Docentenhandleiding
bovenbouw
orgaan r e v o t dule oor he v Lesmo e i t a fseldon en wee rwijs. e d n o t eze voortg
Docentenhandleiding - DonorWise
1
Colofon DonorWise DonorWise is ontwikkeld in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) door de Nederlandse Transplantatie Stichting, afdeling Donorvoorlichting en Podium Bureau voor Educatieve Communicatie bv. De lesmodule DonorWise is tot stand gekomen in samenwerking met docenten uit het voortgezet onderwijs en onderzoekers van het UMC Groningen.
Het lesmateriaal is kosteloos beschikbaar op www.donorwise.nl.
Nederlandse Transplantatie Stichting Postbus 2304, 2301 CH Leiden 071 - 579 84 42
[email protected] www.transplantatiestichting.nl
2
DonorWise - Docentenhandleiding
Inhoudsopgave: Inleiding
Achtergrondinformatie over DonorWise Module 6
4
5
7
Persoonlijke keuze
Module 7
9
Jouw blik op donatie
Module 8
11
Profiel- en sectorwerkstuk
Module 6
Module 7
Module 8
Docentenhandleiding - DonorWise
3
Inleiding DonorWise is een digitaal lespakket over orgaan- en weefseldonatie voor leerlingen in het voortgezet onderwijs. Op www.donorwise.nl komen biologische, maatschappelijke en persoonlijke aspecten van orgaan- en weefseldonatie aan bod. Donorregistratie is een belangrijk maatschappelijk onderwerp dat iedereen aangaat. Jaarlijks ontvangen alle jongeren die 18 zijn geworden een brief van de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. In deze brief wordt hen gevraagd een keuze te maken over orgaandonatie en hun keuze vast te leggen in het Donorregister. Uit onderzoek blijkt dat zo’n 40% van de jongeren op dat moment nog niet weet welke keuze hij wil maken. Het innemen van een standpunt over deze vraag is een proces dat tijd vraagt. Om een weloverwogen keuze te kunnen maken is het belangrijk dat je over voldoende kennis beschikt, het onderwerp bespreekt met je directe omgeving en een persoonlijke afweging maakt. DonorWise helpt jongeren bij dit keuzeproces. DonorWise bestaat uit zeven modules: module 1 tot en met 5 voor de onderbouw en module 6, 7 en 8 voor de bovenbouw. Bij elke module horen filmpjes en verschillende soorten opdrachten. DonorWise is flexibel opgezet, u kiest zelf welke accenten u wilt leggen en hoeveel tijd u aan de verschillende onderdelen besteedt. In deze handleiding vindt u handvatten voor het gebruik van DonorWise in uw lessen en beschrijvingen van de bovenbouwmodules. 4
DonorWise - Docentenhandleiding
Achtergrondinformatie over DonorWise DonorWise: voor onder- en bovenbouw van het voortgezet onderwijs Onderbouwprogramma In de onderbouwmodules staan kennisopbouw en meningsvorming centraal. De leerlingen komen in deze modules onder andere te weten welke organen en weefsels getransplanteerd kunnen worden, hoe de donatie- en transplantatieprocedures werken en hoe donorregistratie in Nederland wettelijk geregeld is. Ook ontdekken zij waarom het belangrijk is om je keuze vast te leggen en discussiëren ze over diverse dilemma’s rondom donatie. Een volledig overzicht van de inhoud van deze modules vindt u op pagina 6 van de onderbouwhandleiding. Deze vindt u in het docentendeel op www.donorwise.nl. U kunt de handleiding ook bestellen via www.transplantatiestichting.nl/ onderwijs. Bovenbouwprogramma In de bovenbouwmodules komen geen nieuwe kennisdoelen aan bod. Meningsvorming en het toepassen van belangrijke examenvaardigheden staan centraal in modules 6 en 7. Hier oefenen leerlingen eindtermen voor Nederlands en Maatschappijleer/ Maatschappijwetenschappen aan de hand van de inhoudelijke case orgaan- en weefseldonatie. Module 8 biedt handvatten voor het schrijven van
NTS DonorWise is ontwikkeld door de Nederlandse Transplantatie Stichting (NTS). De NTS verzorgt in opdracht van het ministerie van VWS de voorlichting over orgaan- en weefseldonatie. De NTS doet dit via verschillende kanalen: via het onderwijs, jongerencampagnes, social media en door met jongeren in gesprek te gaan tijdens beurzen en evenementen. Voor het onderwijs zijn materialen voor diverse doelgroepen ontwikkeld. Bij de ontwikkeling van DonorWise is gebruik gemaakt van inzichten en kennis uit recente onderzoeken. Het gaat daarbij om promotie-onderzoek van M. Siebelink (UMC Groningen) en NTS-onderzoeken naar lesmateriaal over orgaandonatie in het voortgezet onderwijs en houding en interesse van jongeren in het algemeen. Leerlijn orgaandonatie De lesmodule DonorWise is onderdeel van een breed aanbod van lesmateriaal over orgaandonatie voor jongeren van 10 jaar tot en met 20 jaar. Uitgangspunt in deze leerlijn is dat de lesstof in verschillende fases steeds terugkomt, op een hoger abstractieniveau en met andere accenten. Daardoor wordt de bestaande kennis opgehaald, uitgebreid en verdiept. Dit leidt tot begrip; het toepassen van kennis en uiteindelijk tot het vormen van een eigen mening over orgaandonatie. Lesproducten over orgaan- en weefseldonatie: • DonorDenkers: voor kinderen uit groep 7 en 8 van het basisonderwijs: www.donordenkers.nl; • DonorWise: voor jongeren uit het voortgezet onderwijs, vijf modules voor de onderbouw en drie aanvullende modules voor de bovenbouw: www.donorwise.nl; • Xtralife voor jongeren op het MBO: www.xtralife.nl.
een profiel- of sectorwerkstuk over orgaan- en weefseldonatie voor biologie of maatschappelijke vakken. Op de achterkant van deze handleiding vindt u
vindt u links bovenin naast het DonorWise-logo de
een inhoudsoverzicht van de DonorWise
niveauaanduiding. In het hoofdmenu, met het over-
bovenbouwmodules.
zicht van de modules, kunt u switchen tussen onderen bovenbouwniveau. Klik op de niveauaanduiding
Niveauaanduiding
en het modulemenu zal veranderen.
DonorWise kent twee niveaus: vmbo en havo/vwo. De opzet en inhoud van beide niveaus zijn groten-
Basiskennis
deels gelijk. Het verschil zit met name in de teksten
DonorWise voor de bovenbouw komt het best tot zijn
en aard van de opdrachten. Op www.donorwise.nl
recht als de leerlingen in de onderbouw (delen van)
Docentenhandleiding - DonorWise
5
Achtergrondinformatie over DonorWise
de onderbouwmodules hebben uitgevoerd. Maar dit
Aansluiting bij eindtermen
is zeker niet noodzakelijk. Ook leerlingen die nog
DonorWise biedt de mogelijkheid verschillende eind-
niet eerder met DonorWise hebben gewerkt kunnen
examenvaardigheden voor de vakken Nederlands en
met DonorWise voor de bovenbouw aan de slag. Bij
Maatschappijleer/Maatschappijwetenschappen te
elk onderdeel staat namelijk een overzicht met
oefenen.
noodzakelijke Basiskennis. In het docentendeel op www.donorwise.nl staat een Meer informatie over de uitgangspunten van
overzicht van de eindtermen waar u met DonorWise
DonorWise, de navigatie en de inhoud van de onder-
aan kunt werken.
bouwmodules kunt u vinden op pagina 5 tot en met
6
8 van de onderbouwhandleiding. Deze staat in het
Het onderwerp orgaan- en weefseldonatie is daar-
docentendeel op www.donorwise.nl. U kunt de hand-
naast een geschikt onderwerp voor het sector- of
leiding ook bestellen bij de NTS via www.transplanta-
profielwerkstuk voor Biologie, Maatschappijleer of
tiestichting.nl/onderwijs.
Maatschappijwetenschappen.
DonorWise - Docentenhandleiding
Module 6
Persoonlijke keuze Sluit aan bij:
hij/zij achttien wordt een brief krijgt van de minister
Maatschappijleer/ Maatschappijwetenschappen Godsdienst / Levensbeschouwing
van Volksgezondheid, Welzijn en Sport met de vraag
Leerdoelen:
De leerlingen bekijken het filmpje
De leerlingen:
op hun werkblad
• beseffen waarom het belangrijk is om je keuze
niet je keuze zou moeten vastleggen. Daarna bekij-
een keuze te maken over orgaandonatie en deze keuze ook vast te leggen in het Donorregister. en schrijven
argumenten waarom je wel of
vast te leggen in het Donorregister (namelijk
ken ze de link met meer informatie en formuleren ze
omdat je dan je familie niet voor een lastige
of zij het zelf belangrijk vinden om hun keuze vast te
keuze stelt op een verdrietig moment en omdat
leggen. Benadruk in de nabespreking dat je alleen
je dan zeker weet dat er na je dood gebeurt wat
wanneer je je keuze vastlegt er voor kunt zorgen dat
jij zelf wil);
er daadwerkelijk gebeurt wat jij zelf wilt na je overlij-
• bedenken welke onderwerpen voor hen belangrijk zijn bij het maken van hun keuze; • bespreken met hun klasgenoten welke vragen ze hebben over deze onderwerpen; • weten waarom ze eventueel nog geen keuze
den. Ook hoeven je nabestaanden dan geen moeilijke beslissing te nemen op een verdrietig moment. Op pagina 16 van de onderbouwhandleiding (in het docentendeel op www.donorwise.nl) kunt u zien wat de consequenties zijn van wel of niet registreren op
hebben kunnen maken en wat ze kunnen doen
verschillende leeftijden. Bespreek ook dat elke keu-
om wel tot een keuze te komen.
ze over orgaandonatie een juiste keuze is, als je maar een keuze maakt.
Let op! Het is niet de bedoeling dat de leerlingen tijdens deze les een keuze maken en een donorfor-
6c. Hoe maak jij een keuze?
mulier invullen. Het gaat erom dat ze kennis nemen
In het filmpje
van de mogelijkheden en inzicht krijgen in hun ratio-
langrijk is om je keuze vast te leggen en met andere
nele en emotionele overwegingen.
mensen te praten voordat je een keuze maakt.
vertelt Dennis Storm dat het be-
Bespreek kort klassikaal welke onderwerpen een rol
6a. De vier keuzes
kunnen spelen bij het maken van je keuze. Laat de
Indien nodig bekijken de leerlingen bij de
leerlingen daarna de filmpjes bekijken van het on-
Basiskennis eerst Module 3a Het donorformulier uit
derdeel Wat vinden anderen? In deze fragmenten
de onderbouwmodule. Daarna bekijken ze het
vertellen mensen welke keuze ze hebben gemaakt
filmpje
met Dennis Storm over de vier keuzes.
en waarom. De leerlingen maken daarna individueel Wat vind jij belangrijk?. Aan de
Bij elke keuze legt een jongere uit waarom hij/zij
de opdracht
deze keuze heeft gemaakt.
hand van een digitale vragenlijst denken zij na over onderwerpen die invloed hebben op hun eigen keu-
6b. Waarom een keuze maken? (herhaling onderbouwmodule 4b)
ze over orgaandonatie. De uitslag vormt het uitgangspunt voor Module 6e.
Vertel dat in Nederland iedereen in het jaar nadat
Docentenhandleiding - DonorWise
7
Module 6 Persoonlijke keuze
6d. Wijze lessen Laat het filmpje
Strengere stromingen in verschillende religies staan zien. Zijn er leerlingen voor wie
vaak negatiever tegenover orgaan- en weefseldona-
het geloof een belangrijk onderwerp is? Sommige
tie dan minder strenge stromingen. Die zijn vaak
mensen denken bijvoorbeeld dat ze geen orgaando-
positief over orgaan- en weefseldonatie.
nor kunnen zijn omdat hun geloof orgaan- en weefseldonatie niet goedkeurt. Inventariseer welke religies
6e. Things to do
de leerlingen hebben. Weten ze wat de opvattingen
Met deze opdracht krijgen de leerlingen inzicht in
van hun religie zijn over orgaan- weefseldonatie? Met
hun rationele en emotionele overwegingen ten aan-
de opdracht
Wijze lessen maken de leerlingen
zien van orgaandonatie. Zorg voor een veilige sfeer
kennis met mogelijke opvattingen en worden ze gesti-
in de klas. Voordat de leerlingen dit onderdeel kun-
muleerd na te denken over hun eigen opvattingen.
nen doen moeten ze onderdeel 6c hebben gemaakt.
Het onderdeel Wijze lessen bestaat uit tegelwijshe-
Vraag uw leerlingen wie al een keuze gemaakt heeft,
den. Een tegel bestaat uit een opvatting en een toe-
en wie nog geen keuze heeft kunnen maken.
lichting op deze opvatting. Door op een digitale tegel
Maak gemengde groepjes met leerlingen die nog
te klikken of gebruik te maken van de ‘draai om’-knop
geen keuze gemaakt hebben en leerlingen die dat al
verschijnt de toelichting. Van elke religie bestaan twee
wel gedaan hebben: ‘de helpers’. Leerlingen die nog
tegels: een tegel waaruit je kunt concluderen dat de
geen keuze hebben gemaakt gaan aan de slag met Things to do. Leerlingen die wel een
religie positief staat tegenover orgaan- en weefseldo-
de opdracht
natie én een tegel waaruit je kunt concluderen dat de
keuze hebben gemaakt doen de opdracht
religie orgaan- en weefseldonatie afkeurt.
een klasgenoot. Ook leerlingen die nog geen keuze
Help
gemaakt hebben, kunnen elkaar uiteraard helpen. De leerlingen bekijken individueel alle tegeltjes. Elke leerling kiest er twee: een tegel waarvan de inhoud
De leerling die zelf nog geen keuze heeft gemaakt
hem of haar het meest aanspreekt en een tegel
volgt de aanwijzingen op het scherm. De onderwer-
waarvan de inhoud hem of haar het minst aan-
pen die hij of zij belangrijk vond in de test van 6c
spreekt. De leerlingen schrijven op waarom ze het
komen één voor één langs. Met het werkblad
wel of niet met de teksten eens zijn.
Onderwerpen brengt de leerling in kaart wat nog een
Eventueel bedenken ze zelf ook nog een tegeltekst.
rol speelt bij het maken van een keuze.
Bespreek de opdracht klassikaal na. Kom samen tot
De helpers gaan in gesprek met hun klasgenoot om
de conclusie dat over orgaan- en weefseldonatie
de onderwerpen bespreekbaar te maken, vragen te
verschillend wordt gedacht. Ook binnen een religie
stellen en tips te geven. Hierbij gebruiken zij het
zijn er meestal zowel voor- als tegenstanders van
werkblad
orgaan- en weefseldonatie. Voor veel gelovigen
Things to do vult de leerling die nog geen keuze
speelt het dilemma onaantastbaarheid van het li-
gemaakt heeft in wat hij of zij gaat doen om een
chaam tegenover naastenliefde. Eigenlijk kun je niet
keuze te kunnen maken.
beweren dat alle mensen binnen één levensbeschouwing ‘voor’ of ‘tegen’ orgaandonatie zijn.
8
DonorWise - Docentenhandleiding
Gesprekstips. Op het werkblad
Module 7
Jouw blik op donatie Sluit aan bij:
Vmbo: Ingezonden stuk
Nederlands Maatschappijleer / Maatschappijwetenschappen
Kenmerken ingezonden stuk: • gericht op groot publiek; • schrijfdoel: mening geven en eventueel tot handelen aansporen; • pakkende kop; • naam en eventueel functie vermelden.
Leerdoelen: De leerlingen: • schrijven een ingezonden stuk over (hun persoonlijke afweging over) donatie (vmbo); • schrijven een betoog of beschouwing over (hun persoonlijke afweging over) donatie (havo/vwo); • voeren een discussie of een debat over diverse dilemma’s rondom donatie (vmbo en havo/vwo).
7a. Jouw visie op donatie De leerlingen schrijven aan de hand van het werkblad
Write it down een ingezonden stuk (vmbo)
of een betoog of beschouwing (havo/vwo). Bespreek
Havo /vwo: betoog of beschouwing Kenmerken betoog: • bevat duidelijk standpunt dat voorzien is van voldoende objectieve argumenten; • heeft een consistente opbouw en is controleerbaar; • bevat geen drogredenen; • argumenten van tegenstanders komen aan bod en worden weerlegd; • de schrijver wil met behulp van argumenten de lezer overtuigen van zijn mening.
eventueel vooraf klassikaal wat de belangrijkste tekstkenmerken zijn.
7b. Dilemma’s De leerlingen bespreken diverse
Stellingen
over morele en ethische dilemma’s rondom orgaandonatie. De stellingen verschijnen één voor één op
Kenmerken beschouwing: • mogelijke verklaringen en verschillende meningen worden belicht; • de schrijver wil het publiek aan het denken zetten over verschillende kanten van een onderwerp; • mening van de schrijver komt wel aan bod maar zonder dat de schrijver probeert de lezer te overtuigen van zijn mening.
het scherm. Bepaal of u van tevoren één of meerdere stellingen wilt selecteren of dat de leerlingen de stellingen mogen kiezen. Kies van tevoren of de leerlingen een discussie of een debat voeren. Bespreek eventueel klassikaal wat de verschillen tussen een debat en discussie zijn. Afhankelijk van de keuze voor een discussie of debat vervullen de leerlingen verschillende rollen (zie het schema op pagina 10). Wijs deze rollen van tevoren aan de leerlingen toe.
Docentenhandleiding - DonorWise
9
Module 7 Jouw blik op donatie
De stellingen: • • • • • • • • • •
Als je zelf geen donor wilt worden mag je ook geen orgaan of weefsel ontvangen. De beslissing over donatie moet altijd aan de nabestaanden overgelaten worden. Ik wil alleen donor worden als ik zelf mag bepalen wie mijn organen en weefsels ontvangen. Een rookverslaafde heeft geen recht op donorlongen. Een moordenaar heeft geen recht op een donororgaan of donorweefsel. Jij of je nabestaanden moeten geld ontvangen als je donor bent / wordt. Iedereen moet automatisch donor zijn tenzij je aangeeft dat je dat niet wil. Orgaandonatie past niet binnen mijn geloofsopvatting. Als je je aanmeldt als donor moet je een beloning krijgen. Voorlichting over orgaan- en weefseldonatie moet verplicht worden op scholen.
Discussie
Debat
Kenmerken
Kenmerken
• De leerlingen richten zich tot elkaar en proberen elkaar te overtuigen;
• De leerlingen richten zich tot het publiek en proberen het publiek te overtuigen van hun gelijk;
• Het doel is om uiteindelijk consensus te bereiken;
• Het doel is om het publiek te overtuigen;
• Leerlingen kunnen hun standpunt tijdens • Leerlingen blijven tijdens een debat bij hun de discussie veranderen; standpunt en verdedigen dit;
10
• Oplossingsgericht;
• Gericht op tegenstellingen;
• Medeleerlingen vormen publiek en observatoren bepalen eindconclusie.
• Medeleerlingen vormen publiek en jury. Jury bepaalt de winnaar van het debat.
Rollen
Rollen
• Voorzitter
• Voorzitter
• Deelnemer aan discussie
• Deelnemer aan discussie
• Observator
• Jury
• Notulist
• Notulist
• Publiek
• Publiek
DonorWise - Docentenhandleiding
Module 8
Profiel- of sectorwerkstuk Sluit aan bij: Biologie Maatschappijleer/ Maatschappijwetenschappen
Leerdoelen: De leerlingen: • weten welke stappen ze moeten zetten bij het maken van een profiel- of sectorwerkstuk; • weten waar ze terecht kunnen voor informatie over orgaan- en weefseldonatie; • analyseren, interpreteren, verwerken en vormen een mening over de informatie; • maken een profiel- of sectorwerkstuk over (een deelaspect van) orgaan- en weefseldonatie.
8a. Wat en hoe? Tips Orgaan- en weefseldonatie is een geschikt onderwerp voor een profiel- of sectorwerkstuk voor Biologie of een maatschappelijk vak. In hun werkstuk belichten de leerlingen een deelaspect van orgaan- en weefseldonatie. Ze kunnen bijvoorbeeld ingaan op het biologisch proces bij de transplantatie van een bepaald orgaan. Of ze bespreken hoe het registratiesysteem in Nederland geregeld is en waarom en hoe dit systeem aangepast zou kunnen worden. Op het
Stappenplan worden meer onder-
werpen besproken. Het stappenplan helpt de leerlingen bij de voorbereiding en uitvoering van het profiel- of sectorwerkstuk. Vul de informatie op het stappenplan eventueel aan met schoolspecifieke eisen voor het profiel- of sectorwerkstuk.
8b. Beeldbank De beeldbank bestaat uit filmpjes en afbeeldingen die de leerlingen kunnen gebruiken voor hun werkstuk.
Docentenhandleiding - DonorWise
11
Inhoud van de bovenbouwmodules Module 6 Persoonlijke keuze Vak:
Maatschappijleer/
Maatschappijwetenschappen
Godsdienst/Levensbeschouwing
Hoofddoel: Inzicht in eigen positie in keuzeproces Meningsvorming Specifieke leerdoelen: De leerlingen: • beseffen waarom het belangrijk is om je keuze vast te leggen in het Donorregister; • bedenken welke onderwerpen voor hen belangrijk zijn bij het maken van hun keuze;
Module 7 Jouw blik op donatie
• bespreken met hun klasgenoten welke vragen
Vak: Nederlands
ze hebben over deze onderwerpen;
• weten waarom ze eventueel nog geen keuze
Maatschappijleer/
Maatschappijwetenschappen
hebben kunnen maken en wat ze kunnen doen
Hoofddoel: Meningsvorming
om wel tot een keuze te komen.
Specifieke leerdoelen: De leerlingen: • schrijven een ingezonden stuk over (hun persoon-
Module 8 Module 8 Profiel- of sectorwerkstuk Vak:
lijke afweging over) donatie (vmbo); • schrijven een betoog of beschouwing over (hun persoonlijke afweging over) donatie (havo/vwo); • voeren een discussie of een debat over diverse dilemma’s rondom donatie (vmbo en havo/vwo).
Biologie Maatschappijleer/
Maatschappijwetenschappen Hoofddoel: Ontwikkelen en toepassen van
onderzoeksvaardigheden
Specifieke leerdoelen: De leerlingen: • weten welke stappen ze moeten zetten bij het maken van een profiel- of sectorwerkstuk; • weten waar ze terecht kunnen voor informatie over orgaan- en weefseldonatie; • analyseren, interpreteren, verwerken en vormen een mening over de informatie; • maken een profiel- of sectorwerkstuk over (een deelaspect van) orgaan- en weefseldonatie.
www.donorwise.nl
