Bourtange, de vesting en omgeving Bourtange - natte horizon - Soldatendyck - Duitsland - bezoek Bourtange vesting 6,5 Km Anders dan onze gewoonlijke routebeschrijvingen op deze site, is deze rondwandeling vooral gericht op de geschiedenis van dit deel van Oost-Groningen. Daarmee is het een korte route geworden, maar met een bijzonder verhaal.
Wat ook afwijkt van onze gezinsuitjes is dat we deze keer met een groep hebben rondgelopen. Via onze site hebben we door de jaren heen een grote groep wandelvrienden op het Internet leren kennen, deels zijn daar ook persoonlijke bezoeken uit voortgekomen. Een aantal van deze mensen hebben de moeite genomen om naar het hoge noorden af te reizen om een dag met ons rond de vesting door te brengen. Daarbij heb ik als gids mogen optreden. Wat ik onderweg aan de medewandelaars heb verteld zal ik ook hier weergeven in een poging de geschiedenis tijdens het lopen weer een beetje tot leven te wekken en de wandeling zo extra interessant te maken. (De routebeschrijving is weergegeven als standaard zwarte tekst, extra informatie in dit cursief rood/bruin lettertype. De foto's op deze pagina zijn een selectie van de
www.superfamilie.nl
honderden foto's die gemaakt zijn door onze gasten. Ze hebben ze hier graag voor afgestaan, waarvoor dank aan Jan Ketelaar, Jan Haaima en Jos Holterhues). Het is 19 maart, de eerste dag dat het seizoen voor de vesting weer is begonnen. Een dag met mist en laaghangende bewolking, maar de weermannen hebben beloofd dat het snel zal omslaan in de eerste zonnige dag van het jaar in Noord-Nederland. Voor ons begint de wandelpret al thuis waar alle deelnemers zich verzamelen, een gezellig weerzien. Sommigen hebben een lange reis naar het noorden moeten maken, dus beginnen we met... de koffie. In enkele wagens vertrekken we dan uit Ter Apel. Natuurlijk even langs het fraaie Klooster, dan via de prachtige route van Westerwolde langs Ter Borg en door Sellingen naar Bourtange. Na een ritje van 25 minuten staan we om halftwaalf op de parkeerplaats bij de vesting. Even is het druk als iedereen de wandelschoenen aan moet trekken en de rugzakken tevoorschijn komen, dan begint de wandeling om het informatie centrum heen naar de toegang van de vesting. De brug die toegang tot de vesting verleent steken we echter nog niet over, maar slaan ervoor linksaf. Het pad langs het water nemend. We blijven de buitengracht volgen waarbij we hier en daar een glimp opvangen van enkele gebouwen en de molen in de vesting. Dan komen we bij een kanaal en rechts een groot open veld. We steken er rechtsaf de dam over en lopen dan linksaf langs het kanaal verder over het brede graspad. De vesting laten we dan achter ons. Nu wordt het tijd om de gasten uit te leggen wat we hier voor ons zien: In 1580 gaf Prins Willem van Oranje opdracht tot de bouw van een vesting in het Bourtangerveen, een natuurlijke grens tussen Groningen en Ost-Friesland. Dit onherbergzame veen- en moerasgebied was destijds alleen toegankelijk via zandruggen in het veen. Deze zandruggen werden tangen genoemd. Een van deze tangen liep van de Duitse stad Lingen naar de stad Groningen, in de 80-jarige oorlog beide in Spaanse handen. Met de bouw van de vesting op deze tangen in het Bourtangerveen hoopte men de bevoorrading tussen Lingen en Groningen te verbreken. Deze eerste schans/vesting, was een stervormig aarden wal met eromheen een gracht, een veel eenvoudiger type dan de vesting van latere jaren. Het omringende moeras maakte de schans goed verdedigbaar, tot zich in de omgeving meer boeren vestigden en akkers aan gingen leggen met slootjes om het teveel aan water af te voeren. Het moeras droogde op. In 1630 werd een dam gebouwd in het riviertje Ruiten Aa om het droogvallen tegen te gaan. Met succes, want de in 1665 naar de stad Groningen oprukkende Bisschop van Munster is er
www.superfamilie.nl
nooit in geslaagd de vesting in te nemen of Groningen te bereiken. Deze Bisschop heeft er zijn bijnaam 'Bommen Berend' aan overgehouden, nog steeds een begrip onder de Grunningers. We houden het kanaal aan de linkerzijde en lopen het pad verder af met rechts een grote nu droog staande vlakte. Nu droog, maar men is bezig om deze 'natte horizon' van Bourtange weer te herstellen. Verderop kruisen we een pad en blijven er rechtdoor gaan. Dan naderen we een dijk. Voor de dijk staat een informatiebord en rechtsaf lopen we via een klaphekje dan de dijk op. Verderop iets links aanhouden. Rechts wordt dan een sluisje zichtbaar. Toen in 1680 het moeras zo ver droog viel dat verdedigen van de tangen steeds moeilijker werd, is er een ontwerp gemaakt voor een geheel nieuwe vesting. Groter, hoger, meer grachten en... deze dijk waar we nu op staan. Deze dijk, op grote afstand van de eigenlijke vesting, diende twee doelen. Natuurlijk om het water vast te houden en daarmee onbegaanbaar terrein te creëren. Via de sluis die we daar rechts in de dijk zien kon de waterstand in het voorgebied van de vesting worden geregeld. Het gebied lag 30cm onder het zomerwaterpeil, iets oplopend richting de vesting. Zo ontstond met de bouw van de dijk de 'natte horizon' waarmee vijanden op afstand werden gehouden. Een andere reden was het schiettuig uit die tijd dat een steeds groter bereik kreeg. Met de vergrote afstand tot de vesting was ook daar een antwoord op gevonden. Het geheel is gereed gekomen in 1742, wat tevens de situatie van de vesting en ommeland is waarin we het nu, anno 2011, kunnen bekijken. Links van deze sluis ligt een tweede kleine schans. Een groot vierkant van aarden wallen, een zogenaamde redoute, waar we naar toe lopen. Vanuit deze schans hebben we in oostelijke richting een enorm vergezicht tot diep in Duitsland. (Foto) Deze extra schans is gebouwd om de nu erg belangrijk geworden dijk en de sluis te kunnen verdedigen. De eerste verdedigingslinie zogezegd. Het zal niemand verbazen dat de dijk de naam 'Soldatendyck' draagt. Tot grote vreugde van de wandelgroep houden de weermannen woord en verschijnen er steeds meer blauwe plekjes aan de hemel. We gaan dan richting de oude sluis en steken deze over, om daarna de lange rechte Soldatendyck langs de grens met Duitsland af te lopen.
www.superfamilie.nl
Voor aanvang van de tocht had ik onze jongste deelnemer Ivo al gevraagd om als mijn assistent op te treden. Met de toenemende zonneschijn stemde Ivo er mee in om een demonstratie van het gebruik van de dijk te geven door met een geïmproviseerd geweer stelling te nemen richting de Duitsers. Laat Bommen Berend nu maar komen! De fotografen in de groep hebben dit natuurlijk vastgelegd, maar begonnen ook verder de dijk op en neer te lopen om deze prachtige omgeving van alle zijden in de lenzen te vangen. Het weer wordt zelfs zo mooi dat ter plekke wordt besloten om niet tot aan een verderop gelegen picknickbank in de schaduw door te lopen, maar hier in het zonnetje op de dijk van de meegebrachte broodjes te genieten. Na een half uurtje pauze trekken we verder over de dijk tot deze een bocht van 90 graden naar rechts maakt. We gaan zo dadelijk mee rechtsaf de dijk verder volgen, maar eerst dalen we af naar het picknickbankje en verlaten dan via een klaphekje Nederland. Daar op het asfaltweggetje zijn de meesten van ons voor het eerst te voet de grens overgestoken naar Duitsland. Het is dat je weet dat het Duitsland is, verder is dit aan niets te zien. Alleen de echte kenners zien aan het model van de daar geplaatste vangrail dat het niet van Nederlandse makelij is. Terug op de dijk volgen we deze andermaal. Verderop komen we bij een splitsing, links ligt er weer een gracht. We steken recht over, nogmaals een hekje passeren, dan het linker pad aanhouden. Dit pad verloopt steeds langs de oever van de gracht, die ook hier een zigzag verloop heeft. Het pad stijgt en daalt af en toe, tot er een tamelijk steil stuk volgt. Daarna is het nog een klein stukje lopen door het bos tot aan een asfaltweg. Aan de overzijde van de asfaltweg staat een woning. Duidelijk is nog te herkennen dat dit ooit een douanepost is geweest. De Nederlandse grenspost. We slaan linksaf en volgen de asfaltweg tot aan de Duitse douanepost. Ook dit is ondertussen tot woonhuis verworden, maar van een heel ander kaliber dan het 'eenvoudige kantoor' aan onze zijde. De oude slagboom heeft de tijd overleeft, maar is wel aan de kant in de berm verplaatst. Grensoverschrijdend verkeer zal deze niet meer tegenhouden. Achterom kijkend zien we nog een bord 'Nederland, Welkom' staan, in schril contrast met de reden waarvoor de Vesting ooit is gebouwd. Tegenover het Duitse gebouw gaan we rechtsaf de asfaltweg met de prachtige naam 'Grenzenlos unterwegs' in. We volgen de weg met aan de rechterzijde een houtwal en links een mooi uitzicht over de Duitse akkers tot de ondergrond verandert in zand. Daar kunnen we rechtsaf het fietspad op en passeren er ongemerkt nogmaals de grens. Terug op Grunninger bodem. Aan de rechterzijde ligt weer de nu nog droge 'natte horizon' van Bourtange, wat een prachtig vergezicht oplevert. We volgen het fietspad langs dit veld tot deze weer
www.superfamilie.nl
aansluit op een weg. We steken de weg recht over en volgen de laan links van de boerderij langs het veld in. Dit is de Inundatieweg. Bij het volgende zandpad slaan we deze rechtsaf in en komen zo op Nieuwwerksweg. Verderop kunnen we linksaf door een klaphekje het weiland inlopen naar een galgenveld. Deze galgenveldjes of galgenbulten zijn op verschillende plaatsen in het oosten van Groningen nog te vinden, allemaal uit de tijd dat er nog sprake was van hekserij, martelingen en terechtstellingen. Assistent Ivo mag ook hier een demonstratie geven, geholpen door zijn vader. Na een fotosessie op het galgenveld zet het hele gezelschap zich weer in beweging, terug naar het zandpad, en deze verder aflopend tot de volgende asfaltweg. (Rechts op de hoek staat een gedenksteen ter ere van een Joodse familie op de plaats waar ooit hun boerderij heeft gestaan. Deze familie is in 1945 uit het kamp Westerbork teruggekomen). Nu gaan we op het asfalt linksaf en lopen even later via de eerste ophaalbrug over de buitenste gracht de vesting Bourtange binnen. De camera's klikten al de hele dag, maar nu duidelijk in een hoger ritme. Eenmaal binnen de vestingwallen volgen we de zigzag route naar het centrum, steken de andere bruggen van de binnenste grachten over, en lopen dan recht op het marktplein af. Natuurlijk willen we de vesting van alle zijden bekijken, maar eerst zetten we koers naar het restaurant van Jack Abeln. Op het beschutte terras aan de achterzijde bij de kerk zitten we even later heerlijk in de zon met een kop koffie en een lekkere punt na te genieten van de wandeling. Iedereen heeft het zo naar de zin dat ik moeite heb ze weer in beweging te krijgen om ook de rest van de vesting te gaan bekijken. Maar uiteindelijk lukt dit en maken we een ronde door het dorpje en over de hoge wallen met voor de dames een tussenstop bij de leuke winkeltjes met sjaals en natuurlijk de kaarsenmakerij. Wie meer wil weten over de vesting en nog tijd over heeft, kan terecht in de verschillende musea van Bourtange. Kaarten voor een museumbezoek zijn verkrijgbaar in het Informatiecentrum bij de parkeerplaats. Het is dan ook raadzaam voor aanvang van de wandeling al kaarten te kopen, het is een flinke tippel om dit later alsnog vanuit de vesting te doen. - Museum 'De Baracquen' laat zien hoe een soldatenverblijf er in 1742 uit heeft gezien. Ook diverse Bourtanger vestingvondsten worden er tentoongesteld. - In Filmzaal 'De Poort' draait een film over de reconstructie van de vesting en er staat een schaalmodel van Bourtange.
www.superfamilie.nl
- De Kapiteinswoning uit 1661 is te bezichtigen en geeft een beeld van het leven in de Bourtangervenen in de 17e eeuw. Het heeft nog veel oorspronkelijke details. - De gerestaureerde Synagoge uit 1842 is ingericht als synagogaal museum met veel oude voorwerpen en foto's. De Synagoge heeft tot de Tweede Wereldoorlog dienst gedaan als gebedshuis. Een langer verblijf in de vesting is ook mogelijk. Er zijn 'Soldatenlogementen, Kapiteinslogementen en zelfs een Bruidssuite beschikbaar. Sommige zelfs voorzien van een bedstee. Twee horecagelegenheden tussen de vestingwallen bieden voldoende mogelijkheden voor een drankje tot een uitgebreid diner. Na het bekijken van het centrum en een rondje over de hoge dijken, komen we aan de noordzijde van de vesting bij de molen aan. Enkelen beklimmen de molen en bekijken het bouwwerk van de binnenzijde, daarna wordt het helaas al weer tijd om op te breken. Via de ophaalbruggen aan de noordzijde verlaten we de vesting en volgen weer in zigzagkoers het pad terug naar de parkeerplaats. Dan rijden we naar Ter Apel om met het bijpassende artilleristendrankje 'Barbara's kruidenbitter', beschikbaar gesteld door Jan H., nog even na te praten over deze bijzondere dag in het Westerwolde.
De routes zijn zo nauwkeurig mogelijk opgetekend. Ik ben niet verantwoordelijk voor wijzigingen ter plaatse en/of (type-)fouten in de omschrijvingen. NEEM ALTIJD EEN GOEDE WANDELKAART MEE! En mail ons als je onjuistheden tegenkomt. © 2006 - 2011 superfamilie.nl |Het is toegestaan deze PDF routebeschrijving af te drukken of te downloaden naar een locale harde schijf voor enkel persoonlijk en non-commercieel gebruik. |Voor meer informatie zie: Auteursrecht & Disclaimer |
www.superfamilie.nl
