BijZomere weetjes en verhalen. Interactieve wandelzoektocht

BijZomere weetjes en verhalen Interactieve wandelzoektocht

Open Monumentendag 2015

Kaart van Zomergem-dorp in 1840 (Atlas Buurtwegen)

Welkom op Open Monumentendag! Leuk dat je meedoet met onze zoektocht!

Hier alvast een beetje uitleg over hoe alles in zijn werk gaat: # Deze folder begeleidt je langs je tocht, volg de foto’s en je komt telkens op je bestemming! # Er zijn ook leuke opdrachten die je kan doen. Dit zijn de symbooltjes voor de verschillende opdrachten:

Doen

D

Foto

Meten

Tekenen

Zoeken Denken/fantaseren

oe je mee met ons woordraadsel?!

bij elke opdracht krijg je een tip voor een raadsel. Vul dit op het laatste blad in en geef dit af op het einde van je zoektocht op de infoplaats in Dreef 10. Sommige zaken kan je vinden ter plaatse of in de tekst in dit boekje. Je krijgt een drankbonnetje als beloning!

Vertrek zoektocht

Vanuit de oude jongensschool in Dreef 10 mogen jullie naar de Sint-Martinuskerk stappen

1. Sint-Martinuskerk Wat een grote kerk! Loop maar eens rond en kijk goed om je heen. Al die beelden, mooie glasramen, schilderijen,.. De kerk is genoemd naar Sint-Martinus. Zijn beeld staat ergens in/aan de kerk. Vind je hem terug?

Doopvont Helemaal vooraan de kerk rechts vind je de doopvont.

Kijk er eens goed naar. Welk jaartal staat er op? ………………………………………. Hoelang is dit al geleden? ……………………………………..

Hoeveel hoeken heeft de doopvont? …………………….. Teken dit symbool eens liggend en vraag aan je ouders wat dit symbool betekent? …………………………………...

Kerktoren Klaar om de toren te beklimmen? Ga langs de zijkant van kerk binnen. Hoeveel trappen moest je doen? ………… De echte durvers mogen ook het trapje op tot boven aan de klokken. Wel opletten voor je oren wanneer de klokken luiden!

Kijk eens goed naar deze foto. Als je goed kijkt zie je helemaal vanboven een durfal zitten. Wat zou die daar doen? Laat je fantasie de vrije loop. …………………………………………………… …………………………………………………… …………………………………………………… …………………………………………………… …………………………………………………… …………………………………………………… …………………………………………………...

Woordraadsel: Waarvan hangen er 3 helemaal bovenaan in de toren? Neem de 1e letter van dit woord.

Over de Sint-Martinuskerk ….. De Sint-Martinuskerk van Zomergem stamt uit de 13de eeuw en was zuiver Romaans met een zware middentoren. De vier steunpijlers van de toren zijn nog uit die tijd en werden opgetrokken in Doornikse kalksteen. In de 15de eeuw werd de kerk vergroot en herbouwd, maar daarvan is er weinig of niets overgebleven. Zoals de kerk zich thans aan ons vertoont dagtekent zij grotendeels uit het midden van de 18de eeuw. In 1918 werd de kerk door de Duitsers gedynamiteerd en in 1922 terug opgebouwd; in mei 1940 werden kerk en torenspits opnieuw zwaar geteisterd gedurende de gevechten aan het Schipdonkkanaal. In 1954 werd de torenspits nogmaals heropgericht.

BijZomere weetjes # Eigenlijk zijn er twee doopvonten. Na de bombardementen van de tweede wereldoorlog werd een nieuwe doopvont geplaatst (je vindt die achteraan de kerk). De oude doopvont werd vele jaren geleden teruggevonden in de Dekenij en terug in de kerk geplaatst. Momenteel wordt er gedoopt in het oude doopvont. De doopvont heeft acht hoeken. Acht staat symbool voor oneindigheid, de verrijzenis of het nieuwe leven

# De man op het dak van de kerktoren was Daniël De Jaeger, de vaste man om halsbrekende toeren in de hoogte uit te halen. Hij maakte telkens de kermisvlaggen op de toren vast.

# In de klokkentoren hangen drie klokken. De kleinste weegt 770 kg en deze werd in 1836 gegoten samen met twee andere. Maar deze andere klokken werden in 1943 door de Duitsers weggehaald. In 1951 kwamen twee nieuwe klokken te vervanging. Voor elke klok werd een meter en een peter aangesteld.

Alles gezien en opgelost voor de Sint-Martinuskerk? Heel goed! Jullie moeten niet ver stappen voor jullie volgende stop, op naar het gemeentehuis!

2. Gemeentehuis Welkom in het gemeentehuis!

Je mag helemaal tot boven in de toren van het gemeentehuis gaan. Al benieuwd wat je daar gaat zien?!

Waaaaaaw al die oude boeken….

Tel je eens de bovenste rij? Hoeveel boeken staan er dan? ……...… Heel wat boeken gaan over hetzelfde, vul je aan: verzameling der ……………….

Woordraadsel: 2) Neem de tweede letter uit de naam van de architect van het gemeentehuis

Over het gemeentehuis ….. Het gemeentehuis van Zomergem werd in 1923 gebouwd, naar een ontwerp van architect Valentin Vaerwyck. Het vorige gemeentehuis, op de plaats waar zich nu kapsalon Iluna bevindt, was in 1918 onherroepelijk beschadigd bij de gevechten rond Zomergem. Enkele jaren voorheen, in 1913, had Vaerwyck een gelijkaardig gebouw ontworpen in het kader van de Wereldtentoonstelling in Gent. Dat gebouw is volledig verdwenen, maar op oude foto’s is de gelijkenis met het Zomergemse gemeentehuis opvallend.

Vaerwyck tekende een gebouw waarin heel wat traditionele Vlaamse bouwstijlen terug te vinden zijn: kruisvensters, rondbogen, een afwisseling van baksteen en zandsteen, … . Voor het torentje keek hij naar beroemde gebouwen zoals het Broodhuis op de Grote Markt in Brussel. Opvallend is ook de ajuinvormige spits, een typisch symbool van rijkdom. Vaerwyck gebruikte dit wel vaker: ook de kerk van Hansbeke is van zijn hand.

BijZomere weetjes # Het torentje raakte in 2005 ernstig beschadigd nadat het door een torenkraan werd geraakt.

Als je op het marktplein voor het gemeentehuis staat zie je rond je een aantal cafés en restaurants. Sla de straat in aan de café op onderstaande foto

Je komt op het Maarten Steyaertplein

3. Maarten Steyaertplein Op dit plein vind je een wel heel oude waterpomp met standbeeld. Opletten, je mag niet drinken van het water ;)

Kijk eens goed naar het standbeeld van Maarten Steyaert. Zie je iets bijzonder aan zijn gezicht? Lees het tekstje hieronder. Wat zou er volgens een fabeltje gebeurd zijn met Maarten Steyaert zijn oog?

Lees het eens hardop! Vroeger schreven ze anders dan je nu op school leert.

Woordraadsel: 3) Een makkie, wat was de voornaam ook al weer van de man van het standbeeld en het plein? Neem de 1e letter van zijn naam.

Over het Maarten Steyaertplein ….. Tot in de 19de eeuw was het Maarten Steyaertplein het eigenlijke dorpsplein van Zomergem. Rond de kerk bevond zich immers een kerkhof, daar was geen plein zoals we dat vandaag kennen. De oude status van dit pleintje laat zich vandaag nog ten dele aflezen in de prachtige gevels die het plein omgeven. In een tijd dat er nog geen waterleidingnet was zoals vandaag, waren er in elk dorp meerdere waterputten of pompen. Deze stonden meestal opgesteld op centrale plaatsen, zoals pleinen of kruispunten. Zo ook op het Maarten Steyaertplein. De huidige pomp werd geplaatst in 1863, maar staat bovenop een eeuwenoude waterput. Maarten Steyaert werd te Zomergem geboren op 16 april 1647. Hij behaalde te Leuven de titel van doctor in de godgeleerdheid, werd er rector magnificus en doceerde verschillende vakken. Hij kende veel talen, schreef Latijnse en Nederlandse gedichten, alsook talrijke theologische studies en verhandelingen. Hij was aangeduid voor de bisschopsstoel van Roermond, toen hij op 17 april 1701 onverwacht te Leuven overleed, slechts 54 jaar oud.

BijZomere weetjes # Het Maarten Steyaertplein was vroeger het centrale dorpsplein.

We gaan vlug even de Alfons Sifferstraat inslaan voor een kijkje aan het Sifferkasteel

4. Sifferkasteel Er is niet alleen een Sifferstraat maar ook een Sifferkasteel.

Kijk goed naar bovenstaande foto en duid de verschillen op de foto aan met hoe het kasteel er nu uitziet.

Woordraadsel: 4) Wat was de naam van de man die dit kasteel bouwde rond 1890?

Neem de tweede letter van zijn familienaam.

Over het Sifferkasteel ….. Het verhaal van de familie Siffer leest als een “American Dream”. Pieter Siffer was een Pruisische soldaat die zich na de slag van Waterloo in Zomergem vestigde. Hij startte er een zaak in regenschermen en textiel, een handel die erg winstgevend bleek. Zijn zoon Alfons Siffer, geboren in 1850, kon verder teren op het commerciële succes van zijn vader. Het liet hem toe om te studeren en om een vermogende echtgenote te huwen. Alfons stapte in de uitgeverswereld en richtte een boekhandel op in Gent. Hij zette ook de stap naar de politiek en werd één van de vaandeldragers van de prille Vlaamse katholieke beweging. Hij schopte het tot Gents schepen en zelfs even tot waarnemend burgemeester. Zijn naam werd echter in de geschiedenisboeken gegrift omdat hij het als eerste aandurfde om een openingsrede van het universitair academiejaar in het Nederlands te houden – een ware schande! Het zogenaamde Sifferkasteel gaat terug op een oude omwalde herenwoning. Deze woning kwam rond 1850 in handen van de familie Siffer. Op het einde van de 19de eeuw lieten deze de oude woning grondig aanpassen en uitbreiden. Bemerk zeker ook de oude Banque de Gand, aan de overzijde van de straat, gehuisvest in een zeer mooi neoclassicistisch gebouw.

BijZomere weetjes # De oude naam van de Alfons Sifferstraat was Kloefkapperstraat. Een kloefkapper is wat men vandaag een hoefsmid noemt, degene die de hoeven van de paarden bijkapt. Wellicht woonde er ooit een hoefsmid in deze straat.

We keren terug en stappen rechtdoor naar….

Ga gerust via de ingang links van de Dekenij naar de tuin

5. Dekenij Waaww aan welk prachtig gebouw zijn we nu beland? Ga maar eens op ontdekking! Je mag zowel binnen als buiten in de tuin.

Gebouw Dekenij Kijk goed naar de voorkant van de Dekenij. Bovenaan staan Romeinse cijfers. Kan jij ontcijferen wat ze betekenen?

……………………………………………………………………………………

Tip:

Tuin Dekenij Zo'n tuin met mooi strak geknipte haagjes wordt een Franse tuin genoemd. De Franse koningen lieten hele parken aanleggen in deze stijl. Vind je het mooi? Of heb je liever een Engelse tuin, met vijvers, wilde bomen en bloemen? Hoe zou jij de struikjes planten in de tuin van de Dekenij? Teken er op los! Teken hier:

Woordraadsel: 5) In de tuin staan heel mooie bloemen en planten maar er ligt ook nog iets anders (kleine tip, het is nat en je moet zorgen dat je er niet invalt!) Neem van dit woord de 5e letter.

Over de Dekenij….. De dekenij is zonder twijfel één van de mooiste monumenten van Zomergem. Het gebouw werd opgetrokken in 1773 door pastoor Jacobus Vergauwen. Deze pastoor liet zijn sporen achter in het gebouw: in het smeedwerk boven de deur zijn de letters JVG te vinden, maar ook is zijn afbeelding te vinden op een medaillon aan één van de schouwen. Duidelijk een man met enige ambitie!

Er zijn nog heel wat originele interieurelementen bewaard, zoals de trap en zelfs de zware eiken binnendeuren. Bij de pastorie werd aanvankelijk een Franse tuin aangelegd; de opvolger van Vergauwe, pastoor Saey, had het echter niet zo begrepen op de strakke Franse tuinarchitectuur. Hij liet naast de Franse tuin een Engelse tuin aanleggen, een eerder parkachtig geheel met vijver en verspreidde bomen.

BijZomere weetjes: # Het portret van Hendrik Claeys hing vroeger in het gemeentehuis. In de dekenij hing dan weer een aquarel van het oude gemeentehuis. Vijftien jaar geleden werden beiden omgeruild.

We stappen verder, kijk maar goed rond naar al die mooie, oude gebouwen….

Voor deze mooie gerenoveerde woning in Zandstraat 2 houden we even halt

6. Hoek Dekenijstraat—H. Claeysstraat Wat een mooie huizen staan hier toch. En wat hebben ze een rijk verleden...

Zie je het klein kapelletje aan de woning in de Zandstraat 2? Welk jaartal staat er op? ………………………………………………. Kapelletjes werden geplaatst om de huizen te beschermen. Waarom zou jij een kapelletje plaatsen? …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………….

Tel het aantal witte consoles die de kroonlijst steunen. Hoeveel zijn het er? …………………….

Woordraadsel: 6) Wat staat er ook alweer op de foto hierboven? Neem de 5e letter van dit woord.

Over de Dekenijstraat - Hendrik Claeysstraat….. De hoek van de Dekenijstraat en de Hendrik Claeystraat is een kruispunt van interessant erfgoed… In de Dekenijstraat bevindt zich aan de ene zijde het ommuurde complex van de voormalige brouwerij Lampaert. Naast het imposante woonhuis uit het begin van de 20ste eeuw zijn ook nog enkele bijgebouwen bewaard, knus tegen de muur gebouwd. De villa zelf is een mooi staaltje architectuur met heel wat art nouveau-elementen. In Zomergem is dit gebouw ook bekend als de voormalige dokterswoning van dokter Verdegem. De toekomst van dit complex is echter onzeker. Rechtover de brouwerij bevindt zich het vredegerecht, ondergebracht in een eerder klassiek pand uit het einde van de 19de eeuw. Vroeger wellicht imposanter dan vandaag, want nu ontbreekt een hele vleugel. Tot aan de Eerste Wereldoorlog was het vredegerecht gehuisvest op de markt, maar dat gebouw raakte onherroepelijk beschadigd in 1918. Precies in het verlengde van de Dekenijstraat bevindt zich een statig herenhuis uit het einde van de 19de eeuw. Net zoals zovele andere raakte deze woning beschadigd in 1918, maar het gebouw overleefde dit wonderwel. Enkele jaren geleden werd het prachtig gerestaureerd, een parel voor de straat.

BijZomere weetjes: # In de gevel van de statige woning aan de Zandstraat 2 bevindt zich een klein kapelletje. Zulke gevelkapelletjes met een mariabeeldje kom je in Zomergem heel vaak tegen, zowel in huizen als in schuren. Ze dienen om de woonst, oogst of vee te beschermen tegen "het kwade oog". Misschien weet je er nog staan?

# De Hendrik Claeysstraat is genoemd naar Hendrik Claeys (1838-1910). Hij was leraar en had ook een grote liefde voor poëzie en letterkunde. Hij won al op veertienjarige leeftijd een grote dichtwedstrijd. Hij sprak de lijkredes uit voor Hendrik Conscience en Guido Gezelle.

Stap verder in de Zandstraat en sla af in deze wegel

Geniet van het wandelen in deze mooie wegel! Als je goed kijkt zie je aan je rechterkant de ‘Groene Long’

7. ‘Groene Long’ Even tijd voor wat natuur… want ja ook dat is erfgoed! Je kan het niet zo goed zien maar hier ligt een pareltje verborgen...

Muuuuhh! ‘Ik ben een koe in de Groene Long’: neem een leuke selfie.

Woordraadsel: 7) Hoe heet de wegel langs de Groene Long? Neem de 4e letter van dit woord.

Over de ‘Groene Long’….. Op 23 december 1998 werd de tuin en het domein van de voormalige brouwerswoning in de Dekenijstraat 7 beschermd als dorpsgezicht. Het weiland in kwestie staat in Zomergem beter bekend als “de Groene Long”. Wat er vandaag misschien uitziet als een gewoon weiland is eigenlijk het restant van een landschapspark dat door een rijke brouwersfamilie werd aangelegd, de familie Standaert. Het park hoort onlosmakelijk bij de gaaf bewaarde brouwerswoning, het koetshuis, de mouterij, … . Opvallend is ook dat de huidige vorm van het park doorheen de jaren ongewijzigd is: er werd niet één hoekje “afgesnoept”, ondanks zijn ligging in een dorpskern met een hoge bouwdruk. Het is net dit volledige en ongeschonden karakter dat deze plek zo uniek maakt.

BijZomere weetjes: # Ook ecologisch heeft deze plaats wat te bieden. De Brakelingwegel is één van de weinige plaatsen in de regio waar Salomonszegel voorkomt. Deze mooie plant is een duidelijke verwijzing naar een oud bos- of parkbestand – geen courante soort in een dorpskern! Verder vind je er ook nog Daslook, een beukenhaag in hakhout en een kastanjehaag, beide relicten van het parkbeheer.

Salomonszegel

Kijk eens goed rond als je uit de wegel komt, zie je de vlaggen wapperen? Ga er maar naartoe!

8. Ereperk Begraafplaats Op deze mooie begraafplaatsvinden heel wat mensen hun laatste rustplaats. Er is ook een speciaal ereperk voor de soldaten die vochten en sneuvelden tijdens de eerste en tweede Wereldoorlog.

Ook de Zomergemse oudstrijders krijgen een speciaal plekje. Zoek twee graven: → De oudstrijder die laatst gestorven is Naam: ……………………………………………………………………………. Geboorte– en sterfdatum: ……………………………………………... → Het enige graf van een gesneuvelden waarbij een foto hangt Naam: …………………………………………………………………………...

Woordraadsel: 8) Henri De xxx is de enige gesneuvelde op de begraafplaats van Zomergem die ook in Zomergem geboren is. Hij sneuvelde op 14/10/1918 op de leeftijd van 24. We zoeken de 2e letter van zijn familienaam.

Over de begraafplaats….. De eerste wereldoorlog ging niet ongemerkt voorbij in Zomergem. In oktober 1918 werd nagenoeg het hele centrum kapotgeschoten, een gevolg van de strategische ligging van Zomergem. De dodentol van de gevechten was bijzonder zwaar: aan Belgische zijde sneuvelden niet minder dan 300 soldaten. Van deze 300 Belgische gesneuvelden zijn er 95 begraven op het militaire ereperk op het kerkhof van Zomergem, mooi en strak in het gelid. Daarnaast zijn er ook nog 13 gesneuvelden uit de beginjaren van de oorlog te vinden, in 1914. Sommige grafzerken lezen als een tragisch verhaal: zo kwamen twee soldaten om in de ochtend van 11 november 1918, enkele uren voor de wapenstilstand van kracht werd. De jongste gesneuvelde is amper 17. Bij de slag om Zomergem in 1918 kwamen niet enkel Belgische soldaten om het leven. Hoeveel gesneuvelden er vielen aan Duitse zijde is helaas moeilijk te achterhalen – het jammerlijke lot van de verliezer, vergeten worden. Ook de burgers deelden in de klappen: 19 mensen lieten het leven in de bombardementen op het dorpscentrum, maar ook heel wat Zomergemse vluchtelingen lieten het leven op hun tocht. Het klinkt als een brandend actueel verhaal.

BijZomere weetjes: # Zomergem werd twee maal beschoten met gasgranaten, op 22 en 30 oktober 1918

Nu gaan we even wandelen :) Laat de kerkwegel van daarnet aan je linkerkant Om in het thema te blijven gaan we in de Kerkhofstraat

En we blijven stappen… We stappen doorheen de Kloosterstraat. In 1803 beslissen drie Zomergemse meisjes om hun leven te wijden aan de zorg voor arme kinderen. Aanvankelijk doen ze dit in een huisje in de Blauwerstraat, maar in 1813 wordt hun een stuk grond geschonken aan de Dreef. Hier bouwen ze een bescheiden klooster en leggen ze eeuwige geloften af, onder de vleugels van SintVincentius. Doorheen de jaren groeit het klooster tot een bloeiende gemeenschap, die aan de basis ligt van zowel de actuele school als het rust- en verzorgingstehuis.

Hier komen we aan de oude tramstelplaats

9. In het spoor van de oude tram Meer dan zeventig jaar reed er een tram van Gent naar Zomergem. In het straatbeeld zie je nog op verschillende plaatsen resten hiervan.

We geven jullie enkele verhaaltjes, aan jullie om te raden of ze waar of onwaar zijn: # De tram reed met nummer 7 Waar of onwaar

# De tram werd in de volksmond ‘Kamielken’ genoemd Waar of onwaar # Een tramreis van Gent tot Zomergem duurde 49 minuten Waar of onwaar? # De laatste tram reedt in 1984 Waar of onwaar

Woordraadsel: 9) Er werd een café op het dorp genoemd naar tramlijn. Neem het de laatste letter van het tweede woord van deze café.

Over de tramstelplaats….. In 1886 werd een tramverbinding aangelegd tussen Zomergem en Gent. Aanvankelijk reed deze tram tot aan de stelplaats op het einde van Dreef, maar kort nadien werd ze verlengd tot aan de Alfons Sifferstraat. In 1898 werd de lijn doorgetrokken tot Ursel. Aanvankelijk was dit een stoomtram, in 1932 werd de lijn geëlektrificeerd. De elektrische tram die over deze sporen reed werd ook wel “Kamielken” genoemd. In de jaren ’50 werd de tram vervangen door een buslijn.

Op heel wat plaatsen in Zomergem zijn sporen te zien van dit tramverleden: naast de tramstatie en de voormalige stelplaats zijn bijvoorbeeld nog sporen te zien op Motjesbrug. Het naam van het café “De Scheve Zeven”, aan de terminus van de tram verwijst dan weer naar het nummer dat altijd scheef hing in de bocht. Geen “zeven”, maar de Z van Zomergem.

BijZomere weetjes: # Deze tramstelplaats staat in de Dreef, een straat die vroeger “Kasteeldreef heette”. Vandaag is echter geen kasteel meer te bekennen. Dit kasteel bevond zich op het einde van de Dreef en werd gebouwd in het midden van de 16de eeuw. Het was geen lang leven beschoren, want reeds in de 18de eeuw werd het weer afgebroken door de familie Montmorency.

We stappen terug in de Dreef, richting kerk. Aan je linkerkant zal je deze woning tegenkomen

Over de tramstatie….. Eén van de pareltjes van Zomergem is ongetwijfeld het oude tramstation, ook wel de tramstatie genoemd. Het gebouw dateert van omstreeks 1910. Uit de gevel blijkt duidelijk dat je er niet alleen een ticketje kon kopen, maar ook een drankje kon nuttigen. Dat laatste blijkt duidelijk uit de sgrafittoafbeelding in de voorgevel, waarop een man is afgebeeld die een pint drinkt. Bij sgrafitto wordt in de verse pleister een lijntekening aangebracht, die nadien wordt ingekleurd. Deze techniek was vooral in de art nouveau heel populair, in het begin van de 20ste eeuw. Deze afbeelding is de enige sgrafitto die bewaard is in Zomergem. Kijk zeker eens naar de voormalige dokterswoning op Dreef nr. 43. De woning werd gebouwd op het einde van de 19de eeuw en is een zeer mooi voorbeeld van de rijkere burgerarchitectuur.

BijZomere weetjes: # voor de aanleg van de tramlijn moest de Dreef gekalseid worden (voorzien van kasseien) # De tram reed van 1886 tot 1959 en het was de Eerste tramlijn in OostVlaanderen

Woordraadsel: Noteer hier jullie letters. Puzzelen jullie het woord?

1. 2. 3. 4.

5. 6. 7. 8. 9. Tip: het te puzzelen woord heeft te maken met de oude tram!

Goed gedaan allemaal!

Ga nog maar eens naar Dreef 10!

Hier kunnen jullie nog iets drinken, knabbelen of de volksspelen eens uittesten!

Leuk dat je erbij was!

Deze wandelzoektocht is een initiatief in het kader van Open Monumentendag en werd gerealiseerd door Erfgoedgroep Zomergem en de gemeentelijke cultuurdienst

Vragen over of interesse in erfgoed? Contacteer de cultuurdienst! Hofbouwstraat 1—Zomergem 09 218 95 50 [email protected]