JACQUES PERRIN
STELT VOOR
BROCHURE - TWEEDE GRAAD -
EEN FILM VAN
JACQUES PERRIN
IN DE BIOSCOOP VANAF
EN
27
JACQUES CLUZAUD JANUARI
2010
ORGANISEER SCHOOLVOORSTELLINGEN VANAF 27 JANUARI MET UW KLASSEN. Informatie betreffende de organisatie van een schoolvoorstelling van de film is beschikbaar via ALTERNATIVE FILMS,
[email protected]. Om meer te weten te komen over de film, surft u naar de website: www.oceans-lefilm.com
, dat is het verhaal van een echt universum dat driekwart van de aarde bedekt, meer dan 360 miljoen km2. Gedurende 3,8 miljard jaar is dit milieu - waar het leven is begonnen onaangetast gebleven, met zijn schoonheid en de primitieve harmonie van een wild evenwicht. Van oost naar west en van noord naar zuid verplaatsten miljoenen dieren zich zonder hindernissen…
, dat is het verhaal van een ware ommekeer sinds het midden van de XXe eeuw. Met moeite de tijdspanne van twee generaties mensen. De industriële visvangst, de vervuiling, de voortdurend groeiende exploitatie van de kusten en de maritieme rijkdommen verstoorden het natuurlijk evenwicht. De oceanen worden bedreigd op dit ogenblik, maar de mens kan nog iets doen om ze te beschermen…
, dat is het verhaal van de buitengewone schoonheid, van de poëzie, maar ook van de kwetsbaarheid van de oceanen. Een essentieel milieu voor de planeet en de mensheid… Een universum vol leven en emoties die de film ons wil doen aanvoelen en begrijpen van binnenuit…
, dat is ook… 4 jaar filmen 12 filmploegen 50 bezochte plaatsen overal ter wereld 70 expedities Meer dan 100 gefilmde soorten
een universum om te ontdekken, te begrijpen, lief te hebben en te beschermen De oceaan is het laatste ongetemde territorium van de planeet. Maar dit patrimonium van de mensheid wordt bedreigd.
DE OCEAAN, EEN NOG MISKEND UNIVERSUM
MEERDERE BEDREIGINGEN
We staan aan het begin van de kennis over de oceanen, het universum waar zo’n 3,8 miljard jaar geleden het leven begon. We identificeerden amper 240.000 soorten zeedieren en er zouden er nog meer dan een miljoen te ontdekken zijn. De abyssale zones (diepe afgronden) en hun depressies die tot meer dan 10.000 meter diep kunnen zijn, kennen we niet. Dagelijks ontdekken we nieuwe soorten die in ongelooflijke omstandigheden - temperatuur, zoutgehalte, druk - kunnen overleven. We hebben apparaten om de migratie van dierenpopulaties te volgen en te begrijpen. De observatie en het onderzoek trekken vroegere zekerheden in twijfel…
Lozen van vuiligheid, verontreinigingen, vernietigen van de zeebodem… De oceanen krijgen tal van aanvallen te verwerken! Voorbeelden...
TEVEEL VISVANGST DOODT DE VISVANGST! Er werd gedacht dat de zee onuitputtelijk was en er werden vistechnieken uitgevonden die steeds doeltreffender waren: 90 % van de volwassenen van de grote roofdieren (tonijn, zwaardvis, haai, kabeljauw...) is in vijftig jaar verdwenen. Steeds meer worden jonge en kleine vissen gevangen die de tijd niet krijgen om groot te worden en zich voort te planten. Jaarlijks wordt in de oceanen 85 miljoen ton vis gevangen waaraan 20 miljoen ton moet worden toegevoegd. Deze vissen belanden terug in het water omdat ze niet in de smaak vallen van de consument, of te klein zijn, of toevallig in de netten terecht kwamen (schildpadden, dolfijnen). Soorten die nog niet zo lang geleden nog overvloedig aanwezig waren zijn zeldzaam geworden: kabeljauw, schelvis, zeeduivel... Vandaar dat steeds dieper wordt gevist op soorten die vroeger genegeerd werden. Deze vissoorten raken echter snel uitgeput omdat hun voortplanting zeer traag gaat.
SOORTEN OF POPULATIES?
Wetenschappers identificeerden 240.000 soorten, en er blijven er nog miljoenen te ontdekken! Zelfs diegene die we menen te kennen blijven ons verrassen: men dacht dat bultruggen, die aangetroffen worden in alle oceanen van de Noordelijke IJszee tot Antarctica, allemaal gelijk waren. Niets is minder waar! Ze behoren wel tot dezelfde soort, maar elke populatie heeft zijn eigen identiteit, zijn manier van jagen, zijn taal. Het is zo verschillend dat de wetenschappers ze kunnen identificeren door te luisteren naar hun gezang. Ze onderscheiden moeiteloos een bultrug uit Alaska, eentje uit Polynesië of Madagascar. Een verscheidenheid die moet worden beschermd!
De zee als vuilnisbelt! Plastic, visnetten en zelfs televisietoestellen en wasmachineonderdelen! Dat is wat men vond op het klein onbewoond eiland Clipperton, in het midden van de Stille Oceaan! Drijvend afval meegevoerd door de getijden van de zee… De zak die doodt De walvissen en de walvishaaien, die grote hoeveelheden water naar binnen werken, slikken het plastic dat in het water ligt in. De schildpadden en de zeevogels verwarren het soms met kwallen of andere voedingsstoffen. De plastic zakken stapelen zich op in hun maag waar ze darmafsluitingen veroorzaken. Mannetjes die er slecht aan toe zijn... Tal van toxische producten, vervoerd door beken en daarna rivieren, eindigen in zee! Er werden zelfs sporen gevonden van pesticiden in het vet van de ijsberen van de Noordpool! De concentratie aan pesticiden en zware metalen in het vlees van grote roofdieren aan de top van de voedselketen bereikt zeer hoge niveaus en dit heeft ernstige gevolgen voor hun voortplanting en hun zenuwstelsel. Er wordt zelfs gedacht dat sommige van onze geneesmiddelen hormonen bevatten die het seksueel karakter van vissen verandert.
DE AQUICULTUUR VAN VLEESETENDE VISSEN, EEN FOUT GOED IDEE!
Er zou kunnen gedacht worden dat het kweken van vissen een goede manier is om de visvangst op wilde vissen te verminderen. Ja, als men plantenetende vissen zoals de hardervis kweekt. Maar er worden voornamelijk grote vissen zoals tonijnen en zalmen gekweekt. En om deze grote vissen te voeden... zijn kleine wilde vissen nodig! Sardienen, ansjovis, makreel (de “visvoeders”) waar oliën en bloem van gemaakt worden. Om een gekweekte vleesetende vis 1 kilo te laten verdikken, is gemiddeld 5 kilo visvoeder nodig. Maar voor een rode tonijn is 20 kilo nodig! De gevolgen zijn vaak dramatisch voor de inwoners van landen wiens voedsel grotendeels afhankelijk is van de vangst van deze kleine vissen: er zijn er minder en ze zijn duurder. Om sushi’s van rode tonijn op ons bord te krijgen, halen we eigenlijk de sardienen van het bord van een Afrikaanse visser…
SOORTEN DIE VOOR ALTIJD VERDWIJNEN Er wordt op gejaagd tot het laatste exemplaar. We vervuilen of vernietigen de kusten waar ze leven en de zeebodems waar ze zich vermenigvuldigen. En uiteindelijk verdwijnen sommige soorten. Dat is er gebeurd in 2007 met de dolfijn in de rivier Yangtse Kiang, de ongelukkige “broer” van de zeeleeuw in Japan (verdwenen in 1950, net zoals de monniksrob van de Caraïbische Eilanden) of ook nog met de reuzenalk, een grote vogel met brede poten waarop het makkelijk jagen is en waarvan het laatste koppel werd gedood in 1852. Voordien verdween in 1768 al de zeekoe van Steller, een groot zeezoogdier waarop werd gejaagd voor zijn vlees en vet. De mens is verantwoordelijk voor een ongelofelijke versnelling van de natuurlijke uitroeiing van de soorten*. Op dit moment wordt 10 tot 30% van de zoogdieren, vogels en kikvorsachtigen bedreigd.
ZOLANG ER LEVEN IS, IS ER HOOP! De oceanen bezitten de buitengewone kracht leven te “produceren”. Het is een universum dat voortdurend in beweging is en door tal van krachten wordt voortgestuwd. Ze zijn gekwetst, maar niet dood. Op dit moment zijn de mensen er zich van bewust dat dit fantastische patrimonium absoluut moet worden gered om het te kunnen nalaten aan de toekomstige generaties.
gen erin te sla We hopen de zaken: n le il n versch a v d n a h aan de , van alles… nsumeren o c te r e d Door min g… • erbevissin aan de ov n e k a m einde te • Door een ebieden, de natuurg n a v n e *“Evaluatie van de ecosystemen voor het millennium” bescherm ee… Door het , de diepz 2001-2005 – Verenigde Naties de kusten • en waar ige plaats il e v DE OCEANEN, SLACHTOFFERS VAN n a v rtplanten maken , zich voo n Door het e v DE OPWARMING VAN DE AARDE le n e kunn egen. de dieren nnen bew Het klimaat van de aarde warmt op ten gevolge van en vrij ku • ng de menselijke activiteiten en dat heeft een impact omkaderi n betere e e r n o e o op de oceanen. k v k vle zorgen zodat olie Door het In de Noordelijke IJszee blijft het pakijs krimpen. etransport ermeden. e z t e h n va Op dertig jaar tijd verloor het 30 % van zijn orden v kunnen w • oppervlakte en binnen vijftig jaar kan het in de zomer orten: dreigde so en e b e d n a volledig verdwijnen, samen met alle dieren die er en v rbied or het ve bescherm afhankelijk van zijn. gered do Door het n e rd e w sen De gletsjers smelten en het zeeniveau stijgt: al 20 cm alvisjacht. de walvis van de w sinds het begin van de XXe eeuw. De laagst gelegen • ” zodat delen riskeren onder water komen te staan. Dat is het tijd geven llen. jd ti e d “ n an herste k te e geval voor de Malediven, Bangladesh… maar ook voor We mo ke wijze ij rl u tu a n h op een Manhattan in New York! De zee zelf warmt op en zet de zee zic uit. De stijging van de temperatuur van de Atlantische Oceaan zou verantwoordelijk zijn voor een sterke stijging van de kracht van orkanen, zoals Katrina, die Louisiana vernietigde in 2005.
HET DENKBEELDIGE MUSEUM VAN
Voor het filmen van de dieren die verdwenen zijn en zij die op dit moment worden bedreigd met uitsterven, hebben de regisseurs van de film een denkbeeldig museum gemaakt. Ze verzamelden er tientallen opgezette dieren, maar ook dieren die werden gereconstrueerd met de computer. De zeekoe van Steller werd gereconstrueerd door een beeldhouwer. De natuurgetrouwe maquette (8 m lang!) is uniek en zal weldra worden tentoongesteld in het Natuurhistorisch Museum van Parijs.
En wat is de zee voor jou? Een plaats om te zwemmen, te wandelen of om zich te amuseren? Ja. Een ongelofelijke voorraad aan voedsel, met vissen, krabben en garnalen? Inderdaad. Wist je dat er in de zee al moleculen werden gevonden die gebruikt werden bij de productie van medicijnen? Wist je dat de zee enorm veel kooldioxide opneemt en bijgevolg de opwarming van de aarde tegengaat? Wist je dat dankzij sommige stromen, zoals de Gulf Stream, er een gematigd klimaat heerst in sommige streken van de wereld? Maar de zee is niet alleen van levensbelang om zich te voeden, om zich te amuseren, om zich te verzorgen of om het klimaat te regelen!
Al het leven dat nog moet worden ontdekt, al die prachtige en soms zo vreemde dieren, met die buitengewone landschappen, met al die mysteries… het is een oneindige wereld van dichterlijke schoonheid, van geluk en van betovering. Een universum van emoties dat even vitaal is voor ons als onze drie dagelijkse maaltijden!
Achter de schermen… De “geheimen” van een opname De kijkers toelaten een vis te zijn tussen de vissen… Het leven in de oceanen laten aanvoelen eerder dan het te beschrijven. De film had alle middelen om de kijker onder te dompelen in het hart van de oceanen en de voorkeur te geven aan de emotie… CAMERA’S ZOALS VISSEN IN HET WATER Bewegen aan een snelheid van vijftien knopen (30 km/u) samen met de tonijnen, alsof we deel uitmaakten van hun groep. Dansen met de walvissen, springen met de dolfijnen… Makkelijk gezegd! Maar welke camera’s, welke technieken moeten er worden gebruikt? Wat niet bestond, werd uitgevonden door de ingenieurs! De minihelikopter Deze telegeleide kleine helikopter werd uitgerust met een stille elektrische motor en een camera. Hij laat ons toe een walvis te benaderen zoals dat nog nooit werd gedaan. De camera “half in de lucht/half in het water” Twee surfplanken en iets om op te steunen. Dankzij dit instrument kan er tegelijkertijd boven en onder het wateroppervlak gefilmd worden. Een uniek zicht. De camera’s die worden voortgetrokken Ze worden ondergedompeld in het water en voortgetrokken met een kabel. Ze laten ons toe een school vissen in vooraanzicht te filmen. Op die manier halen we een snelheid van 20 km/u, net zoals de vissen. We zien hen in vooraanzicht door het water klieven! Het systeem Thétys Van dichtbij een aantal dolfijnen filmen in een wilde zee is onmogelijk. Er is te veel beweging. Behalve met het systeem Thétys dat toelaat, dankzij de informatica, de camera die vastgemaakt is op een kraan op een boot volledig te stabiliseren.
Flessen zonder luchtbellen Er werden nog tal van andere technieken gebruikt. Bijvoorbeeld, het recyclerend duikerpak zonder luchtbellen. Deze uitrusting houdt de door de duiker uitgeademde kooldioxide vast en recycleert de lucht: er wordt geen enkele luchtbel gevormd in het water. De dieren worden niet opgeschrikt en ze kunnen tot zeer dichtbij benaderd worden.
FICTIE, DOCUMENTAIRE? HET EEN NOCH HET ANDERE! is geen fictie: de film vertelt ons geen verhaal met fictieve personages, een intrige en tal van verwikkelingen. Is het dan een documentaire? Ook niet. Een documentaire beschrijft, bespreekt en verklaart. Een documentaire stelt aan de kijker een extern standpunt voor. De regisseurs van de film wilden echter aan de kijker de oceaan laten aanvoelen van binnenuit, zoals dat nog nooit werd gedaan. Om emoties op te wekken, kozen ze ervoor tal van “acteurs” uit de zee te volgen. Soms moesten ze hiervoor ontelbare uren wachten op het “goede moment”. Dat sterke moment waarbij het beeld voor zich spreekt. Op die manier werd de film geen studie over het maritieme leven. Het is geen cursus en geen conferentie… Ze bleven altijd objectief, onpartijdig en brachten documentatiemateriaal aan. Het is een hommage aan de rijkdom, de schoonheid en de kwetsbaarheid van de zeeën…
ZONDER COMMENTAAR!
Er is een commentaarstem (een stem die men hoort bij de beelden zonder de spreker te zien) in de film Er is echter geen beschrijvende commentaar.
.
EEN FILM ZONDER SCENARIO? Voor er met een film wordt begonnen, wordt de “synopsis” (de samenvatting van het verhaal) gemaakt. Vervolgens wordt het scenario geschreven. Dat is een tekst waarin, scène per scène, de dialogen tussen de personages wordt weergegeven. Soms wordt een “storyboard” gemaakt, een soort van tekenfilm waarin wordt beschreven wat we op het scherm zullen wordt op een andere manier zien. Voor de film gewerkt. De film werd gemaakt op basis van een algemeen idee en een geheel van thema’s en filmlocaties. Op basis van wat er werd gefilmd – vaak werden er ontdekkingen gedaan, waren er verrassingen en onverwachte momenten – kwam het definitieve scenario tot stand. Het is een heel originele manier van werken. En de film zelf ziet eruit als geen enkele andere!
en Jacques Perrin, Jacques Cluzaud regisseurs de twee
DE FILMINDUSTRIE KAN DE WETENSCHAP VOORUITHELPEN Sinds LE MONDE DU SILENCE (Gouden Palm in Cannes in 1956) van commandant Cousteau weten we dat de film de wetenschap kan helpen. Door het tonen van onbekende gedragingen en door het filmen van onbekende situaties verrijkt de film Oceanen onze kennis van het maritieme leven en geheimen die tot nu toe goed bewaard waren gebleven worden onthuld…
EEN “ECHTE VALSE” HAAI… OF DE MAGIE VAN DE ANIMATRONICA Er zitten heel weinig speciale effecten in de film , en geen “trucage”. Echter, voor één scène, hebben de regisseurs een elektronische haai gebruikt. Het gaat om een plastic robothaai. Dankzij deze techniek kan de kijker “van binnenuit” deelnemen aan het vangen, de verminking (afsnijden van de vinnen voor het gebruik in de Aziatische keuken), het teruggooien in de zee en de doodstrijd van een haai. Het is “animatronica”, een combinatie van “animatie” en “elektronica”. De filmploeg wilde uiteraard niet dat er een dier werd aangevallen of weigerde de jacht op een dier, waarbij een dier gewond zou kunnen worden, goed te keuren.
Regisseur Jacques Cluzaud gaat de elektronische haai te water laten
ONTDEKKINGEN
- Wie wist dat Kuhls pijlstormvogel (een “minialbatros”) onder water zwom met zijn lange vleugels om zo vissen te kunnen vangen? - Wie wist dat het dankzij de dolfijnen is, die de sardienen in de val lokken en naar de oppervlakte brengen, dat de jan-van-gents (in volle voortplantingsperiode) zich kunnen volproppen met vis tijdens deze “sardine run”? Elk jaar gebeurt dat in Zuid-Afrika, en het is op deze manier dat deze vogels hun populatie in stand houden. - Wie had de rustige mantarog al zien jagen als een haai in een school vissen? - Wie had zich kunnen voorstellen dat men vrij kon zwemmen samen met een witte haai (de zogezegde menseneter) en het nog filmen ook? Daarvoor moet men leren hem te begrijpen en zijn lichaamstaal “ontcijferen”: borstvin horizontaal, de haai is kalm; borstvin naar beneden, hij zal je intimideren!
DUIK IN
MET UW KLASSEN! SYNOPSIS: Voorbij de grenzen van de oceanen bevindt zich een miskend en ongetemd universum met vreemde wezens die met elkaar omgaan, mekaar aanvallen, op mekaar jagen en met elkaar leren leven in een wilde symfonie. Dit is het verhaal van een fascinerende reis in het hart van de oceanen, het geweld van de stormen en het uitgebreide territorium van de zeewezens. Het verhaal van leven en dood tussen de mens en de dieren van de zee. De mens en zijn arsenaal aan wapens om te vissen, zijn afval en zijn vergif… Het is het begin van een nachtmerrie, maar vooral van een droom over een gerespecteerd universum in de zee die rijk is aan leven, diversiteit en beschermde gebieden in overeenstemming met de afmetingen van de oceaan. Een verzoening tussen de meest geduchte, meest bedreigde en meest vertrouwde wezens uit de zee.
VAN KIJKEN NAAR DOÉN is het universum van 4 jaar filmen, 12 filmploegen, 50 bezochte plaatsen overal ter wereld, 70 expedities, meer dan 100 gefilmde zeewezens. Een ecologische documentaire, drama en thriller zonder een scenario. GREEN vzw is de ‘sardine run’ van 12 jaar werken, 45 medewerkers, 95 milieuprojecten in Vlaanderen, Wallonië en Brussel op maat van jouw doelpubliek. Je kan bij GREEN vzw terecht voor vormingen, educatieve workshops, materialen en de begeleiding van projecten en campagnes. Een ecologische overtuiging, inzet en organisatie mét een scenario. GREEN vzw, Leren duurzaam leven • Edinburgstraat 26 - 1050 Brussel • Tel. + 32 (0)2 893 08 08
[email protected] • www.greenbelgium.org
