden. 5) Conclusies • De vertrouwensrelatie met haar maatschappelijk assistente speelt voor C. een heel grote rol. Ze kan alles kwijt aan haar hulpverlener, wanneer ze bijvoorbeeld in de put zit of als ze ontgoocheld is dat haar budget weer niet goed loopt; • Ik heb het gevoel dat C. er alles wil aan doen om uit haar schulden te raken. Ze is echt gemotiveerd en werkt goed mee met haar begeleidster. Ze komt stipt en correct de afspraken en regels na. Ook de toekomst ziet ze positief in. Ik ben er praktisch zeker van dat C. ooit de stap zal terug zetten om zelf haar budget te beheren; • Alle gevoelens van verdriet, wanhoop, schaamte, ontgoocheling, teleurstelling, … kan C. kwijt aan haar familie, vrienden, maatschappelijk assistente, … die haar ten volle steunen binnen het begeleiding; • C. was ze heel positief over deze manier van werken. Voor haar was budgetbeheer de oplossing, hoewel de stap er naar toe eerder moeilijk verliep. Gelukkig had ze op dat ogenblik een goede vriend die haar een duwtje in de rug gaf. Achteraf is ze blij dat ze de stap heeft gezet. 12.8.9
Interview 9
Het voorlaatste interview die ik afnam, was van een cliënte die nog niet zo lang in budgetbeheer is bij mij stagesupervisor. A. is een alleenstaande vrouw met twee kinderen ten laste. Ze heeft een vriend, maar ze wonen nog niet samen.
118
1) Algemeen (inleidende vragen) Wil je eens kort jouw gezinssituatie uitleggen? Hoeveel kinderen heb je? Hoe oud zijn ze? A. is een alleenstaande vrouw met twee kinderen. Haar oudste zoon is 14 jaar oud en de jongste zoon is er 10. Ze is ondertussen acht jaar gescheiden en heeft een nieuwe vriend. Met deze vriend heeft ze reeds een relatie van ongeveer drie jaar, maar ze wonen nog niet samen. Hoe zijn je schulden ontstaan? Wat is (zijn) de oorzaak (oorzaken) van deze schulden? A. ontdekte de schulden kort na de scheiding. Haar ex-man had een aparte rekening geopend, waar hij zijn loon liet toekomen. Alle betalingen gebeurden met het inkomen van A. Na de scheiding zag A. dat alle bankrekeningen negatief stonden. Ze vroeg hierbij raad aan haar (adoptie)moeder. Achteraf bleek dat haar ex-man hier voor iets tussen zat. A. kon de rekeningen niet meer positief krijgen. Daarom leende ze geld van haar moeder. Hierdoor ging de relatie met haar moeder erop achteruit. • Reeds afbetaalde: Schuldeiser Achterstal verzekeringen Achterstal bank OCMW • Nog in afbetaling: Schuldeiser Lening moeder Negatieve zichtrekening Elektriciteit Budget Comfort(achterstal) Visa Budget Comfort
Totaal saldo in EUR 318,77 73,23 100,00
Totaal saldo in EUR 186,20 500,00 440,90 153,59 1103,51 1318,39
Nog te betalen in Eur 173,70 489,00 367,38 153,59 1039,49 1245,59
Zag je vroeger zelf oplossingen voor jouw problemen / schulden? Zo ja, welke? A. zag geen oplossingen voor haar schulden. Telkens als er een rekening toekwam, probeerde ze van deze zo snel mogelijk te betalen vanaf het ogenblik dat er geld op haar rekening stond. Zodra ze geld binnen kreeg, stond ze weer positief op haar rekeningen, maar ging ze weer negatief door betalingen te doen. Toen is ze naar een bank gestapt om een lening aan te gaan om zo haar schulden effen te zetten. Ze leende telkens een klein bedrag, net genoeg om de betalingen te kunnen doen. Achteraf gezien had ze beter een groter bedrag geleend, zodat ze maandelijks genoeg had om te leven. 2) Emotionele beleving Hoe stond je vroeger tegenover budgetbeheer? Of was dit een onbekend begrip voor jou? De vriend van A. had een kennis aangeraden om budgetbeheer op te starten. Anders kende ze dit begrip niet. Haar vriend had voorgesteld om samen met haar, alle papieren in orde te brengen. Doordat ze weinig tijd hadden hiervoor, zette A. toch de stap naar het OCMW. Ze had een schuldgevoel t.o.v. haar vriend, want ze had hem vooraf niet op de hoogte gebracht van het feit dat ze deze stap wou zetten. Volgens A. dacht haar vriend dat ze hem niet vertrouwde, omdat ze hem de papieren niet liet in orde brengen. A. was er ook zeker van dat ze zou ruzie hebben met haar vriend, mocht hij de papieren in orde gebracht hebben. O.a. omdat deze helemaal niet ordelijk zaten. Ze wou hem hier gewoonweg niet mee belasten. Wat is jouw algemeen gevoel tegenover budgetbeheer? In het begin van het budgetbeheer had A. een groot schaamtegevoel hiervoor. Ze zag ook geen klaarheid in haar papieren en zat diep in de put. Ze was bang dat ze nooit meer uit deze
119
situatie zou raken. Ook was A. in paniek, dat bepaalde facturen niet zouden kunnen betaald worden. Nu is haar gevoel al verbeterd tegenover het begin van de begeleiding. Ze heeft vertrouwen in haar maatschappelijk assistente die haar goede moed heeft wanneer ze in de put zit. Wat vind je het moeilijkst aan deze manier van werken? Had of heb je er moeite mee om jouw financiën door iemand anders te laten beheren? A. heeft nog geen moeilijkheden opgemerkt bij budgetbeheer. Ze heeft het er ook niet moeilijk mee dat iemand anders haar budget beheert. Voor haar is het een grote last die wegvalt. Ze is er gerust in wat er met haar geld zal gebeuren, dit komt door het vertrouwen die ze heeft in haar maatschappelijk werkster. Weten je familie, vrienden, buren, collega ‘s van het werk, … dat je in budgetbeheer bent? Hoe denken zij hierover? Steunen ze jou hierin? Niet iedereen weet dat A. in budgetbeheer is. Wel kan ze bij degenen die ervan op de hoogte zijn terecht voor een gesprek. Ze kan aan hen al haar gevoelens kwijt van ontgoocheling, onrust, angst,… Ze staan er allemaal positief tegenover. Sommigen van haar vrienden hadden het haar zelfs aangeraden. Zijn de kinderen op de hoogte van deze begeleiding? Betrek je hen hierin? De kinderen zijn op de hoogte van het budgetbeheer, maar volgens A. begrijpen ze nog niet goed wat het allemaal inhoudt. Met de oudste zoon heeft A. problemen, hij vraagt steeds om geld, maar A. weet niet waarvoor hij het gebruikt. Ze weten wel dat A. slechts één keer in de week geld ontvangt, waarmee ze een hele week dient rond te komen. Zijn jouw gevoelens tegenover budgetbeheer in grote mate veranderd bij het begin van de begeleiding? Zo ja, op welke manier? A. was heel beschaamd om naar het OCMW te komen met haar financiële problemen, o.a. omdat ze het vroeger altijd zelf geprobeerd had om alles te redden. Ze was ontgoocheld in zichzelf, dat ze er niet in geslaagd was om haar schulden te vereffenen. Ook haar moeder deed moeilijk toen ze hoorde dat A. in budgetbeheer kwam. Ze begreep het niet en gaf op alles kritiek. Met haar vader heeft A. een betere verstandhouding, vindt ze. Voornamelijk tijdens het eerste gesprek was A. heel gespannen. Ze was zeer onzeker over het feit dat haar vriend niet op de hoogte was dat ze zou starten met budgetbeheer. Tijdens het gesprek was ze zich aan het afvragen hoe ze hem dit zou vertellen. Achteraf begreep hij het wel. A. heeft ook een goede band met haar maatschappelijk assistente. Ook al is ze nog niet zo lang in budgetbeheer, ze heeft al veel vertrouwen in haar. Ze was bang dat haar begeleidster ook geen zicht zou krijgen op haar papieren, omdat ze een heel stuk jonger is dan A. Achteraf gaf dit leeftijdsverschil geen problemen en kunnen ze nu goed opschieten met elkaar. Vind je het moeilijk om je aan de opgelegde afspraken te houden? A. heeft er geen problemen mee om zich aan de opgelegde afspraken te houden. Ze probeert steeds stipt langs te komen, als ze het niet vergeet natuurlijk. Ook belangrijke papieren brengt ze binnen bij haar maatschappelijk assistente. 3) Resultaten Zijn er al veranderingen gebeurd in jouw situatie sinds dat je in budgetbeheer bent? Zo ja, welke? Specifiek: gedeeltelijk zelf beheren van budget, vb. op voorhand zelf overlopen welke betalingen moeten gebeuren en dan naar jouw maatschappelijk werker (afspraak). Welke resultaten heeft budgetbeheer voor jou al teweeggebracht? A. voelt zich veel beter en is veel meer ontspannen dan voor ze in budgetbeheer kwam. Wel is
120
ze nog onzeker over de reactie van haar hulpverlener, wanneer ze nieuwe facturen of briefen ontvangt. Schulden zijn er nog niet afbetaald, daarvoor is A. nog niet lang genoeg in budgetbeheer. A. beseft dat ze bepaalde leningen beter niet had aangegaan, maar ze zag geen enkele andere oplossingen. Ze kijkt ook heel goed uit naar wat ze koopt, zodanig dat ze toekomt met haar wekelijks leefgeld. Hierbij heeft ze wel veel financiële steun van haar vriend. Wat leerde je door budgetbeheer van jouw maatschappelijk assistent? Vb. het gebruiken van techniekjes om budget gecontroleerd uit te geven, vb. boodschappenlijstje… A. leerde van haar maatschappelijk assistente om haar wekelijks leefgeld op een doordachte manier te spenderen. Vroeger kocht ze ook geen onnodige dingen, maar nu ze per week een bedrag krijgt, moet ze zien toe te komen tot de volgende week. Zijn er veranderingen gebeurd in volgende thema ‘s door budgetbeheer? (tabel voor en na) Thema ‘s: koopgedrag, kledij, voeding, vrije tijd, werk,… Veranderingen Vroeger Nu - koopgedrag A. lette vroeger op wat ze kocht Nu gaat A. niet naar de duurste (kledij, en waar ze het kocht. Ze ging niet winkels. Wel heeft ze een GB en Oké meubelen, naar de duurste winkels. Als ze in de buurt waar ze soms haar inkopen voedsel,…) een nieuw kledingsstuk kocht doet, o.a. om merkproducten te kopen (bijvoorbeeld voor het Heilig die ze in de Aldi niet vindt. Ze krijgt af Vormsel van haar oudste zoon), en toe maaltijdcheques van haar vriend dan bespaarde ze op iets anders. om inkopen te doen. Dit is een grote hulp voor A. - vrije tijd Vroeger ging A. wekelijks uit. Nu nog steeds doet A. veel uitstappen, dankzij haar vriend die telkens betaalt. Ze wil gerust eens deelnemen aan de activiteiten die georganiseerd worden door het OCMW, zoals Paasfeest, Bellewaarde, … - woning A. woont sedert 1989 in de woning waar ze nu nog steeds woont. Vroeger woonde ze er samen met haar ex-man. Deze woning hebben ze samen gekocht. - werk Vroeger werkte A. in de Horeca. Nu werkt A. in het onderhoud, maar ze onderging onlangs een serieuze operatie, waardoor ze waarschijnlijk deze job niet meer zal kunnen uitvoeren. Ze is nu in ziekte en is op zoek naar een andere job binnen dienst en onthaal. 4) Toekomstperspectieven Hoe zie je de toekomst? Wil je nog lang in budgetbeheer blijven? (zekerheid en steun) Of wil je zo snel mogelijk weer voor jouw eigen financiën instaan? A. wil nog enkele jaren in budgetbeheer blijven, tot de meeste schulden vereffend zijn en ze zich goed en op haar gemak voelt om deze stap terug te zetten. Daarna wil ze haar vriend het beheer van haar budget laten overnemen. Dit heeft ze hem ook beloofd, maar hij moet er natuurlijk voldoende tijd voor hebben. In de week moet hij vroeg beginnen en laat werken. En in het weekend gaan ze meestal uit. Haar vriend is actief lid van enkele verenigingen. Wat wil je zeker nog zien veranderen? Welke resultaten wil je zeker bereiken? Het belangrijkste die A. zeker nog wil bereiken is dat haar schulden vereffend worden en dat
121
haar papieren volledig in orde komen. Volgens A. is het nu een echte warboel. Wanneer A. terug beter is van haar operatie, dan zal ze al haar papieren eens klasseren in mappen. 5) Conclusies • In het begin van de begeleiding had A. het moeilijk met het leeftijdsverschil tussen haar en haar maatschappelijk assistente. Ze kon er niet inkomen dat haar hulpverlener wijs zou raken uit haar warboel, die ze zelf nog niet kon oplossen. Maar na het eerste gesprek kreeg ze al gauw vertrouwen in haar. Dit vindt ze ook van groot belang binnen budgetbeheer. Dit vertrouwen is nodig, wanneer je iemand anders je budget laat beheren; • A. krijgt veel steun van haar familie, vriend en vrienden. Ze kan steeds bij iemand terecht wanneer ze haar hart eens wil luchten over hoe goed of hoe slecht haar budget loopt. Ook over haar zonen, haar moeder, haar operatie, … kan ze haar gevoelens kwijt. Af en toe zoekt ze een uitlaatklep bij haar maatschappelijk assistente waar ze meer en meer vertrouwen in heeft; • Ik merkte tijdens het interview dat A. het moeilijk heeft met de relatie met haar moeder die niet zo goed loopt. Ze zoekt dan soms steun bij haar vader, maar haar moeder laat dit niet altijd toe; • A. is iemand die zeker uit de schulden wil raken. Volgens mij zal ze volledig terug haar budget in handen nemen, wanneer we een tweetal jaren verder zijn; • Ze krijgt veel steun en financiële hulp van haar vriend. A. liet tijdens het interview duidelijk blijken dat ze hem hier heel dankbaar voor is.
12.8.10
Interview 10
Het laatste interview die ik afnam, was terug een cliënt van een collega. Het gaat om een alleenstaande vrouw met vier kinderen ten laste. Dit was één van langste interviews die ik afnam. 1) Algemeen (inleidende vragen) Wil je eens kort jouw gezinssituatie uitleggen? Hoeveel kinderen heb je? Hoe oud zijn ze? C. is een alleenstaande vrouw met vier kinderen, waarvan twee jongens en twee meisjes. De oudste zoon is zeventien jaar en de jongste is er elf. De oudste dochter is veertien jaar en de jongste is er twaalf. De twee zonen hebben allebei ADHD, waardoor voornamelijk de jongste niet alleen kan thuisblijven. Hoe zijn je schulden ontstaan? Wat is (zijn) de oorzaak (oorzaken) van deze schulden? De grootste oorzaak van het ontstaan van de schulden van C. is door haar scheiding. Toen ze alleen viel, had ze het moeilijk om rond te komen met één inkomen. Sommige facturen liet ze liggen, omdat ze deze niet kon betalen. Maar op den duur kwamen er deurwaarders, waardoor de schulden steeds groter werden. De maandelijkse kosten die C. heeft, liggen tamelijk hoog. Bijvoorbeeld: elektriciteit, huur,… • Reeds afbetaalde: Schuldeiser Elektriciteit 1 (1999) Elektriciteit 2 (1999) Belastingen 3 (2000) Elektriciteit 4 (2000) Elektriciteit 5 (2002) Belastingen 6 (2004) VMW
Totaal saldo in EUR 309,64 140,18 599,26 107,39 925,90 3446,62 723,15
122
Advocaat 1 Advocaat 2 Deurwaarder 1 Deurwaarder 2 Deurwaarder 3 Deurwaarder 4 Deurwaarder 5 Deurwaarder 6 Deurwaarder 7 Deurwaarder 8 Belastingen 1 (1998-1999) Belastingen 2 (2001) Belastingen 3 (2003) Huurwaarborg OCMW • Nog in afbetaling: Schuldeiser Deurwaarder OCMW Elektriciteit (2005)
301,07 452,01 143,60 329,05 203,99 310,62 786,37 1042,49 300,58 293,50 4558,19 200,00 340,01 1125,00 243,06
Totaal saldo in EUR 625,16 800,00 512,14
Nog te betalen in Eur 55,16 100,00 312,14
Zag je vroeger zelf oplossingen voor jouw problemen / schulden? Zo ja, welke? C. stelde zelf afbetalingsvoorstellen voor aan de schuldeisers, maar steeds vaker kon ze deze niet nakomen. Telkens als er geld op haar rekening stond, betaalde ze zoveel mogelijk facturen. Ze had natuurlijk ook nog leefgeld nodig, want ze wou en wil nog steeds haar kinderen niets tekort doen. 2) Emotionele beleving Hoe stond je vroeger tegenover budgetbeheer? Of was dit een onbekend begrip voor jou? C. had wel al gehoord van budgetbeheer, maar wist niet precies wat het allemaal inhield. Ze zag deze manier van werken meteen zitten. C. is heel gelukkig dat budgetbeheer bestaat, ze wist niet hoe ze anders nog uit de schulden zou raken. Ze vindt dat het OCMW ook veel meer kan bereiken bij schuldeisers dan zijzelf. Wanneer ze terugkijkt naar het begin van de begeleiding, dan is ze heel tevreden van de resultaten die tot nu toe geboekt zijn. Er zijn echter al een heel pak schulden vereffend. Wat is jouw algemeen gevoel tegenover budgetbeheer? C. voelt zich heel goed bij deze begeleiding. Ze is erin gestapt door haar schulden, maar ook omdat ze toen een heel klein inkomen ontving waar ze niet meer mee kon rondkomen. Toen haar inkomen steeg, door terug te gaan werken, wou ze toch in budgetbeheer blijven. Dit o.a. omdat ze het heel gemakkelijk vindt en uit zekerheid en veiligheid. Wat vind je het moeilijkst aan deze manier van werken? Had of heb je er moeite mee om jouw financiën door iemand anders te laten beheren? C. had er zeker geen moeite mee dat iemand anders instaat voor het beheer van haar budget. Wel was ze graag in begeleiding gebleven bij dezelfde maatschappelijk assistent. Sinds ze in budgetbeheer is, heeft ze al vier verschillende maatschappelijk werkers gehad. Ze vindt dit moeilijk, omdat elke hulpverlener zijn/haar eigen manier van werken heeft en omdat ze dan telkens opnieuw moet werken aan een vertrouwensrelatie met deze begeleider. Deze vertrouwensrelatie vindt C. van groot belang binnen budgetbeheer. C. vindt ook dat dit
123
vertrouwen wederkerig moet zijn. Als ze vraagt om een bepaalde schuldeiser voor één maand te laten vallen (mits hem hiervan op de hoogte te brengen) om een andere dringende betaling te kunnen doen, dan verwacht ze ook dat haar begeleider deze opvolgt. C. heeft begrip wanneer ze extra vraagt en er geen geld meer op de rekening staat. Hiervoor zal ze zeker haar hulpverlener niet verwijten. Ook vindt ze het vervelend dat de permanentiemomenten bij haar nieuwe maatschappelijk assistente anders zijn dan bij de anderen. Ze kan bijna nooit langsgaan in het OCMW, zonder afspraak. C. vindt het heel moeilijk om iets aan haar kinderen te weigeren. Haar budget is niet ruim genoeg om voor hen veel nieuwe kledij te kopen, voornamelijk omdat het gaat om merkkledij. Weten je familie, vrienden, buren, collega ‘s van het werk, … dat je in budgetbeheer bent? Hoe denken zij hierover? Steunen ze jou hierin? De meeste personen uit C. ‘s omgeving weten af van het budgetbeheer. Ze zijn blij dat C. eindelijk een oplossing gevonden heeft voor haar schulden. Als C. haar hart eens wil luchten, dan kan dit bij haar familie (moeder) en enkele vrienden. Dit gebeurt zelden, want ze heeft hier niet echt behoefte aan. Ze zegt meteen wat er op haar lever ligt, aan personen uit haar omgeving, dus ook aan haar maatschappelijk assistent. Zijn de kinderen op de hoogte van deze begeleiding? Betrek je hen hierin? De kinderen zijn op de hoogte van het budgetbeheer, maar ze weten niet hoeveel schulden er waren. Wanneer ze iets te weten komen hieromtrent, dan wil C. dat ze zich hier geen zorgen om maken. Haar kinderen komen niets tekort, want ze komen bijna altijd op de eerste plaats. Ze tonen begrip voor C. ‘s situatie, maar kunnen toch wel eens kwaad worden als ze iets niet krijgen die ze echt willen. C. legt hen duidelijk uit wanneer het niet gaat en wanneer ze nieuw geld krijgt, dus wanneer het wel zal gaan. De kleinste weten nog niet veel af van deze begeleiding. Zijn jouw gevoelens tegenover budgetbeheer in grote mate veranderd bij het begin van de begeleiding? Zo ja, op welke manier? C. haar gevoelens zijn sterk veranderd bij het begin van de begeleiding. Ze schaamde zich om naar het OCMW te komen. Ondertussen is het voor haar een gewoonte geworden. Ze voelt zich goed binnen deze manier van werken. Ze is zeker dat al haar betalingen gebeuren. Hiervoor heeft ze voldoende vertrouwen in haar hulpverlener. Vind je het moeilijk om je aan de opgelegde afspraken te houden? C. vindt het niet moeilijk om zich aan de afspraken te houden, maar er zijn altijd uitzonderigen. Hierbij haalde ze het voorbeeld aan van haar hond die moest geopereerd worden aan zijn oog. Ze legde deze situatie uit aan haar maatschappelijk assistente. Hiervoor kreeg ze extra, omdat ze de dierenarts niet voor enkele maanden wou afbetalen. Ze kwam tot een overeenkomst met haar hulpverlener om enkele andere schuldeisers te laten vallen. Dit is natuurlijk geen wekelijkse of maandelijkse kost, maar echt een uitzondering. Nadien brengt C. dan een bewijsje binnen, ook al wordt dit niet gevraagd. Ze is eerlijk, omdat ze zelf ook wil dat haar hulpverlener op een eerlijke manier met haar omgaat. Normaal gezien brengt C. stipt haar facturen binnen bij haar begeleidster, maar onlangs was ze een factuur vergeten. Waardoor haar televisie afgesloten werd. Ze besefte heel goed dat ze zelf in de fout was en dat ze hierdoor zelf de gevolgen ervan moest dragen. Omdat haar vier kinderen niet zonder televisie kunnen, kocht ze voorlopig een antenne tot hij weer aangesloten werd. 3) Resultaten Zijn er al veranderingen gebeurd in jouw situatie sinds je in budgetbeheer bent? Zo ja, welke? Specifiek: gedeeltelijk zelf beheren van budget, vb. op voorhand zelf overlopen welke
124
betalingen moeten gebeuren en dan naar jouw maatschappelijk werker (afspraak). Welke resultaten heeft budgetbeheer voor jou al teweeggebracht? Er zijn al enkele schulden afbetaald sinds C. in budgetbeheer is. Hierbij heeft ze een goed gevoel dat ze al zo ver geraakt is. Ook vindt C. dat ze veel zelfstandiger is geworden sinds haar man vertrokken is en ze er alleen voor staat. Diezelfde periode ging ze ook in budgetbeheer. Mocht ze niet zo zelfstandig geworden zijn, dan zou ze hoogst waarschijnlijk de stap naar budgetbeheer nooit durven gezet hebben. Wat leerde je door budgetbeheer van jouw maatschappelijk assistent? Vb. het gebruiken van techniekjes om budget gecontroleerd uit te geven, vb. boodschappenlijstje… C. kon geen specifieke techniekjes opnoemen die ze leerde van één van haar maatschappelijk assistenten. Wel kreeg ze tips om op een doordachte manier geld uit te geven, bijvoorbeeld in de solden kledij kopen of naar de lidl gaan i.p.v. de carrefour. Ze kreeg ook de raad om naar de kringloopwinkel te gaan om meubels. Bijna al haar meubels komen van daar. Via het OCMW kreeg ze een bon met korting op haar aankopen binnen de kringloopwinkel. Zijn er veranderingen gebeurd in volgende thema ‘s door budgetbeheer? (tabel voor en na) Thema ‘s: koopgedrag, kledij, voeding, vrije tijd, werk,… Veranderingen Vroeger Nu - koopgedrag C. deed vroeger haar Nu nog steeds gaat C. naar deze (kledij, boodschappen in winkels, zoals: winkels, omdat deze dicht bij haar meubelen, de carrefour, GB, lidl, woning gelegen zijn. Ze let wel op wat voedsel,…) intermarché,… ze koopt en kijkt of bepaalde producten in reclame staan. C. probeert zoveel mogelijk kledij en schoenen te kopen in de solden. Voornamelijk omdat haar kinderen merkkledij willen. - vrije tijd Vroeger ging C. met haar gezin af Nu kan C. aan veel activiteiten en toe eens naar een pretpark of deelnemen die gesubsidieerd worden speeltuin,… door het OCMW. Bijvoorbeeld: zwemabonnement, kaarten Rock Waregem, Bellewaerde, Plopsaland, … Anders heeft ze hier geen ruimte voor binnen haar budget. - woning C. woonde vroeger in een Na de scheiding en haar vroegere middelgrote woning. Ze heeft woning die ze binnen de zes maanden deze woning moeten verlaten, moest verlaten, trok ze in, in een omdat haar huisbaas er ging in middelgrote woning. Deze moest groot wonen. genoeg zijn (met vier kinderen) en de huur moest betaalbaar zijn. C. is ook ingeschreven in de bouwmaatschappijen. Mocht ze nog een toewijzing krijgen, dan is ze niet meteen van plan om te verhuizen. Ze voelt zich goed in het huis waar ze nu woont. - werk C. is meer dan tien jaar huisvrouw C. is een tijdje werkloos geweest en geweest. Haar ex-man bracht het ontving een werkloosheidsvergoeding. inkomen binnen. Na de scheiding Nu gaat ze parttime gaan werken in de had ze echter geen recht op een poetsdienst (dienstencheques). Dit is werkloosheidsvergoeding door beter combineerbaar met haar
125
dat ze al zolang werkloos was. Ze kinderen. ontving leefloon van het OCMW en ging werken als artikel 60’er in de keuken van het rusthuis. Deze baan was echter moeilijk te combineren met de kinderen, doordat C. ook tijdens de weekends moest werken. 4) Toekomstperspectieven Hoe zie je de toekomst? Wil je nog lang in budgetbeheer blijven? (zekerheid en steun) Of wil je zo snel mogelijk weer voor jouw eigen financiën instaan? C. wenst nog een hele tijd in budgetbeheer te blijven. Zeker tot haar schulden vereffend zijn, maar daarna ook nog een tijdje. Ze is tevreden over deze manier van werken. Voor C. is het niet alleen gemakkelijk, maar ook een zekerheid en veiligheid. C. zou de voordelen van sociaal-culturele participatie (die verschillende, goedkope activiteiten organiseren) verliezen, wanneer ze met budgetbeheer zou stoppen. Voor haar zijn deze voordelen een grote hulp binnen haar budget. Wat wil je zeker nog zien veranderen? Welke resultaten wil je zeker bereiken? Het enige die C. nog wil bereiken, is dat haar schulden vereffend zijn. Ze kijkt er echt naar uit tot alle schulden weggewerkt zijn. C. wil de komende jaren dat ze nog in budgetbeheer is, nog veel sparen voor later. Verder heeft ze geen specifieke wensen of verlangens meer. 5) Conclusies • C. vindt de vertrouwensrelatie met haar maatschappelijk assistente van groot belang. Ik voelde dat ze het er moeilijk mee gehad heeft dat ze constant een andere hulpverlener kreeg. Het was telkens een aanpassing voor haar. De ene maatschappelijk werker is ook strenger en minder begripvol dan de andere, vertelde C. mij; • Wederzijdse eerlijkheid is voor C. het belangrijkste kenmerk binnen de vertrouwensrelatie met haar maatschappelijk assistente die haar budget beheert; • C. heeft veel steun aan haar moeder, vrienden en maatschappelijk werker. Ze kan bij hen terecht met al haar problemen en gevoelens van teleurstelling, schaamte, geluk (bijvoorbeeld als er weer een schuld afbetaald is),… Ook financieel krijgt ze af en toe eens steun van haar moeder; • Ik denk dat C. zeker voldoende gemotiveerd is om uit de schulden te raken. Wel vermoed ik dat ze het budgetbeheer niet onmiddellijk vaarwel zal zeggen. Voor C. is het een gemak, dat ze zelf geen betalingen hoeft te doen of zich zorgen hoeft te maken over haar budget. Het is ook een zekerheid en veiligheid voor haar. Persoonlijk vind ik het jammer dat C. niet gemotiveerd is om haar budget terug zelf in handen te nemen, want dit is toch het hoofddoel van budgetbeheer; • Het viel mij sterk op dat C. heel tevreden is met de activiteiten die georganiseerd worden door het OCMW, via sociaal-culturele participatie. Voor haar is het een grote hulp binnen haar budget. Met vier kinderen is het uiteraard niet eenvoudig om aan al hun behoeften te voldoen. Deze activiteiten zijn dan ook een steun en hulp voor het hele gezin.
126
12.9
Bijlage IX: artikel: schaamtegevoel en taboe OCMW en koopgedrag cliënten1
06-04-1996 Het rendement van een huishoudboekje Hoe doen anderen het met minder geld? (van onze medewerkster) (tijd) - Heeft u ook zo van die buren (gewone werkmensen, nota bene) die elk jaar met het hele gezin op skivakantie gaan en daar minstens 100.000 frank aan spenderen? Of vrienden die elk seizoen hun volledige garderobe aanpassen aan de laatste nieuwe mode (en schijnbaar altijd in dure boetieks)? Of een neef die altijd de nieuwste hifi-apparatuur in huis heeft? Wellicht wel. Iedereen kent ze, want ze lopen dik gezaaid: gewone mensen met gewone inkomens, maar die schijnbaar veel gemakkelijker rondkomen met hun geld dan uzelf.Het lijkt wel of de halve wereld zonder moeite koopt en blijft kopen. En dat terwijl iedereen de mond vol heeft van het crisisgevoel, het consumentenwantrouwen, de koopstaking. Hoe doen zij dat allemaal toch? Het gras lijkt altijd groener aan de overkant. Maar laat dit een troost zijn: vaak lijkt het alleen maar zo. Elke OCMW-mandataris kan u ettelijke verhalen vertellen over mensen die terwille van de schone schijn lening na lening afsluiten om toch maar te kunnen blijven consumeren. Een lening om op reis te gaan, een lening om het communiefeest van dochterlief te betalen, een lening voor de nieuwe auto, een lening om de dure septembermaand door te komen, enz... Die OCMW-verhalen gaan uiteraard over de gevallen die slecht zijn afgelopen. Van mensen die uiteindelijk in de bijstand zijn terechtgekomen. En dat gebeurt in zulke situaties regelmatig. De minste tegenslag is dan voldoende om de problemen onoverkomelijk te maken: een onverwacht ontslag, een echtscheiding, een overlijden,... Het ligt voor de hand dat heel wat soortgelijke gevallen net niét slecht genoeg aflopen om in de OCMW-registers terecht te komen. Of die mensen veel gelukkiger zijn, valt echter te betwijfelen. Wanneer vlees van het menu geschrapt moet worden omdat anders de schulden niet kunnen worden afbetaald, kan men moeilijk van een zorgeloos bestaan spreken. Andere posten waarop vaak al snel wordt bespaard, zijn dokters, tandartsen en geneesmiddelen, filmen theaterbezoeken, etentjes en babysits, aldus een OCMW-zegsman. Zaken die naar buiten toe niet al te erg opvallen, zodat de uiterlijke tekenen van welstand kunnen gehandhaafd blijven. Een comfortabel gevoel kan men in zon situatie echter onmogelijk overhouden. Deze mensen hebben meestal veel meer financiële zorgen dan plezier van hun luxe. Echt geen leven om jaloers op te zijn. Aartsmoeilijk Maar het zou verkeerd zijn om alle mensen die schijnbaar vlotjes rondkomen met hun geld tot de groep van de (potentiële) OCMW- cliënten te rekenen. Sommigen behoren (naast de écht heel rijke) tot de benijdenswaardige categorie van mensen met gewone inkomens die hun geld verstandig besteden en er zo in slagen om comfortabel te leven én daarnaast elke maand nog wat te sparen. Tot hun succes bestaat wellicht slechts één sleutel: koop niet voor uw buren maar voor uzelf. Houd op met geld uit te geven om de schone schijn, maar koop alleen wat u écht belangrijk vindt. Klinkt evident en elke kleine rondvraag leert snel dat iedereen in theorie 1
De Tijd, 1479 woorden, 6 april 1996, (Uitgerversbedrijf Tijd n.v.), via http://www.mediargus.be/vowb.
127
beaamt dat hij zijn eigen oordeel belangrijker vindt dan dat van de buitenwereld. Maar als het erop aankomt, blijkt deze houding toch vaak aartsmoeilijk te realiseren. Mensen die door tegenslag een zekere financiële welstand moeten ruilen voor het bestaansminimum hebben het er vooral lastig mee, getuigt een OCMW-woordvoerder. Puur functioneel kunnen ze het met een rijhuis in een gewone buurt vaak even goed doen als met hun dure villa. En dat geven ze zelfs toe. Maar toch willen ze niet ruilen. En daarvoor halen ze dan allerlei drogredenen aan, zoals ik heb dat huis erg goedkoop gekocht en vind zoiets nooit meer of de kinderen kunnen van hieruit gemakkelijk naar school. In werkelijkheid willen ze echter de schijn ophouden dat er financieel niets aan de hand is. Zeker hun kinderen moeten kunnen blijven consumeren. Uiteindelijk slagen velen er gelukkig toch in om hun nieuwe situatie te aanvaarden. Maar zoiets vergt een mentaliteitswijziging. En dat is een proces dat zich niet van vandaag op morgen voltrekt. Mentaliteitswijziging Wie zuiniger wil gaan leven zonder de druk van een financiële tegenslag moet net dezelfde mentaliteitswijziging doormaken. Al hoeft dat uiteraard niet zo drastisch te zijn. Maar echt zuiniger gaan leven kan meestal alleen wanneer de buren en familieleden het best mogen weten. Merkkleding ruilen voor goedkopere kleding, de dure paard- en skilessen van de kinderen vervangen door een lidmaatschap bij de jeugdbeweging (op het vlak van sociale contacten en lichaamsbeweging is dat immers net zo goed), de dure wagen vervangen door een goedkoper model, al eens vaker bij Aldi gaan winkelen (met het risico om daar gezien te worden), enz... Toegegeven, vaak zijn er ook minder zichtbare bezuinigingen mogelijk. De verwarming kan een graadje ls er geen bezoek komt, u kan eens goedkoper eten klaarmaken, enz... Maar wie enkel dergelijke onopvallende bezuinigingen aanvaardt, zal wellicht niet spectaculair besparen. De doeltreffendste manier om zon mentaliteitswijziging tot stand te brengen en zonder al teveel moeite meteen een pak uitgaven te schrappen -zowel zichtbare als minder zichtbare- is de oeroude en beproefde manier van het huishoudboekje. Gewoon elke frank noteren die u uitgeeft, en liefst nog opgesplitst in categorieën (voeding, ontspanning, hobbys, auto, huis, school, cadeaus...). Deze onvolprezen techniek wordt toegepast in talrijke huishoudens, aangeprezen in vrekkenhandleidingen, opgelegd door de OCMWs aan bestaansminimumtrekkers, enz.. Zelfs in Amerika groeit de groep gezinnen die een huishoudboekje bijhoudt. Een grondig inzicht verwerven in het eigen uitgavenpatroon doet wonderen. Van iedereen die ooit deze methode toepaste, krijgt u dezelfde reactie te horen: Ik stond ervan versteld hoeveel nutteloos geld ik spendeerde. Wie vaststelt dat hij elke maand evenveel geld uitgeeft aan zijn wagen (waar hij dagelijks hooguit enkele uren in doorbrengt) als aan zijn huis (waar zijn hele gezin dag in dag uit in leeft), gaat automatisch nadenken. En wie ziet dat hij elke maand meer geld uitgeeft aan allerhande verplichte cadeaus dan aan eigen hobbys, zal zich ook wel eens bezinnen. En als u vaststelt dat één etentje in een restaurant u ongeveer evenveel kost als wat u gewoonlijk spendeert aan voeding gedurende een halve maand, dan worden die etentjes meteen ook een pak minder gezellig. En als u daarbij nog bedenkt dat u voor dat ene etentje ongeveer een halve dag heeft moeten werken, lijkt het helemaal onverantwoord duur. Bijna ongemerkt leidt het bijhouden van een huishoudboekje, mét het maken de nodige bedenkingen, ertoe dat het uitgavenpatroon meer in lijn wordt gebracht met de échte behoeften en minder met de normen van de buitenwereld, zo getuigen tal van huishoudboekfanaten. Wie eenmaal zover is gekomen, vindt het doorgaans ook helemaal niet moeilijk meer om allerlei vrekkentips toe te passen. Dergelijke tips verliezen dan plots hun aureool van
128
gierigheid en krijgen in de plaats iets van bewust en verantwoord omgaan met geld. Een zelfgemaakt bloemstukje meenemen op visite in plaats van een duur boeket uit de bloemenwinkel wordt dan plots creatief in plaats van gierig. Een goedkope blouse uit Hennes & Mauritz gecombineerd met een mooi sjaaltje wordt dan plots veel vlotter en aangenamer om te dragen dan een dure blouse uit een exclusieve damesboetiek. Kortom: als een zuiniger koopgedrag begint in het hoofd, ziet u er alleen nog maar de voordelen van en verdwijnt elk gevoel van onbehagen, argumenteren de voorstanders van het huishoudboekje. Rekenen En steekt dat onaangenaam gevoel onverwacht toch nog eens de kop op, dan bestaat er een heel eenvoudige manier om dat meteen te overwinnen: rekenen. Ga zon moment even aan tafel zitten met een blaadje papier, een rekenmachine en uw huishoudboekje en ga na hoeveel u al uitgespaard heeft sinds u begon met uw uitgaven te noteren in dat befaamde boekje. Uit verschillende getuigenissen in het nieuwste boek van het Nederlandse vrekkenechtpaar (dat ook de inmiddels beroemd geworden Vrekkenkrant uitgeeft) blijkt dat de meeste mensen op deze manier hun uitgaven vrij snel halveren. Maar ook al bespaart u op deze manier slechts 10.000 frank per maand, dan nog zijn de resultaten fenomenaal. Houdt u deze besparing van 10.000 frank per maand de volgende vijftien jaar vol, dan heeft u daarna een kapitaal vergaard van ongeveer 2,6 miljoen als u het uitzet tegen 4,75 procent (dat is het gegarandeerd rendement dat u in principe krijgt wanneer u uw maandelijkse besparingen in een levensverzekering belegt). Houdt u dat twintig jaar vol, dan heeft u nagenoeg 4 miljoen bijeengespaard. En gaat u zo nog dertig jaar door, dan spaart u bijna 8 miljoen bijeen. Maar als u het verstandig aanpakt, kan u een heel wat hoger rendement behalen. Stel bijvoorbeeld dat u uw 10.000 frank gemiddeld tegen 8 procent kan beleggen (op de beurs bijvoorbeeld). Dan heeft u na 15 jaar sparen een kapitaal vergaard van bijna 3,5 miljoen, na 20 jaar bijna 5,9 miljoen en na 30 jaar zelfs nagenoeg 15 miljoen. Misschien is de aanschaf van een huishoudboekje wel de meest renderende investering die u in uw leven kan doen. (Frida DECEUNYNCK)
129
12.10
Bijlage X: artikel: vertrouwensrelatie hulpverlener – cliënt1
03-07-2003 Antwerpse ,,Armen willen niet bedelen'' Kristel Driessens (36) behaalde net haar doctoraat in Antwerpen met haar studie over armoede en hulpverlening. Vooral in het Antwerpse Noord nam ze de wereld van arme gezinnen onder de loep. ,,Ik hoop dat mijn studie een bijdrage kan leveren aan de hulpverlening'', zegt Driessens. Een gesprek met de doctor. door Geert DENISSEN Armoede aanpakken is niet altijd makkelijk Waarom Antwerpen Noord? Ik ben zelf Antwerpse. In de armoede-atlassen staat het gebied als een met veel kansarme gezinnen. Dat verschuift wel. Nu zijn ook op het Kiel en in Deurne-Noord veel kansarmen. Maar Antwerpen-Noord blijft een grote concentratie houden. Ik bestudeerde de Belgische gezinnen en verzamelde verhalen van hen en van hun hulpverleners. Blijkbaar verloopt die hulp niet altijd optimaal. Wat zijn dan de grootste problemen? Hulpverleners komen zelf meestal uit de middenklasse. Het is moeilijker om dan een vertrouwensrelatie op te bouwen. Tijdens een langdurige samenwerking tussen hulpvrager en helper kan een goede relatie ontstaan. Maar daar schort het vaak. Mensen krijgen geregeld andere hulpverleners of hebben voor verschillende noden andere helpers. Dan hoor je soms: ,,Ik kreeg dit jaar acht keer sinterklaas.'' Verschillende types Werkt het systeem van hulporganisaties in Antwerpen? In buurten als Schijnpoort is er een soort dorpsgemeenschap met veel sociaal contact. In zulke buurten krijg je vaak armengemeenschappen, verenigingen waar armen zelf het woord nemen. Buurthuizen hebben een belangrijke rol om iedereen uit het isolement te halen. Maar die initiatieven krijgen te weinig steun van het sociaal beleid. OCMW, schuldbemiddeling, Kind en Gezin, Moeders voor moeders? Ze doen hun best. Maar armen gaan niet graag in de rij staan. Wie bij het OCMW aanklopt voelt zich vaak minderwaardig. Veel armen willen nog zelf beslissingen kunnen nemen. Ze vrezen vaak dat zulke organisaties alles overnemen. Maar alle hulpvragers en hulpverleners kan je niet over een kam scheren. In mijn studie staan voor de twee partijen zes types. En die zijn? Er zijn mensen die afstand willen houden, of een echte vertrouwensrelatie willen opbouwen. Sommigen willen hulp voor een welbepaald probleem,... De hulpverlener staat vaak te hoog boven de cliënt, die wil meestal inspraak en inzicht om het in de toekomst zelf te kunnen regelen. Hulpverlening moet afgestemd zijn op de individuele vraag van de hulpbehoevende. Het boek Armoede en Hulpverlening door Kristel Driessens wordt uitgegeven bij Academia Press. en ligt binnenkort in de boekhandel. Ook interessant: www.armoede.be
1
Het Nieuwsblad, pagina 19, 329 woorden, 3 juli 2003, (Vlaamse Uitgeversmaatschappij n.v.), via http://www.mediargus.be/vowb.
130
12.11
Bijlage XI: budgetplanner
